saqarTvelos fermerTa

kooperativebis

kvlevis angariSi

Investing in rural people

momzadebulia asociacia `elkanas~ mierTbilisi

2016

g. sirbilaZe, n. memarniSvili

2

სარჩევი

ავტორები ....................................................................................................................................................... 5

მადლიერება .................................................................................................................................................. 6

აბრევიატურები ............................................................................................................................................. 7

ჯამური ინფორმაცია .................................................................................................................................... 8

კვლევის მეთოდოლოგია ........................................................................................................................... 12

შესავალი .......................................................................................................................................................... 12

მეთოდები........................................................................................................................................................ 15

1. გამოკითხვა ............................................................................................................................................. 15

2. განხილვები ფოკუსჯუფებში ............................................................................................................... 19

3. შემთხვევების კვლევა ............................................................................................................................ 20

4. ინდივიდუალური ინტერვიუები ....................................................................................................... 22

სოფლის მეურნეობაში არსებული მდგომარეობის მიმოხილვა ............................................................ 24

შესავალი .......................................................................................................................................................... 24

წარმოება .......................................................................................................................................................... 26

1. მემცენარეობა .......................................................................................................................................... 26

2. მეცხოველეობა ........................................................................................................................................ 28

საერთაშორისო ვაჭრობა ............................................................................................................................... 30

დარგის კოორდინაცია .................................................................................................................................. 33

კოოპერატივების განვითარება .................................................................................................................... 34

რაოდენობრივი კვლევის მიგნებები ......................................................................................................... 35

გამოკითხვა ..................................................................................................................................................... 35

1. შეჯამება ................................................................................................................................................... 35

2. ფერმერთა სოციალურ-ეკონომიკური დახასიათება ....................................................................... 41

3. მარკეტინგი ............................................................................................................................................. 53

4. ფერმერთა შემოსავალსა და მდგრად განვითარებაზე ზეგავლენის მქონე ფაქტორები ........... 59

5. საქმიანობები, რომლებიც კოოპერატივების საშუალებით კოორდინირდება ........................... 65

7. გარე დახმარება ...................................................................................................................................... 69

8. მონაწილეობა გადაწყვეტილებების მიღებაში .................................................................................. 70

9. ხელმძღვანელობისადმი ნდობის ხარისხი ....................................................................................... 70

10. კოოპერატივში გაწევრიანების შემდეგ მომხდარი ცვლილებები ............................................... 71

11. კოოპერატივის შექმნისა თუ არსებულში გაწევრიანების მოტივატორი ფაქტორები ............. 77

12. წევრობის სიდიდის ევოლუცია ........................................................................................................ 80

13. კოოპერირების განვითარების რისკები ........................................................................................... 80

3

14. საქმიანობასთან დაკავშირებული გამოწვევების ერთობლივი გადაწყვეტა ............................. 85

15. სხვა ფერმერებთან თანამშრომლობის გამოცდილება .................................................................. 86

16. მომავალში სხვა ფერმერებთან თანამშრომლობის სურვილი ..................................................... 90

17. ადგილობრივად ლიდერების არსებობა .......................................................................................... 94

18. კოოპერატივში გაერთიანების ან კოოპერიტივის შექმნის სურვილი ........................................ 95

19. კოოპერატივში გაწევრიანების შედეგად მომხდარი ცვლილებების გამომწვევი ფაქტორები ....................................................................................................................................................................... 96

ხარისხობრივი კვლევის მიგნებები........................................................................................................... 98

განხილვები ფოკუსჯგუფებში ..................................................................................................................... 98

1. შესავალი .................................................................................................................................................. 98

2. კოოპერატივის წევრი რესპონდენტები ............................................................................................. 99

3. კოოპერატივის არაწევრი რესპონდენტები ..................................................................................... 105

4. მოკლე შედარებითი ანალიზი ........................................................................................................... 111

შემთხვევების შესწავლა .............................................................................................................................. 115

1. შემთხვევები .......................................................................................................................................... 115

2. შემთხვევების შედარებითი მიმოხილვა .......................................................................................... 124

ფსიქოსოციალური ფაქტორები ................................................................................................................124

ინდივიდუალური ინტერვიუები ............................................................................................................. 129

1. შესავალი ................................................................................................................................................ 129

2. ხელისუფლება ...................................................................................................................................... 131

3. მთავარი ინფორმანტები ..................................................................................................................... 135

მეტაანალიზი ..............................................................................................................................................142

პრობლემები .................................................................................................................................................. 142

1. კოოპერატივების შექმნის გზაზე არსებული ბარიერები .............................................................. 142

2. შექმნილი კოოპერატივების განვითარების გზაზე არსებული ბარიერები ............................... 147

რეკომენდაციები .......................................................................................................................................... 151

1. სოციალურ-ეკონომიკური სფერო .................................................................................................... 151

2. ეკონომიკური სფერო........................................................................................................................... 151

3. პოლიტიკის სფერო .............................................................................................................................. 154

დანართები .................................................................................................................................................... 157

დანართი 1 - მეთოდოლოგიური გზამკვლევი ....................................................................................... 157

დანართი 2. შემთხვევების შესწავლის საკითხები ................................................................................ 185

Annex 3. Focus Group Question Guide ................................................................................................ 186

დანართი 4. ინდივიდუალური ინტერვიუების კითხვარი ................................................................. 187

Annex 5. Focus Group Participants ...................................................................................................... 188

დანართი 6. სამოდელო სოფლების სია .................................................................................................. 196

4

მოცემულ ნაშრომში წარმოდგენილი შეხედულებები მიეკუთვნება „ელკანას“ და ავტომატურად არ

უნდა გაიგივდეს სოფლის მეურნეობის განვითარების საერთაშორისო ფონდის (IFAD) ან

AGROinform-ის შეხედულებებთან.

5

ავტორები

ორივე ავტორმა მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ნაშრომის შექმნაში. ისინი პასუხისმგებელი

იყვნენ შემდეგი თავების მომზადებაზე:

ჯამური ინფორმაცია გოჩა სირბილაძე

კვლევის მეთოდოლოგია გოჩა სირბილაძე

არსებული მდგომარეობის მიმოხილვა ნუკრი მემარნიშვილი

რაოდენობრივი კვლევა ნუკრი მემარნიშვილი

ხარისხობრივი კვლევა გოჩა სირბილაძე

მეტაანალიზი, რეკომენდაციები გოჩა სირბილაძე, ნუკრი მემარნიშვილი

დანართები გოჩა სირბილაძე

6

მადლიერება

„ელკანა“ მადლიერებას გამოხატავს IFAD-ის, ოქსფამის, Evoluxer-ისა და „ელკანას“ ექსპერტების

მიმართ ინდივიდუალური ინტერვიუებისთვის და ღირებული მოსაზრებებისა და

რეკომენდაციების გაზიარებისთვის, ხოლო საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო

დეპარტამენტის მიმართ - ფერმერების გამოსაკითხად თავისი რეგიონალური პროფესიონალი

ინტერვიუერების გამოყოფისათვის.

გარდა ამისა, „ელკანას“ სურს აღნიშნოს ბატონ მიხეილ პაკაცოშვილის მიერ გამოკითხვის მცირე

დროში, ეფექტურად ორგანიზებაში გაწეული დახმარების გადამწყვეტი მნიშვნელობა.

7

აბრევიატურები

ACDA სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტო

CR კოოპერატივების წევრი რესპონდენტები

dn know არ ვიცი

ENPARD ევროპის სამეზობლო პროგრამა სოფლის მეურნეობისა და სოფლის

განვითარებისთვის

EU ევროკავშირი

FGD ფოკუსჯგუფის განხილვა

FM ყოფილი წევრი

GDP მთლიანი შიდა პროდუქტი

Geostat საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი

ha ჰექტარი

HH კომლი

hp ცხენის ძალა

ICC ფერმერთა საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრი

IFAD სოფლის მეურნეობის საერთაშორისო ფედერაცია

IM იმერეთი

K კახეთი

kg კილოგრამი

KK ქვემო ქართლი

M წევრი

NC კოოპერატივის არმქონე სოფელი

NCR კოოპერატივის არაწევრი რესპონდენტი

nk არ ვიცი

NM არაწევრი

nr/na პასუხი არაა / არ მიემართება

PHP მოსავლის აღება და შემდგომი დამუშავება

ShK შიდა ქართლი

SME მცირე და საშუალო საწარმო

sq. m. კვადრატული მეტრი

t/h ტონა ჰექტარზე

USAID United States Assistance for International Development

USD აშშ დოლარი

YC კოოპერატივის მქონე სოფელი

8

ჯამური ინფორმაცია

წინამდებარე ნაშრომი წარმოადგენს ელკანას მიერ 2016 წლის აგვისტოდან ოქტომბრის ჩათვლით

წარმოებული საქართველოს კოოპერატივების კვლევის შედეგს. კვლევა განხორციელდა IFAD1-ის

დაფინანსებული პროექტის - „მებაღეობა-მებოსტნეობის ინკლუზიურ ღირებულებათა ჯაჭვის

ხელშეწყობა სომხეთში, საქართველოში, ყაზახეთსა და მოლდოვაში2“ - ფარგლებში. პროექტის

ხელმძღვანელი ორგანიზაციაა AGROinform3.

კვლევის მიზანია საქართველოში მემცენარეთა კოოპერირების შესახებ ღირებული ანალიტიკური

ინფორმაციისა და ცოდნის შეგროვება, რომელიც საფუძვლად უნდა დაედოს აგრარული

პოლიტიკის შემდგომ დამუშავებას, რეკომენდაციებსა და სასწავლო დოკუმენტებს.

კვლევა შედგებოდა როგორც რაოდენობრივი, ისე ხარისხობრივი ქვეკვლევებისგან. მონაცემები და

შეხედულებები შეგროვდა 327 რესპონდენტისაგან (კოოპერატივების წევრები, დამოუკიდებელი

ფერმერები, ექსპერტები, ხელისუფლების წარმომადგენლები), რომელთაგან 112 წარმოადგენდა

108 კოოპერატივს.

გასული საუკუნის 90-იანი წლებისაგან განსხვავებით დღევანდელი კოოპერატივები

საქართველოში წევრების მიერ მართული კოოპერატივებია. ისინი მხოლოდ 2-3 წელია რაც

არსებობენ. თუმცა, კვლევის ჩატარების მომენტისათვის, ე.ი. 2016 წლის გვიან ზაფხულში, მათი

რაოდენობა 1400-ს იყო უკვე მიღწეული. ასეთი სწრაფი ზრდა გაპირობებულია კოოპერატივების

სახელმწიფო და არასახელმწიფო გრანტებით და სხვა სახის დახმარების პროგრამებით. თუმცა,

ისიც ცხადია, რომ მრავალი ასეთი კოოპერატივის ჩამოყალიბება კომერციული

სიცოცხლისუნარიანობის მხრივ ჯერ არაა დასრულებული.

კვლევამ დაადგინა, რომ საქართველოში კოოპერატივების სოკოებივით მომრავლების

მიუხედავად, მრავალი სოფლის (და ასევე ქალაქის) მცხოვრებისათვის კოოპერატივი კვლავ დიდ

უცნობად რჩება.

კვლევის სხვადასხვა რესპონდენტის პასუხების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, კოოპერატივების

განვითარების ძირითადი ბარიერებია ფინანსების შეზღუდული ხელმისაწვდომობა, არასწორი

წარმოდგენები და განწყობები (დაუკმაყოფილებელი მოლოდინი, ფერმერებს შორის

ურთიერთნდობის არარსებობა), ადმინისტრაციულ-ფინანსური უნარ-ჩვევებისა და დისციპლინის

ნაკლებობა, ზოგიერთი ფორმალური პროცედურისა და წესის სირთულე. კერძოდ,

ფინანსების შეზღუდული ხელმისაწვდომობა, ანუ საინვესტიციო ფინანსებისა და კერძოდ

კრედიტების მოპოვების სიძნელე კოოპერატივებისათვის (და მთელი სოფლის მეურნეობის

დარგისათვის) ყველაზე მწვავე პრობლემად გამოჩნდა, რაც სასწრაფო რეაგირებას

მოითხოვს. მართალია, სახელმწიფომ იაფი აგრარული კრედიტის სქემა შემოიღო,

ფერმერები და სხვა რესპონდენტები მას სთხოვენ ბანკებისგან ფერმერების საჭიროებებზე

მეტად მორგებული კრედიტების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას.

როგორც კოოპერატივები, ისე კოოპერატივის შექმნის მსურველი ფერმერები საჭიროებენ

უნარ-ჩვევების განვითარების საფუძვლიან ღონისძიებებს, კერძოდ, ადმინისტრირების,

ფინანსური მართვის, ბიზნესისა და სტრატეგიული დაგეგმვის საკითხებზე, აგრეთვე ამ

უნარ-ჩვევების მქონე თანამშრომლებს, რათა კოოპერატივების საქმიანობა სრულად

ჯდებოდეს კანონისა და დადგენილი ნორმების ფარგლებში. ფერმერები, რომლებიც

1 International Fund for Agricultural Development (IFAD) ანუ სოფლის მეურნეობის განვითარების

საერთაშორისო ფონდი წარმოადგენს გაეროს ერთ-ერთ სააგენტოს, რომლის მიზანია განვითარებადი

ქვეყნების სოფლებში სიღარიბის აღმოფხვრა (https://www.ifad.org). 2 https://webapps.ifad.org/members/lapse-of-time/docs/english/EB-2015-LOT-G-24.pdf. 3 მოლდოვის აგრომწარმოებელთა ეროვნული ფედერაცია „აგროინფორმი“ (AGROinform)

(http://www.agroinform.md).

9

კოოპერატივების ჩამოყალიბებას გეგმავენ, კოოპერატივის ჩამოყალიბების პროცესში

პრიორიტეტს უფრო სხვა საკითხებს ანიჭებენ (მაგ., ფინანსების მოზიდვას). მეორე მხრივ,

კოოპერატივების ტრენინგების დროს ფერმერებისთვის გადაცემული ცოდნა და უნარ-

ჩვევებიც საჭიროებენ გამყარებასა და შენარჩუნებას შემდგომი ინდივიდუალური

კონსულტაციებისა და სამუშაოზე პრაქტიკული ამოცანების გადაწყვეტაში დახმარების

გზით. მართალია, ამჟამად არსებობს სხვადასხვა სახელმწიფო თუ არასახელმწიფო

(განსაკუთრებით აღსანიშნია ევროკავშირის მიერ მხარდაჭერილი ENPARD-ის პროგრამა)

პროგრამა, რომლებიც ამ მხრივ აქტიურად მუშაობენ, ყველა მათგანს აკლია გრძელვადიანი

და ერთიანად დახმარების ელემენტები. ერთიანად დახმარებაში იგულისხმება

კონსულტაციების, ტრენინგების, სამუშაო ამოცანების გადაწყვეტაში დახმარების,

ტექნიკური და სხვა სახის ხელშეწყობის ინტეგრირებულად მიწოდება. გარდა ამისა,

ზოგჯერ ფერმერებს, რომლებიც გადიან ადმინისტრირების, ფინანსური მართვისა და

ფონდების მოზიდვის უნარ-ჩვევების ტრენინგებს, არ გააჩნიათ კომპიუტერები და/ან

ინტერნეტი. მათ გარეშე კი აღნიშნული უნარ-ჩვევევის გამოყენების შესაძლებლობა მეტად

შეზღუდულია. თუმცა, ეს პრობლემა სავარაუდოდ მოვლადია, რადგან ამჟამად

სახელმწიფო ინტენსიურად აწარმოებს საქართველოს სასოფლო დასახლებებში

ინტერნეტის გაყვანას4.

კვლევა შესაბამისად შემდეგ რეკომენდაციებს იძლევა ზემოთ აღნიშნული პრობლემების

გადასაწყვეტად:

სახელმწიფომ უნდა იმუშაოს ფერმერებისთვის უფრო მისაღები საკრედიტო სქემების

შემოღებაზე (საწყისი შეღავათიანი პერიოდი, გადახდის უფრო ხანმოკლე პერიოდი,

ნაკლები ფარული გადასახადები და ა.შ.). საჭიროების შემთხვევაში, მას ამ და სასოფლო-

სამეურნეო განვითარების სხვა საკითხებზე დროებითი სამუშაო ჯგუფის ჩამოყალიბება

შეუძლია, რომელშიც შევლენ ფერმერები და ექსპერტები.

რაც შეეხება ტრენინგებს, რეკომენდებულია, რომ სახელმწიფო და არასახელმწიფო

ორგანიზაციებმა/ექსპერტებმა შეაფასონ (ა) კოოპერატივების ამჟამინდელი ტრენინგების

მასალების შემადგენლობა და გააუმჯობესონ ისინი საჭიროებისამებრ (რათა

ადმინისტრირებასთან და ფინანსების მართვასთან ერთად გათვალისწინებულ იქნეს ისეთი

საკითხებიც, როგორიცაა შიდა ურთიერთობები, კოოპერირების პრინციპები), (ბ)

კოოპერატივის მართვის საკითხებზე ჩატარებული ტრენინგების ზეგავლენა

კოოპერატივების მუშაობის ეფექტურობაზე და გადაწყვეტილებების მიღებაში წევრთა

მონაწილეობის ხარისხზე.

კარგი იქნება, თუ სახელმწიფო და არასახელმწიფო ორგანიზაციები/ექსპერტები

კოოპერატივებს დაეხმარებიან ორგანიზაციული განვითარების ერთიანი სტანდარტებისა

და მარკეტინგის გეგმების შემუშავებაში . ასეთი დახმარება სტრუქტურირებული უნდა

იყოს. იდეალურ შემთხვევაში ამ საქმიანობას უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობების

განვითარების მრავალწლიანი პროგრამის სახე, რომელიც იმუშავებს უნარ-ჩვევების,

ცოდნისა და წარმოების საშუალებების ბაზის ჩამოყალიბების მიმართულებით.

ძალიან უპრიანი იქნება კოოპერატივებისთვის მუდმივი იურიდიული და საგადასახადო

კონსულტაციის შემოღება. ერთ-ერთი ვარიანტის სახით, ეს შეიძლებოდა გაკეთდეს

ფერმერთა საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრების (ICC) ბაზაზე, რადგან ეს ცენტრები

ყოველ მუნიციპალიტეტშია წარმოდგენილი. ცხადია, ასეთი გადაწყვეტილების

შემთხვევაში საჭირო იქნება ცენტრების ბიუჯეტისა და სპეციალისტების კომპეტენციის

გაზრდა5.

4 იხ. ინფორმაცია საქართველოში ფართოზოლოვანი ინფრასტრუქტურის განვითარების სახელმწიფო

პროგრამის შესახებ: http://sputnik-georgia.com/society/20160721/232789615.html 5 მოცემული კვლევის ფარგლებს გავცდებით და აღვნიშნავთ საქართველოში არსებულ სოფლის მეურნეობის

სპეციალისტების მწვავე დეფიციტს, რაც ერთ წელიწადში ვერ აღმოიფხვრება. ამ პრობლემის გადასაწყვეტად

10

როგორც სახელმწიფო, ისე დონორმა და განვითარების ხელშემწყობმა სხვა ორგანიზაციებმა

ხელი უნდა შეუშალონ ფერმერთა მცირე ჯგუფების ხელში სარგებლის კონცენტრირებას

სხვადასხვა კრიტერიუმის მიხედვით კოოპერატივებისათვის გასაწევი ტექნიკური და

ფინანსური დახმარების კალიბრირებით. ეს კრიტერიუმები უნდა იყოს როგორც

კოოპერატივის წევრ ფერმერთა ხელთ მიწის და სხვა რესურსების არსებობა-არარსებობის

ფაქტი (ანუ საჭიროებებზე დაფუძნებული მიდგომა), ისე ამ მიწისა და რესურსების

მოცულობა (მოცულობაზე დაფუძნებული მიდგომა). არაა გამორიცხული სხვა

კრიტერიუმების გამოყენების საჭიროებაც. გარდა ამისა, სახელმწიფოს და დონორებს

შეეძლოთ ისეთი პილოტური პროგრამების შემოღებაც, რომელთა ფარგლებშიც

დაფინანსდებოდა კოოპერატივების წევრთა რაოდენობის გაზრდის კონკრეტული

ღონისძიებები, როგორიცაა იურიდიული და სხვა ფასიანი საკონსულტაციო მომსახურების

მიღება, ტრანსპორტირებისა და სხვა ხარჯების დაფარვა და ა.შ.

დაბოლოს, რაც შეეხება ჰორიზონტალურ პრობლემატურ საკითხებს, აღმოჩნდა, რომ კლიმატის

ცვლილება და ბუნებრივი მოვლენები (სეტყვა, გაზაფხულის მოყინვები) კოოპერატივების

განვითარებაზე ყველაზე საგრძნობი არაპირდაპირი ზეგავლენის მქონე ფაქტორებია, რომლებიც

მრავალი ფერმერის მიერ მოწეული მოსავლის მოცულობასა და ხარისხს არსებითად ამცირებენ. ეს

განსაკუთრებით ეხება თხილსა და ვაზს, ასევე ხილსა და ა.შ. თუმცა, ეს გლობალური პრობლემა

იმავდროულად ფერმერებისთვის ქმნის, გაერთიანებისა და ერთობლივი ძალისხმევით ამ

ფაქტორებით გამოწვეული ზიანის შემცირებისა და/ან თავიდან აცილების მოტივაციას.

შესავალი

საქართველოს კოოპერატივების კვლევა განხორციელდა „ელკანას“ მიერ IFAD-ის6 დაფინანსებული

პროექტის - „მებაღეობა-მებოსტნეობის ინკლუზიურ ღირებულებათა ჯაჭვის ხელშეწყობა

სომხეთში, საქართველოში, ყაზახეთსა და მოლდოვაში“7 - ფარგლებში. პროექტის ხელმძღვანელი

ორგანიზაციაა AGROinform8.

კვლევის მიგნებები და რეკომენდაციები გამოყენებული იქნება საქართველოს მთავრობისადმი

პოლიტიკის საკითხებში რჩევების მისაწოდებლად და ასევე მოცემული პროექტის ფარგლებში

კოოპერატივების შექმნის სურვილის მქონე ფერმერების უნარ-ჩვევების განვითარებისათვის.

კვლევა განხორციელდა 2016 წლის აგვისტო-ოქტომბერში, საქართველოს წინასწარ შერჩეულ ოთხ

რეგიონში (იმერეთი, სამეგრელო, შიდა ქართლი, ქვემო ქართლი). კვლევა შედგებოდა მონაცემების

შეგროვების რამდენიმე - როგორც რაოდენობრივი, ისე ხარისხობრივი - მეთოდისგან (გამოკითხვა,

ფოკუსჯგუფი, შემთხვევის შესწავლა, ინდივიდუალური ინტერვიუ). საერთო ჯამში მონაცემები

შეგროვდა 327 რესპონდენტიდან (კოოპერატივის წევრები, დამოუკიდებელი ფერმერები,

ექსპერტები, ხელისუფლების წარმომადგენლები). აქედან 118 წარმოდგენდა 110 კოოპერატივს.

მონაცემების შეგროვების პროცესი და მისი ხარისხი მუდმივად კონტროლდებოდა. ამ მიზნით

„ელკანას“ რამდენიმე წარმომადგენელი მუდმივად აკვირდებოდა ინტერვიუერების მიერ

საჭიროა მეცნიერების, პრაქტიკისა და საველე ტრენინგით პროფესიონალების ახალი თაობის გაზრდა.

აქედან ცხადია, თუ რატომ არაა ეს საკითხი მოცემული კვლევის ფოკუსში. 6 International Fund for Agricultural Development (IFAD) ანუ სოფლის მეურნეობის განვითარების

საერთაშორისო ფონდი წარმოადგენს გაეროს ერთ-ერთ სააგენტოს, რომლის მიზანია განვითარებად

ქვეყნების სოფლებში სიღარიბის აღმოფხვრა (https://www.ifad.org). 7 https://webapps.ifad.org/members/lapse-of-time/docs/english/EB-2015-LOT-G-24.pdf. 8 მოლდოვის აგრომწარმოებელთა ეროვნული ფედერაცია „აგროინფორმი“ (AGROinform)

(http://www.agroinform.md).

11

წარმოებულ გამოკითხვის პროცესს სოფლებში, მოპოვებული ინფორმაციის გადამოწმებას

რესპონდენტებთან და ასევე წმენდდა მონაცემთა ბაზას უზუსტობებისგან.

კვლევის ავტორები არიან გოჩა სირბილაძე და ნუკრი მემარნიშვილი. გოჩა სირბილაძე არის

შეფასების გამოცდილი საერთაშორისო ექსპერტი, ნუკრი მემარნიშვილი - კოოპერატივების

განვითარების საკითხებში გამოცდილი სასოფლო-სამეურნეო ექსპერტი.

12

კვლევის მეთოდოლოგია

შესავალი

კოოპერატივების კვლევის მეთოდოლოგიის სტრუქტურა და შინაარსი ეფუძნება Guidance

Methodology9-ის (იხ. დანართი 1) მოთხოვნებს. თუმცა, ადგილობრივი თავისებურებების

გათვალისწინების მიზნით, გარკვეული მცირე ცვლილებებიც შევიტანეთ.

კვლევის მეთოდოლოგია მონაცემების შეგროვების შემდეგი მეთოდებისგან შედგებოდა:

კოოპერატივის წევრი და დამოუკიდებელი ფერმერების გამოკითხვა;

ფოკუსჯგუფების დისკუსიები სხვა (გამოკითხვაში ჩაურთავი) კოოპერატივების

ფერმერებთან და ასევე დამოუკიდებელ ფერმერებთან;

კოოპერატივების ისტორიის/შემთხვევების შესწავლა;

ინდივიდუალური ინტერვიუები მთავარ ინფორმანტებთან (key informants) და

ხელისუფლების წარმომადგენლებთან.

თითოეული ეს მეთოდი სრულად არის განხილული მეთოდების სექციაში. მეთოდების

განხორციელების ზოგადი განრიგი მოცემულია ქვემოთ:

გამოკითხვის საველე სამუშაოები განხორციელდა 2016 წლის აგვისტოში (შემსრულებელი -

დაქირავებული ინტერვიუერები);

ფოკუსჯგუფების საველე სამუშაოები განხორციელდა ასევე 2016 წლის აგვისტოში

(შემსრულებელი - კვლევის კოორდინატორი);

შემთხვევების შესწავლის საველე სამუშაოები განხორციელდა ასევე 2016 წლის

სექტემბერში (შემსრულებელი - კვლევის კოორდინატორი);

ინდივიდუალური ინტერვიუების საველე სამუშაოები განხორციელდა ასევე 2016 წლის

სექტემბერში (შემსრულებელი - კვლევის კოორდინატორი).

მეთოდების თანმიმდევრობის დაგეგმვის დროს გასათვალისწინებელი ერთადერთი

მნიშვნელოვანი თავისებურება იყო ინდივიდუალური ინტერვიუების ჩატარება სხვა 3 მეთოდის

ჩატარების შემდეგ. ამით შესაძლებელი გახდა მთავარი ინფორმანტების ექსპერტიზის ეფექტური

გამოყენება - კერძოდ, სხვა მეთოდებით მიღებული ინფორმაციის ხარისხობრივი გადამოწმება.

თვითონ დანარჩენ 3 მეთოდს რაც შეეხება, ისინი ძირითადად ერთმანეთის პარალელურად

ჩატარდა. შესაბამისად, ძირითადი მიგნებების პირველადი პრეზენტაცია მოხდა ინდივიდუალური

ინტერვიუების ჩატარების წინ, რომ მომხდარიყო მთავარ ინფორმანტებთან გადასამოწმებელი

საკითხების კონსოლიდირება და, რა თქმა უნდა, კვლევის საერთო პროგრესის შეფასებაც.

კვლევამ საბოლოო ჯამში მოიცვა 327 რესპონდენტი10:

გამოკითხვა: 272 რესპონდენტი (რომელთაგან 88 კაცი სხვადასხვა კოოპერატივის წევრი

იყო);

განხილვები ფოკუსჯგუფებში (FGD-ები): 38 რესპონდენტი (აქედან 20 კაცი -

კოოპერატივებიდან);

შემთხვევების შესწავლა: 12 რესპონდენტი (აქედან 4 კოოპერატივებიდან. ამ 4-დან 2

კოოპერატივი და მათი 2 წარმომადგენელი ასევე ჩართული იყო FGD-ები);

ინდივიდუალური ინტერვიუები: 7 რესპონდენტი (აქედან კოოპერატივიდან - არც ერთი).

9 შემუშავებულია მოლდოვის ეკონომიკური კვლევების ეროვნული ინსტიტუტის მიერ (National Institute of

Economic Studies of Moldova) პროექტი ხელმძღვანელი ორგანიზაციის - AGROinform-ის -

ზედამხედველობით. 10 ჯამი 329-ია, მაგრამ 2 ადამიანი მონაწილეობდა როგორც ფოკუსჯგუფებში, ისე შემთხვევების შესწავლაში

და ამიტომ 329-2 = 327.

13

კოოპერატივის წევრობა-არაწევრობის მიხედვით რესპონდენტთა განაწილება შემდეგნაირია:

118 ფერმერი 110 კოოპერატივიდან (გამოკითხვა - 88 კოოპერატივი და 88 ფერმერი

(ფოკუსჯგუფები - 20 კოოპერატივი და 20 ფერმერი; შემთხვევების შესწავლა - 2

კოოპერატივი და 10 ფერმერი);

202 დამოუკიდებელი, ანუ არაწევრი ფერმერი (გამოკითხვა - 184 ფერმერი მათ შორის

კოოპერატივების ყოფილი 4 წევრი, ფოკუსჯგუფები - 18);

7 ექსპერტი და ხელისუფლების წარმომადგენელი.

კვლევის გუნდში შედიოდა „ელკანას“ 7 თანამშრომელი, 1 დამოუკიდებელი კონსულტანტი და 10

დამოუკიდებელი ინტერვიუერი:

„ელკანას“ დირექტორი (მარიამ ჯორჯაძე): კვლევის დაგეგმვისა და განხორციელების

საერთო ზედამხედველობა და მონიტორინგი; ინდივიდუალური ინტერვიუების ჩატარების

ხელშეწყობა და ზედამხედველობა;

„ელკანას“ პროგრამის მენეჯერი (თამაზ დუნდუა): კომპეტენტური რჩევები ანგარიშის

სტრუქტურაზე და საბოლოო ანგარიშის განხილვა-კორექტირება;

პროექტის გუნდის ლიდერი (მანანა წულაია): კვლევის სტრატეგიის შემუშავება და კვლევის

დაგეგმვის ხელშეწყობა, ადგილობრივ თავისებურებებთან მეთოდოლოგიის ადაპტირებაში

ხელშეწყობა; კვლევის კოორდინატორის, მიმოხილვისა და რაოდენობრივი ანალიტიკოსის

ანგარიშების განხილვა-კორექტირება; კვლევის გუნდის შემადგენლობისა და კვლევის

ბიუჯეტის დამტკიცება; კვლევის განხორციელების მონიტორინგი;

კვლევის კოორდინატორი (გოჩა სირბილაძე): კვლევის დაგეგმვა ბიუჯეტის ჩათვლით,

საველე სამუშაოების ორგანიზაცია და კოორდინაცია; მეთოდოლოგიის ადაპტირებაში

მონაწილეობა და ადაპტირების კოორდინაცია, კვლევის მეთოდების დეტალების დაგეგმვა

და ფორმების მომზადება; ინტერვიუერების დაქირავების ორგანიზება, ინტერვიუერების

ტრენინგი; FGD-ების, შემთხვევების შესწავლისა და ინდივიდუალური ინტერვიუების

განხორციელება და მათზე ანგარიშების მომზადება; გაერთიანებული ანგარიშის

მომზადება (მათ შორის, მეტაანალიზი, ჯამური ინფორმაცია, დანართები, აკრონიმები და

სხვა საჭირო ნაწილები, არსებული მდგომარეობის მიმოხილვისა და რაოდენობრივი

ანალიზის გარდა); რაოდენობრივი კვლევის მონაცემთა ბაზის შაბლონის შემუშავება

არსებული მდგომარეობის მიმოხილვისა და რაოდენობრივ ანალიტიკოსთან

კონსულტაციით; არსებული მდგომარეობის მიმოხილვისა და რაოდენობრივი ანალიზის

კომენტირება; გაერთიანებული ანგარიშის თარგმნა ინგლისურიდან ქართულ ენაზე;

არსებული მდგომარეობის მიმოხილვისა და რაოდენობრივი ანალიტიკოსი (ნუკრი

მემარნიშვილი): არსებული მდგომარეობის მიმოხილვა, რაოდენობრივი ანალიზი და

ანგარიშის მომზადება; კვლევის ადაპტირების ხელშეწყობა; კვლევის სხვა ანგარიშების

კომენტირება; მეტაანალიზის (მათ შორის რეკომენდაციების) ხელშეწყობა;

ექსპერტი კონსულტანტები (რატი შავგულიძე, ირაკლი ჯავახიშვილი): მეთოდოლოგიის

ადაპტირებაში მონაწილეობა, საველე სამუშაოების ორგანიზებისა და განხორციელების

ხელშეწყობა; საველე სამუშაოებში მონაწილეობა; ანგარიშებისა და გაერთიანებული

ანგარიშის მომზადების ხელშეწყობა;

ადმინისტრაციული ასისტენტი (სოფიო ბარბაქაძე): საველე სამუშაოების ადმინისტრირება,

მათ შორის, ინტერვიუერების დაქირავება და მათი ტრენინგის ორგანიზება,

ფოკუსჯგუფების, შემთხვევების შესწავლისა და გამოკითხვის ორგანიზება; ტრენინგებისა

და ფოკუსჯგუფებისთვის შესაბამისი საქონლისა და მომსახურების შეძენა; კვლევის

ფორმების თარგმნა; ანგარიშების მომზადების ტექნიკური ხელშეწყობა (დანართების

მომზადება); გამოკითხვის შევსებულ კითხვარებში არსებული მონაცემების შეყვანა

მონაცემთა ბაზაში და გაწმენდა;

14

10 ინტერვიუერი: ნაბეჭდი კითხვარებით რესპონდენტების ადგილზე გამოკითხვა იმ

მეთოდოლოგიით, რომელშიც მათ გაიარეს ტრენინგი კვლევის კოორდინატორთან;

„ელკანასათვის“ შევსებული კითხვარების გადაცემა.

მეთოდოლოგიის სირთულისა და ორი ავტორის არსებობის გამო, კვლევის ანგარიშის მომზადების

პროცესის მაქსიმალური ეფექტურობის უზრუნველსაყოფად, გამოყენებული მეთოდების

მიხედვით, კვლევის ანგარიში დაიყო ცალკეულ ანგარიშებად და ყოველი ასეთი ქვეანგარიში (ანუ

იგივე „ანგარიშები“) მისი სამუშაო ვერსიის მომზადებისთანავე ეგზავნებოდა პროექტის

მენეჯმენტს („ელკანას“ დირექტორი, პროექტის გუნდის ლიდერი, კვლევის კოორდინატორი,

არსებული მდგომარეობის მიმოხილვისა და რაოდენობრივი კვლევის ანალიზის სპეციალისტი,

ექსპერტი კონსულტანტები) კომენტირებისათვის, ე.ი. წარმოებდა ანგარიშების თანმიმდევრული

მომზადება-მიწოდება. კერძოდ, საუბარია შემდეგ ანგარიშებზე:

არსებული მდგომარეობის შესწავლა;

კვლევის ანგარიში;

შემთხვევების შესწავლის ანგარიში;

ფოკუსჯგუფებში განხილვების ანგარიში;

ინდივიდუალური ინტერვიუების ანგარიში;

კვლევის მეთოდოლოგია;

ანგარიშების მეტაანალიზი (მათ შორის, რეკომენდაციების ცალკე ქვე-განყოფილება);

გაერთიანებული ანგარიშის შესავალი;

ტექნიკური ნაწილები (აკრონიმები, სარჩევი, დანართები, თავსართი გვერდი, ცნობა

ანგარიშის შემადგენელი ნაწილების ავტორების შესახებ, მადლიერების გვერდი).

ყველა აღნიშნული ანგარიში სათანადოდ ითვალისწინებს Guidance Methodology-ის ინსტრუქციებს,

რომლებიც ეხება დოკუმენტში ქვემოთ ჩამოთვლილი ძირითადი საკითხების მიხედვით

მიგნებების, დასკვნებისა და რეკომენდაციების სტრუქტურირებას:

პოლიტიკური და მარეგულირებელი ჩარჩოები;

მემცენარეობის სექტორის განვითარების შესაძლებლობები და გამოწვევები ეკონომიკური

ფაქტორების ჩათვლით;

ჰორიზონტალური საკითხები (გარემო და ა.შ.).

კვლევაში პრიორიტეტი მინიჭებული ჰქონდა ქალ რესპონდენტთა მონაწილეობას. თუმცა

გამოკითხვის შემთხვევაში, შემთხვევითი შერჩევის პრინციპიდან გამომდინარე, ასეთი

პრიორიტეტი ვერ იქნებოდა მინიჭებული. საქართველოში სოფელში მცხოვრები ოჯახების 30%-ს

ქალი ხელმძღვანელობს11. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ კვლევამ ოდნავ გადააჭარბა ამ მაჩვენებელს

(მიაღწია 34%-ს), როგორც ეს ქვემოთ ჩანს:

მონაცემთა შეგროვების მეთოდი რესპონდენტების რ-

ბა

მათ შორის,

ქალების რ-ბა

იგივე %-

ულად

გამოკითხვა 272 94 35%

ფოკუსჯგუფები 38 11 29%

შემთხვევების შესწავლა 12 5 42%

ინდივიდუალური ინტერვიუები 7 3 43%

ჯამი 32912 113 34%

11 http://enpard.ge/en/agri-active-women-are-coming 12

ჯამი 329-ია, მაგრამ 2 ადამიანი მონაწილეობდა როგორც ფოკუს ჯგუფებში, ისე შემთხვევების შესწავლაში

და ამიტომ 329-2 = 327.

15

მეთოდები

1. გამოკითხვა

გამოკითხვა გულისხმობდა რესპონდენტების საოჯახო მეურნეობების შესახებ რაოდენობრივი

ინფორმაციისა და რესპონდენტების შეხედულებების შეგროვებას. ერთ-ერთი გამოსაკითხი

ჯგუფის შემთხვევაში ამას ემატებოდა ინფორმაცია კოოპერატივების შესახებ. სულ გამოკითხულ

იქნა რესპონდენტთა სამი ჯგუფი:

1. მწარმოებელთა ჯგუფის ან კოოპერატივის წევრი ან მისი ოჯახის წევრი (ე.ი.

„კოოპერატივის ფერმერი“);

2. მწარმოებელთა ჯგუფის ან კოოპერატივის წევრობის გამოცდილების არმქონე პირი ან მისი

ოჯახის წევრი (ე.ი. „დამოუკიდებელი ფერმერი“);

3. წარსულში მწარმოებელთა ჯგუფის ან კოოპერატივის წევრი ან მისი ოჯახის წევრი (ე.ი.

„ყოფილი კოოპერატივის ფერმერი“).

Guidance Methodology-ში მოცემულია შესაბამისი 3 კითხვარი.

გარდა ამისა, იმის სანახავად, თუ როგორ მოქმედებს კოოპერატივების არსებობა დამოუკიდებელ

ფერმერებზე, მეორე ჯგუფი დავყავით 2 ქვეჯგუფად:

1. კოოპერატივიან სოფელში მცხოვრები დამოუკიდებელი ფერმერი;

2. უკოოპერატივო სოფელში მცხოვრები დამოუკიდებელი ფერმერი.

თუმცა, ორივე ქვეჯგუფისთვის ერთი დ აიგივე კითხვარი იქნა გამოყენებული (მეორე ჯგუფის

კითხვარი).

უნდა აღინიშნოს, რომ Guidance Methodology მოიხსენიებს უფრო ფართო გაგების “ფერმერთა

კოოპერირებას” და “მწარმოებელთა ჯგუფებს”, ვიდრე ფერმერთა კოოპერატივებია და

გულისხმობს როგორც კოოპერატივებს, ისე ასოციაციებს, გაერთიანებებსა თუ სხვა მსგავსს.

საქართველოში დღეისათვის ფერმერთა კოოპერირების ერთადერთი რეალური ფორმაა

კოოპერატივი. სხვა ფორმები ფაქტობრივად არ არსებობს ან არავითარ როლს არ ასრულებს. გარდა

ამისა, კოოპერატივების რეგისტრაციის პროცესი 2-3 წლის წინ დაიწყო. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ

კოოპერატივების განვითარების საკითხი ჯერ კიდევ ჩანასახოვანია.

რესპონდენტების შერჩევის მეთოდოლოგია კვლევის დაგეგმვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ეტაპი

იყო, რადგან ყოველი ჯგუფისა თუ ორი ქვეჯგუფის გამოკითხვა თავის სპეციფიკურ მეთოდს

საჭიროებდა. არსებული ვითარებიდან გამომდინარე, კვლევის მენეჯმენტმა ამ მეთოდების

ადაპტირება მოახდინა (მეთოდების აღწერები იხილეთ ოდნავ ქვემოთ, ჯგუფების მიხედვით).

თავდაპირველად უნდა შერჩეულიყო შერჩევის ზომა. კვლევა ხორციელდებოდა საქართველოს

ოთხ რეგიონში (იმერეთი, კახეთი, შიდა ქართლი, ქვემო ქართლი), რომელთა საერთო ჯამური

მოსახლეობა არის 925,00013. სოფლის მოსახლეობა ცხადია, ამაზე უფრო ნაკლებია. თუ ზემოთ

მოყვანილ რაოდენობას გამოვაკლებთ რეგიონული ურბანული ცენტრების - ქუთაისის, თელავის,

რუსთავისა და გორის მოსახლეობებს, მაშინ მივიღებთ შემდეგ რიცხვს: 925,000 – 148,000 – 20,000 –

125,000 – 76,000 = 556,000. თუ ამ რიცხვს ჩავთვლით პოპულაციის ზომად, მაშინ შერჩევის ზომა

იქნება 271 რესპონდენტი (5% ცდომილების დონე; 90% ნდობის დონე). ჯგუფებს შორის

რესპონდენტთა ზუსტი თანაბარი განაწილების მიზნით, ეს ციფრი დამრგვალდა 272-მდე.

შერჩევის ზომის განსაზღვრის შემდეგ უნდა მომხდარიყო ამ რაოდენობის თანაბარი განაწილება

ჯგუფებს შორის. მაგრამ ვინაიდან მესამე ჯგუფი წარმოადგენდა სტატუს-შეწყვეტილი უმოქმედო

კოოპერატივების მცირე რაოდენობას, მისი სიდიდე განისაზღვრა მხოლოდ 8 რესპონდენტით

(იხილეთ ასევე „ყოფილი კოოპერატივის ფერმერების“ ქვეგანყოფილება რამდენიმე გვერდით

13 http://census.ge/files/results/Census_release_ENG.pdf

16

ქვემოთ). აქედან გამომდინარე, დარჩენილი 264 რესპონდენტი (272-8=264) თანაბრად განაწილდა

სამ (ქვე)ჯგუფზე:

1. პირველი ჯგუფი (კოოპერატივის ფერმერები): 88 რესპონდენტი;

2. მეორე ჯგუფის პირველი ქვეჯგუფი (კოოპერატივიან სოფლებში მცხოვრები

დამოუკიდებელი ფერმერები): 88 რესპონდენტი;

3. მეორე ჯგუფის მეორე ქვეჯგუფი (უკოოპერატივოსოფლებში მცხოვრები დამოუკიდებელი

ფერმერები): 88 რესპონდენტი.

გამოსაკითხი რესპონდენტის ტიპის მიხედვით, გამოკითხვა წარმოადგენდა მიზნობრივ ან

შემთხვევით ვიზიტებს ოჯახებში. გამოკითხვას აწარმოებდა წინასწარ შერჩეული 10

პროფესიონალი ინტერვიუერი - 2-3 კაცი ყოველ რეგიონზე. ყოველი გამოკითხვა შედგებოდა

თანმიმდევრული კითხვა-პასუხებისგან, რომლის დროსაც ინტერვიუერს ყოველ კითხვაზე

მიღებული ინფორმაცია შესაბამისი წესით შეჰქონდა მის ხელთ არსებულ შესაბამისი სახის

კითხვარში (თითო რესპონდენტზე თითო კითხვარი).

მონაცემების შეგროვება გაგრძელდა დაახლოებით 2 კვირა. შემდეგ კი შევსებულ კითხვარებში

არსებული მონაცემები შეტანილ იქნა კვლევის კოორდინატორის მიერ შემუშავებულ ექსელის

მონაცემთა ბაზის შაბლონში. მონაცემთა გაწმენდის შემდეგ შევსებული ბაზა გადაეგზავნა

არსებული მდგომარეობისა და რაოდენობრივი კვლევის ექსპერტ ანალიტიკოსს.

ასოციაცია „ელკანა“ კვლევის ყველა ეტაპზე და დონეზე უზრუნველყოფდა მონაცემებისა და

მთლიანად კვლევის შესაბამის ხარისხს. კვლევის მეთოდოლოგიის ხარისხის უზრუნველყოფაში

ჩართული იყვნენ „ელკანას“ დირექტორი, პროექტის გუნდის ლიდერი, ექსპერტი კონსულტანტები

და არსებული მდგომარეობის მიმოხილვისა და რაოდენობრივი კვლევის ანალიტიკოსი. პროექტის

გუნდის ლიდერმა და ექსპერტმა კონსულტანტებმა ზედამხედველობა გაუწიეს ველზე კვლევის

მეთოდოლოგიის ტესტირებას ოთხივე რეგიონში. ინტერვიუერებმა კვლევის კოორდინატორისგან

წინასწარ მიიღეს სათანადო ინსტრუქციები გამოკითხვის საველე სამუშაოების წარმოების ყველა

დეტალზე. ექსპერტი კონსულტანტები მონიტორინგს უტარებდნენ ყოველი ინტერვიუერის

სამუშაოს (რამდენიმე რესპონდენტის ინტერვიუზე დასწრებით) და საჭიროებისამებრ რჩევებსაც

აძლევდნენ გამოკითხვის ამა თუ იმ ასპექტის გაუმჯობესების მიზნით. პროექტის ასისტენტი -

მონაცემთა ბაზის სპეციალისტი ბაზის გაწმენდის დროს შემთხვევითი შერჩევის საფუძველზე

ურეკავდა რესპონდენტებს და ამოწმებდა როგორც გამოკითხვის ჩატარების ფაქტს, ისე ცალკეული

მონაცემის სიზუსტესა თუ არარსებობას.

1ა. კოოპერატივების წევრების გამოკითხვა

როგორც ზემოთ შერჩევის ზომაზე საუბრისას აღინიშნა, კვლევისათვის ოთხივე რეგიონში

შემთხვევითობის საფუძველზე წინასწარ (კომპიუტერში) საერთო ჯამში შეირჩა 88 კოოპერატივი

(22 ყოველ რეგიონზე).

გამოკითხვის მომენტში ქვეყანაში დაახლოებით 1400 კოოპერატივი იყო რეგისტრირებული.

ექსპერტი კონსულტანტების არაფორმალური გამოთვლით, მიუხედავად იმისა, თუ რა

ოფიციალური ზოგადი ინფორმაცია არსებობს ყოველი კოოპერატივის საქმიანობების შესახებ,

რეალურად კოოპერატივების დაახლოებით 2/3 მეცხოველეობაში ფუნქციონირებს. აქედან

გამომდინარე, კვლევის მენეჯმენტმა ონლაინ-ბაზის

(http://acda.gov.ge/index.php/geo/cooperatives/start/) საშუალებით 1400 კოოპერატივიდან 88

რესპონდენტი-კოოპერატივის შემთხვევითი შერჩევისთვის შემდეგნაირი ბიჯი მიიღო: 1400 / 3 / 88

= 5. ამის შემდეგ, კვლევის გუნდმა აღნიშნულ ონლაინ-ბაზაში შემთხვევითად მოყვანილი

კოოპერატივების სიიდან აღნიშნული ბიჯით დაიწყო კოოპერატივების შერჩევა. ყოველი მეხუთე

კოოპერატივი შერჩევის წინ მოწმდებოდა, რომ ის რეალურად ფუნქციონირებდა და რომ მისი

საქმიანობის სფერო მთლიანად ან ნაწილობრივ მაინც მემცენარეობას წარმოადგენდა. ამოწმებდნენ

ექსპერტი კონსულტანტები, როგორც უშუალოდ კოოპერატივებთან ტელეფონით დაკავშირების

17

გზით, ისე სხვა ბევრი წყაროდანაც საჭიროებისამებრ (ACDA, ფერმერთა საინფორმაციო-

საკონსულტაციო ცენტრები და ა.შ.). შემოწმების ასეთი ინტენსიური პროცესი აუცილებელი იყო,

რადგან კოოპერატივების ონლაინ-პროფილებში საქმიანობებში ხშირად მითითებულია მრავალი

მიმართულება - ერთდროულად მემცენარეობაშიც და მეცხოველეობაშიც, რაც სინამდვილეს

ზოგჯერ ნაკლებად ასახავს.

თუ აღმოჩნდებოდა, რომ აღნიშნული ბიჯით ნანახი რომელიმე კოოპერატივი რეალურად

მეცხოველეობაში მუშაობდა ან სტატუსი ჰქონდა შეწყვეტილი, მაშინ შერჩევის პროცესი ამ

კოოპერატივს გამოტოვებდა, ანუ არ შეარჩევდა, შერჩევის მიზნით უშუალოდ მომდევნო

კოოპერატივზე გადავიდოდა სიაში და ჩვეული წესით ახლა მის შემოწმებას დაიწყებდა. ამ

კოოპერატივის შერჩევის შემთხვევაში, კვლავ ბიჯი (ყოველი მეხუთე) იქნებოდა გამოყენებული

შემდეგი კოოპერატივის შესარჩევად. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შერჩევის პროცესი სიაში კვლავ

უშუალოდ შემდგომ კოოპერატივზე გადავიდოდა.

გარდა ამისა, შერჩევის პროცესში გათვალისწინებული იყო კიდევ ერთი კრიტერიუმი: 4 სამიზნე

რეგიონი. კვლევას ყოველ ამ რეგიონზე თანაბარი რაოდენობის კოოპერატივი უნდა შეერჩია.

რომელიმე რეგიონზე 22-ივე კოოპერატივის შერჩევის შემდეგ ამ რეგიონში არსებული

კოოპერატივების არჩევა შეწყდებოდა და ამ რეგიონში მომუშავე ნებისმიერ დამატებით

კოოპერატივს გამოტოვებდნენ (მასზე ბიჯის შეჩერების შემთხვევაში) და სიაში მომდევნო

კოოპერატივზე გადახტომა.

როგორც ზემოთ მოყვანილი აღწერილობიდან ჩანს, შერჩევის პროცესი საკმაოდ შრომატევადი იყო.

ამიტომ პროცესის ეფექტურობის უზრუნველსაყოფად მასში ჩართული იყვნენ როგორც კვლევის

კოორდინატორი, ისე ექსპერტი კონსულტანტები და კვლევის ასისტენტი.

კოოპერატივების გამოკითხვა გულისხმობდა ყოველ შერჩეულ კოოპერატივზე ერთი

წარმომადგენლის გამოკითხვას. ყველა შემთხვევაში ეს აღმოჩნდა კოოპერატივის ლიდერი.

1ბ. კოოპერატივიან სოფელში მცხოვრები დამოუკიდებელი ფერმერები

Guidance Methodology-ის შესაბამისად, კვლევის მენეჯმენტმა მეთოდოლოგიაში შემდეგი

კონკრეტიკა შეიტანა:

- ყოველი კოოპერატივის ფერმერის გამოკითხვის შემდეგ ინტერვიუერმა იმავე დასახლებაში

უნდა გამოკითხოს მემცენარეობაში ნაწილობრივ თუ მთლიანად ჩართული კოოპერატივის

არაწევრი, ანუ დამოუკიდებელი ფერმერი, რომელიც გამოკითხული კოოპერატივის

ფერმერის უახლოესი მეზობელია. თუ ისე გამოვიდა, რომ ერთ დასახლებაში ორი

კოოპერატივი იქნება გამოსაკითხი, მაშინ ინტერვიუერმა შესაბამისად ორი კოოპერატივის

არაწევრი ფერმერი უნდა გამოკითხოს, რომლებიც აღნიშნული კოოპერატივის ფერმერების

უახლოესი მეზობლები არიან შესაბამისად;

- თუ დასახლება, სადაც ინტერვიუერი უნდა მივიდეს იქ მცხოვრები კოოპერატივის

ფერმერის გამოსაკითხად, მხოლოდ რამდენიმე კომლისგან შედგება და ყველა მათგანი

მხოლოდ მეცხოველეობითაა დაკავებული, ასეთ გამონაკლის შემთხვევაში, ინტერვიუერს

უფლება აქვს კოოპერატივის არაწევრი ფერმერი, რომელიც ამ დასახლებაში არ არსებობს,

მოიძიოს სხვა დასახლებაში, რომელშიც ამის შემდეგ მივა კოოპერატივის წევრის

გამოსაკითხად. ანუ ამ მომდევნო დასახლებაში ინტერვიუერმა უნდა გამოკითხოს იქ

მცხოვრები კოოპერატივის ორი არაწევრი ფერმერი.

ამ გზით კვლევა დაზოგავს საგრძნობ მატერიალურ რესურსს და დროს, რადგან აღარ დასჭირდება

(1) 22 კოოპერატივიანი დასახლების შერჩევა-გამოვლენა და იქ ცალკე წასვლა, და (2) ასეთ

შერჩეულ დასახლებაში კოოპერატივების არაწევრი 22 დამოუკიდებელი ფერმერის შერჩევა და

გამოკითხვა.

18

1გ. უკოოპერატივო სოფლებში მცხოვრები დამოუკიდებელი ფერმერები

Guidance Methodology-ის შესაბამისად, კვლევის მენეჯმენტმა მეთოდოლოგიაში შემდეგი

კონკრეტიკა შეიტანა:

- ვინაიდან 22 კაცი ნებისმიერი რეგიონისათვის სტატისტიკურად უმნიშვნელო რაოდენობაა,

კვლევის მენეჯმენტმა ექსპერტი კონსულტანტების დახმარებით ყოველი რეგიონისათვის

შეარჩია უკოოპერატივო ორი სამოდელო სოფელი (სხვადასხვა მუნიციპალიტეტში).

ორიდან თითოეულ ასეთ სამოდელო სოფელში (ე.ი. სულ რვა სოფელი 4 რეგიონში - სია

იხილეთ დანართი 6-ში) ინტერვიუერმა უნდა გამოკითხოს შემთხვევით შერჩეული 11

ფერმერი, რომელიც მემცენარეობის ნებისმიერ სფეროშია ჩართული. სამოდელო სოფელში

იგულისხმება მოცემული რეგიონის ტიპური სოფელი სიდიდის, აგრარული

სპეციალიზაციის, კლიმატური და გეოგრაფიული პირობების მხრივ. გარდა ამისა, ასეთ

სოფელში არ უნდა იყოს კოოპერატივი ან არ ცხოვრობდნენ კოოპერატივის წევრები;

- როგორც წინა აბზაცში აღინიშნა, ყოველ სამოდელო სოფელში შემთხვევითობის

საფუძველზე შეირჩევა 11 ფერმერი რისთვისაც გამოყენებული იქნება ზიგზაგისებური

ტრაექტორია. ტრაექტორიის საწყისი წერტილი იქნება დასახლების ცენტრი. ცენტრში

მდგომმა ინტერვიუერმა მონეტით უნდა ყაროს წილი მოძრაობის მიმართულების

ასარჩევად. მიმართულების არჩევის შემდეგ მან უნდა გადათვალოს და ინტერვიუსთვის

მიაკითხოს ყოველ n-ურ კომლს: თუ ამ დასახლებულ პუნქტში 100 კომლია, n იქნება 4 ან 5

და არა - 9 (100/11=9), რადგან არსებობს იმის მხოლოდ 50%-ით ალბათობა, რომ ნებისმიერ

შერჩეულ კომლში რაიმე აქტიურობა იქნება მემცენარეობის სფეროში (ცხადია, რამდენიმე

ძირი ხეხილისა და 100 კვ.მ. ბოსტნის პატრონი კომლი მხედველობაში არ იქნება

მიღებული).

მთელ რეგიონში 22 ფერმერის გაფანტულად შერჩევის მაგივრად ორ სამოდელო სოფელში

კონცენტრირებულ ფერმერთა შემთხვევითი შერჩევა სტატისტიკური მნიშვნელობის გაცილებით

უფრო მაღალ დონეს უზრუნველყოფს. თუმცა საერთო ჯამში ესაა შერჩევის ერთ-ერთი

არადეტერმინატიული მეთოდი (ინგლისურად „nonprobability modal instance purposive sampling“).

1დ. კოოპერატივის ყოფილი წევრები

კვლევის მომენტში საქართველოში არსებული კოოპერატივების წევრთა საერთო რაოდენობაში

კოოპერატივის ყოფილი წევრების რაოდენობა ძალიან დაბალი იყო (სავარაუდოდ, საუბარია

რამდენიმე ათეული კოოპერატივის წევრებზე). ამიტომ კვლევის მენეჯმენტმა გადაწყვიტა ყოველ

რეგიონზე წინასწარ შერჩეული ორი ასეთი ფერმერი (სხვადასხვა დასახლებიდან) შეერჩია და

გამოეკითხა: ესე იგი სულ 8 ფერმერი ოთხ რეგიონზე. ეს რიცხვი იმიტომ შეირჩა, რომ (1) მისი

სიმცირე (ყოფილი) კოოპერატივების ყოფილ წევრთა სიმცირის თანაზომიერია და (2) ის 4 ჯგუფზე

მისი თანაბრად გადანაწილების შესაძლებლობას იძლევა. რა თქმა უნდა, ყოველ რეგიონზე ასეთი,

თითქმის არარსებული რაოდენობის ფერმერთა მოძიებაც არადეტერმინატიული მეთოდით უნდა

მომხდარიყო. ამისათვის გამოყენებულ იქნა შემდეგი კრიტერიუმები:

(ა) რესპონდენტობის კანდიდატი გამოკითხვის მომენტისთვის უკვე აღარ თვლიდა თავს

კოოპერატივის წევრად;

(ბ) რესპონდენტობის კანდიდატი კოოპერატივში წევრობის დროს მთლიანად ან

ნაწილობრივ ჩართული იყო მემცენარეობაში;

(გ)მემცენარეობის ის დარგ(ებ)ი, რომელშიც რესპონდენტობის კანდიდატი იყო ჩართული

კოოპერატივში მისი წევრობის დროს, მოცემული რეგიონისათვის დამახასიათებელი იყო;

(დ) მემცენარეობის დარგ(ებ)ი, რომელშიც რესპონდენტობის კანდიდატი იყო ჩართული

კოოპერატივში მისი წევრობის დროს, განსხვავებული უნდა ყოფილიყო მემცენარეობის იმ

დარგებისგან, რომლებშიც ჩართული იყვნენ სხვა კანდიდატი რესპონდენტები, ყოველ

შემთხვევაში, მოცემული რეგიონის მეორე კანდიდატის მემცენარეობის დარგისგან მაინც

უნდა ყოფილიყო განსხვავებული;

19

(ე) დასახლება, რომელშიც რესპონდენტობის კანდიდატი ცხოვრობს ან საქმიანობს, სხვა

კანდიდატების დასახლებული პუქნტისგან უნდა ყოფილიყო განსხვავებული;

(ვ) უკეთეს შემთხვევაში რესპონდენტობის კანდიდატი ქალი უნდა ყოფილიყო;

(ზ) რესპონდენტობის კანდიდატი მზად და ხელმისაწვდომი იყო გამოკითხვისათვის.

რესპონდენტები შეირჩა ფერმერთა რეგიონული საინფორმაციო საკონსულტაციო ცენტრების მიერ

მოწოდებული სტატუს-შეჩერებული კოოპერატივებიის სიიდან, რომელიც გადამოწმდა

კოოპერატივების ონლაინ მონაცემთა ბაზასთან, სადაც კოოპერატივის ყოველ პროფილში არსებობს

ინფორმაცია სტატუსის შესახებ (ანუ მითითებული იქნება, რომ კოოპერატივს სტატუსი ჰქონია

შეწყვეტილი). ამ პროცესში კრიტიკული წვლილი შეიტანეს ექსპერტმა კონსულტანტებმა.

დაბოლოს, უნდა აღინიშნოს, რომ რესპონდენტების მობილიზაციის ეფექტურობაზე დიდი

ზეგავლენა იქონია აზრის გაზიარების შესახებ შეთავაზების საპასუხოდ კოოპერატივების ყოფილი

წევრების მხრიდან მომდინარე აპათიამ.

2. განხილვები ფოკუსჯუფებში

8 ფოკუს ჯგუფში (FGD) მონაწილეობდა 38 ფერმერი: 20 კოოპერატივის წევრი და 18 დამოუკიდებელი ფერმერი.

FGD-ების დანიშნულება იყო ბენეფიციარებისგან, ანუ პირველწყაროსაგან, ღია, კონფიდენციალურ

ჯგუფურ ატმოსფეროში ინფორმაციის მიღება აზრთა გაცვლისა და იდეების განხილვის გზით და

წინასწარ შემუშავებული ძირითადი კითხვების მიხედვით. ამ დროს კითხვებზე გაცემული

ყოველი პასუხი მომდევნო მონაწილის მიერ პასუხის გაცემის ენერგიზირებას ახდენდა. გარდა

ამისა, ყოველ ძირითად კითხვაზე საფუძვლიანი და უფრო მეტად ღირებული პასუხების

მისაღებად გამოიყენებოდა დამატებითი თანამდევი კითხვებიც (exploratory questions).

რაც შეეხებოდა თემებს, ფოკუსჯგუფებში მონაწილე აქტიური ფერმერები განიხილავდნენ

ქვეყანაში ფერმერთა კოოპერირების შესახებ არსებულ მდგომარეობას, საკუთარ სამუშაო

გამოცდილებას, თვითონ ფერმერების (როგოროც კოოპერატივების, ისე დამოუკიდებელი)

განწყობებსა და შეხედულებებს, კოოპერირების გამოწვევებსა და შესაძლებლობებს, ფერმერთა

კოოპერირების ხელშემწყობი სახელმწიფო თუ არასახელმწიფო პროგრამების სუსტ და ძლიერ

მხარეებს, აფიქსირებდნენ რეკომენდაციებსა და სურვილებს ასეთი და მსგავსი ინტერვენციების

ეფექტურობის გაზრდასთან დაკავშირებით.

Guidance Methodology განსაზღვრავდა ფოკუსჯგუფების სამ სახეს: 1. ფოკუსჯგუფები

კოოპერატივების წევრ ფერმერებთან; 2. ფოკუსჯგუფები კოოპერატივების არაწევრ ანუ

დამოუკიდებელ ფერმერებთან; 3. ფოკუსჯგუფები კოოპერატივების ყოფილ წევრ ფერმერებთან.

სულ უნდა ყოფილიყო 12 ფოკუსჯგუფი: 3-3 სახის ფოკუსჯგუფი 4 რეგიონში. მაგრამ იმის

გათვალისწინებით, რომ კვლევა საჭიროებდა 80-ზე მეტი კოოპერატივის გამოკითხვას იმავე

რეგიონებში, ხარისხობრივი კვლევისთვის (როგორიცაა ფოკუსჯგუფები) უფრო მეტი

კოოპერატივის (12 ფოკუს ჯგუფი x 10 მონაწილე = 120 მონაწილე) მობილიზირება ფაქტობრივად

შეუძლებლად იქნა მიჩნეული (Guidance Methodology-ის მიხედვით, გამოკითხვის მონაწილე

კოოპერატივები არ უნდა მონაწილეობდნენ ფოკუსჯგუფებში, და პირიქით)14. საქმე ისაა, რომ,

მართალია, ფოკუსჯგუფების ჩატარების მომენტისთვის საქართველოში დაახლოებით 1400

კოოპერატივი იყო რეგისტრირებული, მათი მხოლოდ მცირე ნაწილი ფუნქციონირებდა

მემცენარეობში. გარდა ამისა, უნდა აღინიშნოს კოოპერატივების მობილიზების სხვა

პრობლემებიც, როგორიცაა ზაფხულის მოსავლის აღების სეზონი („არ მცალია“), ძლიერი სიცხეები

14 საჭირო რაოდენობის პასუხის მიღების პრობლემატიკასთან დაკავშირებით იხილეთ ასევე წინამდებარე

ნაშრომის მეთოდოლოგიის თავი.

20

მთელ საქართველოში, უინტერესობა და ა.შ. არსებობს მიზეზები, რომლებიც ფოკუს ჯგუფის

მონაწილეთა ცალკეულ ტიპს მიემართება. მაგალითად, კოოპერატივების ყოფილი წევრები

გამოკვეთილად უინტერესონი აღმოჩნდნენ ფოკუსჯგუფში მონაწილეობის საკითხის მიმართ.

აქედან გამომდინარე, კვლევის მენეჯმენტმა გადაწყვიტა, რომ ყოველ რეგიონში 3-ის მაგივრად 2

ფოკუსჯგუფი გაკეთებულიყო: ანუ საერთო ჯამში - 8 ფოკუს ჯგუფი, რომლებშიც მონაწილეობას

ზემოთ აღნიშნული სამი ტიპის მონაწილიდან მხოლოდ პირველი ორი ტიპის მონაწილე

მიიღებდა. კერძოდ: 1. 4 ფოკუსჯგუფი - კოოპერატივების წევრ ფერმერებთან; 2. 4 ფოკუსჯგუფი -

კოოპერატივების არაწევრ ანუ დამოუკიდებელ ფერმერებთან15. შესაბამისად პროექტის

მენეჯმენტმა შეიმუშავა ფოკუსჯგუფის ორი სახის კითხვარი (იხ. დანართი 3).

ყოველი ფოკუსჯგუფის სიდიდე განისაზღვრა 8-10 მონაწილით, თუმცა, სინამდვილეში ის

საშუალოდ 5-მდე შემცირდა, რაც აიხსნება ბოლო მომენტში მრავალი მონაწილისგან მიღებული

უარით (მონაწილეთა სია მოცემულია დანართი 5-ში). მიუხედავად მცირე ზომისა,

ფოკუსჯგუფებმა კვლევას მისცა იმის საკმარისად ღირებული, საფუძვლიანი და სასარგებლო

ინფორმაცია, რომ გაკეთებულიყო მნიშვნელოვანი დასკვნები, რაც უზრუნველყოფილ იქნა

ელკანას ექსპერტების16 დახმარებითა და შესაბამისი მეთოდით (nonprobability expert sampling)

მონაწილეთა შერჩევით.

ყოველი ფოკუსჯგუფის დასაწყისში მონაწილეებს ეძლეოდათ მკაფიო განმარტება, რომ

მოხდებოდა განხილვების აუდიოჩაწერა, მაგრამ მიღებული ინფორმაცია და ცოდნა

კონფიდენციალური იქნებოდა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მართალია, ფოკუსჯგუფების

მონაწილეთა სიები არაა კონფიდენციალური, ანგარიშში ან სხვა რაიმე დოკუმენტში არ იქნება

დასახელებული არც ერთი მტკიცების, შეხედულებისა თუ ინფორმაციის ავტორი.

დაბოლოს, აღსანიშნავია, რომ კვლევის პროექტმა სრულად აანაზღაურა მონაწილეთა მგზავრობა.

3. შემთხვევების კვლევა

შემთხვევის კვლევამ მოიცვა 4 კოოპერატივი და მათი 12 წევრი (როგორც რესპონდენტი). ამ კოოოპერატივებიდან 2 ჩართული იყო ფოკუსჯგუფების განხილვებშიც (1 - იმერეთში, 1 - შიდა ქართლში).

შემთხვევების კვლევით სირღმისეულად (ვერტიკალურ კვეთაში) უნდა გაშუქებულიყო წარმოების განვითარების სხვადასხვა ეტაპზე მყოფი კოოპერატივების ცხოვრება და შევსებულიყო კვლევის სხვა მეთოდებით მიღებული ინფორმაცია და ცოდნა.

ვინაიდან კვლევის ერთ-ერთი მთავარი მიზანია წარმატებისა და წარუმატებლობის მთავარი

ფაქტორების გამოვლენა და დახასიათება, კვლევამ გადაწყვიტა, ერთი მხრივ, სრულიად

წარუმატებელი და, მეორე მხრივ, სხვადასხვა ხარისხით წინსვლის მქონე კოოპერატივების

შემთხვევები შეესწავლა. წინსვლის სხვადასხვა ხარისხი კვლევამ დაუკავშირა წარმოების ბაზის

ფორმირებას / წარმოების ციკლს (ე.წ. არჩევადობის ძირითადი კრიტერიუმი). კერძოდ,

კვლევისთვის ყოველ რეგიონში შეირჩა თითო შემთხვევა, ე.ი. სულ - 4. ისინი ერთმანეთისგან

განსხვავდებოდნენ წარმოების ბაზის განვითარების დონით, კერძოდ პირველი შემთხვევა

15 რაც შეეხება, კოოპერატივების ყოფილ წევრებს, ისინი რაოდენობრივი კვლევის დროს გამოიკითხენ. რა

თქმა უნდა, ფორმალურად დახურული კოოპერატივი საქართველოში არ არსებობს, რადგან ისინი ახლახანს

დაფუძნდნენ (2014-2016 წლებში) და ასევე იმიტომ, რომ არ არსებობს მათი ფორმალური დახურვის

პროცედურა. ACDA-ს შეუძლია სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის სტატუსის შეწყვეტა და აკეთებს კიდეც

ამას, მაგრამ არ შეუძლია კოოპერატივის სტატუსის შეწყვეტა. 16 რატი შავგულიძე, ირაკლი ჯავახიშვილი.

21

წარმოადგენდა დამაიმედებელ დასაწყისს, მეორე - წარმოების პირველ ციკლს, მესამე - წარმოების

მეორე ციკლს, მეოთხე - წარუმატებლობას.

არჩევადობის შემდგომი კრიტერიუმები იყო: (ა) როგორც კოოპერატივის ლიდერი, ისე წევრები

უნდა გამოთქვამდნენ კოოპერატივის დახურვის სურვილს; (ბ) კოოპერატივს არ გააჩნია

არავითარი რესურსი, რაიმეს კეთების არავითარი ან მცირე ისტორია (რაიმე, ტექნიკური ან

ფინანსური, დახმარების მიღება); (გ) კოოპერატივის ლიდერისა და წევრების ხელმისაწვდომობა

და მზადყოფნა ინტერვიუზე, მიუხედავად შესაძლო უარყოფითი განწყობისა, რაც თან სდევს

წამოწყების წარუმატებლობას; (დ) კოოპერატივი მემცენარეობის რომელიმე დარგში მოღვაწეობდა

მთლიანად ან ნაწილობრივ, ან თავის ერთ-ერთ საქმიანობად მაინც ჰქონდა არჩეული.

ფოკუსჯგუფებისგან განსხვავებით, რომლებისთვისაც Guidance Methodology მოითხოვდა მხოლოდ

გამოკითხვაში მონაწილეობის არმქონე კოოპერატივების ჩართვას, შემთხვევების კვლევაში

დაშვებული იყო გამოკითხვის ან ფოკუსჯგუფების მონაწილე კოოპერატივების ჩართვა. ამიტომ

შემთხვევების კვლევაში ჩართულ იქნა ფოკუსჯგუფების მონაწილე 2 კოოპერატივი. იმ გარემოებამ,

რომ ერთი და იმავე კოოპერატივთან შეხვედრა მოხდა რამდენიმეჯერ (როგორც ფოკუსჯგუფების,

ისე შემთხვევების დროს), შემთხვევების კვლევის ეფექტურობაზე დადებითი ზეგავლენა იქონია

მოპოვებული ინფორმაციის სიმდიდრისა და საფუძვლიანობის თვალსაზრისით.

აუცილებელია იმის აღნიშვნაც, რომ კანონი კოოპერატივების შესახებ სულ 3 წელიწადია რაც

ძალაში შევიდა და ამ კანონით შექმნილი კოოპერატივების ასაკიც 2-3 წელს არ აჭარბებს. ამიტომ

მოსალოდნელი იყო, რომ ამ მცირე ხნის განმავლობაში კოოპერატივებს შორის განსხვავება ძალიან

დიდი არ იქნებოდა. „ელკანა“ს გამოცდილებამ აჩვენა, რომ ჯერ კიდევ მრავალი კოოპერატივი

არასახარბიელო მდგომარეობაშია. მართალია, სხვადასხვა მომენტში წარუმატებელ

კოოპერატივებს ACDA-მ შეიძლება ჩამოართვას ეს სტატუსი (სტატუს-შეწყვეტილი აგრარული

კოოპერატივების რაოდენობა რამდენიმე ათეული იყო კვლევის მომენტისთვის), მაგრამ ეს იმას არ

ნიშნავს, რომ ასეთი კოოპერატივი უფრო წარუმატებელია, ვიდრე რომელიმე კოოპერატივი

მოქმედი სტატუსით, რაც კვლევისთვის ერთი სათანადო წარუმატებელი შემთხვევის შერჩევის

შესაძლებლობას ნამდვილად იძლეოდა.

