sayılı başbakanlık genelges işığında kadına yönelk...

859

2006/17 Sayılı Başbakanlık Genelgesi Işığında

Kadına Yönelik Şiddeti Önlemeye Yönelik Devletin Ödevi:

Değişen Devlet Anlayışı mı?

GÜLRİZ UYGUR

Son kırk yıldır devletlerin kadına yönelik şiddeti önlemekle ilgili pozitif ödevi üzerinde durulmakta ve bunun hukuk kuralları aracılığıyla yaşama

geçirilmesi söz konusu olmaktadır. Bu makalede, “değişen devlet anlayışı mı?” derken kadına yönelik şiddet ve özelde de eviçi şiddet karşısında devletin negatif veya nötr tutumundan pozitif tutumuna doğru değişmesinin yeni bir devlet anlayışına yol açıp açmadığı sorusu kastedilmektedir. Bu tür bir soruyu sormaya yol açan başlıca neden kadına yönelik şiddetle ilgili devletlerin, kadın hareket-lerinin taleplerini dikkate almaları ve bu doğrultuda değişiklikler yapmaları ve sorumluluklarını yerine getirirken ilgililer, sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte hareket etmeleri ve bir anlamda kadın bakış açısına yer veren gelişmelerin devlet politikalarında olmasıdır. Bu da “değişen devlet anlayışı mı?” sorusunu sormayı mümkün kılmaktadır. Makalede, değişen devlet tutumuna yer verirken literatürdeki tartışmalardan da kısaca söz edilecek ve ardından değişen tutumun örneği olarak Türkiye’deki 2006/17 sayılı Başbakanlık Genelgesi incelenerek, bu belgenin bir anlayış değişikliği bakımından önemi ortaya konmaya çalışılacaktır.

Kadına Yönelik Şiddete Karşı Devletin Pozitif Ödevi

Kadına yönelik şiddetle ilgili devletin negatif tutumunun pozitif bir ödeve doğru geçtiği bir dönemde yaşıyoruz. Bununla ilgili olarak dünyanın birçok ülkesinde neredeyse son kırk yıldır kadına yönelik şiddetin insan hakkı ihlali olarak kabul edilip, ardından devletlerin hukuklarına yansıması ve özellikle de aile bireylerine yönelik şiddet bağlamında özel kanunların yapıldığı görülmektedir. Bu doğrul-tuda devletler kadına yönelik şiddeti önleme ödevlerine sahip olduklarını açıkça hukuk kuralları vasıtasıyla ilan etmektedirler. Ancak devletin kadına yönelik şiddet ve eviçi şiddeti önlemekten sorumlu olup buna ilişkin hukuk kuralları

GÜLRİZ UYGUR860 |

çıkartması, beraberinde ikilikleri de getirmektedir. 1 Bu ikilikleri anlamak için devlet ve toplumsal cinsiyet ilişkisine ilişkin yaklaşımlara bakmak gerekmektedir.

Toplumsal Cinsiyet ve Devlet

Toplumsal cinsiyet ve devlet ilişkisine dair yaklaşımlar farklı gruplarda topla-nabilir. Burada genel olarak günümüzdeki yaklaşımları da içeren üçlü sınıflan-dırmadan hareket edilecektir.

İlk yaklaşım çerçevesinde toplumsal cinsiyet menfaatleri ve devlet arasın-daki ilişkiye dair devlet, kadınlar için baskıcı ve ataerkil olarak görülmektedir. Devlet, erkek egemenliğini yansıtması ve kurumsallaştırması anlamında ataer-kil bir kurumdur. Erkekler iktidarı kontrol etmekte ve kendi çıkarlarına göre bu iktidarı kullanmaktadırlar. Bu yaklaşım çerçevesinde devlet politikaları, ka-dının bağımlılığını ve ikincil konumunu sürdürecek şekilde oluşturulmaktadır. 2

Esasen birçok feminist şiddete uğramayı ataerkilliğin sonucu ve erkeğin ka-dın üzerinde kontrolü olarak görmekte ve devleti de erkeğin kadına karşı şid-detini sürdürmesini sağlayan, destekleyen ve meşrulaştıran bir kurum olarak değerlendirmektedirler. Yani devlet, şiddeti önleyen bir kurum değil, aksine şiddetin yeniden üretilmesini sağlayan ve meşrulaştıran bir kurumdur. Devle-te ilişkin bu anlayış çerçevesinde, dünyada 1960’larda söz konusu olan şiddete uğrayan kadın hareketini düşünmek mümkündür. Zira bu hareket, sadece ka-dına yönelik şiddete karşı değil, bir yandan da devlete karşı bir hareketti. Bu hareket devleti ve kurumlarını reddedip, onun yerine alternatif kurumlar kur-ma mücadelesini başlatmışlardır. 3 Dolayısıyla devlete bu şekilde yaklaşan fe-ministler, onun rolünün pozitif olabileceği düşüncesine şüpheyle yaklaşmakta-dırlar. Bu yaklaşımdaki feministler, özellikle sosyalist ve radikaller, devletin as-li niteliğinin patriarkal olduğunu belirtmektedirler. 4

İkinci yaklaşım ise liberal yaklaşım olup, devleti toplumsal cinsiyet bakı-mından nötr olarak tanımlamaktadır. Liberal feminizm devleti kadınların eşit temsilinin sağlanacağı nötr bir örgüt olarak görmekte, devletin kurumlarında eşit temsilin mümkün olacağını belirtmektedir. Liberal feministler, liberal teo-rideki devletin vatandaşlara karşı sorumluluğundan hareket etmektedirler. Bu-

1 Schneider, E.M. “Engaging with the State About Domestic Violence: Continuing Di-lemmas and Gender Equality,” , 1999, s. 173.

2 Rhode, D.L. “Feminism and the State,” , 1994, s. 1184.

3 Schneider, E.M., 1999, s. 175.

4 Chappell, L.A. -, UBC Press, Vancouver, 2002, s. 5.

KADINA YÖNELİK ŞİDDETİ ÖNLEMEYE YÖNELİK DEVLETİN ÖDEVİ | 861

na göre devletin başlıca sorumluluğu, vatandaşlarına eşit şekilde muamele etme-si ve başkalarının özgürlüğüyle bağdaşacak şekilde onları kendi amaçlarını sür-dürecek şekilde serbest bırakması, yani özerk varlık olarak muamele etmesidir. 5

Liberal feministlere yöneltilen en önemli eleştiri, kamusal-özel alan ayrı-mına dayanmaları ve toplumsal cinsiyet eşitliği üzerinde durmamalarıdır. Oy-sa ki özel alanın kamusal müdahaleden yoksun olduğu gerçek olmayıp, devlet neyin kamusal ve neyin özel alan olduğunu belirlemekte ve kamusal alanda ya-pılan seçimler de özel alanı etkilemektedir. Dolayısıyla bu ayrım bir yanıltma-cadan başka bir şey değildir. 6

Esasen kamusal alan ve özel alan ayrımı, toplumsal cinsiyeti anlamak için önemlidir. Geleneksel ayrı alanlar anlayışı, ailenin ve eviçi yaşamın alanı ile ka-musal dünyanın alanını ayrı tutmuş ve özel alanı kadınlarla özdeş kılarken, ka-musal alanı erkek alanı olarak belirlemiştir. Kamusal alanda cinsiyete dayalı ku-rallarla birlikte diğer kurumsal ve ideolojik sınırlamalar kadınların katılımını sı-nırlamıştır. Özel alanda hukuk olmamış ve aile işlerine karışmamıştır. 7 Ancak bu görünürdeki ayrım, yukarıda da belirtildiği gibi, gerçekliğe uymamaktadır. Çünkü özel alan olsun kamusal alan olsun devletin müdahale etmediği hiçbir alan yoktur. Devlet aileyi tanımlamakta, kamusal alan ve özel alanı belirlemek-tedir. Burada hukuk, karışmamaktan ziyade seçici bir tavır içindedir. Bu seçici tavır da erkek egemenliğini korumakla ilgilidir. 8

Bu tür tutumları özel alan ve kamusal alanın anlamlarının, değerli ve önem-li olanın ne olduğuna ilişkin sosyal ve kültürel anlayışa göre belirlenmesiyle açıklamak mümkündür. Bu şekilde ortaya çıkan özel yaşam retoriği eşitsizlik ve bağımlılığı maskelemektedir. 9 Ailenin özel yaşama ait olarak tanımlanma-sı da, devletin eviçi ilişkilere müdahale etmemesi anlamındadır. Oysa bu du-rum Margaret Schneider’ın belirttiği gibi, özel yaşamın karanlık ve şiddete da-yalı yanının görülmemesine yol açmıştır. Devletin özel yaşama dokunmama-sının anlamının ne olduğunu ortaya koymak gerekir. Sosyal-kültürel pratikle-re göre anlaşılan özel yaşam, şiddete izin vermekte, cesaretlendirmekte ve şid-detin devam etmesine yol açmaktadır. 10 Özel yaşam kavramı bu şekilde bir di-lemma içermektedir. Evlilik-kocaya dayalı özel yaşam kavramı, kadının şidde-

5 Rhode, D.L., s. 1186.

6 Rhode, D.L., s. 1187.

7 Schneider, E.M. “The Violence of Privacy,” , 1991, s. 976.

8 Schneider, E.M., 1991, s. 977.

9 Schneider, E.M., 1991, s. 978.

10 Schneider, 1991, s. 974.

GÜLRİZ UYGUR862 |

te uğramasına yol açmakta ve kadının aile içindeki bağımlılığını devam ettir-mektedir. Oysa daha pozitif özel yaşam kavramı, örneğin özerkliği, özgürlüğü, eşitliği, bedensel bütünlüğü içeren bir özel yaşam kavramı, kadınların şiddete uğramasını önleme bakımından oldukça önemlidir. 11

Ancak bu tür pozitif özel yaşam kavramının da toplumsal cinsiyet eşitli-ğini içerecek şekilde ortaya konması gerekir. Bu bağlamda liberal feministlerin nötr devlet kavramı da yetersiz kalmaktadır. Bu tür anlayış, devletin patriarkal yapısını görmemesi bakımından eksiklikler içermektedir.

Öte yandan patriarkiyi devletin varlığı için zorunlu görmek başka bir şey, onun değiştirilmesi gereken bir nitelik olarak görmek başka bir şeydir. Toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik devlet içindeki çabaları da ilk yaklaşım açıklayamamaktadır. 12

Üçüncü yaklaşım ise toplumsal cinsiyet eşitliğinin devlet içinde sağlana-bileceğini savunmaktadır. Devlet ve toplumsal cinsiyet menfaatleri arasındaki ilişkinin kurucu ve dinamik olduğu belirtilmektedir. Bu yaklaşım, “feminist-ler devletle birlikte hareket etmeli mi etmemeli mi?” tartışmasını bir yana bı-rakmakta ve feminist taleplerin siyasi kurumları etkileyip etkilemediğine bak-maktadır. Siyasi kurumlar içinde feministlerin talep ettiği yapılar ve toplum-sal cinsiyet eşitliğinin sağlanıp sağlanamayacağı üzerinde dururlar. Burada-ki temel husus, feministlerin siyasi kurumların stratejik seçimlerini etkileyip etkilemeyecekleridir. 13 Bu şekilde feministler siyasi kurumları stratejik karar-lar bakımından etkilemekle kalmayıp, aynı zamanda siyasi kurumların doğa-sını da değiştirebilirler. Birlikte çalışılmasıyla beraber devletin yetkili organları ve feministlerin kararları belirlemede etkileri birlikte söz konusu olacaktır. Di-ğer yandan hukuktaki soyut haklar ve ilkelerin, örneğin eşitlik gibi, anlamları-nın belirlenmesinde de feminist hukuk teorisyenleri rol oynar. 14

Böylece üçüncü yaklaşım, sadece aktivistlere dayalı veya sadece kurumla-ra dayalı hareket yerine onlar arasındaki ilişkiye dayalı hareket üzerinde dur-maktadır. Feminist aktivistlerin devletten kaçmasının mümkün olmadığı ile-ri sürülmektedir. Zira devlete ihtiyaç vardır. Fiziksel güvenlik, eşit ücret, eviçi şiddet kuralları veya çocuk bakım merkezlerini yaygınlaştırmak için devlet ku-rumlarının olması zorunludur. 15

11 agy. s. 975.

12 Chappel, s. 5.

13 agy. s. 3.

14 agy. s. 4.

15 agy. s. 4.


Toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamada devletle hareket etmenin liberal fe-minizmle daha çok bağdaştığı düşünülebilir. Ancak bu zorunlu olmayıp, radi-kalden sosyaliste bütün feministler yer almaktadır. Birlikte hareket etmek için feminist ideolojiyi terk etmeye gerek olmayıp, aksine feminist ideoloji problem-leri belirlemek bakımından önem taşımaktadır. Devlette problemli olan örgüt-lenme tarzını ve diğer hususları feministlerin tespit etmesi gerekmektedir. Bu-nun için de devlete ilişkin daha güçlü bir kurumsal incelemenin feministler ta-rafından yapılması gerektiği ileri sürülmektedir. 16

Bu üç yaklaşım çerçevesinden hareket edildiğinde, kadınlara yönelik hak ihlallerinin doğrudan devletten geldiği veya devlet tarafından desteklendiği ta-rihsel gerçekliği karşısında, devlete karşı kuşkuyla yaklaşma düşüncesi haklılık payı taşımaktadır. Ancak devletin aktif bir şekilde kadına yönelik şiddete kar-şı yer almasıyla manzara değişmeye başlamıştır. Örneğin sığınma evleri devlete karşı alternatif çözüm olarak getirilirken, devletin sığınma evleri kurmasıyla sı-ğınma evlerinin dayandığı temel değişmeye başlamıştır. Daha önce Catherine MacKinnon, devletin erkek olduğunu belirtmiştir. Diğer yandan feministler, devletin cinsiyetçi doğasının eşit haklar, özgürlük, eşitlik maskesi altında giz-lediğini ileri sürmektedirler. 17 Ancak devlet pozitif adımlar atmaya devam et-mektedir. Devleti tamamen reddetmek ve devlete tamamen teslim olmak yak-laşımları arasında dikkatli olmak gerekir. 18

Günümüzde şiddete uğrayan kadınlarla ilgili devletin geliştirdiği politika-lar söz konusu olmakta, örneğin şikâyete bağlı olmadan yargılama, yakalama ve tutuklamaya ilişkin düzenlemeler yapmaktadır. Şiddete uğrayan kadının karşı-laştığı gerçek problemlerin çözümüyle ilgili kadının şiddetten kurtulması için zorunlu olan sosyal ve ekonomik bağımsızlığını olanaklı kılan çocuk gözetimi, sığınma evi, işyeri şiddeti gibi konulara ilişkin kaynaklar oluşturmak devletle-rin görevleridir. 19 Esasen bu kaynaklar ve ayrıca fiziksel güvenlik için de en baş-ta devlete ihtiyaç duyulmaktadır. Dolayısıyla devleti reddetmek gibi bir yakla-şım mümkün görünmemektedir.

Öte yandan devleti koşulsuz kabul etmek de kurumların toplumsal cinsi-yetçi doğasını gözden kaçırmak veya olduğu gibi kabullenmek demektir. Yuka-rıda belirtilen üçüncü yaklaşım çerçevesinde ne tamamıyla devleti reddetmeden ne de koşulsuz olarak kabul etmeden devletin ilgili kurumlarıyla işbirliği yapıla-rak toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması mümkündür. Bunun için devletin

16 agy. s. 6.

17 Schneider, 1999, s. 175.

18 agy. 1999, s. 177.

19 agy. 1999, s. 178.

GÜLRİZ UYGUR864 |

kadına karşı baskıcı olduğunu söyleyen genellemeci bir yaklaşım yerine, devle-tin yasama, yürütme, yargı, eğitim, sağlık, ordu ve polis gibi örgütleri içerdiği ve her birinin kadınla ilişkisinin farklılığı üzerinde durmak gerekir. Devleti asli olarak patriarkal görmek yerine, kültürel olarak erkek olan tek tek kurumlara bakmak ve devleti erkek iktidarının kurumsallaşması olarak görmek daha uy-gundur. Zira toplumsal cinsiyet normları farklı kurumlar içerisinde farklı şe-killerde kendini gösterebilmektedir. 20

Devletin Kadına Yönelik Şiddete Karşı Pozitif Ödevinde Toplumsal Cinsiyet

Eşitliğine Yer Verilmesinde Kadın Hareketlerinin Önemi

1970’lerde kadın hareketleri kadına yönelik şiddetle ilgili sığınma evleri oluş-turmaya başlamışlardır. Devletin bu alana müdahalesi ise 1980’lerde söz konusu olmakta ve daha sonra da kadına karşı şiddetin önlenmesinin kamusal politika olarak kabul edildiği görülmektedir. 21 Devletin bu tür politikayı kabul etmesinde kadın hareketlerinin etkisi söz konusudur. Bu bağlamda kadın hareketlerinin protestodan başlayıp bir politika oluşturulmasına yol açtığı belirtilebilir. Kadın hareketinin bu etkisi de bir yandan devlet feminizmi kavramının tartışılmasına neden olmuştur.

Devlet feminizmi 1987 yılında Helga Hernes tarafından kullanıldığında, Hernes’in amacı, devletlerin politika aracılığıyla feminist amaçları izlemeleri ve devlet içindeki aktörler ve kişilerin eylem ve işlemlerinin de bu devlet poli-tikasını yansıtacak şekilde düzenlenmesiydi. Daha sonra ise devletin ilgili ku-rum ve kuruluşlarının kadınlara ilişkin politikayı yansıtacak şekilde oluşturul-masına ilişkin hareketler başlamıştır. 22 Son kırk yıldır kadın hareketlerinin ta-lepleri çerçevesinde devletler, ilgili kurumları oluşturmaya başlamışlardır. Dev-let feminizmi de kadınların siyasi karar alma mekanizmalarında yer almaları ve politika sonuçlarını etkilemeleriyle ilgili olarak savunulmaya başlanmıştır. 23

Esasen kadına yönelik şiddete ilişkin devletin pozitif ödevine dair politika-nın oluşturulmasında kadın hareketlerinin taleplerinin dikkate alınması, prob-lemin çözümü için zorunludur. Bu anlamda devletin de pozitif ödevini yeri-ne getirebilmek için kadın hareketlerinde yer alanlarla ve feministlerle birlikte hareket etmesi gerekmektedir. Diğer bir ifadeyle, kadın hareketlerinin güven-

20 Chapple, s. 11.

21 G. Mazur, A., , Oxford, Oxford University Press, 2002, s. 157.

22 McBride, D. ve G. Mazur, A., (2010) The Comperative Temple University Press, s. 4.

23 agy. s. 2.


lik ve kaynaklara ihtiyaç duyması yanında, devlet de kadın hareketlerinde yer alanlara ihtiyaç duymaktadır.

Dünyadaki kadın hareketlerinin kadına karşı şiddetin önlenmesinde ben-zer taleplerde bulundukları görülmektedir. Bunlar şu şekilde belirtilmektedir: Kadına karşı şiddetin özel alan konusu olmayıp ciddi suç olarak görülmesini sağlayan hukuk reformları; şiddete uğrayanlara yönelik hizmetlerin yönetim-ler tarafından sağlanması; kadına karşı şiddete ilişkin kamu farkındalığını sağ-layan yönetici eylemleri ve işlemlerinin oluşturulması; polisler, hâkimler ve di-ğer yetkililerde duyarlılıkların sağlanmasıdır. 24

Bütün bunların oluşturulmasını sağlayacak şey ise kadına yönelik şidde-tin toplumsal cinsiyet eşitsizliğiyle ilgisinin kurulmasıdır. Bu bağlamda yakın ilişki şiddeti, cinsel istismar ve tecavüz gibi suçların toplumsal cinsiyete dayan-dığını belirtmek, bunların kadınların eşitliğini, özerkliğini ve özgürlüğünü et-kilediğini ortaya koymak gerekmektedir. Eviçi şiddet ve kadına yönelik şiddet sorunları üzerinde kamusal alanda konuşulsa da, genellikle bu konuşmalar so-runun kaynağı olan toplumsal cinsiyete bağlanmamaktadır. Burada problemler daha çok cezalandırma çerçevesinde tartışılmakta, ama örneğin refah gibi bir çerçevede tartışılmamaktadır. 25 Oysa bu noktada toplumsal cinsiyet ve ekono-mik etki arasındaki ilişkinin gösterilmesi gerekir.

Diğer bir ifadeyle devletin pozitif ödevi çerçevesine toplumsal cinsiyet eşit-liği yerleştirilmelidir. Şayet feministler devletle işbirliğinde olacaklarsa, şiddet ve toplumsal cinsiyet, toplumsal cinsiyetin ekonomik, evsizlik ve maddi sınır-lamaları arasındaki ilişkileri hukuk reformuna yansıtmaları gerekmektedir. Bu bağlamda hukuk reformu için toplumsal cinsiyet eşitliğini devlet kabul etmeli-dir. Ancak devletin erkek yanı, örneğin yakın ilişkideki şiddetin toplumsal cin-siyet eşitsizliğiyle ilgili olduğunu reddedebilir. 26 Öte yandan bunu reddetme-yen, şiddet yanında toplumsal cinsiyete yer veren mahkeme kararları da var-dır. Bu mahkeme kararlarını veren hâkimlerin, toplumsal cinsiyet farkındalığı-nın olması yanında kadın örgütleriyle birlikte çalışmalarda bulunmaları şaşır-tıcı olmasa gerekir. Bu bağlamda kadın hareketlerinin ve örgütlerinin devletle işbirliği içinde çalışmalarının belirgin bir toplumsal cinsiyet ağını yerleştirme-de ve şiddete uğramış kadınla güç, kontrol, sözlü şiddet, işyeri, ev, refah ve ço-cuk bakımını birbirine bağlamada etkili olabileceği belirtilebilir. 27

24 Weldon, S.L. (2002) National Comparison, Pittsburgh: Pittsburgh Press, s. 2.

25 Schneider, 1999, s. 179.

26 agy. s. 180.

27 Schneider, 1999, s. 184.

GÜLRİZ UYGUR866 |

Türkiye’de Devletin Kadına Karşı Şiddeti Önleme Pozitif Ödevinin

2006/17 Sayılı Başbakanlık Genelgesi Işığında Değerlendirilmesi

Devletin Pozitif Ödevinin Hukuki Dayanakları

Türk hukukunda devlet politikası olarak kadına yönelik şiddete karşı özel mücadeleye başlanmasının tarihi oldukça yenidir. Özel mücadele derken de kadına yönelik şiddetle ilgili devlet politikasını gösteren kuralların çıkarılması ve kurumların kurulması kastedilmektedir. Diğer türlü, örneğin Anayasamızda yer alan insan haklarına dayalı devlet, adaletin gerekleri, sosyal devlet ve eşitlik ilkelerinden hareketle ülkemizde devletin kadına yönelik şiddeti önlemek ba-kımından pozitif ödevinin söz konusu olduğunu belirtmek mümkündür. Zira, kadına yönelik şiddet sadece şiddet olmayıp, insan hakları ihlali ve toplumsal cinsiyet eşitsizliği sorunu ve bu bağlamda da bir ayrımcılık formudur. Ancak özellikle aile içi şiddet bağlamında, devletlerin negatif veya nötr tutumu ve kadına yönelik şiddetin de insan hakları ihlali olarak uzun süre görülmemesi, özel düzenlemelerle devletlerin kadına yönelik şiddet konusundaki ödevinin açıkça belirtilmesi ihtiyacını doğurmuştur.

Kadına yönelik şiddetle ilgili devletin pozitif ödevinin açıkça ortaya kon-masında öncelikle uluslararası belgelerden söz etmek gerekmektedir. “Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi—Kadına Yönelik Şiddet” konusunda 1992 tarihli 19 no’lu tavsiye kararında kadına yönelik şiddetin bir ayrımcılık formu olduğunu belirttiği gibi, bu ayrımcılığı önlemekten devlet sorumlu tutulmaktadır. Devletin sorumluluğu sadece kendi eylem ve işlemlerinde kadına yönelik şiddet uygulamaması veya diğer ayrımcılık türlerinden birini yapmaması değil, aynı zamanda herhangi başka bir kişi, kuruluş veya teşebbüsün ayrımcılık yapmasını önlemesiyle ilgilidir. Kararın 9. maddesinde “genel uluslararası hukuk ve özel insan hakları sözleşmelerine göre Devletler, hak ihlallerini önlemede gerekli özeni göstermez ve şiddet eylemini soruşturup cezalandırmazlarsa, özel şahıslar tarafından işlenen eylemlerden ve bunlarla ilgili gerekli giderimi sağlamaktan da” sorumlu olacakları belirtilmektedir.

Kadına yönelik şiddetle ilgili düzenleme, 1993 yılındaki Birleşmiş Millet-ler Kadınlara Yönelik Şiddetin Ortadan Kaldırılması Bildirgesi ve 1995 tarihli Pekin Bildirgesi ve Eylem Planı’nda da yer almaktadır. Pekin Bildirgesi’nde ka-dına yönelik şiddetin devletlerin ele alınması ve önem vermesi gereken bir ko-nu olduğu belirtildikten sonra bununla ilgili olarak 123. maddede hükümetler ve diğer aktörlerin kadına yönelik şiddeti ele alırken, bütün politika ve prog-ramlara cinsiyete dayalı bir bakış açısını yerleştirerek faal ve görünür bir poli-tika izlemeleri gerektiği belirtilmektedir. Bu şekilde kararlar alınmadan önce, bu kararların kadınları ve erkekleri nasıl etkileyeceğine ilişkin bir inceleme ya-


pılabilecektir. Pekin Bildirgesi’nde kadına yönelik şiddeti önlemekle ilgili stra-tejik hedefler belirtilmekte ve bunların başlıca yerine getirici organ olarak hü-kümetler belirtilmektedir. Hükümetlerin sadece kendi başlarına yerine geti-receği görevler yanında, yerel yönetimler dahil hükümetler, toplumsal örgüt-ler, hükümet dışı kuruluşlar, eğitim kurumları, kamu ve özel sektör kuruluşları ve medya tarafından yerine getirilecek görevlere de yer verilmektedir. Pekin+5 Birleşmiş Milletler Özel Oturumu’nda Pekin+5’in sonuçları yer almış ve Tür-kiye de bu oturumda devlet temsilcileri ve sivil toplum temsilcileriyle yer ala-rak devlet-sivil toplum temsilcileri işbirliğini sergilemiştir.

