savremeni elektronski tahimetri u terestriČkoj detaljnoj izmjeri

ZAVRŠNI RAD:

SAVREMENI ELEKTRONSKI TAHIMETRI U

TERESTRIČKOJ DETALJNOJ IZMJERI

FINAL PAPER:

MODERN ELECTRONIC TACHEOMETERS

IN DETAIL TERRESTRIAL SURVEY

MENTOR ZAVRŠNOG RADA: AUTOR ZAVRŠNOG RADA:

Prof.dr.sc. Dušan Kogoj Dženan Kaldžija

Sarajevo, 2012. godine

BOSNA I HERCEGOVINA

UNIVERZITET U SARAJEVU

GRAĐEVINSKI FAKULTET

BOSNIA AND HERZEGOVINA

THE UNIVERSITY OF SARAJEVO

FACULTY OF CIVIL ENGINEERING

MENTOR ZAVRŠNOG RADA:

Prof.dr.sc. Dušan Kogoj, dipl.inž.geod.

AUTOR ZAVRŠNOG RADA:

Kaldžija Dženan

ZAVRŠNI RAD:

SAVREMENI ELEKTRONSKI TAHIMETRI U

TERESTRIČKOJ DETALJNOJ IZMJERI

FINAL PAPER:

MODERN ELECTRONIC TACHEOMETERS

IN DETAIL TERRESTRIAL SURVEY

Sarajevo, 2012. godine

BOSNA I HERCEGOVINA






IZJAVA O AUTORSTVU

Ja, potpisani, Dženan Kaldžija, Bachelor – inžinjer geodezije izjavljujem da sam autor

završnog rada pod naslovom: „Savremeni elektronski tahimetri u terestričkoj detaljnoj

izmjeri“.

___________________________

Kaldžija Dženan

Sarajevo, 1.9. 2012. godine

BOSNA I HERCEGOVINA






Kaldžija, Dž. 2012. Savremeni elektronski tahimetri u terestričkoj detaljnoj izmjeri

Univerzitet u Sarajevu, Građevinski fakultet, Odsjek za geodeziju

I

Bibliografsko – dokumentacijske informacije i sažetak

Autor: Kaldžija Dženan

Mentor: Prof.dr.sc. Dušan Kogoj

Naslov rada: Savremeni elektronski tahimetri u terestričkoj detaljnoj izmjeri

Napomene: 85 strana, 61 slika, 12 tabela, 6 grafikona, 5 priloga

Ključne riječi: Tahimetar, obrada podataka, geodetski plan, automatsko viziranje,

traženje cilja, automatsko praćenje, senzor

Sažetak:

Ovaj rad daje osvrt na razvoj geodetskih terestričkih instrumenata, tačnije tahimetre,

modernizaciju ovih instrumenata te njihovu primjenu. Radom se želi pokazati kako je

neophodno u geodetskoj praksi pratiti i po mogućnosti koristiti nova tehnološka dostignuća,

jer se time proširuju i mogućnosti geodetskog djelovanja na nova područja. Rad takođe daje

pregled vrsta, karakteristika, načina izrade i održavanja geodetskih planova te praktičan rad na

izradi geodetskog plana.

Praktični dio rada obuhvata prikupljanje, obradu i upotrebu podataka prikupljenih na terenu

pomoću savremenog elektronskog tahimetra Topcon IS 203, te su opisane detaljno njegove

mogućnosti i programska podrška za obradu podataka.



II

Bibliographic – documentalistic information and abstract

Author: Kaldžija Dženan

Supervisor: Prof.dr.sc. Dušan Kogoj

Title: Modern electronic tacheometers in terrestrial detailed survey

Notes: 85 pages, 61 figures, 12 tables, 6 charts, 5 typescript

Key words: Tacheometer, data processing, geodetic plan, the automatic sighting,

goal seeking, automatic monitoring, sensor

Abstract:

This paper provides an overview of the development of terrestrial surveying instruments,

namely tacheometers, modernization of these instruments and their application. This paper

seeks to show that it is necessary to folow and if possible, use new achievements, because

it extends the possibilities of geodetic activities to new areas of use. The paper also gives an

overview of types, characteristic, methods of development and maintenance of geodetic plans

and practical work on the development of gedetic plan.

Practical work includes part of the collection, processing and use of data collected in the field

using modern electronic tacheometers Topcon IS 203. The instrument was recently purchased

at the Institute, therefore features of instrument and software characteristics are described in

detail.



III

ZAHVALA:

Mnogo je ljudi zaslužno za uspjehe prilikom mog školovanja i izrade master rada.

Posebno bih se zahvalio mentoru prof. dr. Dušanu Kogoju za pomoć prilikom izrade rada

kao i našoj uvaženoj asistentici mr. sc. Džanini Omićević koja mi je pružila ogromnu pomoć i

podršku pri pisanju teoretskog ali i izradi praktičnog djela rada.

Hvala ide i svima koji su mi uljepšali studentske dane.

Hvala mojoj sestri i ocu koji su mi bili podrška tokom školovanja. Najveće i posebno hvala

ide mojoj majci bez koje ne bi bilo ove diplome, kao ni mnogo toga u mom životu.



IV

SADRŽAJ:

PREGLED SLIKA ................................................................................................................... VI

PREGLED TABELA ............................................................................................................ VIII

PREGLED GRAFIKONA ....................................................................................................... IX

SKRAĆENICE .......................................................................................................................... X

1. UVOD ................................................................................................................................. 1

2. HISTORIJSKI PRIKAZ RAZVOJA TAHIMETARA I NJIHOVIH MOGUĆNOSTI ..... 2

2.1. OPTIČKI TAHIMETRI .............................................................................................. 3

2.1.1. Autoredukcioni tahimetri sa nitima ...................................................................... 3

2.1.2. Autoredukcioni tahimetri sa dvostrukim slikama ................................................ 3

2.2. ELEKTRONSKI TAHIMETRI ................................................................................... 6

2.2.1. Automatizacija elektronskih tahimetara ............................................................. 10

2.2.2. Motorizacija tahimetra ....................................................................................... 10

2.2.3. Daljinsko vođenje totalne stanice ....................................................................... 11

2.2.4. Automatsko prepoznavanje signala .................................................................... 11

2.2.5. Automatsko slijeđenje signala ............................................................................ 12

3. PRIKAZ SLIKOVNE STANICE IS 203 .......................................................................... 13

3.1. TEHNIČKI PODACI ................................................................................................ 17

3.2. KAMERA .................................................................................................................. 19

3.3. ROBOTIZOVANA SLIKOVNA STANICA ........................................................... 22

4. PROGRAMSKA OPREMA ............................................................................................. 24

4.1. TOPOSURV .............................................................................................................. 24

4.2. TOPCON LINK ......................................................................................................... 28

5. IZRADA GEODETSKIH PLANOVA ............................................................................. 31

5.1. VRSTE I NAMJENA PLANOVA ............................................................................ 32

5.2. NAČINI IZRADE ...................................................................................................... 36

5.2.1. Alati za izradu geodetskih planova .................................................................... 37

5.3. ZAKONI I PROPISI .................................................................................................. 39

5.3.1. Pravilnik o geodetskom planu ............................................................................ 41

5.3.2. Topografski ključ ............................................................................................... 41

5.4. METODE ................................................................................................................... 43

5.4.1. Snimanje totalnom stanicom .............................................................................. 43



V

5.4.2. Metoda koordinatnih kvadrata ili „mreža“ metod .............................................. 45

5.4.3. Metoda odstupanja od referentne linije .............................................................. 46

5.4.4. Topografsko detaljisanje sa GNSS-om .............................................................. 47

5.4.5. Lasersko skeniranje ............................................................................................ 48

5.5. NAČIN SNIMANJA ................................................................................................. 50

5.5.1. Snimanje detalja ................................................................................................. 50

5.5.2. Kodirana izmjera detalja .................................................................................... 52

5.6. TAČNOST ................................................................................................................. 58

5.6.1. Ocjena tačnosti geodetskih radova ..................................................................... 58

5.6.2. Procjena preciznosti koordinata tačaka detalja .................................................. 61

5.7. OBRADA I INTERPRETACIJA REZULTATA ...................................................... 64

5.7.1. Izračunavanje visinskih razlika .......................................................................... 64

5.7.2. Redukcija dužina ................................................................................................ 64

5.7.3. Izravnanje ........................................................................................................... 65

6. PRAKTIČNI DIO ZADATKA ......................................................................................... 67

6.1. NA TESTNOM PODRUČJU IZVRŠITI SNIMANJE ZA POTREBE IZRADE

PLANA ................................................................................................................................. 70

6.1.1. Obrada i interpretacija rezultata mjerenja .......................................................... 73

6.2. DIO PODRUČJA SNIMITI KORIŠTENJEM MOGUĆNOSTI AUTOMATSKOG

VIZIRANJA I TRAŽENJA CILJA TE UPOREDITI SA KLASIČNIM VIZIRANJEM .... 77

6.2.1. Obrada i interpretacija rezultata mjerenja .......................................................... 81

7. ZAKLJUČAK ................................................................................................................... 85

LITERATURA

BIOGRAFIJA

PRILOZI



VI

PREGLED SLIKA

Slika 2.1: Pet faza razvoja geodetskog instrumentarija .............................................................. 2

Slika 2.2: Autoredukcioni tahimetar DK - RV ........................................................................... 4

Slika 2.3: Wild RDH .................................................................................................................. 4

Slika 2.4: Zeiss BTR - 006 ......................................................................................................... 5

Slika 2.5: GEODIMETAR 1 ...................................................................................................... 6

Slika 2.6: Instrument sa fotografskom registracijom limbova ................................................... 7

Slika 2.7: Prikaz koraka razvoja ................................................................................................. 8

Slika 2.8: Smart station, System 1200 ........................................................................................ 9

Slika 2.9: Specijalna 360° prizma ............................................................................................ 12

Slika 3.1: Šematski prikaz prednjeg dijela instrumenta ........................................................... 14

Slika 3.2: Šematski prikaz staražnjeg dijela instrumenta ......................................................... 15

Slika 3.3: Dijagram djelovanja CCD senzora .......................................................................... 20

Slika 3.4: Dijagram djelovanja CMOS senzora ....................................................................... 21

Slika 4.1: Radna površina instrumenta ..................................................................................... 24

Slika 4.2: Početna strana programa kao meni .......................................................................... 24

Slika 4.3: Početna strana programa kao grafičke ikone ........................................................... 25

Slika 4.4: Prikaz skice na ekranu ............................................................................................. 25

Slika 4.5: Funkcije u meniju konfiguracija .............................................................................. 26

Slika 4.6: Funkcije u meniju podešavanja ................................................................................ 26

Slika 4.7: Funkcije u meniju iskolči ......................................................................................... 27

Slika 4.8: Funkcije u meniju proračuni .................................................................................... 28

Slika 4.9: Izlaz iz programa ...................................................................................................... 28

Slika 4.10: Uređenje tačaka pomoću Topcon Linka ................................................................ 29

Slika 4.11: Uređenje mjerenja pomoću Topcon Linka............................................................. 30

Slika 4.12: Grafički prikaz tačaka ............................................................................................ 30

Slika 5.1: Primjer katastarskog plana razmjere 1:1000 (Kakanj) ............................................. 33

Slika 5.2: Primjer topografsko-katastarskog plana razmjere 1:2500 (Sarajevo) ...................... 33

Slika 5.3: Dio plana komunalnih instalacija razmjere 1:500 ................................................... 34

Slika 5.4: Dio tematskog plana prikaza vodovoda u Zagrebu .................................................. 35

Slika 5.5: Primjer digitalnog plana ........................................................................................... 35

Slika 5.6: Primjer nul-šestara ................................................................................................... 37

Slika 5.7: Koordinatograf ......................................................................................................... 38

Slika 5.8: Primjer GIS programa, MAP INFO ......................................................................... 38

Slika 5.9: Vanokvirne informacije plana .................................................................................. 40

Slika 5.10: Razvoj topografskih znakova ................................................................................. 42

Slika 5.11: Snimanje detalja totalnom stanicom ...................................................................... 44

Slika 5.12: Pravilno snimanje objekata kao što je drveće ........................................................ 44

Slika 5.13: Koordinatni kvadrati .............................................................................................. 45

Slika 5.14: Snimanje detalja odmjeranjem od referentne linije ............................................... 46

Slika 5.15: Snimanje detalja GPS prijemnikom ....................................................................... 48

Slika 5.16. Slika rafinerije dobijena laserskim skeniranjem .................................................... 49



VII

Slika 5.17: Oblak tačaka prikupljen mobilnim sistemom za kartiranje ................................... 49

Slika 5.18: Primjer detaljnog snimanja objekta........................................................................ 51

Slika 5.19: Primjer detaljnog snimanja ceste ........................................................................... 51

Slika 5.20: Problem nezatvaranja koda .................................................................................... 55

Slika 5.21: Prelaz iz prave linije u zakrivljenu ......................................................................... 55

Slika 5.22: Konstruisanje četvrtog vrha paralelograma snimljenog sa 3 tačke ........................ 56

Slika 5.23: Zatvaranje poligona ............................................................................................... 56

Slika 5.24: Konstrukcija lijeve okomice .................................................................................. 57

Slika 5.25: Prava, slučajna i sistematska greška (odstupanje) ................................................. 59

Slika 5.26: Katastarske tačke ................................................................................................... 62

Slika 6.1: Područje snimanja .................................................................................................... 67

Slika 6.2: Zatvoreni poligoni vlak ............................................................................................ 68

Slika 6.3: Način stabilizacije tačaka korištenih u vlaku ........................................................... 68

Slika 6.4: Kreiranje novog posla .............................................................................................. 70

Slika 6.5: Korišteni kodovi ....................................................................................................... 70

Slika 6.6: Unošenje atmnosferskih parametara ........................................................................ 71

Slika 6.7: Podešavanje stajališta i orijentacije ......................................................................... 71

Slika 6.8: Prikaz vrijednosti mjerenja ...................................................................................... 72

Slika 6.9: Meni zvjezdica ......................................................................................................... 73

Slika 6.10: Korištena verzija Topcon Link-a ........................................................................... 73

Slika 6.11: Spremljeni dwg fajl ................................................................................................ 74

Slika 6.12: Pogrešno spajanje tačaka ....................................................................................... 75

Slika 6.13: Pravilno spajanje tačaka ......................................................................................... 75

Slika 6.14: Pozadina tačke x1 .................................................................................................. 79

Slika 6.15: Pozadina tačke 1002 .............................................................................................. 79

Slika 6.16: Testno područje ...................................................................................................... 80



VIII

PREGLED TABELA

Tabela 2.1: Pojednostavljenje mjerenja kroz faze razvoja ........................................................ 6

Tabela 3.1: Tehnički podaci o daljinomjeru, kameri, tačnosti i punjaču ................................ 17

Tabela 3.2: Tehnički podaci o kompenzatoru, procesoru, bateriji i ostalom .......................... 18

Tabela 3.3: Tehnički podaci o automatskom praćenju i skeniranju. ....................................... 19

Tabela 3.4: Usporedba CCD i CMOS senzora ........................................................................ 21

Tabela 5.1: Primjer kodova terenskih objekata ....................................................................... 53

Tabela 5.2: Kodni slogovi terenskih naredbi .......................................................................... 54

Tabela 5.3: Mjerni kodovi ....................................................................................................... 58

Tabela 5.4: Interval pouzdanosti i vjerovatnost greške ............................................................ 60

Tabela 6.1: Koordinate dobivene pri snimanju uz upotrebu automatskog praćenja i viziranja 77

Tabela 6.2: Koordinate dobivene pri klasičnom snimanju viziranjem operatora na prizmu ... 78

Tabela 6.3: Dobivene koordinatne razlike ............................................................................... 81



IX

PREGLED GRAFIKONA

Grafikon 6.1: Odstupanja po koordinatnim osama .................................................................. 82

Grafikon 6.2: Odstupanja po X osi ........................................................................................... 82

Grafikon 6.3: Odstupanja po Y osi ........................................................................................... 83

Grafikon 6.4: Odstupanja po Z osi ........................................................................................... 83

Grafikon 6.5: Prikaz koordinatnih odstupanja po osama zavisno od dužine ........................... 84

Grafikon 6.6: Vremenski utrošak različitih viziranja ............................................................... 84



X

SKRAĆENICE

AIT Tehnika automatskog prepoznavanja (engl. Automatic Identification

Technology)

AST Automatsko praćenje skeniranjem (engl. Automatic Scan Tracking)

AVT Automatsko video praćenje (engl. Automatic Video Tracking)

BL Linija objekta (engl. Building line)

BS Orijentacija (engl. Back site)

CAD Kompjuterski potpomognut dizajn (engl. Computer Aided Design)

CCD U pareni uređaj pod naponom (engl. Charge Coupled Device)

CD Kompaktni disk (engl. Compact disk)

CEN Evropski komitet za standardizaciju (engl. European Committee for

Standardisation)

CF Kompaktna kartica (engl. Compact Flash)

CMOS Komplementarni metalno – oksidirajući poluprovodnik (engl. Complemetary

Metal Oxide Semiconductor)

CPU Centralna procesna jedinica (engl. Central Processing Unit)

DGP Digitalni geodetski plan (engl. Digital geodetic plan)

DIN Njemački institut za standardizaciju (njem. Deutsches Institut für Normung)

DWG Crtež (engl. Drawing)

DWY Put (engl. Driveway)

DXF Format za razmjenu crteža (engl. Drawing Interchange (Exchange) Format)

EDM Elektronsko mjerenje dužina (engl. Electronic Distance Measurement)

F Ograda (engl. Fence)

GIS Geografski informacioni sistem (engl. Geographic information system)

GPS Globalni sistem za pozicioniranje (engl. Global Positioning System)

GNSS Globalni navigacioni satelitski sistem (engl. Global Navigation Satellite

Systems)

HD Živica (engl. Hedge)

IEC Internacionalni standard za elektroniku i usklađenost (engl. International

electronic and conformity standard)

IR Željezo (engl. Iron)

IS Slikovna stanica (engl. Imaging station)

ISO Internacionalna organizacija za standarde (engl. International Standard

Organisation)

MN Šaht (engl. Manhole)

MOS Metalni oksidirajući poluprovodnik (engl. Metal Oxide Semiconductor)

MS Raznolikost (engl. Miscellaneous)

OR Orijentacija (engl. Orientation)

OS Operacioni sistem (engl. Operational system)

PL Granica posjeda (engl. Property line)

PTL Tačka na liniji (engl. Point to line)



XI

RTK Kinematika u realnom vremenu (engl. Real Time Kinematic)

SDA Odvojen ugao i dužina (engl. Separate distance and angle)

STN Stanica (engl. Station)

TFT LCD Tanki tečni kristalni displej(engl. Thin film transistor liquid crystal display)

USB Univerzalni serijski izlaz (engl. Universal Serial Bus)

URL Uniformna lokacija resursa(engl. Uniform Resource Locator)

WD Drveni (engl. Wooden)



1

1. UVOD

Niko nije siguran od kada tačno datiraju počeci geodetske struke, ali se svi slažu da se javila

kao potreba da se razgraniče posjedi koji su se obrađivali, te da se u približno 5000 godina

razvila kao nauka u neophodnu disciplinu u gotovo svim aspektima proizvodnje, djelovanja i

istraživanja današnjice. Sve veći zahtjevi za tačnosti, dinamika rada te sve veća težnja ka

smanjivanju radne snage su doveli geodetsku opremu na zavidan stepen. Ovaj proces je

uzrokovao da sve češće na terenu vidimo samo jednog čovjeka koji obavlja sve poslove koje

je do prije pedeset godina morao obavljati tim od pet ljudi. Ovo je omogućeno razvojem

GNSS (Global Navigation Satellite Systems) i elektronskih instrumenata sa ugrađenim servo

motorima, procesorom, softverskom opremom i višenamjenskim senzorima koji omogućavaju

automatizaciju procesa mjerenja te eliminaciju greške operatora. Iako ovi instrumenti

predstavljaju visoko sofisticirane uređaje koji olakšavaju rad, postavlja se pitanje koliko

mogu zamjeniti „ljudsko oko“ i koliko su pouzdana mjerenja prikupljena na ovaj naćin.

Upravo su ovo pitanje i nabavka novog instrumenta na Institutu doveli do formiranja ove

teme za master rad. Radi se o robotizovanoj totalnoj stanici IS 203 koja je opremljena sa dva

senzora, servo motorom, windows operativnim sistemom, TopoSurv softverskom opremom te

ekranom osjetljivim na dodir. Rad govori o prednostima novih inovacija ali i pruža kritički

osvrt ovih inovacija.

Posebna pažnja je posvećena pitanjima kao što su:

- da li senzori pružaju dovoljno kvalitetne slike?

- kako se ponaša softver TopoSurv i koliko pojednostavljuje rad pri izradi skice?

- koje su prednosti i mane operacijskog sistema windows?

- koliko je pouzdano automatsko praćenje, viziranje i pronalaženje signala?

- koliko nam inovacije koje pruža instrument olakšavaju mjerenja i izradu geodetskog

plana?

Rad takođe opisuje historijski razvoj geodetske opreme kroz historiju geodetskog djelovanja i

prikazuje način rješavanja tehničkih problema zavisno od potreba pojedinog perioda u

historiji razvoja geodetske opreme te pruža kratki osvrt na teoriju planova.



2

2. HISTORIJSKI PRIKAZ RAZVOJA TAHIMETARA I NJIHOVIH

MOGUĆNOSTI

Mjerenje i snimanje nisu samo aktivnosti koje se izvode hiljadama godina, nego i važan dio

historije naše civilizacije. Tragovi djelatnosti datiraju još iz vremena mezopotamijskih

kultura, te ostalih drevnih naroda iz doline Eufrata i Tigrisa u vremenu oko 6000. g. p.n.e.

Najstariji pisani trag geodetske aktivnosti bilježi Herodotus koji tvrdi da je Sesostris (1400

prije Krista) podijelio zemlju Egipta na parcele. Tehnički razvoj geodetskog instrumentarija u

3500 godina možemo podijeliti u četiri različite faze (slika 2.1). Antička faza je

trajala hiljadama godina i završila 1590-ih sa izumom teleskopa. (Karamustafić, 2007)

Slika 2.1: Pet faza razvoja geodetskog instrumentarija (Staiger, 2009)

Sljedeća faza razvoja, period optičkih instrumenata, je trajala više od 300 godina i svoj

vrhunac je doživjela u 1920-im sa predstavljanjem prvog modernog teodolita, Carl Zeiss TH

II, kojeg je dizajnirao genijalni Švicarski izumitelj Heinrich Wild. Optički teodoliti su u pet

decenija razvoja postali vrlo praktični instrumenti pogodnih dimenzija i mase, vrlo podesni za

rukovanje, stabilni i operativni i pri većim temperaturnim promjenama, s mogućnostima za

primjenu u vrlo složenim radovima i uz visoke tačnosti mjerenja. (Staiger, 2009)



3

2.1. OPTIČKI TAHIMETRI

Optički tahimetri građeni su na osnovu optičkog teodolita i optičkog daljinomjera.

Najjednostavniji optički tahimetar je optički teodolit, koji na nitnom križu durbina ima

daljinomjerne crtice. Ovaj instrument daje najmanju tačnost i neophodno je izvršiti redukcije

dužina i izračunati visinsku razliku. Dugo godina, sve do pojave prvih elektronskih

tahimetara, primjenjivali su se autoredukcioni optički tahimetri, kod kojih se neposredno

mjerila horizontalna dužina, a najčešće i visinska razlika. Mjerno područje optičkih tahimetara

ograničeno je dosegom optičkog daljinomjera i najčešće iznosi 150 m – 200 m.

(Karamustafić, 2007)

2.1.1. Autoredukcioni tahimetri sa nitima

Autordukcioni tahimetri sa nitima su teodoliti sa posebnom građom durbina. Daljinomjerna

jedinica bazirana je na principu Reichenbachovog daljinomjera, no kako bi se izbjeglo

računanje reducirane dužine, pri nagibu durbina automatski se smanjuje razmak

daljinomjernih niti. To se postiže na dva načina:

- Primjenom posebnih krivulja u vidnom polju durbina (dijagrami). Tahimetri s

dijagramom imaju posebne krivulje ili dijagrame optički preslikane u vidnom polju

durbina, kojima se očitava odgovarajući odsječak na mjernoj letvi radi mjerenja

reducirane dužine, kao i visinske razlike. Konstrukcija ovakvog tahimetra predložena

je još 1894. godine ( prof. Hammer). Ovakav tahimetar je izradila firma Zeiss 1919. ,

koji je dobio ime po svom konstruktoru DAHLTA, potom firma Wild RDS, koji je po

konstrukciji vrlo sličan prethodnom,

- Primjenom razmaka daljinomjernih niti pomoću optičkog ili mehaničkog prijenosa.

Tvornica Kern konstruisala je ovakve daljinomjere: K1- RA, DK- RV (slika 2.2) i dr.