მოქმედი კოოპერატივებისთვის (3 შემთხვევა) შემდეგი არჩევადობის კრიტერიუმები დადგინდა:

- წარმოების ბაზის განვითარების 4 დონიდან ერთ-ერთზე ყოფნა (იხ. ზემოთ);

- მოქმედია;

- ჩართულია მემცენარეობის იმ სფეროში, რომელიც დამახასიათებელია მოცემული

რეგიონისთვის;

- ინტერვიუზე ხელმისაწვდომობა კონკრეტულ დღეებში და მზადყოფნა/თანხმობა გრძელ

ინტერვიუზე;

- არანაკლებ ერთი წარმომადგენელი უნდა იყოს მოწყვლადი ჯგუფიდან, როგორიცაა

ქალები, იძულებით გადაადგილებული პირები, ეკომიგრანტები, შშმ პირები, ეთნიკური

უმცირესობები;

- სასურველია, 4-დან 1 კოოპერატივის ხელმძღვანელი ქალი იყოს.

შერჩევისას გამოყენებულ იქნა მხოლოდ არჩევადობის (eligibility) კრიტერიუმები, რადგან

შერჩევის (selection) კრიტერიუმის გამოყენების (ჩვეულებრივ შემთხვევაში, არჩევადობის ეტაპის

შემდეგ დარჩენილი ვარიანტები უნდა შემოწმებულიყო შერჩევის კრიტერიუმებით) საჭიროება არ

იყო იქიდან გამომდინარე, რომ არჩევადობის კრიტერიუმებით არჩეული საუკეთესო

კანდიდატების რაოდენობა იყო 4, რაც ზუსტად შეესაბამებოდა 4 სხვადასხვა შემთხვევას.

ყოველმხრივი ანალიზის შედეგად „დამაიმედებელი დასაწყისის“ შემთხვევად შეირჩა

კოოპერატივი „ჩირი“ იმერეთის რეგიონში, „წარმოების პირველ ციკლის“ შემთხვევად -

კოოპერატივი „ტირიფონა 2014“ შიდა ქართლის რეგიონში, „წარმოების მეორე ციკლის

შემთხვევად“ - კოოპერატივი „ნერგები“ კახეთში, ხოლო „წარუმატებელ“ შემთხვევად შეირჩა

22

კოოპერატივი „აგროფირი“ ქვემო ქართლში. კოოპერატივების შერჩევის დროს მათი

ლიდერებისგან მიღებულ იქნა წინასწარი თანხმობა კვლევაში მონაწილეობის თაობაზე.

ოთხივე შემთხვევის შერჩევა განხორციელდა ექსპერტი კონსულტანტების (რ. შავგულიძე,

ი.ჯავახიშვილი) ექსპერტიზისა და პრაქტიკული საველე ცოდნის გამოყენებით, კოოპერატივებთან

მათი უშუალო შეხებისა და სამუშაო ურთიერთობიდან გამომდინარე.

შემთხვევების კვლევისთვის 4 კოოპერატივის შერჩევის წარმატებით დასრულების შემდეგ

კვლევის კოორდინატორმა შეიმუშავა შემთხვევის ტექსტის სტრუქტურა შესაბამისი საკითხების

თანმიმდევრული სიის სახით (იხ. დანართი 2).

მომზადებითი სამუშაოების დასრულებისთანავე დაიწყო საველე სამუშაოები. კვლევის

კოორდინატორი ეწვია თითოეული შერჩეული კოოპერატივის წარმომადგენლებს მათივე

საწარმოო ტერიტორიაზე და არა მარტო ინტერვიუ ჩამოართვა მათ, არამედ დაათვალიერა

საწარმოო ბაზაც (მოქმედი კოოპერატივების შემთხვევაში - მათ ფუნქციონირებაზე დაკვირვებაც).

ყოველი ასეთი ვიზიტი (ინტერვიუ და დათვალიერება-დაკვირვება) გრძელდებოდა საშუალოდ 2-3

საათს. შემთხვევის ტექსტის სიგრძე მოპოვებული ინფორმაციის პირდაპირპროპორციული იყო.

მაგალითად, წარუმატებელი შემთხვევის ტექსტი ყველაზე მოკლეა, რადგან ამ შემთხვევისთვის

ყოველ საკითხზე ინფორმაციის მოპოვება ყველაზე მეტად იყო გაძნელებული.

ყოველი შემთხვევის თხრობა თავისუფალ, ბუნებრივ სტილშია გადმოცემული და ამიტომ

საკითხები მათში განსხვავებული თანმიმდევრობითაა განხილული. ამა თუ იმ შემთხვევის

თხრობისას ზოგიერთი საკითხი შეიძლება არ იყოს განხილული იმის გამო, რომ შესაბამისი

ინფორმაცია ვერ იქნა ამოღებული ან არ შეესაბამებოდა მოცემულ შემთხვევას. უნდა აღინიშნოს,

რომ მიუხედავად იმისა, რომ მთხრობელი ცდილობს ინფორმაციის ობიექტურად მოწოდებას,

ტექსტში მოცემული ინფორმაცია მაინც უფრო მეტად კოოპერატივების მიერ დანახული რეალობაა

- ხშირ შემთხვევაში, მათი აზრები, დასკვნები და სურვილები.

სუბიექტურობის ასეთი ელემენტი შემთხვევის კვლევის ბუნებრივ, შემადგენელ ნაწილად

შეიძლება ჩაითვალოს. თუმცა, მეტაანალიზში მაქსიმალურად მოხდა კოოპერატივებისაგან

მიღებული ინფორმაციისა და შეხედულებების დაბალანსება და ტრიანგულაცია სხვა მეთოდებით,

განსაკუთრებით, ინდივიდუალური ინტერვიუებითა და გამოკითხვით, მიღებული

ინფორმაციითა და ცოდნით დაბალანსება.

4. ინდივიდუალური ინტერვიუები

7 ინდივიდუალურ ინტერვიუში (როგორც ეს მეთოდის სახელწოდებიდან გამომდინარეობს) მონაწილეობდა 7 რესპონდენტი (და არც ერთი კოოპერატივი).

ინდივიდუალური ინტერვიუები, რაოდენობრივ კვლევასთან ერთად, მონაცემთა ტრიანგულაციის

კრიტიკულად მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს წარმოადგენს.

მთლიანი კვლევის საველე პერიოდის (2016 წლის აგვისტო) მაღალი ინტენსიურობის

გათვალისწინებით (გამოკითხვა, 4 შემთხვევის შესწავლა და 8 ფოკუსჯგუფი პარალელურად

მიმდინარეობდა), კვლევის მენეჯმენტმა გადაწყვიტა კოოპერატივების სფეროში მოღვაწე

ექსპერტებისა და ხელისუფლების წარმომადგენლების მხოლოდ მცირე რაოდენობასთან

ჩატარებულიყო ინდივიდუალური ინტერვიუები. ოღონდ ეს უნდა ყოფილიყვნენ ისეთი

რესპონდენტები, რომლებსაც უნდა შეესრულებინათ მაქსიმალურად კომპეტენტური ძირითადი

ინფორმანტების როლი:

- იმერეთისა და კახეთის რეგიონული ICC-ების ხელმძღვანელები (2 ინტერვიუ);

23

- ძირითადი ინფორმანტი #1 (ENPARD-ის 3 კონსორციუმის მონაწილე ორგანიზაციის -

„ელკანას“ - ერთ-ერთი ძირითადი წარმომადგენელი) (1 ინტერვიუ);

- ძირითადი ინფორმანტი #2 (ENPARD-ის ერთ-ერთი კონსორციუმის ხელმძღვანელი

ორგანიზაციის - ოქსფამის - ერთ-ერთი ძირითადი წარმომადგენელი) (1 ინტერვიუ);

- ACDA-ს ხელმძღვანელი (1 ინტერვიუ);

- საქართველოში IFAD-ის პროექტის ხელმძღვანელი (“Agriculture Modernization, Market

Access and Resilience” (AMMAR)) (1 ინტერვიუ);

- ევროკავშირის მიერ დაფინანსებული და Evoluxer-ის მიერ ACDA-ს მხარდასაჭერად

წარმოებული პროექტის კოორდინატორი (1 ინტერვიუ).

ინდივიდუალური ინტერვიუები ძირითადად ჩატარდა სხვა დანარჩენი მეთოდით წარმოებული

მონაცემების შეგროვების დასრულების შემდეგ. ამ გზით, ინტერვიუებით მოხდა ხარისხობრივი

კვლევის მიგნებების ვალიდაცია.

ზოგიერთი ინდივიდუალური ინტერვიუ ელექტრონულად (Skype-ით) ჩატარდა. თითოეული

ინტერვიუს ხანგრძლივობა მერყეობდა 30 წთ-დან (IFAD) 90 წუთამდე (ექსპერტები). ეს განსხვავება

განპირობებული იყო კვლევის კოორდინატორის მიერ კვლევის მენეჯმენტთან შეთანხმებით

წინასწარ შემუშავებული კითხვების რაოდენობითა და შინაარსით (კითხვარები იხილეთ დანართი

4-ში).

24

სოფლის მეურნეობაში არსებული მდგომარეობის მიმოხილვა

შესავალი

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში სოფლის მეურნეობის წილი მთლიან ეროვნულ

პროდუქტში მცირეა, უცხოური ვალუტის მოზიდვასა და სიღარიბის შემცირებაში წვლილის

მიხედვით, ის დღესაც რჩება ქვეყნის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანეს დარგად.

სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტები ძირითადად მცირე ზომის ფერმერულ მეურნეობებში

იწარმოება. 571900 ოჯახი სასოფლო-სამეურნეო მიწის მთლიანი ფართობის 86.5%-ს ამუშავებს.

მათი უმრავლესობა მცირე ნაკვეთს, საშუალოდ 1,2 ჰა-ს ფლობს. ამასთან, ოჯახების 77%-ს 1 ჰა-ზე

ნაკლები მიწა აქვს.17

ბოლო წლებში, სახელმწიფოს მიერ სოფლის მეურნეობის განვითარებისათვის გამოყოფილი თანხები საკმაოდ გაიზარდა. სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მიმდინარე საქმიანობა მოიცავს

ცხოველისა და მცენარის სიჯანსაღის დაცვას, კვლევებს, ქართული პროდუქტების საერთაშორისო

წარმოჩენას, ბიზნესზე ორიენტირებული ფერმერული ჯგუფების განვითარების ხელშეწყობას,

სარწყავი და სადრენაჟე სისტემების რეაბილიტაციას, ფინანსური რესურსებისა და საწარმოო

საშუალებების (სარგავი მასალა, თესლი, სასუქი, ქიმიკატები და ა.შ.) ხელმისაწვდომობის

გაუმჯობესებას. 2010-2016 წლებში სახელმწიფოს მიერ სოფლის მეურნეობის დაფინანსება და მისი

წილი მთლიან ბიუჯეტში შესაბამისად 48%-ით და 41%-ით გაიზარდა (გრაფიკი 1):

გრაფიკი 1. სოფლის მეურნეობაზე სახელმწიფოს მიერ გამოყოფილი თანხები

წყარო: სოფლის მეურნეობის სამინისტროს წლიური ანგარიში 2015.

2010-2015 წლებში მთლიან ეროვნულ პროდუქტში სოფლის მეურნეობის წილი ცვალებადობდა და

საერთო ჯამში უმნიშვნელოდ (1,8%) გაიზარდა (გრაფიკი 2):

გრაფიკი 2. სოფლის მეურნეობის წილი მთლიან ეროვნულ პროდუქტში

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური.

17 სასოფლო-სამეურნეო აღწერა 2014, საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური.

0.0%

1.0%

2.0%

3.0%

4.0%

0

100

200

300

400

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

სასო

ფლ

ო-ს

ამეუ

რნე

ო

ბიუ

ჯეტ

ის

წილ

ი

საერ

თო

ბი

უჯ

ეტშ

ი, %

ბიუ

ჯეტ

იდ

ან

გამ

ოყო

ფი

ლი

თან

ები

,

მლნ

ლარ

ი

Budget allocation Share in total budget

7.8%

8.0%

8.2%

8.4%

8.6%

8.8%

9.0%

9.2%

9.4%

2010 2011 2012 2013 2014 2015*

25

სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტების გადამუშავების სექტორის წილი მთლიან ეროვნულ პროდუქტში კი უფრო მეტად გაიზარდა (3.7%) (გრაფიკი 3):

გრაფიკი 3. სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტების გადამუშავების სექტორის წილი მთლიან

ეროვნულ პროდუქტში

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური.

2010-2016 წლებში წარმოება გაიზარდა სასოფლო-სამეურნეო მომსახურებებში (23%),

მემცენარეობასა (13%) და მეცხოველეობაში (8%) (გრაფიკი 4):

გრაფიკი 4. სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტების წარმოება

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური.

ბოლო სამ წელიწადში პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები (FDI) მუდმივად იზრდებოდა. ხოლო

2010-2015 წლებში ზრდამ 11% შეადგინა. მცირედ, მაგრამ მაინც გაიზარდა სოფლის მეურნეობის

წილი პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებშიც (2.5%) (გრაფიკი 5):

გრაფიკი 5. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები სოფლის მეურნეობაში

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

0.0%

1.0%

2.0%

3.0%

4.0%

5.0%

6.0%

7.0%

8.0%

2010 2011 2012 2013 2014 2015*

-200

300

800

1,300

1,800

2010 2011 2012 2013 2014 2015*

წარ

მოებ

ის

ღი

რებ

ულ

ება,

მლნ

ლარ

ი

Plant production Livestock production Agriculture services

0

2,000

4,000

6,000

8,000

10,000

12,000

14,000

16,000

0.0%

0.5%

1.0%

1.5%

2.0%

2010 2011 2012 2013 2014 2015

FDI,

ათ

ასი

აშ

შ დ

ოლ

არი

სოფ

ლი

ს მე

ურ

ნეო

ბის

წილ

ი

FDI-

ში,%

Agriculture FDI agriculture share in total FDI

26

2016 წლის იანვრის დამდეგისთვის სოფლის მოსახლეობა 1,592 მლნ კაცს ანუ მთლიანი

მოსახლეობის 42,8%-ს შეადგენდა. 2010-2016 წლებში სოფლის მოსახლეობა 1,9%-ით შემცირდა18.

2014 წელს იმ პირების წილი სოფლის მოსახლეობაში, ვინც დღეში 2,5 აშშ დოლარზე (2005 წლის

მსყიდველუნარიანობაზე გადათვლით) უფრო ნაკლებ თანხაზე არსებობდა, 43% იყო, რაც გაცილებით მეტი იყო, ვიდრე იგივე კატეგორიის წილი ქალაქის მოსახლეობაში (25%) 19.

ბოლო სამი წლის წინსვლის მიუხედავად, დარგში კვლავ მრავალი პრობლემაა. ადგილობრივი

წარმოება მცირემაშტაბიანია და კონკურენციას ვერ უწევს იმპორტს, რაზეც ქვეყანა

მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული.

წარმოება

1. მემცენარეობა

წარმოების მოცულობის ცვლილებები განპირობებული იყო სავარგულებისა და მოსავლიანობის ცვლილებებით. 2010-2016 წლებში მარცვლეულის, ბაღჩეულის, ფურაჟის, ხილის, ყურძნისა და

ციტრუსის მოსავალი საერთო ჯამში იზრდებოდა, ხოლო კარტოფილის, ბოსტნეულისა და ჩაის

მოსავალი - პირიქით მცირდებოდა; პარკოსნების მოსავალი კი არ შეცვლილა (ცხრილი, გრაფიკი

6):

ცხრილი1. ერთწლიანი და მრავალწლიანი კულტურები, ათასი ტ

კულტურა 2010 2011 2012 2013 2014 2015

ერთწლიანი

მარცვლეული 214,8 397,4 370,0 483,3 434,5 420,1

პარკოსნები 5,8 8,9 9,6 10,5 8,7 5,8

კარტოფილი 228,8 273,9 252,0 296,6 216,2 206,2

ბაღჩეული 40,9 42,8 36,7 66,4 85,9 72,6

ბოსტნეული 175,7 185,8 198,5 204,8 190,9 162,2

ფურჟი 37,1 66,6 36,9 41,1 43,9 66,5

მრავალწლიანი

ხილი 124,1 187,3 157,9 217,6 229,0 146,6

ყურძენი 120,7 159,6 144,0 222,8 224,9 267,8

ციტრუსი 52,1 54,9 77,0 110,4 76,2 85,5

ჩაი 3,5 2,9 2,6 3,3 1,8 2,1

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

18 საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური. 19 Georgia: Recent Trends and Drivers of Poverty Reduction (FY16 Georgia Poverty Assessment), August 2016, World

Bank

27

გრაფიკი 6. ერთწლიანი და მრავალწლიანი კულტურების წარმოების ზრდის ჯამური ტემპი

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

ერთწლიანი კულტურებით დაკავებული მიწების საერთო ფართობი ზრდის ტენდენციით

ხასიათდებოდა (ზრდის ტემპი - 4%). ამასთან, ეს უფრო მეტად გამოიკვეთა საგაზაფხულო ნარგავებში, ვიდრე საშემოდგომოში. 2010-2016 წლებში საგაზაფხულო ნარგავების ფართობი 5%-

ით გაიზარდა, საშემოდგომოსი - 0,4%-ით (გრაფიკი 7):

გრაფიკი 7. ერთწლიანი კულტურებით დაკავებული ფართობი, ათასი ჰა

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

კულტურების უმრავლესობის მოსავლიანობა ან გაიზარდა ან არ შეცვლილა. ყველაზე მეტად

ხორბლის მოსავლიანობა გაიზარდა, შემდეგ მოდის ქერი, ბაღჩეული და სიმინდი. კარტოფილის,

ბოსტნეულისა და ერთწლიანი ფურაჟის მოსავლიანობა პირიქით შემცირდა, ხოლო პარკოსნებისა

და მრავაწლიანი ფურაჟის მოსავლიანობა ფაქტიურად არ შეცვლილა (ცხრილი 2, გრაფიკი 8):

ცხრილი 2. მოსავლიანობა, ტ/ჰა

კულტურა 2010 2011 2012 2013 2014 2015

ხორბალი 1,0 2,1 1,7 1,8 1,3 2,6

ქერი 1,1 1,9 1,6 1,3 1,3 1,8

სიმინდი 1,4 2,3 2,4 2,4 2,3 1,7

პარკოსანი 0,6 0,7 0,8 0,5 0,6 0,6

კარტოფილი 11,1 13,6 9,9 11,3 11,6 8,1

ბოსტნეული 7,1 7,6 7,1 8,3 7,2 6,7

ბაღჩეული 15,2 12,1 13,5 24,1 22,9 22,0

-10.0%

-8.0%

-6.0%

-4.0%

-2.0%

0.0%

2.0%

4.0%

6.0%

8.0%

10.0%

12.0%

14.0%

16.0%

18.0%

Gra

ins

Bea

ns

Po

tato

Mel

on

s

Veg

eta

ble

s

Fod

der

cro

p

Fru

its

Gra

pes

Cit

rus

cro

ps

Tea

0

50

100

150

200

250

300

350

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Total area Winter crops Spring crops

28

ერთწლიანი ფურაჟი 4,5 4,6 6,2 3,9 3,1 4,2

მრავალწლიანი ფურაჟი 4,6 4,5 4,1 4,5 4,0 4,6

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

გრაფიკი 8. მოსავლიანობის საშუალო წლიური მატება კულტურის მიხედვით

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

2. მეცხოველეობა

2010-2015 წლებში ზრდა მეცხოველეობის ყველა სფეროს შეეხო, პირველ რიგში - ღორების

რიცხოვნობას, შემდეგ - ცხვრის, შინაური ფრინველების, ფუტკრებისა და ბოლოს მერძევე

საქონლის რაოდენობას (ცხრილი 3, გრაფიკი 9):

ცხრილი 3. შინაურ ცხოველთა და ფრინველთა რიცხოვნობა, ათასი თავი20

2010 2011 2012 2013 2014 2015

დიდი ზომის საქონელი 1,049 1,088 1,129 1,230 1,278 1,326

მათ შორის, მერძევე საქონელი 562 588 602 641 665 650

ღორი 110 105 204 191 205 198

ცხვარი და თხა 654 630 743 857 920 891

მათ შორის ცხვარი 597 577 688 796 866 842

ფრინველი, ათასი ფრთა 6,522 6,360 6,159 6,761 7,273 8,806

ფუტკრის ოჯახი 312 328 348 399 403 422

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

20 ფრინველების შემთხვევაში რაოდენობის ერთეული „ფრთაა“.

-6%

-2%

2%

6%

10%

14%

18%

22%

Wh

eat

Bar

ley

Mai

ze

Bea

ns

Po

tato

Veg

eta

ble

s

Mel

on

s

An

nu

al f

ora

ge c

rop

s

Pe

ren

nia

l fo

rage

cro

p

29

გრაფიკი 9. მეცხოველეობის საშუალო წლიური მატება სახეობის მიხედვით

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

2010-2015 წლებში ძლიერ გაიზარდა ხორცის წარმოება, რაც ძირითადად ღორისა და ფრინველის

ხორცის წარმოების ზრდას ეყრდნობოდა. ძროხისა და ცხვრის ხორცის წარმოება კი შემცირდა.

დანარჩენი სახეობების შემთხვევაში საგრძბობი ცვლილება არ ყოფილა. გაიზარდა რძის

(განსაკუთრებით ცხვრის/თხის რძის), ასევე კვერცხისა და მატყლის წარმოება, თაფლისა კი - დაეცა

(ცხრილი 4, გრაფიკი 10):

ცხრილი 4. მეცხოველეობის პროდუქციის საშუალო წლიური მატება სახეობის მიხედვით

2010 2011 2012 2013 2014 2015

ხორცი, ათასი ტ 56,4 49,3 42,6 48,4 54,8 62,1

ძროხის 26,7 21,3 16,2 20,2 19,6 20,9

ღორის 12,8 11,6 11,8 14,9 15,5 16,9

ცხვრის 4,9 4,0 2,5 2,8 4,1 4,8

ფრინველის 11,6 12,0 11,7 10,1 15,2 19,1

სხვა 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4

რძე, ათასი ლ 587,7 582,1 589,5 604,7 656,2 676,5

ცხვარი, თხა 6,7 6,4 6,9 8,8 9,9 9,8

კვერცხი, მლნ. ცალი 444,5 483,1 474,0 495,3 549,4 601,2

მატყლი, ათასი ტ 1,7 1,7 1,6 1,6 2,1 2,3

თაფლი, ათასი ტ 4,2 2,7 4,1 3,9 4,1 4,1

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

Larg

e liv

esto

ck

Dai

ry c

attl

e &

bu

ffal

o

Swin

e

Shee

p &

go

at

Shee

p

Po

ult

ry

Bee

hiv

es

30

გრაფიკი 10. მეცხოველეობის პროდუქცია

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

რძისა და მატყლის წარმოების ეფექტურობა უმნიშვნელოდ გაიზრდა: 1,1%-ით და 1,6%-ით

შესაბამისად (გრაფიკი 11):

გრაფიკი 11. რძისა და მატყლის ნაყოფიერების ზრდა

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

საერთაშორისო ვაჭრობა

სოფლის მეურნეობისა და სურსათის დარგებში საქართველოს მთავარი სავაჭრო პარტნიორები

არიან თურქეთი, დამოუკიდებელი სახელმწიფოების თანამეგობრობისა და ევროკავშირის წევრი

ქვეყნები. საქართველოს DCFTA შეთანხმება გააჩნია EU-თან, FTA შეთანხმებები CIS წევრ

ქვეყნებთან და თურქეთთან, GSP სავაჭრო რეჟიმი აშშ-სთან, კანადასთან, იაპონიასთან,

შვეიცარიასთან და ნორვეგიასთან.

საქართველო სოფლის მეურნეობის და საკვები პროდუქტების იმპორტიორია. 2015 წელს მთავარ

სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში განვითარებული პოლიტიკური თუ ეკონომიკური პროცესების გამო

საქართველოს მთლიანი სავაჭრო ბრუნვა შემცირდა.

ექსპორტის ზრდის ტემპი (9%) იმპორტის ზრდის ტემპზე (3%) უფრო მეტი იყო. საგრძნობი იყო

ასევე ექსპორტის მიერ იმპორტის დაფარვის ზრდის ტემპიც (12%) (გრაფიკი 12).

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%M

eat

Bee

f

Po

rk

Mu

tto

n

Po

ult

ry

Oth

er m

eat

Milk

shep

p &

go

at

Eggs

Wo

ol

Ho

ney

1,200

1,220

1,240

1,260

1,280

1,300

1,320

1,340

1,360

2.4

2.5

2.5

2.6

2.6

2.7

2.7

2.8

2010 2011 2012 2013 2014 2015

ლ/თ

ავი

/წელ

ი

კგ/თ

ავი

/წელ

ი

l/h/yr kg/h/yr

31

გრაფიკი 12. სავაჭრო ბრუნვა, იმპორტის დაფარვა ექსპორტით

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური

სასოფლო-სამეურნეო ექსპორტის 78% მოდიოდა 15 სასოფლო-სამეურნეო და საკვებ პროდუქტზე.

ყველაზე მეტად გაიზარდა შემდეგი პროდუქტების ექსპორტი: ცოცხალი საქონელი, თევზის

საკვები, თხილი, მინერალური წყალი, ღვინო (ცხრილი 5, გრაფიკი 13).

ცხრილი 5. 15 ძირითადი სასოფლო-სამეურნეო და საკვები პროდუქტი

პროდუქტი, HS 6 CC

მთელ სასოფლო-სამ.

ექსპორტთან მიმართებაში CAGR 6 წელი

წილი ადგილი საშუალო stdev

თხილის გული 22% 1 28% 127,449 53,121

ღვინო 15% 2 21% 87,111 51,695

მინერალური წყალი 13% 3 22% 77,017 39,678

ყურძნის არაყი 9% 4 3% 53,143 15,594

უალკოჰოლო სასმელი 3% 5 6% 18,812 5,398

ცოცხალი ცხვარი 3% 6 19% 15,995 4,560

ხორბალი 3% 7 -81% 15,820 20,667

ვისკი 2% 8 -100% 11,588 6,328

მანდარინი 2% 9 -0,9% 11,223 4,615

ცოცხალი საქონელი 1% 10 164% 8,375 13,299

თევზის საკვები 1% 11 32% 7,537 6,513

სოიოს საკვები 1% 12 9% 6,770 2,990

თხილი ნაჭუჭში 1% 13 -26% 6,301 3,855

საკვები პრეპარატები 1% 14 -47% 5,462 2,131

სპეციები 1% 15 19% 5,239 1,798

წყარო: საერთაშორისო ვაჭრობის ცენტრი

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

0

200

400

600

800

1,000

1,200

1,400

2010 2011 2012 2013 2014 2015

იმპ

ორ

ტი

ს გ

ადაფ

არვა

ექსპ

ორ

ტი

თ, %

სავა

ჭრ

ო ბ

რუ

ნვა,

მლ

ნ აშ

შ

დო

ლარ

ი

Exports, $US mln. Imports, $US mln. Coverage ratio, %

32

გრაფიკი 13. ძირითადი საექსპორტო პროდუქტების წილი მთლიან სასოფლო-სამეურნეო

ექსპორტში

წყარო: საერთაშორისო ვაჭრობის ცენტრი

რაც შეეხება იმპორტს, 15 ძირითადი იმპორტირებული პროდუქტი მთლიანი სასოფლო-სამეურნეო

იმპორტის 47%-ს შეადგენდა. მათ შორის ყველაზე დიდი ზრდა მოდიოდა ღორის ხორცის ნაჭრები

და საკვებ დანამატებზე (ცხრილი 6, გრაფიკი 14).

ცხრილი 6. 15 ძირითადი იმპორტირებული სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტი

პროდუქტი HS 6 CC

მთელ სასოფლო-სამ.

ექსპორტთან მიმართებაში CAGR 6 წელი

წილი ადგილი წილი ადგილი

ხორბალი 14% 1 -7,7% 161,819 26,286

სიგარეტი 8% 2 4,7% 94,119 12,417

ფრინველის ხორცის ნაჭრები 4% 3 2,0% 48,665 7,617

მზესუმზირის ზეთი 4% 4 4,6% 42,070 5,548

შოკოლადი 3% 5 0,9% 33,515 4,742

საკვები პრეპარატი 2% 6 3,0% 27,005 3,697

შაქრის მასალა 2% 8 -5,1% 20,177 22,491

რაფინირებული შაქარი 2% 7 -12,3% 22,761 5,623

ღორის ხორცის ნაჭრები 1% 9 20,2% 17,566 6,758

საკონდიტრო შაქარი 1% 10 4,3% 16,729 2,773

ძროხის ხორცის ნაჭრები 1% 11 -3,8% 16,678 4,623

თხილის გული

22%

ღვინო

15%

მინ/წყალი

13%

ყურძნის

არაყი

9%

უალკ. სასმ. 3%

ცოცხ. ცხვარი

3%

ხორბალი

3%

ვისკი

2%

მანდარ.2%

ცოცხ. საქონ.1%

თევზის

საკვები

1%

სოიოს

საკვები 1%

თხილი,

ნაჭუჭში

1%

საკვები

პრეპარატი

სპეციები

1%

სხვა

22%

33

მარგარინი 1% 12 0,7% 15,056 1,185

შინაური ფრინველები 1% 13 2,1% 14,059 2,903

საკვები დანამატები 1% 14 15,7% 13,602 4,434

რძის ფხვნილი 1% 15 4,4% 13,299 2,784

წყარო: საერთაშორისო ვაჭრობის ცენტრი

გრაფიკი 14. ძირითადი იმპორტული პროდუქტების წილი მთლიან სასოფლო-სამეურნეო

იმპორტში

წყარო: საერთაშორისო ვაჭრობის ცენტრი

დარგის კოორდინაცია

სოფლის მეურნეობის დარგი სხვადასხვა მიმართულებით მნიშვნელოვან დახმარებას იღებს

დონორებისგან. კოორდინაცია 2009 წელს დაიწყო, ევროკავშირის დელეგაციის ინიციატივით.

დღეს ამ საკოორდინაციო ჯგუფში, რომელსაც სათავეში სოფლის მეურნეობის სამინისტრო უდგას, 40 წევრია გაერთიანებული (სამინისტრო, დონორები, მომსახურების მომწოდებელი

ორგანიზაციები). ჯგუფი აანალიზებს და განიხილავს დარგის სხვადასხვა საჭირბოროტო საკითხს

და დარგის განვითარების სტრატეგიის მიზნებიდან გამომდინარე ცალკეულ ქვეჯგუფებად იყოფა.

ჯგუფში ჩართული დონორებს მკაფიოდ განაწილებული მიმართულებები აქვთ. ევროკავშირი

ძირითადად კოოპერატივების განვითარებაზე, სამინისტროს შესაძლებლობების გაძლიერებაზე,

ფერმერებისთვის სამრჩევლო სერვისების განვითარებაზე, სოფლის განვითარების პილოტური

ინიციატივებზე და სურსათის უსაფრთხოების გაუმჯობესებაზე მუშაობს, USAID აგრარული

ბიზნესის დახმარებაზეა უფრო ორიენტირებული, USDA აგრარული სტატისტიკის დახვეწაზე

აკეთებს აქცენტს, WB სარწყავი სისტემისა და მიწის რეგისტრაციის საკითხებზეა

კონცენტრირებული, შვეიცარიის თანამშრომლობის განვითარების სააგენტო - აგრარულ დარგში

პროფგადამზადებისა და რძის პროდუქტების სფეროში ღირებულებების ჯაჭვის განვითარების ხელშეწყობაზე. გარდა ამისა, ევროკავშირის ENPARD-ის პროგრამის ფარგლებში დაფინანსებული

ხორბალი

14%

სიგარეტი

8% ფრინვ. ხორცის

ნაჭრები

4%

მზეს. ზეთი 4%

შოკოლადი

3%

საკვები პრეპ.-

ები 2%

შაქრ. მას.

რაფინ. შაქ. 2%

ღორის ხორც.

ნაჭრ. 1%

საკონდ. შაქარი 1%

ძროხ.

ხორც.

ნაჭრ. 1% მარგ. 1%

შინაური

ფრინველები

1%

საკვ. დანამ. 1%

რძის ფხვნილი

1%

სხვა

53%

34

ღონისძიებები სხვადასხვა შუამავალი და მომსახურებების მიმწოდებელი ორგანიზაციის

მონაწილეობით ხორციელდება.

კოოპერატივების განვითარება

კოოპერატივი ნედლეულისა და პროდუქტების ბაზრების სუსტი კავშირების პრობლემის

გადასაჭრელად მოწოდებული ერთ-ერთი ინსტრუმენტია.

ექსპერტების უმრავლესობა თანხმდება, რომ საქართველოს მნიშვნელოვანი სასოფლო-სამეურნეო

პოტენციალი აქვს. მათი გამოთვლებით, ფერმერული და აგროინდუსტრიული წარმოების

ხუთჯერ გაზრდაა შესაძლებელი. სწორედ საქართველოს სოფლის მეურნეობის მოდერნიზაციის

გადაულახავ პრობლემას შეაქვს საგრძნობი წვლილი ქვეყანაში სიღარიბის მაღალი მაჩვენებლის

შენარჩუნებაში. მცირე აგრარულ პროდუქტიულობას მრავალი გარემოება განაპირობებს.

მაგალითად, კომერციალიზაციის დაბალი დონე და მცირე ფერმერების სუსტი

კონკურენტუნარიანობა. არადა, აგრარული წარმოების ნაყოფიერებას და კომერციალიზაციას

სიღარიბის დაძლევაში მნიშვნელოვანი როლის შესრულება შეუძლია. ამისათვის კი საჭიროა

ნედლეულისა და მზა პროდუქციის ბაზრებში ფერმერთა აქტიური მონაწილეობა. მცირე

მწარმოებლებს ცალკე შეზღუდული შესაძლებლობები აქვთ, რომ ასეთი ბაზრების წარმატებულ

მოთამაშეებად იქცნენ. თანაც ასეთ დამოუკიდებელ რეჟიმში მცირე ფერმერთა მოღვაწეობა

სოფლის მეურნეობისა და ამ ფერმერთა საქმიანობის მდგრადობის მაღალ დონეს ვერ

უზრუნველყოფს.

აქედან გამომდინარე, პოლიტიკის გამტარებელ და დონორი ორგანიზაციებს მიაჩნიათ, რომ

ფერმერული კოოპერატივი სწორედ ის ინსტიტუტია, რომლითაც ეფექტურად გაიზრდება

აგრარული წარმოების ნაყოფიერება და მცირე ფერმერების კომერციალიზაციის დონე, რადგან

სწორედ კოოპერატივს შეუძლია მცირე ფერმერებისთვის ნედლეულისა და მზა პროდუქციის

ბაზრებზე ძლიერი სავაჭრო პოზიციების უზრუნველყოფა. სოფელში მცირე და საშუალო

საწარმოების, კერძოდ, მცირე ფერმერთა კოოპერატივების, განვითარების ხელშეწყობა 2015-2020

წლებში საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარების სტრატეგიისა და თანმდევი სამოქმედო

გეგმის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიზანია. სტრატეგიაში აღნიშნულია, რომ სასოფლო-სამეურნეო

კოოპერატივებს ქართველი ფერმერების კონკურენტუნარიანობის გაძლიერება შეუძლიათ მიწოდების ჯაჭვებში ფერმერთა ჩართვის გაზრდის გზით. 2013 წლის ივლისში საქართველოს

პარლამენტმა დაამტკიცა კანონი სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების შესახებ. მას შემდეგ 1500-

ზე მეტი ფერმერული ჯგუფი დარეგისტრირდა სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივად. ამ წლებში

მთავრობა და დონორი ორგანიზაციები ერთობლივი, კოორდინირებული ღონისძიებებით

ეხმარებიან სოფლებში კოოპერატივების განვითარებას, რაც მოიცავს კოოპერატივების

ხელმძღვანელებისა და წევრების ტექნიკურ მხარდაჭერას და სხვადასხვა მცირე მანქანა-

დანადგარისა და აღჭურვილობის გადაცემას.

დღეისათვის კოოპერატივები საქართველოში განვითარების ჯერ კიდევც საწყის სტადიაზე

იმყოფებიან და შემდგომ ტექნიკურ და ფინანსურ დახმარებას საჭიროებენ მდგრადობისა და

ეფექტურობის მისაღწევად.

35

რაოდენობრივი კვლევის მიგნებები

გამოკითხვა

1. შეჯამება

გამოკითხვამ მოიცვა 272 ფერმერი საქართველოს 4 რეგიონში. გამოკითხულ ფერმერებს შორის

იყვნენ: კოოპერატივების ყოფილი წევრები, კოოპერატივების ამჟამინდელი წევრები და როგორც

კოოპერატივიან, ისე უკოოპერატივო სოფლებში მცხოვრები კოოპერატივების არაწევრი, ანუ

დამოუკიდებელი ფერმერები.21

გამოკითხულ ფერმერთა ოჯახების, ანუ კომლის (HH) საშუალო სიდიდე გამოვიდა 4 კაცი (± 2).

მხოლოდ ამჟამინდელი ფერმერების ოჯახების საშუალო სიდიდე (5; ±2.4) ოდნავ სჭარბობდა

არაწევრთა ოჯახების საშუალო სიდიდეს (4; ±2), მაგრამ ნაკლები იყო ყოფილი წევრების ოჯახების

საშუალო სიდიდეზე (5.2; ±2). გამოკითხული ფერმერების 65% მამაკაცი იყო. მამაკაცების ყველაზე

დიდი წილი იყო ყოფილ წევრებში (100%). შემდეგ მოდიოდნენ ამჟამინდელი წევრები (82%) და

არაწევრები (57%). არაწევრების ორ ქვე-ჯგუფს შორის ქალების წარმომადგენლობა უფრო მაღალი

იყო უკოოპერატივო სოფლებში (47%), ვიდრე კოოპერატივიან სოფლებში (38%). გამოკითხულ

ფერმერთა საშუალო ასაკი აღმოჩნდა 52 წელი (±8). არაწევრების საშუალო ასაკი არაწევრების

შემთხვევაში ოდნავ უფრო მაღალი დაფიქსირდა (54 წელი), ვიდრე ყოფილი და ამჟამინდელი

წევრების შემთხვევაში (50 წელი ორივე შემთხვევაში).

გამოკითხვის მომენტისთვის გამოკითხული ფერმერები სოფლის მეურნეობაში ჩართული იყვნენ საშუალოდ 26 წლის განმავლობაში (±8). ცალკეულ ჯგუფებს თუ შევხედავთ, ამჟამინდელ

წევრების შემთხვევაში ეს სიდიდე შეადგენს 24 წელს, ყოფილი წევრების შემთხვევაში - მხოლოდ

16 წელს, არაწევრების შემთხვევაში - 28 წელს. რაც შეეხება არაწევრთა ქვეჯგუფებს, აქ განსხვავება

არაა - მაჩვენებელი ორივე შემთხვევაში 28 წელია.

განათლების მხრივ, ფერმერთა ყველაზე დიდ წილს - 39%-ს - ტექნიკური უმაღლესი განთლება

აქვს,, 24%-ს - უმაღლესი, 21% - აგრარული პროფესიული, 13%-ს - საშუალო, 1%-ს - დაწყებითი,

ხოლო 3%-ს კი განათლება საერთოდ არ მიუღია. რაც შეეხება ფერმერთა ცალკეულ ჯგუფებს,

ამჟამინდელი წევრების ყველაზე დიდი წილი მოდის ტექნიკუმზე - 68%. კიდევ 17%-ს სასოფლო

პროფსასწავლებელი აქვს დამთავრებული, 14%-ს უმაღლესი, ხოლო 1%-ს - საშუალო. ყოფილ

წევრებს რაც შეეხება, ყველაზე ხშირად დასახელებული განათლების დონე აქაც იგივეა -

ტექნიკუმი (63%), შემდეგ მოდის სასოფლო პროფსასწავლებელი (25%) და საშუალო განათლება

(13%). დაბოლოს, არაწევრებს შორის ყველაზე გავრცელებულია უმაღლესი განათლება (30%),

რომელსაც მოსდევს ტექნიკუმი (24%), სასოფლო პროფსასწავლებელი (22%), საშუალო (18%) და

დაწყებითი (1%). ხოლო 4%-ს განათლება საერთოდ არ ჰქონია.

ფერმერთა უმრავლესობამ (57%) დაადასტურა, რომ წინა პროფესი(ა/ები)ც ჰქონიათ. ყველაზე

ხშირად სახელდებოდა შემდეგი პროფესიები: ინჟინერი (12.1%), ეკონომისტი (8.5%), მძღოლი

(5.9%), მასწავლებელი (4.8%), ბუღალტერი (3.8%). ცალკეულ ჯგუფში კი ასეთი სურათი იყო:

ყოფილ წევრებში ყველაზე გავრცელებული იყო ტექნოლოგის პროფესია (25%); ამჟამინდელ

წევრებში – ინჟინერი (18.2%), ეკონომისტი (14.8%), მასწავლებელი (5.7%); არაწევრებში

კოოპერატივებიანი სოფლებიდან - ინჟინერი (12.2%), მძღოლი (5.4%), ეკონომისტი (2.7%);

არაწევრებში უკოოპერატივო სოფლებიდან - მძღოლი (9.8%), ინჟინერი და ეკონომისტი (6.9%

თითოეული), ბუღალტერი (3.9%).

გამოკითხული ოჯახისთავების 18%-ს სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტების გაყიდვისგან

განსხვავებული შემოსავლის წყარო ჰქონდა. ყველა ყოფილი თუ ამჟამინდელი ფერმერის ამ სხვა

21 დეტალებისთვის იხილეთ მეთოდოლოგიის თავი.

36

შემოსავლის წყაროს წარმოადგენდა საჯარო სექტორი. იგივე ვითარებაა უკოოპერატივო

სოფლებში მცხოვრები ფერმერებისთვისაც (იმერეთის გამოკლებით, სადაც შემოსავალი თანაბრად

განაწილდა - 4.5% თითოეულ ოჯახურ ბიზნესზე, არასასოფლო სექტორში დასაქმებაზე, კერძო

ხელფასზე და სასოფლო სექტორში დასაქმებაზე. გამოკითხული ოჯახების მხოლოდ 8%-ის

შემთხვევაში ოჯახში შემოსავლის შემომტანი არის არა ოჯახისთავი, არამედ ოჯახის სხვა წევრი.

სამაგიეროდ, ოჯახისთავის პარალელურად დამატებითი შემოსავლის შემომტანი ოჯახის წევრი

გვხვდება გამოკითხული ოჯახების 50%-ის 45%-ის, 50%-ისა და 23%-ის შემთხვევაში შესაბამისად

კახეთში მცხოვრები კოოპერატივის ყოფილ წევრებში, იმერეთში მცხოვრებ კოოპერატივების

ამჟამინდელ წევრებში და იმერეთში (როგორც კოოპერატივიან, ისე უკოოპერატივო სოფლებში)

მცხოვრებ არაწევრებში. სხვა დანარჩენ ჯგუფებსა თუ ქვეჯგუფებში, მაჩვენებელი 20%-ს არ

აჭარბებს.

ფერმერთა 60%-ის ხელთ არსებული კულტივირებული მიწების საშულო ფართობი შეადგენდა 0-2

ჰა-ს. კიდევ 14%-ის შემთხვევაში კი მიწა პირიქით საშუალოდ 10 ჰა-ს აჭარბებდა. ჯგუფების

ფარგლებში განაწილება შემდეგია: ამჟამინდელი წევრების 57%, ყოფილი წევრების 50% და

არაწევრების 73% ამუშავებდნენ შესაბამისად 0-5 ჰა-ს, 0-5 ჰა-სა და 0-2 ჰა-ს. აღსანიშნავია, რომ

გამოყენებული მიწების ფართობის დაახლოებით ნახევარზე მათი მესაკუთრეები მემცენარეობას

მისდევდნენ. თუმცა, ცალკეულ ჯგუფში სხვა თანაფარდობებს ვხვდებით. კერძოდ, ეს მაჩვენებელი

გაცილებით მაღალი იყო (74%) ყოფილ წევრებში, ამჟამინდელ წევრებსა და არაწევრებში კი

საშუალო მაჩვენებელს ოდნავ აღემატებოდა (54% და 53% შესაბამისად). გამოკითხულ ფერმერთა

61%-ს სასოფლო-სამეურნეო კულტურებით დაკავებული ჰქონდა საშუალო 0-1 ჰა. კონკრეტულ

ჯგუფებში კი ვითარება ასეთია: ამჟამინდელი წევრების 65% ამუშავებდა 0-2 ჰა-ს, ყოფილი

წევრების 50% ამუშავებდა 0-2 ჰა-ს, არაწევრების 72% ამუშავებდა 0-1 ჰა-ს. გამოყენებული მიწების

22% (±0.4) უზრუნველყოფილია სარწყავი წყლით.

ცხადია, რომ სარწყავი წყლის საჭიროება უფრო მეტია ქვეყნის აღმოსავლეთში, ვიდრე

დასავლეთში. შესაბამისად, დასავლეთ საქართველოში (მოცემულ შემთხვევაში - იმერეთში)

მიწების მხოლოდ 22% (±0.4) მარაგდებოდა სარწყავი წყლით. აღმოსავლეთ საქართველოში,

კერძოდ, შიდა ქართლსა და ქვემო ქართლში გამოკითხული ფერმერების მიერ გამოყენებული

მიწების 50-60% ირწყვება. კახეთში ეს მაჩვენებელი უფრო დაბალი იყო. ჯგუფების მიხედვით,

ამჟამინდელი წევრებისა და არაწევრების მიწების დაახლოებით თანაბარი წილი (26% და 21%

შესაბამისად) ირწყვება. ყოფილ წევრებში კი სარწყავი წყლის არსებითი დეფიციტი შეიმჩნევა.

გამოკითხულ ფერმერებში გამოვლინდა წარმოებული პროდუქტის დიდი მრავალფეროვნება.

საერთო ჯამში მათ 31 კულტურა მოჰყავთ, მათ შორის, 13 ბოსტნეული კულტურა, 12 ხილის

კულტურა, 2 ბაღჩეული კულტურა და 3 კენკროვანი კულტურა. ყველაზე გავრცელებული

ბოსტნეული და ხეხილოვანი კულტურებია კარტოფილი (11%), პომიდორი (17%) და კიტრი (8%),

თხილი (12%), ყურძენი (16%), ვაშლი (6%). ჯგუფებს რაც შეეხება, ყოფილი წევრები ბოსტნეულიდან

ძირითადად აწარმოებენ კარტოფილს (50%), ამჟამინდელი წევრები და არაწევრები - პომიდორს

(შესაბამისად 18% და 15%), ხილიდან კი ყოფილი წევრები აწარმოებენ ყურძენს და ატამს (13%-

13%), ამჟამინდელი წევრები და არაწევრები - თხილსა და ყურძენს (14%-14%).

გამოკითხული ფერმერების სასოფლო პროდუქციის ბრუნვის 69% (±0.34) მოდიოდა

მემცენარეობაზე. სასოფლო-სამეურნეო კულტურებით მიღებული შემოსავლის წილი საერთო

ოდენობაში უფრო მაღალი იყო არაწევრებში (70%; ±0.29), ვიდრე ყოფილ წევრებში (69%; ±0.34) და

ამჟამინდელ წევრებში (67%; ±0.18). რეგიონების მიხედვით, მემცენარეობით მიღებული

შემოსავლის წილი საერთო შემოსავალში უფრო მაღალი იყო შიდა ქართლსა და ქვემო ქართლში,

ვიდრე კახეთსა და იმერეთში. იმერეთში ყველაზე მაღალი წილი ჰქონდათ ყოფილ წევრებს (70%),

კახეთში - არაწევრებს (55%-ზე მეტი), შიდა ქართლში - ყოფილ წევრებსა (100%) და ამჟამინდელ

წევრებს (90%) (თუმცა, არაწევრებშიც მაღალი იყო - 80%-ზე მეტი), ქვემო ქართლში - ყოფილ

წევრებს (95%).

37

გამოკითხულ ფერმერთა 21%-ს დაქირავებული ჰყავდა სრულგანაკვეთიანი მუშახელი. ჯგუფებში

განაწილება შემდეგია: ყოფილი წევრები - 25%, ამჟამინდელი წევრები - 20%, არაწევრები - 21%.

არაწევრთა შორისაც (როგორც კოოპერატივებიანი, ისე უკოოპერატივო სოფლებიდან) განსხვავება

დიდი არ ყოფილა. სრულ განაკვეთზე დაქირავებულთა საშუალო რაოდენობა იყო 6 კაცი (±3.5).

ჯგუფების მიხედვით ასეთი სურათია: ყოფილი წევრები – 12.5 (±3.5), ამჟამინდელი წევრები – 9.3

(±12.4), არაწევრები – 4.6 (±7.6).

მეორე მხრივ, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ნახევარ განაკვეთზე მომუშავეთა წილი (36%) უფრო

მაღალი იყო სრულ განაკვეთზე მომუშავეთა წილზე (21%). ნახევარ განაკვეთზე მომუშავე

დაქირავებული ჰყავდა ყოფილი წევრების 63%-ს, ამჟამინდელი წევრების 47%-სა და არაწევრების 30%-ს. ნახევარ განაკვეთზე დაქირავებულთა საშუალო რაოდენობა იყო 11 კაცი (±11.3). ჯგუფების

მიხედვით ასეთი სურათია: ყოფილი წევრები – 13.6 (±11.3), ამჟამინდელი წევრები – 18.4 (±2),

არაწევრები – 5.7 (±8.2).

კვლევამ აჩვენა, რომ ფერმერთა შემოსავალსა და მდგრად განვითარებაზე სამი მთავარი ფაქტორი

ახდენს ზეგავლენას: ბუნებრივი მოვლენები (მიუთითა გამოკითხულთა 96%-მა), ბაზრისა და ფასის

ცვალებადობა (87%) და ფინანსების ხელმისაწვდომობა (86%). შედარებით ნაკლებად

მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა არასაკმარისი ცოდნა და უნარ-ჩვევები (40%), მთავრობის პოლიტიკისა

და კანონების უარყოფითი ზემოქმედება (46%) და სოციალური სამსახურების არასათანადო

განვითარება (47%). ცალკეულ ჯგუფებს რაც შეეხება, ყოფილი წევრების შემთხვევაში ყველაზე

ხშირად დასახელებული ფაქტორები იყო ბუნებრივი მოვლენები (100%), მოწყობილობების

სიმწირე / ინფრასტრუქტურის ცუდი ხელმისაწვდომობა / ფინანსების ხელმისაწვდომობა (88%

ყოველი მათგანი), მოსავლის აღებისა და შემდგომი დამუშავების (PHH) ინფრასტრუქტურა /

ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა (75% ყოველი მათგანი), ამჟამინდელ წევრებში - ბუნებრივი

საშიშროებები (89%), ბაზარი და ფასის ცვალებადობა (85%) და ფინანსების ხელმისაწვდომობა

(83%). მსგავსი სურათია არაწევრებშიც: ბუნებრივი მოვლენები (99%), ბაზრისა და ფასის

ცვალებადობა (89%) და ფინანსების ხელმისაწვდომობა (87%). თუმცა, ცალკე თუ ავიღებთ

უკოოპერატივო სოფლებიდან გამოკითხულ არაწევრებს, აქ მეორე მთავარ ფაქტორად დასახელდა

ინფრასტრუქტურის ცუდი ხელმისაწვდომობა (88%). დანარჩენ ორ ფაქტორთან დაკავშირებით კი

მსგავსი ვითარებაა ყველა არაწევრს შორის.

გამოკითხვის მიხედვით, რესპონდენტების მიერ წარმოებული მემცენარეობის პროდუქტების

გაყიდვის მთავარი გზებია ღია ბაზრობები, წვრილ საცალო მოვაჭრეები და ასევე საბითუმო

მოვაჭრეები. ყოფილი წევრების 50% თავის პროდუქციას ასაღებდა წვრილ საცალო მოვაჭრეებზე,

ამჟამინდელი წევრების 44% - საბითუმო მოვაჭრეებზე, არაწევრების 46% - ღია ბაზრობებზე.

საერთო ჯამში ფერმერებს თავისი პროდუქცია მყიდველამდე თვითონ მიაქვთ (64%). საპირისპირო

სურათია (მყიდველი მიდის ფერმერთან) ყოფილი წევრების (88%), ქვემო ქართლისა (55%) და შიდა ქართლის (73%) ამჟამინდელი წევრების შემთხვევაში, აგრეთვე კახეთის უკოოპერატივო სოფლებში

მცხოვრები არაწევრების (58%) და ქვემო ქართლისა (60%) და შიდა ქართლი (76%)

კოოპერატივებიან სოფლებში მცხოვრები არაწევრების შემთხვევაში. გამოკითხული ფერმერები

პროდუქტის ანაზღაურებას, ჩვეულებრივ, იღებენ გაყიდული პროდუქტის მიწოდების დროს

(86%). გავრცელებით მეორე ადგილზეა მიწოდების შემდგომი ანგარიშსწორება (15%). ფერმერებს,

რომლებიც პროდუქტის ანაზღაურებას მიწოდების შემდეგ იღებენ, ამაზე 30 დღემდე სჭირდებათ

ხოლმე. ამჟამინდელი წევრების შემთხვევაში კი ეს პერიოდი ნაკლებია და 26 დღეს შეადგენს,

არაწევრების შემთხვევაში კი პირიქით, 30 დღეზე გაცილებით მეტია.

ფერმერების პროდუქციის 72% ადგილობრივ ბაზარზე იყიდება, 9% გადამამუშავებელ საწარმოებს

ბარდება ან სამარკეტინგო ორგანიზაციის საშუალებით იყიდება, 18% კი თვითონ ფერმერის

ოჯახის მიერ მოიხმარება. აღსანიშნავია, რომ ეს მაჩვენებელი უფრო მაღალია უკოოპერატივო

სოფლების მაცხოვრებელ არაწევრებში, ვიდრე კოოპერატივიანი სოფლების მაცხოვრებელ

38

არაწევრებში. ისიც ნიშანდლობლივია, რომ არაწევრები თავის პროდუქციას ძირითადად

ადგილობრივ ბაზრებზე ასაღებენ ან ოჯახში მოიხმარენ.

ფერმერებს საშუალოდ 11 (±16) მყიდველთან აქვთ საქმე. ჯგუფების მიხედვით, მყიდველთა

ყველაზე დიდი რაოდენობა ფიქსირდება ყოფილ წევრებთან (15; ±16). შემდეგ მოდიან

ამჟამინდელი წევრები (14; ±21.1) და არაწევრები (8-10; ±10.3). თუმცა, მაქსიმალური რაოდენობით

გამოირჩევიან ამჟამინდელი და ყოფილი წევრები. მაგალითად, ქვემო ქართლის ყოფილ წევრებს

შორის დაფიქსირდა 30 მყიდველი, ამჟამინდელ წევრებს შორის - 29, არაწევრებს შორის - 16-18.

გამოკითხულთა 43% ამ მყიდველებით არც კმაყოფილი იყო, არც უკმაყოფილო ანუ ნეიტრალურად

იყო განწყობილი. კიდევ 36% კი ასე თუ ისე კმაყოფილი იყო. მხოლოდ 16% აღმოჩნდა

უკმაყოფილო. კმაყოფილების საშუალოზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა ყოფილი და

ამჟამინდელი წევრების შემთხვევაში (შესაბამისად, 75% და 41%). არაწევრებში კი - პირიქით -

ნეიტრალური განწყობა სჭარბობდა (46%), რომელიც მაქსიმუმს უკოოპერატივო სოფლების

მაცხოვრებლებში აღწევდა (50%).

ფერმერთა უდიდესი ნაწილისთვის მყიდველის შესარჩევად გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მყიდველის მიერ შემოთავაზებულ მაღალ ფასს (75%), გადახდის საიმედოობას (69%), ფასის

სტაბილურობასა (67%) და ნდობას (64%). გაცილებით ნაკლები მნიშვნელობა ჰქონია მყიდველის

მიერ შემოთავაზებულ სხვადასხვა დამატებით მომსახურებასა (38%) და ხელშეკრულებითს

ურთიერთობებს (25%). ჯგუფების დონეზე შემდეგი ვითარებაა: ყოფილი წევრები ყველაზე დიდ

მნიშვნელობას ანიჭებენ მაღალ ფასსა (75%) და ნდობას (63%), ამჟამინდელი წევრები - გადახდის

საიმედოობას (78%), ფასის სტაბილურობას (77%), მაღალ ფასსა (74%) და ნდობას (74%).

უკოოპერატივო სოფლების მცხოვრებთა შემთხვევაში წინა პლანზე გამოდის მაღალი ფასის ფაქტორი (თითქმის 80%). კოოპერატივიანი სოფლების მცხოვრებთათვის კი მყიდველის

შერჩევისას ყველაზე მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა ერთდროულად მაღალი ფასიც და გადახდის

საიმედოობაც (ორივე - დაახლოებით 70%).

კვლევის მიხედვით, კოოპერატივის წევრობის საშუალო ხანგრძლივობა შედგენს 2 წელს (±1.6),

მხოლოდ ყოფილი წევრების შემთხვევაში კი - 3 წელს. კოოპერატივის წევრთა საშუალო

რაოდენობა 8 კაცია (±2.1), მხოლოდ ამჟამინდელი წევრების შემთხვევაში კი - 9 კაცი (±5.5).

ყოფილი წევრების შემთხვევაში ეს მაჩვენებელი, პირიქით, საშუალოზე დაბალია (6 კაცი; ±2.1).

ფერმერები კოოპერატივის საშუალებით ძირითადად შემდეგ საქმიანობას აწარმოებდნენ

ერთობლივად: წარმოების კოორდინაცია (81%), ფინანსირება (58%), გადაზიდვა (56%) და

მარკეტინგი (51%). ფაქტობრივად იგივე სურათია ამჟამინდელ წევრებშიც - მხოლოდ მარკეტინგის

შემდეგ შენახვა ემატება ამ სიას ბოლოში. ყოფილი წევრების შემთხვევაში ვითარება

განსხვავებულია - მათთან ერთობლივად წარმოებდა სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების

შესყიდვა (input purchase) და წარმოება (63% ორივე შემთხვევაში).

რაც შეეხება სახელმწიფო და დონორების პროგრამებს, მათში მონაწილეობა მიუღია ყოფილი წევრების 33%-სა და ამჟამინდელი წევრების 25%-ს. რეგიონის მიხედვით გამორჩეული ადგილი

უკავია ქვემო ქართლისა და შიდა ქართლის ყოფილ წევრებს, რომელთა 50%-სა და 100%-ს

შესაბამისად უსარგებლია მთავრობის დახმარების პროგრამებით. ყოფილი წევრებისგან

განსხვავებით, ამჟამინდელი წევრები დახმარებას იღებენ როგორც სამთავრობო (33%), ისე

დონორების (27%) პროგრამებიდან. ამჟამინდელი წევრებისათვის დონორი პროგრამებით გაწეული

დახმარების ყველაზე მაღალი წილი მოდის შიდა ქართლზე (41%), მთავრობის პროგრამებით

გაწეული დქახმარების ყველაზე მაღალი წილი კი - იმერეთზე (50%).

ყოფილი და ამჟამინდელი წევრების დაახლოებით 73% კოოპერატივის გადაწყვეტილებების

მიღების პროცესებში მუდმივად მონაწილეობს და კმაყოფილია თავისი ჩართულობის დონით.

ჯგუფების მიხედვით კი ეს მაჩვენებელი უფრო მაღალია ამჟამინდელ წევრებში (74%), ვიდრე

ყოფილ წევრებში (63%).

39

კვლევის მონაცემებით, კოოპერატივში გაერთიანებამ გამოიწვია საკმაოდ მნიშვნელოვანი

ცვლილებები ფერმერთა საქმიანობაში. კერძოდ, გაუმჯობესდა მოსავლის აღებისა და შემდგომი

დამუშავების ინფრასტრუქტურის (53%), ფინანსებისა (54%) და ტექნოლოგიების (59%)

ხელმისაწვდომობა, გაიზარდა ოჯახის შემოსავალი (60%), შემცირდა წარმოების ხარჯები (64%),

გაიზარდა წარმოების მოცულობა (67%), გაიზარდა ურთიერთდახმარება (68%) და გაუმჯობესდა

წარმოების ხარისხი (70%), ცოდნა და უნარ-ჩვევები (79%). საერთო ჯამში უფრო მეტი ამჟამინდელი

წევრი აღნიშნავს ცვლილებების არსებით ზემოქმედებას აღნიშნულ საკითხებში: მოსავლის

აღებისა და შემდგომი დამუშავების ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებული ხელმისაწვდომობა -

53% და 50% შესაბამისად ამჟამინდელი და ყოფილი წევრების შემთხვევაში, ფინანსების

გაუმჯობესებული ხელმისაწვდომობა - 56% და 38%, ტექნოლოგიების გაუმჯობესებული

ხელმისაწვდომობა - 60% და 38%, ოჯახის გაზრდილი შემოსავალი - 63% და 38%, წარმოების

შემცირებული ხარჯები - 65% და 50%, გაზრდილი ურთიერთდახმარება - 70% და 38%, წარმოების

გაზრდილი მოცულობა - 69% და 38%, წარმოების გაუმჯობესებული ხარისხი - 73% და 50%,

გაუმჯობესებული ცოდნა და უნარ-ჩვევები - 81% და 63%. აღსანიშნავია, რომ ყოფილი წევრები

ამჟამინდელ წევრებზე უფრო ხშირად აღნიშნავენ კოოპერატივში გაწევრიანებით მიღებულ ისეთ ცვლილებებს, როგორიცაა ბაზრის შემცირებული ხელმისაწვდომობა - 50% და 36% და ბუნებრივი

საშიშროებების შემცირებული რისკები - 50% და 48%. ამჟამინდელ წევრებს შორის კოოპერატივებში

გაერთიანებით მომხდარი დადებითი ცვლილებების გამომწვევი მიზეზების ანალიზმა აჩვენა, რომ

აღნიშნულ ცვლილებში არსებითი წვლილი შეიტანა ისეთი ფაქტორების ერთობლიობამ,

როგორიცაა გარედან დახმარება, კოოპერატივის გადაწყვეტილებების მიღების პროცესებში

წევრების მეტნაკლები ჩართულობა, წევრების მტკიცე ნდობა კოოპერატივის ხელმძღვანელობის

მიმართ.

ფერმერთა უმრავლესობის აზრით, გაყიდვებისა და მოსავლის აღებისა და შემდგომი დამუშავების ინფრასტრუქტურის უკეთესი ორგანიზაცია (58%), წარმოების უკეთესი ორგანიზაცია (56%),

ფინანსებისა (56%) და ინფრასტრუქტურის (53%) უკეთესი ხელმისაწვდომობა წარმოადგენს იმ

ფაქტორებს, რომლებიც ფერმერებს კოოპერატივის შექმნისა თუ მასში გაერთიანების სურვილს

აღუძრავს. და პირიქით, ფერმერთა პასუხების მიხედვით, კოოპერატივის შექმნა-არშექმნაზე თუ

მასში გაერთიანება-არგაერთიანებაზე ნაკლებად მოქმედებს ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა

ურთიერთდახმარება (47%) და გაუმჯობესებული ცოდნა და უნარ-ჩვევები (56%). აღსანიშნავია,

რომ ფერმერთა თანაბარი რაოდენობების აზრით (46%-46%), სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების ფასები მოქმედებს კიდეც და არც მოქმედებს ფერმერთა ზემოთ აღნიშნულ გადაწყვეტილებებზე.

ჯგუფების მიხედვით, ყოფილ წევრებში მოტივაციის მთავარ ფაქტორებად დასახელდა უკეთესად

ორგანიზებული წარმოება (100%), გაყიდვები და მოსავლის აღებისა და შემდგომი დამუშავების

ინფრასტრუქტურა (88%), ფინანსების ხელმისაწვდომობა (63%). ამჟამინდელი წევრების

შემთხვევაში ძირითადად დასახელდა უკეთესად ორგანიზებული გაყიდვები და მოსავლის

აღებისა და შემდგომი დამუშავების ინფრასტრუქტურა (77%), ურთიერთდახმარება (68%),

უკეთესად ორგანიზებული წარმოება (68%), გაუმჯობესებული ცოდნა და უნარ-ჩვევები (63%),

ფინანსების ხელმისაწვდომობა (59%) და ინფრასტრუქტურის ხელმისაწვდომობა (59%). რაც შეეხება

არაწევრებს, მათ აზრით შემდეგი ფაქტორები შეიძლება მოქმედებდნენ კოოპერირების

მოტივაციაზე: ფინანსების ხელმისაწვდომობა (53%), ინფრასტრუქტურის ხელმისაწვდომობა (51%)

და სასოფლო-სამეურნეო საშუალებებზე ფასები (51%). კოოპერატივიანი სოფლების მცხოვრებთა

არაწევრების შემთხვევაში გამოიკვეთა უკეთესად ორგანიზებული წარმოებისა (თითქმის 70%) და

ფინანსური ხელმისაწვდომობის მნიშვნელობა (დაახლოებით 65%). უკოოპერატივო სოფლების

მცხოვრებ არაწევრებს კი არ აღმოაჩნდათ მკაფიოდ ჩამოყალიბებული მოსაზრებები (არც ერთ

საკითხს არ მიუღია 50%-ზე მეტი).

ამჟამინდელი წევრების 28%-ის ინფორმაციით, ისინი არ გეგმავენ თავიანთ კოოპერატივებში

წევრთა როდენობის გაზრდას, 20% კი გეგმავს; 6% პირიქით სერიოზულ შემცირებას აპირებს,

ხოლო 1% - მცირე შემცირებას. საერთო ჯამში, ამჟამინდელი წევრების ძირითადი ნაწილი (68%) არ

აპირებს წევრების შემადგენლობაში რაიმე ცვლილების შეტანას.

40

გამოკითხულთა უმრავლესობისათვის (52%) ხელმძღვანელობის საკითხი შეიძლება იყოს

ფერმერთა შორის კოოპერირების საფრთხეში ჩამგდები მთავარი ფაქტორი. ჯგუფების მიხედვით

კი ვითარება განსხვავებულია: ყოფილი წევრებისათვის (50%) და ამჟამინდელი წევრებისათვის

(45%) ყველაზე უარყოფითი ზეგავლენის მქონე ფაქტორი ყოფილა მხარდაჭერის პოლიტიკების სიმწირე/სისუსტე, ხოლო არაწევრებისთვის - ხელმძღვანელობის საკითხი (57%). თუმცა,

არაწევრები კოოპერატივებიანი სოფლებიდან, ხელმძღვანელობის საკითხის გარდა, კოოპერირების

ხელის შემშლელ ფაქტორებს შორის დამატებით აღნიშნავენ ტექნიკური დახმარების სიმწირესაც

(50%-ზე მეტი). ისიც აღსანიშნავია, რომ არაწევრები კოოპერატივებიანი სოფლებიდან უფრო

მაღალი წილით მიუთითებენ ხელმძღვანელობის პრობლემაზე, ვიდრე არაწევრები

უკოოპერატივო სოფლებიდან. საინტერესოა, რომ კოოპერირების ისეთი პოტენციური

პრობლემები, როგორიცაა წევრებს შორის კომუნიკაცია (24%) და წევრებს შორის ნდობა (31%),

ყველაზე ნაკლები რაოდენობის რესპონდენტმა აღნიშნა.

გამოკითხულთა უმრავლესობას (85%) არ ჰქონია ფერმერულ საქმიანობაში ხელის შემშლელ

გარემოებათა წინააღმდეგ ერთობლივი ღონისძიებების წარმოების გამოცდილება. აღსანიშნავია,

რომ ერთობლივი საქმიანობის გამოცდილება უფრო მაღალია ყოფილ წევრებში (25%), ვიდრე

არაწევრებში (14%). რაც შეეხება ფერმერებს, რომლებიც კოოპერირებენ, ძირითადად ერთიანდებიან

ტრანსპორტირებისა (31%) და სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების შესყიდვის საკითხებზე (30%),

აგრეთვე, შეფუთვის (9%), ლობირებისა (9%) და ტრენინგების (8%) საკითხებზე. რაც შეეხება

ცალკეულ ჯგუფებს, ყოფილი წევრების დაახლოებით 25% თანამშრომლობდა ფინანსების

ხელმისაწვდომობის, სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების შესყიდვის, მარკეტინგის,

გადამუშავების, წარმოების, შენახვისა და ტრანსპორტირების საკითხებზე. კოოპერირებაში

ჩართული არაწევრების ყველაზე დიდი წილი მოდის ტრანსპორტირებაზე და სასოფლო-

სამეურნეო საშუალებების შეძენაზე (31% თითოეული). შემდეგ მოდის წარმოება (21%),

გადამუშავება, ფინანსების ხელმისაწვდომობა, შეფუთვა და შენახვა (19% თითოეული).

უკოოპერატივო დასახლებებში გამოკითხული არაწევრების ყველაზე მეტი რაოდენობა

თანამშრომლობდა ტრანსპორტირებისა და სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების შესყიდვის

საკითხებზე (დაახლოებით 30% თითოეული). კოოპერატივებიან დასახლებებში მცხოვრები

არაწევრები კი ყველაზე ხშირად თანამშრომლობენ სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების

შესყიდვის (დაახლოებით 35%), ტრანსპორტირებისა და ფინანსების ხელმისაწვდომობის

საკითხებზე (დაახლოებით 30% თითოეული). საერთო ჯამში, არაწევრები კოოპერატივებიანი

სოფლებიდან ერთმანეთთან უფრო მეტად თანამშრომლობენ, ვიდრე არაწევრები უკოოპერატივო

სოფლებიდან.

გამოკითხულთა 30%-35%-მა ერთმანეთთან თანამშრომლობის მზადყოფნა გამოხატა ისეთ

საკითხებზე, როგორიცაა შეფუთვა (27%) და შენახვა (28%). ყოფილი წევრების დაახლოებით ერთი

მეოთხედი დაინტერესებულია სხვა ფერმერებთან კოოპერირებით ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა ფინანსების ხელმისაწვდომობა, შეფუთვა, გადამუშავება, წარმოება, შენახვა, ტრანსპორტირება.

არაწევრებს შორის თანამშრომლობის ყველაზე სასურველი საკითხებია გადამუშავება, წარმოება

და ტრანსპორტირება (34% თითოეული). თუმცა, არაწევრების ქვეჯგუფებში განსხვავებული

ვითარებაა: არაწევრები უკოოპერატივო სოფლებიდან პირველ ადგილზე აყენებენ სასოფლო-

სამეურნეო საშუალებების შეძენას, რასაც მოსდევს გადამუშავება და ტრანსპორტირება (30%-35%);

წევრებს კოოპერატივიანი სოფლებიდან კი სხვა ფერმერებთან თანამშრომლობა სურთ

ტრენინგებზე, წარმოებაზე, მარკეტინგზე, ტრანსპორტირებაზე (დაახლოებით 40% თითოეული).

გამოკითხული ფერმერების უმრავლესობამ (67%) დაადასტურა ადგილობრივად კოოპერატივების

პოტენციური ლიდერების არსებობა. აღსანიშნავია, რომ არაწევრებთან შედარებით (66%), ყოფილი

წევრების გაცილებით მეტი წილი (75%) ამაზე მიუთითებს. კოოპერატივში გაწევრიანების თუ

კოოპერატივის შექმნის სურვილი აღმოაჩნდა გამოკითხულთა დაახლოებით 38%-ს.

უკოოპერატივო სოფლებში მცხოვრები არაწევრების თითქმის 30%-ს აქვს კოოპერატივის შექმნის

სურვილი, ხოლო დაახლოებით 50%-ს კი - არა. გაცილებით მეტი მსურველია კოოპერატივიანი

41

სოფლების მცხოვრებ არაწევრებში - 50%-ზე მეტი (უარყოფითად კი მხოლოდ 20%-ზე ნაკლებია

განწყობილი). რაც შეეხება კოოპერატივში გაწევრიანებას, მისი სურვლი გამოთქვა ყოფილი

წევრებისა და არაწევრების 38%-38%-მა. საპირისპირო აზრზე იყო არაწევრების დაახლოებით 35%.

2. ფერმერთა სოციალურ-ეკონომიკური დახასიათება

გამოკითხვამ მოიცვა საქართველოს 4 რეგიონის 272 ფერმერი: კოოპერატივების ყოფილი და

ამჟამინდელი წევრი ფერმერები, აგრეთვე კოოპერატივებიან და უკოოპერატივო დასახლებებში

მცხოვრები არაწევრი ფერმერები (ცხრილი 1).

ცხრილი 1. გამოკითხულ ფერმერთა კატეგორიები და გეოგრაფია

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გამოკითხული ფერმერული ოჯახის (HH) საშუალო სიდიდე შეადგენს 4 კაცს (± 2), მხოლოდ

ამჟამინდელი წევრების შემთხვევაში კი - 5-ს (±2.4), რაც არაწევრებზე ოდნავ მეტია, ხოლო ყოფილ

წევრებზე - ნაკლები (გრაფიკი 1).