Avrupa Konseyi’nin (2002) 5 sayılı tavsiye kararının ekinde de kadına yö-nelik şiddetle ilgili devletlerin sorumluluğu 2. maddede açıkça belirtilmiştir:

Kadınların herhangi biri tarafından herhangi bir şiddete maruz bırakılmama hakkını teminat altına almak, devletlerin sorumluluğunda ve çıkarınadır ve milli politikalarında önceliğe sahiptir. Bu meyanda, devletler bu yükümlü-lükten kaçınmak için töre, gelenek ya da dini öne süremezler.

İkinci olarak devletlerin bu sorumluluğu yerine getirmede işbirliği yapacak kurum ve kuruluşlar da ve sorumlu bir devlet organı da 4. maddede belirtilmektedir:

Bu çerçevede, mümkün olan her durumda, ulusal düzeyde ve gerektiğinde bölgesel ve/veya yerel yetkililerle işbirliği içerisinde, sivil toplum örgütlerinin yanı sıra akademik ve diğer kurumlara danışarak, kadınlara karşı şiddetle mücadele için önlemler almakla ve yasal reformların ya da eylem alanında herhangi bir yeni müdahale biçiminin değerlendirmesi ve düzenli olarak izlenmesinden sorumlu bir resmi eşgüdüm kurumu ya da organı kurmak gerekecektir.

Avrupa Konseyi’nin bu kararı genel olarak kadına karşı şiddetle ilgili olarak mücadelede benimsenen önleme, koruma ve destekleme ile kovuşturma-cezalan-dırma ilkelerini içermektedir. Önlemeyle ilgili olarak genelde toplumsal cinsiyet farkındalığına ilişkin eğitimde yapılması gerekenler, koruma ve desteklemeyle ilgili şiddet uygulayanın durdurulması, şiddete uğrayana hukuki, sağlık hizmet-lerinin verilip bilgilendirilmesi, polis dahil uygulayıcıların uygulayacağı şiddetten korunmalarına ilişkin hükümler yer almaktadır. Bunun dışında kovuşturmayla ilgili olarak da, şiddet uygulayanın cezalandırılmasına, savcılar tarafından kamu davası açılmasına ilişkin hükümler yer almaktadır.

Bu bağlamda uluslararası belgeler çerçevesinde devletin pozitif ödevinin engel olma-önleme, koruma-destekleme ve kovuşturma-cezalandırma ilkeleri oluşmaktadır. Bu üç şeyin bir arada olması gerekliliği ise kadına yönelik ve

GÜLRİZ UYGUR868 |

aile içi şiddetle ilgili hukuki düzenlemelerin farklı bir şekilde düzenlenmesini gerektirmektedir. Bu nedenle de birçok ülkede özel düzenlemeler ve uzmanlık mahkemeleri oluşturulması bir çözüm yolu olarak benimsenmektedir.

Bu bağlamda kadına yönelik aile içi şiddetin, üç ilkenin gerektirdiklerine göre kapsamlı bir düzenleme gerektirdiği belirtilebilir. Bunlar da öncelikle top-lumsal bilinci yükseltmek, kadına karşı ayırımcılığa karşı ve kadınların gerçek eşitliğini sağlayıcı araçlar geliştirme, eğitim, kadınların hukuki-sosyal-ekonomik bağımsızlıklarını güçlendirmeden başlayıp, risk faktör ve gruplarını belirleme, yardımı sağlayacak araçları geliştirmeleri de kapsayan özel hukuki düzenleme-lere kadar uzanmaktadır. 28

11 Mayıs 2011’de İstanbul’da imzaya açılan ve Türkiye’nin de imzaladığı Kadına Karşı Şiddet ve Eviçi Şiddetle Mücadele Etme ve Önleme Hakkında Avrupa Konseyi Sözleşmesi bugün gelinen son noktayı temsil etmekte ve önleme, koruma-destekleme ve kovuşturmayla ilgili yapılacakları ayrıntılı bir şekilde içermektedir. Sözleşme kadına yönelik şiddetin bütün formlarını, ayrımcılığı ve eviçi şiddeti önlemeyi, şiddete uğrayanları yardım ve koruma için kapsayıcı bir çatı ve politikalar oluşturulmasını, maddi eşitliğin sağlanmasını, uluslararası alanda kadına yönelik şiddet ve eviçi şiddetin önlenmesi için işbirliği yapmayı, bu tür şiddetle ilgili çalışanları desteklemeyi ve sözleşmenin uygulanmasıyla ilgili olarak da izleme mekanizmasını kurmayı amaçlamaktadır. Sözleşme, ka-dına yönelik şiddetin ayrımcılık formu ve insan hakları ihlali olup, toplumsal cinsiyet eşitliğiyle ilgili olduğunu belirtmektedir. Sözleşmede geçen toplumsal cinsiyet şiddeti de, kadına yönelik şiddetin kadının kadın olduğu için uğradığı şiddet olma yönünü yine sözleşmenin tanımlamasıyla ortaya çıkarmaktadır.

Sözleşmede devletle ilgili ve devlet adına hareket eden bütün organ, ma-kam ve kişilerin kadına yönelik şiddeti önlemekle ilgili pozitif ödeve sahip ol-duğu ve özen gösterme ilkesine ( ) uygun olarak şiddet eylemleri-nin önlenmesi, araştırılması, cezalandırılması ve zararların giderilmesi gerekti-ği belirtilmektedir. Sözleşmede getirilen hükümlerle ilgili toplumsal cinsiyete duyarlı ve kadın erkek eşitliğini sağlayan ve kadını yetkilendiren politikaların oluşturulması gerektiği vurgulanmaktadır. Sözleşmede ayrıca devletlerin şid-detle mücadelede devlet dışındaki kuruluşlar ve sivil toplum örgütleriyle etki-li bir şekilde işbirliği yapılacağını ve bu kuruluşların desteklenip, cesaretlendi-rileceği belirtilmektedir. Bunun dışında sözleşme, önleme-koruma/destekleme ve kovuşturma/cezalandırma ilkeleri çerçevesinde nelerin yapılması gerektiğini ayrıntılı bir şekilde belirtmektedir.

28 Logar, R. (2005) “The Austrian Model of Intervention in Cases of Domestic Violen-ce,” s. 2, http://www.un.org/womenwatch/daw/egm/vaw-gp-2005/docs/experts/logar.dv.pdf (12.05.2011).


Belirtilen bu uluslararası hukukla ilgili gelişmeler çerçevesinde kadına yö-nelik şiddetle mücadele bakımından devletin pozitif yükümlülüğünün şunları içermesi gerektiği belirtilebilir:

a. Devlet, onun bütün kuruluşları ve onun adına hareket edenler kadına karşı şiddeti önlemekten sorumludur.

b. Kadına yönelik şiddetle mücadele bakımından devletlerin oluşturacağı politikalar toplumsal cinsiyete duyarlı olup, toplumsal cinsiyet bakımın-dan eşitliği sağlayıcı nitelikte olmalıdır.

c. Bu politikalar önleme, koruma-destekleme ve kovuşturma-cezalandırma ilkeleri çerçevesinde hukuki düzenlemelere yansıtılmalıdır.

d. Devletin bu sorumluluğun yerine getirilmesinde koordinasyon görevini yapacak bir organı veya makamı olmalıdır.

e. Devletin bu sorumluluğu, devlete ait olmayan kuruluşlarla ve sivil top-lum kuruluşlarıyla birlikte yerine getirmesi gerekmektedir.

Türkiye’de, uluslararası sözleşmeler dışında, kadına yönelik şiddeti önle-meye yönelik, eğitim programlarının oluşturulması, toplumsal bilinci yükselt-me, politikalarda farkındalığı sağlama, kurumsal duyarlılığı arttırma gibi önle-me mekanizmalarını ve koruma ve desteklemeyle ilgili özel düzenlemeleri içe-ren başlıca hukuki belge ise 2006/17 sayılı Başbakanlık Genelgesi’dir.

2006/17 Sayılı Başbakanlık Genelgesi

Genelgenin Arka Planı: TBMM İnceleme Komisyonu Çalışması ve RaporuTBMM’ye verilen Meclis Araştırması Önergeleriyle kadın ve çocuklara yönelik şiddet ve töre cinayetlerine dikkat çekilmiş ve bu cinayetlerin önlenmesi, kadın ve çocukların haklarının korunup insan hakları kavramının yerleştirilmesi için sorunun kaynağına inilmesi ve nedenlerinin araştırılması gerektiği, meclisin töre cinayetlerini sadece araştırmakla kalmayıp aynı zamanda meselenin çözümü konusunda devlete, millete, gönüllü kuruluşlara, toplum önderlerine ne gibi görevler düşeceğini ortaya koyması gerektiği belirtilmiştir. 29 Verilen önerge-lerde genellikle Kadına Karşı Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi’ne (CEDAW) dayanılmış ve devletin bu konuda yükümlülüğünü yerine getirmesi gerektiği belirtilmiştir. Önergelerin ardından TBMM’de konuyla ilgili Meclis Araştırması Komisyonunun kurulmasına karar verilmiş ve komisyon çalışma-larına 18.10.2005 tarihinde başlamıştır.

29 TBMM, 2006, Töre ve Namus Cinayetleri ile Kadınlara ve Çocuklara Yönelik Şid-detin Sebeplerinin Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıy-la Kurulan TBMM Araştırma Komisyonu Raporu, TC Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, s. 17.

GÜLRİZ UYGUR870 |

Komisyonun hazırladığı araştırma raporu üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde araştırmanın konusu, komisyonun kuruluşu, görev süresi ve araştırmada izlenen yönteme yer verilmektedir. İkinci bölümde töre ve namus cinayetleri ile kadın ve çocuklara yönelik şiddetle ilgili ulusal mevzuat yer almakta, ardından çocuğa yönelik şiddet, kadına yönelik şiddet, töre ve namus cinayetleri, med-yada şiddet hakkında bilgi verilmekte ve ülkemizdeki kadın ve çocuğa yönelik şiddet konusunda çalışma yapan kurumlardan söz edilmektedir. Son bölümde ise bilgilerine başvurulan kişilere ait tutanak özetlerine, komisyonun Ankara dışında yaptığı incelemelere ve sonuç kısmına yer verilmektedir. Raporda ekler arasında da çocuk, kadın, töre/namus cinayetlerine ilişkin çözüm önerilerinin yaşama geçirilmesinde koordineli çalışması gereken kurumlar yer almaktadır.

Meclis araştırmasıyla ilgili hukuki dayanakları İnsan Hakları Evrensel Bil-dirgesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, anayasadaki insan haklarına saygı-lı devlet, sosyal devlet ve eşitlik ilkelerine dayandırmak mümkündür. Öner-geyi verenlerin ise doğrudan doğruya CEDAW’a dayandırdığı görülmekte-dir. Komisyonun hazırladığı raporda 1995 yılında Pekin’de kabul edilen Pekin Deklarasyonu’nu hiç çekince koymadan kabul edip, taahhütlerde bulunduğu-muz belirtilmektedir. Kadına yönelik şiddetle ilgili devletin bulunduğu taah-hütler arasında şunlar yer almaktadır:

—Aile içi şiddeti ve genel olarak kadına ve çocuklara yönelik şiddeti önlemek için kampanyalar, ana baba eğitimi programları düzenlenmesi,

—Sağlık görevlileri, öğretmenler, sosyal hizmet uzmanları, psikologlar, çocuk gelişimi uzmanları, polisler gibi meslek elemanlarının eğitim programlarında, kadın ve çocuklara karşı şiddet konusunun yer almasının sağlanması,

—Şiddete uğrayan kadınlar için başvurabilecekleri merkezlerin ve sığınma evlerinin sayısının artırılması, ücretsiz danışma, psikolojik ve yasal yardımın sağlanması. 30

Raporda da belirtildiği gibi 2000 yılına kadar devlet, taahhütlerini yerine getirme sözü vermişse de yerine getirmemiştir. Raporda 1998 yılında çıkarılan Ailenin Korunmasına Dair Kanun gibi olumlu yasal düzenlemeler olsa da bu yasal düzenlemelerin yeterli olmadığı, devletin şiddete karşı mücadelesini temel nedenlere kadar inen bir plan dahilinde toplumsal dönüşüm projesiyle yapması

30 , s. 95.


gerektiği belirtilmektedir. Bu planının da iki yanının olması ve bunların önleyici tedbirler ile koruma-destekleme yaklaşımını içermesi gerektiği ifade edilmek-tedir. 31 Bu bağlamda komisyon raporunun kadına yönelik şiddeti önlemeyle ilgili üçüncü ilke olan kovuşturma-cezalandırmaya yer vermediği bir eksiklik olarak belirtilebilir.