(Karamustafić, 2007)

2.1.2. Autoredukcioni tahimetri sa dvostrukim slikama

Tahimetre sa dvostrukim slikama dobit ćemo stavljanjem daljinomjernog dodatka (najčešće

optičkog klina) ispred objektiva durbina teodolita. Postoje različite konstrukcije

autoredukcijskih tahimetara. Daljinomjerna jedinica bazirana je na principu optičkog mjerenja

dužine uz primjenu dvostrukih slika. Konstrukcije tahimetara se uglavnom razlikuju po tome

gdje se nalazi baza paralaktičkog trokuta: na cilju ili na stajalištu instrumenta.



4

Slika 2.2: Autoredukcioni tahimetar DK - RV [URL 1]

Tahimetri sa bazom na cilju

Ovi tahimetri imaju konstrukcije sa promjenjivom bazom na cilju. Mjerenje dužine

zasnovano je na primjeni daljinomjernog klina, ali konstrukcija je složenija zbog primjene

redukcijskog uređaja (par jednakih klinova koji rotiraju u suprotnom smjeru).

Slika 2.3: Wild RDH [URL 2]

Klinovi prekrivaju jedan dio objektiva durbina i pri horizontalnoj vizuri daju maksimalno

pomaknutu sliku horizontalne mjerne letve u horizontalnom smjeru, a otklanjaju zrake



5

svjetlosti svaki za polovinu paralaktičkog ugla. Pri rotaciji durbina oko horizontalne ose,

klinovi rotiraju za isti ugao u suprotnom smjeru. Time se automatski smanjuje paralaktički

ugao, što dovodi do odgovarajućeg skraćenja odsječka letve, datog pomakom slike mjerne

letve u odnosu prema nepomičnoj slici. Očitanjem pomaka slike mjerne letve i množenjem sa

100, dobit ćemo reduciranu dužinu. Tahimetri ove konstrukcije su Zeiss REDTA, Wild RDH

(Slika 2.3) i sl. (Kapetanović, 1999)

Tahimetri sa bazom na stajalištu

Pri mjerenju dužine dovodi se do koincidencije obje polovine slike cilja u vidnom polju

durbina pomoću pomaka pentagonalne prizme duž bazisnog lineala dužine 30 cm. Kosu

dužinu dobivamo množenjem očitanja bazisnog lineala sa konstantom K=200. Automatski

je moguće mjeriti i horizontalnu dužinu, ako se uključi dugme za redukcijski sistem. Na ovom

principu rade tahimetri firme Zeiss BRT-006 (slika 2.4), TW-SSSR, TODIS i sl.

Slika 2.4: Zeiss BTR - 006 [URL 3]

Prilikom mjerenja, operator optičkog teodolita vrši vizuelno očitanje podjele limba gledajući

kroz mikroskop sa skalom ili optičkim mikrometrom. Svi izmjereni podaci se zapisuju u

zapisnik mjerenja i dopunjavaju se svim ostalim potrebnim informacijama (Staiger, 2009).

Pri očitavanju i registrovanju mjernih podataka, pojavljuju se neizbježne greške a osim toga

zapisnik mjerenja nije kompjuterski kompatibilan. To znači da se rezultati mjerenja moraju

ručno utipkati u računar radi dalje obrade, pri čemu se opet mogu pojaviti greške.

(Kapetanović, 1999)



6

Tabela 2.1: Pojednostavljenje mjerenja kroz faze razvoja (Staiger, 2009)

Korak razvoja instrumenta

Po

treb

no

meh

anič

ko

po

deš

avan

je

Po

deš

avan

je

Cil

jan

je

Oči

tav

anje

Ob

avje

šten

je

Pro

raču

n

Optički teodolit – otvorena konstrukcija (prije Zeiss TH II) da da da da da da

Optički teodolit – zatvorena konstrukcija (poslije Zeiss TH II) - da da da da da

Elektronski teodolit bez automatske registracije - da da da da da

Elektronski teodolit sa automatskom registracijom

- ručno ciljanje

- automatsko ciljanje

-

-

-

da

da

da

da

da

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

2.2. ELEKTRONSKI TAHIMETRI

Teodolit je geodetski instrument za mjerenje horizontalnih i vertikalnih uglova. Tahimetar je

geodetski instrument koji osim horizontalnih i vertikalnih uglova može mjeriti i dužine.

Dakle, mogli bismo kazati da je tahimetar teodolit u koji je integriran daljinomjer.

Slika 2.5: GEODIMETAR 1 [URL4]

Do pojave elektrooptičkih daljinomjera tahimetrom su se mjerile dužine optički i zbog toga se

zvao optički tahimetar. Erik Bergstrand, švedski fizičar, 1938 dolazi na ideju korištenja



7

rasprostiranja elektromagnetnih valova pri mjerenju dužina. Bergstrand je koristeći

instrument koji emitira svjetlosni signal, čija se frekvencija kontrolira uz pomoć kristalnog

oscilatora, poredio fazne razlike poslatog i reflektiranog signala od udaljenog ogledala. 1947

godine Bergstrand odlučuje da testira svoj instrument na testnoj bazi dugoj 6 kilometara.

Nakon uspješnog testiranja, Bergstrand odlučuje da prezentira svoj rad na kongresu

Internacionalne Asocijacije Geodeta održanom u Oslu 1948. godine. Ovo potiče globalnu

zaiteresovanost geodetske zajednice za istraživanja na ovom polju, što rezultira pojavom

prvog elektrooptičkog daljinomjera 1950. godine (GEODIMETAR 1) i velikim promjenama u

metodi mjerenja dužina (slika 2.5). [URL5]

Elektrooptički daljinomjeri mjere dužinu slanjem vidljivih ili nevidljivih zraka svjetlosti.

Zbog toga je pri mjerenju nužno optičko dogledanje instrumenta i tačke cilja. Na cilju se

postavlja pasivni reflektor koji vraća signal u instrument, te se na osnovu mjerenja brzine

signala i razlike u vremenu odaslanog i primljenog signala dobiju osnovni parametri za

računanje pređenog puta, tj. dužine. Takav se daljinomjer nije integrirao u teodolit zato što su

prvi elektrooptički daljinomjeri bili vrlo nepraktični zbog svoje veličine i mase, npr. model

GEODIMETAR 2A imao je masu od l50 kg. U novim modelima se stalno smanjuju veličina i

masa te poboljšava funkcionalnost i preciznost, tako da već model 6 (1964) ima masu od 16

kg i srednju grešku ±(10 mm;2 ppm). Međutim, to je još uvijek bila velika razlika u masi

između tadašnjih optičkih teodolita i elektrooptičkih daljinomjera da bi se izvršila integracija.

(Benčić, 2008)

Slika 2.6: Instrument sa fotografskom registracijom limbova (Tuno, predavanja)

Prvo sto je učinjeno za integraciju je to, da se na optički teodolit pomoću odgovarajućeg

adaptera postavljao elektrooptički daljinomjer. Tako integrirani instrument nazvan je



8

elektrooptički tahimetar. Kasnijim usavršavanjem i razvojem elektrooptičkih, elektroničkih i

impulsnih (laserskih) daljinomjera moglo se pristupiti istinskoj integraciji s teodolitom. Pored

toga što su u teodolit ugrađeni daljinomjeri ne može se reći da su to „Totalne mjerne stanice“.

Tek nakon integriranja u teodolit sistema za automatsko očitanje horizontalnih i vertikalnih

uglova uz elektronički daljinomjer i sistema za automatsko pohranjivanje izmjerenih

podataka, takav instrument poprima karakteristike osnovnog (jednostavnog) modela „Totalne

stanice“. Počeci razvoja automatske registracije datiraju od prvih konstrukcija kojima je

osnovna svrha bila skraćivanje procesa mjerenja na terenu te eliminacija čovjekove uloge u

očitanju podataka i njegovom pohranjivanju. Tako su se 1942 godine pojavili prvi teodoliti sa

fotografskom registracijom limbova (slika 2.6). Primjenom fotografske registracije optimalno

se upotrebljava vrijeme opažanja na terenu a vizuelno očitanje prenosi se sa terena u ured,

gdje se optičkim mikrometrima mikroskopa izvodi koincidencija crta slika dijametralnih

mjesta limbova. (Benčić, 2008)

Stvarni napredak u ovom nastojanju ostvaren je 1963. godine kada je konstruisan teodolit

Fennel FLT-3 kod kojeg se kodirana podjela limba registrovala na 35 mm - ski film. Dalja

obrada filma se obavljala na prevodniku prijenosom podataka na perforiranu traku za dalju

obradu na elektronskim računarima. U slijedećoj fazi razvoja nastojala se izbaciti nepodesna i

nepraktična međuregistracija na filmske trake što je dovelo do pojave teodolita sa direktnom

registracijom Breithaupt DIGIGON, 1965. god. (Staiger, 2009)

Slika 2.7: Prikaz koraka razvoja tahimetara i GNSS prijemnika i njihovih prednosti u

posljednjih 25 godina (Staiger, 2009)

Prvi elektronski tahimetar („Totalna stanica“) Reg Elta 14 proizvela je firma Zeiss 1970.

godine, a karakteriše ih elektronsko očitanje kako dužina, tako i horizontalnih i vertikalnih

uglova. Sljedeća totalna stanica, AGA Geodimeter 700 proizvedena je 1971. godine.



9

Nove konstrukcije su omogućile da se jako afirmira upotreba elektronike u geodetskim

instrumentima, što će u kasnijem intenzivnom razvoju uveliko preobraziti i proširiti funkciju

teodolita, posebno kada su se počeli primjenjivati instrumenti druge generacije, 1977. i 1978.

godine, sa ugrađenim mikroračunarima sa mirkroprocesorima (Hewlett- Packard HP3820A,

Wild TC1, Zeiss Elta 2, Zeiss Elta 4). Od 1985. godine sve velike firme geodetskih

instrumenata proizvode elektronske tahimetre, koji imaju mogućnost elektronskog

pohranjivanja podataka i programske pakete za procesuiranje i štampanje podataka. Krajem

1980-ih većina elektronskih mjernih stanica posjeduje ugrađen kompenzator te ima

mogućnost digitalnog skladištenja izmjerenih podataka.

Prvi motorizirani elektronski tahimetar Geodimetar 140 razvila je AGA 1983. godine.

Posebna verzija ovog instrumenta Geodimetar 140T ima mogućnost da slijedi („track“)

pokretni reflektor. Napredak u razvoju vodi do robotskih elektronskih tahimetara, kojima

operator može upravljati sa udaljenosti reflektora. Ovakvi jedno - personalni sistemi ne samo

da mogu slijediti prizmu, nego mogu i automatski naći prizmu. (Karamustafić, 2007)

Slika 2.8: Smart station, System 1200 [URL6]

Multisenzorska faza razvoja počinje 1990-ih kada se najavljuje GPS, nova univerzalna

tehnika pozicioniranja, koja će da zamjeni tradicionalne geodetske istrumente kao što je

totalna stanica. S druge strane, Stansell još 1983. godine predviđa pojavu instrumenata koji će

biti kombinacija konvencionalnih instrumenata i GPS-a. Prva „Pametna stanica“ (System

1200) se predstavlja 2004. godine. Ovo predstavlja prvi korak ka potpunoj integraciji GPS-a i

totalne stanice. U narednom periodu došlo je do poboljšanja svih tipova geodetskih



10

instrumenata u smislu bolje efikasnosti i novih funkcija. Slika 2.7 prikazuje napredak totalnih

stanica i GNSS prijemnika. (Lasić, 2007)

2.2.1. Automatizacija elektronskih tahimetara

Osnovna ideja za automatizaciju totalnih stanica je bila da se razvije instrument koji ima

mogućnost da automatski navizira markicu. Time operator ne bi bio potreban jer bi se sve

operacije radile na kontrolnoj jedinici. Ovaj tip automatizacije znatno pomaže pri snimanju

detalja i katastru. Kako bi se prešlo na veći stupanj automatizacije bila su potrebna dva

koraka: postizanje automatskog prepoznavanja mete (ATP) i automatsko traženje mete (AIT).

(Benčić, 1990)

Sistem za automatsko prepoznavanje mete (ATP) mijenja manuelno fino viziranje mete kada

je meta grubo navizirana. Bez adekvatnog pomoćnog sistema koji bi omogućio potpunu

automatizaciju, još uvijek postoji potreba za prisustvom operatora. Ukoliko meta nije grubo

navizirana, potrebna je:

- intervencija operatora,

- ugrađivanje mikroprocesora koji bi kontrolisao viziranje durbina u pravom smjeru

prema posljednjem poznatom položaju prizme ili,

- posjedovanje sistema za automatsko traženje prizme.

Postoje dva sistema automatskog prepoznavanja mete: automatsko viziranje prizme i

automatsko praćenje prizme. Da bi se realizirali ovi sistemi potrebno je mnogo hardverske i

softverske opreme.

Drugi korak ka automatizaciji elektronskih tahimetara je nadogradnja sistema automatskog

prepoznavanja signala sa tehnologijom automatskog traženja signala (AIT), koji je sposoban

vizurnu os tahimetra grubo navizirati ka signalu. Sa ugradnjom ovog modula u potpunosti

automatiziramo proces i više nam nije potreban operator pored stanice. (Benčić, 1990)

2.2.2. Motorizacija tahimetra

Težnja ka eliminaciji grešaka instrumenta i operatora i automatizaciji vodi ka sve većem

razvoju totalnih stanica i mjernih postupaka. Veliki napredak pri razvoju totalnih stanica se

postigao ugradnjom servo motora koji omogućavaju kretanje gornjeg dijela instrumenta i

durbina. Kako bi se postigao učinkovit sistem bilo je potrebno napraviti motor koji bi okretao

instrumenat za 50° u sekundi, bilo je potrebno riješiti mnogo mehaničkih problema, posebno u

građi osovina. Takođe problemi su se javili i u tačnosti jer je ona ovisna o koraku servo

motora. Možemo reći da je razvoj servo motora danas dostigao zavidan stepen i omogućio

razvoj robotizovanih i automatiziranih totalnih stanica. (Mataija, Marjetič, Kogoj, 2008)



11

2.2.3. Daljinsko vođenje totalne stanice

Iako smo postigli potpunu automatizaciju instrumenta, mi želimo da imamo osnovne funkcije

kretanja nad njim sa udaljenog mjesta, mjesta na kojem se nalazi operator. Ovo znači da

možemo imati mogućnost daljinskog upravljanja instrumentom. Da bi ovo bilo moguće

potreban je dodatni hardver koji bi omogućio ovakvu komunikaciju i vezu (npr. radijska ili

optička veza). Nadalje potrebna je sihronizacija između instrumenta i kontrolne jedinice.

Ova tehnologija se pokazala korisnom pri provođenju standardnih operacija jer operator vidi

podatke na kontrolnoj jedinici u stvarnom vremenu. Time se omogućava osobi koja vrši

snimanje uvid u mjerenja iako nije pored totalne stanice, što je vrlo praktično.

Naročita prednost se primjećuje pri iskolčenju i radu na daljinu, jer nije potrebna

komunikacija između operatora i figuranta jer je sve moguće uraditi sa kontrolera. (Mataija,

Marjetič, Kogoj, 2008)

2.2.4. Automatsko prepoznavanje signala

Sistem automatskog prepoznavanja signala omogućava instrumentu da samostalno locira

metu i da je prati. Ovaj sistem izbjegava operatorove radnje kao što je precizno viziranje i

izoštravanje na signal. Savremeni instrumenti sa ovom mogućnošću postižu istu tačnost kao

kod tradicionalnih metoda viziranja, samo što proces više nije zamoran po operatora i što

ovaj proces manje traje pri radu sa instrumentima koji imaju ugrađene kvalitetne i brze servo

motore.

Sistem može funkcionisati sa svim prizmama, ali se preporučuje upotreba posebne 360°

prizme koja omogućava proces mjerenja bez obzira na orijentaciju prizme. Automatsko

prepoznavanje prizme je moguće na dužinama do 1000 m.

Sistem automatskog viziranja je realiziran različitim konstrukcijama zavisno od proizvođača.

Većina proizvođača za prepoznavanje signala koristi CCD i CMOS kameru i senzor. Postoje i

druga rješenja kao što su pronalazak maksimalnog povratnog signala. Ovo rješenje pokušava

usmjeriti instrument prema lokaciji od koje je zabilježen najveći intenzitet odbojnog signala.

Prva faza automatskog viziranja je grubo pronalaženje prizme uz pomoć spiralnog skeniranja

okolice i mjerenja intenziteta odbijene svjetlosti. Druga faza predstavlja operaciju sličnu

finom viziranju operatora. Mikroprocesor pomjera vizurnu os za male vrijednosti dok se ne

registruje najveći odboj signala, time je prizma fino navizirana. (Mataija, Marjetič, Kogoj,

2008)



12

Slika 2.9: Specijalna 360° prizma [URL 7 ]

2.2.5. Automatsko slijeđenje signala

Većina instrumenata opremljenih sa sistemom za automatsko traženje signala ima ugrađen i

sistem za automatsko praćenje signala. Poslije inicijalnog mjerenja ovaj sistem ostaje „vezan“

za prizmu i nastoji je pratiti i kada se ona kreće. Ovaj sistem predstavlja sljedeći stepen

automatizacije totalne stanice i još uvijek je u razvoju. Teoretski posmatrano ukoliko nakon

mjerenja uključimo automatsko praćenje mete i ukoliko se osoba kreće bez naglih pokreta i

iza neprovidnih objekata ovaj sistem prati prizmu cijelo vrijeme i omogućava nam mjerenje u

trenutku spuštanja prizme.

Ovaj sistem se susreće sa mnoštvom problema pri radu kao što su gubitak signala sa mete

usljed prolaska pored objekata na terenu ili nepravilnog nošenja prizme pri prelasku s jedne

na drugu tačku. Nosač prizme mora voditi računa da ne pravi nagle pokrete, da ne prolazi iza

objekata te da je prizma usmjerena prema instrumentu.

Koriste se različiti algoritmi koji mogu riješiti problem kratkotrajnog gubitka signala uz

pomoć računanja najvjerovatnijeg novog položaja na osnovu zadnjeg poznatog položaja,

brzine te smjera kretanja mete. (Mataija, Marjetič, Kogoj, 2008)



13

3. PRIKAZ SLIKOVNE STANICE IS 203

Topcon-ov IS kombinira najboje od dva svijeta, napredno slikanje sa visoko preciznim

mjerenjima te prostorne podatke sa slikama terena prikupljenim u realnom vremenu. Moćna

višestruka funkcionalnost IS-a se kontroliše pomoću Topcon-ovog ekskluzivnog ImageMaster

softvera koji proizvodi „fotografiju sa dimenzijom“, revolucionarna i jeftinija alternativa za

lasersko skeniranje. Snimljena tačnost za nezamislive rezultate.

Karakteristike instrumenta:

- Fotografski terenski zapisnik koji stvara slikovni zapis 360° oko instrumenta;

- Inteligentno skeniranje koje automatski prepoznaje karakteristične tačke na terenu. Sa

brzinom skeniranja od 20 tačaka u sekundi i mogućnošću snimanja dužina bez

reflektora i do 2000 m, idealan je za većinu poslova u inženjerskoj geodeziji;

- Mogućnost vizualnog upravljanja sa kontrolera i jednostavno mjenjanje sa slikanja na

praćenje prizme;

- Nezavisni kontroler koji dozvoljava kompletnu kontrolu nad instrumentom sa

udaljenog računara, uređaja opremljenog WiFi antenom ili drugog kompatibilnog

uređaja;

- Integrirana dvostruka širokokutna kamera sa mogućnošću zumiranja i do 30x, tako da

se može detaljno posmatratrati snimano područje.

IS ne odstupa od svojih robotskih korijena. Ima sve karakteristike robotizovane stanice, ali i

još više. IS 203 je slikovna stanica iz serije IS 200, koja obuhvata instrumente IS 201, IS 202

i IS 203 proizvođača Topcon. Zadnji broj u nazivu instrumenta nam govori o tačnosti

mjerenja ugla instrumentom, i to redom: 1'', 2'', 3'' i 5''. Skraćenica IS nam govori da se radi o

slikovnoj stanici, tačnije da ima mogućnost snimanja fotografija tokom mjerenja. Ova

robotizovana serija slikovne stanice koristi sofisticiranu tehnologiju jedinstvenu za Topcon

koja omogućava viziranje i praćenje mete sa jednim klikom i postavlja nove standarde u

robotizovanom praćenju mete. Ovaj proces nadzire novi RC - 3 sistem. Svi instrumenti u

seriji nude mjerenja bez upotrebe reflektora superiorna u odnosu na ostale instrumente, sa

mogućnošću mjerenja i do 2000 metara.



14

Slika 3.1: Šematski prikaz prednjeg dijela instrumenta (IS 203 Standard Measurement Mode

Instruction Manual, 2009)

Upravljanje instrumentom nam je omogućeno pomoću alfanumeričke tastature, koja

omogućava brz i jednostavan pristup. Pored tastature, instrument posjeduje i 3.5 inčni TFT

ekran u boji, osjetljiv na dodir (eng. touch screen) koji nam olakšava rad na instrumentu.



15

Slika 3.2: Šematski prikaz staražnjeg dijela instrumenta ( IS 203 Standard Measurement

Mode Instruction Manual, 2009)

Vidljivost na ekranu je dobra u svim vremenskim uslovima, tako da nemamo problema sa

radom čak ni u toku sunčanih dana kada je ekran direktno izložen suncu. Ukoliko je slaba

vidljivost na ekranu, ona je obično uzrokovana velikom udaljenošću objekta od senzora ili

greškom u radu senzora.



16

Serija IS 200 ima ugrađena dva sistema za mjerenje udaljenosti. Prvi sistem sadrži impulsni

laserski sistem koji koristi uske optičke zrake. Sa ovim sistemom lahko mjerimo dužine bez

reflektora i do 2000 m. Ovaj sistem posjeduje laserski senzor 1. razreda (Class1), što znači da

laser nije škodan po zdravlje operatora ili prolaznika, te prema tome zadovoljava standarde za

upotrebu na bilo kojem gradilištu. Omogućava nam takođe i precizno mjerenje dužine do

predmeta od kojeg se odbija signal. I drugi sistem takođe koristi impulsnu tehnologiju, s tim

da je signal širi i vrlo stabilan. Omogućava nam mjerenje dužine i do 5000 m uz upotrebu

reflektora. Dobra stabilnost signala nam omogućava precizno mjerenje udaljenosti, uz

pretpostavku da signal ne prolazi pored ivice objekta koji bi mogao utjecati na putanju

signala. ( IS 203 Standard Measurement Mode Instruction Manual, 2009)

Serija IS 200 je opremljena sa operacionim sistemom Windows CE.NET. Upotreba

operacionog sistema je poprilično jednostavna, jer se malo razlikuje od sistema

upotrijebljenog kod računara. Sistem dopušta nadogradnju programske opreme. Da bi

operacioni sistem djelovao bez problema, u instrument je ugrađen 400 MHz-ni mikroprocesor

sa 128 MB RAM-a. Podaci se pohranjuju na 256 MB interne memorije. Napajanje

instrumenta osigurava Li - Ion BT – 61Q baterija, koja omogućava 5 sati neprekidnog

mjerenja dužine i ugla. Baterije dolaze sa univerzalnim punjačem, koji omogućava brzo

punjenje baterija. Punjenje baterije traje oko 4 sata, što je manje od perioda koji se baterija

može efikasno koristiti. Dakle dok se baterija istroši, mi već imamo rezervnu bateriju,

napunjenu i spremnu za upotrebu.

Prijenos podataka omogućen je preko ulaza za memorijsku karticu (eng. Compact flash card),

što nam omogućava i veću memoriju za pohranjivanje mjerenja. Omogućeno je i spajanje

Bluetooth kartice koja nam omogućava bežično povezivanje sa drugim uređajem. Pored ove

dvije opcije može se koristiti i USB ulaz, pomoću kojeg možemo fizički povezati uređaj sa

drugim uređajem kao i vršiti prijenos podataka sa interne memorije. Ulazi su prikazani na

slici 3.2. ( IS 203 Standard Measurement Mode Instruction Manual, 2009)



17

3.1. TEHNIČKI PODACI

Tabela 3.1: Tehnički podaci o daljinomjeru, kameri, tačnosti i punjaču

(IS 203 Standard Measurement Mode Instruction Manual, 2009)

Daljinomjer

Dužina 165 mm

Promjer leće 45 mm

Uvećanje 30x

Min. žarišna dužina 1.4 m

Vidno polje 1˚30'

Kamera

Rezolucija 640 x 640 (VGA)

Brzina slikanja 1 – 10 fps

Skeniranje Max. 20 tačaka po sekundi

Min. žarišna dužina 2 m

Ugao snimanja 1˚ uskougaoni

30˚ širokougaoni

Domet daljinomjera

Sa reflektorom 5000 m

Bez reflektora 2000 m

Tačnost

Tačnost mjerenja

dužine

Sa reflektorom Do 25 m + (3 mm ; 2 ppm x D (km))

više od 25 m + (2 mm ; 2 ppm x D (km))

Bez reflektora + 5 mm

Tačnost mjerenja ugla (DIN 18723) 3''

Punjač

Ime BC – 30

Ulazni napon AC 100 – 200 volti

Vrijeme punjenja 4 h

Radna temperatura Od 0° C do + 40° C



18

Tabela 3.2: Tehnički podaci o kompenzatoru, procesoru, bateriji i ostalom


Kompenzator

Tip Dvoosni

Metoda Kompenzator sa tekućinom

Tačnost 1''

Područje djelovanja + 6'

Računarska jedinica

Operacioni sistem Microsoft Windows CE.NET 4.2

Mikroprocesor IntelPXA255

Brzina procesora 400 Mhz

Ram 128 MB

Memorija 2 MB flash memorije i 1GB SD Card

Baterija

Vrsta Li-Ion BT-61Q

Izlazni napon DC 7.4 V

Kapacitet 4400 mAh

Količina 2 kom

Vrijeme djelovanja 5 h

Ostalo

Centriranje Optički visak, 3x povećanje

Otpornost IP54, po IEC standardu 60529

Dimenzije (v, š, d) 343 mm, 245 mm, 219 mm

Težina instrumenta sa baterijom 6.4 kg

Težina kovčega 4.5 kg

Radna temperatura Od -20° C do + 50° C

Tehnički podaci navedeni u prethodnom tekstu se razlikuju zavisno od tržišta gdje se prodaje

instrument. Tako da nas ne iznenađuje pronalazak različitih tehničkih specifikacija. Moguće

je primjetiti razlike u tačnosti, vremenu trajanja baterije, karakteristikama procesora, internoj

memoriji.