გრაფიკი 1. გამოკითხულ ფერმერული ოჯახის სიდიდე

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გამოკითხული ფერმერების 65% მამაკაცი იყო. ეს მაჩვენებელი ყველაზე მაღალია ყოფილ

წევრებში. შემდეგ მოდიან ამჟამინდელი წევრები და, ბოლოს, არაწევრები. მაგრამ ყველა ჯგუფში

კაცების წილი 50%-ს აჭარბებდა. თუმცა, ქვეჯგუფებში ქალები მამაკაცებს აჭარბებდნენ შიდა

ქართლის, იმერეთისა და კახეთის უკოოპერატივო დასახლებებში გამოკითხულ ფერმერებს შორის

(გრაფიკი 2).

0.00.40.81.21.62.02.42.83.23.64.0

0

1

2

3

4

5

6

7

8

std

ev

ოჯ

ახი

ს სა

შუ

ალო

ზო

მა,

კაც

ი

mean stdev

უკოოპ.-ო კოოპ.-

იანი

ჯამი

იმერეთი 2 22 22 22 44 68 კახეთი 2 22 22 22 44 68 ქვ. ქართლი 2 22 22 22 44 68 შ. ქართლი 2 22 22 22 44 68

ჯამი 8 88 88 88 176 272

ყოფილი

წევრი რეგიონი

არაწევრ

ი ჯამი ამჟამინდ.

წევრი

42

გრაფიკი 2. რესპონდენტთა სქესი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გამოკითხულთა საშუალო ასაკია 52 წელი (±8), მხოლოდ არაწევრებისა - 54 წელი, მხოლოდ

ყოფილი და ამჟამინდელი არაწევრებისა - 50 წელი (გრაფიკი 3).

გრაფიკი 3. რესპონდენტთა ასაკი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გამოკითხული ფერმერები სოფლის მეურნეობაში საშუალოდ 26 წლის (±8) განმავლობაში

ყოფილან ჩართული. ჯგუფების მიხედვით კი ასეთი სურათია: ამჟამინდელი წევრები - 24 წელი,

ყოფილი წევრები - 16 წელი, არაწევრები - 28 წელი (გრაფიკი 4).

გრაფიკი 4. ოჯახის უფროსის სასოფლო-სამეურნეო გამოცდილება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

განათლების მხრივ, გამოკითხულთა ყველაზე მეტ წილს უმაღლესი ტექნიკური განათლება

აღმოაჩნდა. შემდეგ მოდიოდა უმაღლესი, სასოფლო პროფესიული და საშუალო განათლებები,

განათლების არარსებობა და დაწყებითი განათლება. ჯგუფებს შორის ამ მხრივ გამონაკლისს

წარმოადგენდნენ არაწევრები, რომელთა შორის ყველაზე გავრცელებული აღმოჩნდა უმაღლესი განათლება (ცხრილი 2).

0%

20%

40%

60%

80%

100%

male female

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

0

10

20

30

40

50

60

Std

ev

საშ

უალ

ო ა

საკი

, წელ

ი

mean stdev

0

5

10

15

20

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Std

ev

გამ

ოც

დი

ლებ

ა, წ

ელი

mean stdev

43

ცხრილი 2. რესპონდენტთა განათლება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

რესპონდენტების უმრავლესობას წარსულში სხვა პროფესიები ჰქონია. ყველაზე ხშირად

დასახელებული წარსული პროფესიები იყო ინჟინერი, ეკონომისტი, მძღოლი, მასწავლებელი და

ბუღალტერი. ცალკეული ჯგუფების შემთხვევაში კი შემდეგი სურათი გამოიკვეთა: ყოფილ

წევრებში ყველაზე ხშირად დასახელდა ტექნოლოგი (შემდეგ ფილოლოგი, ეკონომისტი და

ინჟინერი), ამჟამინდელ წევრებში - ინჟინერი (შემდეგ ეკონომისტი და მასწავლებელი),

არაწევრებში - ინჟინერი (შემდეგ მძღოლი და ეკონომისტი). კოოპერატივებიან და უკოოპერატივო

სოფლებს შორის რაიმე საგრძნობი განსხვავება არ იყო (ცხრილი 3).

44

ცხრილი 3. წინა პროფესიები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გამოკითხული ოჯახისთავების 18% მხოლოდ არასასოფლო-სამეურნეო შემოსავალს იღებს.

ყოფილი და ამჟამინდელი წევრებისთვის ამ შემოსავლის წყაროა საჯარო სექტორი. იგივე

ვითარებაა უკოოპერატივო სოფლებში მცხოვრები არაწევრების შემთხვევაშიც (იმერეთის გარდა,

სადაც შემოსავლის წყაროების მრავალფეროვნებაა) (გრაფიკი 5).

45

გრაფიკი 5. შემოსავლის სხვა წყაროები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

ოჯახების სხვა წევრების (ე.ი. ოჯახისთავების გარდა) წყალობით ოჯახების 8%-ს აქვს დამატებითი

შემოსავალი. ეს მაჩვენებელი განსაკუთრებით დიდია კახეთის რეგიონის ყოფილ წევრებში (50%),

იმერეთის რეგიონის ამჟამინდელ წევრებში (45%), იმერეთის რეგიონის უკოოპერატივო სოფლების

არაწევრებში (50%) და იმერეთს რეგიონის კოოპერატივებიანი სოფლების წევრებში (20%-ზე მეტი)

(გრაფიკი 6).

გრაფიკი 6. ფერმერობით დაკავებული ოჯახების დამატებითი შემოსავლის წყაროები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

რესპონდენტთა 60%-ის მიერ გამოყენებული სასოფლო-სამეურნეო მიწების საშუალო ფართი 0-2 ჰა

ფარგლებში მერყეობს. შემდგომი 14%-ის მიერ გამოყენებული მიწების ფართობი კი 10 ჰა-ს

აჭარბებს. ჯგუფებს რაც შეეხება, ამჟამინდელი წევრების 57%, ყოფილი წევრების 50% და

არაწევრების 73% ამუშავებდა შესაბამისად 0-5 ჰა-ს, 0-5 ჰა-ს და 0-2 ჰა-ს. არაწევრების ქვეჯგუფებს

შორის არსებითი განსხვავება არ დაფიქსირებულა (გრაფიკები 7-12).

გრაფიკი 7. გამოყენებული მიწის განაწილება, ყველა რესპონდენტი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50%

საჯ.სამს.ხელფ. კერძ.სამს.ხელფ. არასასოფლო სასოფლო საოჯახო პენსია

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Yes No

0%5%

10%15%20%25%30%35%

0-1 1-2 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7 7-8 8-9 9-10 >10

წილ

ი,

%

ფართი, ჰა

46

გრაფიკი 8. გამოყენებული მიწის განაწილება, ამჟამინდელი წევრები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 9. გამოყენებული მიწის განაწილება, ყოფილი წევრები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 10. გამოყენებული მიწის განაწილება, არაწევრები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 11. გამოყენებული მიწის განაწილება, არაწევრები კოოპერატივიანი სოფლებიდან

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

5%

10%

15%

20%წი

ლი

, %

ფართი, ჰა

0%

10%

20%

30%

40%

0-1 1-2 4-5 5-6 >10

წილ

ი,

%

ფართობი, ჰა

0%

10%

20%

30%

40%

50%

0-1 1-2 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7 7-8 8-9 >10

წილ

ი,

%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

0-1 1-2 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7 7-8 >10

წილ

ი, %

ფართი, ჰა

47

გრაფიკი 12. გამოყენებული მიწის განაწილება, არაწევრები უკოოპერატივო სოფლებიდან

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

აღსანიშნავია, რომ გამოკითხული ფერმერები მემცენარეობას ეწეოდნენ გამოყენებული მიწის

ფართობის დაახლოებით 55%-ზე. ჯგუფების მიხედვით სურათი განსხვავებულია: ყოფილ

წევრებში ეს მაჩვენებელი მაღალი იყო (74%), ამჟამინდელ წევრებსა და არაწევრებში კი - 55%-ზე

ოდნავ ნაკლები. რეგიონებს რაც შეეხება, უმაღლესი სიდიდით გამოირჩეოდა შიდა ქართლი.

შემდეგ მოდიოდა, შესაბამიად, ქვემო ქართლი, კახეთი და იმერეთი (გრაფიკი 13).

გრაფიკი 13. მემცენარეობის წილი გამოყენებული მიწების საერთო ფართობზე

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

რაოდენობრივ გამოხატულებაში მემცენარეობით დაკავებული მიწის ფართობი რესპონდენტთა

61%-ისათვის შეადგენდა 0-1 ჰა-ს. ჯგუფებში შემდეგი სურათი იყო: ამჟამინდელი წევრების 65%

მემცენარეობისათვის იყენებდა 0-2 ჰა-ს, ყოფილი წევრების 50% - 0-2 ჰა-ს, არაწევრების 72%

(უკოოპერატივო სოფლების მცხოვრებთა 80%, კოოპერატივიანი სოფლების მცხოვრებთა 60%) - 0-1

ჰა-ს (გრაფიკები 14-18).

გრაფიკი 14. მემცენარეობით დაკავებული მიწის ფართობი, ყველა რესპონდენტი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

10%

20%

30%

40%

50%

0-1 1-2 2-3 3-4 4-5 6-7 8-9 >10

წილ

ი,

%

ფართი, ჰა

0.0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Std

ev

წილ

ი, %

mean stdev

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

0-1 1-2 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7 9-10 >10

წილ

ი, %

ფართობი, ჰა

48

გრაფიკი 15. მემცენარეობით დაკავებული მიწის ფართობი, ამჟამინდელი წევრები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 16. მემცენარეობით დაკავებული მიწის ფართობი, ყოფილი წევრები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 17. მემცენარეობით დაკავებული მიწის ფართობი, არაწევრები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 18ა. მემცენარეობით დაკავებული მიწის ფართობი, ყოფილი წევრები კოოპერატივიანი

სოფლებიდან

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

10%

20%

30%

40%

50%

0-1 1-2 2-3 3-4 4-5 5-6 9-10 >10

წილ

ი,

%

ფართობი, ჰა

0%

10%

20%

30%

40%

0-1 1-2 5-6 9-10 >10

წილ

ი,

%

ფართობი, ჰა

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

0-1 1-2 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7 >10

წილ

ი,

%

ფართობი, ჰა

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

0-1 1-2 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7

წილ

ი,

%

ფართობი, ჰა

49

გრაფიკი 18ბ. მემცენარეობით დაკავებული მიწის ფართობი, ყოფილი წევრები უკოოპერატივო

სოფლებიდან

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

როგორც მოსალოდნელია, სარწყავი წყლის საჭიროება უფრო დიდია ქვეყნის აღმოსავლეთ

ნაწილში. ზოგადად რესპონდენტების მიწების დაახლოებით 22% (±0.4) მარაგდება სარწყავი

წყლით. ეს მაჩვენებელი ყველაზე მაღალი იყო შიდა ქართლსა და ქვემო ქართლში (40-60%),

ყველაზე დაბალი - კახეთში (ყოფილი წევრები – 0%; ამჟამინდელი წევრები - 1%, არაწევრები - 0-

2%). ჯგუფების მიხედვით კი ასეთი სურათია: ამჟამინდელი წევრები - 26%, არაწევრები - 21%,

ყოფილი წევრები - 0 (გრაფიკი 19).

გრაფიკი 19. გასარწყავიანებული მიწების წილი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

რესპონდენტების უმრავლესობას (74%) არ გააჩნია არც ნაკვეთების და არც ბოსტნების სარწყავი

სისტემა. ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა შიდა ქართლის ამჟამინდელ წევრებში (მათი

45% აღნიშნული ორი ტიპის სავარგულიდან ერთს მაინც რწყავს) და ამავე რეგიონის

კოოპერატივიანი სოფლების მცხოვრებ არაწევრებში (მათ 29% ორივე ტიპის სავარგულს რწყავს)

(გრაფიკი 20).

გრაფიკი 20. გასარწყავიანებული ნაკვეთებისა და ბოსტნების მქონე რესპონდენტების წილი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

0-1 1-2 5-6 >10

წილ

ი,

%

ფართობი, ჰა

0.0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Std

ev

წილ

ი, %

mean stdev

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არცერთი ერთ-ერთი ორივე

50

ზოგადად, გამოკითხული ფერმერების მიერ კულტივირებული მცენარეების დიდი მრავალფეროვნება დაფიქსირდა: 31 სახეობა (13 დასახელების ბოსტნეული, 12 დასახელების ხილი,

2 დასახელების ბაღჩეული, 3 დასახელების კენკრა (გრაფიკი 21).

გრაფიკი 21. მოყვანილი სასოფლო-სამეურნეო კულტურების საშუალო რაოდენობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

სამ-სამი ყველაზე ხშირად დასახელებული ბოსტნეული და ხილი იყო: კარტოფილი (11%),

პომიდორი (17%) და კიტრი (8%); თხილი (12%), ყურძენი (16%), ვაშლი (6%). ჯგუფებს რაც შეეხება,

ყოფილი წევრები ბოსტნეულიდან პირველ რიგში აწარმოებენ კარტოფილს (50%), ამჟამინდელი

წევრები და არაწევრები - პომიდორს (18%, 15%), ხილიდან კი ყოფილი წევრები აწარმოებენ

ყურძენსა და ატამს (13%-13%), ამჟამინდელი წევრები და არაწევრები - თხილსა და ყურძენს (14%-

14%) (ცხრილი 4).

ცხრილი 4. ცალკეული კულტურების მწარმოებელ რესპონდენტთა წილი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0

5

10

15

კულ

ტუ

რებ

ის

საშ

.

რაო

დენ

ობა

ბოსტნეული ხილი ბაღჩეული კენკრა

51

გამოკითხულ ფერმერთა 21%-ს დაქირავებული ჰყავდა სრულგანაკვეთიანი მუშახელი. ჯგუფებში

განაწილება შემდეგია: ყოფილი წევრები - 25%, ამჟამინდელი წევრები - 20%, არაწევრები - 21%.

არაწევრთა შორისაც (როგორც კოოპერატივებიანი, ისე უკოოპერატივო სოფლებიდან) განსხვავება

დიდი არ ყოფილა. რეგიონებს რაც შეეხება, იმერეთში ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი დაფიქსირდა

კოოპერატივიანი სოფლების მცხოვრებ არაწევრებში (ისიც მხოლოდ 5%), კახეთში - ამჟამინდელ

წევრებში (23%), ქვემო ქართლში - თითქმის ყველა ჯგუფსა და ქვეჯგუფში (მაგ., ყოფილ წევრებში -

დაახლოებით 50%, ამჟამინდელ წევრებში - 32%, უკოოპერატივო სოფლების მცხოვრებ

არაწევრებში - დაახლოებით 50% და ა.შ.), შიდა ქართლში - ასევე თითქმის ყველა ჯგუფსა და ქვე-

ჯგუფში (მაგ., ყოფილ წევრებში - დაახლოებით 50%, უკოოპერატივო სოფლების მცხოვრებ

არაწევრებში - დაახლოებით 48%, კოოპერატივიანი სოფლების მცხოვრებთაგან - 33% და ა.შ.).

სრულ განაკვეთზე დაქირავებულთა საშუალო რაოდენობა იყო 6 კაცი (±3.5). ჯგუფების მიხედვით

ასეთი სურათია: ყოფილი წევრები – 12.5 (±3.5), ამჟამინდელი წევრები – 9.3 (±12.4), არაწევრები –

4.6 (±7.6) (გრაფიკები 22.1-22.2).

გრაფიკი 22.1 სრულგანაკვეთიანი მუშახელის დამქირავებელი რესპონდენტების წილი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 22.2 სრულგანაკვეთიანი მუშახელის საშუალო რაოდენობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

მეორე მხრივ, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ნახევარ განაკვეთზე მომუშავეთა წილი (36%) უფრო მაღალი იყო სრულ განაკვეთზე მომუშავეთა წილზე (21%). ნახევარ განაკვეთზე მომუშავე

დაქირავებული ჰყავდა ყოფილი წევრების 63%-ს, ამჟამინდელი წევრების 47%-სა და არაწევრების

30%-ს. რეგიონებს რაც შეეხება, იმერეთში ნახევარ განაკვეთზე მუშახელი დაქირავებული ჰყავთ

ყოფილი წევრების 50%-ს, ამჟამინდელი წევრების 14%-სა და არაწევრების 5%-ს (ორივე ქვეჯგუფში

- 5%-5%), კახეთში - ყოფილი წევრების 100%-ს, ამჟამინდელი წევრების 72%-ს, უკოოპერატივო

სოფლების მცხოვრები არაწევრების 67%-სა და კოოპერატივიანი სოფლების მცხოვრები

არაწევრების დაახლოებით 10%-ს, ქვემო ქართლში - ყოფილი წევრების 50%-ს, ამჟამინდელი

წევრების 59%-ს, უკოოპერატივო სოფლების მცხოვრები არაწევრების დაახლოებით 10%-სა და

კოოპერატივიანი სოფლების მცხოვრები არაწევრების დაახლოებით 60%-ს, შიდა ქართლში -

ყოფილი წევრების 50%-ს, ამჟამინდელი წევრების 41%-ს, უკოოპერატივო სოფლების მცხოვრები

არაწევრების დაახლოებით 40%-სა და კოოპერატივიანი სოფლების მცხოვრები არაწევრების

0%5%

10%15%20%25%30%35%40%45%50%

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

0

5

10

15

Std

ev

წილ

ი, %

mean stdev

52

დაახლოებით 20%-ს. ნახევარ განაკვეთზე დაქირავებულთა საშუალო რაოდენობა იყო 11 კაცი

(±11.3). ჯგუფების მიხედვით ასეთი სურათია: ყოფილი წევრები – 13.6 (±11.3), ამჟამინდელი

წევრები – 18.4 (±2), არაწევრები – 5.7 (±8.2) (გრაფიკები 23.1-23.2).

გრაფიკი 23.1 ნახევარგანაკვეთიანი მუშახელის დამქირავებელი რესპონდენტების წილი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 23.2 ნახევარგანაკვეთიანი მუშახელის საშუალო რაოდენობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გამოკითხული ფერმერების სასოფლო პროდუქციის ბრუნვის 69% (±0.34) მოდიოდა

მემცენარეობაზე. სასოფლო-სამეურნეო კულტურებით მიღებული შემოსავლის წილი საერთო

ბრუნვაში უფრო მაღალი იყო არაწევრებში (70%; ±0.29), ვიდრე ყოფილ წევრებში (69%; ±0.34) და

ამჟამინდელ წევრებში (67%; ±0.18). რეგიონებს რაც შეეხება, ეს მაჩვენებელი შიდა ქართლსა და

ქვემო ქართლს უფრო მაღალი აქვს, ვიდრე დანარჩენ ორ რეგიონს. რაც შეეხება ცალკეულ ჯგუფებს,

იმერეთში ეს წილი საშუალოზე დაბალია ფაქტობრივად ყველა ჯგუფსა და ქვეჯგუფში (გარდა

ყოფილი წევრებისა - 70%) და მერყეობს 50-60%-ის ფარგლებში. კახეთშიც ანალოგიური სიტუაციაა

(ყოფილი წევრების შემთხვევაში - სულაც 25%). ამ ორი რეგიონისგან განსხვავებით, შიდა ქართლში ყველაზე მაღალი სიდიდეები დაფიქსირდა განურჩევლად (ქვე-)ჯგუფისა: 81%-100% (მაგ.,

ამჟამინდელი წევრები - 90%). ქვემო ქართლშიც თითქმის ასეთივე მაღალი პროცენტები იქნა

მიღებული (გრაფიკი 24).

გრაფიკი 24. მემცენარეობის წილი ფერმის მთლიან ბრუნვაში

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

0

5

10

15

20

25

30

35

Std

ev

საშ

უალ

ო რ

აოდ

ენო

ბა

mean stdev

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Std

ev

წილ

ი, %

mean stdev

53

3. მარკეტინგი

რესპონდენტების მიერ წარმოებული მემცენარეობის პროდუქტების გაყიდვის მთავარი გზებია ღია

ბაზრობები, წვრილი საცალო მოვაჭრეები და ასევე საბითუმო მოვაჭრეები. ყოფილი წევრების 50%

თავის პროდუქციას ასაღებდა წვრილ საცალო მოვაჭრეებზე, ამჟამინდელი წევრების 44% -

საბითუმო მოვაჭრეებზე, არაწევრების 46% - ღია ბაზრობებზე (გრაფიკი 25).

გრაფიკი 25. ფერმის პროდუქციის მყიდველები22

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გამოკითხვამ აჩვენა, რომ რესპონდენტებს მიაქვთ პროდუქცია მყიდველთან. გამონაკლისს

წარმოადგენდნენ ყოფილი წევრები და შიდა და ქვემო ქართლის რეგიონების ამჟამინდელი

წევრები და არაწევრები (უმეტესწილად მყიდველი მიდიოდა მათთან) (გრაფიკი 26).

გრაფიკი 26. მყიდველისათვის პროდუქციის გადაცემის სახე

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

რესპონდენტი ფერმერები გაყიდული პროდუქტის ანაზღაურებას, ჩვეულებრივ, გაყიდვის დროს

იღებენ. არის ასევე შემთხვევები, როცა ანაზღაურება მიწოდების შემდეგ ან სულაც იშვიათად

მიწოდებამდეც კი ხდებოდა (გრაფიკი 27).

გრაფიკი 27. ანაზღაურების ვარიანტები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

22 „სხვა“ უმეტეს შემთხვევაში წარმოადგენდა გაყიდვას ველზე.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

გადამამუშავებელი ფაბრიკა ბითუმად მოვაჭრე მსხვილი საცალო ღია ბაზარი შემგროვ. კომპ. წვრილი საცალო კოოპერატივი სხვა

0%

20%

40%

60%

80%

100%

მიაქვს მყიდველთან მყიდველს მიაქვს სხვა

0%

20%

40%

60%

80%

100%

მიწოდებამდე მიწოდებისას მიწოდების შემდეგ

54

მიწოდების შემდეგ გადახდის შემთხვევაში ეს გადახდა ხდებოდა საშუალოდ შემდგომი 30 დღის

განმავლობაში. ეს მაჩვენებელი საშუალოზე ოდნავ მეტი იყო არაწევრების შემთხვევაში და

საშუალოზე მცირედით ნაკლები - ამჟამინდელი წევრების შემთხვევაში. თუმცა, თუ იმერეთში

გამოკითხულ ამჟამინდელ წევრებსა (1 დღე) და კახეთში გამოკითხულ კოოპერატივიანი

სოფლების არაწევრებს თუ არ გავითვალისწინებთ (60 დღეზე მეტი), მაშინ ეს პერიოდი 15-33 დღეების ფარგლებში იქნება (გრაფიკი 28).

გრაფიკი 28. ფერმერების მიერ თავიანთ პროდუქციაზე ანაზღაურების მიღების პერიოდი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

ფერმერების პროდუქციის 72% ადგილობრივ ბაზარზე საღდება, 9% გადამამუშავებელ საწარმოებს

ბარდება ან სამარკეტინგო ორგანიზაციის საშუალებით საღდება, 18% კი თვითონ ფერმერის ოჯახი

მოიხმარს.

ადგილობრივ ბაზარზე თავის პროდუქციას ყველაზე მეტად ამჟამინდელი წევრები ასაღებენ.

შემდეგ მოდიან არაწევრები და, ბოლოს, ყოფილი წევრები. აღსანიშნავია, რომ ეს მაჩვენებელი

უფრო მაღალია უკოოპერატივო სოფლების მცხოვრებ არაწევრებში, ვიდრე კოოპერატივიანი

სოფლების მცხოვრებ არაწევრებში.

ყოფილი წევრების უდიდესი ნაწილი (იმერეთის გამოკლებით) პროდუქციას ადგილობრივ

ბაზარზე ყიდის. ქვემო ქართლის გარკვეული, მცირე, ნაწილი თავის პროდუქციას მთლიანად

მოიხმარს და შესაბამისად არ ყიდის.

იმერეთში ამჟამინდელი წევრების თანაბარი წილები პროდუქციას შესაბამისად მთლიანად

მოიხმარდა ან ყიდდა ადგილობრივ ბაზარზე. კახეთში ამჟამინდელი წევრების ნაწილი

პროდუქციას ადგილობრივ ბაზარზე ასაღებდა, ნაწილი კი გადამამუშავებელ საწარმოებს

აწვდიდა, მარკეტინგის ორგანიზაციის საშუალებით ასაღებდა ან მოიხმარდა საკუთარი ან სხვა

მიზნებისთვის. ქვემო ქართლსა და შიდა ქართლში ამჟამინდელი წევრების უმეტესობა

პროდუქციას ადგილობრივ ბაზარზე ყიდდა და მხოლოდ მცირე ნაწილები მოიხმარდა მას

საკუთარი ან სხვა მიზნებისთვის. შიდა ქართლის ამჟამინდელი წევრების ძალიან მცირე წილი

ყიდდა თავის პროდუქციას მარკეტინგის ორგანიზაციის საშუალებით. საერთოდ, მოსავლის

გამოყენების სახეების მრავალფეროვნების მხრივ, ამჟამინდელი წევრები უფრო გამოირჩევიან,

ვიდრე დანარჩენი ჯგუფები.

არაწევრების შემთხვევაში, მათი ერთი ნაწილი პროდუქციას ადგილობრივ ბაზარზე ასაღებდა,

მეორე ნაწილი კი მოიხმარდა. მხოლოდ ძალიან მცირე ნაწილი გამოვლინდა (კახეთში), რომელიც

პროდუქციას გადამამუშავებელ ქარხნებს აბარებდა. ქვემო ქართლის რეგიონის უკოოპერატივო

სოფლების მცხოვრები არაწევრებისა და ქვემო და შიდა ქართლის რეგიონების კოოპერატივიანი

სოფლების მცხოვრები არაწევრების გამოკლებით, ფერმერები თავიანთ მოწეულ მოსავალს

ძირითადად საკუთარი საჭიროებებისთვის ან სხვა მიზნით მოიხმარდნენ (გრაფიკი 29).

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

-10

10

30

50

70

Std

ev

პერ

იო

დი

ს სი

გრ

ძე

mean stdev

55

გრაფიკი 29. პროდუქციის გამოყენების სახეები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

ფერმერებს საშუალოდ 11 (±16) მყიდველთან აქვთ საქმე. შიდა ქართლისა და კახეთის რეგიონების

რესპონდენტები მყიდველთა ყველაზე დიდი რაოდენობით გამოირჩევიან დანარჩენ ორ

რეგიონთან შედარებით. ჯგუფების მიხედვით, მყიდველთა ყველაზე დიდი რაოდენობა

ფიქსირდება ყოფილ წევრებთან (15; ±16). შემდეგ მოდიან ამჟამინდელი წევრები (14; ±21.1) და

არაწევრები (8-10; ±10.3). მყიდველთა ყველაზე დიდი ცვალებადობა ჰქონდათ ამჟამინდელ

წევრებს, შემდეგ - ყოფილ წევრებსა და არაწევრებს. ქვემო ქართლის ყოფილ წევრებს შორის დაფიქსირდა 30 მყიდველი, ამჟამინდელ წევრებს შორის - 29, არაწევრებს შორის - 16-18 (გრაფიკი

30).

გრაფიკი 30. მყიდველების რაოდენობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გამოკითხულთა 43% ამ მყიდველებით არც კმაყოფილი იყო, არც უკმაყოფილო, ანუ

ნეიტრალურად იყო განწყობილი. კიდევ 36% კი ასე თუ ისე კმაყოფილი იყო. მხოლოდ 16%

აღმოჩნდა უკმაყოფილო.

როგორც ყოფილი წევრების, ისე ამჟამინდელი წევრების ძირითად ნაწილს თავისი

ურთიერთობები მყიდველებთან ნეიტრალურზე უკეთესად (მისაღებად) მიაჩნია. არაწევრების

ძირითადი ნაწილი კი ნეიტრალურად აფასებს მყიდველებთან ურთიერთობებს.

ყველა ყოფილი წევრი იმერეთსა და კახეთში მათ ურთიერთობებს მყიდველებთან ნეიტრალურზე

უკეთესად (მისაღებად) თვლის. ქვემო ქართლში ეს მაჩვენებელი ნახევრდება (50%), რადგან მეორე

ნახევარი ნეიტრალურ განწყობას ადასტურებს. შიდა ქართლშიც იგივე ვითარებაა.

რაც შეეხება ამჟამინდელ წევრებს, მათი უმეტესობა (გარდა შიდა ქართლისა) მყიდველებთან

ურთიერთობებს ნეიტრალურად აფასებს. რაც შეეხება შიდა ქართლს, ამ რეგიონში გამოკითხულ

ამჟამინდელ წევრთა უმრავლესობა მყიდველებთან ურთიერთობებით კმაყოფილია. უკმაყოფილო

ამჟამინდელ წევრების ყველაზე საგრძნობი წილი აღმოჩნდა კახეთსა (18%) და შიდა ქართლში

(18%).

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ადგილ. ბაზარი გადამამ. ქარხანა მარკეტინგის ორგან. მოხმარება

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

0

5

10

15

20

25

30

Std

ev

მყი

დვე

ლთ

ა რ

აოდ

ენო

ბა

mean stdev

56

ყველა რეგიონში გამოკითხული კოოპერატივიანი სოფლების მცხოვრები არაწევრების დიდი წილი

(გარდა კახეთისა) მყიდველებთან ურთიერთობებს ნეიტრალურად მიიჩნევს. კახეთში ეს განწყობა

უფრო დადებითია, ვიდრე ნეიტრალური. სხვა რეგიონებსაც თუ შევხედავთ, იმერეთში

კოოპერატივიანი სოფლების მცხოვრები არაწევრების უმეტესობა უფრო უარყოფითად აფასებს ამ ურთიერთობებს, ვიდრე ნეიტრალურად (41%). შიდა ქართლში ასეთი უარყოფითი განწყობა

მხოლოდ 9%-ს აღმოაჩნდა.

იმერეთში გამოკითხული კოოპერატივიანი სოფლების მცხოვრები არაწევრები უფრო

უარყოფითად უყურებენ თავიანთი პროდუქციის მყიდველებთან ურთიერთობებს, ვიდრე სხვა

რეგიონების არაწევრები (36%). ასეთი განწყობა ყველაზე დაბალია ქვემო ქართლსა და შიდა

ქართლში (5%-5%). ყველა რეგიონში მაცხოვრებელი კოოპერატივიანი სოფლების არაწევრების

უმეტესობა შედარებით კმაყოფილებას გამოხატავს (გრაფიკი 31).

გრაფიკი 31. მყიდველებთან ურთიერთობებით (უ)კმაყოფილების ხარისხი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

ფერმერთა უმეტესობისათვის მყიდველის შესარჩევად გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მყიდველის მიერ შემოთავაზებულ მაღალ ფასს, გადახდის საიმედოობას, ფასის სტაბილურობასა და ნდობას.

მყიდველის სათანადოდ შესარჩევად მხოლოდ შედარებით მცირე ნაწილს მიაჩნია მნიშვნელოვნად

კანდიდატის მიერ შემოთავაზებული დამატებითი მომსახურებები და სახელშეკრულებო

თანამშრომლობა. რაც შეეხება ჯგუფებს, სხვებთან შედარებით, ამჟამინდელი წევრები მყიდველის

შესარჩევად ყველაზე მეტ საკითხს უთმობენ ყურადღებას.

ყოფილი წევრები ყველაზე დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ მაღალ ფასსა და ნდობას. თუმცა,

რეგიონების მიხედვით საგრძნობი განსხვავებებია: იმერეთში - მაღალი ფასი, კახეთში - გადახდის

საიმედოობა, მაღალი ფასი და ნდობა, ქვემო ქართლში - დამატებითი მომსახურებები, ფასის

სტაბილურობა და ნდობა, შიდა ქართლში - გადახდის საიმედოობა, ფასის სტაბილურობა, მაღალი

ფასი და ნდობა.

ამჟამინდელი წევრების უმეტესობა გადახდის საიმედოობას საშუალოზე მეტ მნიშვნელობას

ანიჭებდა. ამ ფაქტორს მნიშვნელობით მოსდევდა ფასის სტაბილურობა, მაღალი ფასი და ნდობა.

რეგიონების მიხედვით ასეთი სურათია ამჟამინდელ წევრებში: იმერეთი - გადახდის საიმედოობა,

მაღალი ფასი, ნდობა და ფასის სტაბილურობა, კახეთი - გადახდის საიმედოობა, მაღალი ფასი,

ფასის სტაბილურობა, ნდობა, ქვემო ქართლი - ფასის სტაბილურობა, ნდობა, გადახდის

საიმედოობა, მაღალი ფასი, შიდა ქართლი - ფასის სტაბილურობა, ნდობა, გადახდის საიმედოობა, მაღალი ფასი.

უკოოპერატივო სოფლებში მცხოვრები არაწევრები გაცილებით მეტ ყურადღებას უთმობენ

მყიდველის შერჩევაზე ზეგავლენის მქონე ფაქტორებს, ვიდრე კოოპერატივიანი სოფლების

არაწევრები. პირველი ქვეჯგუფისათვის მნიშვნელოვანია ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა პირველ

რიგში მაღალი ფასი, ასევე გადახდის საიმედოობა, ფასის სტაბილურობა და ნდობა. რეგიონის

მიხედვით ასეთი სურათია: იმერეთი - მაღალი ფასი, კახეთი - მაღალი ფასი, ფასის სტაბილურობა,

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < ნეიტრალურად ნეიტრალურად > ნეიტრალურად nr/na

57

ნდობა და გადახდის საიმედოობა, ქვემო ქართლი - გადახდის საიმედოობა, ნდობა, ფასის სტაბილურობა და მაღალი ფასი, შიდა ქართლი - ნდობა, მაღალი ფასი და გადახდის საიმედოობა.

კოოპერატივიანი სოფლებში მცხოვრები არაწევრების უმეტესობა პირველი ქვეჯგუფის მსგავსად

ყურადღებას აქცევს ისეთ ფაქტორებს, როგორიცაა მაღალი ფასი, გადახდის საიმედოობა, ფასის

სტაბილურობა და ნდობა. რეგიონის მიხედვით ასეთი სურათია: იმერეთი - მაღალი ფასი, კახეთი -

ფასის სტაბილურობა, გადახდის საიმედოობა და ნდობა, ქვემო ქართლი - ფასის სტაბილურობა,

ნდობა, გადახდის საიმედოობა და ხელშეკრულებითი ურთიერთობები, შიდა ქართლი - მაღალი

ფასი, გადახდის საიმედოობა, ფასის სტაბილურობა და ნდობა (ცხრილი 5, გრაფიკები 32-37).

ცხრილი 5. ფერმერის მიერ მყიდველის შერჩევის განმსაზღვრელი ფაქტორები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 32. გადახდების საიმედოობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

58

გრაფიკი 33. მაღალი ფასის შეთავაზება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 34. დამატებით მომსახურებების შეთავაზება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 35. ფასის სტაბილურობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 36. საიმედოობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

59

გრაფიკი 37. ხელშეკრულებითი თანამშრომლობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

4. ფერმერთა შემოსავალსა და მდგრად განვითარებაზე ზეგავლენის მქონე ფაქტორები

ფერმერთა შემოსავალსა და მდგრად განვითარებაზე შედარებით ანუ უფრო მეტად მნიშვნელოვან

ზეგავლენას ახდენს სამი ფაქტორი: ბუნებრივი საფრთხეები, ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა და

ფინანსების ხელმისაწვდომობა. ნაკლებმნიშვნელოვანი აღმოჩნდა ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა

არასაკმარისი ცოდნა და უნარ-ჩვევები, სახელმწიფო პოლიტიკებისა და რეგულაციების დამამძიმებელი ტვირთი, არასაკმარისად განვითარებული სოციალური მომსახურებები.

რაც შეეხება ცალკეულ ჯგუფებს, ყოფილ წევრებში ყველაზე ხშირად დასახელებულია ბუნებრივი

საფრთხეები, აღჭურვილობის ნაკლებობა, ინფრასტრუქტურისა და ფინანსების ცუდი

ხელმისაწვდომობა, მოსავლის აღებისა და შემდგომი დამუშავების (PHH) ინფრასტრუქტურის

ცუდი ხელმისაწვდომობა, ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა. რეგიონების მიხედვით, იმერეთში

ყოფილმა წევრებმა შემდეგი ფაქტორები დაასახელეს: ფინანსების ხელმისაწვდომობა,

არასაკმარისი / არაკვალიფიცირებული სამუშაო ძალა, ინფრასტრუქტურისა და PHH

ინფრასტრუქტურის ცუდი ხელმისაწვდომობა, აღჭურვილობის დეფიციტი და ბუნებრივი

საფრთხეები; კახეთში დასახელდა ბუნებრივი საფრთხეები და ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა;

ქვემო ქართლში - ფინანსების ხელმისაწვდომობა, ინფრასტრუქტურის ცუდი ხელმისაწვდომობა,

აღჭურვილობის ნაკლებობა, ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა, ბუნებრივი საფრთხეები,

პოლიტიკებისა და რეგულაციების მძიმე ტვირთი და სოციალური მომსახურებების არასაკმარისი განვითარება; შიდა ქართლში დასახელდა ფინანსების ხელმისაწვდომობა, ინფრასტრუქტურისა და

PHP ინფრასტრუქტურის ცუდი ხელმისაწვდომობა, აღჭურვილობის ნაკლებობა, ბაზრისა და ფასის

ცვალებადობა და ბუნებრივი საფრთხეები.

რაც შეეხება ამჟამინდელ წევრებს, მათ შემოსავალსა და მდგრად განვითარებაზე ზომიერზე უფრო

მეტი ზეგავლენის მქონე ფაქტორებია ბუნებრივი საფრთხეები, ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა და ფინანსების ხელმისაწვდომობა. რეგიონების მხრივ, იმერეთში ყველაზე ხშირად

დასახელებული ფაქტორია ბუნებრივი საფრთხეები, აღჭურვილობის ნაკლებობა, ფინანსების

ხელმისაწვდომობა; კახეთში - ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა, ბუნებრივი საფრთხეები,

ფინანსების ხელმისაწვდომობა; ქვემო ქართლში - ბუნებრივი საფრთხეები ბაზრისა და ფასის

ცვალებადობა და აღჭურვილობის ნაკლებობა; შიდა ქართლში - ბუნებრივი საფრთხეები,

საფრთხეები, ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა, PHP ინფრასტრუქტურის ცუდი ხელმისაწვდომობა,

არასაკმარისი / არაკვალიფიცირებული სამუშაო ძალა / ბაზრებისა და ფინანსების ცუდი ხელმისაწვდომობა.

ისევე, როგორც ამჟამინდელი წევრების შემთხვევაში, არაწევრებშიც შემდეგი სამი ძირითადი

ფაქტორის ზემოქმედება იკვეთება: ბუნებრივი საფრთხეები, ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა და

ფინანსების ცუდი ხელმისაწვდომობა. ქვეჯგუფებს რაც შეეხება, ოდნავ განსხვავებული ვითარებაა

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

60

უკოოპერატივო სოფლებში მცხოვრებ არაწევრებში: ბუნებრივი საფრთხეები, ფინანსების ცუდი

ხელმისაწვდომობა და ინფრასტრუქტურის ცუდი ხელმისაწვდომობა.

რეგიონების მიხედვით, უკოოპერატივო სოფლებში მცხოვრებმა არაწევრებმა იმერეთში

დაასახელეს ბუნებრივი საფრთხეები, ფინანსების ცუდი ხელმისაწვდომობა, აღჭურვილობის

ნაკლებობა, PHP ინფრასტრუქტურის ცუდი ხელმისაწვდომობა, ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა,

ინფრასტრუქტურის ცუდი ხელმისაწვდომობა; კახეთში დაასახელეს ბუნებრივი საფრთხეები,

ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა, ფინანსების ცუდი ხელმისაწვდომობა, ინფრასტრუქტურის

ცუდი ხელმისაწვდომობა; ქვემო ქართლში - ბუნებრივი საფრთხეები, ინფრასტრუქტურისა და

ფინანსების ცუდი ხელმისაწვდომობა, PHP ინფრასტრუქტურის ცუდი ხელმისაწვდომობა, ბაზრისა

და ფასის ცვალებადობა; შიდა ქართლში - ბუნებრივი საფრთხეები, ინფრასტრუქტურის ცუდი

ხელმისაწვდომობა, აღჭურვილობის ნაკლებობა, ფინანსების ცუდი ხელმისაწვდომობა.

კოოპერატივიან სოფლებში მცხოვრებმა არაწევრებმა იმერეთში დაასახელეს ფინანსების ცუდი

ხელმისაწვდომობა, ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა; კახეთში დაასახელეს ბუნებრივი

საფრთხეები, ფინანსების ცუდი ხელმისაწვდომობა, ბაზარზე კონკურენცია და პოლიტიკებისა და

რეგულაციების მძიმე ტვირთი; ქვემო ქართლში - ბუნებრივი საფრთხეები, ბაზრისა და ფასის

ცვალებადობა, აღჭურვილობის ნაკლებობა, ფინანსების ცუდი ხელმისაწვდომობა; შიდა ქართლში

- ბუნებრივი საფრთხეები, ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა, აღჭურვილობის ნაკლებობა,

ინფრასტრუქტურისა და PHP ინფრასტრუქტურის ცუდი ხელმისაწვდომობა (ცხრილი 6,

გრაფიკები 38-50).

ხრილი 6. შემოსავლებზე და მდგრად განვითარებაზე ზეგავლენის მქონე ფაქტორები

61

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016 გრაფიკი 38. აღჭურვილობის ნაკლებობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 39. PHP ინფრასტრუქტურის ცუდი ხელმისაწვდომობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 40. ფინანსების ხელმისაწვდომობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

0%20%40%60%80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

62

გრაფიკი 41. ინფრასტრუქტურის ცუდი ხელმისაწვდომობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 42. ბაზრების ხელმისაწვდომობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 43. ბაზრისა და ფასის ცვალებადობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 44. ბუნებრივი საფრთხეები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

0%20%40%60%80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

63

გრაფიკი 45. არასაკმარისად განვითარებული სოციალური მომსახურებები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 46. ხელმისაწვდომობა, არასაკმარისი / არაკვალიფიცირებული სამუშაო ძალა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 47. სახელმწიფო პოლიტიკებისა და რეგულაციების უარყოფითი ზეგავლენა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

64

გრაფიკი 48. არასაკმარისი ცოდნა და უნარ-ჩვევები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 49. საბაზრო კონკურენცია

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 50. სხვა ფაქტორები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

კოოპერატივის წევრობის საშუალო ხანგრძლივობა შეადგენს 2 წელს (±1.6). მხოლოდ ქვემო

ქართლის ყოფილი წევრების შემთხვევაში აღმოჩნდა ეს მაჩვენებელი უფრო მეტი - 6 წელი

(გრაფიკი 51).

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr/na

65

გრაფიკი 51. კოოპერატივის წევრობის ხანგრძლივობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

აღმოჩნდა, რომ კოოპერატივის წევრთა საშუალო რაოდენობაა 8 კაცი. ზოგადად ამჟამინდელი

წევრებისგან შემდგარი კოოპერატივები უფრო დიდია, ვიდრე ყოფილი წევრებისგან შემდგარი

კოოპერატივები (გრაფიკი 52).

გრაფიკი 52. კოოპერატივის სიდიდე

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

5. საქმიანობები, რომლებიც კოოპერატივების საშუალებით კოორდინირდება

გამოკითხულ რესპონდენტთა უმრავლესობა კოოპერატივების საშუალებით შემდეგი

საქმიანობების კოორდინირებას ახდენდა (კლების მიხედვით): წარმოება, ფინანსირება, ტრანსპორტირება და მარკეტინგი. ჯგუფებს რაც შეეხება, ამჟამინდელი წევრების ძირითადი

ნაწილშიც იგივე სურათია იმ მცირე განსხვავებით, რომ ჩამონათვალს ბოლოში ემატება შენახვა.

რეგიონების მიხედვით, ამჟამინდელი წევრები იმერეთში ასახელებენ წარმოებას, კახეთში -

ტრეინინგებს, სხვა საქმიანობებს, საშუალებების შეძენას, ლობირებასა და მარკეტინგს, ქვემო

ქართლში - ფინანსირებას, ტრანსპორტირებას, მარკეტინგს, შენახვას, ტრეინინგებს, წარმოებასა და

საშუალებების შეძენას, შიდა ქართლში - წარმოებას, ფინანსირებას, ტრანსპორტირებას,

ტრეინინგებს, საშუალებების შეძენასა და შენახვას. ყოფილი წევრები ასახელებენ სასოფლო-

სამეურნეო საშუალებების შეძენასა და წარმოებას. რეგიონების მიხედვით ასეთი სურათია:

იმერეთსა და კახეთში - წარმოება, ქვემო ქართლი - საშუალებების შეძენა, მარკეტინგი, შეფუთვა,

ტრანსპორტირება და ფინანსირება, შიდა ქართლში - საშუალებების შეძენა. მხოლოდ მცირე

ნაწილი ამჟამინდელი და ყოფილი წევრებისა, რომლებიც გამოკითხვის მომენტში არანაირ

საქმიანობას არ აკოორდინირებდნენ კოოპერატივით, ამის გაკეთებას მომავალში აპირებს

(ცხრილი 7, გრაფიკები 53-62).

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

8.0

0

1

2

3

4

5

6

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

Std

ev

Du

rati

on

of

a co

op

erat

ive

mem

ber

ship

, yea

rs

mean stdev

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

8.0

0

2

4

6

8

10

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

Std

ev

Ave

rage

siz

e o

f a

coo

per

ativ

e,

per

son

s

mean stdev

66

ცხრილი 7. კოოპერატივებით კოორდინირებული საქმიანობები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 53. სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების შეძენა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

yes no yes, future nr

67

გრაფიკი 54. წარმოება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 55. მარკეტინგი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 56. შენახვა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 57. შეფუთვა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

yes no yes, future nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

yes no yes, future nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

yes no yes, future nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

yes no yes, future nr

68

გრაფიკი 58. ტრანსპორტირება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 59. ლობირება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 60. ფინანსირება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 61. ტრეინინგები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

yes no yes, future nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

yes no yes, future nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

yes no yes, future nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

yes no yes, future nr

69

გრაფიკი 62. სხვა საქმიანობები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

7. გარე დახმარება

კვლევა აჩვენებს, რომ სამთავრობო პროგრამებისა და დონორი ორგანიზაციების პროექტების ფარგლებში დახმარება ჯერჯერობით ყოფილი წევრების 33%-მა და ამჟამინდელი წევრების 25%-მა

მიიღო. სამთავრობო მხარდაჭერა ძირითადად გამოიხატებოდა შეღავათიანი პირობებით მიწის

დამუშავებისათვის საჭირო მცირე ზომის ტექნიკის გადაცემაში, დონორის მხარდაჭერა კი -

სხვადასხვა აღჭურვილობის გადაცემაში. რაც შეეხება ცალკეულ ჯგუფებს, აღსანიშნავია, რომ

ყოფილი წევრების მიერ მიღებული დახმარება მთლიანად სამთავრობო პროგრამებიდან

მოდიოდა. რეგიონების მიხედვით ასეთი სურათია: ყოფილ წევრებს იმერეთსა და კახეთში

ჯერჯერობით საერთოდ არაფერი მიუღიათ, ხოლო მათ ნახევარს ქვემო ქართლში და ყველა

მათგანს შიდა ქართლში - მიღებული აქვთ მხოლოდ სამთავრობო დახმარება.

რაც შეეხება ამჟამინდელ წევრებს, აქ განსხვავებული ვითარებაა. მათ დახმარება მიღებული აქვთ

როგორც სამთავრობო პროგრამებით (ამჟამინდელი წევრების 33%-ს), ისე - დონორის პროექტებით

(ამჟამინდელი წევრების 27%-ს). რეგიონებს რაც შეეხება, ყველა რეგიონში, გარდა იმერეთისა,

მთავრობის მხარდაჭერის მიმღებთა რაოდენობა უფრო მეტი იყო დონორების მხარდაჭერის მიმღებთა რაოდენობაზე (გრაფიკი 63).

გრაფიკი 63. კოოპერატივების მიერ მიღებული დახმარების განაწილება წყაროს მიხედვით

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

yes no yes, future nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

სახელმწიფო დონორი

70

8. მონაწილეობა გადაწყვეტილებების მიღებაში

ყოფილი და ამჟამინდელი წევრების დაახლოებით 73% რეგულარულად მონაწილეობს

კოოპერატივის გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში და კმაყოფილია თავისი ჩართულობის

ხარისხით. დანარჩენ 24%-ს კი პირიქით მიაჩნია, რომ მათი ჩართულობის ხარისხი არასაკმარისია.

და მხოლოდ 3%-ს არასოდეს არ მიუღია მონაწილეობა აღნიშნულ პროცესში. კოოპერატივების

გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში ამჟამინდელი წევრები ყოფილ წევრებზე უფრო მეტად

ყოფილან ჩართული. კერძოდ, ზემოთ აღნიშნული სამი პასუხი ყოფილ წევრებში ასე

გადანაწილდა: მონაწილე და კმაყოფილი - 65%, მონაწილე და უკმაყოფილო - 23%, არამონაწილე -

13%. რეგიონის მიხედვით, იმერეთში ყველა ყოფილი წევრი მონაწილეცაა და კმაყოფილიცაა. ქვემო

ქართლსა და შიდა ქართლში გამოკითხული ყოფილი წევრების ნახევარი კი ყოფილა აღნიშნული

პროცესის მონაწილე, მაგრამ უკმაყოფილო აღმოჩნდა ჩართულობის ხარისხით. კახეთში

გამოკითხული ყოფილი წევრების ნახევარი მონაწილეცაა და კმაყოფილიც, მეორე ნახევარი კი -

არაა მონაწილე, მონაწილეობაში მისი დაინტერესების მიუხედავად.

რაც შეეხება ამჟამინდელ წევრებს, მათმა 74%-მა დაადასტურა, რომ მონაწილეობს კოოპერატივის

გადაწყვეტილების მიღების პროცეში და კმაყოფილიცაა, ხოლო 24%-ს მიაჩნია, რომ მართალია,

მონაწილეობს, მაგრამ არასაკმარისად. რეგიონის მიხედვით, იმერეთსა და შიდა ქართლში

გამოკითხულთა 100% პირველ კატეგორიას მიეკუთვნება, კახეთში გამოკითხულთა 64% -

პირიქით, მეორე კატეგორიას, ქვემო ქართლში გამოკითხულ ამჟამინდელ წევრთა 32% - ასევე

მეორე კატეგორიას, ანუ მონაწილეობს, მაგრამ არასაკმარისად (გრაფიკი 64).

გრაფიკი 64. კოოპერატივების გადაწყვეტილებათა პროცესში წევრთა ჩართულობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

9. ხელმძღვანელობისადმი ნდობის ხარისხი

კოოპერატივების ხელმძღვანელობების მიმართ ნდობას ყოფილი და ამჟამინდელი წევრების უდიდესი ნაწილი გამოთქვამს. ამ ორ ჯგუფს თუ შევადარებთ, ამჟამინდელ წევრებში ნდობას

უფრო მეტი აცხადებს, ვიდრე ყოფილ წევრებში.

რეგიონებს რაც შეეხება, ამჟამინდელ წევრებში ნდობის ყველაზე დიდი ხარისხი გამოითქვა

იმერეთში (100%), შემდეგ მოდის ქვემო ქართლი, კახეთი, შიდა ქართლი. ყოფილ წევრებში ასევე

იმერეთი გამოირჩეოდა ნდობის ხარისხით. დანარჩენ რეგიონებში კი ნდობა გამოკითხულთა ნახევარმა გამოთქვა (ცხრილი 8, გრაფიკი 65).

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

არა და არ მივიჩნევ,რომ ეს მართებულია არა, მაგრამ მაინტერესებს რომ ჩართული ვიყო

კი, მაგრამ არასაკმარისად კი, და კმაყოფილი ვარ ჩართულობის ხარისხით

71

ცხრილი 8. ნდობის ხარისხი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 65. ნდობის ხარისხი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

10. კოოპერატივში გაწევრიანების შემდეგ მომხდარი ცვლილებები

კვლევის მიხედვით, კოოპერატივში გაწევრიანებას მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოჰყვა:

გაუმჯობესდა ტექნოლოგიების, PHP ინფრასტრუქტურისა და ფინანსების ხელმისაწვდომობა,

გაიზარდა ოჯახის შემოსავალი და წარმოების მოცულობა, შემცირდა წარმოების ხარჯები,

გაიზარდა ურთიერთდახმარება, გაუმჯობესდა წარმოების ხარისხი, ცოდნა და უნარ-ჩვევები.

მეორე მხრივ, კოოპერატივების შექმნას საბაზრო და ბუნებრივი საფრთხეების რისკების შემცირება

არ მოჰყოლია.

რაც შეეხება ცალკეულ ჯგუფებს, ამჟამინდელ წევრებში, ყოფილ წევრებთან შედარებით, უფრო

მეტია მათი წილი, ვინც შემდეგი მნიშვნელოვანი ცვლილებები მიიღეს: მოსავლის აღება და

შემდგომი დამუშავება, ინფრასტრუქტურის, ფინანსებისა და ტექნოლოგიების გაუმჯობესება,

ოჯახის შემოსავლის გაზრდა, წარმოების ხარჯების შემცირება, ურთიერთდახმარების გაზრდა,

წარმოების მოცულობის გაზრდა, წარმოების ხარისხის, ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გაუმჯობესება.

ყოფილ წევრებში კი უფრო ხშირი ყოფილა შემდეგი ცვლილება: საბაზრო და ბუნებრივი

საფრთხეების რისკების შემცირება. ამჟამინდელ წევრებზე კოოპერატივების წევრობას ყველაზე

მეტი დადებითი ეფექტი მოუტანია იმერეთში, შიდა ქართლსა და ქვემო ქართლში. იგივე სურათი

გამოვლინდა ყოფილი წევრების შემთხვევაშიც: კახეთი დანარჩენ 3 რეგიონთან შედარებით

ყველაზე ნაკლებად გამოირჩეოდა კოოპერატივში გაწევრიანების შედეგიანობით (ცხრილი 9,

გრაფიკები 66-77).

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

არ ვიცი ძალიან არასანდო არასანდო არც სანდოა და არც არასანდო სანდოა ძალიან სანდოა NA

72

ცხრილი 9. კოოპერატივში გაწევრიანებით წარმოშობილი ცვლილებები

73

ცხრილი 9. კოოპერატივში გაწევრიანებით წარმოშობილი ცვლილებები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

74

გრაფიკი 66. წარმოების გაზრდილი მოცულობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 67. წარმოების გაზრდილი ხარისხი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 68. ოჯახის გაზრდილი შემოსავალი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 69. ფინანსების გაუმჯობესებული ხელმისაწვდომობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShKარ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr

75

გრაფიკი 70. ტექნოლოგიების გაუმჯობესებული ხელმისაწვდომობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 71. PHP ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებული ხელმისაწვდომობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 72. შემცირებული საბაზრო რისკები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr

76

გრაფიკი 73. ბუნებრივი საფრთხეების შემცირებული რისკი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 74. გაუმჯობესებული ცოდნა და უნარ-ჩვევები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 75. წარმოებული შემცირებული ხარჯები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 76. გაზრდილი ურთიერთდახმარება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr

77

გრაფიკი 77. სხვა ცვლილებები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

11. კოოპერატივის შექმნისა თუ არსებულში გაწევრიანების მოტივატორი ფაქტორები

იმ ფაქტორებს შორის, რომლებიც კოოპერატივში მათი შესვლის ან კოოპერატივის დაარსების

მოტივატორი იყო ან იქნება, გამოკითხულთა უმრავლესობამ დაასახელა უკეთესად

ორგანიზებული მოსავლის აღება და შემდგომი დამუშავება და გაყიდვები, უკეთესად

ორგანიზებული წარმოება, ფინანსებისა და ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებული

ხელმისაწვდომობა. ხოლო ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა ურთიერთდახმარება და

გაუმჯობესებული ცოდნა და უნარ-ჩვევები, რესპონდენტთა დიდი ნაწილისთვის შედარებით

ნაკლებმნიშვნელოვანი აღმოჩნდა მოცემულ შემთხვევაში. აღსანიშნავია, რომ რესპონდენტების

თანაბარმა რაოდენობებმა შეარჩიეს და არ შეარჩიეს ფაქტორი „უკეთესი ფასი სასოფლო-სამეურნეო

საშუალებებზე“.23

რაც შეეხება ჯგუფებს, ყოფილი წევრების უმრავლესობისათვის ყველაზე მნიშვნელოვანი

აღმოჩნდა უკეთესად ორგანიზებული წარმოება, შემდეგ - უკეთესად ორგანიზებული მოსავლის

აღება და შემდგომი დამუშავება და გაყიდვები, და ფინანსების გაზრდილი ხელმისაწვდომობა,

ამჟამინდელი წევრებისათვის - ასევე ჯერ უკეთესად ორგანიზებული მოსავლის აღება და

შემდგომი დამუშავება და გაყიდვები, ხოლო შემდეგ ურთიერთდახმარება, უკეთესად

ორგანიზებული წარმოება, გაუმჯობესებული ცოდნა და უნარ-ჩვევები, ფინანსებისა და

ინფრასტრუქტურის გაზრდილი ხელმისაწვდომობა; არაწევრებისთვის - პირველ რიგში

ფინანსების გაზრდილი ხელმისაწვდომობა, ხოლო შემდეგ - ინფრასტრუქტურის გაზრდილი

ხელმისაწვდომობა და უკეთესი ფასები სასოფლო-სამეურნეო საშუალებებზე. რაც შეეხება

კოოპერატივიან სოფლებში გამოკითხულ არაწევრებს, მათი უმეტესობისათვის ყველაზე მთავარი

ფაქტორია უკეთესად ორგანიზებული წარმოება, შემდეგ კი - უკეთესად ორგანიზებული მოსავლის

აღება და შემდგომი დამუშავება და გაყიდვები, ინფრასტრუქტურის გაზრდილი

ხელმისაწვდომობა და ურთიერთდახმარება. უკოოპერატივო სოფლებში მცხოვრები არაწევრების

უმრავლესობას პასუხი არ აღმოაჩნდა. უმცირესობის ყველაზე დიდმა ნაწილმა კი კოოპერატივში

გაწევრიანების მთავარ მოტივატორად დაასახელა უკეთესი ფასები სასოფლო-სამეურნეო

საშუალებებზე და ფინანსებისა და ინფრასტრუქტურის გაზრდილი ხელმისაწვდომობა.

რეგიონებს რაც შეეხება, იმერეთსა და ქვემო ქართლში გამოკითხულმა ყოფილმა წევრებმა

მიუთითეს უკეთესად ორგანიზებული მოსავლის აღება და შემდგომი დამუშავება და გაყიდვები,

და ასევე წარმოება, კახეთში - მხოლოდ უკეთესად ორგანიზებული წარმოება, შიდა ქართლში -

ყველა ფაქტორი, ინფრასტრუქტურის გაზრდილი ხელმისაწვდომობის გამოკლებით. იმერეთში

გამოკითხულმა ამჟამინდელმა წევრებმა დაასახელეს მხოლოდ ფინანსების გაზრდილი

23 რამდენიმე რესპონდენტმა კოოპერატივში გაწევრიანების მოტივატორად მიუთითა გაუმჯობესებული

ირიგაცია.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All FM FM-IM FM-K FM-KK FM-ShK M M-IM M-K M-KK M-ShK

არ ვიცი < საშუალოდ საშუალოდ > საშუალოდ nr

78

ხელმისაწვდომობა, კახეთში - უკეთესად ორგანიზებული მოსავლის აღება და შემდგომი

დამუშავება და გაყიდვები, ქვემო ქართლში - უკეთესად ორგანიზებული წარმოება,

გაუმჯობესებული ცოდნა და უნარ-ჩვევები, ურთიერთდახმარება, შიდა ქართლში - მხოლოდ

ურთიერთდახმარება. არაწევრებმა იმერეთისა და ქვემო ქართლის უკოოპერატივო სოფლებიდან

დაასახელეს ფინანსების გაზრდილი ხელმისაწვდომობა, კახეთში - უკეთესი ფასები სასოფლო-

სამეურნეო საშუალებებზე, შიდა ქართლში - ინფრასტრუქტურის გაზრდილი ხელმისაწვდომობა.

არაწევრებმა იმერეთის კოოპერატივიანი სოფლებიდან მიუთითეს ფინანსების გაზრდილი

ხელმისაწვდომობა, კახეთში - ურთიერთდახმარება და უკეთესად ორგანიზებული მოსავლის

აღება და შემდგომი დამუშავებადა გაყიდვები, ქვემო ქართლში - უკეთესად ორგანიზებული

წარმოება, შიდა ქართლში - ინფრასტრუქტურის გაზრდილი ხელმისაწვდომობა (ცხრილი 10,

გრაფიკები 78-84).

ცხრილი 10. კოოპერატივის შექმნის ან მასში გაწევრიანების მოტივატორი

ფაქტორებიყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 78. უკეთესი ფასები სასოფლო-სამეურნეო საშუალებებზე

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 79. ინფრასტრუქტურის გაზრდილი ხელმისაწვდომობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 80. გაუმჯობესებული ცოდნა და უნარ-ჩვევები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR/NA

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR/NA

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR/NA

79

გრაფიკი 81. ურთიერთდახმარება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 82. უკეთესად ორგანიზებული წარმოება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 83. უკეთესად ორგანიზებული PHP და გაყიდვები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 84. ფინანსების გაზრდილი ხელმისაწვდომობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR/NA

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR/NA

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR/NA

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR/NA

80

12. წევრობის სიდიდის ევოლუცია

ამჟამინდელი წევრების დაახლოებით 28%-28%-ს მიაჩნია, რომ კოოპერატივის შემადგენლობის

გაზრდას არ აპირებს ან ნაკლებად აპირებს. 6% წევრების რაოდენობის არსებით შემცირებას

გეგმავს, 1% - შედარებით შემცირებას. ძლიერ გაზრდას აპირებს 20%. ამრიგად, ამჟამინდელ

წევრთა 68% არ აპირებს ახალ წევრთა მიღებას ან წევრთა რაოდენობის შემცირებას გეგმავს.

შემადგენლობის გაზრდას ყველაზე მეტად იმერეთში აპირებენ. შემდეგ მოდის შიდა ქართლი და

ქვემო ქართლი. მათ შორის, ვინც ახალი წევრების მიღებას ფიქრობს, უფრო მეტია შემადგენლობის

ოდნავ (ვიდრე არსებითად) გაზრდის მსურველთა რაოდენობა. კახეთში წევრობის არსებითად

გაზრდის მსურველი საერთოდ არ აღმოჩნდა; ოდნავ გაზრდის მსურველთა რაოდენობა ყველაზე

მცირეა სხვა რეგიონებთან შედარებით. შესაბამისად, კახეთი გამოირჩევა შემადგენლობის

არსებითად შემცირების მსურველთა დიდი წილით (ცხრილი 11, გრაფიკი 85).

ცხრილი 11. წევრობის სიდიდის ევოლუცია

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 85. წევრობის სიდიდის ევოლუცია

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

13. კოოპერირების განვითარების რისკები

რესპონდენტების უმრავლესობის აზრით, მართვის უნარ-ჩვევების ნაკლებობა კოოპერატივის

განვითარებისათვის ყველაზე დიდ საფრთხეს წარმოადგენს. ყოფილი წევრების დაახლოებით

ნახევარი კი აცხადებს, რომ კოოპერატივების განვითარებისათვის ყველაზე დიდი საფრთხე

დახმარების სათანადო პოლიტიკების არარსებობაა. იმავე აზრზე დგას ამჟამინდელი წევრების

ყველაზე დიდი წილიც (თუმცა, არა - უმრავლესობა). რაც შეეხება არაწევრებს, მათი ყველაზე

დიდი წილის აზრით, კოოპერირების განვითარებისთვის არსებითია მართვის უნარ-ჩვევები.

ქვეჯგუფებშიც იგივე სურათია იმ განსხვავებით, რომ კოოპერატივიან სოფლებში მცხოვრებ

არაწევრების შემთხვევაში მართვის უნარ-ჩვევებთან ერთად დასახელდა ასევე ტექნიკური

დახმარების სიმცირე. ამასთან, უკანასკნელ ქვეჯგუფში მართვის უნარ-ჩვევებზე ყურადღება

წილობრივად უფრო მეტმა რესპონდენტმა გაამახვილა, ვიდრე წინა ქვე-ჯგუფში.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

All/ M M-IM M-K M-KK M-ShK

nk strong decrease slight decrease unchanged slight increase strong increase

ჯგუფი nk ძლიერი

შემცირება მცირე

შემცირება

უცვლელი მცირე ზრდა

ძლიერი

ზრდა

All/ M 16% 6% 1% 28% 28% 20%

M-IM 9% 0% 5% 9% 27% 50%

M-K 27% 23% 0% 36% 14% 0%

M-KK 27% 0% 0% 36% 27% 9%

M-ShK 0% 0% 0% 32% 45% 23%

81

რეგიონებს რაც შეეხება, იმერეთში მცხოვრები ამჟამინდელი წევრების უმრავლესობისთვის მთავარ

რისკად აღიქმება ტექნიკური დახმარების სიმცირე. ამასთან, მათი ნახევარი მეორე რისკად

უთითებს ასევე მართვის სუსტ უნარ-ჩვევებსაც. კახეთში გამოკითხული ამჟამინდელი წევრების

უმეტესობა კოოპერირების განვითარების მთავარ საფრთხედ ერთობლივი საქმიანობების

კოორდინაციის არარსებობას მიიჩნევს. ამასთან, აქაც, მათი ნახევარი მეორე რისკად მართვის სუსტ

უნარ-ჩვევებს მიუთითებს. ქვემო ქართლსა და შიდა ქართლში გამოკითხული ამჟამინდელი

წევრების უმრავლესობისათვის დახმარების სათანადო პოლიტიკის არარსებობაა

კოოპერირებისთვის ყველაზე მეტად შემაფერხებელი. ამასთან, შიდა ქართლში გამოკითხული

ამჟამინდელი წევრების ნახევარი დამატებით მიუთითებს წევრებს შორის არასაკმარისი ნდობისა

და კოოპერირების არსის არცოდნის საფრთხეებს.

რეგიონების მიხედვით, იმერეთში მცხოვრები ყველა ყოფილი წევრისათვის კოოპერირების

შემაფერხებელი მთავარი რისკ-ფაქტორია მართვის სუსტი უნარ-ჩვევები და წარმატების

ისტორიების სიმცირე, კახეთში გამოკითხული ყოფილი წევრების ნახევრისათვის - ესაა

ერთობლივი საქმიანობის კოორდინაციის არარსებობა და სათანადო დახმარების პოლიტიკის

არარსებობა, ქვემო ქართლში გამოკითხული ყოფილი წევრების ნახევრისთვის - მართვის სუსტი

უნარ-ჩვევები და დახმარების პოლიტიკის არარსებობა, შიდა ქართლში გამოკითხული ყველა

ყოფილი წევრისათვის - კოოპერირების კონცეფციის სუსტი ცოდნა. ამათი ნახევარი დამატებით

რისკებად მიიჩნევს ერთობლივი საქმიანობის კოორდინაციის არარსებობას, კოოპერატივის

ქონების ფლობის სტატუსის ბუნდოვანებას, წარმატების ისტორიების სიმცირეს, სათანადო

დახმარების პოლიტიკისა და წევრთა ურთიერთდახმარების არარსებობას, ერთმანეთისადმი

წევრების უნდობლობას.

იმერეთის უკოოპერატივო სოფლებში გამოკითხული არაწევრების უმეტესობამ კოოპერატივების

განვითარების მთავარ რისკებად დაასახელა მართვის სუსტი უნარ-ჩვევები და წარმატების

ისტორიების სიმცირე. კახეთში - მხოლოდ მართვის სუსტი უნარ-ჩვევები დასახელდა, ქვემო

ქართლში - კოოპერირების კონცეფციის სუსტი ცოდნა, მართვის სუსტი უნარ-ჩვევები და

ტექნიკური დახმარების სიმცირე (გარდა ამისა, ამ გამოკითხულთა ნახევარმა მიუთითა წევრებს

შორის სუსტი ნდობის რისკიც), შიდა ქართლში - მართვის სუსტი უნარ-ჩვევები, ტექნიკური

დახმარების სიმცირე და წევრებს შორის სუსტი ნდობა.

იმერეთის კოოპერატივიან სოფლებში მცხოვრები არაწევრების უმრავლესობის აზრით, მთავარი

რისკებია მართვის სუსტი უნარ-ჩვევები, ტექნიკური დახმარებისა და წარმატების ისტორიების

სიმცირე. კახეთის კოოპერატივიან სოფლებში მცხოვრები არაწევრების ყველაზე დიდი ნაწილის

აზრით, მთავარი რისკია სათანადო მხარდაჭერის პოლიტიკის არარსებობა. ქვემო ქართლის

კოოპერატივიან სოფლებში მცხოვრები არაწევრების უმრავლესობის აზრით, მთავარი რისკებია

როგორც სათანადო მხარდაჭერის პოლიტიკის არარსებობა, ისე მართვის სუსტი უნარ-ჩვევები.

შიდა ქართლის კოოპერატივიანი სოფლების არაწევრების უმრავლესობის აზრით, მთავარი

რისკებია მართვის სუსტი უნარ-ჩვევები. წარმატების ისტორიების სიმცირე, სათანადო

მხარდაჭერის პოლიტიკის არარსებობა, ტექნიკური დახმარების სიმცირე.

გამოკითხული რესპონდენტების მხოლოდ მცირე რაოდენობამ ახსენეს ისეთი რისკები,

როგორიცაა წევრებს შორის სუსტი კომუნიკაცია, კოოპერატივის ქონების ფლობის სტატუსის

ბუნდოვანება და წევრთა შორის უნდობლობა (ცხრილი 12, გრაფიკები 86-95).

82

ცხრილი 12. კოოპერირების განვითარების წინაშე არსებული საფრთხეები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

83

გრაფიკი 86. კოოპერატივის მართვის სუსტი უნარ-ჩვევები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 87. სათანადო მხარდაჭერის პოლიტიკის არარსებობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 88. კოოპერატივის ქონების ფლობის სტატუსის გაურკვევლობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 89. წარმატებული ისტორიების სიმცირე

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა nr/na

84

გრაფიკი 90. სუსტი კომუნიკაცია წევრებს შორის

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 91. წევრებს შორის ნდობის სიმცირე

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 92. საქმიანობების კოორდინაციის პრობლემები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 93. კოოპერირების კონცეფციის სუსტი ცოდნა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა nr/na

85

გრაფიკი 94. ტექნიკური დახმარების სიმცირე

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 95. სხვა ფაქტორები24

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

14. საქმიანობასთან დაკავშირებული გამოწვევების ერთობლივი გადაწყვეტა

გამოკითხულთა უმრავლესობას ერთობლივი ძალისხმევით საქმიანობასთან დაკავშირებული

გამოწვევების გადაწყვეტების გამოცდილება არ ჰქონია. ისინი, ვისაც ჰქონია, ყოფილ წევრებში

შეადგენენ 25%-ს, არაწევრებში - 14%-ს. იმერეთსა და კახეთში გამოკითხული ყოფილი წევრები

არასოდეს მონაწილეობდნენ პრობლემების ერთობლივ გადაწყვეტაში, ხოლო ქვემო ქართლსა და

შიდა ქართლში გამოკითხული ყოფილი წევრების მხოლოდ ნახევარს აღმოაჩნდა ამისი

გამოცდილება. კოოპერატივიან სოფლებში მცხოვრებ არაწევრებში ეს გამოცდილება დააფიქსირა

20%-ზე მეტმა, რაც საკმაოდ უსწრებს წინ უკოოპერატივო სოფლებში გამოკითხულ არაწევრებში

მიღებულ შედეგს (10%-ზე ნაკლები). რეგიონებს რაც შეეხება, უმაღლესი შედეგი დაფიქსირდა

ქვემო ქართლისა და ასევე იმერეთის უკოოპერატივო სოფლებში გამოკითხულ არაწევრებში (15%-

20%). კახეთსა და შიდა ქართლში კი გამოცდილების სრული არქონა გამოვლინდა. კოოპერატივიან

სოფლებში მცხოვრები არაწევრების შემთხვევაში ყველაზე დიდი გამოცდილება აღმოჩნდა შიდა

ქართლში (40%-მდე). შემდეგ მოდის ქვემო ქართლი (25%), იმერეთი (თითქმის15%) და კახეთი

(თითქმის 10%) (გრაფიკი 96).

გრაფიკი 96. გამოწვევების ერთობლივი გადაწყვეტის გამოცდილება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

24 რამდენიმე პასუხი (ძირითადად, შეუსრულებელ დაპირებებსა და ბუნებრივ საფრთხეებზე).

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა nr/na

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა nr/na

86

საინტერესოა პრობლემის ერთობლივად გადაწყვეტის გამოცდილების ინტენსიურობის საკითხიც.