Komisyon raporunun ikinci bölümünde yer alan kadına yönelik şiddet başlığı altında şiddetin tanımlanması söz konusu olup kadına yönelik şiddetle ilgili şu şekilde tanıma yer verilmektedir:

Cinsiyete dayanan, kadını inciten, ona ızdırap veren, fiziksel, cinsel, zihinsel hasarla sonuçlanan veya sonuçlanma olasılığı bulunan, kamusal alanda ya da özel yaşamında ona baskı uygulanması ve özgürlüklerinin keyfi olarak kısıtlanmasına neden olan her türlü davranıştır. 32

Şiddetle ilgili olarak, kadınların karşılaştıkları fiziksel, ekonomik, sözel cinsel ve psikolojik şiddet türlerinden de söz edilmiş ve bunların anlamı belirtilmiş, örneklerle açıklanmış ve uluslararası sözleşmelerin devletin etkin olmasıyla ilgili görevleri vurgulanmış ve bu sözleşmeler çerçevesinde kadına yönelik şiddetin insan hakları ihlali olduğu ortaya konmuştur. Dünyada ve Türkiye’deki kadına yönelik şiddetle ilgili duruma yer verildikten sonra, kadına yönelik şiddetin nedenleri ve sonuçları da belirtilmiştir. Kadına yönelik şiddet başlığı altındaki bu inceleme, çözüm önerilerine de yer vermektedir. Çözüm önerilerinde öncelikle koruyucu ve önleyici tedbirler yer almaktadır. Bu tedbirlere bakıldığında kadına yönelik şiddet konusunda farkındalık yaratmaya ilişkin tedbirlere (kadın hakları ve toplumsal cinsiyetle ilgili bilgilendirme faaliyetleri, yayınlar, yapılması filmler hazırlanması, Diyanet İşleri Başkanlığı gibi kurumların toplumu bilgilendirmek üzere faaliyetlerde bulunmaları gibi) ve kadının ekonomik anlamda eşitsizliğinin giderilmesine ilişkin tedbirlere (işe alınmada eşitliği sağlayıcı tedbirler, kadınların iş kurmak için kredi almalarını kolaylaştırıcı tedbirler, aktif olarak iş yaşamına katılmak için destek hizmetleri vb) yer verildiği görülmektedir. Bu tedbirlerle ilgili olarak başlıca görevli organın devlet olduğu belirtilmektedir:

Devlet, kadın ve erkek arasındaki ekonomik eşitsizliğin ortadan kaldırılması için gerekli tedbirleri almalıdır. 33

31 ay. s. 95.

32 agy. s. 90.

33 agy. s. 104.

GÜLRİZ UYGUR872 |

Bir bütün olarak devleti sorumlu tutan bu ifade yanında devlet içindeki çeşitli kurum ve kuruluşları da, mülki idare amirlikleri gibi, yükümlü kılan ifadeler de söz konusudur. Ancak burada sadece devlet değil, aynı zamanda sivil toplum kuruluşlarına da yer verilmektedir. Örneğin kadına yönelik güçlendirici çalış-maların sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği halinde yapılacağı belirtilmektedir. 34

Devlet başlıca sorumlu kurum olup, mali kaynak sağlaması da gerekmek-tedir:

Devlet kadınlara yönelik her türlü şiddet eyleminin önlenmesini bir devlet politikası olarak kabul etmelidir. Bu alana yönelik bir bütçe oluşturularak, toplumsal cinsiyet rolleri açısından bütçelerin etki ve sonuçları görünür kılınarak, toplumsal cinsiyete dayalı bütçe analizleri yapılmalıdır. 35

Diğer yandan devletin oluşturacağı politika toplumsal cinsiyete duyarlı olmalıdır:

Toplumsal cinsiyete duyarlı politikaların devletin bütün ana plan ve program-larının içine entegre edilmesi, ilgili kurum ve kuruluşlar arasında işbirliğinin sağlanması, programların ve sonuçların izlenme ve değerlendirilmesi için gerekli mekanizmaların oluşturulması ve var olan mekanizmaların işler hale getirilmesi sağlanmalıdır. 36

Bu politikanın da diğer eşitliğe aykırı politikaları önlemesi gerekir:

Kadın erkek eşitliğine aykırı politikalar, yasal düzenlemeler ve uygulamalar kaldırılmalı, toplumda kadın ve erkek eşitliği sağlanıncaya kadar kadınlara pozitif ayrımcılık yapılması bir devlet politikası olarak kabul edilmelidir. 37

Bunun için öncelikle ilgili kuruluşlar nezdinde komisyonlar ve komiteler ku-rulması gerekmektedir. TBMM bünyesinde Kadın Erkek Eşitliği Komisyonu gibi. Bunun dışında yapılacakların bir plan dahilinde yapılması, bu planda toplumsal cinsiyet bakış açısının etkili olması gerektiği belirtilmektedir. Başlıca ilgili kuruluşlar da Kadından Sorumlu Devlet Bakanlığı ile Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü’dür:

34 agy. s. 104.

35 agy. s. 105.

36 agy. s. 105.

37 agy. s. 105.


Kadından Sorumlu Devlet Bakanlığı koordinasyonunda bütün kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteleri, sivil toplum kuruluşlarını, özel sektör ve yerel yönetimleri de kapsayacak ‘2006-2010 Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesi Eylem Planı’ hazırlanmalı ve uygulamaları takip edilmelidir. 38

Buradan anlaşılacağı gibi, eylem planı sadece devlet kurum ve kuruluşlarıyla ilgili olmayıp, sivil toplum kuruluşları ve diğer devlet dışındaki kuruluşları da kapsayacak nitelikte olacaktır:

Kadına yönelik şiddetin önlenmesinde çalışmalar yapmakta olan tüm kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, üniversitelerin kadın çalışması yapan araştırma merkezleri ve yerel yönetimler arasında koordinasyonun sağlanarak, ’ortak bir hizmet ağı modeli‘ oluşturulmalıdır. 39

Bu doğrultuda sivil toplum kuruluşlarının da hizmet modeli içerisinde yer alması sağlanmak istenmektedir. Ayrıca sivil toplum kuruluşlarına sadece plan ve onunla ilgili hizmet ağında değil, kanunların hazırlanması sürecinde de yer verilmek istenmektedir:

Yasa koyucuların, kadınları doğrudan ilgilendiren kanunların yapım sürecin-de, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının yanı sıra, sivil toplum kuruluşlarının ve üniversitelerin kadın araştırma ve uygulama merkezlerinin de görüş ve önerileri alınmalıdır. 40

Devlet düzeyinde genel olarak görevler belirlendikten sonra kurumlar düzeyinde yapılması gerekenler, örneğin Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nda (SHÇEK) yapılması gerekenler belirtilmektedir. Örneğin SHÇEK için bütçeden pay artırılması, kadın konukevlerinin standartlarının yükseltilmesi, hizmet su-nacak personelin kadın bakış açısına sahip olması gerektiği ileri sürülmektedir. Diğer yandan bu tür hizmetleri yapan sivil toplum örgütlerinin mali bakımdan yerel yönetimler ve İl Özel İdareleri tarafından desteklenmesi gerektiği ortaya konmaktadır. 41

Bunun dışında eğitim, sağlık ve hukuk olmak üzere başlıca üç alanda ted-birlerin ele alınması gerektiği belirtilmektedir. Eğitim alanı toplumsal cinsiyet

38 agy. s. 105.

39 agy. s. 105.

40 agy. s. 105.

41 agy. s. 106.

GÜLRİZ UYGUR874 |

algısını değiştirecek şekilde toplumun bütün kesimlerinde olmalı ve özellikle sağlık görevlileri, yargı mensupları, kolluk kuvvetleri, öğretmenler, sosyal hiz-met uzmanları, psikologlar, çocuk gelişim uzmanları ve diğer meslek grupları-nın eğitim programlarından kadına yönelik şiddet konusuna yer verilmelidir. Sağlık alanında özellikle sağlık personelinin kadına yönelik şiddeti tanıyacak ve ne yapılması gerektiğini bilecek bilgiye sahip olması ve ayrıca bütün sağlık kuruluşlarında şiddet mağduru kadınlara yönelik özel birimler oluşturulması gerektiği ifade edilmektedir. Hukuk alanında Ailenin Korunmasına Dair Kanun’la ilgili problemlere ve mevcut yasalarda kadınların insan haklarını ihlal eden düzenlemelere yer verildiğine dikkat çekilmektedir. 42 Kadınların siyasi yaşama katılmalarını sağlayan düzenlemeler Siyasi Partiler Kanunu’nda yapılmalıdır.

Komisyon Raporu’nda kadına yönelik şiddet konusunda üç düzeyli strateji belirtilmektedir. Bunlardan ilki devletle ilgilidir. Devlette kadına yönelik şidde-te karşı sıfır tolerans olmalı, ana plan ve programlara cinsiyet eşitliği bakış açı-sı yerleştirilmeli ve toplumsal cinsiyet eşitliği eğitimi zorunlu hale getirilmeli-dir. İkinci düzey strateji toplum ve aileyle ilgili olup kültürün değişmesi, Diya-net İşleri Başkanlığı’nda kadının statüsünü yükseltme çalışmaları yapılması ve bunların medya ve eğitim sistemiyle desteklenmesi yer almaktadır. Birey dü-zeyinde ise kadının güçlendirilmesi, cinsiyet ayrımcılığının önlenmesi, şiddete uğrayan kadına koruma sağlanması ve yoksulluğun önlenmesi yer almaktadır. 43

Komisyon raporunda töre ve namus cinayetleri ayrı başlık altında incelen-mekte, dünyada ve Türkiye’deki durum belirtilmekte, nedenleri ortaya konup çözüm önerileri ileri sürülmektedir. Çözüm önerilerinin, töre ve namus cina-yetleri ataerkil toplum kültürüyle ilgili olduğundan dolayı toplumsal dönüşü-me götürecek şekilde yapılması gerektiği ileri sürülmektedir. Bu da daha çok toplumsal farkındalığı sağlayacak eğitim ve bilgilendirme çalışmalarıyla müm-kün olacaktır. 44 Kurumsal hizmet olarak devletin “yasalardan ve uluslararasısöz-leşmelerden doğan yükümlülükleri doğrultusunda gerekli düzenlemeleri yap-ması, yasalardaki anlayış değişikliğinin uygulamaya yansıtılabilmesi için gerek-li mesleki eğitim çalışmalarının yapılması ve yasaların sıfır toleransla uygulan-ması sağlanmalıdır.” 45 Bunun dışında ileri sürülen görüşlerden biri “töre/na-mus cinayetlerini önlenmesine yönelik olarak yerel düzeyde Valilik, Emniyet, Jandarma, Belediye, Müftülük, Üniversite, sivil toplum kuruluşlarının temsil-

42 agy. s. 107.

43 agy. s. 108.

44 agy. s. 132.

45 agy. s. 133.


cilerinin katılımıyla komiteler oluşturulmalı” Şeklindedir. 46 Ayrıca derhal mü-dahale için Alo Şiddet hattının kurulması, töre cinayetlerini önlemeye yönelik araştırmalar yapılması, filmler hazırlanması ve ulusal eylem planı oluşturulma-sı önerilen tedbirler arasındadır. Bunun dışında eğitimle farkındalık kazandır-ma, yasal düzenlemelerdeki eksikliklerin giderilmesi, sığınma evinde kalanla-ra ayni ve nakdi yardım sağlanması, TBMM’de kadın erkek eşitliği komisyonu kurulması ve çerçeve eşitlik yasasının çıkarılması, siyasal partiler yasasında ka-dınların siyasete katılımını destekleyen hükümlere yer verilmesi, önerilen di-ğer tedbirlerdir. 47

Komisyon raporunda medyada şiddete de yer verilmektedir. Medyaya yö-nelik öneriler arasında öncelikle cinsiyet ayrımcılığı, çocuk istismarı ve şiddet içerikli yayınlara verilen müeyyidelerin etkili olmaktan uzak olduğu ve bun-ların yeniden düzenlenmeleri gerektiği, medyanının cinsiyet eşitliğini sağlama yönünde ve farkındalık yaratmayla ilgili programlar hazırlaması ve sivil toplum kuruluşlarının medya izleme grupları oluşturması gibi öneriler yer almaktadır. 48

Komisyon raporunun değerlendirme ve sonuç kısmında toplumsal şidde-tin önlenmesi amacını taşıyan komisyonun, ilgili kurum ve kuruluşlar, akade-misyenler, sivil toplum kuruluşları, ulusal televizyon yöneticileri, Birleşmiş Mil-letler Nüfus Fonu ve UNICEF’in görüş ve öneriyle birlikte çeşitli illerde yap-tığı incelemeler sonucu rapor hazırladığı belirtilmektedir. Raporda 19. yüzyıl-dan itibaren kadınların yasal kazanımları olduğu ve kadına yönelik ayrımcı bir devlet politikasının geçmişten günümüze uygulanmadığı belirtilmektedir. An-cak toplumsal zihniyet dönüşümü sağlanamadığı için kadınların yasalarla sağ-lanan hakları kullanamadıkları belirtilmektedir. 49 Ayrıca raporda anayasanın 10. maddesinde yer alan eşitlik ilkesinin pozitif ayrımcılığı içerecek şeklinde yo-rumlanmasını ve bu şekilde yorumlamayı CEDAW’ın da desteklediğini içer-mektedir. Mevcut yasal düzenlemeler caydırıcı ve koruyucu özellikleri bulun-duğu, kamu kurum ve kuruluş çalışmalarıyla ve sivil toplumların çalışmalarıyla toplumda zihinsel dönüşüm yaratılacağı ileri sürülmektedir. Bununla ilgili ola-rak raporun sonunda koordineli çalışması gereken kurumlar da belirtilmiştir. 50

2. Başbakanlık 2006/17 Sayılı “Çocuk ve Kadınlara Yönelik Şiddet Hareketleriyle

46 agy. s. 133.