19

Tabela 3.3: Tehnički podaci o automatskom praćenju i skeniranju.


Automatsko praćenje / kolimacija

Maksimalna brzina aut. praćenja 15°/sec

Područje automatske kolimacije + 15°

Domet auto.

praćenja

Reflektor tip 2 8 m do 1000 m

360° prizma 5 m do 600 m

Reflektirajuća traka 10 m do 50 m

Tačnost automatske kolimacije 2''

Skeniranje

Domet 150 m

Brzina 20 tačaka po sekundi

Standardna devijacija 5 mm

Tačnost 3D pozicioniranja tačke 12 mm

Podaci koje nam pruža kompanija Cleary Machinery Company u svojoj brošuri

(http://www.clearymachinery.com) nam govore da instrument ima ugrađen 177 MHz-ni

microprocesor sa 64 MB RAM-a. Ostali navode 400 MHz-ni microprocesor sa 126 MB

RAM-a. Predstavnik za Sloveniju (http://www.topcon.si) i predstavnik za Hrvatsku

(http://www.topcon.hr) navodi životni vijek baterije od 7 sati. Ostali navode 5 sati trajanja

baterije pri mjerenju dužina i uglova, a 10 sati mjerenja uglova.

3.2. KAMERA

Serija instrumenata IS 200 ima ugrađenu digitalnu kameru sa namjenom slikanja digitalne

fotografije. Instrumenti imaju ugrađena dva CMOS senzora koji omogućavaju dvojni pogled

(eng. dual-view). Pogled može biti širokougaoni ili uskougaoni. Pri širokougaonom pogledu,

ugao snimanja je 30°, a senzor je zbog bolje preglednosti montiran iznad daljinomjera. Pri

uskougaonom pogledu, ugao snimanja je 1°, u ovom slučaju senzor je ugrađen unutar

daljinomjera. Oba senzora za snimanje slike imaju rezoluciju 640 x 480 piksela. Ova

rezolucija slike je mala, što uzrokuje sliku slabije kvalitete. Slika snimljena pomoću senzora

ugrađenog u GSM telefon ima bolju rezoluciju i kvalitetu. Slike snimljene senzorom su

vidljive na ekranu. Ovo omogućava viziranje bez gledanja kroz durbin. Sliku područja koje se

snima možemo posmatrati na ekranu, što olakšava rad pri snimanju detalja ili iskolčavanju.

Pri snimanju detalja, vrlo je praktično označiti sve tačke na slici koje treba snimiti. Instrument

vizira tačno na tačku koju smo prethodno označili. Slike se kasnije mogu priložiti uz



20

geodetski elaborat, kako bi se olakšalo tumačenje. Na svakom stajalištu operator može

napisati topografske, katastarske ili dodatne podatke koji se ispisuju na slici. Time

osiguravamo pravilno numerisanje slika, a i kontrolu svih slikovnih podataka kao i snimljenih

tačaka. Prije iskolčenja imovine moguće je provjeriti kako će tačno izgledati. Prije pakovanja

instrumenta moguće je vizuelno provjeriti sve iskolčene tačke ponovo.

Za prikupljanje podataka o prostoru koriste se svjetlo osjetljivi senzori, koji se koriste za

formiranje slikovnog zapisa. Senzor je poluprovodni mikročip sastavljen od svjetlo osjetljivih

fotodioda koje pretvaraju svjetlosni u električni signal. Upotrebljavaju se dvije osnovne

tehnologije:

CCD (eng. Charge Coupled Device),

CMOS (eng. Complementary Metal-oxide Semiconductor) [URL 6]

Slika 3.3: Dijagram djelovanja CCD senzora [URL8]

I prije su se ugrađivali senzori u elektronske geodetske instrumente, kao što su CCD i CMOS

senzori, u svrhu automatskog viziranja. Tako su u digitalne nivelire ugrađeni senzori koji

imaju ulogu pretvaranja slike naviziranog dijela letve u digitalni signal, koji se dalje digitalno

obrađuje. Najveći problem kod ugradnje senzora za prikupljanje slika u totalnu stanicu jeste

tumačenje prikupljenih podataka. Jedan dio literature govori o CCD kameri sa dvostrukim

pogledom, a drugi o dvije CCD kamere. Činjenica je da instrument sa dva CMOS senzora u

principu djelovanja vrlo malo razlikuje od CCD senzora , koji se u literaturi spominje kao

sastavni dio kamere.



21

Slika 3.4: Dijagram djelovanja CMOS senzora [URL 9]

CCD sistem je razvijen 1969. godine u Bell-ovim laboratorijama. Originalno je razvijen kao

novi tip računarske memorije, ali se ubrzo uvidjela mogućnost za memorisanje slika. CMOS

je razvijen otprilike u isto vrijeme. Od tada se uglavnom koriste CCD visoko rezolucijski

senzori. Upotreba CMOS senzora se uglavnom svodila na jeftine uređaje. Danas se ovi

senzori koriste sve više i u profesionalnim kamerama i vrhunskoj opremi. [URL 10]

Tabela 3.4: Usporedba CCD i CMOS senzora (Zupančić, 2010)

Senzor CCD CMOS

Tok svjetlosti 2 – 10 pA/cm

2 50 – 200 pA/cm

2 aktivni sen.

1000 pA/cm2 pasivni sen.

Pokrivenost 100% 30% standardni senzor

Stepen učinkovitosti 50% prosječni senzor

Do 90% poboljšani senzor

50%

Mogućnost pristupa Na izlazno pojačalo Na svaki piksel

Upotreba energije Do 10 x veća od CMOS Mala

Broj čipova Više (obično 4) Jedan

Cijena Do 5 x jeftinija

Osnovni princip senzorske registracije svjetlosti jeste prikupljanje svjetlosnih valova u

silikonski rastvor. Broj oslobođenih elektrona u ovom procesu zavisi od valne dužine i

intenziteta svjetlosti. Oni se skladište sve dok traje izloženost. Do ove tačke, procedura je ista



22

za CCD i CMOS senzore, u narednim postupcima se mogu primjetiti promjene. Najveća

razlika između senzora je u načinu formiranja digitalnih vrijednosti. Osnovni princip CCD

tehnologije je registracija električnog naboja sa fotodioda kroz niz pomjerajućih registratora

koji ih dalje proslijeđuju na izlazni pojačivač. Kod CMOS tehnologije razlikujemo pasivne i

aktivne senzore. Pasivni senzori sadrže fotoosjetljive elemente i prekidače prenosa za svaku

sekciju piksela. Tranzistor ima ulogu prenosa naboja u pojačivač, koji se nalazi na vrhu svake

kolone. Time je omogućen pristup do svakog piksela. Kod aktivnih senzora, pojačivač je

dodat svakoj sekciji piksela (Fras, 2007).

3.3. ROBOTIZOVANA SLIKOVNA STANICA

Potpuna automatizacija elektronskih tahimetara je protekla u dva koraka odnosno u dva

razvojna stupnja. Prvi korak je bio razvoj tehnologije odnosno sistema za automatsko

prepoznavanje cilja (APT). APT je sistem, koji zamjenjuje ručno fino (precizno) viziranje

cilja, kada se nalazi u vidnom polju durbina tahimetra odnosno u vidnom polju sistema APT.

Bez odgovarajuće potpore nije moguća potpuna automatizacija mjerenja i zahtjeva prisutnost

operatora. U slučaju, da cilj nije u vidnom polju sistem APT nije u mogućnosti pronaći cilj.

Potrebno je:

- posredovanje operatora, koji grubo navizira tahimetar na ciljnu tačku,

- posredovanje mikroprocesora, koji durbin usmjeri u pravi smjer na osnovu približnog

položaja, dobivenih iz prethodno napravljenih nultih opažanja ili približnih koordinata

opažanih tačaka (npr. periodična opažanja pomaka i deformacija, gdje se tačke pomiču

relativno malo),

- posredovanje sistema za automatsko traženje cilja.

Unutar tehnologije APT postoje dva sistema: automatsko viziranje cilja (AVT) i automatsko

praćenje cilja (AST). AVT predstavlja glavninu sistema APT, pa je za njegovu realizaciju

potrebna većina programske i sva hardverska oprema, koju koristi sistem AST. AST je samo

programska nadogradnja sistema AVT, koji omogućava praćenje i dinamičko mjerenje na

pokretne ciljeve, koji su već identificirani s sistemom AVT. Ponuđači, koji danas nastupaju na

tržištu geodetskih instrumenata u motorizirane elektronske tahimetre ugrađuju AVT kao

osnovni sistem automatskih elektronskih tahimetara, AST je dodatni modul, koji ugrađuju

dodatno, uz doplatu.

Drugi, zadnji korak u automatizaciji elektronskih tahimetara je dopuna odnosno nadagradnja

sistema APT tehnologijom automatskoga traženje cilja (ATR), koji je sposoban vizurnu os

tahimetra grubo navizirati prema cilju, koji se nalazi na željenoj lokaciji u okolici

instrumenta. Ugrađeni modul ne zahtjeva prisutnost operatora i potpuno automatizira

mehaničke operacije tahimetra. Pri radu sa automatskim elektronskim tahimetrom s

ugrađenom tehnologijom AIT imamo pristup osnovnim operacijama i rezultatima opažanja



23

s posebnom kontrolnom jedinicom na cilju, koja je s instrumentom povezana

telekomunikacionom vezom. Tahimetrom s ugrađenim tehnologijama APT i AIT korisnik

upravlja preko kontrolne jedinice. Kontrolna jedinica nudi mogućnosti odabira koju tačku

treba mjeriti, izdavanja odgovarajuće naredbe, brzog i pouzdanog upravljanja instrumentom.

Instrument IS 203 ima implementitane sisteme AVT, AST, ATR te AIT. Drugim riječima

instrument ima mogućnost automatskog viziranja, automatskog praćenja cilja, mogućnost

automatskog traženja cilja te mogućnost daljinskog upravljanja instrumentom. Ovi sistemi

nam govore da se radi o potpuno automatizovanoj stanici koja nam omogućava rad na terenu

koji obavlja jedna osoba. (Zupančić, 2010)



24

4. PROGRAMSKA OPREMA

4.1. TOPOSURV

Topsurv je programska oprema proizvođača Topcon. Instaliran je na tahimetru IS 203, ali

lahko može biti instaliran i na druge instrumente proizvođača Topcon sa Windows CE

operativnim sistemom. Geodetska mjerenja vršimo na osnovu ove programske opreme.

Program je jednostavan za korištenje i olakšava korištenje funkcija koje posjeduje instrument.

Slika 4.1: Radna površina instrumenta (Reference Manual TopSURV OnBoard for IS 200

series, 2009)

Pri paljenju instrumenta, na ekranu pojavljuje se radna površina, (slika 4.1) kao kod ličnih

računara. Na ekranu su raspoređene ikonice koje predstavljaju kratice programa. Među

kraticama nađemo i odaberemo kraticu Topsurv te pokrenemo program.

Slika 4.2: Početna strana programa kao meni (Reference Manual TopSURV OnBoard for IS

200 series, 2009)



25

Pri pokretanju, program otvara zadnji sačuvani projekat. Na vrhu prozora se nalazi naziv

projekta. U gornjem desnom uglu se nalazi ikona koja indicira koliko još baterije imamo na

raspolaganju. Alatna traka može biti prikazana u obliku grafičkih ikona ili opisnim kraticama

koje predstavljaju izbornike programa (slika 4.2 i 4.3).

Slika 4.3: Početna strana programa kao grafičke ikone (Reference Manual TopSURV

OnBoard for IS 200 series, 2009)

Na ekranu se može prikazati slika koju je nacrtao operator ili skica koju automatski iscrtava

instrument tokom mjerenja. Na desnom rubu ekrana se nalazi druga alatna traka, koja nam

omogućava rad sa slikom, ili promjene postavki prikaza. Promjenu prikaza na skicu moguće

je klikom na kartu (slika 4.4). Većinu funkcija ponuđenih u ovom padajućem meniju su

ponuđene uz desni rub ekrana u grafičkoj formi. Ovi alati se mogu i isključiti.

Slika 4.4: Prikaz skice na ekranu

(Reference Manual TopSURV OnBoard for IS 200 series, 2009)



26

Podatke možemo naknadno importovati sa drugog stajališta, drugog uređaja ili iz memorije

instrumenta. Program nam nudi iste mogućnosti i pri izvozu podataka. Pri uvozu ili pri izvozu

podataka biramo tip podataka (linijski podaci, slike, kodovi, ...) i format u kojem se snimaju

podaci (.txt, .dxf, ... .dwg, .xml, .fc5, .tsv, ...). (Reference Manual TopSURV OnBoard for IS

200 series, 2009)

Slika 4.5: Funkcije u meniju konfiguracija


Sa opcijom info možemo pogledati informacije o otvorenom projektu (ime, datum, bilješke,

broj tačke, veličina, ...). Nakon završetka rada u programu, izlazimo pomoću opcije izlaz.

U meniju uredi možemo jednostavno urediti podatke o stajalištu. Moguće je urediti: kodove

tačaka, liste tačaka, slojeve, linije i slično. Kada smo završili sa uređivanjem, pristupamo radu

sa našim mjerenjima ili sa uvezenim podacima. Tačke uređujemo tako što im mijenjamo

atribute kao što su: ime, koordinata, kod, sloj i sl.

Slika 4.6: Funkcije u meniju podešavanja




27

U slučaju kada uređujemo tačku koju smo opažali na terenu, imamo opcije da je obrišemo, da

brišemo samo jedan dio mjerenja, kao što su horizontalni ugao, vertikalni ugao, kosa dužina

ili visina reflektora. Mjereni podaci se i mijenjaju lahko. Pri uređivanju mjerenih podataka

imamo mogućnost da izmjenimo: ime, kod te visinu prizme.

Nije moguće mijenjati sve podatke mjerene instrumentom, kao što su horizontalni i vertikalni

ugao te dužina. Moguće je izvršiti ponovni proračun nakon završetka promjena podataka. Pri

mijenjanju podataka o kodu, sloju i liniji, direktno utječemo i na iscrtavanje skice, koja može

biti prikazana tokom mjerenja. Program nam omogućava i uređivanje, dodavanje, brisanje i

spremanje kodova, slojeva i linija. Praktična je i opcija importovanja kodova iz drugog

projekta sa istim slojevima, jer nam omogućava uštedu vremena na setovanju kodova.

Slika 4.7: Funkcije u meniju iskolči


Pri izvođenju mjerenja, program nam nudi unaprijed pripremljene dodatke u meniju survey.

Kada krećemo sa mjerenjem, potrebno je prvo postaviti stanicu i napraviti orijentaciju. Ovo

radimo pomoću funkcije BS/FS (slika 4.6). Stajalište i orijentacija se može napraviti kada

imamo unesene poznate koordinate stajališta i orijentacije u memoriju instrumenta. Toposurv

nam omogućava određivanje koordinata stajališta u slučaju kada nam one nisu poznate, a

poznajemo koordinate karakterističnih tačaka u blizini. Ovo vršimo pomoću funkcije presjek.

Nakon izvršene orijentacije, pristupa se mjerenju. Kada imamo zadatak da mjerimo u oba

položaja durbina, potrebno je uključiti funkciju OR/PT, koja nam omogućava ovakva

mjerenja. Na raspolaganju imamo i funkciju koja nam omogućava detaljna opažanja. U

meniju survey takođe možemo naći i druge opcije kao što su: visina, pronađi stajalište, X-

presjek, mjeri sa pantljikom i frontovi.

Sa iskolčenjem možemo početi poslije orijentacije instrumenta. Pri iskolčenju se može

uključiti signalno svjetlo koje olakšava figuranti pronalazak tačke. Programska oprema nam

nudi mnoge prednosti koje nam mogu olakšati rad pri iskolčavanju. Na slici 4.7 možemo

vidjeti funkcije koje nam mogu pomoći pri iskolčenju.



28

Slika 4.8: Funkcije u meniju proračuni


Program uključuje alate za razne proračune. Alati se mogu pronaći u meniju proračuni, koji se

mogu vidjeti na slici 4.8. U ovom meniju možemo pronaći alate za računanje odnosa između

dvije tačke, odnos tačke i linije i odnos liste tačaka. Ostale funkcije u izborniku nam

omogućavaju proračun: presjek pravaca, tačku na pravcu, poligonski vlak, površinu te

elemente krive. Takođe možemo vršiti transformacije kao što su rotacija, translacija, 2D

transformacija i promjena mjerila. Izlaz iz programa je moguć klikom na crveni x koji se

nalazi u gornjem desnom uglu.

Slika 4.9: Izlaz iz programa


4.2. TOPCON LINK

Topcon Link je dio programske opreme proizvođača Topcon. Služi za izvoz, uvoz ili obradu

podataka. Softver se koristi za instrumente firme Topcon. Tako je moguće prenijeti podatke sa

uređaja, ali i na uređaj kao što su: totalne stanice, digitalni niveliri, GPS prijemnici,

memorijske kartice.



29

Rad počinje sa instaliranjem programa na računalo. Postupak je jednostavan, ubacimo CD

koji smo dobili uz instrument, pokrenemo ikonu setup i slijedimo upustva za instalaciju. Za

prijenos podataka sa instrumenta GPT-7003i je potrebno instalirati dodatnu programsku

opremu. U slučaju kada na računaru imamo Windows XP ili stariji operacioni sistem,

potrebno je instalirati ActiveSync. Ukoliko na računaru imamo instaliran operacioni sistem

Windows Vista ili Windows 7, onda je potrebno instalirati Windows Mobile Device Center.

Nakon završetka instalacije potrebno je spojiti instrument na računar, nakon čega se

uspostavlja veza. Potom se pokrene Topcon link i sve je spremno za preuzimanje podataka,

kako pojedinačnih fajlova, tako i čitavih projekata. Windows Explorer nam omogućava

pretragu unutar memorije instrumenta i odabir pojedinačnih mjerenja.

Slika 4.10: Uređenje tačaka pomoću Topcon Linka

Informacije preuzete sa instrumenta sada možemo uređivati uz pomoć Topcon Link-a.

Moguće je uređivati tačke, ali i mjerene podatke. Kod uređivanja tačke može se mijenjati broj,

naziv, kod i koordinate. (slika 4.10). Takođe je moguće obrisati ili dodati dodatnu tačku. Kod

mjerenih podataka možemo mijenjati ime tačke, tip mjerenja, visinu reflektora i kod, ali nije

moguće mijenjati mjerene vrijednsti (slika 4.11).

Mjereni podaci se mogu izbrisati, ali ne i dodati. Ukoliko smo prenijeli samo sirove podatke

sa instrumenta, program nam omogućava proračun koordinata tačaka. U slučaju viška

opažanja, podaci se mogu izravnati različitim metodama izravnanja. Program nam pored

tabličnog prikaza nudi i grafički prikaz podataka ( CAD – view – slika 4.12).



30

Slika 4.11: Uređenje mjerenja pomoću Topcon Linka

Slika 4.12: Grafički prikaz tačaka



31

5. IZRADA GEODETSKIH PLANOVA

Najstariji tip mjerenja u historiji geodezije su mjerenja granica posjeda, koji datiraju još 1400

godina prije nove ere, kada su posjedi u Egiptu iskolčeni u cilju organiziranja prikupljanja

poreza. Mjerenja granica vlasništva su i danas najzastupljenija mjerenja u geodetskoj praksi.

Granice vlasništva su ozbiljno shvaćene još od Biblijskog vremena, kada se vodilo računa o

granicama posjeda u toj mjeri da se osuđivala na smrt osoba koja uništi oznaku granice

parcele. Kako se povećavala veličina posjeda i njegova vrijednost, tako je rasla i potreba za

sve tačnijim mjerenjima i pisanim podacima. (Ghilani, Wolf, 2012)

Prvi detaljni premjer zemljišta na području današnje Bosne i Hercegovine izveden je krajem

19. stoljeća. Svrha tog premjera je bila izrada katastarskih planova koji su služili kao osnova

za prikupljanje poreza. Katastarski plan je grafički prikaz parcela Zemljine površine zajedno

sa svime što je sa zemljištem trajno povezano. Premjer se izvodio grafičkom metodom, što

znači da su se planovi izrađivali direktno na terenu. Mjerila tih planova su 1:6250, 1:3125 i

1:1562.5 i još uvijek se nalaze u upotrebi.

Sredinom 20. stoljeća, kada je došlo do značajnog tehnološkog razvoja mjerne tehnike

započeo je znatno kvalitetniji numerički premjer, koji je do danas proveden za gotovo cijelu

teritoriju Bosne i Hercegovine. Proizvod tog premjera su bili topografsko - katastarski

planovi. Topografsko - katastarski plan je detaljni prikaz dijela Zemljine površine (najčešće

katastarske općine) sa sadržajem katastarskog plana, ali i ostalim kako horizontalnim tako i

visinskim detaljima. Reljef se na topografsko - katastarskim planovima prikazuje izohipsama

i ispisivanjem nadmorskih visina pojedinih tačaka na zemljištu. Različiti objekti na planu se

prikazuju usvojenim topografskim znakovima, različitim bojama ili se ispisuju odgovarajući

nazivi, odnosno skraćenice naziva.

Pri premjeru zemljišta, tzv. državnom premjeru, mora se odrediti položaj svake snimljene

tačke u odnosu na usvojeni državni koordinatni sistem. Na području naše države usvojena je

Gauss - Krugerova konformna projekcija s tri meridijanske zone, odnosno postoje tri državna

pravougla koordinatna sistema, u kojima je položaj svih izmjerenih tačaka jednoznačno

određen, pa tako i položaj svakog lista geodetskog plana. Iz toga proizlazi da će svaki list

plana imati tačno određene koordinate početka i kraja, tj. nomenklaturu.

Prema izvedenom premjeru u Bosni i Hercegovini i dosadašnjim propisima, u našoj praksi

postoje topografsko-katastarski planovi razmjere 1:500, 1:1000, 1:2000, 1:2500 i 1:5000.

(Tuno, 2009)

Geodetski plan je nedeformisani prikaz manjeg dijela Zemljine površine i detalja koji se na

tom zemljištu nalaze u ravnini, u određenoj razmjeri. Uobičajena razmjera planova u našoj

zemlji su od razmjere 1:500 do razmjere 1:5000. Plan pruža informacije o detaljima,

njihovom položaju i udaljenosti izrneđu njih. (Živković, 1983)

Vrsta, osobina i mjerilo geodetskog plana su ovisni od načina upotrebe. U idućem tekstu

slijedi opis vrsta, osobina i sastavnih dijelova geodetskog plana, te opis pravilnika o



32

geodetskim planovima i njihov sadržaj. Pravilnik nam opisuje pravila izrade geodetskih

planova, način prikaza uz upotrebu topografskog ključa, te način korištenja.

5.1. VRSTE I NAMJENA PLANOVA

Geodetska struka je u prošlosti poznavala samo topografske planove. Topografski plan je bio

prikaz fizičkih pojava na zemljinoj površini. Topografski planovi sadrže prikaz topografije

zemljišta koja se ucrtava na osnovu geodetskih mjerenja. Topografski planovi koji pored

prikaza topografije sadrže elemente značajne za određeni prikaz, nazivamo tematskim

planom. Ti planovi su bili: katastarski, rudnički, vojni, šumarski itd.

Topografski i katastarski plan zajedno čine sadržaj geodetskog plana. Geodetski plan se dalje

dijeli prema namjeni. Tako imamo geodetske planove koji se izdaju za:

- izradu projektne dokumentacije za izgradnju objekta,

- prikaz novog stanja zemljišta,

- pripremu detaljnog plana,

- druge svrhe.

Geodetski planovi se po svojim osobinama i namjeni dijele na:

- katastarske planove,

- topografske planove,

- topografsko - katastarske planove,

- inženjerske planove,

- tematske planove.