გამოკითხულთა 9%-ს ასეთი თანამშრომლობა ჰქონია ხანდახან, 3%-ს - წელიწადში ერთხელ, 2%-ს

- მუდმივად, 1%-ს - წელიწადში რამდენიმეჯერ. აღსანიშნავია, რომ ეს ინტენსიურობა ყოფილ

წევრებში უფრო მეტი აღმოჩნდა არაწევრებთან შედარებით. ყოფილ წევრებშიც დიდია განსხვავება

რეგიონების მიხედვით: თუ იმერეთსა და კახეთში გამოკითხულებმა უბრალოდ ვერ შეძლეს

ინტენსიურობის შეფასება, ქვემო ქართლსა და შიდა ქართლში გამოკითხულთა 50%-მა მიუთითა,

შესაბამისად - „მუდმივად“ და „წელი-წადში რამდენიმეჯერ“. არაწევრებში თანამშრომლობის

გამოცდილებას კოოპერატივებიან სოფლებში უფრო იხსენებდნენ, ვიდრე უკოოპერატივო

სოფლებში (გრაფიკი 98).

გრაფიკი 97. ერთიანი ძალისხმევით გამოწვევების გადაწყვეტის სიხშირე

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

15. სხვა ფერმერებთან თანამშრომლობის გამოცდილება

ფერმერების უმეტესობა სხვა ფერმერებთან თანამშრომლობდა ტრანსპორტირებისა და სასოფლო-

სამეურნეო საშუალებების შეძენის საკითხებზე, და მათი მხოლოდ მცირე ნაწილი

თანამშრომლობდა სხვა ფერმერებთან ტრენინგის, შეფუთვისა და ლობირების საკითხებზე.

ყოფილი წევრების დაახლოებით ერთ მეოთხედს სხვა ფერმერებთან უთანამშრომლია ისეთ

საკითხებზე, როგორიცაა ფინანსების ხელმისაწვდომობა, სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების

შეძენა, მარკეტინგი, გადამუშავება, წარმოება, შენახვა და ტრანსპორტირება. ყოფილ წევრებს არ

აღმოაჩნდათ თანამშრომლობის არავითარი გამოცდილება ლობირების მიმართულებით. რაც

შეეხება რეგიონებს, თანამშრომლობის გამოცდილება მხოლოდ ქვემო ქართლისა და შიდა

ქართლის რეგიონებში გამოკითხულ ყოფილ წევრებს აღმოაჩნდათ.

არაწევრების ყველაზე დიდი წილი სხვა ფერმერებთან თანამშრომლობდა ტრანსპორტირებისა და

სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების შეძენის საკითხებზე. უფრო მცირე ნაწილი - წარმოებაში.

შემდეგ მოდიოდა გადამუშავება, ფინანსების ხელმისაწვდომობა, შეფუთვა, შენახვა.

უკოოპერატივო სოფლებში გამოკითხულების ყველაზე დიდი ნაწილი სხვა ფერმერებთან

თანამშრომლობდა ტრანსპორტირებისა და სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების შეძენის

საკითხებზე. თანამშრომლობის გამოცდილების მქონეთა წილი ყველაზე მეტი იყო კახეთსა და

ქვემო ქართლში. შემდეგ მოდიოდა შიდა ქართლი. ეს წილი ყველაზე დაბალი იყო იმერეთში,

სადაც თანამშრომლობის გამოცდილება გამოვლინდა მხოლოდ ტრანსპორტირებისა და

ტრეინინგის საკითხებზე. კოოპერატივიან სოფლებში გამოკითხულთა ყველაზე დიდი წილი სხვა

ფერმერებთან თანამშრომლობდა სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების შეძენის,

ტრანსპორტირებისა და ფინანსების ხელმისაწვდომობის საკითხებზე. თანამშრომლობის

გამოცდილების მქონეთა წილი, იმერეთთან შედარებით, უფრო მეტი იყო შიდა ქართლსა და ქვემო

ქართლში. იმერეთში გამოკითხულთა უმეტესი ნაწილი სხვა ფერმერებთან თანამშრომლობდა

გადამუშავებაში. თანამშრომლობის გამოცდილება საერთოდ არ დაფიქსირდა კახეთის

0%

20%

40%

60%

80%

100%

nk ხანდახან წელიწადში ერთხელ წელიწადში რამდენიმეჯერ მუდმივალ

87

კოოპერატივიან სოფლებში. საერთო ჯამში კი უნდა აღინიშნოს, რომ თანამშრომლობის

გამოცდილების მქონეთა წილი უფრო მეტია კოოპერატივიან სოფლებში, ვიდრე უკოოპერატივო

სოფლებში (ცხრილი 13, გრაფიკები 98-108).

ცხრილი 13. სხვა ფერმერებთან თანამშრომლობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

88

გრაფიკი 98. ფინანსები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 99. სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების შეძენა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 100. ლობირება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 101. მარკეტინგი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR

89

გრაფიკი 102. სხვა საქმიანობები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 103. შეფუთვა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 104. გადამუშავება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 105. წარმოება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR

90

გრაფიკი 106. დასაწყობება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 107. ტრენინგი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 108. ტრანსპორტირება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

16. მომავალში სხვა ფერმერებთან თანამშრომლობის სურვილი

გამოკითხულთა დაახლოებით ერთი მესამედი მზადაა კითხვარში ჩამოთვლილ ყველა საკითხზე

(შეფუთვისა და შენახვის გარდა) ითანამშრომლოს სხვა ფერმერებთან. მესამედზე ოდნავ ნაკლებმა

წილმა კი, პირიქით, ზემოთ აღნიშნული ორი საკითხი აირჩია.

ყოფილი წევრების დაახლოებით ერთმა მეოთხედმა სხვა ფერმერებთან შემდეგ საკითხებზე

თანამშრომლობის სურვილი გამოთქვა: ფინანსების ხელმისაწვდომობა, შეფუთვა, გადამუშავება,

წარმოება, შენახვა, ტრანსპორტირება. იმერეთში გამოკითხული ყოფილი წევრების დაახლოებით

ნახევარი მოხარულია, რომ ყველა საკითხზე ითანამშრომლოს სხვა ფერმერებთან. ქვემო ქართლში

კი საკითხთა სიას გამოაკლდა სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების შეძენა, ლობირება, მარკეტინგი

და ტრენინგი. კახეთისა და შიდა ქართლის ყოფილ წევრებს კი სხვა ფერმერებთან რაიმე საკითხზე

ერთობლივი მოქმედების არავითარი სურვილი არ გამოუთქვამთ.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR

0%

20%

40%

60%

80%

100%

დიახ არა NR

91

არაწევრებს რაც შეეხება, მათი ყველაზე მეტი წილის ინტერესი მოიცავს ისეთ საკითხებს,

როგორიცაა გადამუშავება, წარმოება და ტრანსპორტირება. უკოოპერატივო სოფლებში

გამოკითხული არაწევრების უმრავლესობას კი შემდეგ საკითხებზე სურს სხვა ფერმერებთან

თანამშრომლობა: სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების შეძენა, გადამუშავება და ტრანსპორტირება.

რეგიონებს რაც შეეხება, ნებისმიერ საკითხზე ერთობლივი მოქმედების მსურველთა ყველაზე

დიდი წილი დაფიქსირდა იმერეთში. მას მოჰყვება შიდა ქართლი, კახეთი და მერე - ქვემო

ქართლი. იმერეთში გამოკითხულებს ძირითადად აინტერესებთ სასოფლო-სამეურნეო

საშუალებების შეძენაზე ერთად მუშაობა, კახეთში - ფინანსების ხელმისაწვდომობასა და

გადამუშავებაზე, ქვემო ქართლში - მარკეტინგზე, შიდა ქართლში - სასოფლო-სამეურნეო

საშუალებების შეძენაზე. კოოპერატივიან სოფლებში გამოკითხული არაწევრების უმრავლესობა კი

შემდეგ საკითხებზე ერთობლივ მუშაობას ანიჭებს უპირატესობას: ტრენინგი, წარმოება,

მარკეტინგი და ტრანსპორტირება. აქაც ნებისმიერ საკითხზე ერთობლივი მოქმედების

მსურველთა ყველაზე დიდი წილი იმერეთზე მოდის. მას მოჰყვება ქვემო ქართლი, კახეთი და

შიდა ქართლი. იმერეთში გამოკითხულებმა ძირითადად ტრენინგი მიუთითეს, კახეთში -

წარმოება, ქვემო ქართლში - ტრენინგი და მარკეტინგი, შიდა ქართლში - გადამუშავება. უნდა

აღინიშნოს, რომ თანამშრომლობის მსურველთა წილი უფრო მეტია კოოპერატივიან სოფლებში,

ვიდრე უკოოპერატივო სოფლებში (ცხრილი 14, გრაფიკები 109-119).

ცხრილი 14. თანამშრომლობის სფერო

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

92

გრაფიკი 109. ფინანსები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 110. სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების შეძენა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 111. ლობირება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 112. მარკეტინგი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

yes no nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

yes no nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

yes no nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

yes no nr

93

გრაფიკი 113. სხვა საქმიანობები

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 114. შეფუთვა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 115. გადამუშავება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 116. წარმოება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

yes no nr

0%

50%

100%

yes no nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

yes no nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

yes no nr

94

გრაფიკი 117. დასაწყობება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 118. ტრენინგი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

გრაფიკი 119. ტრანსპორტირება

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

17. ადგილობრივად ლიდერების არსებობა

გამოკითხულთა უმრავლესობა (67%) ადასტურებს ადგილობრივად კოოპერატივების

პოტენციური ლიდერების არსებობას. აღსანიშნავია, რომ არაწევრებთან შედარებით ყოფილი

წევრების უფრო მეტი წილი ადასტურებს ადგილობრივად ასეთი ლიდერების არსებობას.

რეგიონების მიხედვით თუ განვიხილავთ, არსებობას მიუთითებს კახეთისა და ქვემო ქართლის

ყოფილი წევრების 100% და იმერეთისა და შიდა ქართლის ყოფილი წევრების 50%. იმავე აზრზეა

არაწევრების უმრავლესობაც. სურათი იგივეა როგორც კოოპერატივიან, ისე უკოოპერატივო

სოფლებში, გარდა კახეთის კოოპერატივიან სოფლებში გამოკითხული ფერმერებისა. ყველაზე

მეტი წილი დაფიქსირდა ქვემო ქართლში. მას მოსდევს იმერეთი და შემდეგ შიდა ქართლი

(გრაფიკი 120).

0%

20%

40%

60%

80%

100%

yes no nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

yes no nr

0%

20%

40%

60%

80%

100%

yes no nr

95

გრაფიკი 120. ადგილობრივად კოოპერატივების პოტენციური ლიდერების არსებობა

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

18. კოოპერატივში გაერთიანების ან კოოპერიტივის შექმნის სურვილი

კვლევამ აჩვენა, რომ კოოპერატივში გაწევრიანებისა და მისი შექმნის მსურველთა წილები

დაახლოებით ტოლია. ყოფილი წევრებისა და არაწევრების დაახლოებით 61%-61%-მა

კოოპერატივის ჩამოყალიბების იდეის მიმართ მინიმუმ ნეიტრალური პოზიცია გამოხატეს.

ყოფილი წევრების 28%-ს აღმოაჩნდა ნეიტრალურზე ნაკლები ინტერესი, 13%-ს - ნეიტრალური

ინტერესი, ხოლო 28%-ს - ნეიტრალურზე მეტი ინტერესი. შიდა ქართლის ყოფილ წევრებში

რეგიონებს შორის კოოპერატივის შექმნის მსურველთა ყველაზე დიდი წილი აღინიშნა, ყველაზე

ნაკლები წილი კი - იმერეთის ყოფილ წევრებში.

კოოპერატივის შექმნის საკმაოდ დიდი ინტერესი აღმოაჩნდა არაწევრების 28%-ს. მათ

წილობრივად მოჰყვებოდნენ ნეიტრალურზე ნაკლები, ნეიტრალური და შემდეგ ნეიტრალურზე

მეტი ინტერესის მქონეები.

უკოოპერატივო დასახლებებში გამოკითხული არაწევრების ყველაზე მეტ წილს კოოპერატივის

შექმნის იდეის მიმართ ნეიტრალურზე ნაკლები ინტერესი ჰქონდა. წილობრივად მათ

მოჰყვებოდნენ ნეიტრალური, შედარებით მაღალი, ძალიან დაბალი და ძალიან მაღალი ინტერესის

მქონეები. თუმცა, იმერეთისა და კახეთის რესპონდენტების უმრავლესობა დადებით

დამოკიდებულებას უფრო ამჟღავნებდა ამ იდეის მიმართ, ვიდრე უარყოფითს. ქვემო ქართლში

უმრავლესობამ ნეიტრალურზე უფრო ნაკლები ინტერესი აჩვენა. შიდა ქართლში 35%-მა

ნეიტრალური ინტერესი გამოავლინა და მათ წილობრივად მოჰყვებოდნენ ჯერ ნეიტრალურზე

ნაკლები და შემდეგ ნეიტრალურზე მეტი ინტერესის მქონეები.

კოოპერატივიანი სოფლების არაწევრების დაახლოებით 40% კოოპერატივის შექმნის მსურველია

(შედარებით მაღალი ინტერესი). შემდეგ მოდიან ნეიტრალური, ძალიან მაღალი და შემდეგ

დაბალი ინტერესის მქონეები. რეგიონებს მიხედვით, წილობრივად ყველაზე მეტი ინტერესი

გამოავლინეს შიდა ქართლში გამოკითხულებმა. კახეთში ყველაზე დიდი წილი მოდიოდა

ნეიტრალურზე ნაკლები ინტერესის მქონეებზე (45%), ქვემო ქართლში - ნეიტრალური ინტერესის

მქონეებზე (45%), იმერეთში - შედარებით მაღალი ინტერესის მქონეებზე (50%). საერთო ჯამში,

კოოპერატივის შექმნის იდეის მიმართ ნეიტრალურზე მეტი ინტერესი კოოპერატივიანი

სოფლების არაწევრებმა უფრო გამოიჩინეს წილობრივად, ვიდრე უკოოპერატივო სოფლების

არაწევრებმა. ამასთან, პირველ შემთხვევაში წილი 50%-ს აჭარბებდა (გრაფიკი 121).

გრაფიკი 121. კოოპერატივის შექმნის ინტერესი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

0%

20%

40%

60%

80%

100%

yes no nk nr

0%

50%

100%

ძალიან დაბალი დაბალი საშუალო საკმაოდ მაღალი ძალიან მაღალი NR

96

ყოფილი წევრებისა და არაწევრების 50%-60%-ს კოოპერატივში გაწევრიანების იდეის მიმართ

ნეიტრალური ან მასზე ნაკლები ინტერესი აღმოაჩნდა.

ყოფილი წევრების ყველაზე მეტ წილს - დაახლოებით 25%-ს - ეს ინტერესი ძალიან დაბალი

ჰქონდა, შემდეგ მოდიოდნენ შედარებით მაღალი, ნეიტრალური, დაბალი და ძალიან მაღალი

ინტერესების მქონეთა წილები. რეგიონებს რაც შეეხება, როგორც კახეთის, ისე ქვემო ქართლის

ყოფილმა წევრებმა ორი კარდინალური პოზიცია დააფიქსირეს: ორივე რეგიონში ერთმა ნაწილმა

ძალიან დაბალი ინტერესი გამოავლინა, ხოლო მეორე ნაწილმა - პირიქით, ძალიან მაღალი..

იმერეთში დაახლოებით ნახევარმა დააფიქსირა დაბალი ინტერესი, მეორე ნახევარმა -

ნეიტრალური. შიდა ქართლში ერთ ნახევარს ძალიან მაღალი ინტერესი აღმოაჩნდა, მეორე

ნახევარმა კი თავისი პოზიცია არ გამოხატა.

რაც შეეხება არაწევრებს, მათი ყველაზე დიდი წილი - დაახლოებით 27% - ნეიტრალური

ინტერესის მატარებელია. კიდევ 27% შედარებით დიდ ინტერესს გამოთქვამდა. წილობრივად

უფრო ნაკლები იყვნენ დაბალი, ძალიან დაბალი და ძალიან მაღალი ინტერესის მატარებლები.

იმერეთის, კახეთისა და შიდა ქართლის კოოპერატივიან სოფლებში გამოკითხულთა 50%-60%-მა

კოოპერატივში გაწევრიანების იდეის მიმართ არანაკლებ ნეიტრალური ინტერესი დააფიქსირა. რაც

შეეხება ქვემო ქართლს, იქ გამოკითხულთა უმრავლესობამ (60%-ზე მეტმა) პირიქით

ნეიტრალურზე ნაკლები ინტერესი გამოავლინა. კოოპერატივიან სოფლებში გამოკითხულთა

ყველაზე დიდი წილი მოდიოდა არანაკლებ ნეიტრალური ინტერესის მქონე ფერმერებზე. ყველაზე

მეტად ისინი წარმოდგენილი იყვნენ ქვემო ქართლში (90%). შემდეგ მოდიოდა იმერეთი, კახეთი

და ბოლოს - შიდა ქართლი. საერთო ჯამში, კოოპერატივში გაწევრიანების ინტერესი უფრო მეტი

იყო კოოპერატივიანი სოფლების მცხოვრებთა შორის, ვიდრე უკოოპერატივო სოფლებისაში

(გრაფიკი 122).

გრაფიკი 122. კოოპერატივში გაწევრიანების ინტერესი

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

19. კოოპერატივში გაწევრიანების შედეგად მომხდარი ცვლილებების გამომწვევი ფაქტორები

რეგრესიის მოდელი შემუშავდა იმისათვის, რომ გამოგვევლინა ის ფაქტორები, რომლებიც

საფუძვლად უდევს ამჟამინდელი წევრების მიერ კოოპერატივებში გაწევრიანების შემდეგ

განცდილ ცვლილებებს, კერძოდ, წარმოების მოცულობის გაზრდას, შინამეურნეობის შემოსავლის

გაზრდას, ტექნოლოგიების გაუმჯობესებულ ხელმისაწვდომობას, PHP ინფრასტრუქტურის

გაუმჯობესებულ ხელმისაწვდომობასა და გაზრდილ ურთიერთდახმარებას (1).

ln(CHANGEi) = β0 + β1 SUPPORTi + β2 DECISIONi + β3 ln(TRUSTi) +Vi (1),

სადაც

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ძალიან დაბალი დაბალი საშუალო საკმაოდ მაღალი ძალიან მაღალი NR

97

ln(CHANGEi) წარმოადგენს ფერმერი i-ის მიერ ქვემოთ ჩამოთვლილი ფაქტორებისათვის

შეფასების ქულების ჯამის ბუნებრივ ლოგარითმს: წარმოების მოცულობის გაზრდა,

შინამეურნეობის შემოსავლის გაზრდა, ტექნოლოგიების გაუმჯობესებული ხელმისაწვდომობა,

PHP ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებული ხელმისაწვდომობა და გაზრდილი

ურთიერთდახმარება;

SUPPORT წარმოადგენს მუნჯ ცვლადს და ის არის 0 თუ ფერმერ i-ს არ მიუღია რაიმე გარე

დახმარება; ან ის არის1, თუ მას მიუღია დახმარება რაიმე სამთავრობო პროგრამის ან დონორის

მიერ დაფინანსებული პროექტის ფარგლებში; ან ის არის 2, თუ მას ორივეს ფარგლებში მიუღია

დახმარება;

DECISION წარმოადგენს მუნჯ ცვლადს და ის=1 თუ ფერმერი i მონაწილეობს კოოპერატივის

გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში და თავის მონაწილეობას დამაკმაყოფილებლად

აფასებს; ან ის=0;

ln(TRUST) წარმოადგენს ფერმერი i-ის მხრიდან კოოპერატივის ხელმძღვანელობისადმი ნდობის

შეფასების ქულების ბუნებრივ ლოგარითმს;

Vi კი წარმოადგენს აუხსნელ შეცდომას (error term), რომელიც დაუზუსტებელი, გაურკვეველი

ცვლადის მოქმედებას ასახავს.

რეგრესიული ანალიზის შედეგები მოცემულია ცხრილი 15-ში.

ცხრილი 15. რეგრესიული ანალიზის შედეგები

ცვლადი პარამეტრი კოეფიციენტი t-stat (P<1)

Intercept β0 1.65 11.20

SUPPORTi β1 0.13 2.17

DECISIONi β2 0.42 4.50

ln(TRUSTi) Β3 0.43 3.49

R2 50.06 25.9

წყარო: კოოპერატივების კვლევა 2016

რეგრესიულმა ანალიზმა აჩვენა, რომ (ა) კოოპერატივისთვის გარე დახმარების ხელმისაწვდომობა,

(ბ) კოოპერატივის გადაწყვეტილებების მიღებაში მის წევრთა დამაკმაყოფილებელი მონაწილეობა,

და (გ) კოოპერატივის ხელმძღვანელობის მიმართ წევრთა ნდობის მაღალი ხარისხი - ერთად

აღებული - შეიძლება ჩაითვალოს იმ დადებითი ცვლილებების გამომწვევ მიზეზებად, რომლებიც

ამჟამინდელმა წევრებმა განიცადეს კოოპერატივებში გაწევრიანების შემდეგ.

98

ხარისხობრივი კვლევის მიგნებები

განხილვები ფოკუსჯგუფებში

1. შესავალი

ფოკუს ჯგუფებში ჩატარებული განხილვების მიგნებები დაჯგუფებულია ორად ფოკუსჯგუფების

(FGD) მონაწილეთა ტიპის მიხედვით: 1. კოოპერატივის წევრი რესპონდენტები; 2. კოოპერატივის

არაწევრი რესპონდენტები.

მიგნებები დალაგებულია 11 FGD კითხვის მიხედვით (იხ. დანართი 3). კითხვები თავის მხრივ

დაჯგუფებულია ფერმერთა კოოპერირებაზე ზეგავლენის მქონე სამი ძირითადი ფაქტორის

მიხედვით. მაგალითად, კითხვა, რომელიც ეხება კოოპერირების ძლიერ და სუსტ მხარეებს და

ასევე რისკებს, აღქმების ფაქტორის ქვეშაა განთავსებული. ძირითადი ფაქტორები ეფუძნება

ადამიანის ნებისმიერ სამეურნეო საქმიანობაზე გარკვეული ზეგავლენის მატარებელ ფაქტორებს

(იქნება ეს სოციალური, კულტურული, ეკონომიკური თუ სხვა), რომლებიც Methodology Guidance-

შია ჩამოთვლილი.

ქვემოთ მოცემულია კითხვებისა და ფაქტორების მატრიცა (1. კოოპერატივის წევრი

რესპონდენტები [CR]; 2. კოოპერატივის არაწევრი რესპონდენტები [NCR]). უნდა აღინიშნოს, რომ

ასეთი სტრუქტურირება ნომინალურია და ანგარიშში ანალიზის, დასკვნებისა და

რეკომენდაციების ორგანიზებულად წარმოდგენის ტექნიკურ მიზანს ემსახურება.

კითხვის

#25

კითხვის ტექსტი (შესაბამისი კითხვის

რიგითი ნომერი IFAD-ის კითხვების

სიაში26)

FGD-

ის

ტიპი

ფაქტორები

1 აღწერეთ თქვენი ორგანიზაციის

წარმატებებისა და წარუმატებლობების

გამომწვევი მიზეზები (11)

თანამშრომლობთ თუ არა სხვა

ფერმერებთან თქვენი სასოფლო-სამეურნეო

საქმიანობის ფარგლებში? თუ კი, რა

მიმართულებით? როგორი ურთიერთობები

აქვს ყველა თქვენგანს ერთიმეორესთან?

რამდენი ხანია, რაც ურთიერთ-

თანამშრომლობთ? რა მიზეზებმა შეუშალა

ხელი კოოპერატივში თქვენ შესვლას ან

თქვენ მიერ კოოპერატივის შექმნას? ან ხომ

არ აპირებთ ერთს ან მეორეს?

CR

NCR

ასოცირების ძლიერი

და სუსტი მხარეების აღქმა.

კოოპერირებაზე

ზეგავლენის მქონე

ეკონომიკური ფაქტორები.

2 რას იტყვით, უნდა გაძლიერდეს თუ არა

თანამშრომლობა ფერმერებს შორის? თუ -

კი, მაშინ, თქვენი აზრით, რა უნდა

გაკეთდეს ამისათვის? (9)

CR კოოპერირებაზე

ზეგავლენის მქონე

სოციალურ-კულტურული

ფაქტორები (მათ შორის,

შიდა ურთიერთობები,

კოოპერატივის

პრობლემატიკა,

25 ეს კითხვები თავისი ორიგინალური დანომრვით მოცემულია Methodology Guidance-ის შესაბამის

შაბლონურ FGD კითხვარებში (კითხვარები იხილეთ დანართი 4-ში.). დანომრვა საბოლოო ვერსიისგან ოდნავ

განსხვავებულია, რადგან „ელკანამ“ აღნიშნული კითხვარები ადგილობრივ თავისებურებებს მიუყენა. 26 იხ. დანართი 1.

99

ხელმძღვანელობის როლი

და მისთ.27).

3 ფერმერებს შორის თანამშრომლობის რა

ფორმებს იცნობთ? (ფორმალური თუ

არაფორმალური კოოპერირება, წარმოების

კოოპერატივი, მარკეტინგის კოოპერატივი,

მარკეტინგის ჯგუფი, ასოციაცია საუკეთესო

ფასის მისაღწევად, სხვ.) (3)

CR კოოპერირებაზე

ზეგავლენის მქონე

სოციალურ-კულტურული

ფაქტორები.

4 თქვენი აზრით, რა არის ფერმერთა შორის

კოოპერირების ძლიერი და სუსტი მხარეები

და რისკები? (2)

CR კოოპერირების

ძლიერი და სუსტი

მხარეების აღქმა.

5 რა იცით ფერმერთა თანამშრომლობის

შესახებ და რამდენად შეესაბამება ეს

საკითხი თქვენს სასოფლო-სამეურნეო

საქმიანობას ეკონომიკური,

ტექნოლოგიური, გარემოსდაცვითი,

სოციალური და სხვა პრობლემების

გადაწყვეტის თვალსაზრისით? (1) +(4)

CR კოოპერირებაზე

ზეგავლენის მქონე

სოციალურ-კულტურული

ფაქტორები;

კოოპერირებაზე

ზეგავლენის მქონე

ეკონომიკური ფაქტორები.

6(+6ა) თქვენი აზრით, რომელი მთავარი

ბარიერები არსებობს ფერმერებს შორის

კოოპერირების განვითარების გზაზე და

როგორ უნდა გადაწყდეს ეს პრობლემები?

(5) + (6)

CR ასოციირების

ძლიერი და სუსტი

მხარეების აღქმა;

კოოპერირებაზე

ზეგავლენის მქონე

სოციალურ-კულტურული

ფაქტორები.

7 თქვენი აზრით, აქვს თუ არა მომავალი

ფერმერთა თანამშრომლობას თქვენს

რეგიონში? პასუხი ახსენით. (10)

CR ასოციირების

ძლიერი და სუსტი

მხარეების აღქმა.

8 რა იცით საქართველოში მოქმედი

ფერმერთა თანამშრომლობის ხელშემწყობი

პროგრამებისა და ორგანიზაციების შესახებ?

(7)

CR კოოპერირებაზე

ზეგავლენის მქონე

ეკონომიკური ფაქტორები.

9 რამდენად სასარგებლოა ისინი? გთხოვთ,

დაასახელოთ ყველაზე სასარგებლო

პროგრამა და ორგანიზაცია. (8)

CR კოოპერირებაზე

ზეგავლენის მქონე

ეკონომიკური ფაქტორები.

10 საჭიროებს თუ არა რომელიმე მათგანი

დახვეწას თუ გაუმჯობესებას? თუ კი,

დააზუსტეთ - როგორ. (9)

CR კოოპერირებაზე

ზეგავლენის მქონე

ეკონომიკური ფაქტორები.

11 დამატებით რა საქმიანობები თუ

პროგრამები უნდა განხორციელდეს? ვინ

უნდა გააკეთოს ეს?(9)

CR კოოპერირებაზე

ზეგავლენის მქონე

ეკონომიკური ფაქტორები.

2. კოოპერატივის წევრი რესპონდენტები

2ა. კოოპერირების ძლიერი და სუსტი მხარეების აღქმა

კითხვა 128. აღწერეთ თქვენი ორგანიზაციის წარმატებებისა და წარუმატებლობების გამომწვევი მიზეზები.

27 იხ. Guidance Methodology.

100

ეს კითხვა არსებითად კითხვა 6-ს ეხმაურება. შესაბამისად, კითხვა 1-ზე პასუხის ნახვა

შესაძლებელია კითხვა 6-ის პასუხში ქვემოთ.

კითხვა 4. თქვენი აზრით, რა არის ფერმერთა შორის კოოპერირების ძლიერი და სუსტი მხარეები და რისკები?

რესპონდენტები ხშირად მიუთითებდნენ შემდეგ ძლიერ მხარეებს:

- ინდივიდუალურ ფერმერებთან შედარებით ტექნიკური თუ ფინანსური დახმარების (მათ

შორის, უნარ-ჩვევების გაძლიერების ტრენინგების, სამუშაოზე დახმარების, სრულად

დაფინანსებული ან თანამონაწილეობითი გრანტების, საწარმოო საშუალებების) უფასოდ,

იაფად (ნიადაგის ტესტირება, მომსახურებები მანქანა-დანადგარითა თუ სხვა

საშუალებებით) ან უფრო ხელსაყრელ პირობებში (კრედიტი, სადაზღვევო სქემა და ა.შ.)

მიღების მეტი შესაძლებლობები;

- საერთო სიკეთისათვის და ურთიერთდახმარებისათვის გაერთიანებული

ინდივიდუალური მატერიალური და ინტელექტუალური რესურსები. ამ დროს ორი

ძირითადი სცენარით მიიღება ურთიერთსარგებელი: (ა) როცა რაიმე საქმიანობაში

გამოცდილ ყოველ წევრს ამ კომპეტენციით შეაქვს თავისი წვლილი კოოპერატივის საერთო

სიკეთის შექმნაში; (ბ) როცა მატერიალურ (თესლი, მანქანა და მისთ.) დახმარებას,

რომელსაც რომელიმე წევრი საჭიროებს, მეორე წევრი სწევს და ამით კოლეგას ეხმარება

დანაკარგის შემცირებაში;

- საერთო სიკეთისათვის და ურთიერთდახმარებისათვის გაერთიანებული მიწის

რესურსების წყალობით შესაძლებელი ხდება მექანიზაციური მომსახურების შეღავათიან

ფასებში მიღება (რადგან ასეთი მომსახურების მომწოდებლებისათვის დიდი შეკვეთები

ყოველთვის პრიორიტეტულია);

- კოოპერატივებისათვის დაწესებული საგადასახადო შეღავათებით სარგებლობა (მოქმედებს

2017 წლის ბოლომდე).

გარდა ამისა, მათ ზოგადად აღნიშნეს, რომ კოოპერატივში ერთად ყოფნა ფერმერებს უფრო მეტ

ძალას აძლევს.

რაც შეეხება სუსტ მხარეებს, რისკებსა და პრობლემებს, კოოპერატივის წევრები შემდეგზე

შეჩერდნენ:

- წევრებს შორის პიროვნული შეუთავსებლობები და უნდობლობა ყველაზე ხშირად

აღინიშნებოდა როგორც საგრძნობი რისკი კოოპერატივის საქმიანობაში;

- თუ კოოპერატივის თუნდაც ერთ წევრს ბანკის ვალი აქვს, ბანკმა კოოპერატივს კრედიტის

მიცემაზე შეიძლება უარი უთხრას;

- თუ კოოპერატივი გასაყიდად საკმარისი მოცულობის საკუთარ პროდუქტს ვერ მიიღებს

კოოპერატივის წევრთა სავარგულებიდან ან წარმოებიდან, მას კანონით უფლება აქვს გარე

წყაროდან შეიძინოს ეს პროდუქტი და ამით დანაკლისი შეივსოს, მაგრამ გარეთ შეძენილი

პროდუქტის მოცულობა არ უნდა აღემატებოდეს კოოპერატივის საერთო მოცულობის 30%-

ს (იგივე შეზღუდვა მოქმედებს სერვისებზე). გამოკითხული კოოპერატივები ამ 30%-იან

შეზღუდვას ზედმეტად მკაცრს უწოდებენ29;

- კოოპერატივმა სასურველი გრანტის მიუღებლობა შეიძლება ღალატად აღიქვას, რადგან

მისმა წევრებმა მანამდე დახმარების სხვადასხვა შესაძლებლობის მიღების პირობა მიიღეს

28 ეს დანომრვა მომდინარეობს „ელკანას“ მიერ ადგილობრივ თავისებურებებს მისადაგებული კითხვარიდან.

გარდა ამისა, გთხოვთ იხილოთ თავდაპირველი კითხვარებიც - მიმაგრებულია Methodology Guidance-ს

დანართი 1-ის სახით. 29 უნდა აღინიშნოს, რომ ეს 30%-იანი ლიმიტი სახელმწიფოს მხრიდან შემოღებულ იქნა როგორც შეღავათი

გარე შესყიდვის სრული აკრძალვის საპირისპიროდ.

101

თუ შეიკრიბებოდნენ და კოოპერატივს დაარეგისტრირებდნენ (რაზეც გარკვეული დროის,

ენერგიისა და რესურსების ხარჯი გაწიეს);

- დაბოლოს, რომელიმე წევრის ქცევა ზოგჯერ შეიძლება სერიოზულ პრობლემად იქცეს (მაგ.,

საკუთარი ინტერესისთვის და სხვა წევრების საჭიროებების სრული უგულვებელყოფით

მოქმედება).

კითხვა 6. თქვენი აზრით, რომელი მთავარი ბარიერები არსებობს ფერმერებს შორის კოოპერირების განვითარების გზაზე და როგორ უნდა გადაწყდეს ეს პრობლემები?

რესპონდენტების თქმით, მთავარი ბარიერებია:

- ადგილობრივ მოსახლეობაში კოოპერატივის კონცეფციის, დანიშნულებისა და მის წევრად

ყოფნის სარგებლის შესახებ სუსტი წარმოდგენა;

- ბევრს (თანადაფინანსებით გასაცემი) გრანტი კრედიტში ერევა;

- ადგილობრივი მოსახლეობის მცირე ინტერესი და ზედმეტი სიფრთხილე (“ჯერ

დაველოდოთ და შევხედოთ, თუ როგორ წაუვათ არსებულ კოოპერატივებს საქმე”).

აღნიშნული ბარიერების მოსაცილებლად რესპონდენტები სახელმწიფოს შემდეგ ნაბიჯებს

სთავაზობენ:

- სახელმწიფომ თავისი პროგრამები უფრო ფართოდ უნდა გააშუქოს, რომ სამიზნე ჯგუფები

სრულად მოიცვას და გასაგებად აუხსნას მათ კოოპერატივის წევრთა როგორც უფლებები,

ისე ვალდებულებები;

- სახელმწიფო უფრო კონცენტრირებული და მიზანსწრაფული უნდა იყოს, რათა

წარმატებული კოოპერატივების საკმაო რაოდენობა ჩამოაყალიბოს და მაქსიმალურად

გააშუქოს მათი საქმიანობა;

- სახელმწიფომ საბოლოოდ უნდა გადაწყვიტოს მიწის რეესტრის დღემდე გადაუწყვეტელი

პრობლემა, რაც აუცილებელია კოოპერატივების მიერ სამართლიან საიჯარო ფასებში მიწის

რესურსების ეფექტური გამოყენებისთვის; ადგილობრივმა ხელისუფლებამ გამჭვირვალე

პროცედურები უნდა გამოიყენოს სახელმწიფოს ხელში არსებული მიწების იჯარით გაცემის

დროს;

- სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს სახელმწიფო ტენდერებში ადგილობრივი

კომპანიებისა და კოოპერატივების გამარჯვება30.

კითხვა 7. თქვენი აზრით, აქვს თუ არა მომავალი ფერმერთა თანამშრომლობას თქვენ რეგიონში? პასუხი ახსენით.

ყველა რესპონდენტს მიაჩნია, რომ საქართველოში კოოპერატივს ნამდვილად აქვს მომავალი.

უფრო მეტიც, მიუხედავად პრობლემებისა (რაც ფოკუსჯგუფების დროს გამოვლინდა და

წინამდებარე ნაშრომშია გაშუქებული), ისინი მათი კოოპერატივის საქმიანობების შემდგომი

გაგრძელების მეტნაკლებად მტკიცე ნებას გამოხატავენ - ყოველ შემთხვევაში უახლოესი მომავლის

მხრივ. ამასთან ერთად, ბევრი მათგანი ფიქრობს, რომ ნაადრევია კოოპერატივების გაფართოებაზე

და განსაკუთრებით მეორე დონის კოოპერატივების შექმნაზე ფიქრი. ისინი შესაბამისად არ

ემხრობიან სახელმწიფოს ხელშეწყობით აღნიშნული ორივე ან რომელიმე მიმართულებით

კოოპერატივების განვითარების შესაძლო წარმართვას.

გამოკითხული კოოპერატივები მკაფიოდ აცხადებენ, რომ ისინი არ აპირებენ ახალი წევრების

მიღებას მანამ, სანამ საკმარისად არ გაძლიერდებიან31.

30 წინააღმდეგობრივი საკითხია, მაგრამ მაინც გადმოიცა ამ ნაშრომის ფურცლებზე იდეებისა და აღქმების

დიდი განსხვავებულობის აღსანიშნავად.

102

2ბ. სოციალურ-კულტურული ფაქტორები

კითხვა 2. რას იტყვით, უნდა გაძლიერდეს თუ არა თანამშრომლობა ფერმერებს შორის? თუ კი, მაშინ თქვენი აზრით რა უნდა გაკეთდეს ამისათვის?

ყველა რესპონდენტი, გარდა ერთისა, აღიარებს ფერმერთა თანამშრომლობისა და კოოპერატივის

სახით ამ თანამშრომლობის განვითარების საჭიროებას. ზოგს გამოსდის ასეთი თანამშრომლობა,

ზოგს - არა. ყველა შემთხვევაში, კვლევამ დააფიქსირა ფოკუსჯგუფების ურყევი აზრი, რომ

სახელმწიფომ მეტი უნდა გააკეთოს კოოპერატივების მხარდასაჭერად და რომ სახელმწიფოს

დახმარების გარეშე ვერანაირი კოოპერატივი ვერ შეძლებს დამოუკიდებლად ფეხზე დადგომას.

კითხვა 3. ფერმერებს შორის თანამშრომლობის რა ფორმებს იცნობთ?

კოოპერატივებმა ფერმერთა შორის თანამშრომლობის ორი ძირითადი სახე იცოდნენ. ამ ორივე

შემთხვევაში საუბარია რესურსებისა თუ საჭიროებების გაერთიანებით მიღებულ ეფექტზე:

- მანქანა-დანადგარების მომსახურების მიღებაზე ორიენტირებული კოოპერატივები. ესაა ის

შემთხვევა, როცა კოოპერატივის წევრთა ხელთ არსებული მიწების ჯამური დიდი

ფართობის წყალობით კოოპერატივი სარგებლობს კერძო სერვის-პროვაიდერის

ფასდაკლებით ან უპირატესი უფლებით მიიღოს ამ პროვაიდერის სასურველი სასოფლო-

სამეურნეო მომსახურება, რაზეც ინდივიდუალურ ფერმერებს მხოლოდ ოცნება თუ

შეუძლიათ;

- სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების შეძენაზე ორიენტირებული კოოპერატივები. ესაა ის

შემთხვევა, როცა დიდი შეკვეთის გამო (კოოპერატივის წევრთა გაერთიანებული

მოთხოვნილებები) თესლისა თუ სხვა მასალის შეძენა უფრო ნაკლებ ფასში ხდება.

გარდა ამისა, რამდენიმე ფერმერმა დაასახელა ასევე ტრანსპორტირება, გაყიდვები და პირველადი

წარმოება.

კითხვა 5. რა იცით ფერმერთა თანამშრომლობის შესახებ და რამდენად შეესაბამება ეს საკითხი თქვენს სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობას ეკონომიკური, ტექნოლოგიური, გარემოსდაცვითი, სოციალური და სხვა პრობლემების გადაწყვეტის თვალსაზრისით?

მოცემული კითხვის პირველი ნაწილი განკუთვნილია კოოპერატივის არაწევრი ფერმერებისათვის.

რაც შეეხება კითხვის მეორე ნაწილს, ფოკუსჯგუფებში მონაწილე კოოპერატივების ყველა წევრი

დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ფერმერთა შორის თანამშრომლობას როგორც სოციალური, ისე

ეკონომიკური თვალსაზრისით. სოციალური პრობლემები უკავშირდება ალკოჰოლიზმსა და

უმუშევრობით გამოწვეულ სხვა თანამდევ უარყოფით მოვლენებს, ასევე - დეპოპულაციას,

განსაკუთრებით ქალაქისკენ ახალგაზრდების გადინებას.

კითხვა 6. თქვენი აზრით, რომელი მთავარი ბარიერები არსებობს ფერმერებს შორის კოოპერირების განვითარების გზაზე და როგორ უნდა გადაწყდეს ეს პრობლემები? სოციალურ-კულტურული ფაქტორების მხრივ, აღსანიშნავია კოოპერატივების წევრთა მიერ

დასახელებული შემდეგი ძირითადი პრობლემები:

31 ფერმერების მხრიდან კოოპერატივის გაუფართოვებლობის მოცემული ახსნა საკმაოდ ზედაპირულია.

გაუგებარია გაფართოებით მისაღები შესაძლო სარგებლების ასეთი კატეგორიული მიუღებლობა. გთხოვთ

იხილოთ ასევე ფოკუსჯგუფების მიგნებების შედარებითი ანალიზი გვერდი 104.

103

- ზოგიერთ მათგანს ჯერ კიდევ ჰგონია, რომ დღევანდელი კოოპერატივი იგივეა, რაც

საბჭოთა ხანის კოლექტიური მეურნეობა;

- ბევრი ადგილობრივ მოსახლეობაში სერიოზულად უფრთხის კოოპერატივში

პრობლემატური, ანუ მხოლოდ საკუთარი ინტერესით მოქმედი წევრების არსებობის

რისკს.

რესპონდენტები სახელმწიფოს შემდეგი რჩევებით მიმართავენ ზემოთ აღნიშნული პრობლემების

გადასაწყვეტად:

- საჭიროა ყოველ მოსახლემდე მისვლა და გასაგები ფორმით მკაფიო გზავნილის გადაცემა

(„30-60-წუთიანი ერთჯერადი შეხვედრები საკმარისი არაა. ამ შეხვედრების შემდეგ სახლში

წასულ ხალხს შეხვედრაზე მოსმენილი იოლად ავიწყდება“);

- წარმატებული კოოპერატივები ფართოდ უნდა წარმოჩნდნენ, ხოლო პოტენციურ

დაინტერესებულ ბენეფიციარებს საფუძვლიანად უნდა გაეცნოთ გრძელვადიანი

პერსპექტივები და ჩამოუყალიბდეთ სათანადო ხედვა, რითაც ფერმერებში გამოირიცხება

ერთიმეორის მიმართ შიშის ფაქტორის მოქმედება.

2გ. ეკონომიკური ფაქტორები

კითხვა 5. რა იცით ფერმერთა თანამშრომლობის შესახებ და რამდენად შეესაბამება ეს საკითხი თქვენს სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობას ეკონომიკური, ტექნოლოგიური, გარემოსდაცვითი, სოციალური და სხვა პრობლემების გადაწყვეტის თვალსაზრისით? მოცემული კითხვის პირველი ნაწილი განკუთვნილია კოოპერატივის არაწევრი ფერმერებისათვის.

რაც შეეხება კითხვის მეორე ნაწილს, ფოკუსჯგუფებში მონაწილე კოოპერატივების ყველა წევრი

დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ფერმერთა შორის თანამშრომლობას როგორც სოციალური, ისე

ეკონომიკური თვალსაზრისით. ეკონომიკურ პრობლემებს განეკუთვნება გასაღების ბაზრების

საჭიროება, სუსტი გაყიდვები, გაყიდვების არასტაბილურობა, იმპორტიორებთან სასტიკი

კონკურენცია. მეორე მხრივ, ფაქტობრივად ყველა რესპონდენტმა დაადასტურა, რომ აქვს

პარალელური შემოსავალი, ანუ შემოსავალი სხვა წყაროებიდან.

კითხვა 8. რა იცით საქართველოში მოქმედი ფერმერთა თანამშრომლობის ხელშემწყობი პროგრამებისა და ორგანიზაციების შესახებ?

რესპონდენტი ფერმერების თქმით, ისინი კარგად იცნობენ კოოპერატივებისათვის გაწეულ

დახმარებას ისეთი ორგანიზაციებიდან, როგორიცაა „ელკანა“, მერსი ქორი, GIZ, აგრეთვე

პროგრამებიდან როგორიცააა სახელმწიფო პროგრამა „აწარმოე საქართველოში“, „10%:40%:50%”

თანადაფინანსების პროგრამა და სახელმწიფო იაფი კრედიტების პროგრამა.

კითხვა 9. რამდენად სასარგებლოა ისინი? გთხოვთ, დაასახელოთ ყველაზე სასარგებლო პროგრამა და ორგანიზაცია. კვლევის მიგნებით, რესპონდენტების მინიმუმ ნაწილს მაინც დადებითი განწყობა აქვს „აწარმოე

საქართველოში“ პროგრამის მიმართ (სხვებს ამ საკითხზე ჩამოყალიბებული აზრი უბრალოდ არ

ჰქონია). აღსანიშნავია, რომ ამ პროგრამით სარგებლობა შესაძლებელია ამხანაგობის ფორმით32

32 საქართველოს კანონმდებლობის მიხედვით (სამოქალაქო კოდექსის მუხლი 930) ამხანაგობა წარმოადგენს

ფიზიკური პირების გაერთიანებას, რომლებიც ურთიერთშეთანხმების საფუძველზე კონკრეტული

ეკონომიკური თუ სხვა საქმიანობის განსახორციელებლად შეიკრიბნენ. აღსანიშნავია, რომ ამხანაგობა არ

წარმოადგენს იურიდიულ პირს.

104

(ამიტომაც, ერთ-ერთი რესპონდენტის თქმით, კოოპერატივის ფორმის მაგივრად ალბათ

ამხანაგობის ფორმით გააგრძელებენ საქმიანობას).

არცერთ რესპონდენტს არ უთქვამს დადებითი სიტყვა იაფი კრედიტების სახელმწიფო

პროგრამაზე ან “10%:40%:50%” სახელმწიფო თანადაფინანსების პროგრამაზე33. უკლებლივ ყველა

რესპონდენტი პირველი პროგრამის მიმართ უკმაყოფილო აღმოჩნდა. მათი თქმით, იაფ კრედიტს

შეღავათიანი პერიოდი და გრძელი გადახდის პერიოდი უნდა ჰქონდეს და არ უნდა მოჰქონდეს

სხვადასხვა ხარჯი, გარდა პროცენტის გადახდისა. ზოგიერთ მათგანს მოუწია ევროპაში

ვიზიტების დროს იმისი თავისი საკუთარი თვალით კარგად დანახვა, თუ რა ნაყოფიერად

ამუშავებს სახელმწიფო სასოფლოს-სამეურნეო კრედიტის სქემებს (კერძოდ, რესპონდენტები

აღნიშნავენ ესტონეთის მაგალითს).

ზოგიერთი რესპონდენტისთვის უკმაყოფილოების მიზეზია ის გარემოება, რომ ადგილობრივ

საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრებს არ შეუძლიათ კოოპერატივის ჩამოყალიბების

ფორმალობების გადაწყვეტაში ხელშეწყობა. სხვა რესპონდენტებს კი უბრალოდ არ ჰქონდათ რაიმე

სათქმელი. მათთვის ცნობილი სასოფლო-სამეურნეო წარმოების ხელმშემწყობი პროგრამების

შესახებ საუბრისას რესპონდენტებს უჭირდათ აღნიშნული საინფორმაციო-საკონსულტაციო

ცენტრების გახსენებაც კი, თუ რა თქმა უნდა მკვლევარი პირდაპირ არ უხსენებდა მათ ამ

ცენტრებს34.

რესპონდენტებმა ცენტრებზე კრიტიკულად საუბრისას ალბათ კარგად არ იცოდნენ იმ ფაქტის

შესახებ, რომ ეს ცენტრები და მთელი მათი ქსელი საქართველოში ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების

ეტაპზე იმყოფებიან - ისინი სულ რაღაც ორიოდე წლის წინ შეიქმნენ და შესაბამისად მუდმივ

განვითარებას გადიან, მათ შორის, კადრების მხრივაც. როგორც „ელკანას“ მიერ ჩატარებული

პირდაპირი ინტერვიუები, ისე ექსპერტებისაგან მიღებული ინფორმაცია მიუთითებს ცენტრების

როგორც ძალიან შეზღუდულ ბიუჯეტზე და საკადრო რესურსებზე, ისე დიდი სამუშაო

დატვირთვაზე (ეს განსაკუთრებით ეხება რეგიონულ ცენტრებს, რომლებიც სინამდვილეში ორმაგი

დატვირთვის მქონე რიგით მუნიციპალურ ცენტრებს წარმოადგენენ). მართალია, ფოკუსჯგუფების

მონაწილეები იოლად, შეხსენების გარეშე არ ახსენებდნენ ცენტრებისგან მიღებული დახმარების

მაგალითებს, მოდერატორი მკვლევრის შეხსენების შემთხვევაში დაუყოვნებლივ აღიარებდნენ,

რომ მრავალ მათგანს მიუღია ამა თუ იმ სახის ინფორმაცია აღნიშნული ცენტრებისგან. ასე თუ ისე,

აშკარაა, რომ ფერმერები უფრო მეტს ელიან ცენტრებისგან, ვიდრე ამ უკანასკნელთ შეუძლიათ

მისცენ ფერმერებს განვითარების მოცემულ ეტაპზე. თუმცა, ისიც ნათელია, რომ ცენტრებს

სარგებლობა მოაქვთ როგორც საჭირო ინფორმაციის მიმწოდებლებს და ამას თვითონ

რესპონდენტებიც აღიარებენ (ფერმერთა საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრების მთავარი

დანიშნულენა ხომ სწორედ ინფორმაციის გავრცელებაა). წესით მათი სარგებლიანობა დროთა

განმავლობაში მხოლოდ გაიზრდება, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ კიდევ უფრო

გაძლიერდებიან უნარ-ჩვევებებისა და მართვის თვალსაზრისით და უფრო დიდ ბიუჯეტს

მიიღებენ.

კითხვა 10. საჭიროებს თუ არა რომელიმე მათგანი დახვეწას თუ გაუმჯობესებას? თუ კი, დააზუსტეთ - როგორ.

33

ეს პროგრამები ზოგიერთის კრიტიკას იწვევს იმის გამო, რომ მათში კოოპერატივების მონაწილეობა არაა

დაშვებული (იხილეთ, მაგალითად, საქართველოს სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემიის

ბიულეტენი #4, გვ. 8 - http://www.gaas.dsl.ge/pdf/macne/Ak_Macne_4-2015-K-1a.pdf) 34

ცხადია, წარმოდგენილი შეხედულებები მხოლოდ ფოკუს ჯგუფების მონაწილეთა განწყობებს

გამოხატავენ. ნაშრომის მოცემულ მონაკვეთამდე ტექსტში ჯერ არ ყოფილა ფერმერთა საინფორმაციო-

საკონსულტაციო ცენტრის ეფექტურობისა და დადებითი მხარეების ახსნა. არადა, ამის გარეშე ობიექტური

სურათის შექმნა შეუძლებელია. ამიტომაც მკითხველს ვთხოვთ, ასევე წაიკითხოს ფოკუსჯგუფების

მიგნებების შედარებითი ანალიზი, კერძოდ, გვერდი 115, სადაც წარმოდგენილია შემხვედრი არგუმენტები

ცენტრებთან დაკავშირებით.

105

კრედიტები ყველაზე მეტად საჭირბოროტო საკითხად გამოჩნდა რესპონდენტების პასუხებში.

ისინი სახელმწიფოსგან აგრარული კრედიტების დაბალი პროცენტის უზრუნველყოფას ითხოვენ

ყოველგვარი ფარული დამატებითი ხარჯის გამორიცხვითა და გადახდის პერიოდის გაზრდით.

რესპონდენტებს არასწორად მიაჩნიათ ის ვითარება, როცა ბანკები ფერმერებს სესხის გადახდის

ხისტად დადგენილ პერიოდს სთავაზობენ მიუხედავად იმისა, თუ როგორი ხანგრძლივობა

აწყობთ თვითონ ფერმერებს (ხშირად ზოგს უფრო დიდი პერიოდი უნდა, ზოგს - უფრო მოკლე). ეს

პრობლემა იმდენად მომაბეზრებელი ყოფილა ზოგიერთი რესპონდენტისთვის, რომ ასეთი

კატეგორიული მტკიცებებიც კი გაისმა ფოკუსჯგუფის დროს: „სოფლის მეურნეობა კვდება.

სახელმწიფო არაფერს აკეთებს რომ რეალურად დაეხმაროს.“

გარდა ამისა, სახელმწიფოსაგან ელიან, რომ ის კოოპერატივებს დაეხმარება მათი პროდუქციის

გასაღებაში (მაგ., პირველადი მწარმოებლებისათვის ღია ბაზრობების მოწყობით), რაც

საქართველოს ფერმერთა უმრავლესობისთვის ქრონიკულ პრობლემადაა ქცეული, განურჩევლად

კოოპერატივში მათი წევრობისა.

დაბოლოს, რესპონდენტებს სურთ, რომ ფერმერთა უკეთესი ჩართულობისთვის და

გაძლიერებისათვის სახელმწიფომ აგრარული დახმარების შემდგომი პროგრამებისა და

საქმიანობების (მათ შორის, ცენტრების) დაგეგმვის ეტაპზე მათთან წინასწარი კონსულტაციები

გაიაროს ხოლმე.

კითხვა 11. დამატებით რა საქმიანობები თუ პროგრამები უნდა განხორციელდეს? ვინ უნდა გააკეთოს ეს?

ფოკუსჯგუფების რამდენიმე მონაწილის აზრით, უპრიანი იქნებოდა სახელმწიფოს აგრარული

განვითარების ბანკი შეექმნა, რომ ნამდვილი დაბალპროცენტიანი სახელმწიფო კრედიტები

გაცემულიყო შეღავათიანი და გრძელი გადახდის პერიოდებით.

3. კოოპერატივის არაწევრი რესპონდენტები

3ა. კოოპერირების ძლიერი და სუსტი მხარეების აღქმები

კითხვა 4. თქვენი აზრით, რა არის ფერმერთა შორის კოოპერირების ძლიერი და სუსტი მხარეები და რისკები? რესპონდენტები ხშირად აღნიშნავდნენ შემდეგ ძირითად ძლიერ მხარეებს:

- ერთად უფრო იოლია შეძენილი შხამქიმიკატების ხარისხის კონტროლი (ცოდნის

გაზიარების გზით), რადგან ზოგიერთი შხამქიმიკატი მცენარეებს კი არ იცავს, არამედ

ვნებს;

- ერთად უფრო იოლია დაგეგმვა და ანალიზი („რამდენიმე თავი ერთზე უკეთესია“);

- ერთად უფრო იოლია ახალი ჯიშების დანერგვა (ცოდნის გაზიარების გზით), უცხოეთის

ბაზრებზე გასვლა, სარწყავი წყლის პრობლემის გადაწყვეტა, რადგან ამ დროს ხდება

პროდუქტებისა თუ საჭიროებების გაერთიანება;

- მექანიზაციით მომსახურების მომწოდებლებს ურჩევნიათ დიდ ნაკვეთებზე, ფასდაკლებით

ან/და პრიორიტეტით მუშაობა;

- თუ ერთი წევრი დაკარგავს თესლს, სხვა წევრს შეუძლია დანაკლისის შევსებაში მისთვის

დახმარების ხელის გაწვდენა ინდივიდუალური თუ საერთო რესურსების ჩართვის გზით;

- როგორც კოოპერატივი, „უფრო ოფიციალური“ ხარ;

- კოოპერატივებისთვის ნიადაგის ანალიზი უფასოა.

106

რაცე შეეხება ძირითად სუსტ მხარეებს, რისკებსა და პრობლემებს, კოოპერატივების არაწევრებმა

შემდეგზე გაამახვილეს ყურადღება:

- ლიდერებისა და მოლაპარაკების ეფექტურად წარმოების უნარის მქონე ხელმძღვანელთა

ნაკლებობა, რომლებიც დაარეგულირებდნენ შიდა ურთიერთობებსა და

ურთიერთსაწინააღმდეგო ინტერესებს და სწორად განსაზღვრავდნენ კოოპერატივების

საქმიანობების პრიორიტეტულობას;

- გადაწყვეტილებების მიღებასთან დაკავშირებული პრობლემები სიხისტის,

უცოდინარობისა და ინტერესების კონფლიქტების გამო;

- წევრების არათანაბარი სამუშაო დატვირთვისა და მათ მიერ შესრულებული სამუშაოს

არათანაბარი ეფექტურობის რისკი, რაც პირდაპირ კავშირშია კოოპერატივში შემოსავლის

სამართლიანი განაწილების საკითხთან (მიუხედავად ფორმალური წილების სიდიდეებისა);

- კოოპერატივების დიდი რაოდენობა და მათთვის განკუთვნილი გრანტების მცირე

რაოდენობა. „არასწორია, როცა 100-დან მხოლოდ 5 კოოპერატივი იღებს გრანტს.“ ამის გამო

ფერმერთა უმეტესობა ხალისს კარგავს, ხოლო ზოგიერთს ეჭვიც კი შეაქვს სახელმწიფოს

მოტივაციაში: „გრანტების მოპოვების უფრო მეტი შანსის მქონე მსხვილ ფერმერებს ხომ არ

ანიჭებენ პრიორიტეტს?“;

- დღევანდელი აგრარული ბაზარი ძალიან არამდგრადია. ერთ სეზონში შეიძლება კარგიც

მოხდეს და ცუდიც. ასე რომ, თუ ერთი რომელიმე კულტურისწარმოებისათვის ქმნი

კოოპერატივს, შეიძლება მეორე წამს ყველაფერს აზრი დაეკარგოს მოცემულ კულტურაზე

ფასების ვარდნის გამო.

ზემოთ აღნიშნული პრობლემების გარდა, ერთმა რესპონდენტმა წამოჭრა ასევე მოტივაციის

საკითხი: პირი კოოპერატივს ქმნის ან მასში ერთიანდება მხოლოდ და მხოლოდ გრანტის

მოპოვების მიზნით და უმალ კარგავს ინტერესს გრანტის ვერმიღების შემთხვევაში.

კიდევ ერთმა რესპონდენტმა აღნიშნა, რომ ზოგი ფერმერი ვერ რისკავს კოოპერატივში წილის

სახით საკუთარი მიწისა თუ სხვა დიდი ქონების ჩადებას. ამის ერთ-ერთი მიზეზია არა მარტო

გაზრდილი სიფრთხილის გრძნობა, არამედ ოფიციალური წესი: თუ წევრი ტოვებს კოოპერატივს,

ის თან ვერ წაიღებს საკუთარ წილს, სანამ მისი გაწევრიანების შემდეგ ორი წელი არ გასულა.

ფოკუსჯგუფებში მონაწილე რამდენიმე ფერმერმა განმარტა, რომ ზემოთ აღნიშნულის გამო

ფერმერები კოოპერატივში მინიმალური ქონების ინვესტირებას ახდენენ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ

ბანკი კრედიტს მისცემს არა თვითონ კოოპერატივს (იურიდიულ პირს), არამედ ცალკეულ

წევრ(ებ)ს (ფიზიკურ პირს). რესპონდენტების მტკიცებით, ბანკები კოოპერატივის ყოველი წევრის

საკრედიტო ისტორიას ამოწმებენ და ნებისმიერ მათგანს შეიძლება უთხრან უარი, თუ

გამოვლინდა, რომ ერთი წევრი მაინც ბანკთან პრობლემატურ ფინანსურ ურთიერთობაშია.

გარდა ამისა, ყოველთვის ერთზე მეტმა რესპონდენტმა ყურადღება გაამახვილა თხილის ფასების

ხშირი ცვლილების პრობლემაზე, რომელიც საგრძნობ უარყოფით ზეგავლენას ახდენს

კოოპერატივების სიცოცხლისუნარიანობაზე.

კითხვა 6. თქვენი აზრით, რომელი მთავარი ბარიერები არსებობს ფერმერებს შორის კოოპერირების განვითარების გზაზე და როგორ უნდა გადაწყდეს ეს პრობლემები? რესპონდენტების აზრით, მთავარი ბარიერებია:

- სუსტი გათვითცნობიერება - ყველა რესპონდენტი აღნიშნავს, რომ ხალხმა (უფრო ქალებმა,

ვიდრე კაცებმა) არ იცის, თუ როგორ შექმნას და გამოიყენოს კოოპერატივები;

ზოგიერთი რესპონდენტი სხვა ბარიერებზეც საუბრობს:

- ზოგადად ფერმერებში, რომლებსაც შეიძლება აინტერესებდეთ კოოპერატივის

ჩამოყალიბება ან მასში გაწევრიანება, დიდი მატერიალური უთანასწორობაა;

- ახალგაზრდობის დაუინტერესებლობა კოოპერატივებისა და, საერთო ჯამში, სოფლის

მეურნეობით. ამის გამოა, რომ კოოპერატივები ძირითადად 40-45 წლისა და კიდევ უფრო

107

მეტი ასაკის ფერმერებისგან შედგება. ზოგიერთი მათგანის ხნოვანება 60 წელს აჭარბებს,

რაც მათი სასოფლო-სამეურნეო და კოოპერატიული აქტიურობის გარკვეულ

შეზღუდულობას შეიძლება განაპირობებდეს;

- სოფლის მოსახლეობა მცირდება. სულ უფრო ძნელი ხდება ისეთი თანამოაზრის პოვნა,

რომელსაც სრულად ენდობი. ყველაზე უახლოეს ადამიანებსაც კი ვერ ენდობი;

- კოოპერატივების წევრთა ფოკუსჯგუფებში დაფიქსირდა ერთი შემთხვევა: ფერმერი ძლიერ

უკმაყოფილო იყო სახელმწიფოს არაკონსტრუქციული მიდგომის გამო, როცა ამ

უკანასკნელმა ფერმერთა ჯგუფის მიერ ბოსტნეულის წარმოებისთვის მოთხოვნილი მიწის

იჯარაზე არარეალურად მაღალი ფასი დაადგინა;

- კოოპერატივის მიერ სხვადასხვა სტანდარტის დამკაყოფილების საჭიროებამ ზოგიერთ

ერთეულ შემთხვევაში ესა თუ ის ფერმერი შეიძლება დააფრთხოს. უფრო მეტიც, ერთმა

რესპონდენტმა აღნიშნა, რომ საქართველოში 2020 წლიდან დაიწყება საკვების უვნებლობის

ყველა სტანდარტის შესრულების უზრუნველყოფა, რაც კოოპერატივების მიმართ

ფერმერთა გულაცრუების კიდევ ერთ პოტენციური მიზეზი შეიძლება გახდეს, რადგან

ფერმერთა აზრით სტანდარტების შესრულების სიმძიმე უფრო ნაკლებად აწევს ფიზიკური

პირებს, ვიდრე იურიდიულ პირებს35;

- კოოპერატივებისთვის დაწესებული საგადასახადო შეღავათი ძალაშია 2017 წლის

ბოლომდე. რა თქმა უნდა, სახელმწიფომ შეიძლება გააგრძელოს ეს რეჟიმი, მაგრამ ეს

ჯერჯერობით მხოლოდ ვარაუდია. ამიტომ ზოგიერთი ფერმერმა შეიძლება თავი აარიდოს

კოოპერატივთან საქმის დაჭერას;

- თუ ფერმერი კოოპერატივში მიწას ჩადებს და მერე კოოპერატივის დატოვებას გადაწყვეტს,

მას არ შეეძლება ამ მიწის თან „წაღება“, სანამ კოოპერატივში მისი გაწევრიანებიდან ორი

წელი არ გავა36. ამას კიდევ ემატება ის ფორმალური მოთხოვნა, რომ ფერმერმა

კოოპერატივის მმართველ ორგანოს წერილობით უნდა შეატყობინოს გასვლის სურვილის

შესახებ და ეს უნდა გააკეთოს გასვლის თარიღამდე არანაკლებ 12 თვით ადრე. ამ

გარემოებამაც შეიძლება უარყოფითი ზეგავლენა მოახდინოს ფერმერებში კოოპერატივის

შექმნისა თუ მასში გაწევრიანების სურვილზე;

- ბანკში მოზრდილი ვალის მქონე ფერმერებმა შეიძლება უარი მიიღონ კოოპერატივზე

გაწევრიანების მიმართვაზე, რადგან ამ ფერმერის წევრობის შემთხვევაში ბანკმა შეიძლება

კრედიტი არ მისცეს კოოპერატივს, თუ მოცემული ფერმერი ბანკის არაფორმალურ შავ

სიაშია ან თუ ბანკისადმი ფერმერის ვალი დიდ თანხას შეადგენს.

მენტალიტეტთან დაკავშირებული პრობლემები ზემოთ აღნიშნული მრავალი ბარიერის უკან

დგას. ამიტომ სახელმწიფოს და სხვა დაინტერესებულ ორგანიზაციებს შეუძლებელია ჰქონდეთ

პრობლემების გადაწყვეტის გამზადებული რეცეპტები. საჭიროა ცნობიერების შეცვლისა თუ

ამაღლების უფრო მასშტაბური კამპანიების წარმოება ინდივიდუალურ დონეებზე, როგორც ამის

შესახებ თვითონ ფოკუსჯგუფების მონაწილეები აცხადებენ: „ხალხმა მართლა არ იცის არაფერი.

კი, ისინი ნამდვილად მიდიან ასეთ შეხვედრებზე, მაგრამ 30-60 წუთი არაა საკმარისი რამე რომ

გაიგონ. შინ ბრუნდებიან და ყველაფერს ივიწყებენ“; „ბევრ ფერმერს ელემენტარული რაღაცეები

სჭირდება.“

კითხვა 7. თქვენი აზრით, აქვს თუ არა მომავალი ფერმერთა თანამშრომლობას თქვენ რეგიონში? პასუხი ახსენით.

ისევე, როგორც კოოპერატივების წევრების შემთხვევაში, ყველა რესპონდენტს მიაჩნია, რომ

კოოპერატივებს საქართველოში ნამდვილად აქვთ მომავალი. თუმცა, ასევე ყველა მათგანი დიდ

35 ფოკუსჯგუფების მონაწილეებს, რომლებმაც აღნიშნული განცხადებები გააკეთეს სტანდარტებთან

დაკავშირებით, შესაძლოა არასრული ინფორმაცია ჰქონდათ სიტუაციის შესახებ. იურიდიულ პირებს უკვე

ევალებათ ამ მოთხოვნების შესრულება. ფიზიკური პირები კი ამას 2020 წლიდან დაიწყებენ. 36 იხ. კოოპერატივის წესდების შაბლონის მუხ. 9 (http://acda.gov.ge/res/docs/2014021915504976896.docx).

108

სიფრთხილეს ავლენდა ამ მიმართულებით რაიმე ნაბიჯის გადადგმასთან დაკავშირებით.

მაგალითად, ერთ-ერთმა მათგანმა მიზეზად დაასახელა ის მოსაზრება, რომ კოოპერატივები

მხოლოდ მაშინაა საჭირო, როცა დიდი მოსავლის მიღება გინდა. კიდევ რამდენიმეს აზრით,

ფერმერები ჯერ უნდა მოძლიერდნენ და დატრენინგდნენ, უნდა გამოიმუშაონ ხედვა და

გრძელვადიანი პერსპექტივა და მხოლოდ მაშინ შექმნან კოოპერატივი. უფრო მეტიც, ერთმა

რესპონდენტმა განწყობების საერთო სურათს პესიმისტური ელფერი გაუძლიერა: „ჩემი

გამოცდილებით, ყველა ეს კავშირი იშლება გარკვეული დროის შემდეგ.“ მხოლოდ ერთმა

რესპონდენტმა განაცხადა, რომ მოცემულ მომენტში ის კოოპერატივის ჩამოყალიბებით იყო

დაკავებული.

ასე თუ ისე, თითქმის ყველა რესპონდენტი განიხილავს კოოპერატივის შექმნის ან მასში

გაწევრიანების შესაძლებლობას, მაგრამ დაკვირვების რეჟიმს არჩევს და არ ჩქარობს. მრავალი

მათგანი სხვა ფერმერების მიმართ შიშსა და უნდობლობას გამოხატავს, როცა საქმე ასეთი

ერთობლივი საქმიანობების პერსპექტივას ეხება.

3ბ. სოციალურ-კულტურული ფაქტორები

კითხვა 2. რას იტყვით, უნდა გაძლიერდეს თუ არა თანამშრომლობა ფერმერებს შორის? თუ კი, მაშინ თქვენი აზრით რა უნდა გაკეთდეს ამისათვის? თითქმის ყველა რესპონდენტი აღიარებს ფერმერთა შორის თანამშრომლობისა და კოოპერატივის

სახით ამ თანამშრომლობის განვითარების საჭიროებას (დეტალები მოცემულია 2ა და 2გ

სექციებში).

კითხვა 3. ფერმერებს შორის თანამშრომლობის რა ფორმებს იცნობთ? რესპონდენტებმა დაასახელეს ფერმერთა შორის თანამშრომლობის მათთვის ცნობილი ორი

სახეობა:

- მანქანა-დანადგარების მომსახურების მიღებაზე ორიენტირებული კოოპერატივები. ესაა ის

შემთხვევა, როცა კოოპერატივის წევრთა ხელთ არსებული მიწების ჯამური დიდი

ფართობის წყალობით კოოპერატივი სარგებლობს კერძო სერვის-პროვაიდერის

ფასდაკლებით ან უპირატესი უფლებით - მიიღოს ამ პროვაიდერის სასურველი სასოფლო-

სამეურნეო მომსახურება, რაზეც ინდივიდუალურ ფერმერებს მხოლოდ ოცნება თუ

შეუძლიათ;

- გაყიდვებზე ორიენტირებული კოოპერატივები. ესაა ის შემთხვევა, როცა კოოპერატივები

პროდუქტებს არსებული არხებით საბითუმო (დაბალ) ფასებში ერთობლივად ყიდიან

(კოოპერატივის წევრთა პროდუქციის დიდი საერთო მოცულობა ფასდაკლების

შესაძლებლობას იძლევა).

კითხვა 5. რა იცით ფერმერთა თანამშრომლობის შესახებ და რამდენად შეესაბამება ეს საკითხი თქვენს სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობას ეკონომიკური, ტექნოლოგიური, გარემოსდაცვითი, სოციალური და სხვა პრობლემების გადაწყვეტის თვალსაზრისით?

მხოლოდ რამდენიმე რესპონდენტს ჰქონდა ფერმერთა ფორმალური ან არაფორმალური

თანამშრომლობის რაიმე გამოცდილება. მათი აღნიშნული თანამშრომლობა ძირითადად

შემოიფარგლებოდა მექანიზაციის კერძო მომსახურების ერთობლივი გამოყენებით. თითო-ოროლა

109

მათგანს აღმოაჩნდა ფერმერთა ტრადიციული თანამშრომლობის (მაგ., ნახირი37 და მსგავსი)

გამოცდილებაც.

კვლევის მიხედვით, რესპონდენტები არ ანიჭებენ რაიმე არსებით მნიშვნელობას სხვა

ფერმერებთან თანამშრომლობას სოციალურ-ეკონომიკური თვალსაზრისით.

კითხვა 6. თქვენი აზრით, რომელი მთავარი ბარიერები არსებობს ფერმერებს შორის კოოპერირების განვითარების გზაზე და როგორ უნდა გადაწყდეს ეს პრობლემები? სოციალურ-კულტურული ფაქტორების მხრივ, კოოპერატივების წევრთა მიერ აღნიშნული

შემდეგი მთავარი პრობლემები უნდა აღინიშნოს:

- საბჭოთა მემკვიდრეობა, როცა ხალხის გარკვეული ნაწილი კოოპერატივებს დღესაც

საბჭოთა კოლექტიურ მეურნეობებად მიიჩნევს;

- ზოგიერთ ფერმერს პირველობის მძაფრი სურვილი ჭამს ხოლმე: „ყველას დირექტორობა

უნდა“;

- უკიდურესი სიფრთხილე და, აქედან გამომდინარე, სხვადასხვა მიზეზის მოყვანა, თუ

რატომ არ წავა ის კოოპერატივში ეგრევე: “მე კოოპერატივში მაშინ შევალ, როცა ძლიერი

ვიქნები.“

რესპონდენტების აზრით, ამ პრობლემების გადასაწყვეტად საჭიროა სახელმწიფოს მიერ

საინფორმაციო კამპანიების უფრო მეტად გააქტიურება და წარმატებული შემთხვევების ფართოდ

წარმოჩენა.