47 agy. s. 133-4.

48 agy. s. 146.

49 agy. s. 222-3.

50 agy. s. 225.

GÜLRİZ UYGUR876 |

Töre ve Namus Cinayetlerinin Önlenmesi İçin Alınacak Tedbirler” Başlıklı

Genelgesi

Genelgenin Anlamı ve Tanıtımı2006/17 sayılı genelge, kadına yönelik şiddete karşı devletin sorumluluğu-nu hükümet politikasıyla açıkça ilan ettiği ilk genelge olması bakımından önem taşımaktadır. Bu genelge, aşağıda da belirtildiği gibi, Meclis Araştırma Komisyonu’nun oluşturduğu rapor çerçevesindeki önerilere göre hazırlanmıştır.

Kadın ve çocuklara yönelik şiddet insanlığın gündemindeki yerini koru-

maktadır. Bu tür şiddetin en acımasız biçimi kamuoyunda ‘töre cinayeti’

olarak tanımlanan kadına yönelik öldürme olaylarıdır. Kadın ve çocuklara

yönelik şiddetin ülkemizde de devam ediyor olması yeni ve acil önlemlerin

alınmasını gerekli kılmaktadır. Ekonomik kalkınma ve gelişme ile birlikte

eğitim ve kültür düzeyinin yükselmesiyle giderek ortadan kalkacak olan bu

sorunların çözümü için kamu kurum ve kuruluşları ile birlikte sivil toplum

örgütleri ve vatandaşlarımıza büyük görev ve sorumluluklar düşmektedir.

Nitekim Türkiye Büyük Millet Meclisi de sosyal bir yara olan bu olguyla ilgi-

lenme ihtiyacı hissetmiş, 28.6.2005 tarihli ve 853 sayılı kararıyla bir araştırma

komisyonu teşkil etmiştir. Bu komisyon, çalışmalarını tamamlayarak kadın

ve çocuklara yönelik şiddetin sebepleri ile alınabilecek önlemleri belirleyen

kapsamlı bir rapor hazırlamıştır.

Mezkûr komisyon çalışmaları sonucunda hazırlanan ve hükümetimizce de

benimsenen bu konuda alınacak önlemlere ilişkin öneriler ve bundan sorumlu

kuruluşlar ekli listelerde belirtilmiştir. Bu önerilerle ilgili olarak başlatılacak

çalışmalarda koordinasyon görevi çocuğa yönelik şiddet konusunda Sosyal

Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü, kadına yönelik

şiddet ve töre/namus cinayetleri konusunda ise Kadının Statüsü Genel

Müdürlüğü tarafından yerine getirilecektir.

Sorumlu kuruluşların ve bu kuruluşlarla işbirliği içerisinde hareket etmesi

gereken kurumların ayrı ayrı belirtildiği önlemlere ilişkin çalışmalar, ko-

ordinatör olarak belirlenen Genel Müdürlüklerle işbirliği içerisinde derhal

başlatılacaktır. Sorumlu kurumlar tarafından görev alanına giren konularda

hazırlanacak ayrıntılı faaliyet raporlar üçer aylık dönemlerle ilgili koordinatör


kuruma gönderilecektir.

Buradan hareketle şu hususlar belirtilebilir:) Devlet kadına yönelik şiddet konusunda acil önlem alınması gerektiğini

kabul etmektedir.) Bu görevi yerine getirmekten devletin kamu kurum ve kuruluşlarıyla birlik-

te, sivil toplum örgütleri ve vatandaşlar sorumlu tutulmaktadır.) Koordinasyonu sağlayacak devlet kurumu olarak Kadının Statüsü Genel Mü-

dürlüğü yer almaktadır.) Kadına yönelik şiddetin önlenmesinin ekonomik güçlendirme, eğitim ve

kültür düzeyi bakımından gelişme ile olacağı belirtilmektedir.

Başbakanlık Genelgesi giriş kısmının ardından dört kısımdan oluşmaktadır. Bunlardan ilki çocuklara yönelik şiddetle, ikincisi kadınlara yönelik şiddetle ve üçüncüsü de töre ve namus cinayetlerine ilişkindir. Belgede bu üç kısma göre benzer nitelikte adlandırma yapılmaktadır. Buna göre kadına yönelik şiddetle ilgili adlandırma “Kadına Yönelik Şiddet Önerilerinin Yaşama Geçirilmesinde Koordineli Çalışması Gereken Kurumlar” şeklindedir. Bu üç kısma göre adlan-dırmada, kadına yönelik şiddetle ilgili kısmın ve çocuğa yönelik şiddetle ilgi-li kısmın birbirinden ayrı şekilde belirtilmesi yerindedir. Zira bu iki şiddet tü-rü farklı olup, farklı önlemler alınmasını gerektirir. Genelgede bu iki şiddet tü-ründen sorumlu olan kurumların da ayrı olarak belirtilmesi bu bağlamda ye-rindedir. Diğer yandan töre ve namus cinayetlerine yönelik ayrı kısım oluştu-rulması, bütün töre cinayetlerinin önemi nedeniyle haklı görülebilir. Öte yan-dan bütün töre de kadınla ilgili değildir. Ayrıca genelgede dördüncü bir başlığa yer verilmekte ve bu da “Medya ve Şiddet Konusundaki Çözüm Önerilerinin Yaşama Geçirilmesinde Koordineli Çalışması gereken Kurumlar” başlığını taşı-maktadır. Dördüncü bir başlık olarak bu tür bir başlığa yer verilmesinin nede-nini ortaya koymak zor görünmektedir. Zira bu konu da kadına ve çocuğa yö-nelik şiddete engel olma ve korumayla ilgilidir. Dolayısıyla koruyucu ve önle-yici tedbirler arasında medyaya yer vermek mümkündür. Aksi ise medya ve şid-detin ayrı bir konu başlığı şekilde adlandırılmasına yol açıcı niteliktedir. Oysa genelgede medya ve şiddete yer verilmesinin amacının bu olmaması gerekir. 51

Diğer yandan başlıklardaki başka bir problem, içeriği yansıtmalarıyla ilgi-lidir. Örneğin “Kadına Yönelik Şiddet Konusundaki Çözüm Önerilerinin Ya-şama Geçirilmesinde Koordineli Çalışması Gereken Kurumlar” başlığı kurum-ları ön plaa çıkarmaktadır. Oysa bu başlık altında sadece kurumlar belirtilme-

51 Burada medyada şiddete ilişkin nelerin yapılması gerektiği, ilgili konu başlıkları altın-da verilecektir.

GÜLRİZ UYGUR878 |

mekte, öneriler de yer almaktadır. Bu nedenle başlığın örneğin “Kadına Yöne-lik Şiddet Önerileri ve Bunların Yaşama Geçirilmesinde Koordineli Çalışması Gereken Kurumlar” şeklinde olması daha uygun olabilir.

Genelgede her bir kısma ilişkin başlıklar altında, Öneriler, Sorumlu Ku-rum ve İşbirliği Yapılacak Kurum şeklinde yan yana yazılmış üç alt başlık bu-lunmaktadır. Bu başlığın hemen altında da Koruyucu ve Önleyici Tedbirler şeklinde ikinci bir alt başlığa yer verilmektedir. Diğer ikinci başlık türleri ola-rak ise sırasıyla Hizmet Kurumları, Eğitim, Sağlık ve Hukuk söz konusu ol-maktadır. Bu tür yapılandırmada genelgenin önce önerileri yazıp hemen kar-şısından bundan sorumlu olan kurumu ve hemen yanında da işbirliği yapa-cağı kurumu bir sıra dahilinde belirttiği görülmektedir. Burada öncelikle pla-na ilişkin eleştiri yapılabilir. Bilindiği gibi kadına yönelik şiddetle ilgili yapıla-cak olanlar engel olma, koruma ve kovuşturma/cezalandırma olarak üç başlık altında toplanmaktadır. Buna göre konu başlıkları altında inceleme yapılması sınıflandırma yanında konuların birbiriyle ilişkisi bakımından tutarlılığı sağ-lamak bakımından da önem taşımaktadır. Bu haliyle genelgede yapılan konu başlıkları problemli görünmektedir. Ayrıca “Eğitim, Sağlık ve Hukuk” başlık-larının açılması da problemlidir. Bu konularda yapılacaklar, ya engel olma ve-ya koruma-destekleme ya da yargılamayla ilgili olacaktır. Diğer yandan genel-gede bu tür “Eğitim, Sağlık ve Hukuk” olarak yapılan sınıflandırmanın, konu-lara göre yapılacakları göstermesi bakımından önem taşıdığı belirtilebilir. An-cak genelge kendi sınıflandırmasına da bağlı kalmadığı için bu tür iddia faz-la geçerli görünmemektedir. Örneğin koruyucu ve önleyici tedbirler adı altın-da belirtilenlerin bir kısmı hukukla ilgilidir. Bunların aslında böyle olması da kaçınılmazdır. Zira koruyucu ve önleyici tedbirlerin neredeyse büyük kısmını eğitim, sağlık ve hukuk oluşturmaktadır. Bu anlamda konu bakımından böyle sınıflandırma yapmak oldukça problemlidir. Diğer yandan koruyucu ve önle-yici tedbirlere girmediği düşünülen tedbirler varsa da, bunlar ek tedbirler ola-rak belirtilebilir. Ayrıca Genelge incelendiğinde bu tür tedbirlerin olmadığı da görülmektedir. Bunun dışında Hizmet Kurumları başlığı da problemlidir. Bu başlık altında kadına yönelik şiddete karşı mücadelede oluşturulması gereken kurumlara yer verileceği düşüncesinden hareket edilmiş olabilir. Nitekim ge-nelgede bu başlık altında TBMM’de Kadın Erkek Eşitliği Komisyonu oluştu-rulmalı, denmektedir. Ancak bundan sonra devlet politikası olarak belirtilebi-lecek birçok şey bu başlık altında yer almaktadır.

Genelgede Yer Alan Engel Olma ve Koruma/Destekleme ÖnerileriBurada kadına yönelik şiddete engel olma, koruma ve desteklemeyle ilgili ola-rak genelgenin ilgili bölümü sınıflandırılmaya çalışılacaktır. İlk olarak engel ol-mayla ilgili olarak yapılacaklar belirtilecektir. Engel olmayla ilgili olarak yapı-


lacaklar da ikiye ayrılarak belirtilecektir. Bunlardan ilki daha fazla genellik ta-şıyan engel olma önerilerine ilişkinken, ikincisi daha somut olanlara ilişkindir.

Genelgede kadına yönelik şiddete karşı engel olmayla ilgili devletin po-zitif yükümlülüğüne ilişkin ifadeler açıkça yer almaktadır. Bu yükümlülüğün konusu çerçevesinde devletin başlıca genel olarak yapacakları şeyler şu başlık-lar altında toplanabilir:

a. Devlet, kadın ve erkek arasındaki ekonomik eşitsizliğin ortadan kaldırıl-ması için gerekli tedbirleri almalıdır.

b. Kadın erkek eşitliğine aykırı politikalar, yasal düzenlemeler ve uygulamalar kaldırılmalı, toplumda kadın ve erkek eşitliği sağlanıncaya kadar, kadınlara pozitif ayrımcılık yapılması bir devlet politikası olarak kabul edilmelidir.

c. Devlet kadınlara yönelik her türlü şiddet eyleminin önlenmesini bir dev-let politikası olarak kabul etmelidir. Bu alana yönelik bir bütçe oluşturu-larak, toplumsal cinsiyet rolleri açısından bütçelerin etki ve sonuçları gö-rünür kılınarak, toplumsal cinsiyete dayalı bütçe analizleri yapılmalıdır.

d. Kadına yönelik şiddete karşı alınacak önlemler bir ulusal plan çerçeve-sinde yasal, kurumsal, eğitsel ve kültürel alanlara yönelik, kapsamlı ola-rak belirlenmelidir. Bu plan hazırlanırken toplumsal cinsiyet bakış açısı-na sahip bir plan olması sağlanmalıdır.

e. Hak arama sürecindeki yasal prosedür mağdurlar lehine basitleştirilmeli, sağlıkla ilgili kayıtlar başta olmak üzere gerekli belge ve kayıtların ücret-siz hazırlanması sağlanmalıdır. Bu sürecin her aşaması kadının özel haya-tına saygılı, kadını koruyucu olmalıdır.

f. Kadına yönelik şiddet konusunda zararlı gelenek ve göreneklerin tespit edilerek buna yönelik tutum ve davranış biçimlerini değiştirmelerini sağ-layıcı eğitim programlan hazırlanmalıdır. Kadına yönelik aile içi şiddetin önlenmesine yönelik olarak başta erkekler olmak üzere ailenin tüm birey-lerinin eğitilmesi ve özellikle öfkenin kontrolü ve kişiler arasında sağlıklı iletişim becerileri konusunda yaygın eğitim programlarının hazırlanma-sında devletin gerekli çalışmaları yapması gerekmektedir.