Katastarski plan je grafički prikaz parcela Zemljine površine zajedno sa svime što je sa

zemljištem trajno povezano na površini ili ispod nje. Oni daju informacije o vlasničkim

odnosima na zemljištu i objektima na njemu, a teren prikazuju samo u horizontalnom smislu

(slika 5.1). Katastarski planovi se koriste za izradu i održavanje katastra zemljišta i zemljišne

knjige, provođenje komasacija i parcelacija zemljišta i sl. U Bosni i Hercegovini ovakvi

planovi su izrađeni na osnovu austrougarskog grafičkog premjera, u periodu 1880. - 1885.

(Tuno, 2009).

Topografski plan je grafički prikaz svih topografskih objekata bez evidencije vlasničkih

odnosa, na takvim planovima se prikazuju samo parcele različitih kultura i reljef zemljišta. To

znači da je na topografskim planovima površina Zemlje prikazana trodimenzionalno. Njihova

primjena je neophodna pri izgradnji saobraćajnica, regulaciji vodotoka, melioraciji zemljišta,

uređenju postojećih i formiranju novih naselja i sl.



33

Slika 5.1: Primjer katastarskog plana razmjere 1:1000 (Kakanj)

Topografsko - katastarski planovi, kao što im i sam naziv kaže, su kombinacija prethodno

spomenutih planova. Na takvim planovima postoji kako evidencija o katastarskim parcelama

tako i ostali topografski objekti (reljef, usjeci, nasipi, zidovi i sl.) .

Slika 5.2: Primjer topografsko-katastarskog plana razmjere 1:2500 (Sarajevo)

(Tuno, 2009)



34

Primjena topografsko - katastarskih planova slična je kao i kod topografskih planova, a

neophodni su onda kada je potrebno poznavati i vlasničke odnose. Svi planovi koji su

izrađivani u BiH nakon 1952. godine na osnovu podataka novog premjera se ubrajaju u ovu

grupu (Slika 5.2).

Inženjerski planovi su vrlo detaljni grafički prikazi zemljišta, tj. vrlo su krupne razmjere.

Njihova namjena je u specifičnim inženjerskim zadacima gdje je važno poznavati sve osobine

prikazanog terena (planiranje, projektovanje i sl.). Ovakvi planovi se izrađuju svakodnevno,

obično u razmjeri 1:500 ili krupnijoj. Potrebni su i za katastar podzemnih vodova (uređaja).

Katastarski plan podzemnih vodova (Slika 5.3) mora sadržavati sve vodove pod zemljom i na

otvorenom. Linije vodova se na planovima prikazuju određenom bojom i tipom linije. Tako

se vodovi električne energije crtaju crveno, telekomunikacije ljubičasto, vodovoda plavo,

plinovoda svijetlozeleno, kanalizacije smeđe, toplovoda i parovoda žuto. Punom linijom

crtaju se vodovi na zemlji ili ispod zemlje a isprekidanom linijom vodovi koji se nalaze iznad

zemlje. U neposrednoj blizini izmjerene tačke upisuje se nadmorska visina snimljenog voda.

Uz same linije vodova upisuju se podaci o vodovima kao što su širina cijevi, tip i broj

položenih kablova i sl. Osim toga, moraju biti prikazani i svi objekti na ulicama, konture

zgrada i sl. U gradovima sa gustom izgrađenošću se preporučuje da planovi podzemnih

vodova budu u razmjeri 1:200, 1:250 ili 1:500. (Tuno, 2009)

Slika 5.3: Dio plana komunalnih instalacija razmjere 1:500 (Tuno, 2009)

Tematski planovi, kao sto im i naziv kaže, prikazuju samo određenu temu koja može biti od

posebnog interesa pojedinim korisnicima. Nova tehnologija računarske izrade planova sa

mogućnošću razvrstavanja različitog sadržaja (tema) u različite slojeve, izradu tematskih

planova čini veoma jednostavnom. Da bi se to moglo ostvariti neophodno je da se pri

detaljnom premjeru terena prikupi što više prostornih podataka, da bi se na osnovu njih mogli

izraditi različiti tematski planovi. U ovu grupu se mogu ubrojati planovi koji prikazuju samo

saobraćajnice, zgrade, hidrologiju, bonitet i sl.



35

Slika 5.4: Dio tematskog plana prikaza vodovoda u Zagrebu [URL11]

Slika 5.5: Primjer digitalnog plana



36

U novije vrijeme postoji i podjela geodetskih planova na:

- analogne (realne) planove na papiru ili foliji,

- digitalne (virtualne) planove na monitoru računara.

Analogni geodetski plan (Slika 5.3) je plan izrađen na materijalu za crtanje planova, kod

kojeg se podaci obrađuju, koriste i održavaju u najvećoj mjeri u analognom obliku.

Digitalni geodetski plan (DGP) (Slika 5.5) se može definisati kao sistem koji čine tri važne

komponente: posebno organizovani digitalni podaci, softver i hardver. Zadatak tog sistema je

da obezbjedi prikupljanje, obradu i rukovanje digitalnim sadržajem geodetskog plana sa

fondom funkcija koji nije manji od fonda koji je obezbjeđivao konvencionalni geodetski plan.

Prema tome, s obzirom da predstavlja funkcionalno povezan sistem podataka, softvera i

hardvera, kao i na to da služi i za informisanje o sadržaju prostora, digitalni geodetski plan se

može smatrati jednom vrstom prostornog informacionog sistema.

Prednosti digitalnih planova:

- Nema greške kartiranja i digitalizovanja,

- Organizacija podataka po slojevima,

- Štampanje u različitim razmjerama,

- Projektovanje na digitalnim podlogama,

- Osnova za GIS.

5.2. NAČINI IZRADE

Izrada geodetskog plana počinje sa nalogom za izradu geodetskog plana. Klijent navodi

svrhu izrade plana, područje koje treba da pokriva plan i posebne uvjete izrade plana. Nakon

toga se dogovaraju detalji i rok do kojeg se treba izraditi plan. Kada su dogovoreni detalji o

izradi plana, pristupa se radovima na izradi plana. Geodetski plan za razliku od topografske

karte uključuje podatke o parcelama i građevinskim objektima na zadatom području. Ove

informacije moraju biti ažurne, tj. moraju predstavljati stvarnu situaciju na terenu. Ove

informacije prikupljaju institucije nadležne za ovakve poslove. Podatke o parcelama

dobivamo iz katastarskih izvoda, iz katastra nekretnina opštine kojoj pripada područje koje

obuhvata plan. Pored katastarskih izvoda, potrebno je nabaviti i kopiju katastarskog elaborata

u cilju prikupljanja informacija o granicama posjeda kao i podataka o objektima na

parcelama. Nakon toga se prikupljaju informacije o instalacijama, kao što su vodovodi,

kanalizacija, plinovodi, instalacije za transport električne energije i telefonske linije od

nadležnih institucija. U toku ovog procesa, nailazi se na dva problema. Prvi problem se javlja

zbog prikupljanja podataka iz više izvora. Ovaj problem se može izbjeći ukoliko su podaci

evidentirani u jedinstvenoj zajedničkoj bazi podataka. Drugi problem je taj što neke institucije

podatke i dalje čuvaju u analognom obliku.



37

5.2.1. Alati za izradu geodetskih planova

Alati za izradu analognih geodetskih planova

Imajući u vidu važnost geodetskih planova, za njihovu izradu upotrebljavaju se crtaći

materijali najbolje kvalitete, a sve u cilju da što manje mijenjaju dimenzije pri različitim

vanjskim uslovima. Ranije je kao materijal za izradu planova najviše upotrebljavan

kvalitetni crtaći papir. Postoji više načina da se promjene dimenzije papira svede na

minimum:

1) Nalijepljivanje jakog platna ili kartona na poleđinu papira - kaširanje,

2) Lijepljenje papira na staklenu ploču,

3) Lijepljenje papira na metalnu ploču – korektostat (Slika 5.7). Uglavnom se

upotrebljavaju ploče od aluminijuma, debljine 0.2 do 1 mm. Izrada plana na

ovakvoj podlozi je vrlo ugodna, rad je daleko lakši, plan se za vrijeme rada manje

prlja, ne dolazi do oštećenja kad je plan na ivici stola itd. Maksimalne promjene

dimenzija korektostata iznose ±0.2 mm na 1 m. (Tuno, 2009)

Slika 5.6: Primjer nul-šestara [URL 12]

Analogni planovi se mogu izrađivati i na listovima od plastične mase (astralon, astrafoil i

sl.). Ovi materijali su veoma otporni na promjene vlažnosti vazduha i temperature tako da su

promjene dimenzija plana pri tome beznačajne.

Za izradu planova koriste se različite sprave za kartiranje (koordinatografi) koje će biti

opisane u nastavku. Nakon kartiranja plan se iscrtava priborom za tehničko crtanje i pisanje

(razna pera, rapidografi, šabloni, nul - šestari, krivuljari, razmjernici i sl.).



38

Slika 5.7: Koordinatograf [URL 13]

Alati za izradu digitalnih geodetskih planova

Za izradu digitalnih planova, više nije od tolike važnosti kvaliteta crtaćeg materijala, jer se

cijeli sadržaj plana nalazi u digitalnom obliku, a vizualni prikaz je na ekranu računara. Za

izradu takvih planova koriste se različiti softveri, a najčešće CAD (Computer Aided Design

- projektovanje podržano računarom) i GIS (Geo Information System) programi. Iako je

CAD najzastupljeniji programski paket za izradu planova, on ima manu u pogledu

nedostatka baze podataka. (Tuno, 2009)

Slika 5.8: Primjer GIS programa, MAP INFO

(Avdagić, Karabegović, Ponjavić, 2006)



39

Od ostalih programskih paketa koriste se GEOS7, Geo 10, GeoPro, SDMS itd.

U definiciji digitalnog geodetskog plana naznačeno je da je softver jedna od tri osnovne

komponente koje čine digitalni geodetski plan. U okviru kompjuterske podrške koja je

neophodna za realizaciju ideje, softver igra ključnu ulogu. Na osnovu unaprijed osmišljenih

procedura, logike, parcijalnih algoritama i dijaloga, softver funkcionalno povezuje podatke,

hardver i korisnika. CAD programi su se koristili, odnosno koriste se još uvijek, ne samo za

crtanje planova, nego i za digitalizaciju starih analognih planova, i njihovo pretvaranje u

digitalni oblik. U našoj praksi se najčešće koriste AutoCAD i MicroStation programi za

crtanje, a jedan od glavnih razloga njihove popularnosti je njihovo korisničko sučelje (User

interface), odnosno način kako njime komunicira korisnik.

U novije vrijeme za izradu digitalnih planova koriste se i GIS programski sistemi koji pružaju

još veće mogućnosti korisnicima. U taj sistem obično je uključena baza prostornih podataka i

odgovarajući programi. Dok CAD programi uglavnom omogućavaju tačnije i jednostavnije

crtanje, GIS omogućava i sofisticirana pitanja i analize primjenom prostornih podataka. Često

puta CAD-om izrađeni planovi ne udovoljavaju specifikaciji koje traži GIS. Na primjer, linije

na planovima nisu međusobno povezane (zatvaranje poligona), planovi nisu u odgovarajućem

koordinatnom sistemu i sl. Ipak, ako su planovi tačni i ažurni, oni se mogu translatirati u GIS

sistem i tako uspješno koristiti. (Tuno, 2009)

5.3. ZAKONI I PROPISI

Sadržaj i karakteristike geodetskog plana su opisane u pravilniku za izradu geodetskih

planova. Tačan sadržaj svakog geodetskog plana određuje klijent i geodeta zadužen za

izradu plana. Klijent govori koja je namjena korištenja geodetskog plana, te posebne zahtjeve

vezane za izradu plana. Geodeta izrađuje naručiocu geodetski plan sa karakteristikama koje

odgovaraju pomenutoj namjeni. Nakon toga se dodaje dodatni sadržaj, ukoliko postoji, koji je

tražio klijent. Sadržaj geodetskog plana predstavljaju topografski podaci. Topografski podaci

su podaci o zemljištu ili su vezani za zemljište. Topografski podaci čine topografski elementi

koje dijelimo u dvije grupe:

Prirodni elementi

Prirodni elementi su pojave koje nisu nastale pod utjecajem čovjeka. Čine ih:

- reljef,

- vode,

- vegetacija.

Reljef predstavlja oblik zemljišta i čine ga brda, doline i ravnice itd. Vode su zajednički

naziv za sve prirodne elemente koji su povezani sa vodom. Ovdje ubrajamo mora, jezera,

rijeke, potoke, izvore itd. Pod vegetacijom ubrajamo bilje, vrstu tla, stijene i ledenjake.



40

Antropogeni elementi

Antropogeni elementi su pojave u prirodi koji su nastale pod utjecajem čovjeka. Čine ih:

- naselja,

- komunikacije.

Naselja su sastavljena iz različitih elemenata, koji se dalje dijele na stambene objekte,

poslovne zgrade, socijalno kulturne objekte. Komunikacije su svi elementi koji omogućavaju

kretanje između naselja, kao i prijenos energije i podataka.

Ostali sadržaji na geodetskom planu su informacije koje ne prikupljamo na terenu.

Prikupljamo ih iz različitih registara i evidencija. To su podaci o geografskim imenima,

površini parcele, administrativnim granicama. Podaci o parcelama su podaci o granicama,

broju i vrsti korištenja zemljišta. Kako bi se olakšala upotreba i tumačenje plana, iscrtava se i

legenda. U legendi se prikazuju topografski znakovi korišteni pri izradi plana.

Geodetski plan izrađen u analognom obliku treba da posjeduje dodatne elemente:

- koordinatnu mrežu,

- izvanokvirni sadržaj.

Slika 5.9: Vanokvirne informacije plana (Tuno, 2009)

Geodetski plan bi trebao da sadržava i geodetsku mrežu predstavljenu okvirom i križevima. U

okviru su prikazane koordinate u državnom koordinanom sistemu. Plan se može izraditi i u

lokalnom koordinatnom sistemu. U ovom slučaju na okviru su prikazane lokalne koordinate.

Koordinate i križevi su prikazani svakih 10 cm ili manje bez obzira na mjerilo plana.

Izvanokvirni sadržaj se prikazuje van okvira, može biti i unutar okvira ali pod uslovom da ne

utječe na potpunost prikaza. Margine geodetskog plana su prostor lista plana izvan korisnog



41

prostora. Na marginama plana se nalaze dodatne informacije potrebne za razumijevanje i

interpretaciju plana, a to su: naziv plana (naziv katastarske općine), država i kanton, rubne

koordinate plana, razmjera, ekvidistancija, položaj plana u odnosu na susjedne planove,

nomenklatura, primijenjena metoda premjera za prikazano područje, naziv firme koja je

izradila plan, datum premjera i sl. Primjer opisa lista topografsko - katastarskog plana

prikazan je na slici 5.9. (Zupančić, 2010)

5.3.1. Pravilnik o geodetskom planu

Na osnovu člana 210 Zakona o premjeru i katastru nekretnina, ("Službeni list SRBiH", br.

22/84, 12/87, 26/90, 36/90) i ("Službeni list RBiH", br. 4/93 i 13/94), koji se primjenjuje kao

federalni propis na osnovu člana IDž.5.(1) Ustava Federacije Bosne i Hercegovine, direktor

Federalne uprave za geodetske i imovinsko - pravne poslove donosi pravilnik o formiranju,

održavanju, distribuciji i arhiviranju digitalnog geodetskog plana (Objavljeno u "Sl. novine

FBiH", br. 67 od 30-tog decembra 2003).

Ovim pravilnikom utvrđuju se sadržaj digitalnog geodetskog plana (u daljem tekstu: DGP) i

tehnički normativi za formiranje, arhiviranje, održavanje i distribuciju podataka digitalnog

geodetskog plana, u skladu sa Zakonom o premjeru i katastru nekretnina ("Službeni list

SRBiH", br. 22/84, 12/87, 26/90 i 36/90), i ("Službeni list RBiH", br. 4/93 i 13/94 - u daljem

tekstu: Zakon). [URL 14]

5.3.2. Topografski ključ

Republički geodetski zavod je objavio ''Digitalni topografski ključ'', namjenjen izradi planova

u digitalnom obliku, koji je stupio na snagu 3.8.2005. godine. Digitalnim topografskim

ključem su utvrđena pravila kartografskog prikaza sadržaja digitalnog geodetskog plana

(DGP), odnosno digitalnog katastarskog plana, digitalnog topografskog plana i digitalnog

plana katastra vodova i pravila za izradu biblioteka topografskih znakova - grafičkih simbola

za pojave i objekte sadržane u DGP-u.

Digitalni topografski ključ nastao je kreiranjem topografskih znakova po ugledu na znakove

iz ranijih verzija topografskih ključeva (Slika 5.10). To je bilo neophodno, prvenstveno iz

razloga, da bi se koliko je to moguće, zadržao tradicionalni način kartografskog prikaza i da

se na taj način ne ugroze korisnici planova kojima digitalna podloga nije neophodna. U

nekim slučajevima je konačan izgled znaka dobijen usaglašavanjem klasičnog izgleda

znakova sa novim tehnološkim mogućnostima, pri čemu se vodilo računa o pojednostavljenju

izgleda, u mjeri u kojoj se ne gubi sličnost sa znakovima u ranijim verzijama topografskih

ključeva. (Zupančić 2010)



42

Slika 5.10: Razvoj topografskih znakova (Zupančić 2010)

Digitalni topografski ključ se primenjuje za kartografski prikaz sadržaja digitalnog

geodetskog plana u razmjerama 1:500, 1:1.000 i 1:2 500 i sastoji se od kataloga za

predstavljanje tačkastih, linijskih, površinskih i tekstualnih objekata i kataloga za kreiranje

opisa grafičkih dokumenata. [URL 19]

Topografski ključ se proizvodi u digitalnoj i analognoj formi. Printana verzija je u obliku

knjižice, kao i digitalna, gdje se navode pravila i primjeri korištenja topografskog ključa.

Topografski ključ je namjenjen za upotrebu pri izradi geodetskih planova u mjerilu 1:5 000 i

većih mjerila. Uvođenje pravilnika i topografskog ključa je bilo neophodno, kako bi se

uskladile karakteristike, način izrade, tumačenja i upotrebe. Planovi se više ne proizvode

ručno, nego uz pomoć računarskih programa. Konačni proizvod je geodetski plan u digitalnoj

verziji, koji se razlikuje u različitim programskim okruženjima.

Topografski ključ sadrži:

- osnovne smjernice za izradu geodetskih planova,

- matematičke osnove geodetskih planova,

- knjižicu topografskih znakova sa uputama o korištenju,

- upute za crtanje geodetskih planova na fizički medij i

- upustva za upotrebu geodetskih planova. (Zupančić 2010)



43

5.4. METODE

Objekti koji se snimaju u cilju izrade planova mogu da obuhvataju pojedinačne tačke, linije

ili kompleksne krive objekte i komplicirane geološke formacije. Proces vezivanja

kartografskih detalja za kontrolnu mrežu se zove detaljisanje. Bez obzira na oblik objekta

koji se snima, svaki od njih se može predstaviti kao struktura sastavljena od serije spojenih

pravih linija, pri čemu je svaka definisana sa dvije tačke. Nepravilne ili zakrivljene linije

također možemo predstaviti sa pravim linijama ukoliko tačke postavimo dovoljno blizu.

Lociranje planimetrijskih karakteristika i kontura se može izvesti pomoću primarnih i

sekundarnih metoda. Primarne metode su:

- metoda „radijacije“ ili snimanje totalnom stanicom,

- metoda koordinatnih kvadrata ili „mreža“ metoda,

- odstupanje od referentne linije,

- upotreba prenosnih GNSS jedinica,

- kombinacijom ovih metoda.

Sekundarne metode prikupljanja digitalnih podataka se koriste za izradu digitalnih planova.

To je digitalizacija analognih geodetskih planova koja može biti:

- digitalizacija analognih planova pomoću digitalizatora,

- vektorizacija skeniranih analognih podataka.

U narednom tekstu slijedi opis svake od metoda, njena upotreba, prednosti i mane. (Ghilani,

Wolg, 2012)

5.4.1. Snimanje totalnom stanicom

Metoda snimanja sa totalnom stanicom, prikazana na slici 5.11, obuhvata postavljanje stanice

na poznatu tačku, te mjerenje zenitnog ugla, kose udaljenosti i horizontalnog ugla do svakog

od željenih detalja. Pomoću mjerenog zenitnog ugla i kose dužine možemo odrediti visinu

tačke, a pomoću mjerenih horizontalnih uglova možemo izračunati horizontalni položaj. Ova

računanja se uglavnom provode pomoću integrisane računarske jedinice. Dogledanje sa

kontrolne stanice je kružno u odnosu na poznatu stanicu na kojoj je stajalište, zbog čega se

ova metoda još zove i metoda radiacije (radiation) totalnom stanicom. Ova metoda je posebno

korisna kada snimamo identitete zajedno sa njihovim karakteristikama (vođenje kodova).

Mjerenja je moguće skinuti sa instrumenta na računar gdje se procesiraju kroz automatizovani

sistem kartiranja. Ova terenska metoda snimanja detalja je najučinkovitija kada se instrument

postavlja na poziciju sa dobrom preglednošću (na brdu ili grebenu) odakle imamo dobru

preglednost na što veću površinu koju je potrebno snimiti. Time skraćujemo vrijeme

mjerenja na terenu i eliminišemo višak stajališta i potrebu za ponovnim podešavanjem

kodova. (Ghilani, Wolf, 2012)



44

Slika 5.11: Snimanje detalja totalnom stanicom (Kogoj, predavanja)

Na slici 5.11 vidimo instrument postavljen na kontrolnoj stanici i orijentisan prema drugoj

kontrolnoj stanici. Mjeri se azimut, zenitni ugao i udaljenost do svih detalja koji su predmet

snimanja. Iz ovih mjerenja se računaju dvodimenzionalne ili trodimenzionalne koordinate u

cilju pozicioniranja detalja na planu.

Slika 5.12: Pravilno snimanje objekata kao što je drveće (Ghilani, Wolf, 2012)



45

Kako je prikazano na slici 5.12, detalji koji imaju širinu, kao što je drveće, snimaju se sa dva

odvojena opažanja. Prvo opažanje snima azimut do objekta pomoću mjerenja ugla od

referentne linije do centra objekta. Iduće mjerenje opaža udaljenost do centra objekta.

Koristeći azimut iz prvog opažanja i udaljenost iz drugog opažanja, određuje se pozicija

objekta. Postoji više naziva za ovu metodu, kao što je odvojeni ugao i dužina (separate

distance and angle – SDA). Ova procedura se upotrebljava samo kada je prečnik objekta

dovoljno velik da izazove greške iscrtavanja na planu. Za manje objekte, gdje prečnik neće

primjetno pomjeriti centar objekta na planu, ova procedura nije potrebna. Pored toga upotreba

ove metode zavisi od mjerila plana i veličine objekta. (Ghilani, Wolf, 2012)

5.4.2. Metoda koordinatnih kvadrata ili „mreža“ metod

Metoda koordinatnih kvadrata je bolje prihvaćena za lociranje izohipsi i planimetrijskih

karakteristika, ali može biti korištena za oboje. Površina koju je potrebno snimiti se dijeli na

kvadrate osnovice 5, 10, 20 ili 40 metara, što zavisi od terena i zahtjevane tačnosti. Totalna

stanica se može koristiti za postavljanje kontrolnih linija pod pravim uglom jedna u odnosu

na drugu, kao što su AD i D3 na slici 5.13. Rubovi mreže su označeni brojevima i slovima.

(Ghilani, Wolf, 2012)

Slika 5.13: Koordinatni kvadrati (Ghilani, Wolf, 2012)



46

Visina uglova mreže se može odrediti diferencijalnim ili trigonometrijskim nivelmanom.

Konture su interpolirane između visina uglova mreže pomoću procjene ili izračunom visine

proporcionalno sa udaljenošću. Visine prikupljene interpolacijom duž dijagonala se neće

slagati sa interpolacijom visina duž bočnih strana mreže jer se ne radi o ravnini. Pri

iscrtavanju kontura sa metodom mreže, može se koristiti mreža sa velikim osnovicama

ukoliko se radi o terenu koji ima blagi pad, ali isto tako potrebno je progustiti mrežu ukoliko

imamo velike promjene u visini i karakteru reljefa.

Mana ove metode je u tome što bez obzira koliko gustu mrežu koristili, vrlo rijetko imamo

kritične tačke (najviše, najniže i tačke promjene nagiba) na lokacijama mrežnih linija, time se

smanjuje tačnost dobivenih izohipsi. (Ghilani, Wolf, 2012)

5.4.3. Metoda odstupanja od referentne linije

Ova metoda se najčešće koristi za snimanje dugih linijskih objekata i za mjerenja potrebna za

izradu ruta. Nakon iskolčavanja referentne linije ili centralne linije, planimetrijski detalji se

određivaju opažanjem okomitih odstupanja od snimljene linije. Objekti kao što su tokovi,

pruga, ograde, građevine, drveće i slične pojave se mogu locirati na ovaj način.