3გ. ეკონომიკური ფაქტორები

კითხვა 5. რა იცით ფერმერთა თანამშრომლობის შესახებ და რამდენად შეესაბამება ეს საკითხი თქვენს სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობას ეკონომიკური, ტექნოლოგიური, გარემოსდაცვითი, სოციალური და სხვა პრობლემების გადაწყვეტის თვალსაზრისით? მართალია, ეს კითხვა მანამდე იქნა განხილული, აქ მაინც მოვიყვანთ ერთ-ერთი რესპონდენტის

ძალიან საინტერესო და ალბათ დამახასიათებელ კომენტარს, რომელიც აჯამებს სოფელში

თანამშრომლობის მნიშვნელობასა და იმავდროულად ამ საკითხისადმი დამოკიდებულებასაც:

„როცა ბიზნესი დავიწყე, მეზობელს რჩევა ვთხოვე, მაგრამ უარი მივიღე. მომიწია საკუთარ

გამოცდილებაზე სწავლა. დღეს ის მეზობელი რაღაცეებს მეუბნება ხოლმე, მაგრამ აღარ მჭირდება.“

კითხვა 8. რა იცით საქართველოში მოქმედი ფერმერთა თანამშრომლობის ხელშემწყობი პროგრამებისა და ორგანიზაციების შესახებ?

თითქმის ვერც ერთმა რესპონდენტმა ვერ გაიხსენა კოოპერატივის მხარდამჭერი რომელიმე

სახელმწიფო თუ სხვა პროგრამა. მხოლოდ 2-3 მათგანს სმენოდა გაკვრით სახელმწიფო პროგრამა -

„დარგე მომავალი“. ფოკუსჯგუფების მონაწილე ფერმერებს მხოლოდ შეხსენების შემდეგ

მოაგონდებოდათ ფერმერთა საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრები (ICC-ები). აღმოჩნდა,

რომ რამდენიმე რესპონდენტს ამა თუ იმ ინფორმაციის მისაღებად ამ ცენტრებისათვის

მიუმართავს კიდეც და ცენტრებიდანაც მიუღია სტუმრები (ესტუმრნენ გაცნობითი ვიზიტით).

საინტერესოა, რომ ერთმა რესპონდენტმა არ იცოდა თავის მუნიციპალიტეტში ასეთი ცენტრის

არსებობის შესახებ. მეორე რესპონდენტმა კი უკმაყოფილება გამოხატა, როცა სხვა

რესპონდენტისაგან პირველად გაიგო ფერმერთა კონგრესის ჩატარების შესახებ (უკმაყოფილო იყო,

რომ არავინ შეატყობინა; დასწრება უნდოდა). როდესაც რესპონდენტებს ანალოგიურად დაესვა

37 სოფლის საქონლის მორიგეობითი დღიური მწყემსვა მცხოვრებთა მიერ.

110

კითხვა ადგილობრივი ხელისუფლების მხრიდან შესაძლო მხარდაჭერის შესახებ, ერთ-ერთმა

რესპონდენტმა ასეთი რამ თქვა: „ისინი რაიმე კარგს არ აკეთებენ, მაგრამ არც არაფერს აფუჭებენ.“

შემდეგი კითხვა შეეხო ასევე სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს,

რაზეც ერთმა რესპონდენტმა მხოლოდ შემდეგნაირი მოკლე პასუხი გასცა: „სასოფლო-სამეურნეო

კოოპერატივების განვითარების სააგენტო ჯერჯერობით სუსტია.“ ძირითადი განწყობების

შეჯამების სახით უნდა მოვიყვანოთ ერთ-ერთი რესპონდენტის შემდეგი სიტყვები: „ამა თუ იმ

ორგანიზაციის მხარდაჭერა ჩვენამდე არ მოდის.“

კითხვა 9. რამდენად სასარგებლოა ისინი? გთხოვთ, დაასახელოთ ყველაზე სასარგებლო პროგრამა და ორგანიზაცია. რესპონდენტები ასეთი პროგრამებით ფაქტობრივად არ სარგებლობდნენ, თუ მათ ნათქვამს

დავუჯერებთ.

კითხვა 10. საჭიროებს თუ არა რომელიმე მათგანი დახვეწას თუ გაუმჯობესებას? თუ კი, დააზუსტეთ - როგორ. გთხოვთ, იხილოთ მომდევნო კითხვა, რადგან ფერმერებმა არსებული პროგრამებისა და

საქმიანობების შესახებ არაფერი იცოდნენ.

კითხვა 11. დამატებით რა საქმიანობები თუ პროგრამები უნდა განხორციელდეს? ვინ უნდა გააკეთოს ეს?

ყველა რესპონდენტი აღიარებს, რომ სახელმწიფოს მხრიდან რეალური დახმარების გარეშე

ფერმერები ვერ შეძლებენ კოოპერატივების შექმნას. რესპონდენტებმა დაასახელეს ის ნაბიჯები,

რომლებიც მათი აზრით სახელმწიფომ უნდა გადადგას ამ მიმართულებით (იხ. ქვემოთ). ეს

ნაბიჯები სოფლის მეურნეობის მთელ სექტორს ფარავს. ცხადია, რესპონდენტები რაიმე ზღვარს არ

დებენ კოოპერატივებსა და სხვა პრობლემებს შორის. ისინი, პირველ რიგში, საკუთარი

პრობლემებიდან გამომდინარეობენ და ამრიგად კოოპერატივებზე არ ფოკუსირებენ. თუმცა,

პრობლემები, მართალია სხვადასხვა ხარისხით, მაგრამ მაინც შეეხებიან კოოპერატივებს:

- სახელმწიფო უნდა აკონტროლებდეს და ამოწმებდეს იმპორტირებულ ახალ პესტიციდებსა

და ჯიშებს;

- სახელმწიფომ უფრო მეტი უნდა გააკეთოს აგრონომების მოსამზადებლად;

- სასოფლო-სამეურნეო რეფორმები წარმატებული ვერ იქნება რთული, მრავალმხრივი

მიდგომის გარეშე. სახელმწიფომ ფერმერებს პერსპექტივა უნდა დაანახოს - უნდა

გამოუმუშაოს გრძელვადიანი ხედვა, თუ რა მოხდება რამდენიმე წლის შემდეგ;

- სახელმწიფომ უფრო მეტად უნდა გაითვალისწინოს რეგიონული განსხვავებები (მაგ.,

სარწყავი წყლის დეფიციტი აღმოსავლეთ საქართველოში);

- უფრო მეტი სადემონსტრაციო ნაკვეთი უნდა გაკეთდეს, რომ წარმოჩნდეს ახალი

მიდგომები, ტექნიკა, მეთოდები;

- სახელმწიფომ უფრო მეტი კულტურის სუბსიდირება უნდა მოახდინოს, მარტო ყურძნისა

და მანდარინის არა;

- სახელმწიფო უნდა შეეცადოს, რომ ვაუჩერები შემოიღოს არა მარტო კულტივირების

ეტაპის, არამედ სხვა ეტაპების სუბსიდირებისთვისაც (მაგ., დარგვა, გადამუშავება);

- სასოფლო-სამეურნეო წარმოების ხარჯები დიდია. ამ დროს კი უცხოეთიდან შემოტანილ

პროდუქტებზე საიმპორტო გადასახადი ნულია. სახელმწიფომ აუცილებლად უნდა

შემოიღოს ეს გადასახადი, რადგან ამჟამინდელი პოლიტიკა „...ეროვნულ სოფლის

მეურნეობას ასამარებს“;

111

- სახელმწიფომ მხარი უნდა დაუჭიროს ფერმერებს სადაზღვევო კომპანიებთან დაზღვევის

პირობებზე მოლაპარაკებების დროს („ისინი [დაზღვევის კომპანიები - გ.ს.] ცდილობენ, რომ

არაფერი გადაგიხადონ“);

- სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს ნამდვილად სასარგებლო კრედიტები: „ჩინელებს 0%-

იანი კრედიტები აქვთ“;

- სახელმწიფომ უნდა შეაკეთოს ქვეყნის სარწყავი სისტემა. სარწყავი სისტემის გარეშე

კოოპერატივებს დამაიმედებელი მომავალი არ ექნებათ.

გარდა ამისა, ორი გამორჩეული თხოვნაც დაფიქსირდა. ორივეს დიდი ზეგავლენა აქვს

კოოპერატივების საქმიანობაზე:

- ტრაქტორები ფერმერების შორიახლოს უნდა ბაზირებდნენ, რადგან მექანიზაციის კერძო

მომწოდებლები 10კმ-ზე უფრო მეტი მანძილით დაცილებულ მცირე ნაკვეთებში თავიანთ

ტრაქტორებს არ აგზავნიან;

- საჭიროა დისპეტჩერი, რომელიც მიწის დამუშავების ტექნიკის მომსახურების განრიგს

დაარეგულირებს.

4. მოკლე შედარებითი ანალიზი

4ა. კოოპერირების ძლიერი და სუსტი მხარეების აღქმა

კოოპერირების ძლიერი და სუსტი მხარეები და რისკები აღსანიშნავია, რომ არც კოოპერატივის წევრ რესპონდენტებს და არც არაწევრ რესპონდენტებს

უხსენებიათ რაიმე სხვადასხვა სახელმწიფო თუ არასახელმწიფო ორგანიზაციების მიერ

კოოპერატივებისა და ფერმერთა ჯგუფებისთვის წარმოებული შესაძლებლობების გაძლიერების

ღონისძიებები.

კოოპერატივის რესპონდენტები ყურადღებას ამახვილებენ ფინანსურ და ტექნიკურ სარგებელზე,

ხოლო არაწევრი ფერმერების პასუხები უფრო მეტი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა და შეეხება

მასალებისა და ნიადაგის ხარისხის კონტროლს, გუნდურ მუშაობას, ექსპერიმენტებს, ბაზრებს,

სარწყავ სისტემას. ყველა აღნიშნული საკითხი კოოპერატივებისათვის ნამდვილად

საჭირობოროტოა და კოოპერატივების წევრებიც ახსენებდნენ მათ, მაგრამ უფრო თემატიკაში,

რადგან მათი აზრები ძირითადად დაკავებული იყო უშუალო, ყოველდღიური, გადაუდებელი

პრობლემებით და ვიწრო გაგებით საუბრობდნენ ძლიერ მხარეებზე.

ყოველივე ზემოთ თქმული ნიშნავს იმას, რომ კოოპერატივების არაწევრების წარმოდგენები

ფერმერთა თანამშრომლობის შიდა და გარე დინამიკაზე რეალობასთან ძალიან ახლოსაა. ამის

სავარაუდო მიზეზი უნდა ვეძებოთ ფოკუსჯგუფების მონაწილეთა შერჩევის მეთოდოლოგიაში,

რომლის მიზანიც იყო ყველაზე აქტიური, სიტყვაწყლიანი, გამოცდილი ფერმერების თავშეყრა

მთელი საქართველოდან.

რაც შეეხება სუსტ მხარეებს, ორივე ჯგუფი მიუთითებს (ა) შიდა ურთიერთობებისა და პიროვნულ

პრობლემებზე, (ბ) გრანტების სიმცირეზე და შესაბამისად ფინანსების მოუძიებლობის შიშზე, რაც

კოოპერირების სურვილს კრიტიკულად შეამცირებს. წარუმატებლობის ეს შიში და უნდობლობა

უფრო მეტად არაწევრებშია გამოხატული. განსხვავება სხვა საკითხებშიც დაფიქსირდა.

მაგალითად, კოოპერატივის წევრებისთვის მუდმივი წუხილის საფუძველია კოოპერატივის

რომელიმე წევრის დავალიანების გამო ბანკის მხრიდან კრედიტზე უარის მიღების შესაძლებლობა.

ფერმერებს შორის კოოპერირების განვითარების გზაზე არსებული მთავარი ბარიერები და მათი მოგვარების გზები არაწევრებმა წევრებზე უფრო მეტი ბარიერი დაასახელეს. ეს განსხვავება ალბათ იქიდან

გამომდინარეობს, რომ წევრებს ჩამოყალიბების ეტაპი თავისი სპეციფიკური პრობლემებით უკვე

112

გავლილი აქვთ. მეორე მხრივ, დასახელებული ბარიერების სიმრავლე იმაზეც შეიძლება

მიუთითებდეს, რომ არაწევრები წინასწარ თავს „იზღვევდნენ“ კოოპერატივებში ჩართვის შესაძლო

წინადადებებისაგან (რაც თავის მხრივ კოოპერატივებში მათი ჩართვის სურვილის არარსებობაზე

მიუთითებს) და საუბარი გადაჰქონდეთ თავიანთ ყოველდღიურ პრობლემებზე (დასმული

კითხვის განსხვავებული შინაარსის მიუხედავად, ყველა მათგანი საკუთარ პრობლემებზე

ალაპარაკდა პირველივე წუთიდან). კოოპერატივის წევრებმა ძირითადად აღნიშნეს (ა)

კოოპერატივის წევრობის არსისა და სარგებლის შესახებ წარმოდგენის ხშირი არარსებობა

ადგილობრივ მოსახლეობაში და (ბ) ადგილობრივი მოსახლეობის უკიდურესი სიფრთხილე.

არაწევრებმა კი შემდეგი ბარიერები ახსენეს:

- მენტალობასთან დაკავშირებული ბარიერები - დაწყებული არასწორი გაგებებით

(„კოოპერატივი კოლექტიური მეურნეობაა“) და დამთავრებული ყველაფერში პირველობის

დაუძლეველი სურვილით;

- ფინანსებთან დაკავშირებული ბარიერები - დაწყებული ზოგადი მატერიალური

უთანასწორობით და დამთავრებული „შავ სიებში“ შეყვანილი წევრების გამო

კოოპერატივისთვის ბანკის მიერ კრედიტზე უარის თქმის რისკით;

- სოციალური ბარიერები - დაწყებული ახალგაზრდობის გადინებითა და უინტერესობით და

დამთავრებული სოფლის დემოგრაფიული კოლაფსით;

- შიდა რეგულაციები და აგრარულ პოლიტიკასთან დაკავშირებული ბარიერები -

დაწყებული „თუ კოოპერატივი დავტოვე, ჩემი წილის წაღების უფლება არ მექნება“

პრობლემით და დამთავრებული იჯარით მიწის გასაცემი ფასის განსაზღვრაში

სახელმწიფოს მხრიდან გონივრული მიდგომის სავარაუდო არარსებობის კონკრეტული

შემთხვევით.

ორივე სახის რესპონდენტების აზრით, ამ ბარიერების გადასალახავად სახელმწიფომ უფრო

ფართოდ უნდა გააშუქოს თავისი პროგრამები, რათა სამიზნე ჯგუფებს ინდივიდუალურ დონეზე

მისწვდეს, და კოოპერატივების რაც შეიძლება მეტი წარმატების ისტორია უნდა წარმოაჩინოს.

გარდა ამისა, კოოპერატივის წევრები სახელმწიფოს ასევე ურჩევენ ტენდერების დროს

ადგილობრივი მწარმოებლების ინტერესების დაცვას და ამით ადგილობრივი წარმოების

მხარდაჭერას. დაბოლოს, კოოპერატივის წევრები სახელმწიფოს ურჩევენ ასევე მიწის რეესტრის

პრობლემის მოგვარებას, რომ სახელმწიფომ ყოველთვის და ზუსტად იცოდეს, თუ რა მიწები აქვს

და რა ფასად შეიძლება ხოლმე ამ მიწების იჯარით გაცემა ან გაყიდვა.

საქართველოში ფერმერთა თანამშრომლობის მომავალი ყველა რესპონდენტს მიაჩნია, რომ ფერმერთა თანამშრომლობას უთუოდ აქვს მომავალი

საქართველოში. მიუხედავად პრობლემებისა, კოოპერატივის წევრები შემდგომი

საქმიანობებისთვის საკმაოდ შემართულები ჩანდნენ. არაწევრები კი ნეიტრალობის პოლიტიკას

ინარჩუნებდნენ („მომწონს, მაგრამ მერე იყოს“ სტილში). წევრები, თავის მხრივ, ნაადრევად

თვლიდნენ მეორე დონის კოოპერატივების შექმნისა თუ არსებული კოოპერატივების

გაფართოების ნებისმიერ მცდელობას. გაფართოებას რაც შეეხება, ამ საკითხისადმი ფერმერთა

უარყოფითი დამოკიდებულების დასაბუთება საკმაოდ ზედაპირული და ზოგადი ჩანდა.

ალტერნატიული აზრიც არსებობს (რომელიც უფრო საფუძვლიანი ჩანს), რომ წევრებს არ სურთ

ახალი წევრებისათვის კოოპერატივის მიერ (სხვადასხვა პროექტით) მიღებული ქონების

განაწილება. რესპონდენტი ექსპერტებისა და სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების

განვითარების სააგენტოს აზრით, სწორედ ამიტომაა, რომ კოოპერატივები ხშირად მხოლოდ

უახლოესი მეგობრებისაგან და ოჯახის წევრებისგან შედგება და არ ამოძრავებთ წევრთა

რაოდენობის გაზრდის რაიმე ინტერესი. არადა, სწორედ წევრთა დიდი რაოდენობა

უზრუნველყოფს მასშტაბის ეკონომიას წარმოებასა და მარკეტინგში და ბაზრებზე (input and output

markets) პროდუქციის სავაჭრო პოზიციებს (bargaining power) აძლიერებს.

113

4ბ. სოციალურ-კულტურული ფატორები

ფერმერთა შორის თანამშრომლობის საჭიროება ორივე სახის თითქმის ყველა რესპონდენტი (კოოპერატივის ერთი წევრის გამოკლებით)

მიესალმება კოოპერატივების სახით ფერმერთა თანამშრომლობის განვითარებას, მაგრამ

კოოპერატივების გადარჩენისა და წინსვლის აუცილებელ წინაპირობად სახელმწიფოს

მხარდაჭერას თვლის.

ფერმერთა შორის თანამშრომლობის სახეები ორივე სახის რესპონდენტების თქმით, მათ ძირითადად მხოლოდ ორგვარი კოოპერატივის შესახებ

გაუგიათ ან უნახავთ. პირველ შემთხვევაში, თითქმის ყველა რესპონდენტის პასუხი დაემთხვა

ერთმანეთს: მათ დაასახელეს კულტივირებაზე ორიენტირებული კოოპერატივი. მეორე

შემთხვევაში პასუხები გაიყო: კოოპერატივების წევრებმა ახსენეს სასოფლო-სამეურნეო

საშუალებებზე ორიენტირებული კოოპერატივები, არაწევრებმა კი - გაყიდვებზე ორიენტირებული

კოოპერატივები. თუმცა, მოდერატორის დაკვირვებით, არაწევრები სინამდვილეში თავიანთ

სურვილებს გამოხატავდნენ, რომ როგორმე ენახათ თავიანთი პროდუქციის გაყიდვის

გავრცელებული პრობლემის გადაწყვეტილება (მაგ., ზოგიერთმა რესპონდენტმა გამოიყენა „კარგი

იქნებოდა“ და სურვილის გამომხატველი სხვა მსგავსი სიტყვები). კარგადაა ცნობილი, რომ არა

მარტო ფერმერები, არამედ კოოპერატივებიც აწყდებიან ამ მწვავე პრობლემას. თუმცა, იმ

კოოპერატივების რაოდენობა, რომელთა ერთობლივი ძალისხმევის საგანი გაყიდვებია, ძალიან

მცირეა ან შესაძლოა ნულიც კია.

ფერმერთა შორის თანამშრომლობის ცოდნა და საკუთარ სოციალურ პრობლემებთან ამ თანამშრომლობის შესაბამისობა მოცემული კითხვის პირველი ნაწილი მხოლოდ არაწევრებს ეხება. მათ მხოლო ძალიან მცირე

ნაწილს აღმოაჩნდა სხვა ფერმერებთან თანამშრომლობის (ძირითადად, არაფორმალური) რაიმე

გამოცდილება.

რაც შეეხება კითხვის მეორე ნაწილს, რესპონდენტების ორ სახეს შორის არსებითი განსხვავება

დაფიქსირდა. წევრები თანამშრომლობას დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ, არაწევრები კი - არა.

ფერმერთა შორის თანამშრომლობის მთავარი სოციალური ბარიერები და მათი გადაწყვეტის გზები ორივე სახის რესპონდენტები აღნიშნავენ არასწორ გაგებებთან და ნდობის ნაკლებობასთან

დაკავშირებულ ბარიერებს. მათ გადასალახავად ფერმერებს არსებითი ცვლილებების

განხორციელება და ძალისხმევა სჭირდებათ. რაც შეეხება სახელმწიფოს მიერ გასაკეთებელ საქმეს,

ფერმერები პოლიტიკის გამტარებლებსა და ხელისუფლების წარმომადგენლებს მოუწოდებენ, რომ

თითოეულ ფერმერთან მივიდნენ და მათი შეხედულებების შეცვლას უფრო მეტად შეეცადონ, რომ

ფერმერებს დადებითი განწყობები ჩამოუყალიბდეთ.

4გ. ეკონომიკური ფატორები

ფოკუსჯგუფების მონაწილეთა ეკონომიკურ პრობლემებთან ფერმერთა თანამშრომლობის შესაბამისობა არაწევრები თავს აშკარად შორს იჭერენ კოოპერატივებისგან, როგორც მათი ეკონომიკური და

სოციალური პრობლემების გადაწყვეტის ერთ-ერთი ძლიერი საშუალებისაგან. კოოპერატივების

წევრები კი პირიქით ფერმერთა შორის თანამშრომლობას საგრძნობ მნიშვნელობას ანიჭებენ

როგორც ეკონომიკური, ისე სოციალური თვალსაზრისით. თუმცა, ეს მნიშვნელობა მათთვის

კრიტიკული არაა. კოოპერატივის ყოველ წევრს პარალელური შემოსავალი აქვს.

114

რესპონდენტების ცოდნა ფერმერთა შორის თანამშრომლობის ხელშემწყობი ახალი პროგრამებისა და ორგანიზაციების შესახებ არაწევრებისგან განსხვავებით, წევრები საკმაოდ კარგად იცნობდნენ სხვადასხვა სახელმწიფო თუ

საერთაშორისო პროგრამებს ისეთი ორგანიზაციების მონაწილეობით, როგორიცაა ელკანა, აგრეთვე

სახელმწიფო პროგრამას - „აწარმოე საქართველოში“ და მისთ.

სარგებელი ამ პროგრამებიდან და ორგანიზაციებიდან არაწევრებს უჭირდათ თუნდაც ერთი კოოპერატივის მხარდამჭერი ორგანიზაციისა თუ პროგრამის

გახსენება. წევრები კი პირველ რიგში ახსენებენ (დადებითად) ფერმერებისა და ამხანაგობების

(მაგრამ არა - კოოპერატივების) ხელშემწყობ სახელმწიფო პროგრამას - „აწარმოე საქართველოში“.

მართალია, ფოკუსჯგუფების მონაწილეები ფერმერთა საინფორმაციო-საკონსულტაციო

ცენტრებზე კრიტიკულად საუბრობდნენ, ან მათ ცენტრების ეროვნული ქსელის შესახებ

საფუძვლიანი ცოდნის ფლობა ნამდვილად არ ეტყობოდათ. ფერმერთა საინფორმაციო-

საკონსულტაციო ცენტრებზე საუბრისას პირველ რიგში ის უნდა აღინიშნოს, რომ ისინი ორიოდე

წლის წინ შეიქმნენ და შესაბამისად ჯერ კიდევ განვითარების პროცესში არიან, მათ შორის, შტატის

მხრივაც. როგორც ბენეფიციარებთან, ისე ექსპერტებთან ინტერვიუებმა ნათლად აჩვენა ამ

ცენტრების ძალიან შეზღუდული ბიუჯეტისა და შესაბამისად შეზღუდული შტატების პრობლემა,

რასაც დიდი სამუშაო დატვირთვა ემატება (ეს განსაკუთრებით ითქმის რეგიონულ ფერმერთა

საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრებზე, რომლებიც რეალურად ორმაგად მომუშავე

მუნიციპალურ ფერმერთა საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრებს წარმოადგენენ). მართალია,

ფოკუსჯგუფების მონაწილეებმა ეგრევე ვერ გაიხსენეს ფერმერთა საინფორმაციო-საკონსულტაციო

ცენტრების მიერ გაწეული დახმარება, მოდერატორის მიერ შეხსენების შემდეგ მათ იმწუთში

აღიარეს, რომ ბევრ მათგანს თურმე მიუღია ესა თუ ის ინფორმაცია შესაბამისი ფერმერთა

საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრიდან. აშკარაა, რომ ფერმერები უფრო მეტს ელიან, ვიდრე

ფერმერთა საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრიებს შეუძლიათ მათ მისცენ განვითარების ამ

ეტაპზე. მაგრამ ისიც აშკარაა, რომ ICC სასარგებლოა როგორც ინფორმაციის მომწოდებელი. ამას

თვითონ რესპონდენტებიც აღიარებენ (სხვათა შორის, ფერმერთა საინფორმაციო-საკონსულტაციო

ცენტრების მთავარი მოვალეობა სწორედ ინფორმაციის გავრცელებაა). ყოველივე ზემოთ

აღნიშნულიდან გამომდინარე, ლოგიკურია დავასკვნათ, რომ ამ ცენტრების სარგებლიანობა წესით

მხოლოდ გაიზრდება დროთა განმავლობაში, განსაკუთრებით, უნარ-ჩვევებისა და ბიუჯეტის

გაზრდისდა მიხედვით.

რესპონდენტებს არ გამოუვლენიათ რაიმე დადებითი განწყობა სახელმწიფო აგარული საკრედიტო

სქემის მიმართ. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ კრედიტების პირობები ფერმერებისათვის მეგობრული

არაა.

ამ პროგრამების დახვეწის/გაუმჯობესების საჭიროება კოოპერატივების არაწევრ ფერმერებს ამ კითხვაზე სათქმელი არაფერი ჰქონდათ. რაც შეეხება

კოოპერატივების წევრებს, მათი პრობლემა აღნიშნეს, სადაც სახელმწიფოს ჩარევაა აუცილებელი:

ფერმერებისათვის მათ საჭიროებებზე მორგებული სასოფლო-სამეურნეო კრედიტები, უფრო

მეტად მიზნობრივი პროგრამები კოოპერატივების პროდუქტების გაყიდვებისა და საბაზრო

კავშირების გასაძლიერებლად.

შემოთავაზებული ახალი პროგრამები და ორგანიზაციები

ზოგიერთმა რესპონდენტმა სახელმწიფოს სახელმწიფო აგრარული ბანკის შექმნაც კი შესთავაზა.

მათი აზრით, სწორედ ასეთი ბანკი შეძლებდა ფერმერებისათვის, მათი ჯგუფებისთვის და

კოოპერატივებისათვის დაბალპროცენტიანი მოქნილი საკრედიტო სქემების მიწოდებას.

115

შემთხვევების შესწავლა

1. შემთხვევები

1ა. შემთხვევა #1 – პირველი ნაბიჯები

ამჟამად ვანი იმერეთის რეგიონის ცენტრად ითვლება თხილის წარმოების თვალსაზრისით.

მუნიციპალიტეტში დიდი რაოდენობით თხილი და ხილი იწარმოება. თუმცა ხილის

ფაქტობრივად მთლიანი მოცულობა არც ისე მაღალი ხარისხისაა და მხოლოდ გადასამუშავებლად

თუ გამოდგება. როგორც პირველადი, ისე მეორადი სასოფლო-სამეურნეო წარმოების სხვადასხვა

(მათ შორის გამომშრალი ხილისა ანუ ჩირის) სფეროში ფერმერთა თანამშრომლობის ხელშეწყობის

მიმართულებით მუნიციპალიტეტში საერთაშორისო დახმარების სხვადასხვა ორგანიზაცია

მუშაობს. „ჩირი“ ბრჭყალებში კი ასეთი სახელწოდების მქონე კოოპერატივია, რომელიც ახლახანს

(2016 წლის დასაწყისში) დარეგისტრირდა ვანში. როგორც სახელწოდებიდან ჩანს, კოოპერატივი

გეგმავს ჩირის წარმოების ჩამოყალიბებას და საბოლოო ჯამში საექსპორტო ბაზარზე გასვლას.

ცხადია, კოოპერატივს გამოსაშრობი ხილის მისაღებად საჭირო მასალის პრობლემა არა აქვს. მის

თორმეტივე წევრს (აქედან 8 - ქალი) ერთმანეთთან მრავალწლიანი სამუშაო და პირადი

ურთიერთობები აკავშირებს. ყველა მათგანი ვანის სხვადასხვა სოფლის მცხოვრებია და ხილსაც

ბევრს აწარმოებს. მიაჩნიათ, რომ საერთო ჩირის გაყიდვა არ გაუძნელდებათ, რადგან მათი აზრით

ჩირზე დიდი მოთხოვნაა. მიღებულ შემოსავალს კი შეტანილი პაების შესაბამისად გაინაწილებენ.

ვანის მუნიციპალიტეტში ჩირისთვის გამოყენებული თითქმის ყველანაირი ხილი მოჰყავთ: ვაშლი,

მსხალი, ხურმა, აგრეთვე ქლიავი.

ჩირის წარმოების პროცესი რთულია და შედგება ისეთი ეტაპებისგან, როგორიცაა შეგროვება,

ტრანსპორტირება, სორტირება, რეცხვა, დაჭრა და შრობა. 2016 წელს კოოპერატივმა ერთ-ერთი

დონორი ორგანიზაციისგან თანადაფინანსების სახით მიიღო 45 ათასი აშშ დოლარის

ღირებულების საშრობი ტექნიკა, რომელიც კრიტიკული წვლილი იყო წარმოებიდან დამატებითი

ღირებულების შექმნის ეფექტურობის მისაღწევად. კოოპერატივს ეკუთვნის 400 კვ.მ. სივრცის

მქონე შენობა-ნაგებობა, სადაც გეგმით საშრობი უნდა დაიდგას. შენობა საფუძვლიან განახლებას

საჭიროებს, რაშიც კოოპერატივს (ამ უკანასკნელისვე ინფორმაციით) ზემოთ აღნიშნული დონორი

დაეხმარება.

კოოპერატივის ყველა წევრს გამომშრალი ხილის წარმოების შესახებ მხოლოდ პირველადი ცოდნა

მოეპოვება. ისინი აღიარებენ, რომ ინდუსტრიულ დონეზე ასეთი პროდუქტის წარმოება, რომლის

ჩამოყალიბებასაც ისინი მოცემულ მომენტში ცდილობენ, სპეციფიკურ ცოდნასა და უნარ-ჩვევებს

საჭიროებს, რაც მათ არ გააჩნიათ. ამიტომ საქართველოში უპრეცედენტო წარმადობის (1ტ/დღე)

ბაზის ჩამოყალიბების პარალელურად კოოპერატივი ცდილობს მიიღოს ამ დანადგარების

პროფესიულად გამოყენების ტრენინგები. ზოგადად კი, მათ ასევე სურთ ფინანსური მართვის,

ბუღალტერიისა და საგადასახადო ტრენინგებიც. მანამდე წელს კოოპერატივმა ჩირის წარმოების

საერთაშორისო პრაქტიკის საკითხებზე ფერმერების მხარდამჭერი ერთ-ერთი თბილისური

არასამთავრობო ორგანიზაციის მიერ მოწოდებული კონსულტაციებით ისარგებლა.

კოოპერატივის სამუშაოების ძირითადი ნაწილი - როგორიცაა რეცხვა და მისთანა ხელით

სამუშაოები, რომლებიც სპეციალიზირებულ ცოდნას არ მოითხოვს - კოოპერატივის ნებისმიერ

წევრს ეხერხება. ქალების მიერ შესრულებული სამუშაო განსხვავდება კაცების მიერ

შესრულებული სამუშაოსგან. კერძოდ, კაცები უფრო მეტად ფიზიკურად დამტვირთველ

ამოცანებს (ხილის შეგროვება, სატრანსპორტო საშუალების დატვირთვა და მერე ჩამოტვირთვა)

ასრულებენ. როგორც ყოველივე ზემოთ მოყოლილიდან ჩანს, მოცემულ მომენტში (კვლევის

საველე პერიოდი - გ.ს.) კოოპერატივის წევრები ხილის შეგროვების ეტაპზე იმყოფებიან, ანუ მათ

ერთობლივი წარმოების პირველი წრე ჯერ არ გაუვლიათ. სამუშაოს ძირითადი ნაწილი

შემოდგომაზე და ზამთარზეც კი მოვა.

116

კოოპერატივის წევრებს, რომლებიც პროფესიით ძირითადად სკოლის მასწავლებლები არიან,

შემოსავლის სხვა წყაროც აქვთ - მეფუტკრეობა, რაც სპეციალური ლიტერატურის დამუშავებით

ისწავლეს.

კოოპერატივი აცნობიერებს, რომ მისი ბიზნესი აწარმოებს ისეთ პროდუქტს, რომელიც საკვების

უსაფრთხოებისა და წარმოების (მათ შორის ხარისხის) გარკვეული სტანდარტებისა და წესების

ცოდნასა და მკაცრ დაცვას მოითხოვს. ეს ასეც უნდა იყოს, რადგან კოოპერატივს სურს, რომ თავისი

მომავალი პროდუქცია როგორც საშინაო, ისე ევროპულ ბაზარზე გაიტანოს. შარშან ერთ ევროპელ

და ერთ აზიელ ბიზნესმენს კოოპერატივს თავიანთ ქვეყნებში ჩირის ექსპორტი შეუთავაზებიათ.

მაგრამ კოოპერატივს და თუნდაც მის ცალკეულ ფერმერებს არ აღმოაჩნდათ ჩირის ერთი გრამიც

კი, რომელიც ევროპულ და საერთაშორისო სტანდარტებს დააკმაყოფილებდა. ეს პრობლემა

მოითხოვს როგორც თანამედროვე ტექნოლოგიებს (მანქანა-დანადგარები, ინფრასტრუქტურა), ისე

შესაბამის ცოდნასაც. დრო გვიჩვენებს, თუ როგორ შეძლებს კოოპერატივი ამ პრობლემების

გადაწყვეტას. ამ კრიტიკულ ეტაპზე ის კვლავ გარედან დახმარებაზეა სასიცოცხლოდ

დამოკიდებული.

საწარმოო ბაზის აშენებისა და სხვადასხვა დანადგარის დამონტაჟების რთული ამოცანების გარდა,

კოოპერატივს სხვა ტექნიკური საჭიროებებიც აქვს: სარეცხი და საჭრელი დანადგარების, აგრეთვე

პროდუქტის გადასაზიდი ტრანსპორტის შესაძენად ფინანსების მოძიება.

1ბ. შემთხვევა #2 - აღმასვლა

თუშეთი მარტო ტურიზმისა და მესაქონლეობის გამორჩეული მხარე არაა. აქ საგრძნობი

მოცულობის ხარისხიანი ბოსტნეულიც იწარმოება. თუმცა თუშეთის გეოგრაფიული

მოწყვეტილობის გამო ეს პროდუქცია ქვეყნის მთავარ ბაზრებს ვერ აღწევს.

შეიტყვეს რა კოოპერატივების მხარდამჭერი სხვადასხვა პროგრამის შესახებ, კახეთის რეგიონის

სოფელ ზემო ალვანის სკოლაში მომუშავე ხუთმა ქალბატონმა 2015 წლის დასაწყისში გადაწყვიტა

ძალების გაერთიანება და ერთობლივი საქმის წამოწყება. თავიანთ მეუღლეებთან ერთად მათ 2015

წლის აგვისტოში დაარეგისტრირეს კოოპერატივი „ნერგები“. კოოპერატივში გაწევრიანებულია 5

ქალი და 5 მამაკაცი. ყველა მათგანი ზემოალვანელი და ერთიმეორის თანამშრომელი და

მეზობელია.

თავდაპირველად კოოპერატივი ყვავილების სათბურზე ფიქრობდა, მაგრამ მოგვიანებით

ბოსტნეულის სათბურის იდეაზე შეჩერდა. რეგისტრაციის პერიოდში კოოპერატივმა მიმართა

ENPARD პროგრამას და წვეთოვანი სისტემის მქონე ორი სათბურის ასაშენებლად 56 ათასი ლარი

თანადაფინანსება მოიპოვა. კოოპერატივის წევრებს კი 22 ათასი ლარი უნდა დაედოთ. მშენებლობა

2015 წლის ნოემბერ-დეკემბერში განხორციელდა.

კოოპერატივის ყველა წევრი ერთsa დ იმავე სამუშაოებს აწარმოებს - კულტივირებიდან

დაწყებული, განაცხადის მომზადებით დამთავრებული. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ისინი

სათბურის ფუნქციონირებისა და ფინანსების მოძიების ყველანაირი სახის ამოცანის შესრულებაში

მონაწილეობენ. სკოლაში მუშაობის მოქნილი განრიგის გათვალისწინებით, ქალბატონები

სათბურებში დროულად ასრულებენ სამუშაოებს. ჩვეულებრივ, სასათბურე სამუშაოები

დილაადრიან იწყება და დღის ბოლოს გრძელდება, ე.ი. შუადღეზე წყვეტაა. ამ წყვეტას მათი

ქმრები ავსებენ.

კიტრის პირველი მოსავალი უხვი გამოვიდა: 3,5 ტონა 1200 მცენარიდან თითო სათბურში.

მოსავლის აღების პერიოდი რამდენიმე ეტაპად გაიყო და აპრილიდან აგვისტოს ბოლომდე

გაგრძელდა. აღსანიშნავია, რომ კოოპერატივი მცენარეებს ბიომეთოდებით ზრდის, ანუ

ბიობოსტნეული მოჰყავს. არავითარი ქიმია! მოთხოვნამ შეთავაზებას გადააჭარბა. სათბურის

117

კიტრი ადგილობრივად გაიყიდა საბაზროს ორმაგ ფასში. მათ მოსავლის მცირე ნაწილი

თბილისშიც გაყიდეს.

თუმცა 600 კვ.მ. ჯამური სასარგებლო ფართობის მქონე ამ ორი სათბურიდან ერთ სეზონზე

მისაღები შემოსავალი 10-წევრიანი კოოპერატივისთვის, ალბათ, საკმარისი არ იქნება. აქედან

გამომდინარე, კოოპერატივი კვლავ ეძებს დახმარებას, რომ ამჯერად სატრანსპორტო საშუალება

შეიძინოს და ერთი-ორი სათბური დაუმატოს წარმოებას. ამით მოსავალი გაიზრდება და აზრი

ექნება თბილისში მის ტრანსპორტირებასა და მაღალ ფასებში გაყიდვას.

მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ, მართალია, სათბური ბიოწარმოებას, ჩვეულებრივ

(ყოველთვის არა), იზოლირებული სივრცით უზრუნველყოფს და მავნებლებისაგან და დიდი

ტემპერატურული და სხვა გარემო ცვლილებებისაგან იცავს, მაგრამ მას არ შეუძლია მთელი წლის

განმავლობაში უწყვეტ რეჟიმში მუშაობა არსებითი ტექნოლოგიური ბაზის, კერძოდ, სათბობი

სისტემის გარეშე. ეს კი, ცხადია, დამატებით ინვესტიციებს მოითხოვს. „სუპერმარკეტები ასეთ

უწყვეტ რეჟიმში მომუშავე მომწოდებელს ეძებენ,“ აღნიშნავს კოოპერატივის ერთ-ერთი წევრი.

აღსანიშნავია, რომ ის 22 ათასი ლარი, რომელიც კოოპერატივის წევრებმა შეიტანეს სათბურების

პროექტში ENPARD-ის 55 ათასი ლარის თანადაფინანსების სახით, ხელფასით უზრუნველყოფილი

სესხის სახით იქნა მოპოვებული. სესხს კი გადახდა უნდა, რაც შემდეგ ორ წელიწადში მოუწევთ

კიდეც. ეს კი მძიმე ტვირთია მათი ისედაც მცირე საოჯახო შემოსავლებისათვის. კოოპერატივიდან

მიღებული მოგება (რომელიც წევრებს შორის თანაბრად ნაწილდება) მხოლოდ სეზონურია

ჯერჯერობით. გარდა ამისა, ის პირველი შემოსავალი, რაც მათ მიიღეს ამ სათბურების საქმიდან,

მათ უკანვე ჩააბრუნეს საქმეში. კოოპერატივის წევრები აღნიშნავენ, რომ სესხები ფერმერებისათვის

არამეგობრული პირობებით გაიცემა. მათი სიტყვებით, კრედიტებს არ უნდა ახლდეს

მნიშვნელოვანი ფარული ხარჯები, უნდა ჰქონდეს უფრო გრძელი გადახდის პერიოდი (ასე, 10

წელი) და უნდა იწყებოდეს შეღავათიანი პერიოდით. კოოპერატივის წევრები წუხან, რომ სოფლის

მეურნეობა ცუდ დღეშია და ამ დროს სახელმწიფო და არასამთავრობო ორგანიზაციები არასწორ

მიდგომას იყენებენ, როცა ღარიბ და უფულო ფერმერებსა და კოოპერატივებს ფულად

თანამონაწილეობას აიძულებენ, რაც ამ უკანასკნელებს ბანკებიდან მაღალპროცენტიანი სესხების

აღებისკენ უბიძგებს. მაგრამ ისიც სინამდვილეა, რომ ასეთ თანამონაწილეობით საგრანტო

პროგრამებში მონაწილეობის გადაწყვეტილებას მხოლოდ და მხოლოდ ფერმერები იღებენ - ეს

მათი თავისუფალი ნებით ხდება. ასეა თუ ისეა, კოოპერატივი სახელმწიფოს ფერმერებისთვის

უფრო მეგობრული კრედიტების პროგრამების დანერგვას სთხოვს.

ცალკე უნდა აღინიშნოს, თუ რა ტექნიკური დახმარება მიიღო კოოპერატივმა ENPARD-ის

ფარგლებში. ესაა ისრაელში წარმოებული სათბურები და სავენტილაციო სისტემა. წარმოების

შთამბეჭდავი პირველი წრის შემდეგ კოოპერატივმა გადაწყვიტა, ზაფხულშიც ემუშავებინა

სათბური, ოღონდ ამჯერად – პომიდორზე. სამწუხაროდ, ამ ვარიანტმა არ გაამართლა. აგვისტოს

პაპანაქება სიცხეში სათბურების სავენტილაციო სისტემამ ვერ უზრუნველყო მცენარეეები

შესაბამისი ტემპერატურული რეჟიმით. რამდენიმე კვირაში ერთ-ერთი სათბურის ვენტილატორი

გაფუჭდა. საბედნიეროდ, პრობლემა დონორი ორგანიზაციის უშუალო დახმარებით მოგვარდა.

ამრიგად, ზაფხულში სათბურში პომიდვრის მოყვანა არ გამოდგა „კარგი“ იდეა. კოოპერატივის

ფერმერთა თქმით, ეს იდეა ეფუძნებოდა მათ მიერ დაქირავებული ადგილობრივი აგრონომის

რჩევას. პრობლემა, სავარაუდოდ, წამოჭრა იმან, რომ მათ საზაფხულო წარმოებისთვის პომიდვრის

უცნობი ჯიში შეარჩიეს რაიმე საფუძვლიანი შესწავლის გარეშე. მერე კი აღმოჩნდა, რომ ამ ჯიშის

პომიდორს თურმე ზედმეტად და დამღუპველად გრძელი ვეგეტაციის პერიოდი ჰქონია.

სათბურში ბოსტნეულის მოყვანის ცოდნა და უნარი კოოპერატივის წევრებმა საკუთარ ბოსტნებში

მრავალწლიანი მუშაობით შეიძინეს და კიდევ უფრო განავრცეს სათბურებში მუშაობით (ის, რაც

სათბურის სპეციფიკას ეხება), რაშიც მათ პირველ თვეებში ეხმარებოდა დაქირავებული

ადგილობრივი აგრონომი (კოოპერატივს ჯამში 3000 ლარი გადაუხდია მისთვის), ხოლო შემდეგ -

საკუთარი ძალისხმევით მოპოვებული ინტერნეტ-ინფორმაცია. ცნობილია, რომ სასათბურე

118

წარმოება (განსაკუთრებით, ბიოწარმოება) რთული პროცესია. სათბურის ყოველი პარამეტრი თუ

სისტემის ნაწილი (გათბობა, ვენტილაცია, სარწყავი მოწყობილობა, და ა.შ.) დიდ ყურადღებასა და

სიფხიზლეს მოითხოვს. აქ საჭიროების შემთხვევაში სწრაფი რეაგირებაა ხოლმე აუცილებელი.

კოოპერატივის ფერმერებს გამოცდილების წყალობით არ გაუჭირდათ სასათბურე ნიადაგის

შესაბამისი ხარისხის ნარევის მომზადება. მათ ადგილობრივი ნაყოფიერი ნიადაგი გამოიყენეს და

შესაბამისი პროპორციით გაამდიდრეს ის კომპოსტით, ქათმისა და ძროხის ნაკელით, აგრეთვე

ჭინჭრის ექსტრაქტით. მიმდინარე წელს კოოპერატივს პერიოდულად სტუმრობდა დონორის

კონსულტანტი და კიტრის წარმოებაზე ადგილზე უტარებდა კონსულტაციებს.

გამოცდილების ნაკლებობა გარკვეულწილად კომპენსირებულია ინოვაციური და

ექსპერიმენტული მიდგომებით. ამ მხრივ, სათბურში მოსაყვანად კიტრისა და მისი ჯიშის (ეს ჯიში

მანამდეც მოჰყავდათ რეგიონში და ცნობილი იყო მისი თავისებურებები) შერჩევა ძალიან

წარმატებული აღმოჩნდა. ინოვაციური იყო ასევე მეორე კულტურის დარგვის გადაწყვეტილებაც

(მოცემული ადგილებისთვის უცნობი პომიდვრის ჯიში), რომ უფრო მრავალფეროვანი გაეხადათ

წარმოებული პროდუქტების რიგი და შეემცირებინათ შემოსავლებზე ამა თუ იმ პროდუქტის

შესაძლო დანაკარგის ეფექტი. გარდა ამისა, კოოპერატივმა პომიდვრის ჩითილების საწარმოებლად

იქვე მცირე სათბურიც ააშენა.

ეს ბიოსათბურები ალვანისთვის პირველი შემთხვევაა და არაა გასაკვირი, რომ ალვანელები დიდ

ინტერესს იჩენენ მათ მიმართ და სტუმრობენ კიდეც კოოპერატივს ბიოწარმოების შესახებ უფრო

მეტის გასაგებად. ზოგიერთმა მათგანმა საკუთარი ბიოსათბურიც კი ააშენა თვითნასწავლობის

კვალობაზე. მოკლედ, სასათბურე წარმეობის პირველი წრის წარმატების გამო, უკვე ბევრ

ალვანელს სჯერა ბიოსათბურების.

თვალში საცემია გამოკვეთილი ხელმძღვანელობის გარეშე კოოპერატივის წევრთა ძლიერი

გუნდური მუშაობა. ფერმერები აღნიშნავენ, რომ ხშირად სხდებიან და განიხილავენ სამუშაოს

სხვადასხვა მხარეს და ყოველთვის აღწევენ საერთო აზრს, ყოველთვის თანხმდებიან შემდგომ

ნაბიჯებზე. ადამიანურ დონეზე თუ განვიხილავთ ამ საქმიანობას, მათ უხარიათ ხოლმე

ყოველდღე სათბურში მისვლა და ერთიმეორის მხარდამხარ მუშაობა.

ახალი სათბურისათვის ფულის მოძიების გეგმის გარდა, კოოპერატივმა დახმარებისათვის ისევ

ENPARD პროგრამას მიმართა. ფერმერებს სურთ 33 ათასი ლარი თანადაფინანსების მიღება, რომ

იყიდონ ბიოპროდუქტების გადასატანი სატვირთო მანქანა და ერთ-ერთი სათბურისათვის

ბუნებრივ აირზე მომუშავე სათბობი სისტემა და ხუთტონიანი წყლის ავზი (ვინაიდან ამ

პროგრამამ უკვე დაუფინანსა ორი სათბურის აშენება, მესამისთვის თანხას უკვე ვეღარ

მოითხოვენ). ეს მათ ზამთარში სათბურის ამუშავების საშუალებას მისცემს.

კიდევ ერთი საინტერესო გარემოება უნდა აღინიშნოს ამ კოოპერატივთან დაკავშირებით:

სათბურები აშენებულია ერთ-ერთი წევრის კუთვნილ მიწაზე, სადაც შორიახლოს დგას ძველი

ტრადიციული საცხოვრებელი სახლი. აღმოჩნდა, რომ ამ სახლში თავის დროზე უცხოვრია

ალვანის დამგეგმარებელს დავით აბაშიძეს, რომელსაც ეს ადგილი უყიდია XX საუკუნის

დასაწყისში. კოოპერატივი ამ სახლის შეკეთებისა და კულტურულ (ტურისტულ)

ღირსშესანიშნაობად გადაქცევის იდეას ამუშავებს.

ყველა შემთხვევაში, კოოპერატივს ზემოთ აღნიშნული სხვადასხვა სასიცოცხლო საჭიროების

დაკმაყოფილებისათვის გარედან ფინანსური დახმარების მოძიების იმედიც აქვს.

დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ ეს შემთხვევა აჩვენებს მიზანსწრაფულობისა და

სტრატეგიული დაგეგმვის ნაკლებობას. ორივე ეს პიროვნული თვისება არსებითია კოოპერატივის

სიცოცხლისუნარიანობისთვის. გარდა ამისა, გადაწყვეტილებების მიღებისა და ლიდერობის უნარ-

ჩვევები ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების საწყის ეტაპზეა. ეს პრობლემები არსებითად იქიდან

გამომდინარეობს, რომ კოოპერატივის წევრები ენთუზიასტები არიან. მათ კოოპერატივის

შექმნამდე არ გააჩნდათ ბიზნესის ერთობლივად წარმოების გამოცდილება. აშკარაა, რომ

119

პროფესიონალიზმის ნაკლებობა იოლად ვერ შეივსება მხოლოდ ენთუზიაზმითა და ენერგიით,

განსაკუთრებით მაშინ, როცა საერთო საქმის გარდა სხვა სამუშაოსაც ასრულებ.

1გ. შემთხვევა #3 – სრული წინსვლა

რუსეთის მიერ ხელოვნურად გავლებული საზღვრებით სამი მხრიდან მოქცეული სოფელ

ხურვალეთის მაცხოვრებლებისთვის ცხოვრება და მუშაობა თითქმის არასოდეს შეჩერებული.

სწორედ აქ, კონფლიქტის ხაზზე წარმოიშვა საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი

კოოპერატივი. ეს მოხდა ადრეულ 2014 წლის დასაწყისში. იქიდან მოყოლებული კოოპერატივი

შეწონილი, მუდმივი სვლით სულ წინ მიდის.

კოოპერატივი „ტირიფონა 2014“-ის შვიდი წევრიდან38 ხუთნი გორის მუნიციპალიტეტის

სოფლების მცხოვრებნი არიან, მეექვსე დევნილია სამაჩაბლოდან, ხოლო მეშვიდე - ეკო-მიგრანტია

აჭარის რეგიონიდან. თითქმის ყველა მათგანი მრავალწლიანი აგრარული და მექანიზაციის

გამოცდილების მქონე 40-50 წლის მამაკაცია, რომლებიც მუნიციპალიტეტის სხვადასხვა ადგილას

მოზრდილი ფართობის ნაყოფიერ სასოფლო მიწებს ფლობენ. ისინი ერთმანეთს დიდი ხანია

იცნობენ. იმას, რასაც ისინი დღეს ერთობლივად აკეთებენ კოოპერატივში, მანამდეც აკეთებდნენ.

მათ ახასიათებთ ურთიერთნდობა და ერთმანეთის ექსპერტიზის რეალური ცოდნა. კოოპერატივში

ყველა მათგანის ფუნქცია და როლი კრიტიკულია. გარდა ამისა, ეს ფუნქციები ნაწილობრივ

ერთმანეთს ფარავს, რაც რომელიმე წევრის ადგილზე არყოფნის შემთხვევაში მისი ფუნქციის

უპრობლემოდ დაფარვის გარანტიაა. ამრიგად, კოოპერატივის წევრების შერჩევა ეფუძნებოდა

გასული 10-15 წლის სამუშაო და პირად, მეგობრულ ურთიერთობებს, გაერთიანებულ რესურსებსა

და ექსპერტიზას, იმრიგად, რომ უზრუნველყოფილიყო კოოპერატივის, როგორც ბიზნესის,

მდგრადობა და სიცოცხლისუნარიანობა.

ყველაფერი დაიწყო იმით, როცა კოოპერატივის წევრებმა გაიგეს საერთშორისო ორგანიზაციების

მიერ ფერმერთა მხარდასაჭერად წარმოებული სხვადასხვა ღონისძიების შესახებ. მათ

კოოპერატივის დასარეგისტრირებლად კოოპერატივების სააგენტოს მიმართეს. კანონით

კოოპერატივის წესდებისათვის დადგენილი მთელი რიგი ფორმალობების გამო (მაგ., წილების

მკაფიოდ მითითების აუცილებლობა) პროცესი რთული აღმოჩნდა. ფერმერებს საკმაოდ

გაუჭირდათ ყველა მცირე, მაგრამ მნიშვნელოვანი დეტალის გათვალისწინება. საბოლოო ჯამში,

მათ ეს ეტაპი გადალახეს. ახლად დაარსებულ კოოპერატივს ესაჭიროებოდა სათანადო

ინფორმაცია და გამოცდილება, თუ როგორ უნდა ემუშავა და ეწარმოებინა ბუღალტერია, როგორ

მოეძია დახმარება და ფინანსები. კოოპერატივის წევრები, პირველ რიგში, მიზანსწრაფული და

შორსმჭვრეტელი ხელმძღვანელობა (სოსო ხუროშვილი, როინ ფოლადაშვილი) მრავალჯერ ეწვია

ფერმერთა საინფორმაციო ცენტრს, კოოპერატივების სააგენტოსა და საერთაშორისო

ორგანიზაციებს, აგრეთვე ინტენსიურად იყენებდა ინტერნეტს საჭირო ინფორმაციის

მოსაპოვებლად.

კოოპერატივის წევრებს კოოპერატივის შექმნის იდეა დაებადათ იქიდან გამომდინარე, რომ მათ

ძალიან უჭირდათ დიდი ფართობის მიწის დამუშავება. კოოპერატივში კი მათ გაუჩნდებოდათ

თანადაფინანსების სახით მიწის დასამუშავებელი სათანადო მექანიზაციის მიღების რეალური

შესაძლებლობა. გარდა ამისა, მათთვის მნიშვნელოვანი იყო ისიც, რომ როგორც კოოპერატივს მათ

აღარ მოუწევდათ 2017 წლის ბოლომდე გადასახადის გადახდა. დაბოლოს, კოოპერატივის

საშუალებით ისინი გააერთიანებდნენ ცალკეული წევრების მიწებს, ფინანსებს, სამუშაო ძალას, და

საბითუმო შემსყიდველებზე გაასაღებდნენ გაერთიანებულ მოსავალს.

თავიდან კოოპერატივს ერთი ძველი ტრაქტორი ჰქონდა, რაც, ცხადია, არ იყო საკმარისი. 2015

წელს ENPARD-ის პროგრამის ფარგლებში მათ “ელკანასაგან” მიიღეს 107 ცხ.ძ. სიმძლავრის

ტრაქტორი “ბელარუსი”

38 ტირიფონა ეწოდება საკმაოდ მოზრდილ ველს შიდა ქართლში, სადაც კოოპერატივის მიწები მდებარეობს.

120

და იტალიური რევერსული ფრეზი39. კოოპერატივმა ხარჯების 26% დაფარა, დანარჩენი -

ENPARD-ის პროგრამამ. კოოპერატივმა აღნიშნული ტექნიკა წარმატებით გამოიყენა თავის

მარცვლეულის სავარგულებში (90ჰა), რომლებიც შავშვების თემში მდებარეობს40 (ამის გარდა,

კოოპერატივს კიდევ აქვს ბოსტნეულითა და ხეხილით დაფარული 2ჰა მიწა). 2016 წელს

კოოპერატივმა პირველი მოსავალი მიიღო: ბევრი ქერი და ხორბალი, ასევე წიწიბურა და ჭვავი.

წიწიბურას მოსავალი რეკორდული აღმოჩნდა: 5 ტონა 2ჰა-დან. ქერისა და ხორბლის

მოსავლიანობაც დიდი იყო: 4 ტ/ჰა და 4,5 ტ/ჰა შესაბამისად.

ამ წარმატების წინაპირობა იყო სათანადოდ გამოყენებული სასოფლო-სამეურნეო ცოდნა.

მაგალითად, მათ დიდი ყურადღებით შეარჩიეს მარცვლეულის სათანადო ჯიშები. მართალია, XX

საუკუნის 90-იანი წლებიდან მოყოლებული სქართველოში ჯიშების ზონირება აღარ წარმოებს,

კოოპერატივის იმ წევრებმა, რომლებიც გამოცდილი აგრონომები არიან, მიმოიხილეს მეზობელ

ქვეყნებში ზონირებული ჯიშები და შეარჩიეს მაქსიმალურად მსგავს კლიმატურ და სხვა

პირობებში მოსაყვანი ვარიანტები. გარდა ამისა, მარნეულში მოღვაწეობს მეთესლე კახა ლაშხი,

რომელიც ასეთი ჯიშების დანერგვას აწარმოებს. კოოპერატივი სწორედ მასთან თანამშრომლობს

ჯიშების შერჩევის საკითხებზე. ეს თანამშრომლობა ჯერ კიდევ 2010 წელს დაიწყო. ამ გზით

შერჩეულ ჯიშებს კოოპერატივი ცდის თავის მიწებზე და წარმატების შემთხვევაში იწყებს მათ

მოყვანას საწარმოო მასშტაბით. ერთდროულად რამდენიმე კულტურის მოყვანა ამცირებს

ფერმერების მთლიანი მოსავლის დაღუპვის რისკს, რომელიმე კულტურის მოსავლის ჩავარდნის

ჩემთხვევაში.

კოოპერატივის გადაწყვეტილება ამა თუ იმ კულტურის მოყვანის თაობაზე ეფუძნება წევრთა

პრაქტიკულ გამოცდილებასა და ბაზრის მოთხოვნებს. კოოპერატივს პროდუქციის მყიდველების

საკუთარი ქსელიც კი მოეპოვება. მაგალითად, ქერი კარგად იყიდება კასპის მუნიციპალიტეტში

მცხოვრებ აზერბაიჯანელ მესაქონლეებში. „ჩვენთვის პრობლემა არაა პროდუქციის გაყიდვა,“ -

აცხადებს როინ ფოლადაშვილი.

საინტერესოა, რომ ENPARD-ის პროგრამის ფარგლებში 2015 წლიდან დაწყებული დახმარება

დღესაც გრძელდება. მაგალითად, სექტემბერში კოოპერატივი დისკურ ფარცხს მიიღებს. ასეთი

დონის ტე ქნიკური დახმარება კოოპერატივის სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობას

მექანიზაციით სრულად აკმაყოფილებს და მის ეფექტურობას შეძლებისდაგვარად მაქსიმუმამდე

ზრდის. კოოპერატივი პარალელურად სხვა წყაროებიდანაც იღებს დახმარებას (მაგალითად, DRR

ცენტრიდან მიიღო შხამქიმიკატების საწარმოო სიმძლავრის აპლიკატორი).

კოოპერატივის წევრებს საწესდებო კაპიტალში თანაბარი წილები აქვთ შეტანილი - 50-50 ლარი -

თუმცა, შემოსავალს ყოველი წევრის რეალური მოსავლის მიხედვით ანაწილებენ.

ერთობლივი სამუშაოები რამდენიმე ტიპისაა:

- დაგეგმვა (რა, სად, როდის დაითესოს);

- მიწის მომზადება, დათესვა, მოყვანა, მოსავლის აღება;

- საერთო მყიდველისთვის მოსავლის მიყიდვა.

39 ამ ახალი სახის საშუალებით მიწის დამუშავების დროს ნიადაგი თანაბარი სიმაღლის მიიღება, არ ხდება

კვლების წყვეტა. 40 საქართველოში მუნიციპალიტეტები შედგება თემებისგან, თემები კი - სოფლებისგან. შავშვების თემი

მდებარეობს აღმოსავლეთ-დასავლეთის მაგისტრალსა და კონფლიქტის ზონას შორის და მოიცავს ისეთ

სოფლებს, როგორიცაა ხურვალეთი, შავშვები და ასე შემდეგ. სწორედ აქ უახლოვდება კონფლიქტის ზონის

საზღვარს აღნიშნული მაგისტრალი ყველაზე მეტად (რამდენიმე ასეულ მეტრში). ეს საზღვარი სოფელ

ხურვალეთს, სადაც კოოპერატივის ტექნიკური და საოპერაციო ბაზა მდებარეობს (კოოპერატივის

დირექტორის შინამეურნეობის ტერიტორიაზე არსებულ სამანქანე დეპოში), სამი მხრიდან ერტყმის.

121

ამრიგად, კოოპერატივის წევრები ერთობლივად მუშაობენ წარმოების ყველა ეტაპზე - დაწყებული

დაგეგმვით და დამთავრებული გაყიდვებით.

მოსავლის აღება ყველაზე რთული ეტაპია. კოოპერატივს არა აქვს საკუთარი კომბაინი ამ

უკანასკნელის სიძვირის გამო. საწარმოო მასშტაბით აგრარული პროდუქციის ფაქტობრივად

ყველა მწარმოებელი საქართველოში იძულებულია იქირაოს ხოლმე ეს კომბაინი. მათ

მომსახურების მიმწოდებლის ორი არჩევანი აქვთ მხოლოდ: USAID-ის მიერ დაფინანსებული

ფერმერთა მომსახურებისა და მექანიზაციის ცენტრი ან კერძო მიმწოდებელი, რომელიც

ფაქტობრივად ერთია - კახეთში. კერძო მიმწოდებელი ფერმერებს 1ჰა-ს 100 ლარად უმუშავებს,

ცენტრი კი - 120 ლარად. იმისდა მიხედვით, თუ რომელი მიმწოდებელია თავისუფალი,

ფერმერები ხან ერთს ირჩევენ, ხან მეორეს. თუმცა, მეორე ურჩევნიათ სიადვილისა და სისწრაფის

გამო.

კოოპერატივის შექმნამდე და მარცვლეულის მოყვანის დაწყებამდე კოოპერატივის წევრებს ხილი

მოჰყავდათ. ძველად შიდა ქართლის მთელი ველი ხომ ხილის წარმოების ერთ-ერთი მთავარი კერა

იყო საქართველოში. მოგვიანებით ინფრასტრუქტურა მოიშალა და თითქმის ყველგან გაქრა ასე

საჭირო სარწყავი არხების სისტემები. მაგალითად, კოოპერატივის დირექტორის სიტყვებით,

გორის 19 სოფელი და კასპის 10 სოფელი ადრე ნადარბაზევის ტბის წყლით ირწყვებოდა, რასაც

სიმაღლეში სხვაობა უწყობდა ხელს (ბუნებრივი დენა). თვითონ ტბა კი წყალს ლიახვიდან იღებდა

საქაჩებით. 90-იან წლებში არხები, რომლებითაც წყალი ტბიდან აღნიშნულ სოფლებს

მიეწოდებოდა, სპონტანურად მოიშალა. შესაბამისად, სისტემა თავიდანაა მოსაწყობი. შექმნილმა

წყლის დეფიციტმა მომავალი კოოპერატივის წევრები აიძულა მეხილეობისთვის ხელი შეეშვათ და

ფულის მომტან ისეთ კულტურებზე გადასულიყვნენ, რომლებიც წყალს ნაკლებად საჭიროებდნენ,

კერძოდ, ხორბალსა და ქერზე.

ამ წელს ფერმერებს უხვი მოსავალი აქვთ - პირველად, როგორც კოოპერატივის წევრებს. ამ

მომენტში მათთვის მთავარი პრობლემაა სასტიკი კონკურენცია მარცვლეულის იმპორტიორებთან.

მათი აზრით, იმპორტიორები არარეალურად დაბალ ფასებში ყიდიან შემოტანილ მარცვლეულს

და ამით ადგილობრივ წარმოებას კლავენ. კოოპერატივის წევრები გეგმავენ, რომ მათი მიწების

ნაწილზე (დაახლოებით 7ჰა-ზე) ბოსტნეულიც აწარმოონ. ეს ის მიწებია, სადაც სარწყავი წყალი

ადგილობრივად, მიწისქვეშა შრეებიდან შეიძლება ამოიქაჩოს. თუმცა, ამას ჭაბურღილის

მოსაწყობი ტექნიკა და მძლავრი საქაჩი სჭირდება. „ჩვენ ვერ ვმონაწილეობთ სახელმწიფო

პროგრამაში „დარგე მომავალი!“, რადგან არ გვაქვს ხეხილისათვის საჭირო წყალი,“ - სინანულით

ამბობს როინ ფოლადაშვილი.

მართალია, ერთობლივი სამუშაოები კოოპერატივის ფერმერთა საქმიანობის ძირითადი სახეობაა,

თითოელ მათგანს თავისი დამატებით საქმეც აქვს (მესაქონლეობა, მეფუტკრეობა, სასოფლო-

სამეურნეო პროდუქციის ტრანსპორტირება), რომ ოჯახის შემოსავალი ცოტა კიდევ გაზარდოს და

ამით უფრო მეტად შესაძლებელი გახადოს კოოპერატივის შემოსავლის გარკვეული ნაწილის

რეინვესტირება. მაგალითად, გორიდან კასპში აგრარული პროდუქტების ტრანსპორტირების

თითო რაუნდს ერთ-ერთი ფერმერისთვის 60 ლარი მოაქვს. „ეს საკმარისია იმისათვის, რომ ოჯახი

მთელი ერთი კვირით შეინახო, რადგან საკუთარი შინამეურნეობიდან მიღებული კვერცხი და სხვა

საკვები მაქვს,“ - აცხადებს ის.

აღსანიშნავია, რომ ზემოთ აღნიშნული 92 ჰა ნაყოფიერი მიწა მათმა მესაკუთრეებმა გასული

საუკუნის 90-იანი წლებშ და ასევე 2000-2010 წლებში შეიძინეს შესაბამისად ფაქტობრივი

სარგებლობითა თუ გრძელვადიანი იჯარით აღების შემდგომი შესყიდვით. სხვა სიტყვებით,

„კოოპერატივის წარმატებული რომ იყოს, ის არ უნდა იმართებოდეს ერთი კაცის მიერ. კი, მე

დირექტორი ვარ, მაგრამ გადაწყვეტილებებს სხვა წევრებთან კონსულტაციის გარეშე არ ვიღებ,“ -

აღნიშნავს როინ ფოლადაშვილი.

122

რაც შეეხება მომავლის გეგმებს, ისინი MERCY CORP-ისთვის მიმართვას აპირებენ, რომ ამ

უკანასკნელმა იქნებ ზემოთ აღნიშნული ჭაბურღილის გათხრა და აღჭურვილობა დაუფინანსოს.

წარმატების შემთხვევაში ისინი შეძლებენ ინტენსიურ სოფლის მეურნეობაზე ნაწილობრივ

(ბოსტნეული და ხეხილის ზოგიერთი ჯიში) გადასვლას, რაც განვითარების მეტად სასურველი

სცენარია მეტი შემოსავლიანობის გამო. თუმცა, მარცვლეულის მთლიანი ჩანაცვლება მაინც ვერ

მოხერხდება წყლით თუნდაც 100%-იანი მომარაგების შემთხვევაშიც, რადგან კოოპერატივის

მიწების ნაწილი ზღვის დონიდან საკმაოდ მაღლა მდებარეობს. ამ მნიშვნელოვანი მიზნებისკენ

მიმავალ გზაზე კოოპერატივს სერიოზული რისკი ეღობება - ყოველწლიური სეტყვა, რომელიც

მთელ რეგიონს აპარტახებს, ანადგურებს რა მთელ ბოსტნეულსა და ხილს (მარცვლეული

შედარებით საღ-სალამათი რჩება).

კოოპერატივის ფერმერთა თქმით, მათთან, როგორც ძლიერ და პერსპექტიულ კოოპერატივთან ,

თანამშრომლობა სურთ სხვადასხვა ორგანიზაციებს. ასევე, სხვა, უფრო ნაკლებად წარმატებული

კოოპერატივებიც ცდილობენ მათთან საქმის დაჭერას შერწყმის გზით. თუმცა, „ტირიფონა 2014–

ის“ მფლობელები ძალიან ფრთხილობენ და არ სურთ ახალი წევრების მიღება, მით უმეტეს, სხვა

კოოპერატივთან შერწყმა.

1დ. შემთხვევა #4 – წარუმატებლობა

ქვემო ქართლის რეგიონის გარდაბნის მუნიციპალიტეტში, რეგიონის სხვა მუნიციპალიტეტებთან

შედარებით, ყველაზე მეტი კოოპერატივია დარეგისტრირებული. აქ ეთნიკური შერეული

მოსახლეობა ცხოვრობს - მისი 43% აზერბაიჯანელია. მათი შემოსავლის ძირითადი წყარო სოფლის

მეურნეობაა.

„აგროფირი“ 2015 წლის გაზაფხულზე დაარსდა. მისი მფლობელები ქალაქ გარდაბანში მცხოვრები

ოთხი აზერბაიჯანელი მამაკაცი და ერთი ქართველი ქალია. მათ იმედი ჰქონდათ, რომ გრანტს

მიიღებდნენ და ამ დახმარებით ბოსტნეულის სათბურს ააშენებდნენ.

კოოპერატივის მთავარი მამოძრავებელი ძალა იყო ვიდად ისმაილოვი, 60 წელს გადაცილებული

აქტიური მეწარმე. დანარჩენი წევრები (ერთის გარდა) კი დროში გამობრძმედილი აზერბაიჯანელი

გლეხები იყვნენ. საბჭოთა პერიოდში ვიდადი ქალაქ გარდაბანში არსებულ სასოფლო-სამეურნეო

მანქანების სარემონტო ბაზის მექანიკოსად და იმავდროულად აგროტექნიკოსად მუშაობდა 30

წლის განმავლობაში.

კოოპერატივის შექმნა მაშინ გადაწყდა, როცა ვიდადმა სახელმწიფო და სახელმწიფო

ორგანიზაციის მიერ კოოპერატივებისათვის წარმოებული დახმარების შესახებ შეიტყო.

დაფინანსების მოსაპოვებლად ვიდადი რამდენიმე ორგანიზაციას ეწვია თბილისსა და რეგიონში.

ბოლოს მან კონსულტაცია გაიარა MERCY CORPS-თან, რომელმაც 2016 წლის კოოპერატივების

საგრანტო კონკურსში მონაწილეობას ურჩია. აგროფირმა კონკურსის პირველი (კონცეფციის) ეტაპი

წარმატებით გაირა და MERCY CORPS-ს სრული საგრანტო განაცხადი წარუდგინა ბოსნტეულის

სათბურის ასაშენებლად.

ვიდადის სათბურის აშენება ზემოთ აღნიშნულ სარემონტო ბაზის ტერიტორიაზე (რომელიც მის

შვილს ჰქონდა მანამდე შეძენილი) სურდა. სამწუხაროდ, განაცხადი არ დაფინანსდა. ვიდადის

მტკიცებით, მას არ მიუღია რაიმე ახსნა-განმარტება ამასთან დაკავშირებით, თუმცა, იმას კი

აღიარებს, რომ იმ დროს რაღაც წერილი მიიღო, მაგრამ წაუკითხავად გადაუგდია. არაა

გამორიცხული, რომ ეს წერილი MERCY CORPS-ისგან იყო.

123

შემდეგ ვიღაცას მისთვის უთქვამს, რომ მინის სათბურის მაგივრად პოლიეთილენის სათბური

უნდა აერჩია. მას ვერ გაუგია, თუ რატომაა მინის სათბური „ცუდი“41, მაშინ, როცა პირიქით კარგია.

მას არ ახსოვს, ვინ უთხრა მას ასეთი რამ, ან რომელ ორგანიზაციაში უთხრეს.

აღსანიშნავია, რომ კოოპერატივს 2015 წელს არსად არ წარუდგენია რაიმე განაცხადი. უფრო მეტიც,

ვიდადის არ ახსოვს ზუსტად როდის დაარეგისტრირა თავისი კოოპერატივი . მას 2014 წელი

ახსოვს. არადა, ოფიციალური მონაცემით, ეს მოხდა 2015 წელს. სავარაუდოდ, კოოპერატივი

დაფუძნდა 2014 წლის ბოლოს, ხოლო დარეგისტრირდა რამდენიმე თვის შემდეგ, 2015 წელს.

ვიდადის სიტყვებით, სათბურის განაცხადის ჩავარდნის შემდეგ მისთვის 20 ჰა მიწის იჯარით

აღება და ამ მიწის დამუშავებისათვის გრანტის მოძიება ურჩევიათ. მას კი მოუძიებია ასეთი მიწა,

მაგრამ გრანტი არ მიუციათ. ახლა მას, მისივე თქმით, ამ მიწის იჯარის თანხის გადახდა უწევს.

თავიდან ის იმასაც ამტკიცებდა, რომ თითქოს ერთ დონორ ორგანიზაციას, რომლის სახელსაც ის

ვერ იხსენებს, მისთვის სათბურის ასაშენებელი კრედიტის აღებაც კი შეუთავაზებია. მას აუღია

კრედიტიც და სამშენებლო ფირმასთანაც კი გაუფორმებია ხელშეკრულება. შემდეგ კი, როცა

გრანტი ვერ მიუღია, უწევს კრედიტის გადახდა. სამშენებლო კომპანიას კი უბრალოდ ემალება.