g. Tüm sağlık kuruluşlarında şiddet mağduru kadınlara yönelik özel birim-lerin oluşturulması zorunlu hale getirilmelidir. Bu birimlerde hekim ve hemşire gibi sağlık çalışanlarının yanı sıra kadına yönelik şiddet konusu-na duyarlı sosyal hizmet uzmanı ve psikologların çalışması sağlanmalıdır. Bu birimde çalışanların kadına yönelik şiddeti tanıma, ve şiddet gören kadına yönelik hizmet veren mekanizmaları harekete geçirebilmek için gerekli bildirimi yapmaları sağlanmalıdır.

h. Çerçeve Eşitlik Yasası’nın ivedilikle çıkarılması gerekmektedir.i. Anayasamızın “Kanun Önünde Eşitlik” başlıklı 10. maddesine göre “Her-

kes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve

GÜLRİZ UYGUR880 |

benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. ‘Devlet, bu eşitliğin yaşama geçirilme-sini sağlamakla yükümlüdür’” hükmünün gereği olarak devlet bu amir hükmü hayata geçirecek başta yasal düzenlemeler olmak üzere gerekli her türlü tedbiri almalıdır.

j. Kadına yönelik şiddet konusunda ulusal bir veri tabanı bulunmamakta-dır. Mevcut veriler de sağlıklı ve yeterli değildir. Bu nedenle bu konularla ilgili Bakanlıkların sağlıklı veri oluşturabilmeleri için toplanacak verile-re yönelik standart soru formları hazırlanmalı ve sonuçları tek elde (Tür-kiye İstatistik Kurumu) toplanarak ulusal veri tabanı oluşturulmalıdır.

k. Kadına yönelik şiddetin neden ve sonuçları ile toplumsal maliyetinin araş-tırılması ve şiddetin önlenmesine ilişkin projelerin üretilmesi ve gerçek-leştirilmesi yönünde ilgili kuruluşlara destek verilmelidir.

l. Siyasi Partiler Yasası’nda kadınların siyasete katılımını destekleyen düzen-lemeler yapılmalıdır.

m. Ülkemizde mevcut medya hukukunun öncelikle 3986 Sayılı Radyo ve Te-levizyonların Kuruluş ve Yayınlarına İlişkin Kanunun ile bu kanuna uy-gun olarak çıkarılan yönetmeliklerin teknolojik gelişmelere uygun olarak güncelleştirilmesi “cinsiyet ayrımcılığı”, “çocuk istismarı” ve “şiddet” içe-rikli yayınlara uygulanan müeyyidelerin caydırıcılıktan uzak kaldığı göz önünde bulundurularak yaptırım gücünün artırılmasına ve güncellikle-rini yitirmeden uygulanabilmelerine yönelik düzenlemelerin yapılmalı, uygulanabilir bir mevzuat yaratılmalıdır.

n. Yayın planlamasında, yayın genel akışı içinde, yayın içeriğinde, çocuk is-tismarı ile cinsiyet ayırımı, şiddet, pornografi, kadını küçültücü, incitici ve önyargılı yayınların yapılmaması için yayın kanallarının kendi “ETİK” değerlerini yerleştirmeleri ve yayın kimliğini öne çıkarmaları sağlanmalıdır.

o. Tüm yayın kanallarında, yayın içeriği ve planlamasında; evde ve çalışan kadına yönelik hedef kitlesi belirlenen, kadının toplumsal dönüşümünü sağlayacak, bilgilendirici programların öne çıkarılarak çok sayıda izleyi-ciye, kadına ulaşması için izlenebilirliği yüksek zaman dilimi belirlenme-li, uygulanmalıdır.

p. Ülkemizde medyada karar mekanizmalarında cinsiyetçilik ortadan kaldı-rılmalı ve eşitlik sağlanmalıdır,

Engel olmayla ilgili daha belirli olarak yapılacaklar ise şu şekilde belirtilebilir:a. İşe alınmada eşitliği sağlayıcı önlemler alınmalı, işyerinde cinsiyete daya-

lı ayrımcılığın olmaması için işverenlerin ve yöneticilerin gerekirse pozi-tif ayrımcılık yapmaları gerekmektedir.

b. Kadınların istihdam olanakları ve iş kurmak için gereksinim duydukları


kredi almalarını kolaylaştıracak düzenlemeler yapılmalıdır.c. 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanu’nun tanıtımı yönünde çok

yönlü çalışmalar yapılmalıdır.d. Evlilik öncesi çiftlerin yardım almaları konusunda “Evlilik ve Evlilik Da-

nışmanlığı” hizmetlerinin kurumsallaşması ve yaygınlaştırılması gerek-mektedir.

e. Kadın erkek eşitliğini önemseyen, kadın haklarının gelişmesi konusun-da destek veren erkek gruplarının sayısının artırılması konusunda gerek-li önlemler alınmalıdır.

f. Eğitimini yarıda bırakmış kadınların eğitimlerini tamamlayabilmeleri ve aktif olarak iş yaşamına katılmaları için ihtiyaç duydukları destek hizmet-leri (yuva, kreş, gündüz bakımevi gibi) sağlanmalıdır.

g. Aile Mahkemeleri ve Çocuk Mahkemeleri’nde görev yapacak yargı men-suplarının, pedagogların, sosyal hizmet uzmanlarının, psikologların top-lumsal cinsiyet bakış açısı eğitimi alması ve 4787 sayılı Aile Mahkemele-rinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanunu uyarınca bu mahkemelerde görev alacak pedagogların, sosyal hizmet uzmanlarının, psikologların kadrolarına atanmaları en kısa sürede yapılmalıdır.

h. Belediyelerin ve Milli Eğitim Bakanlığı’nın Halk Eğitim Merkezleri ile SHÇEK’in Toplum Merkezleri’nde kadın çalışmaları yapılmalıdır. Sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği sağlanarak söz konusu merkezlerde okur yazarlık, kadının insan hakları, toplumsal cinsiyet rolleri, özgüven gibi kadına yönelik güçlendirici çalışmalar yapılmalıdır.

i. Kadına yönelik şiddetle ilgili spot filmler üretilmeli, ulusal, bölgesel ve ye-rel medyada ulusal bir kampanya çerçevesinde gösterilmesi sağlanmalıdır.

j. Kadına yönelik şiddetin önlenmesine ilişkin mülki idare amirlikleri ve ye-rel yönetimlerce broşürler hazırlanmalı, hazırlanacak bu broşürlerin, hal-ka açık alanlarda ve kamu hizmet birimlerinde dağıtımı sağlanmalıdır.

k. Diyanet İşleri Başkanlığı, kadına yönelik şiddetin önlenmesi konusunda; toplumu bilinçlendirmek üzere hutbe ve vaazlar vermeli, yazılı ve görsel yayınlar yapmalı ve çeşitli etkinlikler düzenlemelidir.

l. Bütün kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum kuruluşlarında kadı-na yönelik şiddet konusunda duyarlığı ve sorumluluğu artırıcı bir kam-panya düzenlenmeli bu alanda yapılmış olumlu girişimlerin duyurulma-sı sağlanmalıdır.

m. Kent planlamasında, sokak ve parkların iyi aydınlatılması ve kadınların acil telefon hatlarına kolay ulaşabilmesini sağlamak amacıyla telefon ku-lübelerinin sayılarının artırılması gibi kadına yönelik şiddetin önlenmesi konusunda gerekli hizmetlerin sunulması sağlanmalıdır.

n. TBMM bünyesinde “Kadın Erkek Eşitliği Komisyonu” adı ile daimi bir

GÜLRİZ UYGUR882 |

komisyon oluşturulmalıdır.o. Şiddete uğrayan ve özellikle sığınma evlerindeki ihtiyacı olan kadınları da-

nışma merkezleri ile sığınaklara başvuran kadınları ekonomik olarak güç-lendirmek, yeniden ev kurmalarını sağlamak amacıyla bir “Kadın Destek Fonu” oluşturulmalı ve kadınların uygun işlere yerleştirilmesi sağlanmalıdır.

p. Avrupa Birliği bünyesinde yürütülmekte olan çocuklar, gençler ve kadın-lara karşı şiddetin önlenmesine yönelik DAPHNEII (2004-2008) prog-ramını ülkemiz de imzalamalıdır.

q. Yasa koyucuların, kadınları doğrudan ilgilendiren kanunların yapım sü-recinde, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının yanı sıra, sivil toplum ku-ruluşlarının ve üniversitelerin kadın araştırma ve uygulama merkezleri-nin de görüş ve önerilerini alınmalıdır.

r. Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü koordinatörlüğünde bir “Kadına Yö-nelik Şiddet İzleme Komitesi” kurulmalıdır.

s. Toplumsal cinsiyete duyarlı politikaların devletin bütün ana plan ve prog-ramlarının içine entegre edilmesi, ilgili kurum ve kuruluşlar arasında iş-birliğinin sağlanması, programların ve sonuçların izlenme ve değerlendi-rilmesi için gerekli mekanizmaların oluşturulması ve var olan mekaniz-maların işler hale getirilmesi sağlanmalıdır.

t. Ülke genelinde tüm kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler ve özel sek-tör çalışanlarına yönelik “toplumsal cinsiyet eşitliği” eğitimi verilmesinin zorunlu hale getirilmesi sağlanmalıdır.

u. Kadından Sorumlu Devlet Bakanlığı koordinasyonunda bütün kamu ku-rum ve kuruluşları, üniversiteleri, sivil toplum kuruluşlarını, özel sektör ve yerel yönetimleri de kapsayacak “2006-2010 Kadına Yönelik Şiddetin Önlenmesi Eylem Planı” hazırlanmalı ve uygulamaları takip edilmelidir.

v. Kadına yönelik şiddetin önlenmesinde çalışmalar yapmakta olan tüm ka-mu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, üniversitelerin kadın çalışması yapan araştırma merkezleri ve yerel yönetimler arasında koor-dinasyonun sağlanarak, ortak bir “hizmet ağı modeli” oluşturulmalıdır.

w. Ülke içinde politika, program geliştirmeyi teşvik edecek bilgilerin da-ha hızlı üretebilmesi için üniversitelerin Kadın Sorunlarını Araştırma ve Uygulama Merkezleri teşvik edilerek araştırma yapmaları ve yayınlama-ları sağlanmalıdır.

x. Yürürlükteki mevzuatımızdaki kadın erkek eşitliğini zedeleyen düzenleme-lerin ayıklanması yönünde gerekli çalışmaların yapılması gerekmektedir.

y. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Ayni ve Nakdi Yardım Yönetmeliğinde “sivil toplum kuruluşları tarafından açıl-mış olan sığınma evlerinde kalan kadınlara kaldıkları süre içinde ayni ve maddi yardım” konusunda gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.


z. Başta program yapım ve yöneticileri olmak üzere televizyon programla-rının üretiminin her aşamasında yer alan medya çalışanlarının “şiddete” ilişkin duyarlılıklarını artırıcı “Toplumsal Cinsiyet Eşitliği” eğitimi alma-ları sağlanmalıdır.

aa. Sivil Toplum Kuruluşları “Medya İzleme Grupları” oluşturmalı ve med-yanın günü gününe izlenmesi oto kontrolü sağlanmalıdır.