Slika 5.14: Snimanje detalja odmjeranjem od referentne linije (Ghilani, Wolf, 2012)



47

Kraće offset dužine se generalno najlakše mjere pantljikom, ali duže dužine se prikupljaju

mnogo lakše sa elektronskim mjerenjem, uz pomoć totalne stanice. Ovo se naročito primjeti

kada se radi o strmom terenu. Okomice na referentnu liniju se mogu lahko utvrditi koristeći

pentagonalnu prizmu ili postavljanjem totalne stanice na referentnu liniju, orijentišući pri

tome instrument prema drugom kraju referentne linije.

Slika 5.14 (a) i (b) ilustrira primjere korištenja offseta za mjerenje u svrhe kartiranja. Na slici

5.14 (a), lokacija potoka je određena opažanjem udaljenosti ruba potoka u intervalima od

referentne linije. Offset se može mjeriti na unaprijed određenim jednakim intervalima kao što

je prikazano na slici, ili se može mjeriti zavisno od situacije na terenu, kako bi se što bolje

prikazao oblik vodotoka uz korištenje pravih linija za prikaz i automatsko iscrtavanje. Slika

5.14 (b) ilustrira primjer lociranja planimetrijskih karakteristika duž puta. Ovaj tip mjerenja je

koristan pri lociranju građevina, postrojenja, drveća i drugih objekata duž puta ili željezničke

pruge. Nakon lociranja minimalno dva ćoška građevine, posmatranjem njihove offset

udaljenosti, na primjer x1 i x2 na slici, ostale dužine se lahko mogu odrediti odmjeranjem, kao

na primjer dužine a i b na slici.

U oba navedena slučaja, korisno je voditi skicu snimanja i bilježiti mjerene vrijednosti

direktno na skicu. Pošto su podaci prikupljeni ovom metodom zasnovani na mjerenju dužina,

teško ih je kombinovati sa podacima prikupljenim metodom radiacije, te se stoga koristi pri

tehnikama računarskog iscrtavanja. (Ghilani, Wolf, 2012)

5.4.4. Topografsko detaljisanje sa GNSS-om

GNSS prijemnici za topografski rad su specijalno dizajnirani, mali, i lahko prenosivi, i

upravljani sa tastaturom, koja omogućava lahko unošenje kodova pri identifikaciji objekata

koji se snimaju. Jedinica prikazana na slici 5.15 je prikladna za topografski rad. Ovi

prijemnici mogu odrediti koordinate detalja u realnom vremenu i spremiti podatke o tačkama

u fajlove. Fajlovi se potom direktno prenose na računar za daljnju obradu, koja može da

uključuje automatsko iscrtavanje plana. Ovi sistemi čine prikupljanje topografskih podataka

jednostavnim i vrlo brzim pri radu samo jedne osobe na terenu.

Stop and go metoda ima mnogobrojne prednosti u odnosu na kinematičku metodu, jer

operator može da se zaustavi i prikupi podatke u više epoha na tački kako bi poboljšao tačnost

pozicioniranja. Ova metoda takođe generalno rezultira manjom veličinom fajla

prikupljenljenih podataka.

Čista kinematička prikupljanja podataka se koriste za brzo prikupljanje podataka (najčešće 1-

5 sekundi interval) linijskih objekata, puteva i vodotoka. Međutim ova metoda ne daje

zadovoljavajuće rezultate pri mjerenju topografskih i planimetrijsih karakteristika jer

operator nema kompletnu kontrolu nad stvarnim tokom prikupljanja podataka.



48

Moguće je mijenjati metodu snimanja iz čiste kinematičke na polu - kinematičku, stoga je na

operatoru da izabere metodu koja mu najbolje odgovara u datom trenutku. (Ghilani, Wolf,

2012)

Slika 5.15: Snimanje detalja GPS prijemnikom (Ghilani, Wolf, 2012)

Nezavisno od izabrane metode, neophodno je da antena ima čistu vidljivost, odnosno

dostupnost satelitima. Takođe GNSS mjerenja nisu pogodna za opažanja velikog drveća,

zgrada ili drugih objekata koji bi mogli ometati prijem satelitskog signala.

5.4.5. Lasersko skeniranje

Laserski skeneri automatski mjere uglove i dužine bez upotrebe reflektora uz pomoć EDM

tehnologije. Sposobni su vrlo brzo prikupljati trodimenzionalne koordinate prostora koji je

predmet snimanja. Ovi instrumenti variraju po svojim karakteristikama i koriste se zavisno

od karakteristika posla. Karakteristike ovih instrumenata se definišu brojem mjerenja koja se

mogu izvesti po sekundi, dometom instrumenta, tj. maksimalnom udaljenošću na kojoj je

moguće mjeriti, minimalnom dužinom koju je moguće mjeriti, rezolucijom, tačnošću mjerenja

i poljem snimanja. Generalno gledajući, što je veći broj mjerenja po sekundi, brže

prikupljamo podatke. Ovaj broj se kreće od stotinu mjerenja po sekundi do 500,000 mjerenja

po sekundi. Domet instrumenta može varirati od nekoliko metara do nekoliko kilometara.

Rezolucija instrumenta može da bude od nekoliko milimetara do nekoliko centimetara.

Međutim, potrebno je napomenuti da memorijski zahtjevi prikupljenih podataka rastu sa



49

povećanjem rezolucije. Polje snimanja diktira područje koje laserski skener pokriva pri

jednom podešavanju. (Ghilani, Wolf, 2012)

Slika 5.16: Slika rafinerije dobijena laserskim skeniranjem (Ghilani, Wolf, 2012)

Generalno, korisnik može da podesi polje snimanja zavisno od područja koje se snima.

Rezultat skeniranja je skup, ili takozvani oblak trodimenzionalnih tačaka, koje mogu biti

toliko guste da preklapaju jedna drugu.

Slika 5.17: Oblak tačaka prikupljen mobilnim sistemom za kartiranje (Ghilani, Wolf, 2012)

Ove koordinate se mogu koristiti za proračun dimenzija između bilo kojih od prikupljenih

tačaka. Na slici 5.16 oblak tačaka prikupljenih u refineriji prikazuje razmještaj cijevi. Ovaj



50

prikaz je omogućio inženjerima prikupljanje informacija potrebnih za dizajniranje nove cijevi,

koja je prikazana u bijeloj boji. Detalje sa ove slike bi bilo teško prikupiti koristeći druge

metode snimanja. Neki instrumenti prikupljaju i digitalne slike mjerenog područja. Digitalne

slike se mogu integrirati sa skeniranim tačkama da bi se kreirala trodimenzionalna slika u boji

sa teksturom. Lasersko skeniranje igra važnu ulogu u arheologiji, nadziranju gradnje,

kartiranju, skeniranju arheoloških iskopina i slično.

Slika 5.17 prikazuje snimak napravljen sa IP-S2 3D mobilnim kartirajućim sistemom. Ovaj

sistem kombinira višestruke LIDAR skenere, GNSS prijemnik, inercijalnu mjernu jedinicu i

digitalnu kameru visoke kvalitete. Ovaj sistem je u mogućnosti skenirati objekte na 30 metara

udaljenosti, pri kretanju cestom. (Ghilani, Wolf, 2012)

5.5. NAČIN SNIMANJA

Sadržaj geodetskih planova formira se na osnovu podataka prikupljenih primarnim i

sekundarnim metodama, preuzimanjem podataka iz drugih digitalnih ili numeričkih izvora ili

kombinacijom pomenutih načina.

5.5.1. Snimanje detalja

Za izradu plana su nam, pored prikupljenih podataka od raznih institucija, potrebni podaci

mjereni na terenu. Te podatke zovemo detaljima i prikupljamo ih detaljnim geodetskim

premjerom. Pri detaljnom geodetskom premjeru snimamo podatke koji će biti prikazani na

geodetskom planu. Takođe na terenu je potrebno mjeriti i detalje koji nismo uspjeli prikupiti

od institucija, kao što su vodotoci, komunikacije, prateći objekti i slično. Detalj je skup

detaljnih tačaka (podataka) koji na idealizovan način definiraju oblike na zemljinoj površini i

pripadajuće objekte. Za precizan i tačan prikaz detalja na planu, moramo znati šta je sve

potrebno snimiti na terenu i na koji način, koja je zahtjevana tačnost i koja je namjena plana.

Detalj objekata koje snimamo se sastoji od tačaka na uglovima objekta (slika 5.18). Pri

snimanju krivih linija, potrebno je snimati tačke na kojima se lomi kriva. Tačnije rečeno,

potrebno je snimiti dovoljan broj tačaka da bi se mogla pravilno ucrtati linija. Udaljenost

između dvije susjedne snimljene tačke možemo definirati time da segment između dvije tačke

ne smije odstupati od krive linije više od 0,2 mm pomnoženo sa mjerilom plana.

Saobraćajnice, po pravilu snimamo po poprečnim profilima. Gustoća poprečnih profila mora

biti takva, da na planu možemo pravilno prikazati pružanje saobraćajnice. Kada se snima

krivina, pod pretpostavkom da se radi o pravilnoj krivini, potrebno je snimiti minimalno tri

profila: početak, sredinu i kraj krivine.



51

Slika 5.18: Primjer detaljnog snimanja objekta

Za planove sa mjerilom 1:500, razmak između profila ne smije prelaziti 50 metara. Potrebno

je snimiti sve karakteristične tačke profila: početak nasipa, kraj nasipa, rubovi kolovoza, i sl

(slika 5.19). Pored toga detalj uključuje i kanalizaciju, propust, saobraćajni znak, električne

stupove. Tačkasti elementi se snimaju sa jednom tačkom, jer se njihov prikaz na planu vrši

pomoću topografskih znakova.

Slika 5.19: Primjer detaljnog snimanja ceste

Pri snimanju zgrada, snimaju se uglovi objekta i mjesta gdje je zgrada u kontaktu sa terenom.

Zgrade snimamo kao odvojene objekte čak i kada se zgrade dodiruju. Kada se radi o planu u

mjerilu 1:500, snima se i vanjsko stubište, rasvjeta, terase i drugi detalji. Zgrade izgrađene od

nestabilnih materijala, koji su bez temelja ne snimamo. Ruševine se snimaju ukoliko su

očuvani zidovi objekta. Zgrade koje su u izgradnji snimamo ukoliko su već završeni temelji.

Napisano je pravilo da se na terenu snimaju svi objekti koji se mogu prikazati na planu. Pri

detaljnom premjeru, važno je odabrati tačke za visinski prikaz, jer je potrebno prikazati

visinske razlike. Prvo se snimaju tačke na brijegu i dolini, a potom se snimaju prelomne i

karakteristične tačke. Udaljenost između snimljenih tačaka je zavisna o mjerilu plana. Kada se

radi o blagom nagibu terena, za snimanje koristimo profile terena. Gustoća profila je zavisna

od konfiguracije terena. Profile je potrebno snimiti i na granicama kultura. (Kogoj, Stopar,

2001)



52

Vode snimamo po mogućnosti pri niskom vodostaju. Kod kopnenih voda, pored snimanja

niskog vodostaja, snimamo i korito rijeke te bazen jezera. Pri snimanju mosta, potrebno je

snimiti tačke gdje se most spaja sa kopnom, te potporne stupove mosta.

5.5.2. Kodirana izmjera detalja

Često se u praksi spominje 'Kodirana tahimetrija' kao jedna od savremenih metoda detaljnog

snimanja. Na taj način se klasična tahimetrija, temeljena na izmjerenoj kosoj dužini i

opažanim uglovima (Hz i V), nadopunjuje kodovima koji detaljima osim geometrijskih

svojstava dodjeljuju i njihove topološke i topografske karakteristike. Nadalje, takav termin je

opravdan i iz razloga što se cijela tehnologija temelji na opažanjima i podacima koji se unose

u totalnu stanicu, tj. u elektronički tahimetar koji ima mogućnost memoriranja.

Međutim, gore navedeni termin, i nije baš najprikladniji naziv, jer osim principa polarnog

snimanja terena - tahimetrije, takvi instrumenti pružaju mogućnost unosa i drugih

alfanumeričkih podataka pa ih je svrsi shodno na taj način iskoristiti. Taj podatak može biti

najbanalniji broj kao što je indeks detaljne tačke, ali i sintaksno složenije prezime i ime

posjednika čije se zemljište snima. Nadalje podaci vrijedni za druge načine snimanja kao što

su ortogonalno snimanje na temelju apscise i ordinate, lučno presjecanje na temelju tri

izmjerene dužine ili kontrolno odmjeranje polarno snimljenog fronta, također se može unositi

u totalne stanice. Na taj se način tahimetri mogu koristiti kao ulazne terenske konzole sistema

kompjuterske obrade geodetskih podataka.

U savremenoj tehnologiji geodetskog snimanja detalja, postoje i dvije, tehnološki, naprednije

metode. U prvom redu to je kinematički GPS, za koji također nema razloga da ne pruža

mogućnost kodiranja. Nadalje, automatizirane i motorizirane totalne stanice koje su radio-

modemom vezane na prizmu, a u koji se unose podaci mjerenja i kodiranja već su realnost

koja se reklamira na domaćem tržištu od gotovo svih proizvođača geodetskih instrumenata.

Međutim, problemi na koje se nailazi pri snimanju intravilana, zaraštenost, nepristupačnost,

optička nedogledljivost ili slaba konstelacija satelita koje opažamo na uskom sektoru neba

između visokih zgrada ili drveća, nameće nam klasičnu tahimetriju totalnom stanicom kao

najbolju metodu snimanja intravilana, posebno za krupna mjerila tj. za katastarske planove u

mjerilu 1:1000 i krupnije. Kad je riječ o snimanju detalja, za razliku od pogleda u budućnost

preko već spomenute GPS kinematike ili robotiziranih totalnih stanica, klasična totalna

stanica je svojim mogućnostima brze izmjere dužine i unosa sekundarnih terenskih podataka -

kodova, reducirala klasičnu terensku ekipu od 5 ljudi (Živković, 1974) na samo dva čovjeka,

jer se zapisnik mjerenja pohranjuje u instrument, a pri izvježbanom kodiranju se ne treba

voditi skica. Čak i kontrolni odmjereni frontovi, bilo da je to fizički obavljeno ručnim

distomatom ili običnim džepnim peterometrom, se mogu lako radio vezom (engl. talky-

walky) javiti opažaču na instrumentu koji ih ručno unese i pohrani u memoriju instrumenta.

[URL15]



53

Tabela 5.1: Primjer kodova terenskih objekata [URL 16]

KOD Terenski objekt Tip KOD Terenski objekt Tip

10 crkva, samostan, sakralna zgrada linija 55 linija dalekovoda linija s topogr.

11 stambena zgrada linija 56 linija podzemnog električnog voda linija s topogr.

12 poslovana zgrada linija 57 velika javna razvodna kutija linija s topogr.

13 garaža, radionica linija 58 mala javna razvodna kutija linija s topogr.

14 šupa, štala, gospodarska zgrada linija 59 stup javne rasvjete linija s topogr.

15 šupa, štala bez čvrstih temelja linija 60 mali vodovodni šaht tačkasta topografija

16 stepenice linija 61 veliki vodovodni šaht tačkasta topografija

17 terasa, lođa, natkriveni prostor linija 62 bunar tačkasta topografija

18 slobodni kod 63 okrugli šaht tačkasta topografija

19 slobodni kod 64 kvadratni šaht linija s topogr.

20 zid linija s topografijom 65 slivnik linija s topogr.

21 zid s ogradom linija s topografijom 66 hidrant tačkasta topografija

22 drvena ili žičana ograda linija s topografijom 67 slobodni kod

23 živica linija s topografijom 68 slobodni kod

24 ograda pod naponom linija s topografijom 69 brklja, rampa linija s topogr.

25 slobodni kod 70 kamen međaš tačkasta topografija

26 linija gornjeg stroja mosta linija 71 trigonometar tačkasta topografija

27 linija donjeg stroja (temelja) mosta linija 72 poligon tačkasta topografija

28 crnogorični drvored linija s topografijom 73 reper tačkasta topografija

29 bjelogorični drvored linija s topografijom 74 markirni kolac tačkasta topografija

30 rub asfaltirane ceste linija 75 položajna oznaka tačkasta topografija

31 rubni kamen, pločnik linija 76 prometni znak linija s topogr.

32 rub neasfaltirane ceste linija 77 slobodni kod

33 branik linija s topografijom 78 slobodni kod

34 gornji rub nasipa s padom ulijevo linija s topografijom 79 slobodni kod

35 situacijska linija linija 80 plinovod visokog tlaka linija s topogr.

36 situacijska linija linija 81 plinovod srednjeg tlaka linija s topogr.

37 rub vodenog toka linija 82 plinovod niskog tlaka linija s topogr.

38 centralna linija prokopa ili

kanalizacije

linija s topografijom 83 plinski šaht linija s topogr.

39 centralna linija otvorene

kanalizacije

linija s topografijom 84 pomoćna linija linija

40 lijeva šina pruge normalnog

kolosijeka

linija s topografijom 85 pomoćna linija linija

41 lijeva šina pruge uskog kolosijeka linija s topografijom 86 pomoćna linija linija

42 lijeva šina pruge tramvaja linija s topografijom 87 pomoćna linija linija

43 centralna linija žičare linija s topografijom 88 pomoćna linija linija

44 gornji rub nasipa s padom udesno linija s topografijom 89 pomoćna linija linija

45 usamljeno crnogorično drvo tačkasta topografija 90 telefonski šaht - mali tačkasta topografija

46 usamljeno bjelogorično drvo tačkasta topografija 91 telefonski šaht - veliki tačkasta topografija

47 raspelo,križ tačkasta topografija 92 telefonska razvodna javna kutija linija s topogr.

48 slobodni kod 93 telefonski kamen tačkasta topografija

49 slobodni kod 94 linija telefonskog voda tačkasta topografija

50 jednostruki električni stup tačkasta topografija 95 telefonski stup - jednostruki tačkasta topografija

51 dvostruki električni stup linija s topografijom 96 telefonski stup - dvostruki linija s topogr.

52 električni A stup linija s topografijom 97 pomoćna tačka tačka

53 linija električnog nadzemnog voda linija s topografijom 98 pomoćna tačka tačka

54 dalekovod linija s topografijom 99 pomoćna tačka tačka

Generalno gledajući, terenski dio obavljaju dvije osobe, opažač, koji je uz instrument i nosač

prizme. Opažač vizira prizmu i pritom mjeri kosu duljinu, te uglove u horizontalnoj i

vertikalnoj ravnini. Na taj se način uspostavlja geometrijska veza između stajališta i detaljne



54

tačke koja se opaža po principu klasične tahimetrije. Bitno je da su oba geodetska stručnjaka

konstantno u kontaktu kako ne bi došlo do grešaka prilikom mjerenja. Poželjno je da figurant

poznaje kodove, te da ih diktira opažaču kako bi se unijeli prije snimanja detalja. Ti su

kodovi zapravo atributi tačaka u predviđenoj bazi podataka na temelju kojih će im se u

digitalnom kartografskom prikazu dodjeljivati simboli iz neke baze (ključa) topografskih

znakova. Opažač prostim okom sa stajališta ne mora razabirati o kojem je detalju riječ, te je

upravo zato nužna radio veza. Opažač unese diktirani kod u instrument, uvizira prizmu, te

izmjeri dužinu i uglove. Na taj se način dobije brzina i jednostavnost pri obradi i ispravljanju

eventualnih grešaka kod mjerenja. (Džapo, Ivašević, Lasić, Šljivarić, 2002)

Objektni kodovi

Uporabom ovakvih ili sličnih kodova na terenu višestruko se pojednostavljuje grafička (CAD)

obrada podataka. Problem spajanja izmjerenih detaljnih tačaka ne postoji jer se pri

procesiranju digitalne slike, tačke istog koda spajaju prema redoslijedu zadanom kodnom

protokolu izmjere na terenu. Pokušamo li jednom rješavati "šumu" od samo stotinjak

snimljenih tačaka bez njihove međusobne topološke veze (frontova pri vođenju terenske

skice) vidjet ćemo da se terensko usporenje zbog kodiranja, ukoliko on pri dovoljnoj

izvježbanosti uopće i postoji, ipak pri obradi isplati jer posao od dva sata svodimo približno

na posao od pola sata. Naime vođenje skice usporuje i dekomodira rad na terenu mnogo više

od kodiranja, naročito kad je ovo izvježbano i rutinirano. Nadalje tako su snimljene tačke

smještene automatski u 90 različitih slojeva (engl. LAYER) što omogućava jednostavniji i

komforniji pregled i selekciju podataka pri obradi digitalnog crteža. (Džapo, Ivašević, Lasić,

Šljivarić, 2002)

Atributni kodovi

Jasno je vidljivo (Tabela 5.1.) da se objektni kodovi numeriraju od 10 do 99. Kodove

numerirane od '01' do '09' iskorištavamo na drugi način te ih nazivamo atributima.

Tabela 5.2: Kodni slogovi terenskih naredbi [URL 17]

ATRIBUT Značenje

01 Tačka je dio krivine interpolirane SPLINE krivuljom

02 Traženje najbliže tačke istog koda

03 Traženje najbliže tačke bilo kojeg koda unutar zadanog

tolerancijskog radijusa 04 Tačka je dio kružne krivine

05 Na posljednju snimljenu liniju baca okomicu udesno

06 Iz tri prethodno snimljene tačke zadanog koda konstruira četvrtu

i crta paralelogram 07 Na posljednju snimljenu liniju baca okomicu ulijevo

08 Zatvaranje poligona

09 Zatvaranje (prekid) objektnog koda

Pri definiranju kodnog protokola iskoristit ćemo te atribute kao primitivne geometrijske

naredbe. Pregled atributa biti će jasniji kad pogledamo tabelu 5.2. (Džapo, Ivašević, Lasić,

Šljivarić, 2002)



55

Naredba prekidanja (zatvaranja) kodne linije "09"

Snimamo li tri zgrade (označene sa I; II; II na slici 5.20) - (objektni kod “11”), prije izmjere

detaljne tačke (dalje u tekstu DT) br. 3 i br. 8 smo trebali naznačiti prekid linije tj. zatvaranje

koda (“1109”) jer u protivnom dobivamo na skici nepoželjne spojne linije između DT br. 3 i

br. 4 tj. između DT br. 8 i br. 9. Nakon što je trenutni kod (“11”) jednom zatvoren pri

njegovom ponovnom korištenju treba ga opet otvoriti. Stajalište ćemo u daljnjem tekstu

označavati sa ST. (Džapo, Ivašević, Lasić, Šljivarić, 2002)

Slika 5.20: Problem nezatvaranja koda

(Džapo, Ivašević, Lasić, Šljivarić, 2002)

Naredbe zakrivljenja linije "01" i "04"

Dvije vrste zakrivljenja se najčešće koriste u praksi. Splajn (engl. SPLINE) krivulja je složeni

kubni polinom koji svojim vrlo glatkim kontinuiranim trendom ima svojstvo da vrlo dobro

aproksimira stvarni tijek neke terenske linije (atribut 01).

Slika 5.21: Prelaz iz prave linije u zakrivljenu


Kružni luk se opet tradicionalno nameće kao najjednostavniji oblik aproksimacije zakrivljene

linije (atribut 04). I kod jedne i kod druge aproksimacije potrebno je da krivulji prethodi

pravac i da iza krivulje slijedi pravac. Na taj se način definiraju ulazno - izlazne tangente, što



56

nam omogućava izradu vrlo glatke, estetski dotjerane linije. (Džapo, Ivašević, Lasić, Šljivarić,

2002)

Konstruiranje paralelograma "06"

Kada želimo konstruirati paralelogram iz 3 snimljene tačke koristimo atribut “06”. Pritom

jedino moramo paziti na redoslijed snimanja triju baznih tačaka (Slika 5.22). Druga snimljena

tačka nam uvijek mora biti nasuprotna tačka onoj koju ne snimamo već konstruiramo. (Džapo,

Ivašević, Lasić, Šljivarić, 2002)

Slika 5.22: Konstruisanje četvrtog vrha paralelograma snimljenog sa 3 tačke


Zatvaranje poligona "08"

Prvenstveno se koristi za snimanje mnogokuta (Slika 5.23) da bismo izvukli posljednju liniju

od zadnje do prve tačke u poligonskom nizu. Bez upotrebe “08” ne bi se iscrtala spojna linija

od DT br. 9 do DT br. 1. '37' je objektni kod koji koristimo za snimanje ruba močvare.


Slika 5.23: Zatvaranje poligona (Džapo, Ivašević, Lasić, Šljivarić, 2002)



57

Konstruranje okomice ulijevo "07" i udesno "05"

Ovi se atributi često koriste na uglovima kuća kako bismo naznačili operateru pri grafičkoj

obradi na koju detaljnu tačku treba spojiti front. U nizovima paralelnih ulica se često prednji i

zadnji front kuća snimaju s odvojenih stajališta te tada takvo atributiranje može olakšati

kasniji ispravak plana, tj. spajanje linja između detaljnih tačaka. Na slici 5.24 se vidi smjer

pružanja zidova kuće. Dužina okomitog segmenta je uvijek polovica dužine na koju se

konstruira okomica. (Džapo, Ivašević, Lasić, Šljivarić, 2002)

Slika 5.24: Konstrukcija lijeve okomice


Traženja prethodno snimljenih tačaka "02" i "03"

Često se kod kodiranja radi kontinuiranosti snimanja isti detalj snima dva puta. Primjerice

kada liniju treba tačno nastaviti s mjesta gdje je onaj njen već prije snimljeni dio prethodno

završio (npr. prethodnog dana). To osim iz grafičko - estetskih pobuda radimo i zato da bismo

izbjegli naknadno traženje diferencijalno sitnih prekida linije zbog pripreme takve linije za

ulazak u neku GIS bazu. Iz istoga razloga i svaki poligon treba biti zatvoreni poligon, jer je

inače digitalna izmjera njegove površine nemoguća.