მოგვიანებით საუბარში ვიდადმა აღიარა, რომ ეს კრედიტი მან თავისი სხვა საქმისათვის აუღია.

ვიდადი ჩივის, რომ მისი კოოპერატივის ორი წევრი მოსკოვში წავიდა და მხოლოდ სამნი დარჩნენ.

მას არ აინტერესებდა MERCY CORPS-თან უარის მიზეზის გარკვევა და დაფინანსების

მოსაძიებლად ხელახალი მცდელობა. მიზეზად მან მოიყვანა თავისი ასაკიც. თანაც მან აღნიშნა,

რომ გრანტის მოძიებას მისთვის აღარ აქვს აზრი შიდა კავშირების გარეშე. „ისედაც ბევრი სხვა

საქმე მაქვსო“.

ისიც საინტერესოა, რომ ვიდადის სიტყვებით, მან კოოპერატივებისა და მცირე და საშუალო

საწარმოების დახმარების სახელმწიფო პროგრამის ფარგლებში არასამთავრობო ორგანიზაცია

RDA-ს მიმართა სამ პირზე გათვლილი გრანტის მისაღებად (3 x 5000 ლარი = 15000 ლარი), მაგრამ

აქაც უარი მიიღო. ვიდადის სახელმწიფოსთვის ახსნა-განმარტებისათვის მიუმართავს, მაგრამ მისი

მოთხოვნა RDA-სთვის გადაუმისამართებიათ. ამ უკანასკნელს კი, მისი მტკიცებით, პასუხი

მისთვის არ გაუცია.

ყოველივე ამის გათვალისწინებით, ვიდადიმ ამ წარუმატებლობების უწყვეტი პარტიისთვის

წერტილის დასმა გადაწყვიტა. მას საგადასახადოში კოოპერატივის საქმიანობის შეჩერება

უთხოვია, ხოლო ამ ზაფხულს მასთან სტუმრად მყოფ კოოპერატივების განვითარების სააგენტოდ

წარმომადგენლებისათვის განუცხადებია, რომ კოოპერატივის დახურვას აპირებდა.

ვიდადი თვლის, რომ ზემოთ აღნიშნულის შემდეგ მისი კოოპერატივის სტატუსი შეჩერებულია

სააგენტოს მიერ. თუმცა, სააგენტოს ოფიციალურ ინტერნეტ-ბაზაში

(http://acda.gov.ge/index.php/geo/cooperatives/show/686) მის კოოპერატივს მოქმედი სტატუსი უწერია.

დაბოლოს, ნიშანდობლივია, რომ, ერთი მხრივ, ვიდადი თავის კოოპერატივს ხურავს, მეორე

მხრივ, აღმოჩნდა, რომ ის არც ამ მომენტში იტყოდა უარს სათბურის დაფინანსებაზე, თუ ასეთი

რამ ხელმისაწვდომი იქნება.

41

აქ ალბათ იგულისხმება ის, რომ მინის სათბურის ფასი უფრო მეტია პოლიეთილენის სათბურის ფასზე.

124

2. შემთხვევების შედარებითი მიმოხილვა

ზემოქმედების

ფაქტორები

შემთხვევა #1 –

ჩირი

შემთხვევა #2 -

ნერგები

შემთხვევა #3 –

ტირიფონა 2014

შემთხვევა #4 –

აგროფირი

მუშაობის

რეალური წელი

2015 წ-ის ბოლო -

ადრეული 2016 წ

ადრეული 2015 წ 2014 წ უცნობია

ფსიქოსოციალური ფაქტორები

ლიდერი ერთი ქალი

ლიდერი

ერთი ქალი

ლიდერი,

რომელსაც სხვაგან

მისი ყოფნის დროს

და ასევე

მიმართულებების

განსაზღვრაში

ეხმარება მეუღლე

ორი ძლიერი,

შორსმხედველი,

პროფესიონალი

ფერმერი

მამაკაცი,

რომლებიც

ერთიმეორეს

ავსებენ და

მკაფიოდ

ადგენენ

მიმართულებებს

ერთი მამაკაცი

ლიდერი იმის

სუსტი ცოდნით,

თუ როგორ

მუშაობს

კოოპერატივი

გადაწყვეტილებებ

ის მიღება

გადაწყვეტილე-

ბები ერთობლი-

ვად მიიღება

გადაწყვეტილე-

ბები ერთობლი-

ვად მიიღება

გადაწყვეტილე-

ბები

ერთობლივად

მიიღება

გადაწყვეტილე-

ბები ერთპიროვ-

ნულად მიიღება

წევრები 12 წევრი: 8 ქალი, 4

მამაკაცი

10 წევრი: 5 ცოლ–

ქმარი

7 წევრი:

თითქმის სულ

მამაკაცები

თავიდან 5 წევრი:

ახლა 3 წევრი: 2

მამაკაცი, 1 ქალი

წევრთა შორის

კავშირები

დროში (დეკადა)

გამოცდილი

სამუშაო და

პირადი

ურთიერთობები;

კმაყოფილება

ერთად მუშაობის

გამო, ოპტიმიზი

დროში (დეკადები)

გამოცდილი

სამუშაო და

პირადი

ურთიერთობები;

კმაყოფილება

ერთად მუშაობის

გამო, ოპტიმიზი

დროში (დეკადა)

გამოცდილი

სამუშაო და

პირადი

ურთიერთობები;

კმაყოფილება

ერთად

მუშაობის გამო,

ოპტიმიზი

დროში

(დეკადები)

გამოცდილი

სამუშაო და

პირადი

ურთიერთობები

ფუნქციების

განაწილება

უმრავლესობას

მსგავსი

სამუშაოების

შესრულება

შეუძლია;

ასრულებენ

სხვადასხვა

ამოცანას; იოლად

ფარავენ

ერთმანეთს; კონკრ.

პროფესიონალური

ფუნქცია არ

გააჩნიათ

უმრავლესობას

მსგავსი

სამუშაოების

შესრულება

შეუძლია;

ასრულებენ

სხვადასხვა

ამოცანას; იოლად

ფარავენ

ერთმანეთს; კონკრ.

პროფესიონა-

ლური ფუნქცია არ

გააჩნიათ

უმრავლესობა

ასრულებს კონ-

კრეტულ პრო-

ფესიონალურ

ფუნქციებს;

ურთიერთ-

გადაფარვა

ზომიერადაა,

მაგრამ საკმა-

რისია, რომ

საჭიროების

შემთხვევაში

ერთიმეორის

არსებითი

ფუნქციები

ერთი ლიდერი,

დანარჩენი -

მუშები

125

დაიფაროს

მიზანსწრა-

ფულობა

მიზანსწრა-ფული მიზანსწრა-ფული ძალიან

მიზანსწრა-

ფული

ნაკლებად

მიზანსწრაფული

საქმის

ერთგულება

მორალურადაც და

მატერიალუ-რადაც

(გასარემონტებელი

2-სართულიანი

შენობა და

ფულადი შენატანი

გრანტში)

მორალურადაც და

მატერიალუ-რადაც

(მიწა

სათბურისთვის;

ფულადი შენა-ტანი

გრანტში თანაბრად

იფა-რება წევრების

მიერ 2-წლიანი

საბანკო

კრედიტით)

მორალურადაც

და მატერიალუ-

რადაც (დიდი

მიწის და

ფულადი

რესურსები

ყოველი წევ-

რისგან გრან-ტში

შენატა-ნისთვის)

დემონსტრაციულ

ად აფიქსირებს

საქმის დახურვას.

ინტელექტუალური ფაქტორები

პროფესი-

ონალიზმი

თვითნასწავლი

ენთუზიასტები

კონკრეტულ

აგრარული

საკითხზე

გარკვეული

ცოდნით; ახალი

ცოდნისა და

გამოცდილების

იოლი ათვისების

უნარი;

ექსპერიმენტისკენ

და დამოუკ.

მოქმედებისკენ

მიდრეკილი;

კონსულტაციების

მიმართ ღიაობა

თვითნასწავლი

ენთუზიასტები

კონკრეტულ

აგრარული

საკითხზე

გარკვეული

ცოდნით; ახალი

ცოდნისა და

გამოცდილების

იოლი ათვისების

უნარი;

ექსპერიმენტისკენ

და დამოუკ.

მოქმედებისკენ

მიდრეკილი;

კონსულტაციების

მიმართ ღიაობა

გამოცდილი

პროფესიონალებ

ი მემცენარე-

ობაში, მეფუტ-

კრეობაში და

სხვა აგრარულ

სფეროებში,

ასევე მექანიზა-

ციაში;

ექსპერიმენტისკე

ნ და დამოუკ.

მოქმედებისკენ

მიდრეკილი;

კონსულტაციები

ს მიმართ ღიაობა

პროფესიონალი

მემცენარეობასა

და მექანიზაციაში

მეწარმის უნარ-

ჩვევები

თვითნასწავლი

ენთუზიასტები

თვითნასწავლი

ენთუზიასტები

გამოცდილი

მეწარმე

გამოცდილი

მეწარმე

ადმინ.,

ფინანსების

მოძიების უნარ-

ჩვევები

ადმინ. უნარ-

ჩვევების გაურკვ.

დონე (ძნელია

გაზომვა), საკმაოდ

უნარიანი

ფინანსების

მოძიებაში

ადმინ. უნარ-

ჩვევების გაურკვ.

დონე (ძნელია

გაზომვა), საკმაოდ

უნარიანი

ფინანსების

მოძიებაში

ადმინ. უნარ-

ჩვევების გაურკვ.

დონე (ძნელია

გაზომვა),

საკმაოდ

უნარიანი

ფინანსების

მოძიებაში

ადმინ. უნარ-

ჩვევების გაურკვ.

დონე (ძნელია

გაზომვა), სუსტი

ფინანსების

მოძიებაში

საინფორ-მაციო

ტექნო-ლოგიები

ინფორმაციისა და

ცოდნის მისაღებად

ინტენსიურად

იყენებენ

ინტერნეტს

ინფორმაციისა და

ცოდნის მისაღებად

ინტენსიურად

იყენებენ

ინტერნეტს

ინფორმაციისა

და ცოდნის

მისაღებად

ინტენსიურად

იყენებენ

ინტერნეტს

ინტერნეტს

ნაკლებად იყენებს

გარე დახმარება გადის სხვადასხვა გადის სხვადასხვა გადის არ გაუვლია რაიმე

126

შესაძლებ-

ლობების

გაზრდაში

ტრენინგსა და

კონსულტაციას,

მაგრამ სჭირდება

ტრე-ნინგები

ფინან-სურ

მართვაში,

კოოპერატივის

დოკუმენტების

შედგენაში, გა-

მომშრალი ხი-ლის

ინდუს-ტრიული

მას-შტაბით წარმო-

ების ტექნოლო-

გიებში

ტრენინგსა და

კონსულტაციას,

მაგრამ სჭირ-დება

ტრე-ნინგები

ფინან-სურ

მართვაში,

კოოპერატივის

დოკუმენტების

მართვაში

სხვადასხვა

ტრენინგსა და

კონსულტაცი-ას,

მაგრამ სჭირდება

ტრე-ნინგები

ბუღალტრულ

აღრიცხვაში,

კოოპერატივის

დოკუმენტების

მართვაში

ტრენინგი გარდა

Mercy Corps

პროგრამის

ფარგლებში მიღე-

ბული განაცხადე-

ბის მომზადების

ტრენინგისა;

სჭირდებათ ტრე-

ნინგები ბუღ.

აღრიცხვაში, კოოპ.

დოკუმენ-ტების

მართვაში,

ბაზისურ ქარ-

თულ ენაში,

ფინანსების მოძი-

ებაში, ზოგადი

მართვის უნარ-

ჩვევებში, მარკე-

ტინგში და ა.შ.

ეკონომიკური ფაქტორები

სავარაუდო

მომგებიანობა და

წარმოების

პოტენციალი

გამომშრალი ხილი

- დიდი

საექსპორტო

პოტენციალი,

საკმაოდ დიდი

ადგილობრივი

მოთხოვნილება,

დიდი რაოდენობის

დაბალხარისხიანი,

დაბალფასიანი

მოსავლები მშრალი

ხილის წარმოების

დიდ პოტენციალს

ქმნის

ბიობოსტნეული -

გარკვეული

საექსპორტო

პოტენციალი,

ადგილობრივი

ძლიერი

მოთხოვნილების

პოტენციალი

მარცვლეული -

ადგილობრივი

ძლიერი

მოთხოვნილების

პოტენციალი;

ბოსტნეული -

ძალიან ძლიერი

ადგ.

მოთხოვნილება

და დიდი

მომგებიანობის

პოტენციალი

ბოსტნეული -

ძალიან ძლიერი

ადგ.

მოთხოვნილება

და დიდი

მომგებიანობის

პოტენციალი

კოოპერატი-ვის

ადგილი მისი

წევრების

შემოსავლებ-ში

ნულოვანი როლი,

მაგრამ მიიღეს

წარმოებასთან

დაკავშირებული

დანადგარები

მცირე როლი,

მაგრამ მიიღეს

საწარმოო

საშუალებები

მთავარი როლი,

მაგრამ ხანდახან

შემოსავლის სხვა

წყაროებიც

იკავებენ

არსებით

ადგილს

ნულოვანი როლი.

მხოლოდ ხარჯები

რესურსული ბაზა საკმაოდ დიდი

მოსავალი

უზრუნველყოფს

მშრალი ხილის

წარმოების ძლიერ

ბაზას;

ჯერჯერობით

არავითარი

ტექნიკური ბაზა;

საკმაოდ დიდი

მიწის რესურსი

უზრუნველყოფს

ძლიერ საწარმოო

ბაზას;

მინიმალური

ტექნოლოგიური

ბაზა; შედარებით

სუსტი ფინანს.

დიდი საწარ-

მოო ბაზა - ნა-

ყოფიერი კულ-

ტივირებული

მიწის დიდი

რესურსი (100 ჰა-

მდე), რომლის

მცირე ნაწილში

მიწის-ქვეშ

საკმაოდ დიდი

მიწის რესურსი;

თითქმის არარ-

სებული ტექნ.

ბაზა; დიდი, ფუნ-

დამენტური

საწყობი; შედა-

რებით სუსტი

ფინანსური ბაზა;

127

შედარებით სუსტი

ფინანს. ბაზა;

ხელფასიანი

სამუშაო

პარალელურად

ბაზა; ხელფასიანი

სამუშაო

პარალელურად

წყლის უხვი

რესურ-სია;

კარგი

ტექნოლოგი-

ური (მექანიზე-

ბული) ბაზა;

სავარაუდოდ

საკმაოდ ძლი-

ერი ფინანური

ბაზა; გვერდი-

თი შემოსავალი

გვერდითი შემო-

სავალი პლასტი-

კური მილებისა

და კედლების

დაჭრით და შე-

საძლოა ვიდადის

შვილზე რეგის-

ტრირებული სხვა

საქმიანობები-

დანაც

შემზღუდველი

ფაქტორები

საკვების

უსაფ-რთხოების

მკაცრი

მოთხოვნები,

ტექნოლო-

გიურად

ინტენსიური,

ტექნოლოგი

ის გამოყენების

უნარ-ჩვევების

ნაკლებობა,

მსგავსი

დაბალხარისხიან

ი პროდუქციის

კონკურენცია,

პროდუქტის

ტრანსპორტი-

რების მომსა-

ხურების დიდი

ფასი,

ენთუზი-

ასტები

ბიოწარმოებ

ის - მკაცრი

მოთხოვნები და

ძალიან სუსტი

საწარმოო ბაზა

(საჭიროებს

გაფართოებას),

ტექნოლო-

გიურად

ინტენსიური

(კონდიციონი-

რება, წვეთოვა-ნი

მორწყვა,

გათბობის

სისტემა),

პროდუქტი

ს ტრანსპორტი-

რების მომსა-

ხურების დიდი

ფასი,

ენთუზი-

ასტები

ექსპერიმენ

ტა-ცია ხედვის

გარეშე, მთა-ვარი

გეგმის ხარჯზე

(სიბ-ნელეში

სროლა),

განვითარებ

ა-დი მმართვე-

ლობა და

ლიდერობა

მსგავსი

და-

ბალხარისხი-

ანი იმპორტუ-

ლი პროდუქ-

ციის კონკუ-

რენცია (მარ-

ცვლეულის

შემთხვევაში),

სარწყავი

სისტემის

სიმცირე

(ბოსტნეული),

ესაზღვრე

ბა

ოკუპირებულ

ქართულ მიწას

და საოკუპაციო

ძალებს

ქართული

ენის არცოდნა

მთელ

კოოპერატივში

გარდა თვითონ

ვიდადისა,

არასწორი

მყარი

შეხედულება,

რომ ფინანსებს

ვერ მიიღებენ,

რაც არ უნდა

გააკეთონ,

გრანტის

გაცემა-

მოპოვების

პროცესის სუსტი

ცოდნა

შემზღუდ-ველი

ფაქტორების

კრიტიკულობა

კრიტიკულია კრიტიკულია არაა

კრიტიკული,

მაგრამ

საგრნობია

კრიტიკულია

გასაღების არხები ეროვნული და

საერთაშორისო -

პოტენციურად

ადგილობრივი -

მყარი, მაგრამ

გასაფართოებელი

ეროვნული -

მყარი და

მრავალფეროვან

ეროვნული

128

არსებობს ი

გარე ტექნიკური

და ფინანსური

დახმარება

იღებს ტექნ.

დახმარებას, მაგრამ

საჭიროებს უფრო

მეტს, ბაზისურ

სიცოცხლის-

უნარიანობას რომ

მიაღწიოს

იღებს და კიდევ

მიიღებს ტექნ.

დახმარებას იმა-ვე

დონორისა-გან,

მაგრამ მეტს

საჭიროებს, ბა-

ზისურ სიცოცხ-

ლისუნარიანო-ბას

რომ მი-აღწიოს

იღებს და კიდევ

მიიღებს ტექნ.

დახმა-რებას

იმავე

დონორისაგან,

მაგრამ მეტს

საჭიროებს

სიცოცხ-

ლისუნარიანო-

ბის გასაუმჯო-

ბესებლად

არ მიუღია რაიმე

ტექნიკური

დახმარება

აგრარული და გარემოსდაცვითი ფაქტორები

გეოგრაფია,

კლიმატი, ნიადაგი

დაბლობი (60მ),

გორაკები, რთუ-ლი

რელიეფი, ჭარბი

ტენი-ანობა, საშუ-

ალოდ ნაყოფი-ერი

ნადაგი

შედარებითი

დაბლობი (420მ),

ველი, შედარებით

რთული რელიეფი,

კონტ. ჰავა, საშუ-

ალოდ ნაყოფი-ერი

ნადაგი

შედარებითი

მაღლობი (700-

800მ) ველი,

კონტ. ჰავა,

ძლიერ

ნაყოფიერი მიწა

შედარებითი

დაბლობი (310მ),

ველი, მარტივი

რელიეფი, კონტ.

ჰავა, საშუალოდ

ნაყოფიერი

ნადაგი

ჯიშები /

ზონირება

რაიმე

სპეციფიკური

ჯიშების

საჭიროების

არარსებობა;

იყენებენ

ადგილობრივად

ხელმისაწვდომ

გავრცელებულ

ჯიშებს

რაიმე სპეცი-

ფიკური ჯიშების

საჭიროების არ-

არსებობა; კო-

ოპერატივი ხში-

რად მიმართავს

ექსპერიმენტს და

ცდის ახალ ჯიშებს;

საქარ-თველოში

ზო-ნირება გასული

საუკუნის 90-იანი

წლებიდან აღარ

წარმოებს

რაიმე სპეციფი-

კური ჯიშების

საჭიროების არ-

არსებობა; კო-

ოპერატივი

ხშირად მი-

მართავს ექს-

პერიმენტს და

ცდის ახალ ჯი-

შებს; საქართვე-

ლოში ზონირე-

ბა გასული სა-

უკუნის 90-იანი

წლებიდან აღარ

წარმოებს

რაიმე სპეციფი-

კური ჯიშების

საჭიროების არ-

არსებობა

პოლიტიკური ფაქტორები

სახელმწი-ფოს

აგრარუ-ლი

პოლიტი-კის

აღქმა

კოოპერატივე-ბის

ხელმშემ-წყობი

(საგადა-სახადო

შეღავა-თი და

მსგავსი), თუმცა

აგრო-კრედიტების

სქემა ინდივიდუ-

ალიზაციას სა-

ჭიროებს; კო-

ოპერატივის საქმის

წარმო-ების

საკითხებ-ზე უფრო

მეტი

კოოპერატივე-ბის

ხელმშემ-წყობი

(საგადა-სახადო

შეღავა-თი და

მსგავსი), თუმცა

აგრო-კრედიტების

სქემა ინდივი-

დუალიზაციას

საჭიროებს; კო-

ოპერატივის საქმის

წარმო-ების

საკითხებ-ზე უფრო

მეტი

კოოპერატივე-

ბის ხელმშემ-

წყობი (საგადა-

სახადო შეღავა-

თი და მსგავსი),

სარწყავი ინ-

ფრასტრუქტუ-

რა კაპიტალუ-

რად შესაკეთე-

ბელია

ნეპოტიზმია

გავრცელებული

129

კონსულტაციაა

საჭირო

კონსულტაციაა

საჭირო

ჯანმრთელობასთან და უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული ფაქტორები

სტანდარტე-ბი,

ნორმები

აღიარებენ მნიშ-

ვნელობას და მზად

არიან შე-ასრულონ

(მაგ-რამ

სჭირდებათ

იცოდნენ, თუ

როგორ უნდა

შეასრულონ)

აღიარებენ

მნიშვნელობას და

მზად არიან

შეასრულონ

აღიარებენ

მნიშვნელობას

და მზად არიან

შეასრულონ

ეს საკითხი

კოოპერატივის

ამჟამინდელი

კრიტიკული

სიტუაციის

პირობებში

საჭირბოროტო

არაა

მოცემული ოთხივე შემთხვევა შეირჩა მათი საწარმოო ბაზისა და წარმოების ციკლის ამუშავების

გათვალისწინებით:

- ამჟამად რეგისტრირებული და პირველი საწარმოო ციკლის ჩამოყალიბების პროცესში;

- პირველი, დასრულებული ექსპერიმენტური ციკლი;

- პირველი, დასრულებული კომერციული ციკლი;

- ჩამოუყალიბებელი საწარმოო ციკლი და არარსებული წარმოების ბაზა.

როგორც ზემოთ ნათქვამიდან ჩანს, შემთხვევები უმეტესი ფაქტორების მიხედვით ერთმანეთის

მსგავსია, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი მემცენარეობის სხვადასხვა სფეროში, სხვადასხვა

კლიმატურ ზონაში, სიმაღლეზე, რეგიონში და წარმოების ეტაპზე იმყოფებიან. ფაქტორების

ჩამონათვალი წესით ყველანაირ ძირეულ ზეგავლენას მოიცავს, რომლებსაც განიცდიან ფერმერთა

კოოპერატივები. ზოგიერთი ფაქტორი კრიტიკულია, ზოგიერთი სხვა კი (მაგ., წევრთა რაოდენობა)

არსებითი არაა, თუმცა ოთხიდან სამი კოოპერატივი ძირეული სიცოცხლისუნარიანობის

მისაღწევად შემდგომ სერიოზულ ტექნიკურ დახმარებას ჯერ კიდევ საჭიროებს, რაც,

სავარაუდოდ, სხვადასხვა დონორი თუ სახელმწიფო ორგანიზაციებს ძალუძთ.

საინტერესოა აღინიშნოს, რომ პირველ და მეორე შემთხვევებში კოოპერატივები შედგება

საქმისადმი მეტად ერთგულ, მოტივირებულ, თვითნასწავლ სოფლის მცხოვრებთაგან (რომელთა

არანაკლებ ნახევარი ქალია), რომლებიც სოფლის მეურნეობასთან ყოველდღიურ კონტაქტში არიან.

მესამე შემთხვევა კი უკვე პროფესიონალების კოოპერატივს გვაცნობს. სამივე აღნიშნული

კოოპერატივი ტექნიკურ დახმარებას იღებს სხვადასხვა დონორისგან (ძირითადად ENPARD-

ისგან), ინტენსიურად იყენებს ინტერნეტის რესურსებს ცოდნის გასაღრმავებლად, მაგრამ

იმავდროულად საჭიროებს სოფლის მეურნეობასთან დაკავშირებულ ტრენინგებში, ცოდნის

გაცვლისა და საზოგადოებრივ ღონისძიებებში (კონფერენციები, ფორუმები და ა.შ.) მონაწილეობას.

წარმატების ხარისხი მოუხელთებელი კონცეფციაა ყოველ მოცემულ ვითარებაში. ზოგადად,

პირველი სამი შემთხვევა ენერგიისა და მიზანსწრაფულობის ნათელი მაგალითია. ცხადია, ისე არ

უნდა გავიგოთ, რომ ყველა კოოპერატივი, რომელსაც ტექნიკური დახმარება მიუღია, აღწერილი

ოთხი შემთხვევიდან აუცილებლად ერთ-ერთი იქნება. უბრალოდ, შემთხვევების მოცემული

კვლევიდან ჩვენ შეგვიძლია დავინახოთ გარკვეული ტენდენცია, რომ დონორების მხრიდან

ტექნიკური დახმარების სახით განხორციელებული ენერგიული „ხელის წაკვრა“ და შემდგომ

მიყოლებული კონსულტაციები შედეგად უფრო ძლიერ და, ასე ვთქვათ, ხანგრძლივად

ამოქმედებულ ბენეფიციარებს იძლევა.

ინდივიდუალური ინტერვიუები

1. შესავალი

ინდივიდუალური ინტერვიუების მიგნებები რესპონდენტების მიხედვით ორ ჯგუფად იყოფა:

130

- ადგილობრივ და ცენტრალურ დონეზე კოოპერატივების საკითხებზე მომუშავე სასოფლო-სამეურნეო ორგანიზაციების მაღალი რანგის 3 წარმომადგენელი (სასოფლო-სამეურნეო

კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს (ACDA) ხელმძღვანელი; ფერმერთა რეგიონული

საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრების (ICCs) ხელმძღვანელები);

- საერთაშორისო სასოფლო-სამეურნეო / კოოპერატივების განვითარების წამყვანი

პროგრამების წარმომადგენელი მაღალი რანგის 4 ექსპერტი (IFAD საქართველოს, Oxfam-ის,

Evoluxer-ისა და „ელკანას“ შესაბამისი კომპეტენციის მქონე პროექტის მენეჯერები).

მიგნებები დაჯგუფებულია ყოველი რესპონდენტისთვის დასმული 5 კითხვის მიხედვით. გარდა

ამისა, ყოველი აღნიშნული კითხვა ქვეკითხვებსაც შეიცავს. კითხვები გაერთიანებულია სამ

ჯგუფში: 1. ზოგადი სურათი (კითხვები #1-2), 2. პრობლემები (კითხვები #3 და #5), 3.

არსებული/შემოთავაზებული გადაწყვეტები (კითხვები #4 და #5). ეს ჯგუფები საფუძვლად უდევს

მიგნებების სტრუქტურას. თუმცა ეს სტრუქტურა პირობითია და ემსახურება ანგარიშში

მოცემული ანალიზის, დასკვნებისა და რეკომენდაციების ორგანიზებულად წარმოდგენის

ტექნიკური ხასიათის ამოცანას.

ყველა კითხვა მეტ-ნაკლებად უკავშირდება Methodology Guidance-ში ჩამოთვლილ უკლებლივ

ყველა ფაქტორს:

- პოლიტიკები და მარეგულირებელი ჩარჩოები;

- მთლიანად მემცენარეობის სფეროს განვითარების შესაძლებლობები და გამოწვევები (მათ

შორის, ეკონომიკური ფაქტორები);

- სოციალურ-ეკონომიკური ფაქტორები;

- ჰორიზონტალური საკითხები (როგორიცაა გენდერი, გარემოს დაცვა და ა.შ.).

შეკითხვის # შეკითხვის ტექსტი

1 (ზოგადი

სურათი)

2 (ზოგადი

სურათი)

გთხოვთ, გვიამბოთ თქვენი ორგანიზაციისა და მისი საქმიანობების შესახებ, კერძოდ იმ პროგრამებისა და პროექტების შესახებ, რომლებსაც საქართველოში სოფლის მეურნეობისა და ფერმერთა თანამშრომლობის მხარდასაჭერად ახორციელებთ? რა კონკრეტულ საშუალებებს იყენებთ? როგორია მათი მასშტაბი. რომელია თქვენი სამიზნე ჯგუფები და რამდენად დიდია თქვენი ბენეფიციარების რაოდენობა? დაასახელეთ თქვენი მიღწევები და ასევე თქვენ წინაშე არსებული გამოწვევები. მოკლედ აღწერეთ სოფლის მეურნეობის მდგომარეობა საქართველოში, ძირითადი დარგები, გეოგრაფიული და სხვა თავისებურებები, პერსპექტივები, უპირატესობები შავი ზღვისა და კავკასიის რეგიონში.

მესაქონლეობასთან და სხვა სფეროებთან შედარებით რა როლი და

მნიშვნელობა აქვს მემცენარეობას საქართველოს ეკონომიკური და

სოციალური განვითარებისათვის (წილი მთლიან ეროვნულ

პროდუქტში,..)?

დაასახელეთ იმ კულტურების მაგალითები, რომლებიც დასაქმებაზე

და შემოსავლის გენერირებაზე ყველაზე დიდ გავლენას ახდენენ ან

ამის პოტენციალი მოეპოვებათ, ძირითადად სწორედ ისინი ქმნიან

იმერეთის, კახეთის, ქვემო ქართლისა და შიდა ქართლის რეალურ ან

შესაძლო საექსპორტო პოტენციალს. სადაა მათი სამიზნე ბაზრები:

ადგილობრივად, რეგიონალურად თუ საერთაშორისო დონეზე?

3 (მემცენა-

რეობის

პრობლე-

მები)

დაასახელეთ, განსაკუთრებით მემცენარეობაში, ფერმერთა მთავარი პრობლემები, რომლებიც, მაგალითად, ეხება (ა) ცოდნას და უნარ-ჩვევებს, (ბ) ფინანსების ხელმიაწვდომობას, (გ) ფერმერულ საწარმოო საშუალებებს, (დ) ინფრასტრუქტურას, (ე) ბუნებრივ კატასტროფებს, (ვ) კლიმატის ცვლილებას, (ზ) ეკოლოგიას, (თ) ჯანმრთელობასა და უსაფრთხოებას. გთხოვთ განალაგოთ

131

5 (თანამ-

შრომლობის

პრობლემე-

ბი)

მნიშვნელობის მიხედვით რა არის გამომწვევი მიზეზები? გთხოვთ, დააწყოთ ისინი ზეგავლენის

მიხედვით.

რა ფაქტორები ზემოქმედებენ მათზე?

რა რეგიონული განსხვავებები შეიძლება აღინიშნოს?

დაასახელეთ ფერმერთა თანამშრომლობის პრობლემები. არსებობს თუ არა მხოლოდ მემცენარეობისათვის დამახასიათებელი პრობლემები?

არის თუ რაიმე განსხვავება მემცენარეობასა და მესაქონლეობას შორის

ფერმერთა თანამრომლობის თვალსაზრისით?

რა შიდა თუ გარეგანი ფაქტორები იწვევს ამ პრობლემებს?

დაასახელეთ რეგიონული განსხვავებები. ახასიათებს თუ არა

რომელიმე მათგანი მხოლოდ მემცენარეობას?

4 (მოქმედი

გადაწყვე-

ტილებები)

6. (ასამოქ-

მედებელი

გადაწყვეტი-

ლებები)

რას აკეთებს თქვენი ორგანიზაცია (დასხვა ორგანიზაციებიც) აღნიშნული რომელიმე პრობლემის გადასწყვეტად?

თქვენი აზრით, რა დრო შეიძლება დასჭირდეს ასეთ ნაბიჯებს, რომ

შედეგი გამოიღონ ან შედეგი შეუქცევადი გახდეს?

ამ საქმიანობებს პოლიტიკის გამტარებლები თუ გადაწყვეტილებების

ადგილობრივი მიმღებები სჭირდება?

რა ფაქტორები ეხმარებიან და ხელს უშლიან ამ პრობლემების

გადასაწყვეტად წარმოებულ საქმიანობებს?

კიდევ რა უნდა გაკეთდეს, რათა ეს პრობლემები მოგვარდეს? დასახელებული ნაბიჯები პრიორიტეტულობის მიხედვით განალაგეთ.

თქვენი აზრით, ასეთი ნაბიჯების განხორციელებას რა დრო

დასჭირდება?

2. ხელისუფლება

2ა. ზოგადი სურათი (კითხვები ##1-2)

სამი რესპონდენტიდან ორი ადგილობრივი ხელისუფლებიდან იყო - იმერეთისა (ზესტაფონი) და

კახეთის (თელავი) ფერმერთა რეგიონული საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრების

ხელმძღვანელები შესაბამისად42. ეს ცენტრები საქართველოს სოფლის მეურნეობის სამინისტროს

ექვემდებარებიან. ცენტრების დანიშნულებაა ფერმერთა და სოფლის მეწარმეთა უნარ-ჩვევებისა

და ტექნიკური შესაძლებლობების გაძლიერება და ამით ფერმების მართვისა და კონკურენტუნარიანობის გაუმჯობესება. ცენტრები მხოლოდ რამდენიმე წელია, რაც არსებობენ, და

შესაბამისად, მათი ჩამოყალიბება არ დასრულებულა. მათი შტატი წესით 6 კაცისგან უნდა

შედგებოდეს, მაგრამ 2 მათგანის აყვანის პროცესი ჯერ არ დასრულებულა. კოოპერატივის

საკითხებზე რომელიმე კონკრეტული თანამშრომელი არაა ხოლმე გამოყოფილი, მიუხედავად

იმისა, რომ, მაგალითად, კახეთის ცენტრში წელს მიღებული მიმართვების 30% კოოპერატივს

ეხება. რეგიონული ცენტრები თვეში 100-300 მიმართვას იღებს, მაგრამ ზოგიერთ პერიოდში მათი

რიცხვი ძლიერ იზრდება. მაგალითად, 2016 წლის აგვისტოში იმერეთის ცენტრმა ფერმერთა 385

მიმართვას უპასუხა.

42 ცენტრების როლი აღნიშნულია სოფლის მეურნეობის სტრატეგიაში (სტრატეგიული მიმართულება 3.1:

სოფლის მეწარმეთა გაზრდილი კონკურენტუნარიანობა): http://www.moa.gov.ge/Download/Files/92

132

როგორც ზემოთ ითქვა, რეგიონული ოფისი ფორმალურად არ არსებობს. რეგიონში არსებული

ყველა ოფისი მუნიციპალურია. უბრალოდ, ყოველ რეგიონში ერთ-ერთ მათგანს რეგიონული

კოორდინაციის დამატებითი ფუნქციის მოვალეობა აქვს დაკისრებული. უფრო მეტიც, ცენტრები

ხანდახან სხვადასხვა სახელმწიფო სტრუქტურებიდან ინფორმაციის გავრცელების შესახებ

თხოვნებსაც იღებს ხოლმე.

საერთო ჯამში, რეგიონული ICC-ები ამოცანებით მუდმივად გადატვირთული არიან. ისინი

შემდგომ გაძლიერებას საჭიროებენ (როგორც შტატის, ისე ტექნიკური თვალსაზრისით)

რეგიონული ფუნქცია სათანადოდ რომ შეასრულონ. აღსანიშნავია, რომ, მართალია, ICC-ების

წესდება43 ICC-ებს ბევრ ფუნქციას ანიჭებს, მათი ამჟამინდელი შესაძლებლობები რეგიონის კი არა,

მუნიციპალიტეტის დასაფარადაც კი მცირეა. მთავარი პირველადი პრობლემა ფინანსებია.

მუნიციპალიტეტში მცხოვრები ასობით ფერმერის კონსულტირებისათვის ცენტრებს შესაბამისი

რაოდენობის სასოფლო-სამეურნეო ექსპერტისა და ინფორმაციის გამავრცელებელი

თანამშრომლის დაქირავება და შესაბამისი ტექნიკური ბაზის შეძენა სჭირდებათ. მაგრამ ეს

გაცილებით მეტ თანხას მოითხოვს, ვიდრე სახელმწიფო ბიუჯეტმა შეიძლება გამოყოს. ალბათ,

სწორედ ამიტომაცაა, რომ ცენტრების მთავარი ფაქტობრივი ფუნქცია ინფორმაციის გავრცელებაა

და არა - პროფესიონალური ექსტენციური საქმიანობები.

რაც შეეხება საჯაროს სამართლის იურიდიულ პირს სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს (ACDA), ის სასოფლო დასახლებებისა და მთლიანად სოფლის

მეურნეობის რეაბილიტაციას შემდეგი საქმიანობებით ცდილობს:

- სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარება მათთვის შესაბამისი სტატუსის

მინიჭება;

- კოოპერატივების კონსულტირება და მონიტორინგი;

- დადგენილი წესების დამრღვევი კოოპერატივებისათვის სასოფლო-სამეურნეო

კოოპერატივების აღნიშნული სტატუსის ჩამორთმევა.

ACDA-ს შტატის სიდიდე თავიდანვე უცვლელია და შედგება 28 კაცისგან. აქედან 7 მონიტორია.

ACDA-ს არ გააჩნია რაიმე ფორმალური მუნიციპალური ან რეგიონული ოფისი. აქვს მხოლოდ

ცენტრალური ოფისი ქალაქ თბილისში.

ACDA-მ კოოპერატივებისათვის შეიმუშავა შაბლონური წესდება

(http://acda.gov.ge/res/docs/2014021915504976896.docx), რომელსაც ფერმერთა ჯგუფები იენებენ

კოოპერატივის რეგისტრაციის დროს.

ACDA-ს გააჩნია კოოპერატივების ღია ონლაინ ბაზა. თუ რომელიმე კოოპერატივს ჩამოერთმევა

სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის სტატუსი, შესაბამისი შენიშვნა გამოჩნდება ამ კოოპერატივის

ონლაინ პროფილში. თუმცა, კვლევამ დაადგინა, რომ ზოგიერთი მომუშავე კოოპერატივი რაიმე

მომენტში შეიძლება არ ფიგურირებდეს ონლაინ ბაზაში.

კვლევის დასასრულს ACDA-ს 1644 კოოოპერატივისთვის მიუცია სტატუსი. მათში საერთო ჯამში

გაერთიანებულია 14132 ფერმერი. შესაბამისად მომუშავე კოოპერატივის საშუალო სიდიდე 8-9

წევრია.

ACDA აცხადებს, რომ კოოპერატივებს უდიდესი ნაწილი მცირე ზომისაა (5-10 წევრი) და ხშირად

ოჯახს ეფუძნება და არა - თემს. ACDA ფერმერებს მუდმივად მოუწოდებს, რომ ეს უკანასკნელები

უფრო დიდი კოოპერატივების შექმნას ან გაფართოებას შეეცადონ , რადგან დიდი კოოპერატივები

უფრო რესურსულები, წარმომადგენლობით, ეფექტური და ფინანსების უკეთ მომძიებელია. უფრო მეტიც, ACDA მეორე დონის კოოპერატივების განვითარებასაც ცდილობს. ACDA-ს თქმით,

კვლევის დასასრულს საქართველოში მეორე დონის შვიდი კოოპერატივი არსებობდა.

43 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1365291

133

ACDA-ს მიაჩნია, რომ ფერმერთა თანამშრომლობა მეტად საჭირბოროტო საკითხია, რადგან

თითქმის ყოველი ამ ფერმერის ხელთ მცირე მიწაა (1 ჰა-ზე ნაკლები). კულტურების ცალ-ცალკე

მოყვანა ნაკლებ შემოსავლიანია და კომერციული მოცულობებით კონკურენტუნარიან

პროდუქტებს ჩვეულებრივ ვერ იძლევა. საქართველოს საწარმოო მასშტაბით მემცენარეობის

წარმოების დიდი პოტენციალი მოეპოვება - ქვეყანაში არსებობს ისეთი ბუნებრივი ზონები,

რომლებიც იდეალურია შემოსავლიანი კულტურების (ციტრუსები, თხილი და მისთ.) მოსაყვანად.

ეს პოტენციალი კიდევ უფრო გაძლიერებულია ქვეყნის სხვადასხვა ადგილას მიწისქვეშა წყლების

უხვი რესურსების არსებობით. ACDA მიუთითებს, რომ საქართველოს ყოველ რეგიონს მხოლოდ

მისთვის დამახასიათებელი შემოსავლიანი კულტურა აქვს. მაგალითად, სამეგრელოში ესაა

თხილი, იმერეთში - ხურმა, შიდა ქართლში - კენკრა და ქლიავი, ქვემო ქართლში - კარტოფილი,

კახეთში - ყურძენი, კენკრა და კაკალი.

პრობლემები (კითხვები #3, #5)

საველე თუ საოფისე მუშაობის დროს მიღებულ თხოვნებზე დაყრდნობით, ICC-ები მომავალი

კოოპერატივის წევრების შემდეგ მთავარ პრობლემაზე აჩერებენ ყურადღებას:

- არა მარტო კოოპერატივის რეგისტრაციასთან, არამედ მის ფუნქციონირებასთანაც

დაკავშირებული დოკუმენტების მომზადება და ორგანიზება. რესპონდენტები ამ პრობლემის ორ სავარაუდო გამომწვევ მიზეზს ასახელებენ: (ა) დოკუმენტებთან მუშაობას

მიუჩვეველი ფერმერების განსხვავებული მენტალობა; (ბ) საბუღალტრო მუშაობის და

უბრალოდ დოკუმენტებთან მუშაობის სუსტი ცოდნა.

თუმცა ICC-ები რეგისტრაციასა და ფუნქციონირებაში რაიმე ფორმალურ სირთულეს ვერ ხედავენ

და ამტკიცებენ, რომ პრობლემა სინამდვილეში ქაღალდებთან ფერმერების მიუჩვევლობას

უკავშირდება.

კახეთის რეგიონულმა ICC-მ ისიც აღიშნა, რომ კოოპერატივებში ახალგაზრდები ნაკლებად

მონაწილეობენ, რადგან მათ სოფლის მეურნეობა საერთოდ არ აინტერესებთ და ეს ფართოდ

გავრცელებული სოციალურ-კულტურულ-ეკონომიკური ფენომენია. აღსანიშნავია, რომ ICC-ს

წარმომადგენელმა რეგიონში მომუშავე მხოლოდ ერთი კოოპერატივი გაიხსენა, რომელშიც

ახალგაზრდები არიან ჩართული.

ორივე რესპონდენტი აღნიშნავს მათ შესაბამის რეგიონებში ახალი კოოპერატივების სწრაფ ზრდას,

რასაც სხვადასხვა სახელმწიფო თუ არასახელმწიფო დამხარების პროგრამას მიაწერენ.

ICC-ებისგან განსხვავებით, ACDA უფრო მეტ პრობლემაზე მიუთითებს, რომლებთანაც ჭიდილი

უხდებათ ფერმერებს კოოპერატივების განვითარების პროცესში:

- საბჭოთა პერიოდიდან მომავალი არასწორი წარმოდგენა კოოპერატივების შესახებ;

- კოოპერატივების ჩამოყალიბებისა და მუშაობის შესახებ ცოდნის სიმწირე;

- ფინანსების ხელმისაწვდომობა;

- ტექნოლოგიების ხელმისაწვდომობა;

- ფერმერების ურთიერთუნდობლობა.

ამასთან, ICC-ები და ACDA საზოგადო პრობლემებსაც აღნიშნავენ. ICC-ების შემთხვევაში ესაა

სურსათის უვნებლობა.

ACDA-ს რაც შეეხება, ის, როგორც ითქვა, პრობლემების დიდ სპექტრს ასახელებს, რომლებიც

მთლიანად სოფლის მეურნეობის სექტორს და კერძოდ კოოპერატივის ფორმირებასა და

განვითარებასაც აფერხებს. ესენია:

134

- ინფორმაციისა და ცოდნის მოძიების ფუნდამენტური და სავარაუდოდ ფართოდ

გავრცელებული პრობლემა, რომელიც განპირობებულია ინტერნეტის, ელფოსტისა და

კომპიუტერის მოხმარების უნარ-ჩვევების ნაკლებობით;

- ინფრასტრუქტურული პრობლემები (მაგ., ძირითადად სარწყავი წყლის ნაკლებობა და სხვ.);

- სხვადასხვა კულტურის სათესლე მასალის ცუდი ხელმისაწვდომობა;

- მექანიზაციის ცუდი ხელმისაწვდომობა;

- კრედიტების საჭიროება;

- საქარე ზოლების საჭიროება;

- ამინდის ანომალიები (მაგ., გაზაფხულის მოყინვები);

- დაზიანებული, მაგრამ ხეს შერჩენილი ხილისა და ზოგიერთი ამინდის ანომალიის (მაგ., იგივე გაზაფხულის მოყინვები) დაუზღვევლობა სადაზღვევო კომპანიების მიერ.

გადაწყვეტები (კითხვები #4, #6)

ფერმერთა თანამშრომლობის ზემოთ აღნიშნული პრობლემების გადასაწყვეტად რესპონდენტები

სახელმწიფოსა და არასახელმწიფო ორგანიზაციებს შემდეგი ნაბიჯების გადადგმას სთავაზობენ:

- კოოპერატივების პროდუქტების გაყიდვების სუბსიდირება და სტიმულირება (მაგ.,

ბითუმად გადაზიდვით, მიზნობრივი ღია ბაზრების ორგანიზებით, კოოპერატივების

პროდუქტების მარკეტინგით, კოოპერატივებში პოტენციური ინვესტორების მიზიდვით და

ა.შ.);

- ტრენინგები ინტერნეტის, კომპიუტერის, ბუღალტერიისა და სხვა საკითხებზე;

- კოოპერატივების ასოციაციის ან ფედერაციის შექმნა, რომელიც მათ უფლებებს დაიცავს,

გაავრცელებს მათში ცოდნასა და ინფორმაციას და ა.შ.; - ყოველ ICC-ში მხოლოდ კოოპერატივებთან სამუშაოდ გამოიყოს თითო თანამშრომელი;

- რეგიონული ICC-ების ბიუჯეტების გაზრდა კოოპერატივების პრობლემების გადაწყვეტის

ხელშესაწყობად, კერძოდ, მუნიციპალურ ICC-ებთან შედარებით გაცილებით უფრო მეტი

რაოდენობის კონსულტაციების გაცემის გზით, რისთვისაც უნდა დაიქირაონ შესაბამისი

სპეციალიზაციის აგრონომიული სპეციალისტები.

იმერეთის რეგიონულმა ICC-მა მთელი საქართველოსთვის საინტერესო სამაგალითო მოდელად

დაასახელა სსიპ აჭარის სახელმწიფო აგროსერვისი44, რომელიც 2011 წელს დაფუძნდა და

რომელსაც ამჟამად აჭარაში ექსტენციის, ტექნოლოგიებისა (მაგ., ნიადაგის ანალიზი) და სხვა

მომიჯნავე სფეროებში მოღვაწე ასი ექსპერტისა და კონსულტანტის ქსელი ემსახურება.

ACDA კიდევ უფრო შორს მიდის და წინადადებას აყენებს, სახელმწიფომ და დონორებმა

ერთობლივად შეიმუშაონ სისტემური პროგრამები შემდეგი მიმართულებებით:

- მთლიანი ღირებულებათა ჯაჭვების მხარდაჭერა;

- ტექნოლოგიის ტრანსფერი და შესაძლებლობების გაძლიერება:

- გაყიდვების ქსელების ჩამოყალიბების მხარდაჭერა;

- საწყობებისა და მომარაგების ცენტრების განვითარების მხარდაჭერა.

ACDA-მ აღნიშნა, რომ პერსპექტივებისა და განვითარების საჭიროებების მხრივ მესაქონლეობასა

და მემცენარეობას შორის არსებითი განსხვავება არ არსებობს.

მართალია, ACDA აღნიშნავს, რომ მისი ერთ-ერთი მთავარი მიღწევაა იმ ფერმერთა მენტალიტეტის

ცვლილება, რომლებიც კოოპერატივებს დღემდე კოლმეურნეობებად აღიქვამენ; ისიც ცხადია, რომ

ეს ცვლილება ყოვლისმომცველი და დასრულებული არაა.

44 http://www.agrosc.ge

135

ACDA პოლიტიკის გამტარებლებს სიფრთხილისკენ მოუწოდებს, რადგან სოფლის მეურნეობის

განვითარებისათვის გასატარებელ ნებისმიერ პროგრამაში გათვალისწინებული უნდა იყოს ის

გარემოება, რომ ნებისმიერი ცვლილება ამ სექტორში ძალიან ნელა იკიდებს ფეხს და აქედან

გამომდინარე, ეს პროგრამები საჭიროებენ არანაკლებ 5-წლიანი ხანგრძლივობის მუშაობის ციკლს.

უფრო მეტიც, შეუქცევად ცვლილებებს კიდევ უფრო მეტი სიდიდის ციკლი შეიძლება

სჭირდებოდეს.

აღნიშნულ პრობლემებზე ACDA, ცხადია, თვითონაც მუშაობს, ოღონდ საკუთარი მოკრძალებული

რესურსებითა და სხვადასხვა ორგანიზაციის მხარდაჭერით. ასეთ ორგანიზაციებს მიეკუთვნება,

მაგალითად, ესპანური კომპანია Evoluxer-ი, რომელიც ENPARD-ის ერთ-ერთ კონსორციუმს უდგას

სათავეში და კოოპერატივების შესაძლებლობების გაძლიერებაზე მუშაობს საჭიროებაზე

დაფუძნებული უფასო ტრენინგების საშუალებით45.

3. მთავარი ინფორმანტები

ზოგადი სურათი (კითხვები ##1-2)

მონაცემთა მოპოვების სხვადასხვა მეთოდით შეგროვებული მონაცემებისა და ინფორმაციის

გადასამოწმებლად კვლევაში ჩართული იყო ასევე ექსპერტული, ობიექტური წყაროები, კერძოდ,

საერთაშორისო დონის 4 უფროსი ექსპერტი კოოპერატივების საკითხებზე მუშაობის ხანგრძლივი

გამოცდილებით:

- ლალი დურმიშიძე, მენეჯერი, IFAD-ის სოფლის მეურნეობის მოდერნიზაციის, ბაზრებზე

წვდომისა და მდგრადობის პროექტი (AMMAR) საქართველოში;

- ელენე შატბერაშვილი, ევროკავშირის ENPARD პროგრამისა46 და კოოპერატივებთან

მომუშავე რამდენიმე პროექტის მენეჯერი47, ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაცია

„ელკანა“;

- ლევან დადიანი, საქართველოში მომუშავე განვითარების ხელმშემწყობი საერთაშორისო

ორგანიზაციის Oxfam48-ის მენეჯერი, კოოპერატივების განვითარება და სხვა პროექტები;

- კოტე კობახიძე, ACDA-სა და კოოპერატივების შესაძლებლობების გაზრდის პროექტის49

კოორდინატორი ENPARD-ის ერთ-ერთი კონსორციუმის წამყვანი ორგანიზაციის Evoluxer-

ის (ესპანეთი) მხრიდან.

45

Evoluxer წინამდებარე კვლევის ერთ-ერთი მთავარი ინდივიდუალური ინტერვიუს რესპონდენტი ორგანიზაციაა. 46

სოფლის მეურნეობისა და სოფლის განვითარების ევროპის სამეზობლო პროგრამა (ENPARD) 2013 წელს გაიშვა

საქართველოში. მისი მიზანია სოფლის მეურნეობისა და მთლიანად სოფლის განვითარებაში ძლიერი მუხტის შეტანა

მთავრობის აგრარული სექტორის სტრატეგიის მხარდაჭერით, მცირე ფერმერთა ორგანიზაციების გაძლიერებითა და

სოფლის მდგრადი განვითარების ხელშეწყობით. ENPARD-ის დახმარება სხვადასხვა სახისაა - სახელმწიფო ბიუჯეტის

პირდაპირი მხარდაჭერით დაწყებული, არასამთავრობო ორგანიზაციებისათვის ტექნიკური დახმარებითა და მცირე

გრანტებით დამთავრებული. ENPARD-ის 2013-2019 წლების პერიოდის ბიუჯეტი საქართველოს შემთხვევაში შეადგენს €

102 მილიონს, ანუ 265 მილიონ ლარზე მეტს. ENPARD საერთაშორისო და ეროვნული ორგანიზაციების („ელკანა“,Oxfam,

Care International, Mercy Corps, ACF, People in Need, GIPA და ა.შ.) რამდენიმე ჯგუფის, ანუ კონსორციუმის საშუალებით

მუშაობს. ესაა საქართველოს სოფლის მეურნეობის განვითარებაზე მომუშავე ყველა ძირითადი აქტიური. ამჟამად

ENPARD-ი საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო განვითარების ხელშემწყობი ყველაზე დიდი საერთაშორისო პროგრამაა,

რომლის ერთ-ერთი მიმართულება კოოპერატივების განვითარებაა. 47

კოოპერატივებისთვის „ელკანას“ მიერ გაწეული დახმარება მოიცავს არა მარტო ტექნიკურ, ფინანსურ და ცოდნის

ბაზის გაძლიერების მხარეებს, არამედ ადვოკატირებისა და მასობრივი ღონისძიებების (მაგ., ფერმერთა კონგრესები)

თემატიკას. გასული საუკუნის 90-იან წლებში „ელკანა“ ხელს უწყობდა საკრედიტო კავშირებისა და კოოპერატივების

ჩამოყალიბებას (მაშინდელი კოოპერატივები დღევანდელისაგან საგრძნობლად განსხვავდებოდნენ). 48 საქართველოში ოქსფამი მუშაობს აგრარულ წარმოებაზე, ჯანდაცვაზე, ქალთა გაძლიერებაზე: http://www.oxfam.org.uk/~/media/Files/OGB/What%20we%20do/Countries%20we%20work%20in/New%20brand%20PDFs/georgiaNE

W.ashx?la=en

136

ENPARD-ის უნიკალური ასპექტია ის, რომ მასში ჩართულია საქართველოში მოღვაწე აგრარული

განვითარების ხელშემწყობი ფაქტობრივად ყველა მნიშვნელოვანი ორგანიზაცია, რითაც

უზრუნველყოფილია გეოგრაფიული (ჰორიზონტალური) კომპლემენტარობა, გრძელვადიანი

ჰარმონიზებული და სტრუქტურიზებული თანამშრომლობა და აგრეთვე მცდელობებისა და

გაერთიანებული საერთაშორისო-ეროვნული ექსპერტიზის კრიტიკული მასა. ეს ორგანიზაციები

ასობით კოოპერატივთან, ცენტრალურ და ადგილობრივ ხელისუფლებებთან, დონორებთან,

მომსახურების მომწოდებლებთან და საბოლოო მომხმარებლებთან მუშაობენ. კოოპერატივების

საჭიროებებისდა მიხედვით, მათ გააჩნიათ მომსახურებების სრული პაკეტი (ტრენინგები, სერტიფიკატები, გრანტები, სხვა დახმარება)50. ელკანამ, რომელიც წინამდებარე კვლევა

განახორციელა, განვითარებაში საგრძნობი დახმარება გაუწია საქართველოს ყველაზე დიდ

კოოპერატივს - 599 წევრისაგან შემდგარ „დარჩელის თხილს“.

საქართველოში მომუშავე სხვა მნიშვნელოვანი აგრარული პროგრამები ეკუთვნის USAID51-ს,

UNDP52-სა და IFAD53-ს.

წამყვანმა ინფორმანტებმა ზოგიერთ საკითხზე ერთიმეორის შეხედულებები გააძლიერეს:

- ისეთი საკითხები, როგორიცააა კაპიტალის ხელმისაწვდომობა.

ამავე დროს, ზოგიერთ სხვა საკითხზე მათ ერთიმეორის ინფორმაციები შეავსეს:

- IFAD-მა ვითარების განზოგადოებული სურათი წარმოადგინა;

- „ელკანამ“ ყურადღება გაამახვილა პოლიტიკისა და ფუნქციონირების ფორმალურ საკითხებზე და ზოგადად კოოპერატივებისათვის და ასევე მთელი აგრარული სექტორისათვის დამახასიათებელი პრობლემების ამომწურავი მიმოხილვა წარმოადგინა;

- Oxfam-მა კონკრეტული გადაწყვეტილებების ამომწურავი პაკეტის შესახებ ისაუბრა და ასევე სექტორში არსებულ რამდენიმე კრიტიკულ პრობლემაზეც მიუთითა;

- Evoluxer-მა კოოპერატივების სრული, სამართლებრივად გამართული.54 მუშაობისათვის

აუცილებელი კონკრეტული პროფესიები და ცოდნის ბაზასთან დაკავშირებული პრობლემები დაასახელა.

პრობლემები (კითხვები #3, #5)

წამყვანი ინფორმანტების აზრით, მართალია, სოფელში სამეურნეო საქმიანობის ინტენსიურობა

იზრდება და ზოგიერთი სახელმწიფო თუ არასახელმწიფო პროგრამა (მაგ., „დანერგე მომავალი“55)

არსებით შედეგებს აღწევს, სოფლის მეურნეობის ხარისხობრივად ახალ დონეზე ასაყვანად

ყოველივე ეს საკმარისი არაა, რადგან სექტორში ძალიან ბევრი პრობლემაა. მიწის დამუშავებაზე

მიმართული ათეულობით მილიონი ლარის შემდეგ კოოპერატივებზე წელიწადში მხოლოდ

რამდენიმე მილიონის დახარჯვა ექსპერტებისათვის ზღვაში წვეთია.

ქვემოთ განხილული პრობლემები მეთოდოლოგიის მიხედვითაა კატეგორიებად დაყოფილი:

პოლიტიკა, სოციალურ-კულტურული ასპექტები, ეკონომიკური ასპექტები. რესპონდენტებმა

49 “Capacity Building to the Agriculture Cooperatives Development Agency (ACDA):” http://enpard.ge/en/eu-funded-programme-

enpard-and-its-implementer-partner-evoluxer-announces-a-new-call-for-the-individual-experts-and-consulting-organizations/ 50 გთხოვთ, იხილოთ წინამდებარე ანგარიშის მიმოხილვის ის ნაწილი, სადაც აღწერილია საქართველოს აგრარულ

სექტორში მომუშავე ძირითადი ორგანიზაციები და პროგრამები. 51 https://www.usaid.gov/georgia 52 http://www.ge.undp.org/content/georgia/en/home/presscenter/pressreleases/2016/08/02/undp-and-government-of-georgia-commit-to-

gel-6-8-million-rural-development-initiative-funded-by-eu-and-government-of-adjara/ 53 https://webapps.ifad.org/members/lapse-of-time/docs/english/EB-2014-LOT-P-9.pdf 54 ანგარიშში მეორდება ის მიგნება, რომ კოოპერატივები სუსტად ფლობენ გადასახადების, ბუღალტერიისა და

კოოპერატივის ადმინისტრირება-ფუნქციონირების წესებს და, სავარაუდოდ, არსებითად არაფორმალურ რეჟიმში

მუშაობენ, რაც იმასაც შეიძლება გულისხმობდეს, რომ შემოსავლის არაფორმალური განაწილება ხდება

ოფიციალურისაგან განსხვავებული პროპორციით. 55 http://apma.ge/projects/read/plant_future/2:parent

137

აღნიშნეს, რომ პრობლემებისა და გადაწყვეტილებების თვალსაზრისით მემცენარეობასა და

მეცხოველეობას შორის განსხვავება არ არსებობს.

პოლიტიკის შემუშავებისა და განხორციელების პრობლემები

პოლიტიკის შემუშავებასთან დაკავშირებით პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს ის, რომ

რესპონდენტები ერთხმად მოუწოდებენ სახელმწიფოს კოოპერატივისათვის უფრო მეტის

გაკეთებას (თუნდაც რომ სახელმწიფო დღეს უკვე ისედაც საკმაოდ აქტიურია). საჭიროა უფრო

მეტი წამახალისებელი ინსტრუმენტი (IFAD საქართველო), უფრო მეტად მიზნობრივი პროგრამები

და ინდივიდუალიზებული გადაწყვეტილებები (Oxfam, „ელკანა“) და ფორმალური თუ

არაფორმალური ხასიათის უფრო ნაკლები დაბრკოლება („ელკანა“, Oxfam). ზოგიერთი

რესპონდენტი მიუთითებს სახელმწიფოს მხრიდან კოოპერატივებისათვის გაწეული დახმარების

სიხისტეზე, ფარგლების გაურკვევლობაზე და ინდივიდუალური მიდგომის ნაკლებობაზე56.

კონკრეტული პრობლემები უკვე კანონის დონეზე იწყება. საქმე ეხება კანონს კოოპერატივების

შესახებ57, რომელიც 2013 წლის 12 ივლისს იქნა მიღებული. ეს კანონი აღიქმება, როგორც მძიმე,

უსაფუძვლოდ რთული, ზედმეტად დაწვრილმანებული, ბუნდოვანი და გასამარტივებელი. ისიც

უნდა ითქვას, რომ ამ კანონის ავტორებს კოოპერატივების შესახებ საბჭოთა კანონიდან

გამოუყენებიათ ტექსტის გარკვეული ნაწილი. მნიშვნელოვანი თავისებურებაა ის, რომ

ამჟამინდელი კანონი არაა მუდმივი, რადგან მხოლოდ 2018 წლის 1 იანვრამდე იმოქმედებს58.

ამრიგად, კოოპერატივებს კანონმდებლობის სრული დაცვით მუშაობა ძალიან უჭირთ.

უფრო გასაგები რომ გახდეს ეს პრობლემა, ქვემოთ ჩამოთვლილია მთავარი კონკრეტული

საკითხები, რომლებიც რესპონდენტებმა აღნიშნეს:

- გაურკვეველია, რა საჭიროა კოოპერატივის ორი სტატუსი (1. „კოოპერატივი“; 2. „სასოფლო-

სამეურნეო კოოპერატივი“). ეს განაპირობებს შესაბამისად ორ სხვადასხვა ადგილას

კოოპერატივის ორჯერ რეგისტრაციის საჭიროებას (პირველი - საჯარო რეესტრში, მეორე -

ACDA-სთან);

- გაურკვეველია, საერთოდ რატომ უნდა ხდებოდეს სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის

სტატუსის შეჩერება და რატომ უნდა ხდებოდეს ეს, მაგალითად, იმის გამო, რომ

კოოპერატივი დაგეგმილ საქმიანობას ვერ ან არ ასრულებს (პუნქტი ბ, პარაგრაფი 9, მუხლი

3, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის სტატუსის მინიჭებისა და შეწყვეტის შესახებ

კანონი59);

- თუ მოცემულ კოოპერატივს სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის სტატუსი შეუწყდა,

კოოპერატივის სტატუსი მაინც რჩება. ეს კი ერთგვარ სამართლებრივ და ოპერაციულ

გაურკვევლობას ქმნის;

- პაებთან დაკავშირებით ძალიან ბევრი დეტალია გასათვალისწინებელი, რის გამოც

კოოპერატივის ფერმერებს უჭირთ ყოველი მათგანის სათანადოდ გაგება. კოოპერატივის

წევრები ვალდებული არიან საწესდებო კაპიტალში პაები შეიტანონ, მაგრამ მოქმედი

კანონი არ აზუსტებს თუ როგორ ან რის საფუძველზე უნდა შეარჩიონ კოოპერატივებმა

შემოსავლების განაწილების ორი წესიდან (პაიზე დაფუძნებული თუ ბრუნვაზე

დაფუძნებული) ერთ-ერთი. უფრო მეტიც, პაების მფლობელთა (ე.ი. კოოპერატივის წევრთა)

ჟურნალმა, რომლის შექმნასაც კანონი ითხოვდა, მხოლოდ 2016 წელს იხილა დღის სინათლე60.

შემდგომი პრობლემები გამოიკვეთება პოლიტიკის განხორციელების ეტაპზე:

56 “მოტობლოკი უნდა მიეცეს ხოლმე მცირე ზომის კოოპერატივებს (მაგ., სადაც არა უმეტეს 5 წევრია), რადგან უფრო

დიდი ზომის კოოპერატივებს უფრო მეტი მიწა ექნებათ და შესაბამისად ტრაქტორი დასჭირდებათ”. 57 https://www.matsne.gov.ge/ka/document/download/1972742/3/ge/pdf 58 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/3318347 59 http://acda.gov.ge/res/docs/201402191757477850.pdf 60 https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/3174914

138

- ACDA მონიტორინგისა და სტატუსის შეწყვეტის ფუნქციებს იმდენად საფუძვლიანად და

სრულყოფილად ახორციელებს, რომ საერთო სურათს კოოპერატივები აღიქვამენ უფრო

კონტროლად, ვიდრე დახმარებად. ეს კი ბევრ ფერმერში წინააღმდეგობას იწვევს. შესაძლოა,

ACDA ცდილობს შეამციროს სწრაფად მზარდი მცირე კოოპერატივების რაოდენობა და

მხოლოდ უფრო ძლიერი და უფრო დიდი კოოპერატივების გადარჩენა წაახალისოს. თუ ეს

მიდგომა ნამდვილად გამოიყენება, მაშინ ფაქტობრივად საქმე გვექნება არა

კოოპერატივების, არამედ კონკურენტუნარიანი ბიზნესების განვითარებასთან

(სახელმწიფო მეწარმოების განვითარების სააგენტოსა და სასოფლო-სამეურნეო

პროექტების განვითარების სააგენტოს ფუნქციების წარმოებული);

- კოოპერატივების მეპაიეთა ჟურნალში არაა შემოსავლის განაწილების გრაფები. გარდა

ამისა, გაურკვეველია ჟურნალსა თუ წესდებაში ცვლილებების შეტანის პროცედურები; - კოოპერატივის წესდების შაბლონი61 შეიცავს ისეთ პუნქტებს, რომლებიც კანონში არ

გვხვდება, მაგრამ მაინც აუცილებლადაა მიჩნეული (მაგ., ქონებაზე გადაწყვეტილების

მისაღებად საჭიროა ხმათა 9/10). შესაბამისად, კოოპერატივებს მართვის მოქნილი

სტრუტურის შესაქმნელად ან წესდების შეცვლილი ვარიანტის მისაღებად მცირე სივრცე აქვთ;

- 30%-იანი „ჭერის“ პრობლემა: კოოპერატივებს სრული უფლება აქვთ იმისა, რომ შემდგომი

გადაყიდვის მიზნით გარედან შეიძინონ პროდუქტები, მაგრამ ამ პროდუქტების მოცულობა

არ უნდა აღემატებოდეს თვითონ კოოპერატივის მიერ წარმოებული პროდუქტების საერთო

მოცულობის 30%-ს. ზოგიერთი რესპონდენტის მტკიცებით, ეს შეზღუდვა ნაადრევია და ამ

ეტაპზე ამის არავითარი აუცილებლობა არ იყო, რადგან კოოპერატივების განვითარებას

პირიქით, ხელს უშლის. გარდა ამისა, ეს შეზღუდვა არაფორმალურად შეიძლება იოლად

გადაილახოს, თუ კოოპერატივი უბრალოდ არ აღრიცხავს შეძენილ და გაყიდულ

პროდუქტებს62;

- სახელმწიფო „იაფი“ კრედიტის სქემა კოოპერატივების უმეტესებისთვის საჭიროებებს

კარგად ვერ პასუხობს. საერთოდ, ცხადია, რომ ფინანსების ხელმისაწვდომობა სოფლის

მეურნეობაში ფუნდამენტური პრობლემაა.

ეკონომიკური პრობლემები

კოოპერატივები შემდეგ დამახასიათებელ პრობლემებს აწყდებიან:

- ფინანსური მართვისა და ბუღალტერიის ცოდნა და უნარ-ჩვევების ნაკლებობა;

- ფინანსებსა და ადმინისტრაციულ საკითხებზე მომუშავე თანამშრომლების ნაკლებობა. ეს

კრიტიკული დაბრკოლებაა ყოველი კოოპერატივის ნორმალური ფუნქციონირებისათვის.

კოოპერატივები ხშირად არ აღრიცხავენ ხარჯებს;

- ოქმებისა და სხვა ჩანაწერების წარმოების სუსტი (ან არარსებული) პრაქტიკა და ზოგადად

კოოპერატივის ადმინისტრირების კულტურის ნაკლებლობა წევრებს შორის.

ცხადია, ეკონომიკური პრობლემების დიდი ნაწილის წნეხი მარტო კოოპერატივებზე არ

ვრცელდება. მათი გავლენა მთელ სასოფლო-სამეურნეო სექტორს მოიცავს:

- ქვეყანაში ეფექტური ექსტენციის სისტემის არარსებობა; - ინფრასტრუქტურის ნაკლებობა (ირიგაცია, გზები);

- თანამედროვე ტექნოლოგიების ცუდი ხელმისაწვდომობა და მანქანა-დანადგარების

სიძვირე;

- აგრარული პროდუქტების სათავსოების ნაკლებობა;

- ფერმერებისთვის მარკეტინგული და სადისტრიბუციო დახმარების ნაკლებობა;

- უახლესი მარკეტინგული ინფორმაციის ნაკლებობა;

- განუვითარებელი მიწის ბაზარი და მიწის შედეგიანი გამოყენების სისტემის არარსებობა;

- განუვითარებელი სასოფლო-სამეურნეო დაზღვევის სისტემა;

61 http://bit.ly/2dIdv4x 62 მეორე მხრივ, სახელმწიფოს, ცხადია, შეეძლო გადაყიდვის საერთოდ აკრძალვა. ამრიგად, აღნიშნული 30%-იანი

შეღავათი წახალისებას წარმოადგენს.

139

- პროფესიონალური (აგრონომის) რჩევების სიმცირე;

- ხარისხიანი ნერგების მოძებნა ძნელია და უცხოეთიდან უნდა გამოიწეროს ფერმერმა, რაც

დამატებით ტექნიკურ და სხვა პრობლემებს ქმნის;

- ფინანსებისა და არასათანადო ცოდნითა და უნარ-ჩვევებით განპირობებული ფერმერთა

სუსტი კონკურენტუნარიანობა და მათი პროდუქტების ცუდი ხარისხი, რადგან სოფლის

მოსახლეობის 98% წვრილი მიწათმფლობელებისგან შედგება. ყოველივე ამას კი მოჰყვება

ადგილობრივად წარმოებული პროდუქტების სიძვირე და შესაბამისად იმპორტზე

დამოკიდებულება;

- მთელი წლის განმავლობაში კულტურის უწყვეტი წარმოების შეუძლებლობა. ამის გამო

ჩავარდნებს იმპორტი ავსებს.

სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემები

როგორც ეკონომიკური პრობლემების შემთხვევაში, მხოლოდ კოოპერატივებისათვის

დამახასიათებელი სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემები ცოტაა, მაგრამ ფუნდამენტურია:

- კოოპერატივის შექმნის მისწრაფებაში სხვა მიზანიც იმალება და ეს პრობლემას ქმნის.

ბევრი მათგანი სინამდვილეში არაფორმალური შპს-ებია, რომლებიც კოოპერატივებისთვის

დაწესებული საგადასახადო შეღავათით სარგებლობენ ან გრანტების გამო შეიქმნენ. ეს იმას

ნიშნავს, რომ კოოპერატივების უმრავლესობა, ალბათ, ადრე თუ გვიან, შეწყვეტს

ფუნქციონირებას, რადგანაც სახელმწიფო თუ დონორი ორგანიზაციების პროგრამებიდან

მათი რაოდენობის შესაბამისი გრანტები თუ დახმარება, უბრალოდ, არ მოიპოვება. ეს სავარაუდოდ იმის ერთ-ერთი მიზეზია, რომ ACDA ახალისებს კოოპერატივების

გაფართოებასა თუ დიდი კოოპერატივების შექმნას და კოოპერატივების სწრაფად მზარდი

რაოდენობის მკაცრ მონიტორინგსა და კონტროლს აწესებს. ამით ის ცდილობს შეზღუდოს

ეს სწრაფი ზრდა და ეს ენერგია უფრო ხარისხობრივ კალაპოტში მიმართოს. თუმცა,

რესპონდენტები აღნიშნავენ, რომ განვითარებას ასეთი სიტუაციაც უწყობს ხელს, რადგან

ამ დროს ზოგიერთი კოოოპერატივი მაინც აღწევს სიცოცხლისუნარიანობის საგრძნობ

დონეს;

- ბვრი ფერმერი არარეგისტრირებულ მიწას კი იყენებს, მაგრამ არ ჩქარობს მის

დარეგისტრირებას, რადგან სხვადასხვა დახმარების დაკარგვის ეშინია. მაგრამ ასეთი

დაურეგისტრირებელი მიწის გამო პრობლემატური ხდება კოოპერატივებისათვის

სასოფლო-სამეურნეო მანქანების გადაცემა;

- ორგანიზების, მართვის, ფინანსების სხვა საკითხებზე შესაძლებლობების გაზრდის

ტრენინგების მიმართ ბევრ კოოპერატივს ქმედითი ინტერესი არ გააჩნია, მიუხედავად

იმისა, რომ მათ ნამდვილად სჭირდებათ ეს ტრენინგები, რათა ეფექტურად და წესების

სრული დაცვით იმუშაონ. ეს გარემოება მიუთითებს, რომ კოოპერატივების ნაწილს მაინც

შეიძლება ამოძრავებდეს დეკლარირებულისგან განსხვავებული არსებობის მოტივი:

ფინანსური დახმარების ან მანქანა-დანადგარის აღება და წასვლა. რა თქმა უნდა, ასეთი

კოოპერატივი არ იქნება დაინტერესებული გრძელვადიანი გავინთარების გეგმის დასახვით

და განხორციელებით და შესაბამისად ტრეინინგების საფუძვლიანი გავლით. ეს

ატმოსფერო განსაკუთრებით იგრძნობა მცირე კოოპერატივებს შორის, რომლებიც

შინამეურნეობის ტიპის საქმიანობებს უფრო წარმოადგენენ, ვიდრე საწარმოო მასშტაბის

წარმოწყებებს.