Devletin koruma/desteklemeyle ilgili yapması gerekenlere ilişkin öneriler ise şu şekildedir:

a. SHÇEK bünyesinde hizmet veren “183 Aile, Çocuk, Kadın ve Sosyal Hiz-met ve Özürlü Çağrı Merkezi”nin çalışmasındaki sorunların giderilme-si, daha işlevsel kılınması ve bunun için gerekli tedbirlerin alınması sağ-lanmalıdır.

b. Ülke genelinde 24 saat hizmet verecek ücretsiz “Alo Şiddet Hattı” oluş-turulmalıdır. Bu hatta şiddet konusunda eğitim almış personelin görev yapması sağlanmalıdır.

c. 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun’un uygulanması aşamasın-da daha etkili bir sonuca ulaşmak için şiddet uygulayan bireylerin reha-bilitasyona tabi tutulmaları konusunda gerekli bütün yasal ve kurumsal altyapı oluşturulmalıdır.

d. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) için bütçeden ayrılan pay artırılmalı, kadın sığınma evleri/kadın konukevleri nitelik ve nicelik açısından Avrupa Birliği standartlarına uygun hale getirilmeli ve hizmet sunacak personelin kadın bakış açısına sahip olması sağlanmalı, anılan merkezlerin gizlilik ilkesine uygun olarak hizmet vermeleri konu-sunda gerekli özen gösterilmelidir.

e. Kadın sığınma/konuk evlerinin kuruluşu ve işletilmesi ile ilgili mevzua-tın gözden geçirilerek Avrupa Birliği standartları doğrultusunda yeniden hazırlanması ve yerel yönetimlere kadın sığınma/konuk evi açma konu-sunda zorunluluk getirilmesi sağlanmalıdır. Açılan kadın sığınma/konuk evlerinin mevzuatta belirtilen standartlara uygunluğu düzenli olarak de-netlenmelidir.

f. Şiddet mağduru kadına emniyet birimlerinde uygulanacak prosedür ve atılacak adımlarla ilgili olarak genel broşür hazırlanmalıdır.

g. Sivil toplum kuruluşları tarafından kurulmuş ve kurulacak olan bağım-sız kadın sığınma evi ve kadın danışma merkezlerini açma ve işletme gi-rişimleri yerel yönetimler ve İl özel idareleri tarafından mali destek de da-hil olmak üzere çok yönlü desteklenmelidir.

h. Şiddet gördüğü için kadın sığınma/konuk evine yerleştirilen kadınların buradan çıktıktan sonra kendi ayakları üzerinde durmayı başarmalarını

GÜLRİZ UYGUR884 |

sağlamak ve desteklemek için kadınlara devletin sahip olduğu kaynaklar-dan geçici konut tahsisi yapılmalıdır.

i. 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun’un 1. maddesinde geçen “kusurlu eş” ibaresinin “şiddet uygulayan birey” şeklinde düzeltilmesi; hâkimin anılan yasa kapsamında hükmedebileceği tedbirlere ilişkin ola-rak yasanın 1. maddesinin (f ) bendinde geçen “ortak konut” ibaresinin yanına “veya şiddete maruz kalan bireyin işyerine gelmemesi” ibaresinin de eklenmesinin, ayrıca 4320 sayılı kanunun korunma kapsamına mahke-mece ayrılık kararı verilen veya yasal olarak ayrı yaşama hakkı olan eşler-den birinin veya çocuklarının da dahil edilmesinin ve mahkemenin ver-miş olduğu tedbir hükmünün infazına ilişkin icra işlemlerinin de harç-tan muaf tutulması yönünde yasal düzenleme yapılmasının uygun olaca-ğı düşünülmektedir.

j. Mevcut yasalarımızda halen kadın bedenini kontrol altında tutmayı amaç-layan, kadının insan haklarının ihlaline neden olan hukuki düzenleme-ler ivedilikle yapılmalıdır.

Genelgede ikinci olarak töre ve namus cinayetleriyle ilgili yapılması gerekenle-re ilişkin öneriler yer almaktadır. İlk olarak önlemeyle ilgili genel nitelikte be-lirtilen öneriler şunlardır:

a. Sistematik bir zihniyet dönüşümü için ders kitaplarında, günlük konuş-malarda, görsel ve yazılı basında, sinema filmlerinde hatta akademik ça-lışmalarda, vaaz ve hutbelerde kullanılan geleneksel cinsiyet rol ve kalıp-larını erkek egemen zihniyetin hâkim olduğu toplumsal yapının yarattı-ğı olumsuzlukları vurgulayan bir söylem geliştirilmelidir.

b. Töre/namus cinayetleri konusunda devlet, sivil toplum kuruluşları ve ye-rel yönetimler ortak kampanyalar düzenlemelidir. Bu kampanyalarda ka-dınların yanı sıra erkeklerin de şiddete karşı bilinç yükseltici eğitim alma-ları sağlanmalıdır. Erkek ve kadınların alternatif davranış biçimleri geliş-tirmelerine destek veren programlar oluşturulmalı, kendini ifade yolları-nı bulmak ve iletişim kurma olanaklarını artırmak için sorun çözme tek-niklerini anlatan programlar geliştirilmelidir.

c. Töre/namus cinayetlerinin önlenmesine yönelik bilgilendirici spot film-lerin üretilerek, görsel medyada sık aralıklarla gösterilmesi sağlanmalıdır.

d. Töre ve namus konusunda toplumda yerleşik ön kabullerin veya gelenek-sel anlayışın tersine çevrilmesi sağlanmalıdır.

e. Devletin yasalardan ve uluslararası sözleşmelerden doğan yükümlülükler doğrultusunda gerekli düzenlemeleri yapması, yasalardaki anlayış değişik-liğinin uygulamaya yansıtılabilmesi için gerekli mesleki eğitim çalışma-larının yapılması ve yasaların sıfır toleransla uygulanması sağlanmalıdır.


f. Töre/namus cinayetleri konusunda ulusal düzeyde veriler bulunmamak-tadır. Mevcut veriler de sağlıklı ve yeterli değildir. Bu nedenle bu konu-larla ilgili bakanlıkların sağlıklı veri oluşturabilmeleri için toplanacak ve-rilere yönelik standart soru formları hazırlanarak sonuçları tek elde (Tür-kiye İstatistik Kurumu) toplanmalı ve kadına yönelik şiddet konusunda oluşturulacak veriler ulusal veri tabanına entegre edilmelidir.

g. Töre/namus cinayetlerinin nedenlerine, sonuçlarına, maliyetine ve önle-me yöntemlerine ilişkin projelerin üretilmesi ve gerçekleştirilmesi yönün-de ilgili kuruluşlara destek verilmelidir.

İkinci olarak önlemeyle ilgili daha somut nitelikteki öneriler şunlardır:a. Diyanet İşleri Başkanlığı, töre/namus cinayetlerinin önlenmesi konusun-

da; toplumu bilinçlendirmek üzere hutbe ve vaazlar vermeli, yazılı ve gör-sel yayınlar yapmalı ve çeşitli etkinlikler düzenlemelidir. Bu etkinliklerin-de Diyanet İşleri Başkanlığı geleneksel cinsiyet rol ve kalıplarını, ataer-kil yapının yarattığı olumsuzlukları vurgulayan ahlaki söyleme sahip bir dil kullanmalıdır.

b. Ülke çapında ilgili tüm sivil ve resmi kuruluşları kapsayacak ”2006-2010 Töre/Namus Cinayetlerinin önlenmesine Yönelik Eylem Planı“ hazırlan-malı ve uygulamaları takip edilmelidir.

c. Töre/namus cinayetlerinin önlenmesine yönelik olarak yerel düzeyde Vali-lik, Emniyet, Jandarma, Belediye, Müftülük, Üniversite, sivil toplum ku-ruluşlarının temsilcilerinin katılımıyla komiteler oluşturulmalıdır.

d. Kadın ve erkek arasındaki eşitsizliklerin giderilebilmesi için kadının her alanda güçlendirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla üniversitelerin Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezlerinin teşvik edilerek, araştır-ma yapmaları ve yayınlamaları sağlanmalıdır.

e. Özellikle ekonomik yönden geri, geleneksel değerlerin hakim olduğu kır-sal bölgelerde kız çocuklarının eğitime katılmaların sağlamaya yönelik olarak yatılı kız bölge okullarının (ilköğretim ve ortaöğretim) açılması ve yaygınlaştırılması gerekmektedir.

f. Töre ve namus cinayetleriyle ilgili korumayla ilgili yapılması gerekenler arasında ise ülke genelinde 24 saat hizmet verecek ücretsiz “Alo Şiddet Hattı” oluşturulması ve bu hatlarda şiddet konusunda eğitim almış per-sonelin görev yapması yer almaktadır.

Devlet-İlgili Kurum ve Sivil Toplum Örgütleri Sorumluluğu

Genelge çerçevesinde bakıldığında ilk olarak devletin ilgili kurum ve kuruluş-larının sorumluluğunun bariz şekilde ortaya konduğu görülmektedir.

Öncelikle genelgede kadına yönelik şiddet ve töre/namus cinayetleri ko-

GÜLRİZ UYGUR886 |

nusunda getirilecek önerilerle ilgili yapılacak çalışmalarda koordinasyon görevi Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirileceği belirtilmekte-dir. Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü koordinatör olarak belirtilmekte ve so-rumlu olarak genelgede belirtilen ilgili kurum ve kuruşlarla işbirliği içinde ha-reket etmesi gerektiği yine genelgede yer almaktadır. Genelge derhal çalışmala-ra başlanmasını ve sorumlu kurumlar tarafından görev alanına giren konularda hazırlanacak ayrıntılı faaliyet raporlarının üçer aylık dönemlerle Kadının Statü-sü Genel Müdürlüğü’ne gönderilmesi gerektiğini belirtmektedir.

Genelgede her bir öneri için belirlenen başlıca sorumlu kurum ve kuruluş-lar, devlete aittir. Devletin bakanlıklardan valiliklere ve yerel yönetimlere ka-dar bütün ilgili kurumlarına yer verilmektedir. Özellikle bu kurumlar arasında üniversiteler ve üniversitelerin kadın merkezlerine yer verilmesi önem taşımak-tadır. Diğer yandan sadece devlete ait kurumlara değil, genelgede sivil toplum kuruluşları, medya kuruluşları, sendikalar ve diğer ilgili konularda özel sektör de işbirliği yapılacak kuruluşlar arasında yer almakta ve devletin sorumlu ku-rumlarıyla işbirliği içinde çalışmaları öngörülmektedir.

Daha önce de belirtildiği gibi genelgede sorumlu kurum ve işbirliği yapı-lacak kurum/kuruluş şeklinde ikili ayrım vardır. Genelge daha çok devlete ait kurumları sorumlu kılmış, diğer kuruluşları ise daha çok işbirliği yapılacak ku-ruluş olarak belirtmiştir. Bunun anlamını başlıca sorumlunun devlet olduğunu ilan etmek olarak yorumlamak mümkündür. Diğer yandan Genelgede az da olsa sorumluluğu devlet dışındaki kuruluşlara yer verildiğine rastlanmaktadır. Örneğin, “Medya İzleme Grupları” oluşturma ve medyanın günü gününe iz-lenmesinden sorumlu kuruluş olarak sivil toplum kuruluşları belirtilmektedir.

Genelgede diğer bir önemli nokta sivil toplum kuruluşlarına neredeyse her öneride yer verilmesidir. Bu anlamda devlet kurumları yanında sivil top-lum kuruluşları hemen hemen bütün önerileri gerçekleştirmede birlikte hare-ket edeceklerdir.

Aslında genelgenin bu yaklaşımı uluslararası belgelerle uyum içindedir. 2011 yılında kabul edilen Kadına Karşı Şiddet ve Ev-İçi Şiddetle Mücadele Et-me ve Önleme Avrupa Konseyi Sözleşmesi’nde de devletin sivil toplum ve dev-let dışındaki diğer kuruluşlarla işbirliği halinde hareket etmesi belirtilmektedir.

Sonuç

Türk hukuk sisteminde kadına yönelik şiddetle ilgili düzenlemelerin yapılması oldukça yeni tarihlidir. Genel bir çerçeve çizildiğinde, öncelikle aile içi şiddete ilişkin özel düzenlemelerin bulunduğu görülmektedir. Özel düzenlemeler de-nilince, aile içi şiddetin suç sayılması, aile içi şiddete uğrayan bireylere yardım etme, sığınma evleri kurulması, etkili polis önleme vasıtalarının olması vb


kastedilmektedir. 52 Bu bağlamda 1998 yılında çıkarılan Ailenin Korunmasına Dair Kanun önem taşımaktadır. 2000’li yıllarda ise bu gelişmenin hızlandığı, Türk Ceza Kanunu’nda yapılan değişikliklerle cinsel suçlar kadının cinsel do-kunulmazlığına karşı suçlar olarak görülmeye başlandığı, evlilik içi tecavüzün suç sayıldığı, töre nedeniyle suçların işlenmesi durumunda cezanın ağırlaştırıcı sebep sayılacağına ilişkin düzenlemelerin yapıldığı, Türk Medeni Kanun’da ya-pılan değişikliklerle de aileye ilişkin daha eşitlikçi bir aile modelinin getirildiği bir döneme girilmiştir.

2006/17 sayılı Başbakanlık Genelgesi, oluşturulan bu hukuk kurallarından farklı olarak, adeta bir politika belgesi niteliğini, bir hükümet politikası niteli-ğini taşımaktadır. Bu belgenin önemi farklı şekillerde belirtilebilir. Ancak yu-karıda belirtilen uluslar arası sözleşmeler çerçevesinde devletin pozitif yüküm-lülüklerinin belirtilmesine ilişkin kriterlerle bakıldığında, bu belgenin kriterle-rin çoğunu karşıladığı görülmektedir.

Öncelikle genelge, devletin kurumları ve onun adına hareket edenleri ka-dına karşı şiddeti önlemekten sorumlu tutacak şekilde, önerilerle ilgili sorum-lu kuruluşlar ve işbirliği yapılacak kuruluşları belirtmektedir.

İkinci olarak genelgede getirilen öneriler, asgari anlamda toplumsal cinsi-yete duyarlılığı içermekte ve eşitliği sağlayıcı niteliktedir. Örneğin “Devlet, ka-dın ve erkek arasındaki ekonomik eşitsizliğin ortadan kaldırılması için gerekli tedbirleri almalıdır” ve “İşe alınmada eşitliği sağlayıcı önlemler alınmalı, işye-rinde cinsiyete dayalı ayrımcılığın olmaması için işverenlerin ve yöneticilerin gerekirse pozitif ayrımcılık yapmaları gerekmektedir” önerileri gibi.

Üçüncü olarak genelgede önleme ve koruma-desteklemeyle ilgili önlemler olsa da yargılamaya ilişkin önerilerin çok az yer aldığı görülmektedir.

Dördüncü olarak genelgede devletin bu sorumluluğun yerine getirilmesin-de koordinasyon görevini yapacak organ olarak Kadının Statüsü Genel Mü-dürlüğü belirtilmektedir.