Bitno je napomenuti da atribut '03', osim što traži najbližu prethodno snimljenu tačku bilo

kojeg objektnog koda, dodijeljuje novosnimljenoj tački koordinate prethodno snimljene tačke,

dok atribut '02' traži isključivo tačku istog objektnog koda te i novosnimljenoj i

prijesnimljenoj tački dodijeljuje koordinate koje su aritmetička sredina dva snimanja. Često

se koristi kod kontrolnog odmjeranja frontova između detalja koji su već snimljeni polarno.


Mjerni kodovi

U posebnu grupu kodova spadaju tzv. mjerni kodovi (Tabela 5.3). To su jednoznamenkasti

kodovi kojima vrlo lahko sa polarnog načina snimanja prelazimo u neke druge mjerne

sisteme (kodovi 4,5,7). Takvi se kodovi koriste i za deklaraciju nekih osnovnih mjernih



58

parametara: npr. visina instrumenta i prizme ili za označavanje pogrešno snimljenih tačaka

itd. (Džapo, Ivašević, Lasić, Šljivarić, 2002)

Tabela 5.3: Mjerni kodovi [URL18]

Kod Značenje

1 Inicijalizacija novog stajališta

2 Zadavanje visine prizme

3 Podaci o stajalištu (visina instrumenta itd.)

4 Dijagonal – lokalni sustav s osnovicom instrument-prizma

5 Ortogonal – lokalni sistem s osnovicom koju čine dva zadnja

snimljena detalja 6 Brisanje krivo snimljene tačke

7 Lučno presijecanje detalja

8 -

9 Naknadno naznačivanje tačke bez visine

5.6. TAČNOST

Razvojem tehničkih mogućnosti geodezije, geometrijska tačnost planova se stalno povećava.

Prvi katastarski planovi nisu trebali imati veliku tačnost jer su služili samo u poreske svrhe.

Kasnije, kada se namjena planova znatno proširila, geometrijska tačnost planova je dobila na

važnosti.

Tačnost izrade geodetskih planova je navedena u projektnoj dokumentaciji ili u relevantnim

standardima (međunarodni ISO, evropski EN ili njemačkim DIN standardima). Razlikujemo

standarde na međunarodnoj, regionalnoj ili nacionalnoj razini. Međunarodni nivo

standarizacije predstavlja Međunarodna organizacija za standardizaciju, koja izdaje

međunarodne standarde – ISO. Regionalni nivo standardizacije, koji je bitan za nas,

predstavlja Evropski komitet za standardizaciju – CEN, koji izdaje evropske standarde – EN.

Na nacionalnom nivou, izradu standarda vrše posebni uredi i organizacije na nivou države,

koji nastoje da ih usklade sa standardima na višem nivou. Ovakvo razmišljanje je sasvim

razumno s obzirom na tendenciju ka jedinstvenom evropskom tržištu i jednostavnoj trgovini

između zemalja. Međunarodne i evropske standarde po potrebi preuzimaju pojedine zemlje

kao nacionalni standard. (Kekec, 2011)

5.6.1. Ocjena tačnosti geodetskih radova

U inženjerskim radovima kao i u geodeziji, tačnost mjerenja vrijednosti se označava sa

standardnim odstupanjem kao mjerom nesigurnosti. Pri mjerenju proizvoljnih parametara u

geodezji (dužina, ugao, ...) nemoguće je izmjeriti stvarnu, apsolutno tačnu vrijednost. Stoga se

u svim slučajevima pojavljuju greške zbog kojih se usvajaju tolerancije mjerenja. Jedinstveno



59

označavanje tačnosti mjerenja, omogućava lakše razumjevanje između inženjera različitih

struka. (Kekec, 2011)

Slika 5.25: Prava, slučajna i sistematska greška (odstupanje)

(Kekec, 2011)

Mjereni podatak je procjena prave vrijednosti i određen je kao aritmetička sredina

ponovljenih mjerenja:

n

i nn X

nn

xxxX

1

21 1... (5.1)

Kada je broj ponavljanja velik n , što u statističkom smislu predstavlja skup mjernih

vrijednosti sa očekivanom vrijednosti µx za mjernu varijablu x. Razlika između izmjerene

vrijednosti i prave vrijednosti mjerenja je pravo odstupanje µi, koje je jednako zbroju

sistematskog i slučajnog odstupanja:

ixi xx ~i (5.2)

Slučajna komponenta ɛ i je razlika između mjerene vrijednosti i očekivane vrijednosti (5.3),

sistematična komponenta x je razlika između očekivane vrijednosti i prave vrijednosti (5.4).

xii x (5.3)

xxx~ (5.4)

Mjerna nesigurnost se lahko može shvatiti kao niz vrijednosti za pravu vrijednost mjerene

veličine. Mjerna nesigurnost obuhvata slučajne i sistematske komponente. Slučajna

komponenta proizilazi iz slučajnih mjernih odstupanja kao u jednačini 5.2, a sistematska

komponenta proizilazi iz jednačine 5.3. Suma kvadrata obje komponente daju mjerno

odstupanje σx.

22

xix (5.5)



60

Sistematska komponenta Δ može biti distribucija mjerenja, za razliku od slučajne komponente

ɛ i, koja je svedena na minimum i može se zanemariti. Sistematski ostaci su dobiveni iz

nedovoljnog poznavanja korekcije i redukcije, koji se mogu smatrati slučajnom varijablom.

Podaci o mjernoj nesigurnosti za mjerni rezultat su dani kao standardna devijacija σx, koji

ukazuju na raspon vrijednosti unutar kojih leži prava vjerovatnost P. (Kekec, 2011)

1P (5.6)

Tabela 5.4: Interval pouzdanosti i vjerovatnost greške

(Kekec, 2011)

Interval pouzdanosti: 1-α Vjerovatnost greške: α

68.25% 31.74%

95% 5%

99% 1%

99.7% 0.3%

U geodeziji se često zahtjeva relativna mjera tačnosti, koja opisuje međusobni položaj dviju

tačaka. Iz toga proizilazi relativna mjerna nesigurnost:

D

xr

(5.7)

Ona ovisi od udaljenosti između tačaka (D>0), koja se na primjer odnosi na položajnu tačnost

tačaka, dužina ovisi od nivelane visinske razlike, izmjerene udaljenosti ili poprečnog

odstupanja u pravcu mjerenja ovisnom o udaljenosti između tačaka.

Kompletan mjerni rezultat može dati:

xx ili D

xx x

(5.8)

gdje je:

x - srednja vrijednost,

x - standardno odstupanje (devijacija),

D – udaljenost između tačaka.

Svi kriteriji tačnosti su tzv. lokalni kriteriji tačnosti. Takvi kriteriji su npr. tačnost

pojedinačnih koordinata, položaj tačke ili skupine tačaka. Ocjena tačnosti obično daje

standardnu devijaciju koordinata tačaka, te standardnu elipsu grešaka. U dvodimenzionalnom

prostoru su predstavljene standardne devijacije σy i σx kao tačnosti tačaka mreže u smjeru

koordinatnih osi y i x. Kao takve, ne prenose sve informacije o tačnosti položaja. Tačnost

položaja u dvodimenzionalnom prostoru je dana sa jednačinom:



61

22

xyp (5.9)

gdje je σp najveća očekivana standardna devijacija položaja tačke. Standardna apsolutna elipsa

grešaka predstavlja prostor pouzdanosti, u kojem se nalazi pravi položaj tačke s vjerovatnošću

od 39.4%. Kada govorimo o trodimenzionalnom položaju tačke, standardna elipsa

pouzdanosti je oko 20%. Relativna elipsa grešaka predstavlja zonu pouzdanosti osnovanu za

određivanje koordinatnih razlika između dviju tačaka. U geodeziji se obično, za procjenu

tačnosti uzima interval pouzdanosti od 95%. (Kekec, 2011)

5.6.2. Procjena preciznosti koordinata tačaka detalja

Geodetska mjerenja su esencijalni dio projekta izrade grafičkog djela geodetskog plana, i u

isto vrijeme jedini podaci koji nisu preuzeti. Ovo je takođe dio projekta koji ima najveći uticaj

na tačnost konačnog proizvoda. Stoga je razumljiva ozbiljnost i opreznost koja se traži od

terenske ekipe koja vrši opažanja. Snimanje detaljnih tačaka na terenu je moguće izvesti

pomoću više metoda, i na geodeti je da odabere onu koja u datim uslovima najbolje odgovara.

Klasične terestričke metode izmjere

Pod pojmom klasična terestička izmjera smatramo izmjeru (mreža i detalji – detaljna izmjera)

koja upotrebljava klasične (terestičke) metode izmjere za određivanje:

horizontalnog položaja:

o triangulacija i

o trilateracija.

visine:

o trigonometrijski nivelman i

o geometrijski nivelman.

Metode omogućavaju razvoj geodetskih mreža i detaljne izmjere, koja kombinira geodetske

tačke sa terestičkim geodetskim mjerenjima, odnosno mjerenje horizontalnih uglova, dužine,

zenitnih udaljenosti i visinskih razlika koristeći klasične geodetske instrumente teodolit,

elektronski daljinomjer i nivelir.

Tačnost teodolita pri mjerenju horizontalnih uglova i zenitne udaljenosti su dva glavna

tehnička podatka instrumenta. Donošenje tačnosti proizvođača se odnosi na standardiziran

postupak ispitivanja instrumenta DIN 18723 – 3 ili ISO 17123. Vrijednosti SDIN 18723-THEO-Hz ili

SDIN 18723-THEO-V i SISO, procjenjuju se iz rezultata mjerenja po girusnoj metodi (DIN 60

mjerenja, ISO 32 mjerenja) za horizontalne uglove, odnosno na osnovu odstupanja od

aritmetičke sredine iz rezultata niza mjerenja u odabranoj mreži (DIN 48 mjerenja, ISO 32



62

mjerenja) za vertikalne uglove. Vrijednosti daju standardnu devijaciju u horizontalnom pravcu

promatranu jednom u oba kružna mjesta. (Kekec, 2011)

Tačnost daljinomjera je dana pomoću dva parametra σ[mm] i σ[ppm]. Prvi određuje utjecaj

konstantnog dijela greške, a drugi utjecaj greške, koja ovisi o veličini dužine.

Tačnost mjerenja dužine se izračunava prema jednadžbi (5.10) :

2

][][][][ )( 22 kmppmmmmmD D (5.10)

Položajna tačnost katastarskog prikaza

Položajna tačnost katastarskog prikaza se procjenjuje na tri načina:

položajna tačnost, procjenjena na osnovu kvalitete umetanja u državni koordinatni

sistem pomoću transformacije tačaka,

položajna tačnost, procjenjena na osnovu odgovarajuće transformacije pomoću

kontrolnih tačaka,

položajna tačnost, procjenjena na osnovu katastarskih tačaka.

Dobivene vrijednosti su realni brojevi koji predstavljaju standardnu devijaciju položaja tačaka

u metrima. Ako podaci imaju vrijednost 0, znači da pri numeričkoj izmjeri i procesu izrade

digitalnih katastarskih planova nije primjenjena transformacija. (Kekec, 2011)

Slika 5.26: Katastarske tačke



63

Položajna tačnost katastarskih tačaka

Katastarska tačka je podatak u evidenciji katastra zemljišta, koji pruža granice parceli.

Upotrebljava se za računanje površine i postupak provođenja geodetskih usluga. Koordinate

su u Gauss – Krueger - ovom koordinatnom sistemu. Na granicama se nalaze parcele i

određuju svoje granice. Pravila su određena na terenu. Katastarske tačke mogu imati različitu

ulogu, pa se koriste u različitim postupcima:

za naglašavanje pri graničnom postupku,

za prijenos ili parcelaciju,

kao tehničke tačke,

kao korištene tačke,

kao određene tačke u uređivanju i mijenjanju granica,

uređena i

djelimično uređena tačka.

Katastarske tačke je moguće dobro postaviti na terenu. Njeni atributni podaci daju

informacije:

o rasporedu unutar katastarskog područja,

o načinu određivanja položaja tačke,

o njenoj tačnosti i ulozi,

o položaju tačke (koordinate) i

O broju postupaka, u kojima je katastarska tačka nastala, mijenjala se ili bila

uklonjena.

Katastarske tačke imaju dodatno izmjerene koordinate položaja (grafičke) koordinate. To su

koordinate tačaka na granicama parcela za digitalni katastarski plan. Na području numeričkog

katastra mjerene su iste grafičke koordinate.

Položajna tačnost katastarskih tačaka ovisi o kvaliteti geodetske mreže, ulozi katastarskih

tačaka i načinu uspostavljanja katastarskih tačaka. U praksi imamo veća ili manja odstupanja

koordinata katastarskih tačaka od terenske izmjere. To ovisi da li je trigonometrijska ili

poligonska mreža, s kojima se mjerenja izvode u slučaju klasičnih mjerenja, i kvalitete

lokalnih parametara transformacije u slučaju mjerenja GNSS prijemnika. Često se događa da

su koordinate katastarskih tačaka pogrešno određene, uglavnom zbog pogrešnih

transformacijskih parametara. Ako pronađete takvu grešku, potrebno je obavijestiti nadležnu

regionalnu geodetsku upravu. (Kekec, 2011)



64

5.7. OBRADA I INTERPRETACIJA REZULTATA

Nakon mjerenja potrebno je obraditi mjerne vrijednosti dobivene mjerenjem. Podatke

možemo obrađivati pomoću raznih programskih alata. Softver mora omogućiti dobru

pretvorbu mjerenih vrijednosti u oblik pogodan za izravnanje. Prvo je potrebno izmjerene

vrijednosti pripremiti za izravnanje. Pripremamo ih tako, da izračunamo izmjerene vrijednosti

i uklonimo grube greške. Iz posmatranog horizontalnog pravca, potrebno je u dva ili više

girusa izračunati aritmetičku sredinu u svakom smjeru. Aritmetičke sredine izračunate za

svaki horizontalni pravac su spremne za izravnanje. Sa promatrane udaljenosti, nekoliko puta

izračunamo aritmetičku sredinu. Prije izravnanja, potrebno je reducirati dužinu koju smo

mjerili. Iz opažanih zenitnih udaljenosti takođe računamo aritmetičku sredinu za svaku

zenitnu udaljenost. U nastavku je potrebno, reducirati dužine i izračunati visinske razlike. Pri

izravnanju ćemo izračunati visinske razlike. (Zupančić, 2010)

5.7.1. Izračunavanje visinskih razlika

Visinske razlike možemo lahko izračunati na dva načina, iz izmjerenih zenitnih udaljenosti i

izračunati horizontalnu udaljenost ili mjeriti kosu udaljenost između tačaka. U prošlosti su se

prvo određivale horizontalne koordinate tačaka. Nakon što se dobiju koordinate, iz njih se

računa horizontalna dužina, koja se uzima u obzir pri računanju visinske razlike. Ova metoda

se i danas koristi u slučaju kada tačka nije dostupna i kada ne možemo izmjeriti kosu dužinu

između tačaka. Danas, instrumenti nam omogućavaju mjerenje kose dužine, ali pri računanju

uzimamo u obzir kosu mjerenu udaljenost koja je reducirana na meteorološke popravke. Pri

računanju je važno da je dužina mjerena sa dovoljnom preciznošću i da se koristi što tačnija

jednačina. Pri računanju se koristi i visina instrumenta i reflektora. Pri računanju koristimo

konstantne vrijednosti kao što su polumjer Zemlje (R), koeficijent refrakcije (k) i geoidna

ondulacija (∆N).

R=6 378 000 m

k=0.13

∆N=45 m

Tako izračunate visinske razlike su spremne za visinsko izravnavanje tačaka izmjerene mreže.

(Zupančić, 2010)

5.7.2. Redukcija dužina

Dužina koja je izmjerena instrumentom ne koristi se direktno za dalje računanje koordinata.

Izmjerena dužina je dužina od instrumenta do reflektora, koja je pod uticajem meteoroloških

parametara sklona promjenama. Visina instrumenta i reflektora je visina od tačke na terenu do

referentne tačke na instrumentu. Budući da se tačke na terenu nalaze na nekoj nadmorskoj

visini, dužina između njih nije korisna za računanje odabrane zajedničke površine. Zbog toga,



65

potrebno je dužinu reducirati, i tako dobivena dužina se koristi za računanje koordinata

tačaka.

Reducirati dužinu znači popraviti dužinu za meteorološke, geometrijske i projekcijske

popravke. Reducirati dužinu za meteorološke popravke znači izračunati razliku između kosih

zakrivljenih dužina i kose dužine između instrumenta i reflektora. Računamo prvu brzinsku

korekciju koja uzima u obzir stvarnu brzinu svjetlosti zbog promjenjivih optičkih svojstava

atmosfere. Prvu brzinsku korekciju dobijemo tako da na osnovu valne dužine nosivog vala

izračunamo referentni indeks loma za normalnu atmosferu. Iz izračunatih meteoroloških

podataka izračunamo stvarni indeks loma zraka. Prva brzinska korekcija se izračuna na

osnovu razlike između referentnog i stvarnog indeksa loma.

Druga brzinska korekcija je greška interpolacije meteoroloških parametara i vrlo je male

vrijednosti.

Dužina koja je popravljena za meteorološke popravke se dalje popravlja za geometrijske

popravke. Geometrijske popravke predstavljaju razliku između prostorne krivulje, koja je

definirana sa refrakcijskom krivuljom i dijagonalne kose dužine na nivou tačaka. Posebno je

potrebno razmotriti popravke uslijed zakrivljenosti refrakcijske krivulje, koja opisuje snop

zraka, te popravke horizontalnog i vertikalnog ekscentriciteta daljinomjera i reflektora.

Dužina, popravljena za geometrijske popravke, je kosa dužina na nivou tačke ili dužina

kamen – kamen. Pri toj redukciji je potrebno dodatno povećati tzv. mjerene veličine kao što

su: visinska razlika, zenitna udaljenost, zakrivljenost Zemlje itd. Dužinu kamen – kamen je

potrebno popraviti za projekcijske popravke. Računanje i uvrštavanje projekcijske popravke

znači prelazak sa prostorno kose dužine na sferni luk na nivou referentnog horizonta, a potom

u izabranu projekcijsku ravninu. Za računanje popravaka, potrebne su elipsoidne visine, ali

problem je jer su općenito dostupne samo nadmorske ili ortometrijske visine, koje su

dobivene metodom trigonometrijskog nivelmana, a odnose se na površinu geoida.

Spomenute geometrijske redukcije dijelimo u dvije skupine i to:

razlike između dužina tetiva u ovisnosti o uglu i visini,

razlike između dužina na izabranoj referentnoj plohi i izabranoj projekcijskoj ravnini.

Način računanja ovisi o raspoloživim ili datim mjerenim vrijednostima. Pri tom koristimo

pojednostavljene jednačine, dobivene određenim pojednostavljenjima. Na kraju, dužinu

reduciramo na projekcijsku ravninu i moduliramo je. Takva reducirana vrijednost dužine je

podatak, koji koristimo pri izravnanju. (Zupančić, 2010)

5.7.3. Izravnanje

S prethodnim računanjem smo pripremili podatke za izravnanje. Pretpostavimo da su iz

mjerenja izbačene sve grube greške. Mrežu izravnavamo po strogoj metodi, posebno za

horizontalne koordinate i posebno za računanje visina. Izravnanje se mora striktno izvesti po

metodi najmanjih kvadrata. Pri tome, mogu se upotrijebiti različiti programski alati ( Gem,

GEOS, Winram, Liscad, Winvim, Winram, Trim...). Težine mjerenih veličina utvrđujemo na



66

osnovu tačnosti korištenog instrumenta i metode rada ili na osnovu prethodne procjene

opažanja.

Prethodna ocjena opažanja se izvodi prije izravnanja. Njena svrha je da otkrije grube greške

opažanja. Da je prethodna ocjena opažanja potrebna proizilazi iz činjenice da izravnanje po

metodi najmanjih kvadrata smanjuje mogućnost otkrivanja grubih grešaka opažanja. Opažanja

analiziramo na osnovu uvjetnih jednačina, koje moraju dovršiti opažanje. Upotrebljavaju se

jednostavne kontrole, kao što su suma uglova u poligonu, suma komponenata osnovnog

vektora itd. Osnova za sve postupke utvrđivanja prisutnosti grubih grešaka u mjerenima su

statistički testovi. Statistički testovi su povezani sa distribucijom opažanja i njihovoj

usklađenosti sa unaprijed pretpostavljenom distribucijom.

Nakon izravnanja slijedi ocjena rezultata izravnanja. Rezultat izravnanja je vektor izravnatih

mjerenja i vektor ocijenjenih koordinata tačaka mreže. Potrebno je utvrditi da li su dobiveni

rezultati pouzdani za dalje korištenje. Tako pri ocjeni rezultata izravnanja uglavnom

uklanjamo grube greške opažanja.

Odnosno pretpostavimo da smo grube greške opažanja uklonili tijekom mjerenja ili prethodne

obrade opažanja ili prilikom ocjene opažanja. Za ocjenu popravaka opažanja i za otkrivanje

malih grešaka opažanja koristimo postupke kao što su: globalni test i pregled mjerenja,

otkrivanje popravaka pogrešnih promatranja ili tau – test.

Takođe, potrebno je ocijeniti kvalitetu mjerenja u mreži. Kriteriji kvalitete su ovisni od

zadatka koji se obavlja. Općenito, postoje tri kategorije kriterija za procjenu kvalitete. To su:

tačnost mreže, pouzdanost mreže i troškovi za provedbu mreže. Tačnost ocijenjenih veličina

ovisi o tačnosti promatranih veličina i geometriji izmjerene mreže. Ako pretpostavimo, da

smo iz mjerenja isključili slučajni utjecaj grubih i sistematičnih grešaka, tačnost izmjerne

mreže predstavlja mjeru za varijable u mreži. Pouzdanost izmjerene mreže se odnosi na

sposobnost za otkrivanje i lociranje grubih i sistematičnih grešaka, te na odgovor mreže da su

neotkrivene grube greške u mreži zanemarljive.

Na kraju prikazujemo rezultate izravnanja. To su definitivne vrijednosti horizontalnih

koordinata i nadmorskih visina tačaka mjerene mreže, te podaci o tačnosti mjerenih i traženih

veličina. Rezultatima takođe prilažemo ispis datoteke rezultata izravnanja.



67

6. PRAKTIČNI DIO ZADATKA

Praktični primjer se provodi u cilju utvrđivanja prednosti i nedostataka rada sa totalnom

stanicom Topcon IS 203 pri snimanju detalja, kao i utvrđivanja pouzdanosti mjerenja

prikupljenih automatiziranim tehnikama. Na početku rada su spomenute novosti i prednosti

koje nudi instrument. Neke od njih su automatsko viziranje, automatsko praćenje markice te

vođenje skice na instrumentu uz pomoć programske opreme Toposurv.

Slika 6.1: Područje snimanja

U praktičnom primjeru je provedeno detaljno snimanje na izabranom testnom području u

cilju izrade digitalnog geodetskog plana. Testno područje se vidi na slici 6.1. Snimljeno

područje se nalazi u sklopu kompleksa Građevinskog fakulteta u Sarajevu, u bližoj okolini

Instituta za materijale i konstrukcije. Veličina testnog područja je 78m x 90m.

Oprema koja je korištena pri snimanju obuhvata Topcon IS 203, Laica TC 605, tri stativa,

dvije prizme, džepna meteorološka stanica, džepna pantljika, cirkularna prizma sa markicom i

FC – 250 kontroler.



68

31

8248

1

6

6533

550

4

858

400

6533

650

4

858

450

6533

550

4

858

450

6533

550

4

858

400

6533

650

4

858

450

6533

550

BOSNA I HERCEGOVINA

OPÆINA CENTAR

K.O. KOŠEVO 24

858

450

L.D. SA 109-b

R 1:500

Slika 6.2: Skica poligonog vlaka

Slika 6.3: Način stabilizacije tačaka korištenih u vlaku



69

Na terenu je prvo razvijen zatvoreneni poligoni vlak (slika 6.2) , kojeg čine tačke 1, 2, 6 i

8248, tačka 8248 predstavlja poligonu tačku. Mjerenja su izvršena totalnom stanicom TC 605.

Obrasci 1, 1V i trigonometrijski obrazac 19 su dati u prilozima 1,2 i 3.

Tačke korištene u vlaku su postojeće tačke u krugu fakulteta, način njihove stabilizacije

vidljiv je na slici 6.3. Tačke su odabrane tako da se ostvari preglednost čitavog područja koje

se snima.



