selectief - het stille kind€¦ · het kind praat wel tegen leeftijdsgenootjes op het schoolplein,...
TRANSCRIPT
Je merkt er thuis niets van. Daar zie je je kind als
druk, blij en vol humor. De oren worden van je
hoofd gekletst en het spel is altijd met drukke
gezelligheid en vooral heel fantasievol. Je ziet
de talenten van je kind afspatten en de veel-
zijdigheid is er ook. Dat past helemaal bij
ADHD, zo weet je als ouder. Net als de
emotionele buien van boosheid en ver-
driet. Die komen er tien keer zo heftig uit
als je die vergelijkt met een kind zonder
ADHD. Maar dan ontdek je dat je kind
op andere plaatsen niet praat. Je weet al
lang dat je kind in die situaties verlegen
is. Maar in het gesprek met bijvoorbeeld de
leerkracht hoor je dat er geen communica-
tie mogelijk is. Je kind praat niet en heeft
misschien wel selectief mutisme. Een
sociale angststoornis waarbij het in
bepaalde situaties niet kan praten,
terwijl het dat wel wil.
SELECTIEFMUTISMEHet Stille Kind met ADHD‘als je kind ADHD heeft en niet praat’
Een kind met selectief mutisme praat thuis gewoon en beheerst de taal. Vaak wordt eerst
aan verlegenheid gedacht. Maar als na een langere periode het kind nog steeds niet praat
kan er sprake zijn van selectief mutisme. Vaak spelen kinderen dan wel al gewoon met hun
klasgenootjes maar de spraak blijft uit. Er is dan eigenlijk niet meer sprake van verlegenheid.
Het kind blokkeert op het praten en soms ook in beweging. Soms lijkt het of het kind weigert
te praten. Die indruk kan ontstaan, omdat het kind op het ene moment wel praat en in een
andere situatie niet. Het kind praat wel tegen leeftijdsgenootjes op het schoolplein, maar in
het klaslokaal niet. Het heet dan ook ‘selectief’ mutisme. Soms praten kinderen alleen maar
thuis. Een diagnose is ook hier belangrijk, zodat de juiste behandeling kan worden ingezet.
Het kind kan ook de indruk van autisme geven. Een vroege constatering is gunstig, omdat
heel jonge kinderen vaak redelijk makkelijk geholpen kunnen worden met de juiste aanpak.
Op latere leeftijd wordt het lastiger. Wanneer eenmaal selectief mutisme is vastgesteld is
gerichte behandeling mogelijk. In Nederland zijn er twee expertisecentra: De Bascule, AMC
in Amsterdam en ‘Spreekt voor Zich’, UMC in Utrecht. De Bascule richt haar behandeling
vooral in de school met ambulante hulpverleners. Het programma Spreekt voor zich begint
juist buiten de school.
PROGRAMMA SPREEKT VOOR ZICH
Het is niet zo dat er opvallend veel sprake is van deze comorbiditeit. ADHD en selectief mu-
tisme gaan niet specifiek vaker samen. Het percentage van kinderen met selectief mutisme
onder de kinderen met ADHD is niet verschillend ten opzichte van het percentage zonder
ADHD. Andersom is dat ook niet het geval. Kinderen met selectief mutisme hebben niet meer
of minder kans op het hebben van ADHD. Er lijkt dus niet een specifieke samenhang te zijn.
Wanneer een kind selectief mutisme heeft kan het zich ook in een gunstige omgeving goed
ontwikkelen en zal het ‘niet praten’ snel over kunnen gaan. Behandeling is dan ook eigenlijk
helemaal niet nodig. Kinderen met ADHD hebben over het algemeen wel het risico om sociale
angst te ontwikkelen als de situatie ongunstig is. Denk aan geen of slechte behandeling of
begeleiding of de omgeving is niet meewerkend. De puberteitsfase is sowieso al een fase
waarin kinderen sociaal wankel kunnen geraken. Dat is ook net de periode van de overgang
van de (veilige) basisschool naar
het voortgezet onderwijs waar
het kind meer zelfstandig moet
zijn. Het hebben van ADHD naast
selectief mutisme is daarmee
een groter risico op een nega-
tieve ontwikkeling. Terugval, wat
bij selectief mutisme nogal eens
voorkomt, zit dan in een klein
hoekje. Het kind stopt met praten,
misschien wel pas op latere
leeftijd. Het is ook dan belangrijk
om goed uit te zoeken of het ‘niet
praten’ door selectief mutisme
komt of door andere oorzaken.
PIETER
Pieter is 14 jaar. Hij heeft ADHD en krijgt
geen medicatie. Hij is erg onzeker van zich-
zelf. Op school krijgt hij geen ondersteuning
en het gaat daarom ook vaak mis. Hij mist
een lesje, hij weet niet waar hij wezen moet,
hij weet niet dat hij dat huiswerk moest ma-
ken, hij raakt zijn jas kwijt, hij weet niet waar
de kinderen zijn in de pauze en hij weet niet
dat hij voor sport op het veld moest zijn in
plaats van in de zaal en is daar. Allemaal niet
handig om je zelfvertrouwen op te bouwen.
Pieter is uiteindelijk zo onzeker dat de kinde-
ren dat ook zien. Dat maakt hem een prooi
voor pesterijen. Vaak als Pieter iets zegt in
de klas wordt hij nagepraat en bespot. Dat
napraten en honen gaat na schooltijd door
via de WhatsApp groep van de klas. Pieter
blijft wel steeds ‘hangen’ bij de kinderen
van zijn klas. Maar hij besluit niets meer
te zeggen uit angst nagehoond te worden.