Beşinci olarak genelge, devletin pozitif ödevini, devlete ait olmayan kuruluş-larla ve sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliğiyle yerine getirmesine yer vermektedir.

Bu doğrultuda Ggenelgenin önemi, kadına karşı şiddete ilişkin devletin po-zitif yükümlülüğüyle ilgili belirli kriterleri karşılaması yanında, kurum ve kuru-luşlara getirdiği yükümlülükler bakımından da ortaya çıkmaktadır. Bu bakım-dan genelgenin bir sonucunu İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü ta-rafından çıkarılan 2007/6 sayılı genelgede görmek mümkündür. Bu genelgede şu ifadelere yer verilmektedir:

Çocuk ve kadınlara yönelik şiddet hareketleri ile töre ve namus cinayetlerinin

52 Logar, s. 2.

GÜLRİZ UYGUR888 |

önlenmesi için alınacak tedbirlerle ilgili olarak Başbakanlık tarafından çıkar-tılan 2006/17 sayılı genelge 04.07.2006 tarih ve 26218 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bahse konu genelge ile tespit edilen görev ve sorumluluklar kapsamında yerine getirilmesi gereken görev ve tedbirlerin etkin ve süratli bir şekilde koordine edilerek hayata geçirilmesi gerekmektedir.

Yukarıda belirtildiği gibi genelgede koordine edilecek hususlar 2006/17 sayılı genelgede belirtilen görev ve tedbirlerle ilgilidir. Genelge koordinasyonu etkin-lik ve süratlilik temelinde yapmayı amaçlamaktadır. Bu genelgede de 2006/17 sayılı genelgede olduğu gibi koruma ve engel olmayla ilgili yapılması gerekenler belirtilmekte ve ) “Kolluk birimlerine müracaat eden veya kolluk tarafından tespit edilen şid-

det mağduru kadın ve çocukların, yaşadıkları travmaya bağlı olarak içinde bulundukları ruhsal durum göz önünde bulundurularak, bu kişilerin mü-racaatlarında yapılması gereken her türlü işlem, imkanlar ölçüsünde bayan personelin de katılımıyla, insani yaklaşım içerisinde ve ivedilikle yerine getirilecektir.

) Şiddet mağdurları ile ilgili kolluk birimlerine intikal eden ihbar ya da mü-racaatlara ilişkin yapılması gereken adli işlemler Cumhuriyet Savcıları bil-gilendirilmek suretiyle, 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun ve bu kanunun uygulanmasına dair ilgi (a) genelge ile 5271 sayılı Ceza Muhake-mesi Kanunu ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu çerçevesinde yerine ge-tirilecektir.

) Çeşitli sebeplerle töre veya namus cinayetine maruz kalabileceğini beyan eden/edilen veya aile içi şiddete maruz kalmış kadınlar ve çocuklarla ilgili her tür-lü koruma tedbirinin, İl Sosyal Hizmetler Müdürlükleri, ilçelerde ise sosyal hizmet yürüten birim ya da varsa Sosyal Hizmetler Şube Müdürlükleri ha-berdar edilmek suretiyle ivedilikle alınması sağlanacak, SHÇEK’e veya bele-diyelere bağlı kadın sığınma evlerinde koruma altına alınan bu kişilerin bu-lundukları yerlerle ilgili gizlilik esaslarına en üst seviyede riayet edilecektir.

) Şiddet mağdurlarının ilgili yere sevkine kadar geçen sürede; iaşe, konaklama, tedavi ve ulaşım gibi bir takım ihtiyaçlarının belediyeler, İl/İlçe Özel İdare-leri ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Teşvik Fonu kaynaklarından kar-şılanması komitelerce karara bağlanacaktır.

) Kadın sığınma evi bulunmayan yerlerde, töre/namus cinayetine maruz ka-labileceğini beyan eden veya somut bir olayda töre/namus cinayetine ma-ruz kalabileceği öngörülen kişilerin rızaları doğrultusunda, ivedilikle sosyal hizmet birimleri haberdar edilmek suretiyle teslim alınmaları sağlanacaktır. İl/İlçe sosyal hizmet birimleri 24 saat ulaşılabilecek şekilde görevlendirecek-leri personelin iletişim bilgilerini genel kolluk kuvvetlerine bildireceklerdir.


) Kadın sığınma evi bulunmayan yerlerde, mağdurların ilgili yere sevkine ka-dar geçen sürede geçici olarak korunmalarının ve sığınmalarının sağlana-cağı yerler, (otel, pansiyon, misafirhane vb) oluşturulan komiteler tarafın-dan tespit edilerek genel kolluk kuvvetlerine bildirilecektir. Bu yerlerin ad-res bilgileri konusunda da üst seviyede gizlilik esaslarına riayet edilecektir.Bu kişilerin korunmalarının sağlanacağı yerlere sevk edilmeleri esnasında, maruz kaldıkları durum veya olayın özelliğine göre gerekli olması halinde genel kolluk kuvvetleri refakat edecektir”şeklindeki etkin koruma hüküm-lerine yer verilmektedir. Engel olmaya ilişkin getirilen hüküm ise “Özellikle kadınlara yönelik şid-

detin sonucu olarak ortaya çıkan töre veya namus cinayetlerinin önlenmesine yönelik olarak, illerde valilerin veya görevlendireceği vali yardımcısının, ilçe-lerde kaymakamların başkanlığında kolluk kuvvetleri, mahalli idareler, sosyal hizmet birimleri, meslek kuruluşları, sağlık müdürlükleri, milli eğitim müdür-lükleri ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri ile gerekli görülmesi halinde diğer kurum ve kuruluşların temsilcilerinin katılımı ile komiteler oluşturula-rak, tespit edilen çözümlerin işbirliği içerisinde hayata geçirilmesi sağlanacak-tır” şeklinde ifade edilmektedir.

Konuyla ilgili genelgelerin devam ettiği, 19 Şubat 2010 Tarih ve 10 Sayılı İçişleri Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Dairesi Başkanlığı Kadınların ve Kız Çocuklarının İnsan Hakları Başlıklı Genelgesi’nde toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamaya yönelik yapılanların belirtildiği görülmektedir. Yine kadı-na yönelik şiddete engel olmayla ilgili belirtilen önerilerden biri olarak kadın istihdamıyla ilgili 25 Mayıs 2010 Tarihli ve 27591 Sayılı Başbakanlık Kadın İstihdamının Artırılması ve Fırsat Eşitliğinin Sağlanması Genelgesi çıkarıl-mıştır. Bu genelge, kadınların sosyoekonomik konumlarının güçlendirilmesi, toplumsal yaşamda kadın-erkek eşitliğinin sağlanması, sürdürülebilir ekonomik kalkınmanın sağlanması için kadın istihdamının artırılması gerektiğini ve eşit işe eşit ücret imkanının sağlanmasının şart olduğunu belirtmektedir. Genelgede “Kadın İstihdamı Ulusal İzleme ve Koordinasyon Kurulu’nun oluşturulacağı” belirtilmektedir. Bu komitede ilgili bakanlıklar ve kurumlar yanında, Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, sivil toplum kuruluşları ve üniversitelerin de yer alacağı belirtilmektedir. Genelgenin 11. maddesinde ayrıca kadın konukevlerin-deki şiddet mağduru kadınlar, tahliyesine bir yıldan az kalmış olan cezaevindeki kadınlar ve kocası ölmüş veya boşanmış kadınların sosyal yaşama katılmalarını sağlayan projelere öncelik verileceğini belirtmektedir.

Bu örneklerde 2006/17 sayılı Başbakanlık Genelgesi’nin diğer hukuki dü-zenlemeler bakımından önemli bir başlangıç olduğunu ortaya koymaktadır.

Bütün bu olumlu yanlar yanında, kadına yönelik şiddete ilişkin değişen bir devlet anlayışından söz etmenin mümkün olup olmadığını söylemenin 2006/17

GÜLRİZ UYGUR890 |

sayılı Başbakanlık Genelgesi’nden hareketle zor olduğu belirtilebilir. Esasen sa-dece kendi ülkemiz çerçevesinde değil, dünyada da bu tür bir anlayışın olduğu-nu söylemek zor görünmektedir. Bunun başlıca nedeni henüz toplumsal cinsi-yete duyarlı politika yapmanın ve bunu uygulamanın devletlerin bütün kurum-larına ve eylem ve işlemlerine yansımamış olmasıdır. Dünyadaki diğer devlet-lerde olduğu gibi kendi hukuk düzenimiz bakımından da bir değişiklik oldu-ğu açıktır. Ancak bu değişikliğin henüz başlangıç düzeyinde olduğumuzu be-lirtmek gerekmektedir. Örneğin Başbakanlık 2006/17 sayılı genelge engel ol-ma ve koruma/destekleme ilkeleriyle ilgili önerilere yer vermiş olsa da bu yön-de çalışmalar da henüz yeterli değildir. Ayrıca hukuki mevzuat yönünden, ör-neğin Ailenin Korunmasına Dair Kanun gibi, mevcut olan eksiklikler söz ko-nusudur. İkinci olarak en önemli sorunlardan birisi olan koruma/desteklemey-le ilgili kurumlar da henüz başlangıç seviyesindedir.

Diğer yandan devlet anlayışında değişikliğe yol açabilecek mekanizmalardan en önemlisi kadın hareketlerinin karar alma süreçlerinde yer almasıdır. Başba-kanlık Genelgesi bunun yolunu açmış görünmekle beraber, henüz bunun dev-let anlayışında bir değişikliğe yol açıcı nitelikte bulunduğu söylenemez. Zira her ne kadar gelişmeler var görünse de direnme yapıları veya ataerkil toplum-sal kültür dediğimiz yapı henüz değişmemiştir. Örneğin yukarıda da belirtildi-ği gibi, eviçi şiddettin kamusal mesele olduğunu devlet imzaladığı sözleşmeler-le ilan etse de, devletin içinde yer alan uygulayıcıların bunu özel mesele sayma anlayışı devam etmektedir.

Bütün bunların farkında olarak kadına yönelik şiddet bakımından Başba-kanlık 2006/17 sayılı genelgenin devletin pozitif yükümlülüğünü yansıtması bakımından çok önemli bir başlangıç noktasını oluşturduğu belirtilebilir. Bu başlangıç noktasından ve onun verdiği yetkilendirmeden hareket ederek kadın hareketleri, üniversiteler ve üniversitelerin kadın araştırma merkezlerinin dev-lete ilişkin anlayış değişikliğine yol açacak politika üretmeleri, örneğin açık bir toplumsal cinsiyet eşitliği çerçevesini oluşturarak devletin kurumlarını yeni-den tanımlamaları ve karar alma mekanizmalarında nasıl kadınlara yer verile-ceğini ortaya koymaları gerekmektedir. Zira, yukarıda belirtilen devlete ilişkin yaklaşımlardan üçüncüsünden, yani devlette kadın bakış açısına yer verecek bir anlayış değişikliğinin yapılması gerektiğinden hareket edilecekse, Başbakanlık 2006/17 sayılı genelgesinin ve son olarak da imzalanan Kadına Karşı Şiddet ve Ev-İçi Şiddetle Mücadele ve Önlenmesi Avrupa Konseyi Sözleşmesi’nin özellik-le bu tür politikalar oluşturmayı devletin desteklemesi ve cesaretlendirmesiyle ilgili 7, 8 ve 9. maddelerinin bunun için önemli bir fırsat sağladığı belirtilebilir.


KAYNAKÇA

Chappell, L.A. (2002) , Vancouver: UBC Press.

Logar, R. (2005) http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:keTNaZzYXhAJ:www.un.org/

womenwatch/daw/egm/vaw-gp 2005/docs/experts/logar.dv.pdf+%E2%80%9CThe+Austrian+Model+of+Intervention+in+Cases+of+Domestic+Violence%E2%80%9D,&hl=tr&gl=tr&pid=bl&srcid=ADGEEShFjQT_8WZh9LlKTohhticNDdz5pEwAt6F9cRvFDmxugjjs1OYLMGPqgWOJ0uwU-7UpcRgFMaX3K0E5IrRSCWkpNmQKClLyUtiSL4TQXzy4oPi-rvQA0n8QblDHqSFKhzYJUy3tF&sig=AHIEtbRlTJs-B7lrbQk-EnqLQDmemY269Q (25.05.2011)

Mazur, A.G. (2002) , Oxford: Oxford University Press.

McBride, D. ve Mazur, A.G. (2010) in Comperative Research, Philedelphia: Temple University Press.

Rhode, D.L. (1994) “Feminism and the State,” , sayı: 107, s. 1181-208.

Schneider, E.M. (1991) “The Violence of Privacy,” , sayı: 23, s. 973-99.

Schneider, E.M. (1999) “Engaging with the State About Domestic Violence: Continuing Dilemmas and Gender Equality,”

, sayı: 1, s. 173-84.TBMM, (2006) “Töre ve Namus Cinayetleri ile Kadınlara ve Çocuklara

Yönelik Şiddetin Sebeplerinin Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan TBMM Araştırma Komisyonu Raporu,” Ankara: TC Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü.

Weldon, S.L. (2002) , Pitssburgh: University of Pitssburgh Press.

sayılı başbakanlık genelges işığında kadına yönelk...

Documents