70

6.1. NA TESTNOM PODRUČJU IZVRŠITI SNIMANJE ZA POTREBE

IZRADE PLANA

Nakon računanja tačaka vlaka pristupilo se mjerenjima potrebnim za izradu geodetskog plana.

Mjerenje detalja je provedeno polarnom metodom mjerenja.

Slika 6.4: Kreiranje novog posla

Na početku mjerenja potrebno je na instrumentu napraviti novi posao, u kojem će biti

pohranjeni podaci mjerenja. U programu TopoSURV napravljen je novi posao u meniju

posao. Zatim nam se otvori novi prozor u koji unosimo osnovne informacije kao što su ime

mjesta, ime operatora i komentari (Slika 6.4).

Slika 6.5: Korišteni kodovi

U novi posao se mogu uvesti ili ručno unijeti podaci o poznatim tačkama, koje je potrebno

mjeriti. Imali smo četiri poznate tačke: 1, 2, 6 i 8248, koje su ručno unešene jer nije bilo

potrebe za prebacivanjem sa računara zbog malog broja poznatih podataka. Prije toga,

možemo uvesti ili kreirati kodove i slojeve koji nam pomažu pri vođenju skice na zaslonu

instrumenta. Oni se takođe mogu kreirati u toku mjerenja. Nije bilo potrebe za kreiranjem

novih kodova pri mjerenju na terenu, jer su svi potrebni kodovi bili formirani u softveru

TopoSurv. Na snimljenom terenu se nalazi deset vrsta detalja, a to su: stanica (STN - station),



71

orijentacija (BS - backsight), put (DWY - driveway), zgrada (BL – building line), ograda (F -

fence), drvo (TREE), šaht (MN - manhole), granica posjeda (PL – property line), saobraćajni

znak (SIGN), karakteristične tačke terena (MS - miscellaneous).

Slika 6.6: Unošenje atmnosferskih parametara

Spisak kodova sa njihovim imenima, simbolima, bojama, stilom iscrtavanja i pripadajućim

lejerom pri iscrtavanju se može vidjeti na slici 6.5. Na terenu se nalaze tri vrste ograde:

željezna, drvena i živica za koje je korišten isti kod, ali su se mjenjali atributi koda (IR - iron,

WD - wooden, HD - hedge).

Prije nego što počnemo s mjerenjem, u meniju izbornik/konfiguracija unesemo atmosferske

parametre. Ove postavke vrijede za novi posao. Obavezno je unijeti temperaturu i zračni

pritisak, koje instrument koristi pri računanju redukcije dužina (Slika 6.6). Takođe se mogu

podesiti faktori mjerila ukoliko ima potrebe. Nakon što smo postavili instrument, napravili

novi posao i unijeli parametre, možemo početi sa mjerenjem. Potrebno je postaviti instrument

na stanicu i izvršiti orijentaciju. U primjeru se koristimo poznatim tačkama zatvorenog

poligonog vlaka čije su koordinate prethodno izračunate.

Slika 6.7: Podešavanje stajališta i orijentacije

Orijentaciju možemo izvesti sa funkcijom St/OR u meniju survey. Pri tome se otvara prozor

za podešavanje stanice i orijentacije (Slika 6.7). U polju za stanicu i orijentaciju unesemo

tačke koje smo prethodno pohranili u memoriju instrumenta. Zatim naviziramo prema tački,



72

pritisnemo tipku ZERO, a zatim postavimo orijentacijski ugao na 0°00'00'' ukoliko smo

postavili proizvoljno stajalište ili naviziramo prethodno unesenu orijentaciju i pritisnemo

tipku SET kao u ovom slučaju. Zatim pritisnemo tipku nastavi, kako bismo provjerili

orijentaciju, pri čemu će instrument mjeriti.

Slika 6.8: Prikaz vrijednosti mjerenja

Potom se otvara novi prozor gdje ćemo vidjeti rezultate kontrole orijentacije. Instrument nam

daje ugaona odstupanja te odstupanja koordinatnih osi. Ako su odstupanja u dozvoljenim

granicama, pritisnemo tipku zatvori i instrument je orijentisan. U suprotnom, potrebno je

ponoviti orijentaciju instrumenta. Tijekom mjerenja, u bilo kojem trenutku je moguće

provjeriti orijentaciju, što je potrebno raditi nakon svakih 20 detaljnih tačaka. Softver

omogućava mjerenje orijentacije u dva položaja.

Nakon izmjerene orijentacije ili izračunatog slobodnog stajališta (kada nam nije poznato

stajalište), možemo nastaviti sa mjerenjem detalja. Mjerenje detalja počinjemo pomoću

funkcije opažanja u meniju survey. Otvara se prozor, gdje se obavljaju mjerenja i u kojem

tački lahko možemo dodjeliti ime, broj, kod i visinu signala. Određivanjem koda i opisa,

dodjeljujemo tački atribute pomoću kojih se može iscrtati skica. Pritiskom na tipku mjeri,

instrument obavlja mjerenje i prikazuje mjerene vrijednosti na ekranu (Slika 6.8).

Detaljnu tačku možemo signalizirati pomoću reflektora ili izvesti mjerenje bez upotrebe

reflektora. U ovom praktičnom zadatku isključivo je korišteno mjerenje na prizmu. Da bismo

izvršili mjerenja bez upotrebe reflektora potrebno je ući u meni zvjezdica u kojem pritisnemo

na tipku NP, što znači da se može obavljati mjerenje bez upotrebe reflektora (slika 6.9).



73

Slika 6.9: Meni zvjezdica

Drugi način mjerenja sa instrumentom je odabir karte. Pod odabirom karte vidimo skicu, koja

je automatski nacrtana i koja se ažurira sa svakom snimljenom tačkom. Ovaj način mjerenja je

bio prikladniji i većinu vremena je upravo ovaj način i korišten. Način iscrtavanja skice je

zavisan od načina kodiranja i dodjeljivanja atributa tačkama. Pri izradi kodova potrebno je

odrediti naziv koda, način crtanja tačke i linije, te stil crtanja. Ovaj postupak je objašnjen u

prethodnom tekstu ovog poglavlja.

6.1.1. Obrada i interpretacija rezultata mjerenja

Kao osnova za izradu plana korištena je skica koja je iscrtana u toku mjerenja na terenu uz

pomoć kodiranja i dodjeljivanja atributa tačkama. Skicu izrađenu tijekom mjerenja

prebacimo zajedno sa mjerenjima na računar.

Slika 6.10: Korištena verzija Topcon Link-a



74

Slika 6.11: Spremljeni dwg fajl

Prebacivanje podataka na računar izvršeno je prebacivajući podatke sa instrumenta na USB

stik te potom na računar. Prebačeni podaci su otvoreni pomoću programa Topcon Link verzija

8.0.0. (Slika 6.9). Nakon prebacivanja podataka na računar i spremanja datoteke u dwg

formatu, otvoreni su pomoću softvera Autocad (Slika 6.10).

Na slici 6.11 vidimo skicu iscrtanu na terenu sa dodatnim informacijama o tačkama i linijama

kao što su broj tačke, njena visina, kojem kodu pripada i dodjeljene atribute. Problem se javio

u načinu spajanja kodiranih tačaka na skici koju je iscrtavao softver TopoSurv, jer ne postoji

kod koji definiše redosljed spajanja tačaka. Slike 6.12 prikazuje na koji način TopoSurv vrši

spajanje tačaka na skici, dok slika 6.13 prikazuje pravilnu geometriju objekta.



75

Slika 6.12: Pogrešno spajanje tačaka

Slika 6.13: Pravilno spajanje tačaka

U izradi plana, veliku pomoć pružaju kodovi koji se dodaju pri mjerenju i koji potom

pokazuju šta predstavlja koja tačka, te nije potrebno koristiti klasičnu skicu. Tačnije rečeno

kod mjerenja sa ovim instrumentom nije potrebna klasična skica, ali je vođenja zbog

kontrole. Pri testiranju i provjeri nacrtane skice na zaslonu instrumenta te prednosti vođenja

iste, može se zaključiti da je pri mjerenju korisno dodavati kodove tačkama i zapisivati

njihove atribute radi lakšeg snalaženja na terenu kao i pri obradi podataka. Naime kada na

ekranu imamo prikazanu skicu do tada snimljenog terena, nikada nismo u dilemi šta je

snimljeno do tada i je li šta preskočeno. Međutim, potpuna automatizacija pomoću ovog

softvera nije moguća. Da bi kao rezultat snimanja dobili izrađen geodetski plan, bio bi



76

potreban softver koji bi preuzeo skicu sa terena i ucrtao topografske znakove, koje bi potom

rasporedio po kategorijama u bazi podataka.

Geodetski plan nakon popravke grešaka koje su bile na skici prebačenoj sa instrumenta se

nalazi u prilogu broj 4.



77

6.2. DIO PODRUČJA SNIMITI KORIŠTENJEM MOGUĆNOSTI

AUTOMATSKOG VIZIRANJA I TRAŽENJA CILJA TE UPOREDITI

SA KLASIČNIM VIZIRANJEM

Na području koje je snimano za područje izrade geodetskog plana, odabrano je petnaest

tačaka na kojima će biti uspoređeni rezultati snimanja uz upotrebu klasičnog viziranja

operatora i automatskog viziranja instrumenta te praćenja prizme.

Tabela 6.1: Koordinate dobivene pri snimanju uz upotrebu automatskog praćenja i viziranja

stanica vizura X Y H

i j m m m

PB 6 4858390,138 6533634,070 482,019

4858390,138 6533634,061 482,019

108 4858394,786 6533642,658 482,564

4858394,791 6533642,660 482,563

108/1 4858394,586 6533643,500 482,592

4858394,588 6533643,500 482,592

201 4858397,520 6533649,022 483,731

4858397,521 6533649,024 483,731

1002 4858409,500 6533661,150 485,345

4858409,494 6533661,153 485,345

1003 4858376,123 6533651,886 482,360

4858376,110 6533651,878 482,360

x2 4858299,289 6533684,504 481,224

4858299,292 6533684,510 481,225

kb 4858256,635 6533653,142 479,810

4858256,632 6533653,150 479,810

103 4858302,960 6533640,743 480,354

4858302,966 6533640,746 480,355

x1 4858299,839 6533604,544 471,977

4858299,838 6533604,550 471,976

56 4858335,761 6533611,278 476,648

4858335,761 6533611,278 476,649

kb1 4858349,291 6533628,416 481,334

4858349,290 6533628,415 481,334

31 4858385,663 6533621,229 481,386

4858385,663 6533621,240 481,386

104 4858360,483 6533608,810 479,449

4858360,486 6533608,817 479,450

200 4858357,037 6533610,881 479,127

4858357,023 6533610,884 479,125



78

Tabela 6.2: Koordinate dobivene pri klasičnom snimanju viziranjem operatora na prizmu

stanica vizura X Y H

i j m m m

PB 6 4858390,128 6533634,047 482,012

4858390,125 6533634,058 482,018

108 4858394,785 6533642,682 482,581

4858394,785 6533642,681 482,592

108/1 4858394,580 6533643,516 482,571

4858394,580 6533643,517 482,572

201 4858397,532 6533649,031 483,755

4858397,524 6533649,028 483,760

1002 4858409,508 6533661,144 485,359

4858409,495 6533661,158 485,321

1003 4858376,122 6533651,899 482,374

4858376,123 6533651,893 482,377

x2 4858299,291 6533684,508 481,236

4858299,287 6533684,511 481,243

kb 4858256,610 6533653,101 479,832

4858256,611 6533653,101 479,836

103 4858302,962 6533640,720 480,361

4858302,963 6533640,719 480,351

x1 4858299,841 6533604,553 471,981

4858299,845 6533604,554 471,972

56 4858335,749 6533611,293 476,653

4858335,773 6533611,284 476,661

kb1 4858349,298 6533628,418 481,343

4858349,307 6533628,416 481,336

31 4858385,655 6533621,223 481,399

4858385,650 6533621,225 481,351

104 4858360,493 6533608,803 479,440

4858360,498 6533608,804 479,410

200 4858357,032 6533610,872 479,149

4858357,034 6533610,872 479,113



79

Čitav postupak mjerenja je objašnjen u prethodnom poglavlju pa nema potrebe opisivati

način mjerenja. Svaka tačka je snimljena dva puta, što je vidljivo i u tabelama 6.1 i 6.2.

Slika 6.14: Pozadina tačke x1

Slika 6.15: Pozadina tačke 1002



80

Vremenski posmatrano, klasično viziranje je znatno brži postupak. Ovo se javlja iz dva

razloga, prvi je to što instrument traži prizmu svaki put kada dođe do prekida dogledanja

između prizme i instrumenta.

Slika 6.16: Testno područje

Drugi razlog je dužina traženja prizme. Ovaj proces može znatno potrajati ukoliko se u okolici

nalaze staklene ili slične dobro ispolirane površine jer zbunjuju procesor velikim odbijanjem



81

svjetlosti. Ovakav slučaj se pojavio pri opažanju na tačku X1 jer se nalazi ispred objekta sa

velikim staklenim površinama, što je vidljivo na slici 6.13.

Ovaj proces se još više zakomplikuje ukoliko na području oko stajališta prolaze automobili,

jer instrument prepoznaje prozor automobila kao prizmu i nastavlja da prati automobil do

trenutka kada se vozilo gubi iz vidokruga. Ovaj problem se javio pri opažanju na tačku 1002

(slika 6.14)

6.2.1. Obrada i interpretacija rezultata mjerenja

Za svaku tačku su određene definitivne koordinate kao srednja vrijednost iz dva mjerenja, te

su određene koordinatne razlike između dvije serije mjerenja. Tabela ispod pokazuje razlike u

dobivenim koordinatama iz mjernja klasičnim viziranjem i automatiziranim viziranjem, te

najveća odstupanja koja su boldirana.

Tabela 6.3: Dobivene koordinatne razlike

vizura ΔX ΔY ΔH

j m m m

6 -0,012 -0,013 -0,004

108 -0,003 0,022 0,023

108/1 -0,007 0,016 -0,020

201 0,008 0,007 0,026

1002 0,005 0,000 -0,005

1003 0,006 0,014 0,015

x2 -0,002 0,003 0,015

kb -0,023 -0,045 0,024

103 0,000 -0,025 0,001

x1 0,004 0,007 0,000

56 0,000 0,010 0,009

kb1 0,012 0,001 0,006

31 -0,010 -0,011 -0,011

104 0,011 -0,010 -0,024

200 0,003 -0,010 0,005

Na slici 6.13 vidimo područje na kojem se nalaze tačke na osnovu kojih je izvršena usporedba

viziranja. Dužine do tačaka se kreću od 11m do 144 m. Poziciona greška automatskog

viziranja se povećava sa povećanjem dužine do prizme. Tako možemo primjetiti da je najveće

odstupanje između dobivenih koordinata pri mjerenju na tačku KB do koje je ujedno i najveća

dužina.



82

Grafikon 6.1: Odstupanja po koordinatnim osama

Grafikon 6.2: Odstupanja po X osi

0.000

0.010

0.020

0.030

0.040

0.050

6 108 108/1 201 1002 1003 x2 kb 103 x1 56 kb1 31 104 200

Odst

upan

ja p

o o

sam

a [m

]

Brojevi tačaka

ΔX

ΔY

ΔH

0.000

0.010

0.020

0.030

0.040

0.050

Odst

upan

ja p

o X

osi

[m

]

ΔX



83

Grafikon 6.3: Odstupanja po Y osi

Grafikon 6.4: Odstupanja po visini

Odstupanja kod ostatka tačaka imaju otprilike iste vrijednosti odstupanja do 2,5 cm osim

pomenute tačke KB koja ima znatno veća odstupanja od 4,5 cm. Visinski najveće odstupanje

ima tačka 201. Odnos grešaka i dužina je prikazan u grafikonu ispod.

0.000

0.010

0.020

0.030

0.040

0.050

Odst

up

anja

po

Y o

si [

m]

ΔY

0.000

0.010

0.020

0.030

0.040

0.050

Odst

upan

ja p

o H

osi

[m

]

ΔH



84

Grafikon 6.5: Prikaz koordinatnih odstupanja po osama zavisno od dužine

Tačke koje su se koristile za ovo testiranje, tačnije njih petnaest je snimljeno za 21 minutu

klasičnim viziranjem, a automatskim viziranjem za 39 minutu, što predstavlja vremensko

povećanje od 185 %.

Grafikon 6.6: Vremenski utrošak različitih viziranja

0.000

0.010

0.020

0.030

0.040

0.050

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

10

0

11

0

120

13

0

14

0

15

0

16

0

Odst

up

anja

po

osa

ma

[m]

Dužina do

tačke [m]

ΔX

ΔY

ΔH

Utrošak vremena pri viziranju

operatora

35%

Utrošak vremena pri

automatizovanom viziranju%

60%



85

7. ZAKLJUČAK

Svrha ovog diplomskog rada je ispitivanje novosti koje nam pruža robotizovani tahimetar

Topcon IS 203 i pri tome utvrđivanje korisnosti kao i pouzdanosti tahimetra pri detaljnoj

topografskoj izmjeri sa naglaskom na automatizaciju procesa.

Na početku rada je prikazan historijski razvoj kroz četiri faze; antičku, optičku, elektro -

optičku i multisenzorsku. Pregled obuhvata razvoj instrumenata drevnih naroda iz doline

Eufrata i Tigrisa pa do današnjih visoko sofisticiranih instrumenata. Ovaj pregled nam pruža

uvid u tok razvoja geodetskog instrumentarija, način razmišljanja geodeta u različitim

periodima, najveća otkrića svake od faze razvoja kao i značajne preokrete koji su rezultirali

razvoj automatiziranih instrumenata.

U nastavku rada se opisuje tahimetar IS 203 i softver proizvođača Topcon koji je korišten u

radu. Rad se temelji na upotrebi jednog instrumenta u inženjerskoj praksi i izradi planova te

nastoji prikazati prednosti, mane, novosti i način korištenja instumenta. Prilikom prikupljanja

literature o instrumentu, primjetio sam različitu upotrebu terminologije i različite tehničke

podatke koji se navode za instrument. Ova različitost je uzrokovana različitim tržištima na

kojima se prodaje instrument. Većina izvora podataka je ustvari promotivni materijal koji ima

u cilju bolju prodaju instrumenta, što objašnjava prikaz tehničkih podataka u što boljem

svjetlu. Tako da je jedan od ciljeva procjena tehničkih novosti, uvjeravanje u prednosti i

otkrivanje slabosti ovog instrumenta. Iduće poglavlje govori o vrstama, namjeni, načinu

izrade te zakonima i propisima izrade geodetskih planova. Ovaj teoretski dio je bio potreban

kao uvod za mjerenja potrebna za izradu plana i samu izradu geodetskog plana.

Snimanje za potrebe plana i testiranje je provedeno na području Instituta za materijale

Građevinskog fakulteta u Sarajevu. Nakon pregledanja terena koje je potrebno snimiti,

razvijen je zatvoreni poligoni vlak, koji je potom preračunat, kontrolisan i korišten za potrebe

snimanja terena.

Snimanje detalja za potrebe izrade plana je izvršeno uz pomoć automatskog viziranja,

pronalaženja i praćenja prizme pri čemu je uz pomoć softvera vođena skica snimanja na

instrumentu. Tokom mjerenja na terenu za svaku tačku su unešeni kodovi i atributi što je

omogućilo automatsko iscrtavanje skice. Ovakav način rada je trebao pokazati prednosti

automatskog vođenja skice na terenu. Može se reći da je ovaj proces dugotrajan, da zahtjeva

dodatno opterećenje operatora koji mora za svaku tačku odrediti sloj u koji se pohranjuje, kao

i unijeti atribute i način spajanja.

Dodatni problem se javlja jer je nakon prebacivanja na računar potrebno doraditi i ispraviti

automatski iscrtanu skicu jer dolazi do pogrešnog spajanja tačaka prilikom rada na terenu.

Uprkos pomenutim poteškoćama može se reći da automatsko iscrtavanje skice predstavlja

koristan dodatak jer se gubi potreba za klasičnim vođenjem skice snimanja. Takođe je

omogućeno dodavanje bilješki kao što su npr. odmjeranja, te ubacivanje gotovih simbola i

slično.



86

Po završetku mjerenja potrebnih za izradu plana, pristupilo se usporedbi mjerenja izmjerenih

klasičnim viziranjem operatora i automatizovanim metodama, gdje instrument automatski

pronalazi, prati i vizira prizmu. Usporedba se zasnivala na pouzdanosti rezultata, te na

vremenskim zahtjevima za izvođenje mjerenja kao i poteškoćama i prednostima pri radu.

Može se reći da se odstupanje mjerenih vrijednosti povećava sa povećanjem udaljenosti te

iznosi do 4,5 cm po Y osi, što je vjerovatno uzrokovano grubom greškom. Ostatak

odstupanja između mjerenja dobivenih automatizovanim viziranjem i viziranjem operatora se

kreće do 2 cm.

Posmatrajući vremenske zahtjeve jednog i drugog načina mjerenja može se reći da zavisi od

vrste terena, okruženja, te udaljenosti prizme od instrumenta. U ovom praktičnom radu,

radilo se o urbanom dijelu grada sa velikim brojem staklenih površina i motornih vozila što je

znatno otežalo automatsko pronalaženje i praćenje prizme. Procesor je često vizirao staklo na

automobilu ili prozoru objekta, kao i pratio kretanje vozila umjesto prizme. U ovakvom

okruženju mjereno vrijeme snimanja automatskim praćenjem i viziranjem prizme je duplo

veće od vremena snimanjem klasičnim viziranjem operatora.

Na kraju zaključujemo da je proces mjerenja automatizovanim viziranjem na testnoj lookaciji

ekonomičniji, dugotrajniji, manje tačan, te pogodniji za obradu podataka. Odstupanja u

mjerenjima se u velikom dijelu može poboljšati pažljivim radom figuranta. Automatizovano

iscrtavanje skice snimanja pruža djelimično automatizovanu izradu plana jer crtež sadrži

greške a i zahtijeva dodatno iscrtavanje i ubacivanje topografskih znakova. Takođe je

poželjna veća brzina servo motora te bolji softver jer je dolazilo do prekida rada softvera

prilikom mjerenja, čak i do 20 minuta.



LITERATURA

[1] Anita V., (2010). Sodobni elektronski tahimetri in geodetska terestična izmera,

diplomski rad, Fakulteta za gradbeništvo in geodezijo, Ljubljana.

[2] Benčić, D., Solarić, N. (2008). Mjerni instrumenti i sustavi u geodeziji i

geoinformatici. Školska knjiga. Zagreb.

[3] Staiger, R., (2009). Push the Button – or Does the “Art of Measurement” Still Exist?

[4] Fras, K., (2007). Digitalni fotoaparati, Predavanja iz predmeta Fotogrametrija,

Fakulteta za gradbeništvo in geodezijo, Ljubljana.

[5] Nihad K., Faruk S., (1999). Geodezija, Univerzitet u Sarajevu, Sarajevo.

[6] Marko M. Valh, Aleš Marjetič, Dušan K., (2008), Automatski elektronski tahimetri ili

Gdje ide razvoj TPS sistema, Geodetski vestnik 52, Ljubljana.

[7] Topcon, (2009). Topcon Standard Measurement Mode Instruction Manual Imaging

total station IS 200. Netherlands Topcon Europe B.V.

[8] Topcon,( 2009). Topcon IS 203 series Windows CE Total Station. Netherlands Topcon

Europe B.V.

[9] Topcon, (2009). Reference Manual TopSURV OnBoard for IS 200 series, 1.Function.

Topcon Japan.

[10] Zupančić M., (2010), Uporabnost tahimetra Topcon GPT 7003i pri detajnil

topografski izmeri, diplomski rad, Fakulteta za gradbeništvo in geodezijo, Ljubljana.

[11] Alma K., (2007), Razvoj i stanje terestričkog geodetskog instrumentarija, diplomski

rad, Građevinski fakultet, Sarajevo.

[12] Nedim T., (2009), Geodetski planovi, Građevinski fakultet, Sarajevo.

[13] Charles D. Ghilani, Paul R. Wolf, (2012) Elementary Surveying, An itroduction to

geomatics, thirteenth edition, Pearson Education, Inc., Upper Saddle River, New

Jersey, United States of America.

[14] Zlatko L., (2007), Geodetski instrumenti, predavanja, Sveučilište u Zagrebu.

[15] Živkovic I., (1974), Topografski planovi, Zavod za izdavanje udžbenika SR Srbije,

Beograd.

[16] Podpečan A., (1961). Topografski načrti, Ljubljana, Univerzitetna založba.



[17] Kogoj, D., Stopar, B. (2001), Geodetska izmera, Gradivo za pripravo na strokovni

[18] Avdagić Z., Karabegović A., Ponjavić M., (2006), Laboratorijski praktikum iz Osnova

geoinformacija, Građevinski fakultet, Sarajevo.

[19] Republička uprava za geodetske i imovinsko pravne poslove, (1991), Pravilnik za

izradu planova i računanje površina, Sarajevo.

[20] Marko Dž., Mirko I., Zlatko L., Marko Š., (2002). Prednosti kodirane izmjere

detalja, Geodetski fakultet Sveučilišta u Zagrebu , Zagreb.