საერთ სოციალურ-კულტურული პრობლემებიდან აღსანიშნავია შემდეგი:

- მოსახლეობის დაბერება და ახალგაზრდების მიგრაცია ქალაქებისკენ, რაც სოფლებში დიდ

ასაკობრივ დისბალანსს იწვევს. ამიტომაცა არაა გასაკვირი, რომ კოოპერტივის წევრების

ასაკი ფაქტობრივად ყოველთვის 40-ზე მეტია (ხშირად კი 50-ზე მეტიც);

140

- კონსერვატიულობა სოფლის მოსახლეობისა (განსაკუთრებით უფროს თაობები), რომელიც

ძნელად იღებს სიახლეებს. ეს პრობლემა კიდევ უფრო გამწვავებულია ზემოთ აღნიშნული

დაბერებისა და მოსახლეობის გადინების პროცესებით.

ჰორიზონტალური პრობლემები

ინტერვიუების დროს შემდეგი საერთო საკითხები გამოიკვეთა:

- სოფლად მძიმე დემოგრაფიული ვითარებით (დაბერება, მოსახლეობის გადინება)

გამოწვეული ახალგაზრდობის სიმცირე კოოპერატივებში;

- ანთროპოგენური და ბუნებრივი ფაქტორებით განპირობებული ნიადაგის ფართოდ

გავრცელებული ეროზია;

- ამინდის უკიდურესობები, განსაკუთრებით, სეტყვა, რომელიც ქვეყნის დიდ ნაწილს

აზიანებს.

გადაწყვეტები (კითხვები #4, #6)

„ელკანას“ წარმომადგენლის აღნიშვნით, რა პრობლემაც არ უნდა იყოს და რა საერთაშორისო

გამოცდილებაც არ უნდა გამოიყენო, საკუთარ თავზე გამოცდისა და საკუთარი საფუძვლიანი

მცდელობის გარეშე კოოპერატივი, როგორც დამოუკიდებელი ორგანიზაცია, ვერ შედგება.

ქვემოთ ჩამოთვლილია აღნიშნული პრობლემების გადასაწყვეტად რესპონდენტების მიერ

შემოთავაზებული ნაბიჯები:

პოლიტიკა

- კანონმდებლობისა და პროცედურების საფუძვლიანი გამარტივება და დახვეწა.

კოოპერატივების შესახებ კანონის მოქმედება უნდა გაგრძელდეს 2012 წლამდე;

- საერთო საგადასახადო შეღავათი უნდა შეიცვალოს სპეციფიკური საგადასახადო

შეღავათით, რომლითაც მხოლოდ და მხოლოდ ახალი კოოპერატივები ისარგებლებენ

თავიანთი არსებობის პირველი 3-4 წლის განმავლობაში;

- სახელმწიფომ ამჟამად მიწის დამუშავებაზე წარმოებული უზარმაზარი ხარჯები უნდა

გადაიტანოს მცირე მიწათმფლობელების დახმარებაზე, გამოუყოს მეტი თანხები ინვესტიციების სახით (ამ მხრივ, საინტერესოა Oxfam-ის 50 ათასი ევროს ოდენობის

საინვესტიციო პაკეტები), რომელიც დაიხარჯებოდა ყველაფერზე - ინფრასტრუქტურაზე,

მანქანა-დანადგარებზე, უნარ-ჩვევებსა და მარკეტინგის ხელშეწყობაზე; თუმცა,

იმავდროულად, ბენეფიციარებმაც უნდა გამოავლინონ მოტივაცია და თავიანთი წვლილიც

შეიტანონ ხოლმე დახმარების პროგრამებში. ეს პროგრამები არანაკლებ ორციკლიანი უნდა

იყოს (პირველი - საპილოტე, მეორე - დასახვეწი);

- უფრო ფოკუსირებული, მკაფიო სასოფლო-სამეურნეო პოლიტიკა;

- ინდივიდუალიზებული პროგრამების შემუშავება ე.წ. სტარტაპების დასახმარებლად.

ეკონომიკა

- ეფექტური ექსტენციის სისტემის ჩამოყალიბება;

- აგრარული კრედიტების სისტემის ყოვლისმომცველი გაუმჯობესება;

- სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების ხელმისაწვდომობა;

- უფრო მეტი წარმატების ისტორიის / სადემონსტრაციო ნაკვეთის შექმნა და გაშუქება, რაც

აუცილებელია მენტალური ცვლილებისათვის. თუმცა, წარუმატებელი შემთხვევების

ჩვენებაც სასარგებლო იქნება;

- უკეთესია, რომ კოოპერატივის განვითარების საწყის ეტაპზე ჯერ არაფორმალური ჯგუფი

შეიქმნას. როცა ეს ჯგუფი საკმაოდ დარწმუნდება თავის თავში, უნდა გადავიდეს

განვითარების შემდეგ ეტაპზე და გარდაიქმნას კოოპერატივად;

- გამორჩეული ყურადღება უნდა მიექცეს ჯგუფებს, რომლებსაც ერთობლივი მუშაობის

ისტორია გააჩნიათ;

141

- კოოპერატივებისათვის შემოღებულ უნდა იქნეს მუდმივი სამართლებრივი და საგადასახადო კონსულტაციები. ერთ-ერთი ვარიანტით ამ ფუნქციის შესრულება ICC-ებმა

უნდა იკისრონ;

- დღევანდელი კოოპერატივები საქართველოში ძირითადად მასალის ერთობლივი

შეძენისათვის იქმნება, მაშინ, როცა მსოფლიოს თანამედროვე კოოპერატივები იქმნება

მომსახურებების ერთობლივი გამოყენებისათვის (მანქანა-დანადგარების დაქირავება,

კომერციულ საწარმოო მაცივრებში პროდუქტების შენახვა და ა.შ.);

- შემოღებულ უნდა იქნეს უფრო მეტი სუბსიდია ცალკეულ კულტურაზე (არა მხოლოდ

ციტრუსსა და ყურძენზე).

საზოგადოება და კულტურა

- სოფლის მოსახლეობაში ღრმადა აქვს ფესვი გადგმული უნდობლობის გრძნობასა და

სტერეოტიპულ შეხედულებებს; წინასწარი სერიოზული მუშაობის გარეშე ძალზე რთულია

ამ განწყობის შეცვლა, ზოგჯერ შეუძლებელიცაა. ეს გარემოება აუცილებლად უნდა

გაითვალისწინონ დაინტერესებულმა მხარეებმა ინტერვენციების დაგეგმვის დროს;

- გონივრულია, როცა სახელმწიფო აგრძელებს პოტენციური ბენეფიციარებისათვის იმის

ახსნას, რომ საბოლოო ჯამში კოოპერატივები უნდა იყოს თემზე და არა შინამეურნეობაზე

დაფუძნებული;

- შესაბამისი ტექნიკური რესურსების ხელმისაწვდომობის შემთხვევაში კოოპერატივები

უნდა გაფართოვდნენ, რომ სრულად გამოიყენონ ამ რესურსების პოტენციალი.

საბოლოო შენიშვნის სახით უნდა ითქვას, რომ რესპონდენტები მიუთითებენ, რომ მცირემიწიანი

საქართველო, პროდუქციის აბსოლუტური მოცულობების მხრივ, საერთაშორისო ბაზრებზე

მცირედ კონკურენტუნარიანია. ამიტომ პრიორიტეტი უნდა მიენიჭოს განსაკუთრებულ

პროდუქციას: ადგილწარმოშობის დასახელებისა და გეოგრაფიული აღნიშვნების მქონე, ორგანულ

და სხვა ფასეულ პროდუქტებს, ექსპორტისათვის იმედის მომცემია ასევე თხილეული, ქლიავი და ციტრუსი. რაც შეეხება შიდა ბაზრებს, კენკრა (რომელიცდიდი შემოსავლის მისაღებადარ

საჭიროებს დიდ ფართობზე კულტურის გაშენებას), თხილი, ერთწლიანი კულტურები, ნუში,

არამერქნიანი ტყის პროდუქტები (გარეული ვაშლი და მისთ.), ხილის ცალკეული ადგილობრივი

ჯიში (მაგ., ფშავის ბორბალა მსხალი), ხორბალი (ამჟამად, ადგილობრივი მოთხოვნის მხოლოდ

12% კმაყოფილდება ადგილობრივად), მწვანილეული, მშრალი ხილი - ეს ის კულტურებია,

რომლებსაც აქვთ რეალური პოტენცია იმპორტის ჩასანაცვლებლად.

რა თქმა უნდა, გამოკითხული ორგანიზაციები სერიოზულ პროგრამებს ახორციელებენ ზემოთ

განხილული პრობლემების გადაწყვეტის ხელშესაწყობად, განსაკუთრებით, კოოპერატივებისა და

სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს (Euroluxer-ის შემთხვევაში)

ცოდნით და ტექნიკური ბაზების ინდივიდულურად გასაძლიერებლად. ერთიანი ჩარჩო

კანონმდებლობისა და პოლიტიკის არარსებობა კი მიუთითებს სისტემურ პრობლემაზე, რომელიც

ყურადღებასა და შესაბამის მოქმედებას მოითხოვს სახელმწიფოს მხრიდან. ყველა წამყვანმა

ექსპერტმა აღნიშნა, რომ ამ რეკომენდაციებს ისინი სახელმწიფოსა და პროცესში ჩართულ სხვა

სტრუქტურებს მანამდეც აწვდიდნენ.

142

მეტაანალიზი

პრობლემები

ქვემოთ აღწერილი კოოპერატივების პრობლემები ორ ჯგუფადაა განხილული:

1. კოოპერატივების შექმნის გზაზე არსებული ბარიერები:

2. შექმნილი კოოპერატივების განვითარების გზაზე არსებული ბარიერები.

1. კოოპერატივების შექმნის გზაზე არსებული ბარიერები

უნდა აღინიშნოს, რომ საბჭოთა კავშირის დაშლიდან 25-ზე მეტი წლის გასვლის შემდეგაც

კოლმეურნეობები მრავალი ფერმერის (მათ შორის, კოოპერატივის ფერმერის) მეხსიერებაში ჯერ

კიდევ შემორჩენილა, თუნდაც ბუნდოვნად63. ეს საკმარისია იმისათვის, რომ მრავალმა მათგანმა

სწორედ ამ მეხსიერების პრიზმაში აღიქვას თანამედროვე კოოპერატივი, უარყოფითი

ასოციაციციით დაუკავშიროს ის საბჭოთა კოლმეურნეობას. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ

კოოპერატივების შექმნის პირველი მცდელობა იყო გასული წლების 90-იან წლებში. მაგრამ ის

წარუმატებელი აღმოჩნდა. 2004 წლის საყოველთაო სასოფლო-სამეურნეო გამოკითხვის მიხედვით,

ქვეყანაში მხოლოდ 84 სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივი იყო64. თუმცა, ეს კოოპერატივები

განსხვავდებოდნენ დღევანდელი კოოპერატივებისაგან (მსგავსება კი, ერთ-ერთი ძირითადი

ინფორმანტის დასკვნით, გარკვეულ საკანონმდებლო დებულებებშია). ეს პოსტსაბჭოთა ტალღა

მალევე მინელდა და კოლექტიურ მეხსიერებაში უმნიშვნელო კვალი დატოვა.

გასათვალისწინებელია, რომ ამჟამინდელი, ანუ წევრობაზე-დაფუძნებული კოოპერატივების

ისტორია მხოლოდ სამიოდე წელს ითვლის, როცა მიღებულ იქნა ახალი კანონი კოოპერატივების

შესახებ. შესაბამისად, მათი ასაკი ფაქტობრივად მხოლოდ ორი წელია, რასაც კვლევის ფარგლებში

ჩატარებული გამოკითხვაც ადასტურებს. თუმცა, 2016 წლის გვიანი ზაფხულისთვის

კოოპერატივების რაოდენობა 1400-მდე იყო ასული. 2016 წლის ოქტომბერს კი მან 1644-ს მიაღწია.

ძირითადი ინფორმანტების აზრით, ასეთი სწრაფი ზრდა გამოწვეულია სახელმწიფო და

არასახელმწიფო გრანტებითა და სხვა სახის დახმარების პროგრამებით. ამრიგად, აგრარული

კოოპერატივები ახალი ფენომენია, რომელმაც ქვეყანაში მრავალი ფერმერი მიიზიდა. მიუხედავად

ასეთი ინტენსიური პროცესებისა, კომერციული სიცოცხლისუნარიანობის მხრივ მრავალი

კოოპერატივის ჩამოყალიბება ჯერ კიდევ მიმდინარე პროცესია. ამიტომ არაა გასაკვირი (და

ნორმალურიცაა), რომ FGD-ების ყველა რესპონდენტი პარალელურ შემოსავალს იღებს.

ამიტომ გასაკვირი არაა, რომ კვლევის თანახმად ამჟამინდელი კოოპერატივები საქართველოში

ძირითადად სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების ერთობლივად შესაძენად იქმნებიან.

აღსანიშნავია, რომ მსოფლიოში თანამედროვე კოოპერატივების შექმნის მთავარი მიზანი უფრო

ფართოა და მოიცავს ისეთი მომსახურებების ერთობლივ მიღებას, როგორიცაა მანქანა-

დანადგარების დაქირავება, საწარმოო მაცივრებში პროდუქტის შენახვა და ა.შ.

ერთი მხრივ, საქართველოში კოოპერატივები სოკოსავით კი მომრავლდა, მეორე მხრივ, ის დიდ

უცნობად რჩება სოფლის მრავალი მცხოვრებლისათვის. ეს ხარისხობრივი კვლევის

უმნიშვნელოვანესი მიგნებაა. აღმოჩნდა, რომ FGD-ების მონაწილე დამოუკიდებელი ფერმერების

უმრავლესობას არავითარი ან მხოლოდ მცირე გამოცდილება ჰქონია ფერმერთა ფორმალური თუ

არაფორმალური ურთიერთთანამშრომლობის მხრივ65. უფრო მეტიც: ისინი შორს იჭერენ თავს

63 კვლევის მიხედვით, კოოპერატივების ფერმერთა საშუალო ასაკი 52 წელია. 64 http://geostat.ge/cms/site_images/_files/english/agriculture/census/section1.pdf. 65კვლევის თანახმად, კოოპერატივების არაწევრი რესპონდენტების მხოლოდ 14%-ს თუ უთანამშრომლია სხვა

დამოუკიდებელ ფერმერებთან. თამამშრომლობის ყველაზე ხშირად დასახელებული მიზეზია ერთობლივი

ტრანსპორტირება ან რაიმე მასალისა თუ საშუალების ერთობლივი შესყიდვა.

143

კოოპერატივებისგან, როგორც მათი სოციალური და ეკონომიკური პრობლემების გადამჭრელი

ერთ-ერთი ქმედითი საშუალებისგან. რაც შეეხება FGD-ებისა და შემთხვევების კვლევის მონაწილე

კოოპერატივების წევრებს, თითქმის ყველა მათგანი (რამდენიმე ათეულიდან მხოლოდ ორი

გამონაკლისი იყო) ფორმალური სახის ფერმერთა კოოპერირებას პირიქით უმნიშვნელოვანესად

მიიჩნევს როგორც ეკონომიკური, ისე სოციალური სარგებლის თვალსაზრისით.

ამავე დროს, კვლევის თითქმის ყველა რესპონდენტი - როგორც ფერმერები, ისე სხვა

დაინტერესებული მხარეები - ზოგადად კოოპერატივის სახით ფერმერთა შორის

თანამშრომლობის განვითარების მომხრეები არიან. უახლოეს მომავალში კოოპერატივებში

ჩართვის შესაძლებლობასთან დაკავშირებით კოოპერატივების არაწევრმა ფერმერებმა ლოდინის

პოზიცია აირჩიეს უფრო თავდაჯერებული კოოპერატივების წევრებისგან განსხვავებით.

არანაკლებ მნიშვნელოვანია ის მიგნება, რომ დამოუკიდებელი რესპონდენტი ფერმერები და

მთლიანად სოფლის მოსახლეობა (როგორც ამ რესპონდენტებმა აღნიშნეს) არასაკმარისად არიან

გათვითცნობიერებულნი როგორც კოოპერატივის წევრად ყოფნის მნიშვნელობასა და სარგებელში,

ისე სახელმწიფო და არასახელმწიფო ორგანიზაციების მიერ საქართველოში განხორციელებულ

სხვადასხვა პროგრამასა და ღონისძიებაში. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ აღნიშნული დახმარებების

მიმწოდებელი ორგანიზაციები არ ავრცელებენ ინფორმაციას მოსახლეობაში. პრობლემა

უკავშირდება ინფორმაციის მარტივად და გასაგებად ყოველ მაცხოვრებელთან მიტანის

საჭიროებასაც და კონსერვატიულ აზროვნებასაც, რომელიც სავარაუდოდ ძალიან გავრცელებულია

ფერმერებში, რომლებიც არ არიან მიჩვეული საარსებო ფინანსების მოძიების გზების რადიკალურ

ცვლილებებს და შეიძლება საჭიროებდნენ მიწოდებულ ინფორმაციის განმეორებით მიწოდებებს

მისი დავიწყების ან არასწორად გაგების თავიდან ასაცილებლად.

განსხვავებული ვითარებაა კოოპერატივების წევრების შემთხვევაში. ისინი, განსაკუთრებით მათი

ლიდერები, დახმარების პროგრამების შესახებ ფართო და უახლეს ინფორმაციას ფლობენ. სხვა

საკითხია, თუ რამდენად კმაყოფილი არიან ისინი ამ პროგრამებით. პასუხი ერთია: არც ისე

ძალიან. ამის მიზეზი ისაა, რომ ჯერ ერთი, როგორც ზემოთ აღინიშნა, ქვეყანაში ყველა არსებული

ფინანსური თუ მექანიზაციით დახმარების მოცულობა ვერ დაფარავს ყოველი კოოპერატივის

ყველა საჭიროებას. ისიც რეალობაა, რომ დაფინანსების მოძიება მოითხოვს გარკვეულ უნარ-

ჩვევებსა და მინიმალურ კომპეტენციას, რაც კოოპერატივებს ხშირად არასათანადო ხარისხით

აქვთ. ისიც ნიშანდობლივია, რომ საგრანტო პროგრამები გრანტებს ყველაფრისთვის არ იძლევიან.

ეს ბუნებრივიცაა: არსებობს გრანტის გაცემის წესები, პირობები, სფეროები, მიმართულებები,

პრიორიტეტები, ტიპები. ასე რომ, ერთი მხრივ, გასაგებია დახმარების ვერმიღებით გამოწვეული

იმედგაცრუება ფერმერებში, რადგან ეს დახმარება ნამდვილად სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია

მათი კოოპერატივების გადასარჩენად და ფეხზე დასადგომად და მის მისაღებად ფერმერები ძალას

და ღონეს არ იშურებენ (ამას ემატება ემოციონალური მხარეც). მეორე მხრივ, ისიც ლოგიკურია,

რომ სახელმწიფოს და დონორებს თავიანთი შესაბამისი პრიორიტეტები აქვთ, რაც მათ

სტრატეგიებსა და წლის პროგრამებშია გაწერილი.

ისიც უნდა ითქვას, რომ ხარისხობრივი კვლევის მიგნებით, ფერმერები კოოპერატივებს ხშირად

გრანტის სახით სწრაფი მოგებისა და ქონების მიღების მიზნით ქმნიან, და არა ეკონომიკური და

სოციალური სტაბილურობისა და კეთილდღეობის გაცილებით უფრო მაღალი ხარისხის

მისაღებად გრძელვადიანი აღმასვლის დაწყების მიზნით. ამ მიგნებას ამყარებს ის ფართოდ

გავრცელებული ფაქტი, რომ კოოპერატივის წევრებს ხშირად აკლიათ ხედვა, ლიდერობის და/ან

ტექნიკური ცოდნა - თან, უფრო მეტად, ვიდრე გარე დამკვირვებელი შეიძლება ელოდებოდეს.

გარდა ამისა, არსებობს იმის მკაფიო ტენდენცია, რომ დამწყებმა კოოპერატივებმა ნებისმიერ დროს

შეცვალონ საქმიანობის მიმართულებები, განსაკუთრებით კი გრანტების სპეციფიკური

მოთხოვნების მიხედვით. ისიც ფაქტია, რომ მრავალი კოოპერატივის წევრები არ წარმოადგენენ

პროფესიონალ, ჩამოყალიბებულ ფერმერებს, არამედ ენთუზიასტებს შეუსაბამო პროფესიებით,

როგორიცაა მასწავლებელი, მძღოლი, ეკონომისტი, ბუღალტერი66. კოოპერატივის შექმნის

66 იხ. წინამდებარე ნაშრომის ჯამური ინფორმაციის ნაწილი.

144

სურვილის საკითხს თუ დავუბრუნდებით, უნდა აღვნიშოთ კვლევის ის მიგნებები, რომელთა

მიხედვითაც, კოოპერატივში გასაერთიანებლად ან კოოპერატივის შესაქმნელად გამოკითხული

არაწევრების მოტივირების მთავარ ფაქტორებად დასახელდა ფინანსების ხელმისაწვდომობა

(რესპონდენტების 53%), ინფრასტრუქტურის ხელმისაწვდომობა (51%) და სასოფლო-სამეურნეო საშუალებების უკეთესი ფასი (51%), და არა - უფრო ღრმა ცოდნა და უნარ-ჩვევები, რომლის

მისაღებად გაცილებით მეტი სიდიდის პერიოდია საჭირო.

გარედან დახმარების მიღების შემთხვევაში საკმაოდ დიდი შანსია იმისა, რომ კოოპერატივი67

შეიძლება მასზე დამოკიდებული გახდეს. მეორე მხრივ, კოოპერატივები, რომლებიც ფინანსების

მოძიებაში ისეთს ვერაფერს გახდნენ, მძიმე მატერიალურ მდგომარეობაში ვარდებიან და დროთა

განმავლობაში შეიძლება სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის სტატუსიც კი დაკარგონ68 (მაგრამ ამ

დროს უბრალოდ „კოოპერატივებად“ მაინც დარჩებიან).

კვლევის გეგმა არ ითვალისწინებს საქართველოში კოოპერატივების წარმატების ხარისხის

შესწავლას, რადგან საქმე ეხება კოოპერატივების მხოლოდ ნაწილს - იმ კოოპერატივებს, რომლებიც

წინამდებარე კვლევის პერიოდში რეალურად მუშაობენ მემცენარეობაში. გამოკითხვის

მონაცემებით, კოოპერატივების ამჟამინდელი წევრებისათვის კოოპერატივებში გაერთიანებამ

უზრუნველყო ცოდნისა და უნარ-ჩვევების გაუმჯობესება (რესპონდენტთა 81% დაეთანხმა ამ

დებულებას), წარმოების ხარისხის გაუმჯობესება (73%), ურთიერთდახმარების გაზრდა (70%),

წარმოების მოცულობის გაზრდა (69%), წარმოების ხარჯების შემცირება (65%), ოჯახის შემოსავლის

გაზრდა (63%), და ტექნოლოგიების (60%), ფინანსებისა (56%) და ინფრასტრუქტურის (53%)

გაუმჯობესება. თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ აღნიშნული ცვლილებების ხარისხის

ფარგლების განსაზღვრა ძნელია. სხვა სიტყვებით, რთულია სრულად გაიგო, თუ რას

გულისხმობდნენ რესპონდენტები, როცა პასუხის სახით შეარჩიეს “ცოდნისა და უნარ-ჩვევების

გაუმჯობესება” (იქნებ, სულაც განაცხადის წერის უნარ-ჩვევებს გულისხმობდნენ!).

ამჟამინდელ წევრებში დადებითი ცვლილებების ანალიზით დადგინდა, რომ ამ ცვლილებებში

არსებითი წვლილი შეუტანია გარედან დახმარებას, კოოპერატივის გადაწყვეტილებების მიღებაში

წევრთა მონაწილეობასა და კოოპერატივის ხელმძღვანელობის მიმართ წევრების მტკიცე ნდობას.

ხარისხობრივი კვლევის რესპონდენტებიც ადასტურებენ გარედან დახმარების დიდ მნიშვნელობას

და ამბობენ, რომ სახელმწიფო დახმარების გარეშე ფერმერები ვერ შეძლებენ კოოპერატივების

შექმნას.

აღსანიშნავია, რომ კოოპერატივების უფრო მეტი ყოფილი წევრები (50%) ვიდრე ამჟამინდელი

წევრი (36%) ახსენებს კოოპერატივში გაერთიანებით გამოწვეულ ბაზრის ხელმისაწვდომობის

შემცირებას. ძნელია იმის გარკვევა, თუ რამ გამოიწვია ყოველ მოცემულ შემთხვევაში წევრების

მიერ კოოპერატივის დატოვება ან კოოპერატივის საქმიანობის შეწყვეტა. თუმცა, შეიმჩნევა ზოგადი

ტენდენცია, რომ, ასეთი ფერმერების აღქმით, კოოპერატივში წევრობამ განაპირობა მათი

პროდუქტების მარკეტინგისა და გასაღების უსაშველო შეფერხება.

არც ისე იოლია წარმატებისა და წარუმატებლობის ეტაპების გარჩევა, რადგან კოოპერატივები

სამზე ნაკლები წლის წინ შეიქმნა. ეს ძალიან მცირე დროა იმაში გასათვითცნობიერებლად, თუ

საითკენ მიდიან კოოპერატივები. მეორე მხრივ, რესპონდენტებში ფართო გავრცელება პოვა იმ 67 გამოკითხვის მონაცემებით, რესპონდენტთა 27% სხვადასხვა სახელმწიფო თუ არასახელმწიფო პროგრამის ფინანსური

თუ ტექნიკური დახმარებით უსარგებლია. ცხადია, რომ 1644 კოოპერატივის (კვლევის საველე სამუშაოების ორთვიანი

პერიოდის განმავლობაში კოოპერატივების რაოდენობა 1400-დან 1644-მდე გაიზარდა) უდიდესი ნაწილი რაიმე არსებით

ფინანსურ ან „მექანიზირებულ“ დახმარებას სახელმწიფოსგან ან დონორებისგან ვერ მიიღებს, რადგან შეუძლებელია

ამხელა მასის სათანადო და სრული მომსახურება. ერთადერთი მომსახურება, რომელიც ყველა კოოპერატივისთვის არის

რეალურად და დაუყოვნებლივ ხელმისაწვდომი, არის უნარ-ჩვევების გაძლიერების ღონისძიებები, როგორიცაა

ტრენინგები, კონსულტაციები, სამუშაო ვითარებაში ადგილზევე დახმარება (ე.წ. ქოუჩინგი). 68 სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივის სტატუსის მინიჭება-ჩამორთმევა კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს

ექსკლუზიური უფლებაა. ჩამორთმევა შეიძლება ნებისმიერ დროს, თუ მოცემული კოოპერატივი არ ასრულებს შესაბამის

კანონს, ნორმატივს ან წესს.

145

აზრმა, რომ კოოპერატივების უმეტესობის მდგომარეობა არასახარბიელოა. ამის ერთ-ერთი

მიზეზი შეიძლება იყოს მრავალი მათგანის მცირე ზომა.69 სწორედ ამიტომაც მოუწოდებს

დაბეჯითებით კოოპერატივების განვითარების სააგენტო კოოპერატივებს გაერთიანებისკენ ან

გაფართოებისკენ, რომ ამ მხრივ გაერთიანებული რესურსების (მიწა, ფინანსები, ტექნიკური

საშუალებები, კონტაქტები) კრიტიკული მასა მიიღონ. არაა ხოლმე მართებული, როცა

კოოპერატივი გარე დახმარებაზე მუდმივად დამოკიდებული რჩება. კოოპერატივებმა უნდა (1)

მოიპოვონ მასშტაბის ეკონომია (economies of scale) წარმოებასა და მარკეტინგში და (2) გაზარდონ

თავიანთი გარიგებების წარმოების ძალა მასალებისა და მზა პროდუქტების ბაზრებზე (input-output

markets). გარდა ამისა, ღირებულების ნამატისთვის ACDA ხელს უწყობს კოოპერატივების

გაერთიანებას მეორე დონის კოოპერატივებად.

მეორე მთავარი პრობლემაა სუსტი ტექნიკური და ცოდნის ბაზა, რაც კარგად გამოჩნდა

ფოკუსჯგუფებისა და შემთხვევების შესწავლის დროს. ამ საკითხის სიმწვავეზე მიუთითეს

აგრეთვე ინდივიდუალური ინტერვიუების რესპონდენტებმა. მიუხედავად ამისა, საკმაოდ

მოულოდნელი აღმოჩნდა ის ფაქტი, რომ გამოკითხვის მონაწილე არც კოოპერატივის წევრ

ფერმერებს და არც დამოუკიდებელ ფერმერებს არ დაუსახელებიათ უნარ-ჩვევების გაძლიერება

სასურველ სახელმწიფო თუ არასახელმწიფო ღონისძიებებს შორის. დიდი ალბათობით,

კოოპერატივები ბაზის განვითარებას ისეთივე პრიორიტეტს არ ანიჭებენ, როგორც საინვესტიციო

თანხის (ამ შემთხვევაში - გრანტის, კრედიტის) მოძიებას. ბევრი მათგანი ტრენინგს არჩევს ფულს

(არადა, ჯობდა, ორივე თანაბრად სურვებოდათ), რაც ნაკლებშედეგიანი მიდგომაა, რადგან

საკმაოდ მალე ცოდნა და უნარ-ჩვევები (ტექნიკური, ზოგადი) მრავალი კოოპერატივის

გადარჩენისთვის ყველაზე მთავარი კრიტიკული ფაქტორი გახდება. აქედან ჩანს, რომ

კოოპერატივები ხშირად უშუალო მატერიალურ სარგებელს ეძებენ, ვიდრე ცოდნასა და უნარ-

ჩვევებს.

ამ მხრივ, საინტერესო იქნება განსხვავების დანახვა კოოპერატივის წევრობის დადებითი და

უარყოფითი მხარეების აღქმაში, რომელიც აქვთ, ერთი მხრივ, ფოკუსჯგუფების მონაწილე

კოოპერატივების წევრებს და, მეორე მხრივ, ფოკუსჯგუფების მონაწილე დამოუკიდებელ

ფერმერებს.

სარგებლიანობის მხრივ, კოოპერატივების წევრი რესპონდენტები ასახელებენ ისეთი სახის

ფინანსურ და ტექნიკურ სარგებელს, როგორიცაა რესურსების (მიწა, მექანიზაცია, ცოდნა)

გაერთიანება, ერთობლივი შეკვეთები, გრანტისა თუ კრედიტის მოპოვების უფრო მეტი

შესაძლებლობა. კოოპერატივის არაწევრი რესპონდენტები კი უფრო განზოგადებულად უყურებენ

საკითხს და ასახელებენ (მოსალოდნელი) სარგებლის სახეების უფრო ფართო ჩამონათვალს

(კერძოდ, ზემოთ დასახელებულს უმატებენ ინფრასტრუქტურის ხელმისაწვდომობას, უფრო

სოლიდურ სტატუსს, სახელმწიფოს წინაშე უფრო ძლიერი ხმით წარდგომის შესაძლებლობას და

ა.შ.).70 აქ დიდი განსხვავებაა: პირველი თავისი რეალური გამოცდილებით მსჯელობს (იმით, თუ

რას იღებენ ისინი დახმარების პროგრამებიდან), მეორე კი - მხოლოდ კონცეპტუალურად. ალბათ,

სწორედ ამიტომაა, რომ კოოპერატივის არაწევრი რესპონდენტების აზრით, კოოპერატივები

გაყიდვებზე და/ან კულტივირებაზეა დაფუძნებული. სინამდვილეში, კოოპერატივის წევრი

რესპონდენტების ინფორმაციით, დღევანდელი კოოპერატივი საქართველოში კულტივირებაზე და

შესყიდვაზეა დაფუძნებული, და არა - გაყიდვებზე. კი, გასაღების პრობლემა ნამდვილად

შეიძლება კოოპერატივის საშუალებით მოგვარდეს მარკეტინგში ეკონომიის მასშტაბირებით და

გარიგებების წარმოების ძალის გაზრდით. თუმცა, კოოპერატივებს ამ პოტენციალის სრული

განხორციელებისთვის ჯერ არ მიუღწევიათ.

69 88 გამოკითხული კოოპერატივის საშუალო სიდიდე 8 წევრს შეადგენდა. იგივე ციფრი დაასახელეს კვლევის სხვა

რესპონდენტებმა და კოოპერატივების განვითარების სააგენტომაც. 70 საინტერესოა, რომ გამოკითხვაში მონაწილე კოოპერატივის არმქონე სოფლის მცხოვრები რესპონდენტების 50%-ზე

მეტი ვერანაირ იმ სარგებელს ვერ ასახელებს, რამაც კოოპერატივში შესვლა ან შეიძლება მათ მოანდომოს კოოპერატივის

შექმნა.

146

რაც შეეხება კოოპერატივის წევრობის უარყოფით მხარეებს, ყველა თანხმდება, რომ წევრები

შეზღუდული არიან სხვა წევრების შეხედულებებითა და ქცევით. რომელიმე ერთი წევრის

პრობლემატური ქცევა უმალ აისახება ყველა წევრს შორის ურთიერთობებზე და შესაძლოა

კოოპერატივის ეკონომიკურ საქმეებზეც. ამის შიში უფრო მეტად დამოუკიდებელ ფერმერებში

შეიმჩნევა.

ასევე საინტერესოა ის, თუ როგორ უყურებენ თვითონ დამოუკიდებელი, ანუ კოოპერატივის

არაწევრი ფერმერები კოოპერატივის ჩამოყალიბების პროცესს. ისინი ამ პროცესის წინსვლის

საკმაო რაოდენობის ბარიერს ასახელებენ.71

კოოპერატივის წევრები ძირითადად ასახელებენ მხოლოდ (ა) ადგილობრივ მოსახლეობაში ღრმად

ფესვგამდგარ უცოდინრობას კოოპერატივის წევრობის არსთან და სარგებელთან დაკავშირებით და

(ბ) ადგილობრივი მოსახლეობის უკიდურეს სიფრთხილეს. ამათგან განსხვავებით, კოოპერატივის

არაწევრი ფერმერები ხაზს უსვამენ:

1. მენტალობასთან დაკავშირებულ (კულტურულ) ბარიერებს – დაწყებულს სტერეოტიპით -

„კოოპერატივი კოლმეურნეობაა“ და ურთიერთუნდობლობით და დამთავრებულს

პირველობის სიყვარულით, რაც ზოგიერთს განსაკუთრებით ახასიათებს;

2. ეკონომიკურ ბარიერებს – დაწყებული საერთო ქონებრივი უთანასწორობით და

დამთავრებული რისკით, რომ ბანკმა შეიძლება არ გასცეს კრედიტი ისეთ კოოპერატივზე,

რომლის ერთი წევრი მაინც „შავ სიაშია“;

3. სოციალურ ბარიერებს – დაწყებული ახალგაზრდების ემიგრაციითა და უინტერესობით და

დამთავრებული სოფლის დემოგრაფიული კოლაფსით;

4. პოლიტიკასთან დაკავშირებულ ბარიერებს - დაწყებულს - “ვერ გავრისკავ და ვერ ჩავდებ ჩემს მიწას კოოპერატივში, რადგან თუ კოოპერატივის დატოვება მომიწია, უკან ვერ წავიღებ“ პრობლემით, და დამთავრებულს სახელმწიფოს მხრიდან მიწის იჯარის სიდიდის

დადგენაზე სისტემატიზებული მიდგომის არარსებობით (კვლევამ ორი ასეთი შემთხვევა

დააფიქსირა).

ზემოთ კოოპერატივის წევრების მიერ აღნიშნული (ა) და (ბ) პრობლემები შეესაბამება

კოოპერატივის არაწევრი ფერმერების მიერ დასახელებულ 1-ლ ბარიერს.

1-3 ბარიერების სერიოზულობას ადასტურებენ როგორც გამოკითხული ექსპერტები, ისე

ხელისუფლების გამოკითხული წარმომადგენლებიც. რაც შეეხება მეოთხე ბარიერს (პოლიტიკა),

ხელისუფლების წარმომადგენლები მას არ ეხებიან. სამაგიეროდ, ისინი შენიშნავენ, რომ იმ

ფერმერებს, რომლებიც კოოპერატივების შექმნის პროცესში არიან, ბიუროკრატიული დეტალები

ხშირად აბნევთ, მიუხედავად იმისა, რომ რეგისტრაციის პროცედურები და მოთხოვნები რთული

არაა. ამ გადმოსახედიდან, მოცემული ტექნიკური პრობლემა პირველ ბარიერს მიეკუთვნება.

მეორე მხრივ, არასახელისუფლო ექსპერტი რესპონდენტები აღნიშნავენ, რომ კანონმდებლობისა

და ACDA-ს წესების გარკვეული ასპექტები ნამდვილად ძნელი გასაგები, განსახორციელებელი ან

მისაღებია. ამ თვალსაზრისით კი, მოცემული პრობლემა უფრო მეოთხე ბარიერს წარმოადგენს.

პოლიტიკასთან დაკავშირებულ პრობლემებს რაც შეეხება, ფოკუსჯგუფებში მონაწილე

დამოუკიდებელი ფერმერების ნაწილისათვის ხელისუფლებასთან შესაბამის საკითხებზე

უარყოფითი ურთიერთობის გამოცდილება72 მათში სახელმწიფო ინიციატივების მიმართ

პროტესტული განწყობებისათვის ნაყოფიერ ნიადაგს ქმნის. ამ ფერმერების უმეტესობა

სახელმწიფოს აკრიტიკებს იმის გამო, რომ ეს უკანასკნელი არ იცავს საკუთარ ფერმერებს

71 ამის მიზეზია ალბათ ის, რომ კოოპერატივების წევრებისთვის ფორმირების ეტაპი უკვე გავლილია. მეორე მხრივ,

არაწევრების მხრიდან ამდენი მიზეზის დასახელება შეიძლება განპირობებული იყოს მათი ქვეცნობიერი სურვილით

თავიდან აიცილონ კოოპერატივის დაუყოვნებლიც შექმნის შესაძლო მომავალი შემოთავაზებები. 72 მაგალითად, ფერმერების ერთმა ჯგუფმა ინვესტორი მოიძია და სახელმწიფოს სთხოვა მისთვის ერთ-ერთ რეგიონში

დაუმუშავებელი, დაბალი ნაყოფიერების მქონე მიწის იჯარით გადაცემა მესაქონლეობის ბიზნესისთვის, მაგრამ

სახელმწიფოს, ამ ფერმერთა აზრით, მიუღებლად მაღალი ფასი შეუთავაზებია და ფერმერებს უარის თქმა მოუწიათ.

147

უცხოელი კონკურენტებისგან. ეს წუხილი და უკმაყოფილება კი ფერმერებს ეჭვს უღვივებს მათივე

კეთლდღეობისათვის სახელმწიფოს მიერ შემოთავაზებული ინიციატივების მიმართ. ცხადია,

ფოკუსჯგუფი ვერ ჩაითვლება ზოგადად ყველა დამოუკიდებელი ფერმერის წარმომადგენელ

ხმად. აქ უფრო საქმე გვაქვს ერთ-ერთი ბარიერის უბრალოდ არსებობის ფაქტთან.

ბარიერების გარდა, კვლევამ შეისწავლა ასევე კოოპერატივის წევრობასთან დაკავშირებული

რისკები. რისკებთან დაკავშირებით, გამოკითხული კოოპერატივის არაწევრი ანუ

დამოუკიდებელი ფერმერების უმეტესობამ (52%), გამოყო კოოპერატივის ხელმძღვანელთა სუსტი

მმართველობითი უნარ-ჩვევები. ფოკუსჯგუფების მონაწილე დამოუკიდებელი ფერმერების

პასუხებით თუ ვიმსჯელებთ, ეს რისკი სავარაუდოდ მომდინარეობს როგორც (ა) რთული შიდა

ურთიერთობებისა და ურთიერთსაწინააღმდეგო ინტერესების რეგულირების უნარის მქონე

ლიდერების ნაკლებობით, ისე (ბ) ამ უნარების ნაკლებობით. ამასთან დაკავშირებით, ძირითადი

ინფორმანტები უნარ-ჩვევების პრობლემას თვითონ ფერმერებზე უფრო მეტ მნიშვნელობას

ანიჭებენ. ისინი აფრთხილებენ ყველა დაინტერსებულ პირს, რომ კოოპერატივები დიდი

საშიშროების წინაშე დგანან კანონისა და ოფიციალური წესების შესაბამისად ფინანსური და

ადმინისტრაციული საქმეების მოგვარების გადაუდებელი საჭიროების იგნორირების გამო, რადგან

სახელმწიფო ადრე თუ გვიან ამ წესების დაცვის უზრუნველყოფას დაიწყებს. არ უნდა იყოს

გასაკვირი ის, რომ წევრების მიერ მართული, მოგებაზე ორიენტირებული ორგანიზაციების

გაძღოლაში გამოუცდელი ფერმერები კოოპერატივების შექმნისა და ფუნქციონირების პროცესში

ნაკლებად ან საერთოდ არ წუხან იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა მართონ ეს კოოპერატივები. ისინი

- კერძოდ, კოოპერატივების ამჟამინდელი და ყოფილი წევრები - ამ საკითხს ძირითად პრობლემად

საერთოდ არც აღიქვამენ. მათი დაახლოებით ნახევარი კოოპერატივების მთავარ რისკფაქტორად

მიიჩნევენ კოოპერატივების ოფიციალური მხარდაჭერის პოლიტიკის დაუხვეწაობას. ამიტომაც

გასაკვირია არაა, რომ კოოპერატივების არმქონე სოფლებიდან გამოკითხულ ფერმერთა 2/3

ნეიტრალურად ან უარყოფითად იყო განწყობილი კოოპერატივში მათი გაწევრიანების ან მათ მიერ

კოოპერატივის შექმნის იდეის მიმართ. მეორე მხრივ, ისიც აღსანიშნავია, რომ კოოპერატივებიან

სოფლებში მცხოვრები კოოპერატივების არაწევრი ფერმერების დაახლოებით 50% დადებითად

იყო განწყობილი კოოპერატივის შექმნის (მაგრამ - არა არსებულ კოოპერატივში გაწევრიანების)

იდეის მიმართ. სხვაგვარად რომ ითქვას, თუ მათ მოუწევთ კოოპერატივში საქმიანობა, არსებულში

გაწევრიანებას საკუთარი კოოპერატივის შექმნა არჩევენ. ფოკუსჯგუფების მონაწილე

კოოპერატივების წევრების უმრავლესობისათვის უკმაყოფილების მომგვრელია ის ფაქტი, რომ

სახელმწიფო ცდილობს ისეთი ლანდშაფტის მიღებას, სადაც კოოპერატივების რიცხვი იქნება

მცირე და მათი ძირითადი ნაწილი იქნება დიდი ზომის, დიდი რესურსისა და ძლიერი ხმის მქონე,

ხოლო მათი წევრები ძირითადად წარმოდგენილი იქნებიან გამოცდილი პროფესიონალებით.

დაბოლოს, რაც შეეხება ჰორიზონტალურ საკითხებს, კლიმატის ცვლილება და ამინდის ხშირი

ექსტრემუმები (სეტყვა, გაზაფხულის მოყინვები) კოოპერატივების განვითარებაზე არაპირდაპირი

გზით მოქმედ ყველაზე მნიშვნელოვან ფაქტორებად იქნა აღიარებული გამოკითხვის

რესპონდენტების მიერ. არაპირდაპირი მოქმედება გამოიხატება იმაში, რომ აღნიშნული

ფაქტორების ზეგავლენით ნადგურდება კოოპერატივის წევრების მოსავლები (განსაკუთრებით,

თხილის, ყურძნის, ასევე ხილის) და უარესდება მათი ხარისხი, რაც, მაგალითად, პროდუქციის

ერთობლივ გასაღებას აზრს აკარგვინებს. ეს გლობალური პრობლემა იმავდროულად ქმნის იმის

შესაძლებლობას, რომ ფერმერებმა გააერთიანონ ძალები ფაქტორების მოქმედების შემარბილებელი

ან მათგან მიყენებული ზიანის შემცირების ღონისძიებების შესამუშავებლად თუ

განსახორციელებლად.

2. შექმნილი კოოპერატივების განვითარების გზაზე არსებული ბარიერები

დღეს საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივები გამოწვევის წინაშე დგანან. ზოგიერთი

ეს გამოწვევა მხოლოდ კოოპერატივებისათვისაა დამახასიათებელი, სხვა გამოწვევები კი

148

მთლიანად აგრარულ სექტორს და ზოგჯერ სულაც ქვეყნის ცხოვრების ეკონომიკურ და

სოციალურ მხარეებს ეხება. კვლევის საველე სამუშაოების ეტაპზე რესპონდენტებისაგან შეგროვდა

მრავლობითი სიტყვიერი მტკიცებულება სხვადასხვა პრობლემისა და გამოწვევის შესახებ. თუმცა,

მოცემული ანგარიშისათვის, კვლევამ თავის ფოკუსში მოაქცია მხოლოდ ისეთი პრობლემები,

რომლებიც მეტნაკლებად დამახასიათებელია კოოპერატივებისათვის ან გადამწყვეტი ზეგავლენა

აქვს კოოპერატივების განვითარებაზე.

როგორც წინა სექციაში, აქაც პრობლემები რამდენიმე ჯგუფად შეიძლება განვიხილოთ:

1. მენტალობასთან დაკავშირებული (კულტურული) ბარიერები;

2. ეკონომიკური ბარიერები;

3. სოციალური ბარიერები;

4. პოლიტიკასთან დაკავშირებული ბარიერები.

კოოპერატივების განვითარების კულტურული ბარიერები ძირითადად იგივეა, რაც

კოოპერატივების შექმნის წინაშე არსებული ბარიერები (იხ. წინა სექცია). თვითონ ფერმერებივე

აღნიშნავენ შიდა პიროვნულ დაპირისპირებებსა და მათი გამწვავების რისკს, როგორც

კოოპერატივების განვითარების შემაფერხებელ სერიოზულ გამოწვევებს. ამ შიდა

დაპირისპირებების გამომწვევი მიზეზი სხვადასხვაა: ეს შეიძლება იყოს წევრთა მიერ

შესრულებული სამუშაოების არათანაბარი წილი საერთო საქმეში, რომელიმე ფერმერის მიერ

კოოპერატივის მექანიზაციის უსამართლოდ ჭარბად გამოყენება, ლიდერობისკენ და

გადაწყვეტილებების მიმღების პოზიციისკენ გადაჭარბებული მისწრაფება, კოოპერატივის

რესურსების არაავტორიზებული გამოყენება და ა.შ.

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კულტურული ბარიერია ე.წ. უარყოფის ფენომენი, რომელიც

გამოვლინდა ფოკუსჯუფებისა და შემთხვევების მონაწილე როგორც კოოპერატივების წევრებში,

ისე დამოუკიდებელ ფერმერებში, რომლებსაც რამდენიმეჯერ მიუმართავთ სხვადასხვა

უწყებისათვის საგრანტო დახმარებისათვის და ყოველ ჯერზე უარი მიუღიათ. ასეთ ვითარებაში

მოცემულ ფერმერებს ეუფლებათ და აღარ შორდებათ პესიმიზის, უკმაყოფილების,

მიტოვებულობისა და უსამართლობის გრძნობები. ისინი კოოპერატივებს უკვე არანაირად აღარ

უკავშირებენ თავიანთ მომავალს. გარდა იმისა, რომ ეს გრძნობები ბუნებრივი პასუხია შრომის,

დროისა და სახსრების მრავლობითად ფუჭად დახარჯვაზე, აქ კიდევ ორი პრობლემა იკვეთება: 1.

კვლევაში მონაწილე გრანტის მაძიებელი მრავალი ფერმერი, რომლებიც ყოველთვის უარს იღებენ

დაფინანსებაზე, მიზეზებს სხვაგან ეძებენ და არ ცდილობენ, რომ საკუთარ თავსაც შეხედონ

კრიტიკულად73; 2. კვლევაში მონაწილე საკმაო რაოდენობის ფერმერი ამტკიცებს, რომ მათ

არწმუნებდნენ დაფინანსების იოლად მიღებაში, თუ კოოპერატივებს შექმნიდნენ. მაგრამ როცა

კოოპერატივები შექმნეს, დაფინანსება ვერაინაირად ვერ მიიღეს და ამან დიდი იმედგაცრუება და

მოტყუებულობის გრძნობა დაუტოვათ. ძნელია, სინამდვილის დადგენა, რადგან არც ისაა

გამორიცხული, რომ ბევრი ფერმერი დონორებისაგან მიღებულ მესიჯებს მთლად სწორად ან

სრულად არ იღებს ან ვერ იგებს. ყველა შემთხვევაში, ასეთი ჩივილი ხშირია და ცარიელ ადგილზე

არ იქნება წარმოშობილი.

ეკონომიკური ბარიერები უკავშირდება ფერმერებში არსებულ ქონებრივ უთანასწორობასა და

საინვესტიციო ფულის ნაკლებობას (ანუ მოკლედ, ფინანსების ხელმისაწვდომობას), რაც

ჯერჯერობით არ გამოსწორებულა სახელმწიფოს მხრიდან უზრუნელყოფილი „იაფი“ კრდიტების

სქემით. ფერმერები და კვლევაში გამოკითხული სხვა რესპონდენტებიც აღნიშნავენ, რომ

სასოფლო-სამეურნეო კრედიტების გაცემის პირობები არ შეესაბამება ფერმერთა და კერძოდ

კოოპერატივების ინტერესებს. მათი აზრით, ბანკმა კოოპერატივს შეიძლება არ მისცეს კრედიტი,

თუ კოოპერატივის რომელიმე წევრს ამ ბანკთან რაიმე პრობლემა აქვს. თუმცა, ისიც რეალობაა,

რომ ბანკის რეგულარულ პროცედურაში შედის კრედიტის მიღების მსურველი კოოპერატივის

73 ყოველ შემთხვევაში, ასეთი დასკვნა გამოგვაქვს იმის მიხედვით, თუ რა რეაქცია და პასუხები ჰქონდათ

რესპონდენტებს ხარისხობრივი კვლევის დროს.

149

ორგანიზაციული შეფასება, რაც ხშირად აჩვენებს კოოპერატივის მატერიალურ სისუსტეს. ეს კი

კრედიტის გაცემაზე უარის თქმის საფუძველი შეიძლება გახდეს. ეს მატერიალური სისუსტე

იმითაა გამოწვეული, რომ კოოპერატივის წევრები სარისკოდ თვლიან კოოპერატივში

მნიშვნელოვანი მატერიალურ-ფინანსური და ადამიანური რესურსების ჩადებას. ასე რომ, ბანკებს

უარის თქმის საკმაო საფუძველი აქვთ ხოლმე.

მთელ რიგ ევროპულ ქვეყნებთან შედარებით (მაგ., ესტონეთთან), საქართველოში სასოფლო-

სამეურნეო კრედიტების საპროცენტო განაკვეთები მიუღებლად დიდია ფერმერებისთვის. გარდა

ამისა, ფერმერებიც და ექსპერტებიც აღნიშნავენ, რომ კრედიტის გადახდის ვადა ძალიან დიდია

ხოლმე და ასევე ფერმერებს არ ეძლევათ შეღავათი, რომ კრედიტის გადახდა მისი აღებისთანავე კი

არ დაიწყონ, არამედ გარკეული ხნის გასვლის შემდეგ, რათა მათ ამოსუნთქვის საშუალება

ჰქონდეთ.

კოოპერატივის განვითარების სოციალური ბარიერები ძირითადად იგივეა, რაც კოოპერატივის

შექმნის ბარიერები. მოსახლეობის დაბერება და ახალგაზრდობის მიგრაცია ქალაქებში სოფლის

მოსახლეობაში უკიდურეს ასაკობრივ დისბალანსს ზრდის. სწორედ ამიტომაა, რომ

კოოპერატივები ძირითადად 40 წელს გადაცილებული ფერმერებიასგან შედგება (რომელთაგან

საგრძნობი ნაწილი 50 წელსაა გადაცილებული). ეს გარემოება თავის დაღს ასვამს ფერმერთა

მენტალიტეტსა და კონსერვატიულობას.

რაც შეეხებაა პოლიტიკასთან დაკავშირებულ ბარიერებს, პირველი რაც უნდა აღინიშნოს, არის

კოოპერატივების კანონმდებლობა (ძირითადად, 2013 წლის ივლისში მიღებული კოოპერატივების

კანონი74) და სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს დადგენილებები.

ზოგი კოოპერატივი მათ მძიმედ თვლის. თან, აღნიშნული კანონი მუდმივი არაა (ძალაშია 2018

წლის 1 იანვრამდე75). გარდა ამისა, კანონი ბუნდოვანია იმ ნაწილში, თუ როგორ უნდა აირჩიოს

კოოპერატივმა მოგების განაწილების წესი ორი ვარიანტიდან (ბრუნვისა თუ პაის მიხედვით).

უფრო მეტიც, კანონით საჭირო კოოპერატივის წევრთა რეესტრის ფორმა მხოლოდ 2016 წელს იქნა

მიღებული76 და მასში არაა ნახსენები მოგების განაწილება.

სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს მიერ შემუშავებული

კოოპერატივის წესდების შაბლონი77 შეიცავს რამდენიმე სავალდებულო გრაფას, რომლებიც

კანონში უბრალოდ არაა ნახსენები. იურიდიული კომპეტენციის მქონე ერთ-ერთი ექსპერტის

აზრით, ზოგიერთი ეს გრაფა ძალიან მკაცრია და/ან კანონში უფრო უნდა ფიგურირებდეს, ვიდრე

შაბლონში (მაგ., ქონებაზე გადაწყვეტილების მისაღებად ხმათა 9/10-ის საჭიროება). ზოგიერთ

კოოპერატივს მიაჩნია, რომ მათ არ ეძლევათ მოქნილი მმართველობითი სტრუქტურის შექმნის ან

წესდების შაბლონის ოდნავ შეცვლის საშუალება იმის შიშით, რომ არ შეფერხდეს მათთვის

სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს მხრიდან სასოფლო-სამეურნეო

სტატუსის მინიჭების პროცესი. რაც შეეხება რეესტრსა თუ წესდებაში ცვლილებების შეტანას, ამის

პროცედურები მკაფიოდ არსად არაა განსაზღვრული.

ზემოთ აღნიშნულ შიშს თუ მივუბრუნდებით, მართალია, სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების

განვითარების სააგენტოს მხრიდან კონტროლის ფუნქცია მნიშვნელოვანია იმისათვის, რომ

სახელმწიფოს მიერ მიწოდებულმა სარგებელმა კოოპერატივებზე მაქსიმალურად ეფექტურად

იმოქმედოს, ამ ფუნქციის მკაცრი განხორციელება კოოპერატივების ნაწილისთვის შევიწროებად

უფრო აღიქმება, ვიდრე - დახმარებად, განსაკუთრებით ზოგიერთი სამართლებრივი დებულებისა

თუ ნორმატიული აქტის ბუნდოვანებით გამოწვეული გაურკვევლობისა და უკმაყოფილების

ფონზე.

74 https://www.matsne.gov.ge/ka/document/download/1972742/3/ge/pdf 75 https://matsne.gov.ge/ka/document/view/3318347 76 https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/3174914 77 http://bit.ly/2dIdv4x

150

კიდევ ერთი პრობლემა, რომელიც დროთა განმავლობაში ასევე შეიძლება გამწვავდეს, არის 30%-

იანი ლიმიტის პრობლემა: კანონით კოოპერატივებს გადასაყიდად გარედან პროდუქტის შესყიდვა

კი შეუძლიათ, მაგრამ არა უმეტეს საკუთარი წევრების კუთვნილი პროდუქტის ჯამური

მოცულობის 30%-ისა. ეს წესი იმისთვის იქნა შემოღებული, რომ ბიზნესმენმა გადასახადს არ

აარიდოს თავი კოოპერატივად დარეგისტრირებითა და სხვისი პროდუქტის ყიდვა-გადაყიდვით,

რადგან კოოპერატივები გათავისუფლებული არიან გარკვეული გადასახადისაგან. გარდა ამისა, ეს

30%-იანი ლიმიტი ჩაფიქრებულია როგორც სტიმული, რომ კოოპერატივებმა უფრო მეტი წევრი

მიიღონ და ამით გაიზარდონ კანონით დაშვებული ფაქტპბრივი გადასაყიდი მოცულობის

სიდიდე. თუმცა, კვლევის თანახმად, გამოკითხული კოოპერატივების მხოლოდ 20% გეგმავს

წევრთა რაოდენობის გაზრდას. ამ დროს, სხვა 7% კი, პირიქით შემცირებას ფიქრობს. როგორც

ზემოთ უკვე ითქვა, ამჟამინდელი კოოპერატივი შედარებით ახალი ფენომენია და კოოპერატივებს

ჯერ არ უნდათ ახალი წევრების მიღება პირადი უნდობლობისა და შიდა კონფლიქტების რისკის

გაზრდის შიშით (და უფრო მცირე რაოდენობის წევრთა ხელში გრანტით მოპოვებული სარგებლის

კონცენტრირების სურვილის გამო). მაგრამ, საბოლოო ჯამში, რამდენდ იმუშავებს ან მუშაობს ეს

ლიმიტი, ძნელი სათქმელია, რადგან კოოპერატივებს წესის დარღვევით შეუძლიათ აღნიშნული

დაუშვებელი ჭარბი (ე.ი. 30%-ზე ზემოთ) პროდუქტის არაფორმალურად შეძენა და საკუთარი

წევრების პროდუქტად გასაღება. ეს სრულიად შესაძლებელია რომ მოხდეს, რადგან

კოოპერატივების უმეტესობა არასახარბიელო ფინანსურ ფორმაშია. ამასთან, ასეთ მდგომარეობაში

ყოფნა მათ სტიმულს უკარგავს ახალი წევრების მიღებაზე: „რა აზრი აქვს ამას, როცა ხვალ

შეიძლება დავიხურო?“

151

რეკომენდაციები

მოცემული რეკომენდაციები ემყარება კვლევის მიგნებების ჯამურ, შედარებით ანალიზს. ისინი არ

წარმოადგენს ფოკუსჯგუფებში, შემთხვევების კვლევაში და ინდივიდუალურ ინტერვიუებში

მონაწილე სხვადასხვა სახის რესპონდენტის მიერ შემოთავაზებული გადაწყვეტილებების

მექანიკურ გადმოღება-გამეორებას. ანალოგიურად, რეკომენდაციებისა და დასკვნების

შემუშავების დროს არც კვლევაში მონაწილე ფერმერების მიერ გამოთქმული შეხედულებები,

აღქმები და დებულებები იქნა მიღებული ობიექტურობის პრინციპის დაცვის გარეშე.

ქვემოთ მოყვანილი რეკომენდაციები დალაგებულია სამ ძირითად საკითხად (სოციალურ-

კულტურული სფერო; ეკონომიკური სფერო; პოლიტიკური სფერო), ხოლო საკითხები -

ბლოკებად. ყოველი ბლოკი იწყება პრობლემის არსის მოკლე განმარტებით.

1. სოციალურ-ეკონომიკური სფერო

ცნობიერება, აღქმა

პრობლემის განმარტება:

არასწორი აღქმები და შეხედულებები ფერმერებში ჯერ კიდევ იმდენად ფართოდაა

გავრცელებული, რომ თვითონ ფერმერები ურჩევენ პოლიტიკის გამტარებელ სახელისუფლო

რგოლებს ყოველ ფერმერთან მისვლას და უფრო მეტის გაკეთებას ამ აღქმებისა და

შეხედულებების აღმოსაფხვრელად და დადებითი განწყობებისა და გრძელვადიანი ხედვების

ჩამოსაყალიბებლად. ყოველივე ეს, მოკლედ ასე შეიძლება ითქვას: საჭიროა ცნობიერების

ამაღლების ღონისძიებების ეფექტურობის გაზრდა.

რეკომენდაცი(ა/ები):

o კარგი იქნება, სახელმწიფომ უფრო მეტად საქვეყნო გახადოს თავისი პროგრამები, რომ რაც შეიძლება მეტ ინდივიდუალურ ფერმერს მისწვდეს, აუხსნას ყველა მათგანს კოოპერატივის წევრის უფლებები და მოვალეობები, გააკეთოს გაცილებით მეტი სადემონსტრაციო ნაკვეთები და წარმატებული კოოპერატივების რაც შეიძლება მეტი მაგალითი გახადოს ყველასათვის თვალსაჩინო..

o პიროვნული ცვლილება საკმაოდ დროს მოითხოვს. შესაბამისად, ასეთ ცვლილებებზე ორიენტირებული სახელმწიფო და არასახელმწიფო პროგრამები საკმაოდ ხანგრძლივი უნდა იყოს და უნდა მეორდებოდეს გარკვეული პერიოდულობით, საჭიროების შესაბამისად, სხვადასხვა კულტურის განსხვავებული სეზონურობის გათვალისწინებით.

o სახელმწიფო ასევე უნდა შეეცადოს, შეარბილოს ურთიერთნდობის პრობლემა ფერმერთა მეგობრობისა და ურთიერთმხარდაჭერის წარმატებული მაგალითების წარმოჩენით.

2. ეკონომიკური სფერო

კრედიტები

პრობლემის განმარტება:

ფინანსების ხელმისაწვდომობა, ანუ საინვესტიციო ფინანსების, კერძოდ, კრედიტების არარსებობა

კოოპერატივების (და მთელი აგრარული სექტორის) ყველაზე მწვავე პრობლემად სახელდება და

დაუყოვნებლივ მოქმედებას მოითხოვს. მართალია, სახელმწიფო უზრუნველყოფს იაფი სასოფლო-

152

სამეურნეო კრედიტების სქემას, ფერმერთა და სხვა რესპონდენტთა თხოვნა და მოწოდებაა, რომ

სახელმწიფომ უზრუნველყოს ბანკების მიერ უფრო პრაქტიკული და ნამდვილად სასარგებლო

კრედიტების ამუშავება.

რეკომენდაცი(ა/ები):

o რეკომენდებულია, რომ სახელმწიფომ იმუშაოს ფერმერებისათვის მეგობრული სასოფლო-სამეურნეო კრედიტების სქემის სწრაფ შემოღებაზე (საწყისი შეღავათიანი პერიოდი [grace period], უფრო გრძელი გადახდის პერიოდი [longer maturity period, მნიშვნელოვანი ფარული ხარჯების არარსებობა და ა.შ.). საჭიროების შემთხვევაში ამ და ფერმერთა კოოპერირების სხვა საკითხებზე სახელმწიფოს შეეძლოს ფერმერებისა და ექსპერტებისგან შემდგარი დროებითი სამუშაო ჯგუფის შექმნა.

უნარ-ჩვევები

პრობლემის განმარტება:

კვლევამ აჩვენა, რომ როგორც კოოპერატივები, ისე კოოპერატივის შექმნის მსურველი ფერმერები

სერიოზულად საჭიროებენ მხარდაჭერას ტექნიკური და პირველ რიგში ცოდნის ბაზის

გაძლიერებაში. კოოპერატივებს ძლიერ აკლიათ ადმინისტრირებისა და ფინანსური მართვის,

ბიზნესდაგეგმვისა და სტრატეგიული დაგეგმვის უნარ-ჩვევები და ასევე კანონისა და წესების

შესაბამისად კოოპერატივების ადმინისტრირებისათვის საჭირო შესაბამისი კომპეტენციის

თანამშრომლები. ფერმერები, რომლებიც კოოპერატივების შექმნას გეგმავენ, გაცილებით მეტ

ყურადღებას აქცევენ სხვა საკითხებს, როგორიცაა დაფინანსების მოძიება. უფრო მეტიც, ის ცოდნა

და უნარ-ჩვევები, რომლებსაც კოოპერატივები იღებენ სხვადასხვა ტრენინგის დროს, საჭიროებენ

შემდგომ შენარჩუნებას სამუშაო ადგილზე ინდივიდუალური გაკვეთილების, კონსულტირებისა

და სამუშაო დავალებების შესრულებაში დახმარების გზით. მართალია, ამჟამად სხვადასხვა ასეთი

სახელმწიფო და არასახელმწიფო პროგრამა მიმდინარეობს (განსაკუთრებით აღსანიშნავია

ENPARD), ყველა მათგანი მოიკოჭლებს გრძელვადიანობისა და/ან ინტეგრირებულობის მხრივ

(კონსულტაცია, ტრენინგი და ქოუჩინგი ერთად; ან სხვა სახის დახმარებებში ცოდნის ბაზის

განვითარების აღნიშნული ღონისძიებების ინტეგრირება). დაბოლოს, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ

ფერმერებისთვის მიწოდებული აღნიშნული ცოდნა საჭიროებს საკუთარი კომპიუტერის ქონას,

ინტერნეტის არსებობასა და ორივეს გამოყენების უნარს. ამ დროს, მრავალი ფერმერია

მოკლებული ამ ელემენტარულ უნარ-ჩვევებს. თუმცა, ამ მხრივ საქმე არც ისე ცუდადაა ალბათ,

რადგან ამჟამად სახელმწიფო ახორციელებს ინტერნეტიზაციას მთელი ქვეყნის მასშტაბით,

განსაკუთრებით სოფლებში78.

რეკომენდაცი(ა/ები):

o დროული და სახარბიელო იქნება, თუ ტრენინგებთან დაკავშირებით სახელმწიფო და არასახელმწიფო ორგანიზაციები (ა) კოოპერატივების მართვის საკითხებზე მიმდინარე ტრენინგების მასალებს შეაფასებენ და საჭიროებისამებრ დახვეწენ (რომ პროგრამაში, ადმინისტრირებისა და ფინანსების გარდა შედიოდეს ისეთი საკითხებიც, როგორიცაა საერთაშორისო ურთიერთობები, კოოპერირების პრინციპები და მსგავსი), და (b) დატრენინგებული კოოპერატივების ფუნქციონირებაზე აღნიშნული ტრეინინგების ზეგავლენის ეფექტურობასა და გადაწყვეტილებების მიღებაში წევრთა ჩართულობის ხარისხსაც შეისწავლიან.

o ასევე ძალიან სასურველი იქნება, თუ კონსულტაციებთან და ქოუჩინგთან დაკავშირებით,

78 2014 წელს წამოწყებულ „ინტერნეტი ყველა სოფელს“ პროგრამასთან დაკავშირებით იხილეთ:

http://www.economy.ge/ge/media/news/saqartvelos-yvela-regionis-mosaxleobas-maralxarisxiani-interneti-eqneba

153

სახელმწიფო და არასახელმწიფო ორგანიზაციები კოოპერატივებს დაეხმარებიან ორგანიზაციული განვითარების ერთიანი სტანდარტებისა (benchmarks) და მარკეტინგის გეგმების შემუშავებაში. ასეთი დახმარება სტრუქტურიზებული უნდა იყოს - იდეალურ შემთხვევაში მრავალწლიანი განვითარების პროგრამის სახით, რომელიც დაფარავს როგორც უნარ-ჩვევებისა და ცოდნის, ისე წარმოების საშუალებების კომპონენტებს.

o როგორც ჩანს, კოოპერატივებისთვის აუცილებელი იქნება მუდმივი იურიდიული და საგადასახადო კონსულტაციების შემოღება. ერთ-ერთი ვარიანტით, ეს შეიძლება გაკეთდეს ფერმერთა საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრების (ICCs) ბაზაზე, რადგან ისინი ყველა მუნიციპალიტეტში ფუნქციონირებენ. სახელმწიფოს მიერ ასეთი ვარიანტის არჩევის შემთხვევაში საჭირო იქნება ცენტრების ბიუჯეტის შესაბამისი შევსება და მათი შესაბამისი თანამშრომლების გადამზადება79.

მარკეტინგი, გაყიდვები

პრობლემის განმარტება:

კვლევის მიხედვით, ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი, რომელსაც კოოპერატივებში ფერმერთა

გაერთიანების ხელშეწყობა შეუძლია არის კოოპერატივების საშუალებით საკუთარი პროდუქციის

გაყიდვის შესაძლებლობები, რადგან ზოგადად ფერმერებს ძალიან უჭირთ საბითუმო მყიდველის

მოძიება80. ამრიგად, ასეთი ერთობლივი გაყიდვების არხის გახსნის შესაძლებლობები

კოოპერატივებისკენ ფერმერების ლტოლვას უზრუნველყოფს, ეს საკითხი კარგადაა

გათვითცნობიერებული დონორების მიერ. ისინი კოოპერატივებისათვის ღირებულებათა

ჯაჭვების ჩამოყალიბება-განვითარებისა და მარკეტინგის ხელშემწყობი პროექტებით (ENPARD და

სხვ.) ცდილობენ აღნიშნული პრობლემის გადაწყვეტას. თუმცა, საჭიროა უფრო ჰარმონიული

მიდგომა პოლიტიკის დონეზე. სამწუხაროდ, სახელმწიფოს ჯერჯერობით არ გააჩნია რაიმე

კონკრეტული პროგრამა ადგილობრივ, ეროვნულ თუ საერთაშორისო დონეზე ფერმერთა

პროდუქციის გაყიდვებისა და მარკეტინგის სტიმულირებისათვის.

რეკომენდაცი(ა/ები):

o შესაბამისად, კარგი იქნება, თუ სახელმწიფო და არასახელმწიფო ორგანიზაციები შეიმუშავებენ კოოპერატივების პროდუქციის გაყიდვებისა და მარკეტინგული მხარდაჭერის პროგრამებს, რომლებსაც ექნებათ მოქნილობის ძლიერი ელემენტი, რომ ცალკეული მიზნობრივი აქციების პილოტირებით, მათი შედეგების შესწავლითა და მათი საუკეთესო ვარიანტების შემდგომი დანერგვის გზით მიღწეულ იქნეს ეფექტურობის მაქსიმალური ხარისხი. მიზნობრივი ღონისძიებები შეიძლება განხორციელდეს ისეთ საჭირბოროტო საკითხებზე, როგორიცაა ერთობლივი ტრანსპორტირება, მიზნობრივი ღია ბაზრობების გამართვა, ფინანსური და სხვა სახის სტიმულირებით შესაძლო ინვესტორების მოძიება, გაყიდვის ქსელებისა და საბაზრო კავშირების [sales networks and market linkages] ჩამოყალიბების ხელშეწყობა, საწყობებისა და ლოჯისტიკური ცენტრების განვითარება და ა.შ.).

79 მართალია, მოცემული კვლევის ფარგლებს გავცდებით, მაგრამ მაინც გვინდა აღვნიშნოთ, ყველსათვის

ცნობილი, პროფესიონალი აგრარული სპეციალისტების ქრონიკული დეფიციტი საქართველოში. ეს ისეთი

პრობლემაა, რომელიც რამდენიმე წელიწადში ერ გადაწყდება. ამისათვის საჭიროა პროფესიონალების ახალი

თაობის თანდათანობითი ჩამოყალიბება აკადემიური და პრაქტიკული სწავლებისა და უშუალო საველე

სამუშაოებში მონაწილეობით. ამიტომაცაა, რომ წინამდებარე კვლევა შეგნებულად უვლის გვერდს ამ

პრობლემას. 80 გამოკითხვამ აჩვენა, რომ, დამოუკიდებელ ფერმერებთან შედარებით, კოოპერატივების ფერმერები

თავიანთ პროდუქციას საბითუმო მყიდველებზე უფრო მეტად ყიდიან. დამოუკიდებელი ფერმერების

პროდუქცია კი საცალო ვაჭრობის ბაზრობებზე უფრო გადის.