[21] Kogoj, D. (2006). Detaljna izmjera, Predavanja, Fakulteta za gradbeništvo in

geodezijo, Ljubljana..

INTERNET IZVORI:

[22] Autoredukcioni tahimetar DK - RV [Internet],<raspoloživo na:

http://farm8.staticflickr.com/7187/6816012924_9a43dfcf18_m.jpg >, [pristupljeno

24.04.2012]. [URL 1]

[23] Wild RDH [Internet],<raspoloživo na:

http://www.gmat.unsw.edu.au/currentstudents/ug/projects/f_pall/html/t16.html >,

[pristupljeno 24.04.2012]. [URL 2]

[24] Zeiss BTR - 006 [Internet],<raspoloživo na:

http://www.bern.ch/stadtverwaltung/tvs/vma/hist_geraete/theodolit/bernartikelblock.2

007-09-19.2027713927/bild1 >, [pristupljeno 24.04.2012]. [URL 3]

[25] GEODIMETAR 1 [Internet],<raspoloživo na:

http://vulcan.wr.usgs.gov/Imgs/Jpg/MSH/Images/MSH80_geodimeter_measurements_

to_north _flank_05-04-80_med.jpg/)>, [pristupljeno 27.04.2012]. [URL 4]

[26] Elektrooptički daljinomjeri [Internet],<raspoloživo na:

http://americanhistory.si.edu/collections/surveying/object.cfm?recordnumber=748815

>, [pristupljeno 27.04.2012]. [URL 5]

[27] Smart station, System 1200 [Internet],<raspoloživo na: http://www.wgeosoft.ch>,


[28] Specijalna 360° prizma [Internet],<raspoloživo na:

http://www.findtheneedle.co.uk/companies/opti-cal-survey-equipment >,




[29] Dijagram djelovanja CCD senzora [Internet],<raspoloživo na:

http://www.sensorcleaning.com/whatisasensor.php>,


[30] Dijagram djelovanja CMOS senzora [Internet],<raspoloživo na:

http://www.sensorcleaning.com/pics/CCD_sensor_diagram.jpg>,


[31] Upotreba CMOS senzora [Internet],<raspoloživo na:

http://www.sensorcleaning.com/whatisasensor.php>, [pristupljeno 05.05.2012].

[URL 10]

[32] Dio tematskog plana prikaza vodovoda u Zagrebu [Internet],<raspoloživo na:

https://geoportal.zagreb.hr/Karta?tk=2>, [pristupljeno 12.05.2012]. [URL 11]

[33] Primjer nul-šestara [Internet],<raspoloživo na:

http://www.njuskalo.hr/slika-big-11938685.jpg>, [pristupljeno 12.05.2012]. [URL 12]

[34] Koordinatograf [Internet],<raspoloživo na:

http://img.kb.dk/tidsskriftdk/gif/gto/gto_0042-IMG/gto_0042_0034_1.jpg>,


[35] Pravilnik digitalnog geodetskog plana [Internet],<raspoloživo na:

http://ebookbrowse.com/149484-pkid2-doc-d62651655>, [pristupljeno 12.05.2012].

[URL 14]

[36] Prednosti robotizacije elektronskih totalnih stanica [Internet],<raspoloživo na:

http://www.podaci.net/_gBiH/propis/Pravilnik_o_formiranju/P-fodadg04v0367.html>,


[37] Primjer kodova terenskih objekata [Internet],<raspoloživo na:

http://www.findtheneedle.co.uk/companies/opti-cal-survey-equipment>,


[38] Kodni slogovi terenskih naredbi [Internet],<raspoloživo na:

http://www.dgu.hr/UserDocsImages/Zakoni_pravilnici/Pravilnik%20o%20izmjenama

%20- %20katastra%20nekretnina%20148-09.pdf>, [pristupljeno 16.05.2012].

[URL 17]

[39] Mjerni kodovi [Internet],<raspoloživo na:

http://ebookbrowse.com/149484-pkid2-doc-d62651655>, [pristupljeno 16.05.2012].

[URL 18]



[40] Digitalni topografski ključ [Internet],<raspoloživo na:

http://www.rgz.gov.rs/template1.asp?PageName=2005_08_09&MenuID

=none&LanguageID=2 >, [pristupljeno 20.05.2012]. [URL 19]



BIOGRAFIJA

Dženan Kaldžija, rođen je 14.07.1987. u Sarajevu. Osnovno školovanje završio je u

osnovnoj školi Mula Mustafa Bašeskija u Kaknju. Pohađao je gimnaziju Muhsin Rizvić u

Kaknju. Maturirao je 2006. godine. Školske godine 2006/2007. upisuje se na odsjek geodezije

Građevinskog fakulteta u Sarajevu. Prvi ciklus studija na ovom fakultetu završava 2010.

godine. Iste školske godine upisuje drugi ciklus studija geodezije.



PRILOZI



PRILOG 1: TRIGONOMETRIJSKI OBRAZAC 1

Stanica

Girus

Vizurna

tačka

I polugirus II polugirus

± D

vo

stru

ka

ko

lim

acio

na

gre

ška

Sredina Redukovana

sredina Sredina

iz svih

girusa

PROBE PRIMJEDBE

A B

˚ ' '' ˚ ' '' ˚ ' '' ˚ ' '' ˚ ' '' ' '' ' ''

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

8248 x 0 00 00 180 00 25 + 25 0 0 12.5 0 00 00 0 00 00 51 50 51 47 Instrument:

Leica TC 605

Datum:

26.04.2012.

Vremenski

uslovi:

Oblačno, vedro

Operator:

Dženan Kaldžija

I girus 1 143 51 50 323 52 09 + 19 143 51 59.5 143 51 47 143 51 47 52 34 00 25

Σ= 51 50 Σ= 52 34 Σ= 52 12 Σ= 51 47 104 24 :2 52 12

II girus x 60 00 00 240 00 37 + 37 60 00 18.5 0 00 00 51 58 51 47

1 203 51 58 23 52 13 + 15 203 52 5.5 143 51 47 52 50 00 37

Σ= 51 58 Σ= 52 50 Σ= 52 24 Σ= 51 47 104 48 :2 52 24

1 8248 0 00 00 180 00 04 + 04 0 00 02 0 00 00 0 00 00 09 16 09 14.5

III girus 2 279 09 16 99 09 17 + 01 279 09 16.5 279 09 14.5 279 09 14.5 09 21 00 04

Σ= 09 16 Σ= 09 21 Σ= 09 18.5 Σ= 09 14.5 18 37 :2 09 18.5

IV girus 8248 60 00 00 240 00 22 + 22 60 00 11 0 00 00 09 25 09 14.5

2 339 09 25 159 09 26 + 01 339 09 25.5 279 09 14.5 09 48 00 22

Σ= 09 25 Σ= 09 48 Σ= 09 36.5 Σ= 09 14.5 19 13 :2 09 36.5

2 1 0 00 00 180 00 28 + 28 0 00 14 0 00 00 0 00 00 01 06 01 01

V girus 6 255 01 06 75 01 24 + 18 255 01 15 255 01 01 255 01 1.5 01 52 00 28

Σ= 01 06 Σ= 01 52 Σ= 01 29 Σ= 01 01 02 58 :2 01 29

VI girus 1 60 00 01 240 00 18 + 17 60 00 9.5 0 00 00 01 11 01 02

6 315 01 10 135 01 13 + 03 315 01 11.5 255 01 02 01 31 00 19

Σ= 01 11 Σ= 01 31 Σ= 01 21 Σ= 01 02 02 42 :2 01 21



Stanica

Datum

Girus

Čas

Vizurna

tačka

I polugirus II polugirus

± D

vo

stru

ka

ko

lim

acio

na

gre

ška

Sredina Redukovana

sredina Sredina

iz svih

girusa

PROBE PRIMJEDBE

A B

˚ ' '' ˚ ' '' ˚ ' '' ˚ ' '' ˚ ' '' ' '' ' ''

1 2 3 4 5 6 7 9 10 11

6 2 0 00 00 180 00 06 + 06 0 00 03 0 00 00 0 00 00 57 51 57 47.5

VII girus 8248 272 57 51 92 57 50 - 01 272 57 50.5 272 57 47.5 272 57 46.5 57 56 00 06

Σ= 57 51 Σ= 57 56 Σ= 57 53.5 Σ= 57 47.5 115 47 :2 57 53.5

VIII girus 2 60 00 00 240 00 00 - 00 60 00 00 0 00 00 57 52 57 45.5

8248 332 57 52 152 57 39 - 13 332 57 45.5 272 57 45.5 57 39 00 0

Σ= 57 52 Σ= 57 39 Σ= 57 45.5 Σ= 57 45.5 115 31 :2 57 45.5

8248 6 0 00 03 180 00 28 + 25 0 00 15.5 0 00 00 0 00 00 00 09 00 15

IX girus x 129 00 06 309 00 55 + 49 129 00 30.5 129 00 15 129 00 16 01 23 00 31

Σ= 00 09 Σ= 01 23 Σ= 00 46 Σ= 00 15 01 32 :2 00 46

X girus 6 60 00 00 240 00 24 + 24 60 00 12 0 00 00 00 13 00 17

x 189 00 13 9 00 45 + 32 189 00 29 129 00 17 01 09 00 24

Σ= 00 13 Σ= 01 09 Σ= 00 41 Σ= 00 17 01 22 :2 00 41



PRILOG 2: TRIGONOMETRIJSKI OBRAZAC 1V

Stanica

Girus

Vizurna

tačka

Položaj durbina I

Krug lijevo

Položaj durbina

II

Krug desno

2(V.V.)=

Dvostruki

zenitni ugao

Odstupa

nja

Srednja

vrijednost

dvostrukog

zenitnog ugla

Zenitni ugao

PRIMJEDBE

K.L. K.D. K.L.+K.D. 2z0=K.L.-K.D. 2z-2z0 2z z

˚ ' '' ˚ ' '' ˚ ' '' ˚ ' '' '' ˚ ' '' ˚ ' ''

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

8248 x 96 47 48 263 11 53 359 59 41 193 35 55 - 01 193 35 54 96 47 57 Instrument:

I girus 1 91 20 23 268 39 24 359 59 47 182 40 59 00 182 40 59 91 20 29.5 Leica TC 605

II girus x 96 47 51 263 11 58 359 59 49 193 35 53 + 01 Datum:

1 91 20 23 268 39 24 359 59 47 82 40 59 00 26.04.2012.

1 8248 88 40 53 271 19 05 359 59 58 177 21 48 + 05 177 21 53 88 40 56.5

III girus 2 86 43 06 273 16 41 359 59 47 173 26 25 + 02 173 26 27 86 43 13.5 Vremenski uslovi:

Oblačno,vedro

IV girus 8248 88 40 55 271 18 57 359 59 52 177 21 58 - 05

2 86 43 12 273 16 43 359 59 55 173 26 29 - 02 Operator:

2 1 93 19 46 266 40 19 0 0 05 186 39 27 + 5.5 186 39 32

.5

93 19 46 Dženan Kaldžija

V girus 6 88 13 00 271 46 47 359 59 47 176 26 13 - 02 176 26 11 88 13 5.5

VI girus 1 93 19 44 266 40 06 359 59 50 186 39 38 - 5.5

6 88 13 06 271 46 57 0 00 03 176 26 09 + 02

6 2 91 39 51 268 20 07 359 59 58 183 19 44 + 02 183 19 46 91 39 53

VII girus 8248 93 04 49 266 55 03 359 59 52 186 09 46 - 4.5 186 09 41

.5

93 04 51

VIII girus 2 91 39 50 268 20 02 359 59 52 183 19 48 - 02

8248 93 04 51 266 55 14 0 00 05 186 09 37 + 4.5



Računanje visinskih razlika:

Stanica

Girus

Vizurna

Tačka

Položaj durbina I

Krug lijevo

Položaj

durbina II

Krug desno

2(V.V.)=

Dvostruki

zenitni ugao

Odstupa

nja

Srednja

vrijednost

dvostrukog

zenitnog ugla

Zenitni ugao

PRIMJEDBE

K.L. K.D. K.L.+K.D. 2z0=K.L.-K.D. 2z-2z0 2z z

˚ ' '' ˚ ' '' ˚ ' '' ˚ ' '' '' ˚ ' '' ˚ ' ''

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

8248 6 86 51 53 273 07 49 359 59 42 173 44 04 - 10 173 43 54 86 51 57

IX girus X 96 47 44 263 11 51 359 59 35 193 35 53 - 3.5 193 35 49

.5

96 47 55

X girus 6 86 51 39 273 07 55 359 59 34 173 43 44 + 10

X 96 47 35 263 11 49 359 59 24 193 35 46 + 3.5

Podaci o visini istrumenta i signala

Stanica: 8248 1 2 6 8248

Vis

ine

i8248=1.64 i1=1.64 i2=1.56 i6=1.63 i8248=1.64

l1=1.62 l8248=1.61 l1=1.64 l2=1.56 l6=1.68

l2=1.56 l6=1.80 l8248=1.65 lx=1.65



13.5808248H

901.11

8248h 1

824882481 hHH

229.5781H

306.22

1h

2

112 hHH

535.5802H

059.26

2h

6

226 hHH

594.5826H

492.28248

6h

8248

668248 hHH

11.5808248H

Mjerene dužine između tačaka

OD DO Dužina d [m]

8248 x 57.360

1 8248 82.009

2 1 38.848

6 2 73.912

8248 6 45.922

18248

1

824818248

1

8248 )( lizctgdh

21

2

121

2

1 )( lizctgdh

62

6

262

6

2 )( lizctgdh

82486

8248

682486

8248

6 )( lizctgdh



PRILOG 3: TRIGONOMETRIJSKI OBRAZAC 19

Bro

j v

lak

a

Bro

j ta

čke Prelomni i

vezni uglovi

Direkcioni

uglovi Dužine Koordinatne razlike Koordinate

Bro

j ta

čke

˚ ' '' ˚ ' '' + ∆y + ∆x Y X

1 x 9 24 52

8248 143 51 47 6 533 603 65 4 858 371 98 8248

1

333 16 38 82 009 - 36 877 + 73 250

279 09 14.5 6 533 566 77 4 858 445 23 1

2

72 25 51 38 848 + 37 036 + 11 726

255 01 1.5 6 533 603 81 4 858 456 96 2

6

147 26 52 73 913 + 39 770 - 62 301

272 57 46.5 6 533 643 58 4 858 394 66 6

8248

240 24 37 45 922 - 39 933 - 22 676

129 00 16 6 533 603 65 4 858 371 98 8248



PRILOG 4: SPISAK SNIMLJENIH TAČAKA

Tačka X Y H

Code (m) (m) (m)

8248 4858371,980 6533603,650 580,130 STN

1 4858445,230 6533566,774 578,169 BS

101 4858444,940 6533576,690 579,979 DWY

102 4858440,450 6533565,634 579,520 DWY

103 4858428,064 6533571,386 579,873 DWY

104 4858427,486 6533572,261 579,873 DWY

105 4858426,800 6533574,557 579,922 DWY

106 4858425,242 6533580,357 580,023 DWY

107 4858424,802 6533581,265 580,051 DWY

108 4858423,836 6533582,212 580,073 DWY

109 4858411,022 6533587,509 580,261 DWY

110 4858399,508 6533592,226 580,542 DWY

111 4858386,632 6533597,526 581,162 DWY

112 4858377,848 6533601,091 581,451 DWY

113 4858378,962 6533605,300 581,599 DWY

114 4858383,220 6533602,265 581,392 DWY

115 4858392,762 6533598,263 581,020 DWY

116 4858417,914 6533588,032 580,149 DWY

117 4858437,852 6533579,738 579,966 DWY

118 4858444,931 6533576,761 579,987 DWY

119 4858444,570 6533577,506 580,022 BL

120 4858451,928 6533569,359 579,863 F

121 4858452,832 6533572,770 580,043 F

122 4858439,637 6533565,304 579,640 TREE

123 4858429,213 6533569,921 579,989 TREE

124 4858424,539 6533579,280 580,314 TREE

125 4858420,289 6533574,719 580,243 TREE

126 4858399,090 6533596,320 580,656 BL

127 4858385,066 6533597,309 581,300 TREE

128 4858372,743 6533599,798 581,212 MH

129 4858391,933 6533595,596 580,842 MH

130 4858395,117 6533595,398 580,804 MH

131 4858397,094 6533594,518 580,688 MH

132 4858419,109 6533587,780 580,340 MH

133 4858420,380 6533587,320 580,313 MH

134 4858424,063 6533580,889 580,224 MH



Tačka X Y H

Code (m) (m) (m)

135 4858438,147 6533579,991 580,103 MH

136 4858445,541 6533576,517 580,038 MH

137 4858378,023 6533608,208 581,854 DWY

138 4858378,611 6533611,020 582,056 DWY

139 4858379,662 6533613,359 582,254 DWY

140 4858381,431 6533615,480 582,436 DWY

141 4858384,517 6533616,706 582,605 DWY

142 4858387,883 6533616,113 582,761 DWY

143 4858392,806 6533614,034 582,993 DWY

144 4858398,993 6533611,430 583,231 DWY

145 4858402,286 6533609,362 583,474 DWY

146 4858403,072 6533607,316 583,574 DWY

147 4858402,683 6533604,960 583,663 DWY

148 4858402,430 6533604,781 583,551 BL

149 4858413,229 6533611,480 583,850 BL

150 4858406,296 6533614,144 583,655 BL

151 4858405,841 6533613,667 583,510 DWY

152 4858403,140 6533613,287 583,445 DWY

153 4858398,562 6533614,782 583,330 DWY

154 4858390,075 6533618,556 582,963 DWY

155 4858387,447 6533620,897 582,905 DWY

156 4858386,415 6533622,663 582,913 DWY

157 4858385,877 6533624,208 582,915 DWY

158 4858386,120 6533626,319 583,011 DWY

159 4858390,280 6533633,846 583,497 DWY

160 4858394,223 6533640,910 583,966 DWY

161 4858396,524 6533645,194 584,483 DWY

162 4858393,347 6533647,685 584,294 DWY

163 4858388,957 6533639,386 583,519 DWY

164 4858388,489 6533637,434 583,429 DWY

165 4858387,165 6533634,546 583,324 DWY

166 4858384,493 6533629,606 583,028 DWY

167 4858380,758 6533622,772 582,677 DWY

168 4858378,348 6533618,776 582,306 DWY

169 4858376,030 6533616,718 582,124 DWY

170 4858371,585 6533615,065 581,882 DWY

171 4858368,410 6533614,796 581,599 DWY

172 4858364,265 6533606,923 581,133 DWY



Tačka X Y H

Code (m) (m) (m)

173 4858366,929 6533605,856 581,243 DWY

174 4858366,214 6533600,295 580,706 MH

175 4858371,900 6533605,246 581,685 MH

176 4858381,919 6533607,186 582,674 TREE

177 4858384,458 6533604,985 582,578 TREE

178 4858385,407 6533606,883 582,727 TREE

179 4858386,618 6533610,137 582,774 TREE

180 4858384,471 6533612,054 582,709 TREE

181 4858390,270 6533610,579 583,137 MH

182 4858400,074 6533604,389 583,670 MH

183 4858397,452 6533603,531 582,896 TREE

184 4858407,768 6533608,341 583,525 MH

185 4858405,771 6533614,244 583,550 MH

186 4858406,486 6533617,959 583,682 DWY

187 4858395,642 6533622,473 583,420 DWY

188 4858386,401 6533626,549 583,088 DWY

189 4858387,197 6533627,016 583,438 F

190 4858391,642 6533635,049 583,661 F

191 4858406,146 6533618,545 584,084 F

192 4858406,240 6533621,037 583,807 TREE

193 4858398,829 6533648,465 585,470 TREE

194 4858394,722 6533646,723 584,407 BL

195 4858393,335 6533647,758 584,538 BL

196 4858397,877 6533653,624 586,362 BL

197 4858397,860 6533653,614 586,360 BL

198 4858398,292 6533648,021 584,821 PL

199 4858398,606 6533648,735 585,512 TREE

200 4858399,997 6533649,405 585,936 TREE

201 4858401,648 6533649,321 586,231 TREE

202 4858402,005 6533650,616 586,548 SIGN

203 4858408,424 6533644,442 585,874 TREE

204 4858409,470 6533643,277 585,636 TREE

205 4858410,959 6533638,690 584,627 MH

206 4858413,600 6533640,103 585,625 TREE

207 4858415,937 6533640,620 586,369 TREE

208 4858418,489 6533640,354 586,487 PL

209 4858420,841 6533638,870 586,510 PL

210 4858420,336 6533637,847 586,612 TREE

211 4858417,076 6533637,008 585,409 TREE



Tačka X Y H

Code (m) (m) (m)

212 4858414,213 6533637,193 584,947 MS

213 4858412,492 6533633,853 584,091 MS

214 4858411,641 6533631,924 583,786 MS

215 4858405,843 6533633,574 583,799 MS

216 4858403,470 6533629,670 583,540 MS

217 4858401,513 6533625,713 583,341 MS

218 4858396,995 6533627,747 583,284 MS

219 4858399,459 6533632,877 583,713 MS

220 4858401,493 6533637,979 584,104 MS

221 4858403,245 6533641,583 584,606 MS

222 4858407,919 6533642,222 585,070 MS

223 4858403,887 6533645,922 585,233 MS

224 4858444,231 6533573,383 579,898 MS

225 4858449,558 6533572,906 580,024 MS

226 4858444,845 6533565,799 579,937 MS

227 4858442,508 6533566,523 579,961 MS

228 4858444,113 6533570,989 580,161 MS

229 4858448,940 6533569,916 580,241 MS

230 4858450,848 6533573,353 580,379 MS

231 4858446,768 6533575,272 580,403 MS

232 4858423,470 6533581,157 580,469 MS

233 4858421,862 6533577,599 580,674 MS

234 4858416,617 6533579,626 580,624 MS

235 4858415,096 6533576,520 580,308 MS

236 4858415,095 6533576,520 580,308 MS

237 4858417,664 6533583,956 580,583 MS

238 4858409,200 6533587,493 580,585 MS

239 4858407,725 6533584,159 580,538 MS

240 4858406,354 6533581,957 580,306 MS

241 4858396,321 6533584,128 580,132 MS

242 4858397,261 6533587,813 580,716 MS

243 4858398,491 6533591,906 580,926 MS

244 4858382,085 6533598,720 581,745 MS

245 4858378,102 6533591,834 580,142 MS

246 4858376,642 6533584,402 577,827 MS

247 4858365,997 6533585,717 577,227 MS

248 4858366,892 6533588,770 578,267 MS

249 4858368,382 6533593,322 579,597 MS

250 4858370,015 6533598,629 580,950 MS



Tačka X Y H

Code (m) (m) (m)

251 4858452,910 6533577,518 580,516 MS

252 4858449,703 6533579,249 580,635 MS

253 4858452,249 6533586,102 581,674 MS

254 4858455,208 6533585,199 581,533 MS

255 4858457,954 6533594,383 582,423 MS

256 4858457,952 6533594,376 582,422 MS

257 4858455,687 6533595,383 581,936 MS

258 4858460,134 6533602,504 583,222 MS

259 4858460,728 6533606,715 583,684 MS

260 4858462,397 6533611,710 584,183 MS

261 4858464,786 6533615,103 584,986 F

262 4858467,019 6533620,858 587,156 F

263 4858471,671 6533620,031 587,146 F

264 4858455,416 6533603,757 582,273 BL

265 4858456,979 6533603,807 582,277 MS

266 4858452,117 6533595,734 581,458 BL

267 4858451,879 6533595,735 581,433 BL

268 4858453,535 6533597,425 581,463 BL

269 4858448,843 6533586,062 580,728 BL

270 4858447,967 6533585,708 580,561 BL

271 4858445,399 6533577,498 580,303 BL

272 4858444,912 6533576,783 580,282 BL

273 4858390,610 6533599,933 581,647 BL

2 4858456,957 6533603,811 580,455 BS

274 4858463,723 6533615,911 585,106 TREE

275 4858460,642 6533616,192 585,216 TREE

276 4858460,101 6533615,341 584,823 MS

277 4858459,175 6533612,142 584,120 MS

278 4858454,381 6533612,496 584,053 MS

279 4858454,173 6533616,326 584,571 MS

280 4858446,917 6533618,129 584,847 MS

281 4858444,559 6533614,782 584,168 MS

282 4858438,015 6533616,955 584,254 TREE

283 4858438,157 6533618,452 584,472 MS

284 4858439,542 6533620,985 585,210 MS

285 4858431,977 6533621,353 584,430 MS

286 4858433,717 6533624,254 585,197 MS

287 4858426,642 6533627,772 585,056 MS



Tačka X Y H

Code (m) (m) (m)

288 4858425,573 6533625,846 584,604 MS

289 4858423,493 6533622,797 583,894 MS

290 4858417,015 6533626,229 583,756 MS

291 4858418,428 6533628,694 584,139 MS

292 4858421,207 6533631,863 584,883 MS

293 4858420,591 6533634,594 585,580 TREE

294 4858421,856 6533636,587 586,693 TREE



PRILOG 5: GEODETSKI PLAN

savremeni elektronski tahimetri u terestriČkoj detaljnoj izmjeri

Documents