154

3. პოლიტიკის სფერო

პოლიტიკა

პრობლემის განმარტება:

სახელმწიფო და არასახელმწიფო ორგანიზაციების ხელთ არსებული შეზღუდული საგრანტო

რესურსების პირობებში სახელმწიფო ცდილობს კოოპერატივების რაოდენობის სწრაფი ზრდის

კონტროლსა და ფილტრაციას არსებული კოოპერატივების მხრიდან კანონისა და დადგენილი

წესებისა და პროცედურების დაცვის შემოწმებითა და კოოპერატივების გაფართოება-შერწყმის

წახალისებით. მეორე მხრივ, კოოპერატივების წევრებს არ სურთ, რომ ახალ წევრებს გაუზიარონ

სხვადასხვა პროექტით მიღებული თუ საკუთარი მატერიალური რესურსები. გამოკითხული

ექსპერტებისა და სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტოს აზრით,

სწორედ ამიტომაა, რომ კოოპერატივები ხშირად მხოლოდ ახლო მეგობრებისაგან ან ცალკეული

ოჯახებისაგან შედგება ხოლმე და არა აქვთ თემიდან ახალი წევრების მიღების ინტერესი. არადა,

ახალი წევრები წესით ნიშნავს უფრო ძლიერ ხმას, წონას, შესაძლებლობებსა და რესურსებსაც.

კვლევა ასკვნის, რომ სახელმწიფოს მხრიდან კოოპერატივების ამჟამინდელი მხარდაჭერის

მცდელობები სუსტია. ამაზე კი ჯერჯერობით არც ხელისუფლება ამახვილებს სათანადო

ყურადღებას, და არც დონორები.

დაბოლოს, მაშინ, როცა სახელმწიფო ერთდროულად ახალისებს როგორც პირველი, ისე მეორე

დონის კოოპერატივების შექმნას, ამ უკანასკნელის იდეა და დანიშნულება ნაკლებად გასაგები

რჩება როგორც ფერმერებში, ისე სხვა დაინტერესებულ მხარეებშიც. აღსანიშნავია, რომ მეორე

დონის კოოპერატივის იდეას არც ერთი გამოკითხული რესპონდენტი არ წყალობს. მიუხედავად

იმისა, რომ პირველი დონის კოოპერატივები ჯერ მხოლოდ ფეხს იდგამენ, სახელმწიფო ფიქრობს,

რომ უფრო მეტი მეორე დონის კოოპერატივი უნდა შეიქმნას და ამისთვის აქტიურად იღწვის.

ფერმერთა კოოპერირების ხელშემწყობ სხვადასხვა ორგანიზაციას ხშირად გამორჩება

თვალთახედვის არიდან ის გარემოება, რომ საჭიროა (ა) პირველი და მეორე დონის

კოოპერატივების სწორი პოზიციონირება ერთმანეთის მიმართ და (ბ) ფერმერთა

კოოპერირებისაკენ სტრატეგიული, ეტაპობრივი განვითარების გზით სვლა.

რეკომენდაცი(ა/ები):

o ამრიგად, არა მარტო სახელმწიფომ, არამედ დონორებმაც და კოოპერატივებისთვის დახმარების გამწევმა სხვა ორგანიზაციებმაც ხელი უნდა შეუშალონ ფერმერთა მცირე ჯგუფების ხელში სარგებლების კონცენტრირებას. რისთვისაც უნდა ახდენდნენ ტექნიკური და ფინანსური დახმარებების კალიბრირებას არა მარტო კოოპერატივების ხელთ არსებული მიწისა და სხვა რესურსების მიხედვით (საჭიროებებზე დაფუძნებული მიდგომა), არამედ კოოპერატივის წევრთა რაოდენობის (და შესაძლოა სხვა კრიტერიუმების) მიხედვითაც (სიდიდეზე დაფუძნებული მიდგომა). გარდა ამისა, კარგი იქნება, სახელმწიფომ და დონორებმა განიხილონ ისეთი პილოტური პროგრამების შემოღება, რომელთა ფარგლებშიც დაფინანსდება კოოპერატივების წევრობის გაფართოება შესაბამისი ხარჯების დაფარვით (რეგისტრაციის, კონსულტანტების, ტრანსპორტირებისა და მსგავსი ხარჯები).

o სახელმწიფომ ყურადღება უნდა მიმართოს პირველი დონის კოოპერატივების გაძლიერებაზე (მათ მიერ კომერციული მდგრადობის მიღწევაზე) და მხოლოდ შემდეგ - მეორე დონის კოოპერატივების ჩამოყალიბების წახალისებაზე, რაშიც ასევე დახმარება უნდა გაუწიოს პირველი დონის დაინტერესებულ კოოპერატივებს. მეორე დონის კოოპერატივების ჩამოყალიბება ბუნებრივი პროცესი უნდა იყოს. სურვილი თვითონ კოოპერატივების წევრებისგან უნდა მოდიოდეს.

155

კანონმდებლობა

პრობლემის განმარტება:

მართალია, სახელმწიფომ ბევრი იმუშავა და კოოპერატივებზე და თანამდევ საკითხებზე

საფუძვლიანი კანონმდებლობა, წესები, პროცედურები, ნორმები და შაბლონური დოკუმენტები

შეიმუშავა, ფერმერებს ამ საკითხებზე განსხვავებული შეხედულებები აქვთ, განსაკუთრებით ისეთ

საკითხებზე (როგორიცაა, მაგალითად, პაიები), რომლებიც ფერმერთა თვალში გარკვეულ

გაუგებრობებს იწვევს. ხალხი, რომელიც მიწაზე ყოველდღიური მუშაობით არსებობს, შეიძლება

ვერ ერკვეოდეს ოდნავ რთულ პროცედურებსა და დოკუმენტებშიც კი. გარდა ამისა,

კოოპერატივების კანონის დროებითი ხასიათიც (ძალაშია 2018 წლის ბოლომდე) ქმნის გარკვეულ

ხელოვნურ შემაფერხებელ ფსიქოლოგიურ ფაქტორს ფერმერთა მიერ კოოპერატივების შექმნის

გადაწყვეტილებების მიღების დროს.

რეკომენდაცი(ა/ები):

o სახელმწიფო უნდა შეეცადოს, რომ გაამარტივოს სამართლებრივი და ნორმატიული დებულებები და/ან მუდმივი ინდივიდუალური კონსულტაციების საშუალებით დაეხმაროს ფერმერებს ამ კანონებისა და წესების გაგებაში. გარდა ამისა, კარგი იქნება ასევე, თუ სახელმწიფო ფერმერებთან პერიოდულად კონსულტაციებს გაივლის ხოლმე ამა თუ იმ პროცედურის დასახვეწად.

საერთო სტრატეგიული ჩარჩო

პრობლემის განმარტება:

კვლევის ყველა რესპონდენტი მოუწოდებს სახელმწიფოს, რომ ამ უკანასკნელმა უფრო მეტი

გააკეთოს კოოპერატივების დასახმარებლად, ვიდრე ის დღეს აკეთებს. არადა, ნამდვილად

აღსანიშნავია სახელმწიფოს სერიოზული მცდელობები ამ მხრივ. რაც შეეხება არასახელმწიფო

ორგანიზაციებს, მათ შორის, ENPARD პროგრამის განმახორციელებელ ორგანიზაციებს, უნდა

აღინიშნოს, რომ ისინი მაქსიმალურს აკეთებენ და აძლიერებენ სახელმწიფოს მიერ წარმოებულ

საქმიანობებს. თუმცა, მათი დახმარება მაინც მათივე პროგრამული პრიორიტეტების ფარგლებითა

და ამჟამინდელი ოფიციალური სახელმწიფო პოლიტიკითაა შეზღუდული.

ფინანსებს რაც შეეხება, კოოპერატივებზე ყოველწლიურად დახარჯული რამდენიმე მილიონი

ექსპერტებისათვის ზღვაში წვეთია, თუ გავიხსენებთ, რომ მიწის დამუშავებაზე ათობით მილიონი

იხარჯება. ყველა რესპონდენტი თანხმდება, რომ აგრარული რეფორმები ვერ გაამართლებს

კომპლექსური, ინტეგრირებული მიდგომის გარეშე და რომ სოფლის მეურნეობის განვითარების

სახელმწიფო გეგმა და პროგრამები არანაკლებ 5-წლიან ციკლებს საჭიროებენ ჩაფიქრებული

ცვლილებების მისაღწევად.

რეკომენდაცი(ა/ები):

o აქედან გამომდინარე, რეკომენდებულია, რომ როგორც ექსპერტებთან, ისე ფერმერებთან კონსულტაციით სახელმწიფომ ყოვლისმომცველი საკანონმდებლო და პოლიტიკის ჩარჩო -პროგრამა განავითაროს, შექმნას ფერმერებისგან შემდგარი (ან ექსპერტებთან ერთად) დროებითი ან მუდმივი სამუშაო ჯგუფი (ან სასოფლო-სამეურნეო კოოპერატივების განვითარების სააგენტო გადააკეთოს ასეთად), რომელიც ჩაერთვებოდა ცალკეული უმნიშვნელოვანესი საკითხების (მაგ., კოოპერატივების განვითარება) განვითარება-დახვეწაში.

o სახელმწიფომ უნდა შეიმუშაოს კოოპერატივების მრავალწლიანი მხარდაჭერის პროგრამა და კოოპერატივებს თანხები, ტექნიკური დახმარება და მომსახურებები უნდა

156

შესთავაზოს გარკვეული პირობებით, კერძოდ, იმ შემთხვევაში, თუ (1) ისინი აკმაყოფილებენ ორგანიზაციული განვითარების სტანდარტებს, (2) მოეპოვებათ მარკეტინგის რეალური გეგმა და (3) მარკეტინგს უწევენ საკუთარი წევრების პროდუქციას.

o კარგი იქნება, თუ არასახელმწიფო დახმარების ორგანიზაციები განიხილავენ კოოპერატივების ასოციაცი(ებ)ისა თუ ფედერაცი(ებ)ის ჩამოყალიბების ხელშეწყობის მიზანშეწონილების საკითხს (ქვემოდან მომავალი ინიციატივების სახით - bottom-up approach), რომ ასეთმა გაერთიანებებმა კოოპერატივებისა და მათი წევრების უფლებებისა და ინტერესების ლობირება მოახდინონ და ორგანიზება გაუწიონ ერთი ფანჯრის პრინციპით ინფორმაციისა და ცოდნის გაზიარებას, და ა.შ. იმავე ეფექტის მიღწევა იქნება სავარაუდოდ შესაძლებელი, თუ ACDA გარდაიქმნება მსგავსი ბუნების ორგანიზაციად (ზემოდან მომავალი ინიციატივით - top-down approach).

157

დანართები

დანართი 1 - მეთოდოლოგიური გზამკვლევი

სახელმძღვანელო მეთოდოლოგია აგრომწარმოებელთა გაერთიანებისა და პარტნიორობის განვითარების

კაბინეტური და საველე კვლევისათვის

კვლევის მიზანს წარმოადგენს სამივე ქვეყანაში მწარმოებელთა კოოპერირების შესახებ ღირებული

ინფორმაციის მოპოვება და ანალიტიკური მასალის შეგროვება პოლიტიკის, რეკომენდაციებისა და სასწავლო

დოკუმენტაციის შემუშავების ხელშესაწყობად.

ამოცანები

კვლევის შედეგად მივიღებთ იმ კოლექტიური სამოქმედო ჯგუფებისა და მიდგომების დეტალურ სურათს

(რუკას), რომლებიც დაფინანსებულია IFAD-ის, სხვა დონორებისა და ცენტრალური ხელისუფლების მიერ.

კვლევა საშუალებას მოგვცემს გავუკეთოთ ანალიზი იმ სოციალურ-ეკონომიკურ და ეკოლოგიურ პირობებს,

რომლებიც მოწყვლად ჯგუფებს კოლექტიურ სამოქმედო ჯგუფებში ჩართვის შესაძლებლობას აძლევს;

პოტენციურ პარტნიორობას ინოვაციებისა და სოფლის მეურნეობის სფეროში ცოდნის გადაცემის კუთხით;

კოლექტიური სამოქმედო ჯგუფებისა და მიდგომების წარმატებულ ისტორიებს, რომლებიც

დაფინანსებულია IFAD-სა და სხვების მიერ.

პროექტის ამოცანებიდან გამომდინარე, კვლევა ფოკუსირებული იქნება მებაღეობა/მებოსტნეობის სექტორზე

და მწარმოებლებზე. ამასთან, კვლევის ყველა ნაწილში და ეტაპზე, შენარჩუნებული უნდა იყოს ფოკუსი

ისეთ გადამკვეთ (პარალელურ) საკითხებზე, როგორიცაა სიღარიბე, გენდერი და ქალთა უფლებებით

აღჭურვა, კლიმატის ცვლილება და გარემოსდაცვითი საკითხები.

კვლევის დოკუმენტისა და კვლევითი საქმიანობის განხორციელების სახელმძღვანელო მეთოდოლოგიის

სტრუქტურა

I. შესავალი

II. აგრარული სექტორის ზოგადი აღწერა

ამ თავში წარმოდგენილი უნდა იყოს შემდეგი საკითხების მიმოხილვა:

- ტენდენციები და მიღწევები ქვეყნის აგრო-სასურსათო სექტორში, აგრარული სექტორის

სტრუქტურა, მეურნეობის სტრუქტურა, აგროპროდუქტების გასაღების ფორმები, განვითარების

ტენდენციები, გარემოს და ბუნებრივი რესურსების მიმოხილვა, ცოდნის გადაცემის სისტემა,

ძირითადი გამოწვევები სექტორის განვითარებაში,

- მებაღეობა-მებოსტნეობის სექტორისა და სოფლის განვითარების სახელმწიფო პოლიტიკა და

სტრატეგიული პრიორიტეტები, სექტორზე ორიენტირებული ხელშეწყობის ღონისძიებები.

III. არსებული ვითარება აგრომწარმოებელთა ასოციაციების განვითარების თვალსაზრისით.

კაბინეტური კვლევის საფუძველზე, ამ ნაწილმა (თავმა) უნდა მოგვცეს ამომწურავი ინფორმაცია შემდეგის

შესახებ: მწარმოებელთა შორის თანამშრომლობის (კოოპერირების) დინამიკა; დონორი ორგანიზაციებისა და

სახელმწიფოს მიერ განხორციელებული ხელშეწყობის ღონისძიებები; სამართლებრივი და ნორმატიული

საფუძველი, რომელიც გავლენას ახდენს მწარმოებელთა კოოპერირებაზე ღირებულებათა ჯაჭვში,

დაბეგვრის, ხელშემწყობი ღონისძიებებისა და დაფინანსების ჩათვლით. ეს თავი, შეფასების საფუძველზე,

წარმოგვიდგენს, თუ რა კონკურენტულ პოზიციაზე იმყოფებიან კოოპერატივები მათ პოტენციურ

კონკურენტებთან მიმართებაში, ფერმერთა ორგანიზაციების სხვა ფორმებს შორის.

A. დონორების მიერ დაფინანსებული კოლექტიური საქმიანობა და მიდგომები

158

ამ ქვეთავში წარმოდგენილი იქნება IFAD-სა და სხვა დონორი ორგანიზაციების მიერ შექმნილ

ღირებულებათა ჯაჭვში კოლექტიური საქმიანობისა და კოოპერირებისთვის განხორციელებული

ქმედებებისა და გამოყენებული მიდგომების დეტალური მიმოხილვა.

წინამდებარე ქვეთავში განხილული უნდა იყოს იმ აქტივობათა გავლენები რომლებიც განხორციელდა

მწარმოებელთა კოოპერატივის დაარსებისა და მათი საქმიანობის კონსოლიდაციის ხელშეწყობის დროს,

აგრეთვე გავლენები პოლიტიკასა და საზოგადოებრივ მომსახურებაზე, სოციალურ და ადამიანის

განვითარებაზე.

B. მწარმოებელთა კოოპერირების ინიციატივებთან და აქტივობებთან დაკავშირებული სახელმწიფო

პოლიტიკა, ხელშემწყობი ღონისძიებები და რეგულაციები

ამ თავის საერთო მიზანს წარმოადგენს

- მწარმოებელთა ასოცირების ხელშეწყობისათვის შემუშავებული და დანერგილი სახელმწიფო

პოლიტიკა, სტრატეგიული დოკუმენტები და ღონისძიებები.

ანალიზის შედეგად უნდა გვქონდეს შემდეგი საკითხების მიმოხილვა და გავლენის ანალიზი: მთავრობის

მიერ გატარებული სტრატეგიული და ხელშემწყობი პოლიტიკა, ფინანსური რესურსების გამოყოფის

უფლებამოსილება, განვითარების სტრატეგიებისა და გეგმების შესაბამისად დაგეგმილი და

განხორციელებული და ხელშემწყობი ღონისძიებები. მხედველობაში უნდა იყოს მიღებული სხვა სფეროების

პოლიტიკათა ურთიერთგადამკვეთი გავლენაც. ეს სფეროებია აგრო-სასურსათო პროდუქტების წარმოების

ხელშეწყობა, ბაზრის რეგულირება და ინტერვენცია, გარემოს დაცვა, ინოვაციები, ცოდნის გადაცემა და

კონსულტაციები, სოფლის განვითარება, სოციალური ინტეგრაცია, კონკურენცია, სახელმწიფო დახმარება,

სურსათის უვნებლობა და მწარმოებელთა კოოპერაციის სოციალური დაცვა.

- კანონმდებლობა და ნორმატიული აქტები, რომლებიც ეხება მწარმოებელთა კოოპერაციას და

გავლენას ახდენს კოლექტიურ ქმედებებზე მწარმოებელთა კოოპერაციასთან დაკავშირებით

არსებული იურიდიული და ნორმატიული ჩარჩოს ანალიზი, ბიზნეს ორგანიზაციების იურიდიული

ფორმა, ასოციაციების შიდა მართვა, რეგისტრაციისა და აღიარების პროცედურები, კოოპერატივების

განვითარებასა და საქმიანობასთან დაკავშირებით არსებული ადმინისტრაციული და

რეგულაციური ბარიერები, დაბეგვრა (მათ შორის სოციალური, რომელიც ეხება კოლექტიური

საქმიანობის მთელ სფეროს - წარმოებას, საქონლის მოძრაობას, გაყიდვას, დღგ-ს და სხვა

გადასახადებს, დაზღვევას და სხვ.).

IV. მამოძრავებელი ფაქტორები, რომლებსაც გავლენა აქვთ აგრომწარმოებელთა კოლექტიური

საქმიანობის განვითარებაზე

ამ თავის შემუშავება მოხდება საველე კვლევის მეთოდებზე დაყრდნობით. ამ თავის საერთო მიზანია,

მწარმოებელთა გამოცდილებაზე დაყრდნობით, განსაზღვროს მწარმოებელთა კოოპერაციის

შესაძლებლობები და ძირითადი გამოწვევები, აგრეთვე წინააღმდეგობები. ამ თავში წარმოდგენილი იქნება

ღირებული ინფორმაცია საველე სამუშაოების დასაგეგმად.

ამ თავში, კვლევისთვის გამოყენებული ინსტრუმენტები იქნება:

- ინტერვიუები ძირითად დაინტერესებულ მხარეებთან

- ნახევრად-სტრუქტურული ინტერვიუები აგრომწარმოებლებთან

- ინტერვიუ ფოკუს ჯგუფთან

- გარემოების შესწავლა (Case study)

კონტროლირებად ფაქტორთა ჯგუფები:

- კოოპერაციის მამოძრავებელი (ხელშემწყობი) სუბიექტური ფაქტორები (სოციალურ-კულტურული,

ლიდერობის როლი, ასოციაციების უპირატესობებისა და უარყოფითი მხარეების აღქმა, რომლებიც

დაკავშირებულია სექტორის ძირითად გამოწვევებთან)

- შიდა მმართველობა (გამჭვირვალობა წევრებთან მიმართებაში, შიდა დემოკრატია და წევრების

ჩართვა გადაწყვეტილებების მიღებაში, ფინანსური მართვა, საქონლის ნაკადი, ლოგისტიკა და

შეძენა)

159

- ეკონომიკური ფაქტორები და უფლებამოსილება.

შერჩევა დაფუძნებული იქნება თითოეული ქვეყნის სპეციფიურ „სეგმენაციაზე“ ან ფრაგმენტაციაზე.

თითოეული ქვეყნისთვის გადაწყვეტილება მიღებული იქნება კონსულტაციების საფუძველზე. ზოგადად, ის

უნდა მოიცავდეს ქვეყნის წარმომადგენლობით რეგიონებს, მებაღეობის სექტორებს და სამიზნედ შეირჩეს

ქალები და კონკრეტული ეთნიკური ან ეროვნული უმცირესობები, და უნდა კონცენტრირდეს ორივეზე -

ფერმერებზე, რომლებსაც აქვთ კოოპერირების გამოცდილება და ასევე ფერმერებზე, რომელთაც ასეთი

გამოცდილება არ აქვთ.

ინსტრუქციები და კითხვების მონახაზი თანდართულია.

V. ზოგადი შეფასება, დასკვნები და რეკომენდაციები

დასკვნებისა და რეკომენდაციების შემუშავება მოხდება კაბინეტური და საველე კვლევების შედეგების

საფუძველზე. ის უნდა მოიცავდეს ძირითად მიგნებებს და ეს მიგნებები უნდა დაამუშაოს SWOT ანალიზის

გამოყენებით, დააჯგუფებს რა მათ შემდეგი კრიტერიუმების მიხედვით: პოლიტიკა და ნორმატიული

ჩარჩოები, ზოგადად მებაღეობის სექტორის განვითარების შესაძლებლობები და გამოწვევები, სოციალურ-

კულტურული ფაქტორები, ურთიერთ გადამკვეთი საკითხები (გარემოს დაცვა, ინოვაციები, გენდერი და

სხვ.). წარმოდგენილი უნდა იყოს, როგორი იყო სწავლების პროცესი პროექტამდე და როგორია პროექტის

შემდეგ.

160

დანართი 1

ინსტრუქციები აგრომწარმოებლების ფოკუს ჯგუფებისათვის

I. ორგანიზაციული ასპექტები

რეკომენდირებულია, რომ თითოეულ ფოკუს ჯგუფში მონაწილეობდეს 10-12 ადამიანი. ფოკუს ჯგუფები

უნდა შედგეს როგორც იმ ჯგუფებისგან, რომელთაც გამოცდილება აქვთ კოოპერატივების განვითარებაში,

ასევე იმათგან, ვისაც ასეთი გამოცდილება არ გააჩნია. დამატებით/სურვილისამებრ, ფოკუს ჯგუფების

ორგანიზება შესაძლებელია იმ ადამიანების მონაწილეობით, რომელთაც კოოპერატივის საქმიანობაში

ჩართვის ნეგატიური გამოცდილება გააჩნიათ. რეკომენდირებულია, რომ მეურნეობის ხელმძღვანელებს

შორის 30% იყოს ქალი. სასურველია, რომ სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფის და განათლების მქონე

ადამიანები იყვნენ წარმოდგენილი.

საჭიროა განისაზღვროს შესაქმნელი ფოკუს ჯგუფების მთლიანი რაოდენობა, რომლებიც მოიცავენ ქვეყნის

წარმომადგენლობით ზონებს, ეთნიკურ ჯგუფებს, ასეთის არსებობის შემთხვევაში, წარმოების ძირითად

ტიპებს. სულ მცირე, 10 ფოკუს ჯგუფი მაინც უნდა შეიქმნას. მონაწილეების შესახებ უნდა შეგროვდეს

ძირითადი მონაცემები.

II. კითხვები კვლევისთვის

შესავალი: გმადლობთ, რომ მოგვეცით თქვენთან გასაუბრების შესაძლებლობა. ჩვენ წარმოვადგენთ კვლევით

ჯგუფს და დაინტერესებული ვართ, მეტი შევიტყოთ ფერმერთა კოოპერირების შესახებ ამ არემარეში.

გარწმუნეთ, რომ თქვენს მიერ მოწოდებული მთელი ინფორმაცია გამოყენებული იქნება მხოლოდ ჩვენი

კვლევისა და ანალიზისთვის. ჩვენ ჩავიწერთ მიმდინარეობას, მაგრამ პასუხები იქნება ანონიმური. ეს არ არის

გამოცდა და არ აქ არ გვექნება სწორი და არასწორი პასუხები. ყველაზე მნიშვნელოვანი ისაა, რომ თავი

კომფორტულად იგრძნოთ და შეძლებისდაგვარად მეტი კონტრიბუცია გაგვიწიოთ. შეგიძლიათ გამოხატოთ

თქვენი აზრი და თავისუფლად იმსჯელოთ საკითხების შესახებ.

1. რა იცით კოოპერაციული მეურნეობის შესახებ და რამდენად შესაფერისად მიგაჩნიათ კოოპერაციის

საკითხი თქვენთვის?

2. თქვენი აზრით, რა ძირითადი უპირატესობები, ნაკლოვანებები და რისკები გააჩნია ფერმერთა

შორის კოოპერაციას?

3. ფერმერთა კოოპერაციის რა ფორმების ცნობილი თქვენთვის? (ფორმალური, არაფორმალური

კოოპერატივები, საწარმოო კოოპერატივები, მარკეტინგული კოოპერატივები, მარკეტინგული

ჯგუფები, კოლექტიური გარიგების ასოციაციები, სხვა ფორმები)

4. რამდენად შესაფერისია კოოპერაცია თქვენი სამეურნეო საქმიანობისათვის, ეკონომიკური,

ტექნოლოგიური, გარემოსდაცვითი, სოციალური და სხვა პრობლემების გადაჭრის თვალსაზრისით?

5. თქვენი აზრით, რა ძირითადი ბარიერები არსებობს ფერმერთა კოოპერაციისთვის?

6. თქვენი აზრით, რა ძირითადი გზებით შეიძლება გადაიჭრას ეს პრობლემები?

7. რა იცით იმ ხელშემწყობი ღონისძიებებისა და საშუალებების შესახებ, რომლებმაც შეიძლება

სარგებელი მოუტანოს ფერმერთა პარტნიორობის ორგანიზაციებს? (ფინანსურ წყაროებზე წვდომა

(კრედიტები, გრანტები, სუბსიდიები და სხვ.), გადასახადების შემცირება, წვდომა

სპეციალიზირებულ ტრენინგ კურსებზე და სამრჩევლო მომსახურებაზე, ხელშეწყობა ცენტრალური

და ადგილობრივი მმართველობის მხრიდან, და სხვ.)

8. რას ფიქრობთ ამ ხელშემწყობი ღონისძიებების და საშუალებების ეფექტურობის შესახებ?

9. როგორ შეიძლება გაუმჯობესდეს ეს ხელშემწყობი ღონისძიებები და საშუალებები და რომელი სხვა

ღონისძიებები შეიძლება განხორციელდეს?

10. თქვენი აზრით, არსებობს თუ არა მომავალი ფერმერთა კოოპერატივი თქვენს რეგიონში (ქვეყანაში)

და რატომ ფიქრობთ ასე?

161

11. შეგიძლიათ მოკლედ აღწეროთ აგრომწარმოებლებს შორის თანამშრომლობის (კოოპერირების,

ასოცირების) წარმატებული/წარუმატებელი ისტორია?

შენიშვნა: მომდევნო დასაზუსტებელი, სწრაფი და გამოსაცდელი კითხვები შეიძლება დაისვას თითოეული

ინდივიდუალური შემთხვევიდან გამომდინარე.

162

დანართი 2

გარემოების შესწავლის (Case study) მიდგომა

გარემოების თვისობრივი შესწავლა წარმოადგენს კვლევით მიდგომას, რომელიც აადვილებს (ფასილიტაციას

ახდებს) მოვლენის კვლევას მისსავე კონტექსტში, მონაცემთა სხვადასხვა წყაროს გამოყენებით. ეს

უზრუნველყოფს იმას, რომ საკითხის მოკვლევა ხდება არა ერთი რაკურსიდან, არამედ რამდენიმე

რაკურსიდან, რაც მოვლენის მრავალი ასპექტის გამოვლენისა და გააზრების საშუალებას იძლევა.

კვლევის მიზანს წარმოადგენს საკითხის კომპლექსურობაში (სირთულეში) გარკვევა შეძლებისდაგვარად

ყველაზე სრულყოფილად. ამ მიზნით, გარემოების შესწავლის დროს გამოიყენება მონაცემთა შეგროვების

მრავალი მეთოდი. მონაცემთა მრავალი წყაროს (როგორც თვისობრივი, ასევე რაოდენობრივი) გამოყენებით,

მკვლევრები შეიძლება შეძლებისდაგვარად ღრმად ჩასწვდნენ საქმის ვითარებას. გარემოების შესწავლის

დროს შესაძლებელია ქვემოთ აღწერილი თვისობრივი მეთოდების გამოყენება.

ამ მიდგომას გააჩნია პოტენციალი, რომ მარტივად გაართვას თავი რთულ სიტუაციებს. ის საშუალებას

აძლევს მკვლევარს, მიიღოს პასუხები „როგორ“ და „რატომ“ ტიპის კითხვებზე, გაითვალისწინებს რა, თუ

როგორ ახდენს მოცემულ მოვლენაზე გავლენას ის კონტექსტი, რომელშიც ეს მოვლენა ხდება. გარემოების

შესწავლა (case study) საუკეთესო საშუალებაა საკითხის არსში ყოველმხრივ და სიღრმისეულად გასარკვევად.

ის საშუალებას აძლევს მკვლევარს, სხვადასხვა წყაროებიდან მოიპოვოს მონაცემები, შეაჯეროს და ამგვარად

ნათელი მოჰფინოს შემთხვევას (გარემოებას).

მონაწილეზე დაკვირვება. ეს მოიცავს აღწერილი კოოპერატივის/ასოციაციის ყოველდღიური საქმიანობის და

რუტინის შესწავლას. ეს დაკვირვება წარმოდგენას მოგვცემს ქცევის ფორმებზე და საზოგადოებრივ

ორგანიზაციებზე, რომლებიც მუშაობენ და წარმოადგენენ კონკრეტულ ჩაკეტილ სისტემას ან გარემოებას.

ინტერვიუ. მკვლევრები ადამიანებთან გასაუბრების გზით იღებენ ინფორმაციას პირის ან პირების შესახებ,

რომლებიც არიან ამ გარემოების (case) შემადგენელი ნაწილი. ინტერვიუების ტიპები, რომლებსაც

მკვლევრები იყენებენ, შეიძლება განსხვავდებოდეს ფორმალურობის ხარისხით (არაფორმალური ინტერვიუ,

ნახევრად სტრუქტურული ინტერვიუ და სტრუქტურული ინტერვიუ).

არტეფაქტებისა და ტექსტების შეგროვება. მკვლევრებმა შესაძლებელია მიიღონ ინფორმაცია აღწერილი

კოოპერატივის/ასოციაციის შესახებ, არტეფაქტების (მაგ., წერილობითი პროტოკოლები, დიაგრამები,

ტექნოლოგიური სქემები, საგანმანათლებლო ჰენდაუტები) და სხვა მასალების შეგროვებისა და შესწავლის

გზით, რომლებიც გამოყენებული იყო კოოპერატივის კოოპერატივის/ასოციაციის წევრების მიერ ან შეიცავს

ინფორმაციას მათ შესახებ.

163

დანართი 3

კითხვარი აგრომწარმოებლებთან ინტერვიუსთვის

ადგ. სოფელი:

რეგიონი:

დღ დღ თვ თვ

DM. ინტერვიუს თარიღი 2 0 1 6

სთ სთ წთ წთ

TS. ინტერვიუს დაწყების დრო

TE. ინტერვიუს დასრულების დრო

TL. ინტერვიუს ხანგრძლივობა

INTNAME. ინტერვიუერის სახელი გვარი

ინტერვიუერო, წაიკითხეთ შემდეგი!

IFAD-ის მიერ დაფინანსებული პროექტის ფარგლებში, გვინდა ჩამოგართვათ ინტერვიუ და მოვიპოვოთ

ინფორმაცია სხვა აგრომწარმოებლებთან თქვენი ასოციაციური (ერთობლივი) საქმიანობის გამოცდილების

შესახებ. ეს ინფორმაცია გამოსადეგი იქნება პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიღების პროცესის

გაუმჯობესებისათვის. გარწმუნებთ, რომ ინფორმაცია, რომელსაც გაგვიზიარებთ, მთლიანად

კონფიდენციალურია. უფლება გაქვთ უარი თქვათ ან შეწყვიტოთ ინტერვიუ ნებისმიერ შემთხვევაში, ან არ

გვიპასუხოთ ნებისმიერ დასმულ კითხვაზე. რაიმე შეკითხვა ხომ არ გაქვთ? გმადლობთ.

ნაწილი 1. აგროწარმოების რომელი ძირითადი სფეროთი ხართ დაკავებული (გაუსვით ხაზი)

1.1 ხილი (ვაშლი, ქლიავი, ალუბალი, გარგარი, ატამი, სხვა ხილი

(მიუთითეთ)_________________________________

დიახ 1

1.2 კენკრა (მარწყვი, ჟოლო, მაყვალი, მოცხარი, სხვა კენკრა

(მიუთითეთ)_______________________________

დიახ 2

1.3 ბოსტნეული (პომიდორი, კიტრი, წიწაკა, კომბოსტო, კარტოფილი,

სხვა ბოსტნეული (მიუთითეთ)_______________

დიახ 3

1.4 მოწყვეტილი ყვავილები, ქოთნის ყვავილები, დეკორატიული

ყვავილები, სხვა ყვავილები (მიუთითეთ)___________________

დიახ 4

1.5 ნერგები, სათესლე მასალა, ბოლქვები დიახ 5

1.6 სხვა _____________ დიახ 6

1.7 პირადად თქვენ ჩართული ხართ თუ არა სამეურნეო

საქმიანობაში, მათ შორის ძირითადი პროდუქტის

წარმოებასა და გაყიდვაში?

დიახ 1 არა

იმ შემთხვევაში, თუ 1.1 – 1.7კითხვებზე პასუხი უარყოფითია (არა), შეწყვიტეთ ინტერვიუ.

164

ნაწილი 2. სოციალური და დემოგრაფიული მონაცემები

2.1 სქესი a) მამრ. b) მდედრ. 2.2 ასაკი ______ წლის

2.3 პოზიცია: 1. ოჯახის უფროსი, 2. ქმარი/ცოლი, 3. ბავშვი, 4.

მშობელი/მეუღლის მშობელი, 5. სხვა ნათესავი, 6. არა ნათესავი

2.4 ოჯახის წევრების რაოდენობა?

________________

2.5 რამდენი წელია, რაც მეურნე ოჯახის უფროსი

ჩართულია სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობაში?

________

2.6 რამდენი წელია ჩართული ხართ თქვენ მეურნეობაში მებაღეობის პროდუქტების წარმოებაში?

______________

2.7 ოჯახის უფროსის წინა პროფესია:

2.8 ოჯახის უფროსის ძირითადი სამუშაო

(შეარჩიეთ მხოლოდ ერთი)

2.9 ოჯახის უფროსის განათლების დონე:

a) ხელფასიანი სამუშაო საჯარო სექტორში a) არ აქვს განათლება

b) ხელფასიანი სამუშაო კერძო სექტორში b) დაწყებითი სკოლა (4 წელი)

c) თვითდასაქმებული არასასოფლო-სამეურნეო

სექტორში

c) სავალდებულო განათლება (9 წლამდე)

d) თვითდასაქმებული სასოფლო-სამეურნეო

სექტორში

d) ზოგადი საშუალო სკოლა

e) დასაქმებული საოჯახო ბიზნესში e) სასოფლო-სამეურნეო პროფესიული

სასწავლებელი

f) სხვა (მიუთითეთ) f) სასოფლო-სამეურნეო ან სხვა (მიუთითეთ)

ტექნიკური განათლება g) სასოფლო-სამეურნეო ან სხვა (მიუთითეთ)

უმაღლესი განათლება

ნაწილი 3: მეურნეობის მახასიათებლები და სხვა ინფორმაცია

3.1 ცხრილში შეიტანეთ თქვენი მეურნეობის მახასიათებლები 2016 წლის მონაცემებით:

a) საკუთრებაში არსებული მთლიანი მიწის ფართობი (ჰა)

b) იჯარით აღებული მთლიანი მიწის ფართობი (ჰა)

გამოყენებული მიწის სტრუქტურა (ჰა)

ძირითადი საბაღე კულტურები (მიუთითეთ________________________)

მარცვლოვნები (ხორბალი, ქერი, სიმინდი, შვრია, ბრინჯი, ფეტვი, სხვა)

ტექნიკური კულტურები (მზესუმზირა, ბრასიკა, შაქრის ჭარხალი, თამბაქო, სოიო,

სხვა)

საფურაჟე კულტურები

სხვა

გამოუყენებელი (ყამირი) მიწა

165

e) მეურნეობაში სრულ განაკვეთზე დასაქმებული ადამიანების რაოდენობა

f) მეურნეობაში არასრულ განაკვეთზე დასაქმებული ადამიანების რაოდენობა

g) მეურნეობის ბრუნვა (ეროვნულ ვალუტაში)

h) ბრუნვის წილი, რომელიც ძირითად საბაღე პროდუქციაზე მოდის _______%

ნაწილი 4 თქვენი ძირითადი გასაღების ბაზარი ურთიერთკავშირები მყიდველებთან

4.1 რა არის თქვენი გასაღების ბაზარი?

გადამამუშავებელი ქარხანა (საწარმო) 1 შემგროვებელი ფირმა 2

საბითუმო კომპანია (ბაზარი) 3 მცირე საცალო მოვაჭრეები 4

საცალო გაყიდვის ქსელები 5 კოოპერატივი 6

აგრარული ბაზარი ღია ცის ქვეშ 7 სხვა (დაასახელეთ) ___________

8

4.2 როგორ ხდება თქვენი პროდუქტის (________________) შეგროვება?

თქვენი პროდუქტები თქვენ

თვითონ მიგაქვთ

მყიდველთან

1 ძირითადი მყიდველი

აგროვებს მას თქვენს

მეურნეობაში

2 სხვა (დაასახელეთ) __________

3

4.3 როდის გიხდიან თქვენი ძირითადი მყიდველისთვის (მყიდველებისთვის) მიწოდებული პროდუქტის

საფასურს?

მიწოდებისას 1 მიწოდების შემდეგ (მიუთითეთ, რამდენ დღეში _____) 2

4.4 თქვენი პროდუქტის ჯამური რაოდენობის რა ნაწილს ________ ყიდით სხვა ტიპის მყიდველებზე და

რამდენთან გქონდათ საქმე 2015 წელს.

კონტრაქტით გაყიდული

პროდუქტის რაოდენობის %

იმ ფირმების რაოდენობა,

რომლებთანაც საქმე

გქონდათ

ადგილობრივი ბაზრები

________%

_______

სურსათის გადამამუშავებლები

________%

_______

მარკეტინგული კოოპერატივები /

ორგანიზაციები

________%

_______

პროდუქტი მოხმარებული შინამეურნეობაში /

ოჯახში / ბაზარზე არ გატანილი

________%

_______

სხვა

________%

_______

სულ

__100__%

_______

166

4.5 მთლიანობაში რამდენად კმაყოფილი ხართ თქვენს ძირითად მყიდველთან ურთიერთობით?

ძალიან უკმაყოფილო უკმაყოფილო არც კმაყოფილი /

არც უკმაყოფილო

კმაყოფილი ძალიან

კმაყოფილი

1 2 3 4 5

4.7 თქვენი აზრით, რეალურად თქვენი პროდუქტების რამდენი პოტენციური

კომერციული მყიდველი არსებობს?

_____________ჩაწერეთ

რიცხვი

4.8 რამდენად ადვილია თქვენთვის თქვენი

პროდუქტების სხვა ძირითად მყიდველზე

გადართვა?

ძალიან

ძნელი

ძნელი არც

ადვილი,

არც

ძნელი

ადვილი ძალიან

ადვილი

1 2 3 4 5

4.9 თქვენი აზრით, რამდენად ადვილია თქვენი

ძირითადი მყიდველისთვის, თქვენი - როგორც

მიმწოდებლის - შეცვლა?

1 2 3 4 5

ნაწილი 5: ასოციაცია

5.1 ხართ თუ არა თქვენ (ან HH-ს სხვა წევრები) რომელიმე აგრომწარმოებელთა ჯგუფის ან

კოოპერატივის წევრი?

დიახ 1

არა 2

5.2 გქონიათ თუ არა ოდესმე შემთხვევა, რომ რაიმე ტიპის პრობლემა - წარმოებასთან, დიახ 1

4.6 რამდენად მნიშვნელოვანია შემდეგი ფაქტორები ძირითადი მყიდველის არჩევისთვის?

არ არის

მნიშვნელ

ოვანი

მცირედ

მნიშვნელ

ოვანი

ზომიერა

დ

მნიშვნელ

ოვანი

ძალიან

მნიშვნელ

ოვანი

უმნიშვნე

ლოვანესი

a) მყიდველის მიერ გადახდის საიმედოობა 1 2 3 4 5

b) მყიდველის მიერ შემოთავაზებული მაღალი

ფასები

1 2 3 4 5

c) მყიდველის მიერ შემოთავაზებული

დამატებითი მომსახურება (მაგ., კრედიტი)

1 2 3 4 5

d) ფასების სტაბილურობა 1 2 3 4 5

e) მყიდველი იმსახურებს ნდობას 1 2 3 4 5

f) სხვა (დაასახელეთ) _________________ 1 2 3 4 5

167

მარკეტინგთან თუ სხვა საკითხთან დაკავშირებული - სხვადასხვა

აგრომწამროებლებთან ერთობლივი ძალისხმევით გადაგეწყვიტათ?

არა 2

5.3. დადებითი - „დიახ“ პასუხის შემთხვევაში, შეიძლიათ მიუთითოთ ასეთი შემთხვევების

სიხშირე?

იშვიათად,

შემთხვევიდან

შემთხვევამდე

წელიწადში ერთხელ წელიწადში

რამდენჯერმე

პერმანენტულად

1 2 3 4

5.4 ხართ თუ არა მზად სხვა ფერმერებთან თანამშრომლობისთვის (ნედლეულით

ერთობლივი მომარაგების, ერთობლივი გაყიდვების, აგროტექნიკის შესყიდვისა და

გამოყენების, და სხვ. მიზნით)

დიახ 1

არა 2

5.5 თანამშრომლობთ (კოოპერირებთ) თუ არა სხვა ფერმერებთან რომელიმე შემდეგ საკითხში?

დიახ არა თუ არა, მზად ხართ თუ არა

თანამშრომლობისათვის მომავალში?

a) მარკეტინგი 1 2 დიახ, მომავალში 1 არა 2

b) გადამუშავება 1 2 დიახ, მომავალში 1 არა 2

c) ნედლეულის შეძენა 1 2 დიახ, მომავალში 1 არა 2

d) ლობირება 1 2 დიახ, მომავალში 1 არა 2

e) დასაწყობება 1 2 დიახ, მომავალში 1 არა 2

f) შეფუთვა 1 2 დიახ, მომავალში 1 არა 2

g) ტრანსპორტირება 1 2 დიახ, მომავალში 1 არა 2

h) სხვა (დააკონკრეტეთ)

____________________

1 2 დიახ, მომავალში 1 არა 2

5.5 თქვენი აზრით, თქვენს სამეზობლოში არის ვინმე, ვისაც ენდობით და ვისაც შეუძლია

გაუძღვეს ჯგუფს/ასოციაციას?

Yes 1

No 2

5.6 რომელი ფაქტორები გახდა თქვენთვის მოტივაცია (ან შეიძლება გახდეს მოტივაცია), რომ დაგეარსებინათ

ან გაერთიანებულიყავით კოოპერატივში ან ასოციაციაში? დააკონკრეტეთ.

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

5.7 თქვენი აზრით, რამდენად რელევანტურია კოოპერირების საკითხი თქვენთვის?

168

საერთოდ არა უმნიშვნელოდ

რელევანტური

არც კი, არც არა საკმაოდ

რელევანტური

მეტად

რელევანტური

1 2 3 4 5

5.8 თქვენი აზრით, რა არის ფერმერთა კოოპერირების (თანამშრომლობის, ასოცირების) ძირითადი რისკები?

1) ჩემს სოფელში (მხარეში) კოოპერატივების/ასოციაციების სათანადოდ მართვის

შესაძლებლობების (მენეჯერების) არარსებობა

1

2) მხარდამჭერი პოლიტიკის არარსებობა ცენტრალურ და/ან ადგილობრივ დონეზე 2

3) კოოპერატივის აქტივებზე საკუთრების უფლების გაურკვეველი სტატუსი 3

4) მებაღეობის პროდუქტების წარმოებაში კოოპერირების წარმატებული ისტორიების

არარსებობა

4

5) მწირი (არასაკმარისი) კომუნიკაცია კოოპერატივის ან ასოციაციის წევრებს შორის 5

6) აგრომწარმოებლებს შორის ურთიერთნდობის არარსებობა 6

7) რთული კოორდინაცია წარმოებისა და მარგკეტინგის ერთიან პოლიტიკაში 7

8) კოოპერირებისა და ასოცირების უპირატესიბოსა და ნაკლოვანებების შესახებ

ცოდნის არარსებობა აგრომწარმოებლებს შორის

8

9) კოოპერატივების ან ასოციაციების წევრებისთვის ტექნიკური მხარდაჭერის

არარსებობა (ტრენინგები, სასწავლო ტურები, კონსულტაციები)

9

10) სხვა რისკები (დაასახელეთ) ________________________________________ 10

5.9 როგორ შეფასებას მისცემდით თქვენს მზადყოფნას კოოპერატივის / ასოციაციის შექმნის

თვალსაზრისით?

ძალიან დაბალი დაბალი არც დაბალი, არც

მაღალი

საკმაოდ მაღალი ძალიან მაღალი

1 2 3 4 5

5.10 როგორ შეაფასებას მისცემდით თქვენს მზადყოფნას კოოპერატივში / ასოციაციაში გაერთიანების

თვალსაზრისით?

ძალიან დაბალი დაბალი არც დაბალი, არც

მაღალი

საკმაოდ მაღალი ძალიან მაღალი

1 2 3 4 5

გმადლობთ თანამშრომლობისთვის!

169

Annex 4

Questionnaire for interview of agricultural producers, having no experience of being a member

of an agriculture producers group or cooperatives

Loc. Village:

Region:

d d m M

DM. Interview date 2 0 1 6

h h m M

TS. Time started of the interview

TE. Time ended of the interview

TL. Duration of the interview

INTNAME. Interviewer’s Name Surname

INTERVIEWER, READ AS FOLLOW!

In the framework of a project financed by IFAD, we would like to carry out this interview with you to

collect information about your experience in developing associative activities with other agricultural

producers. This information will be useful for improving policy-making process. I ensure you that

the information you share with us is entirely confidential. You have the right to refuse and to

interrupt the survey in any case, or to choose not answering any question asked. Do you have any

question? Thank you.

Section 1. What is your main field of agricultural production (please underline )

1.8 Fruits (apples, plums, cherries, apricots, peaches, other fruits (please

mention) _____________________________________

Yes 1

1.9 Berries (strawberries, raspberries, blackberries, currant, other berries

(please mention) _______________________________

Yes 2

1.10 Vegetables (tomatoes, cucumbers, paper, cabbage, potatoes, other

vegetables (please mention) ________________________

Yes 3

1.11 Cut flowers, pot flowers, decorative plants, other plants (please mention)

____________________________________________

Yes 4

1.12 Seedlings, seeds, bulbs Yes 5

1.13 Culinary herbs and spices, beverage crops, and medical plants, ornamental

plants (please mention)

Yes 6

1.14 Cereals, oilseeds, fiber crops and industrial crops (please mention) Yes 7

1.15 Others _____________ Yes 8

1.16 Are you personally involved on farm activities including

production and sales, related to the main product?

Yes 1 No

If Q1.1 – 1.9 is No, than close the interview.

Section 2. Socio demographic background

2.1 Gender a) M b) F 2.2 Age _______ years

2.3 Position: 1. household head, 2. husband/wife, 3. child, 4. parent/parent

170

in law, 5. other relative, 6. non relative

2.4 Number of household members?

________________

2.5 How many years is the farm household head

involved in agriculture? ________

2.6 Number of year you are involved in horticultural production on your farm? ______________

2.7 Previous profession of the household head:

2.8 Main employment of the household head

(Choose only one) 2.9 Education level of the household head:

g) Wage employment in public sector h) No education

h) Wage employment in private sector i) Elementary school (4 years)

i) Self-employed in non-agricultural sector j) Mandatory education (up to 9 years)

j) Self-employed in farming sector k) General high school

k) Employee in family business l) Agricultural vocational school

l) Other (please mention): m) Agricultural or other (to be specified) technical

high school

n) Agricultural or other (to be specified)

university education

2.10 Does your household benefit of other revenues sources than agriculture

(leasing equipment and machines, providing services, trade, others) ? If Yes please

specify:

Yes/No

Section 3: Farm characteristics and miscellaneous

3.1 Please complete the table on the characteristics of your farm in the year 2016:

a) Amount of total land owned (ha)

b) Amount of total land rented (ha)

Structure of the land used (ha)

Main horticultural crops (please mention________________________)

Cereals (wheat, barley, maize, oat, rise, millet, other etc.)

Technical crops (sun flower, rape, sugar beet, tobacco, soya, etc.)

Forage crops

Other (please mention)

Unused (fallow) land

In case of existence of unused (fallow) land please specify, why don`t you cultivate

it?

171

Section 3: Farm characteristics and miscellaneous

Which part of the land used is irrigated (of which homestead land plots and arable

lands)?

e) Number of full-time farm employees

f) Number of part-time farm employees

g) Turnover of the farm (national currency)

h)The proportion of turnover accounted for by main horticultural production _______%

Section 4 Your main market outlet, Buyer relationships

4.1 Is your main market outlet?

A processing factory (unit) 1 A collecting firm 2

A wholesale company (market) 3 Small scale retailers 4

Retailing chains 5 Co-operative 6

Open air agricultural market 7 Other (please state)___________

8

4.2 How is your main product(s) (________________) collected?

You bring your products to

the main buyer 1 The main buyer collects

it from your farm

2 Other (please

state)___________

3

4.3 When are you paid for the product supplied to your main buyer (s)?

Paid before the delivery,

including credits and

inputs

1 On delivery 2 After delivery

(record how many

days _____)

3

4.4 What proportion of the total volume of production of your main product (s) ____________

you sell to different types of buyers and how many you dealt with in 2015.

% of output sold on

contract

No. of firms dealt with

Local markets

________%

_______

Food processors

________%

_______

Marketing co-operative / organizations

________%

_______

Household / family / non-marketed

consumption

________%

_______

172

4.4 What proportion of the total volume of production of your main product (s) ____________

you sell to different types of buyers and how many you dealt with in 2015.

Other

________%

_______

Total

100%

_______

4.5 Overall how satisfied are you with the relationship with your main buyer?

Very dissatisfied Dissatisfied Neither satisfied

/ dissatisfied

Satisfied Very satisfied

1 2 3 4 5

4.6 How important are the following factors in your choice of main buyer?

No

importance

Slight

importance

Moderate

importance

Very

important

Most

important

a) Reliability of payments by buyer 1 2 3 4 5

b) Higher prices offered by buyer 1 2 3 4 5

c) Extra services offered by buyer

e.g. credit, input supply, etc.) 1 2 3 4 5

d) Price stability 1 2 3 4 5

e) Buyer is trustworthy 1 2 3 4 5

f) Contractual collaboration (long

or short term) 1 2 3 4 5

g) Other (please state)

_________________ 1 2 3 4 5

4.7 How many potential commercial buyers do you think there

realistically are for your products?

_____________insert

number

Very

difficult

Difficult Neither

easy nor

difficult

Easy Very

easy

4.8 How easy is it for you to switch to another

main buyer for your products? 1 2 3 4 5

4.9 How easy do you think it would be for your

main buyer to replace you as a supplier? 1 2 3 4 5

173

4.10 How in your opinion these factors affect the revenue and sustainable development of your

agriculture activity?

No

impact

Slight

impact

Moderate

impact

Strong

impact

Very

strong

impact

a) Low endowment with equipments and

machines 1 2 3 4 5

b) Low access to postharvest and processing

infrastructure 1 2 3 4 5

c) Low access to the infrastructure (e.g.

roads, irrigation, energy) 1 2 3 4 5

d) Access to markets 1 2 3 4 5

e) Access to the finance

f) Market and price volatility 1 2 3 4 5

g) Natural hazards 1 2 3 4 5

h) Underdeveloped social service in the

community 1 2 3 4 5

i) Insufficient or unskilled labor force 1 2 3 4 5

j) Negative impact of State policies and

regulations that affect sector 1 2 3 4 5

k) Insufficient knowledge and skills (e.g.

regarding market, regulations, financing

opportunities, novel practices and

technologies)

1 2 3 4 5

l) Market competition 1 2 3 4 5

m) Other (please state) _________________ 1 2 3 4 5

174

Section 5: Association

5.1 Which factors could motivate you to establish or join a cooperative or association?

Better prices for inputs (seeds,

fertilizers etc.) 1 Better organized agricultural production 2

Access to infrastructure (machinery,

storage, irrigation equipment, seeds,

fertilizer)

3 Better organized post harvest activities

and sales 4

Improvement of knowledge and

skills 5 Access to credits / grants 6

Mutual support and assistance 7 Other (please specify): 8

5.2 What are in your opinion the main risks of the cooperation (association) among farmers?

a) Lack of proper management abilities (managers) for cooperative/association in my

village (locality) 1

b) Lack of supporting policies at central and/or local level 2

c) Unclear statute of the proprietorship over the cooperative assets 3

d) Lack of success stories of cooperation in my field of horticultural production 4

e) Poor (insufficient) communication between members of the cooperative or association 5

f) Lack of mutual trust between agricultural producers 6

g) Difficult coordination of the common production and marketing policies 7

h) Lack of knowledge about advantages and disadvantages of the cooperation or

association among agricultural producers 8

i) Lack of technical support (trainings, study tours, consulting) for members of

cooperatives or associations 9

j) Other risks (please specify)________________________________________ 10

5.3 Do you have ever experienced solving any kind of production, marketing or

other type of problems by joining efforts of several agricultural producers?

Yes 1

No 2

5.4 If “Yes”, could you specify the frequency of this experience?

Occasionally, from

case to case

Once per year Several times per year On a permanent basis

1 2 3 4

175

5.5 Do you collaborate (cooperate) with other farmers on any of the following activities?

Yes No If No, would you be willing to collaborate in future?

a) Marketing 1 2 1 2

b) Processing 1 2 1 2

c) Input purchasing 1 2 1 2

d) Lobbing 1 2 1 2

e) Storage 1 2 1 2

f) Packing 1 2 1 2

g) Transportation 1 2 1 2

h) Financing 1 2 1 2

i) Production 1 2 1 2

j) Trainings 1 2 1 2

k) other (specify)

1 2 1 2

5.6 In your neighborhood, do you think that there is anyone who you trust and

who can lead the group/association?

Yes 1

No 2

5.7 How could you appreciate your willingness to create a cooperative/association?

Very low Low Neither low, nor

high

Rather high Very high

1 2 3 4 5

5.8 How could you appreciate your willingness to join a cooperative / association?

Very low Low Neither low, nor

high

Rather high Very high

1 2 3 4 5

Thank you for your collaboration!

176

Annex 5

Questionnaire for interview of agricultural producers, ex-members of the producers groups and

cooperatives

Loc. Village:

Region:

d d m M

DM. Interview date 2 0 1 6

h h m M

TS. Time started of the interview

TE. Time ended of the interview

TL. Duration of the interview

INTNAME. Interviewer’s Name Surname

INTERVIEWER, READ AS FOLLOW!

In the framework of a project financed by IFAD, we would like to carry out this interview with you to

collect information about your experience in developing associative activities with other agricultural

producers. This information will be useful for improving policy-making process. I ensure you that

the information you share with us is entirely confidential. You have the right to refuse and to

interrupt the survey in any case, or to choose not answering any question asked. Do you have any

question? Thank you.

Section 1. What is your main field of agricultural production (please underline )

1.17 Fruits (apples, plums, cherries, apricots, peaches, other fruits (please

mention) _____________________________________

Yes 1

1.18 Berries (strawberries, raspberries, blackberries, currant, other berries

(please mention) _______________________________

Yes 2

1.19 Vegetables (tomatoes, cucumbers, paper, cabbage, potatoes, other

vegetables (please mention) ________________________

Yes 3

1.20 Cut flowers, pot flowers, decorative plants, other plants (please mention)

____________________________________________

Yes 4

1.21 Seedlings, seeds, bulbs Yes 5

1.22 Culinary herbs and spices, beverage crops, and medical plants, ornamental

plants (please mention)

Yes 6

1.23 Cereals, oilseeds, fiber crops and industrial crops (please mention) Yes 7

1.24 Others _____________ Yes 8

1.25 Are you personally involved on farm activities including

production and sales, related to the main product?

Yes 1 No

If Q1.1 – 1.9 is No, than close the interview.

Section 2. Socio demographic background

2.1 Gender a) M b) F 2.2 Age _______ years

2.3 Position: 1. household head, 2. husband/wife, 3. child, 4. parent/parent

177

in law, 5. other relative, 6. non relative

2.4 Number of household members?

________________

2.5 How many years is the farm household head

involved in agriculture? ________

2.6 Number of year you are involved in horticultural production on your farm? ______________

2.7 Previous profession of the household head:

2.8 Main employment of the household head

(Choose only one) 2.9 Education level of the household head:

m) Wage employment in public sector o) No education

n) Wage employment in private sector p) Elementary school (4 years)

o) Self-employed in non-agricultural sector q) Mandatory education (up to 9 years)

p) Self-employed in farming sector r) General high school

q) Employee in family business s) Agricultural vocational school

r) Other (please mention): t) Agricultural or other (to be specified) technical

high school

u) Agricultural or other (to be specified)

university education

2.10 Does your household benefit of other revenues sources than agriculture

(leasing equipment and machines, providing services, trade, others) ? If Yes please

specify:

Yes/No

Section 3: Farm characteristics and miscellaneous

3.1 Please complete the table on the characteristics of your farm in the year 2016:

a) Amount of total land owned (ha)

b) Amount of total land rented (ha)

Structure of the land used (ha)

Main horticultural crops (please mention________________________)

Cereals (wheat, barley, maize, oat, rise, millet, other etc.)

Technical crops (sun flower, rape, sugar beet, tobacco, soya, etc.)

Forage crops

Other (please mention)

Unused (fallow) land

In case of existence of unused (fallow) land please specify, why don`t you cultivate

it?

178

Section 3: Farm characteristics and miscellaneous

Which part of the land used is irrigated (of which homestead land plots and arable

lands)?

e) Number of full-time farm employees

f) Number of part-time farm employees

g) Turnover of the farm (national currency)

h)The proportion of turnover accounted for by main horticultural production _______%

Section 4 Your main market outlet, Buyer relationships

4.1 Is your main market outlet?

A processing factory (unit) 1 A collecting firm 2

A wholesale company (market) 3 Small scale retailers 4

Retailing chains 5 Co-operative 6

Open air agricultural market 7 Other (please state)___________

8

4.2 How is your main product(s) (________________) collected?

You bring your products to

the main buyer 1 The main buyer collects

it from your farm

2 Other (please

state)___________

3

4.3 When are you paid for the product supplied to your main buyer (s)?

Paid before the delivery,

including credits and

inputs

1 On delivery 2 After delivery

(record how many

days _____)

3

4.4 What proportion of the total volume of production of your main product (s) ____________

you sell to different types of buyers and how many you dealt with in 2015.

% of output sold on

contract

No. of firms dealt with

Local markets

________%

_______

Food processors

________%

_______

Marketing co-operative / organizations

________%

_______

Household / family / non-marketed

consumption

________%

_______

179

4.4 What proportion of the total volume of production of your main product (s) ____________

you sell to different types of buyers and how many you dealt with in 2015.

Other

________%

_______

Total

100%

_______

4.5 Overall how satisfied are you with the relationship with your main buyer?

Very dissatisfied Dissatisfied Neither satisfied

/ dissatisfied

Satisfied Very satisfied

1 2 3 4 5

4.6 How important are the following factors in your choice of main buyer?

a) No

importance

Slight

importance

Moderate

importance

Very

important

Most

important

b) Reliability of payments by buyer 1 2 3 4 5

c) Higher prices offered by buyer 1 2 3 4 5

d) Extra services offered by buyer

e.g. credit, input supply, etc.) 1 2 3 4 5

e) Price stability 1 2 3 4 5

f) Buyer is trustworthy 1 2 3 4 5

g) Contractual collaboration (long

or short term) 1 2 3 4 5

h) Other (please state)

_________________ 1 2 3 4 5

4.7 How many potential commercial buyers do you think there

realistically are for your products?

_____________insert

number

Very

difficult

Difficult Neither

easy nor

difficult

Easy Very

easy

4.8 How easy is it for you to switch to another

main buyer for your products? 1 2 3 4 5

4.9 How easy do you think it would be for your

main buyer to replace you as a supplier? 1 2 3 4 5

180

4.10 How in your opinion these factors affect the revenue and sustainable development of your

agriculture activity?

No

impact

Slight

impact

Moderate

impact

Strong

impact

Very

strong

impact

a) Low endowment with equipments and

machines 1 2 3 4 5

b) Low access to postharvest and processing

infrastructure 1 2 3 4 5

c) Low access to the infrastructure (e.g.

roads, irrigation, energy) 1 2 3 4 5

d) Access to markets 1 2 3 4 5

e) Access to the finance

f) Market and price volatility 1 2 3 4 5

g) Natural hazards 1 2 3 4 5

h) Underdeveloped social service in the

community 1 2 3 4 5

i) Insufficient or unskilled labor force 1 2 3 4 5

j) Negative impact of State policies and

regulations that affect sector 1 2 3 4 5

k) Insufficient knowledge and skills (e.g.

regarding market, regulations, financing

opportunities, novel practices and

technologies)

1 2 3 4 5

l) Market competition 1 2 3 4 5

m) Other (please state) _________________ 1 2 3 4 5

181

Section 5: Association

5.1 Please mention the duration of being a member of a producer group or cooperative _____years

5.2 What is the number of members of the producers group/cooperative you was a member _____

5.3 Please provide the basic reasons to not be a member of the producer group or cooperative at the

moment

5.4 What is the legal status of agricultural producers' group/cooperative you was a member?

NGO/non-commercial legal entity

/Association 1 Ltd 2

Non-formal union of farmers 3 Cooperative 4

Other (please state)___________ 5

5.5 What are the activities that were coordinated through the agriculture producers'

group/cooperative you was a member?

i) Input purchasing 1 2

j) Production 1 2

k) Processing 1 2

l) Marketing 1 2

m) Storage 1 2

n) Packing 1 2

o) Transportation 1 2

p) Lobbing 1 2

q) Financing 1 2

r) Trainings 1 2

s) other (specify)

____________

1 2

5.6 Did the producers group/cooperative you was member get any

support (financial or in-kind )

From the government? 1 2

From donors? 1 2

If “Yes”, specify

182

5.7 Did you participated in decision making processes of your producer group/cooperatives?

No, and I did

not consider it

relevant

1 No, but I was

interested to be

involved

2 Yes, but insufficient

3 Yes, I was

satisfied with

the level of

involvement

4

5.8

How much did you trust (was confident in) the decisions made by the management of

cooperative or producer group?

Very unconfident Unconfident Neither

confident or

unconfident

Confident Very confident

1 2 3 4 5

5.9 What changes had occurred in your activity after becoming member of a producer group

or cooperative?

No

relevance

Slight

relevance

Moderate

relevance

Very

relevant

Most

relevant

a) The volume of production increased 1 2 3 4 5

b) The quality of production was improved 1 2 3 4 5

c) The income of the household increased 1 2 3 4 5

d) The access to the finance and credit has

improved 1 2 3 4 5

e) The access to the farming technologies,

equipment and machines was improved 1 2 3 4 5

f) The access to postharvest and processing

infrastructure was improved 1 2 3 4 5

g) The exposal to the market risks decreased

(market and price volatility) 1 2 3 4 5

h) The exposal to the natural hazards decreased

(frost, droughts, hail etc.) 1 2 3 4 5

i) The knowledge and skills were improved 1 2 3 4 5

j) The production cost decreased and become

more efficient 1 2 3 4 5

k) The communication and mutual support within

the producer group become more efficient 1 2 3 4 5

l) Other (please state) _________________ 1 2 3 4 5

5.10 Which factors had motivated (or could motivate) you to establish or join a cooperative or

association?

Better prices for inputs (seeds,

fertilizers etc.) 1 Better organized agricultural production 2

183

Access to infrastructure (machinery,

storage, irrigation equipment, seeds,

fertilizer)

3 Better organized post harvest activities

and sales 4

Improvement of knowledge and

skills 5 Access to credits / grants 6

Mutual support and assistance 7 Other (please specify): 8

5.11 What are in your opinion the main risks of the cooperation (association) among farmers?

1) Lack of proper management abilities (managers) for cooperative/association in

my village (locality) 1

2) Lack of supporting policies at central and/or local level 2

3) Unclear statute of the proprietorship over the cooperative assets 3

4) Lack of success stories of cooperation in my field of horticultural production 4

5) Poor (insufficient) communication between members of the cooperative or

association 5

6) Lack of mutual trust between agricultural producers 6

7) Difficult coordination of the common production and marketing policies 7

8) Lack of knowledge about advantages and disadvantages of the cooperation or

association among agricultural producers 8

9) Lack of technical support (trainings, study tours, consulting) for members of

cooperatives or associations 9

10) Other risks (please specify)________________________________________ 10

5.12 Do you have ever experienced solving any kind of production, marketing or

other type of problems by joining efforts of several agricultural producers

(excepting period of being member of the producer group/cooperative)?

Yes 1

No 2

5.13 If “Yes”, could you specify the frequency of this experience?

Occasionally, from

case to case

Once per year Several times per year On a permanent basis

1 2 3 4

184

5.14 Do you collaborate (cooperate) with other farmers on any of the following activities?

Yes No If No, would you be willing to collaborate in future?

a) Marketing 1 2 1 2

b) Processing 1 2 1 2

c) Input purchasing 1 2 1 2

d) Lobbing 1 2 1 2

e) Storage 1 2 1 2

f) Packing 1 2 1 2

g) Transportation 1 2 1 2

h) Financing 1 2 1 2

i) Production 1 2 1 2

j) Trainings 1 2 1 2

k) other (specify)

1 2 1 2

5.15 In your neighborhood, do you think that there is anyone who you trust and

who can lead the group/association?

Yes 1

No 2

5.16 How could you appreciate your willingness to create a cooperative/association?

Very low Low Neither low, nor

high

Rather high Very high

1 2 3 4 5

5.17 How could you appreciate your willingness to join a cooperative / association?

Very low Low Neither low, nor

high

Rather high Very high

1 2 3 4 5

Thank you for your collaboration!

185

დანართი შემთხვევების შესწავლის საკითხები

შიდა საკითხები

შიდა ურთიერთობები კოოპერატივების შექმნამდე და შექმნის შემდეგ

ლიდერი, გადაწყვეტილებების მიღება

პრობლემები

სოციალ-კულტურული საკითხები

ქალთა და სხვა მოწყვლადი ჯგუფების (დევნილები, ეკომიგრანტები) წარმომადგენელთა

რაოდენობები

სხვადასხვა საკითხზე მსჯელობის სპეციფიკა, მეწარმეობისადმი მიდგომა, საქმიანი

განწყობა

ხედვა, ერთგულება, მიზანსწრაფულობა

სოციალურ-კულტურული პრობლემები

ეკონომიკური საკითხები

საქმიანობის ხანგრძლივობა

წევრთა რაიოდენობა

ერთობლივი ფორმალური და არაფორმალური რესურსები

პაები

გეოგრაფიული ადგილმდებარეობა

კლიმატის თავისებურებები

მთავარი კულტურები

გარე დახმარება

წარმოების თავისებურებები (ციკლი, ტექნოლოგია, ...)

საბაზრო არხები

მიღწევები

კონკრეტული გეგმები, ხედვები

მატერიალური, ტექნიკური, ფინანსური და სხვა პრობლემები

186

1. Please describe successes and failures of your organization. What are their causes? (11*)

1. Do you cooperate with farmers within your agricultural activities? If yes, in what direction? What

relations do you all have among each other? What are conditions of cooperation among you? How

long have you been cooperating with each other? What are reasons that prevented you from forming

or joining a cooperative? Or do you plan doing it?

2. Do you think cooperation among farmers should enhance? If yes, please specify what could be

done in this regard. (9)

3. What kind of forms of cooperation among farmers are you aware of? (formal, informal

cooperation, production cooperatives, marketing cooperatives, marketing groups, bargaining

associations, other forms) (3)

4. What are in your opinion main advantages, disadvantages and risks of the cooperation among

farmers? (2)

5. What do you know about farmer cooperation and how relevant do you find the issue of

cooperation for your farming activity from the point of view of solving economic, technological,

environmental, social, and other problems? (1) + (4)

6. Which are in your opinion the main barriers for the cooperation among farmers and solutions to

these problems? (5) + (6)

7. Is there a future for farmers’ cooperation in your region (country) and why do you think so? (10)

8. What do you know about farmer cooperation support programmes and organizations in Georgia?

(7)

9. How useful they are? Please name the most useful one. (8)

10. Do any of these programmes need refinement / improvement? If Yes, please specify. (9)

11. What new programmes or activities can be implemented? Who is supposed to do it?(9)

*# of the question in the IFAD question list for FGDs

187

დანართი ინდივიდუალური ინტერვიუების კითხვარი

გთხოვთ მოგვიყვეთ თქვენი ორგანიზაციისა და მისი საქმიანობების შესახებ: პროგამები,

პროექტები, რომლებსაც თქვენ ახორციელებთ საქართველოს სოფლის მეურნეობისა და ფერმერთა

თანამშრომლობის მხარდასაჭერად; ღონისძიებების სახეები და მასშტაბი; სამიზნე ჯგუფები;

ბენეფიციართა რაოდენობა; მიღწევები, გამოწვევები.

1. აღწერეთ სოფლის მეორნეობის მდგომარეობა საქართველოში, მთავარი სფეროები, გეოგრაგიული და სხვა თავისებურებები, პერსპექტივები, უპირატესობები შავი ზღვისა და კავკასიის რეგიონების ფარგლებში.

მეცხოველეობასთან და ეკონომიკის სხვა დარგებთან შედარებით რა როლი

ეკუთვნის მემცენარეობას საქართველოს ეკონომიკური და სოციალური

განვითარებისთვის წილი (მშპ-ში, შემოსავლებში)?

გთხოვთ დაასახელოთ დასაქმებისა და შემოსავლების გაზრდისთვის მაღალი

პოტენციალის მქონე კულტურები იმერეთისთვის, კახეთისთვის, შიდა

ქართლისთვის, ქვემო ქართლისთვის. მათი ბაზრები: ადგილობრივი, რეგიონული,

საერთაშორისო?

2. საქართველოში ფერმერთა მთავარი პრობლემები, განსაკუთრებით, მემცენარეობის მიმართულებით: (ა) ცოდნა და უნარ-ჩვევები, (ბ) ფინანსების ხელმისაწვდომობა, (გ)

ფერმებისთვის საჭირო საშუალებები, (დ) ინფრასტრუქტურა, (ე) ბუნებრიბი კატასტროფები, (ვ) კლიმატის ცვლილება, (ზ) ეკოლოგია, (თ) ჯანმრთელობა და უსაფრთხოება. დააწყვეთ მნიშვნელობის მიხედვით.

მათი გამომწვევი მიზეზები. გთხოვთ დააწყოთ ზემოქმედების მიხედვით.

რა ფაქტორებს გააჩნიათ მათზე ზეგავლება?

რეგიონული თავისებურებები.

3. თქვენი (და ქვეყანაში მოქმედი სხვა მსგავსი) ორგანიზაციის წვლილი ამ პრობლემების გადაწყვეტაში.

რა დროს ითხოვს გადაწყვეტისათვის გადადგმული ნაბიჯები, რომ შედეგები

საგრძნობი გახდეს?

მოითხოვენ თუ არა ეს ნაბიჯები გადაწყვეტილებებს პოლიტიკის ან/და

ადგილობრივ დონეზე?

რა ფაქტორები აფერხებენ ან უწყობენ ხელს ამ ნაბიჯების გადადგმას?

4. რა პრობლემებია ფერმერთა თანამშრომლობაში? განსხვავებული ვითარებაა მემცენარეობაში?

გასხვავება მემცენარეობასა და მეხოველეობას შორის თანამშრომლობის

განვითარების დინამიკასთან დაკავშირებით.

პრობლემების გარე და შიდა გამომწვევი მიზეზები, რეგიონული განსხვავებები.

რაიმე სპეციფიური გარემობა მემცენარეობასთან მიმართებაში.

5. კიდევ რა უნდა გაკეთდეს ზოგადად? დააწყვეთ მნიშვნელობის მიხედვით. რა დროს მოითხოვს?

188

Shida Kartli Focus Groups

189

190

Kvemo Kartli Focus Groups

191

192

Kakheti Focus Groups

193

194

Kutaisi Focus Groups

195

196

დანართი სამოდელო სოფლების სია

იმერეთი

პირველი სვირი, ზესტაფონის მუნიციპალიტეტი

კვახჭირი, თერჯოლის მუნიციპალიტეტი

ქვემო ქართლი

დურნუკი, მარნეულის მუნიციპალიტეტი

თელეთი, გარდაბანის მუნიციპალიტეტი Shida Kartli region

იგოეთი, კასპის მუნიციპალიტეტი

ატოცი, ქარელის მუნიციპალიტეტი Kakheti region

ცოდნისკარი, ლაგოდეხის მუნიციპალიტეტი

ილიაწმინდა, სიღნაღის მუნიციპალიტეტი