Pieter durft nog weinig. Een bezoek aan het
winkelcentrum is al spannend, omdat hij dan
klasgenoten tegen kan komen. Ook op zijn
sportclub loopt hij dat ‘risico’. Pieter heeft
ADHD en een daaruit ontwikkelde sociale
angst. Van selectief mutisme lijkt echter
geen sprake. Hij besluit zelf niet meer te pra-
ten vanwege het effect op zijn klasgenoten.
Het zwijgen ontstaat niet vanuit blokkeren.
Pieter gaat naar een andere school waar
ze hem goed in de gaten houden. Binnen
een maand praat hij tegen de leerkracht
en later ook tegen zijn nieuwe klasgenoten.
Het is weinig, maar hij durft en hij wordt niet
nagehoond. Vanuit die positieve ervaring kan
hij nu ook zijn sociale angst aangaan.
EVA
Eva is 11 jaar. Ze heeft ADHD en daarnaast
dyscalculie en vermoedelijk selectief mutis-
me. Voor haar ADHD gebruikt ze medicatie.
Dit heeft ze nodig om zich beter te kunnen
concentreren. Zonder medicatie komt er
weinig uit haar handen, met gaat het een
stuk beter. Eva is een slim meisje. Op de
basisschool heeft ze groep 2 overgeslagen.
Eigenlijk is Eva altijd al bijzonder geweest. Op
de basisschool praatte Eva weinig en was ze
het stille meisje. Thuis, in haar vertrouwde
omgeving, ging ze los. Ze kon met iedereen
in de klas overweg, maar echte vriendjes en
vriendinnetjes had ze niet. Dit was volgens
Eva ‘te veel gedoe’. Eva zit nu in de eerste
klas van de havo. Vrienden en vriendinnen
heeft ze nog steeds niet veel en op school
praat ze eigenlijk helemaal niet meer. De
mentor vindt dat ze dat meer moet gaan
doen, maar zo eenvoudig is het natuur-
lijk niet. In rapportvergaderingen zeggen
docenten: ‘o, dat is dat meisje dat niks zegt’.
Vanwege haar rekenstoornis heeft Eva hulp
nodig, maar Eva durft niet om deze hulp te
vragen. Het gevolg is dat ze deze hulp ook
niet krijgt en het alleen maar slechter gaat.
Eva heeft pas sinds kort de diagnose dyscal-
culie. Binnenkort wordt er naar het selectief
mutisme gekeken. Dat moet wel, want het zit
Eva ernstig in de weg.
DYMPHE
Dymphe is 16 jaar en heeft selectief
mutisme. Zij is altijd een heel bezig meisje
geweest. Maar op school en andere plaatsen
was ze stil en teruggetrokken. Bij de dagop-
vang en op andere plaatsen praatte zij niet,
terwijl ze wel met de kinderen speelde. Op de
basisschool kwam dat goed. Ze had een fijne
leerkracht die haar begeleidde bij haar ‘ver-
legenheid’. Dymphe had veel vriendinnetjes
en maakte daar vaak afspraken na schooltijd
mee. Tot Dymphe in groep 4 moest double-
ren. Zoveel nieuwe kinderen, dat was te veel
voor haar. Haar zelfvertrouwen was al niet zo
goed door haar moeite met leren. Dymphe
stopte met praten. Eerst alleen tegen de
kinderen daar, later ook bij de leerkracht en
op alle andere plaatsen. Thuis was zij echter
nog steeds dat bezige meisje wat altijd wel iets
wist te bedenken. Ze bedenkt leuk spel, ze klimt
in bomen, ze maakt zich de muziek eigen, tekent
en maakt filmpjes. Als ze jong is, is ze ook erg
druk bij dat spel. Buitenshuis kunnen mensen
zich dat niet indenken. Want daar is zij dat stille
meisje wat niet eens door de klas durft te lopen.
Moeder vermoedt dat zij ADHD heeft. Dymphe
is snel afgeleid als zij aan (saai) schoolwerk zit en haar dochter klaagt altijd over een druk
hoofd wat ze maar niet weet stil te zetten. Slapen gaat daardoor ook zeer moeizaam. Thuis
zou de klacht eerder leiden naar ADHD. Maar omdat ze stil is zodra de voordeur open gaat
zal niemand dat bemerken. Op ADHD krijgt zij dus ook geen begeleiding. De focus is op het
praten wat maakt dat Dymphe zich erg onder druk gezet voelt. Iets wat niet handig is bij
selectief mutisme. Op de problematiek die uit (eventuele) ADHD voortkomt krijgt zij geen hulp.
Onder meer het gebrek aan concentratie maakt dat ze niet makkelijk meekomt in de les.
Omdat ook de communicatie ontbreekt worden de problemen erger en erger. Dymphe raakte
geïsoleerd op school en kon dat niet langer aan. Uiteindelijk kan Dymphe niet meer naar
school. Het thuis leren gaat haar beter af, omdat ze het helemaal op haar eigen manier kan
doen. Haar eigen volgorde en liefst staand. Thuis kan ze zich daar ook vrij uitleven. Ze is daar
immers een meisje wat altijd wel iets kan bedenken. Zich vervelen is zeldzaam.
STICHTING BEHANDELING SELECTIEF MUTISME
In Nederland is wel expertise te vinden. Er zijn mensen met een rijke ervaring in de behande-
ling van selectief mutisme. Toch is het voor veel ouders en scholen moeilijk om informatie en
advies te vinden. Daarom is de Stichting Behandeling Selectief Mutisme in het leven geroepen.
De stichting wil gemakkelijk toegankelijke informatie ontwikkelen en deze beschikbaar stellen
voor ouders, kinderen, scholen en therapeuten. Ook werkt de stichting een behandelprogram-
ma uit en stelt deze beschikbaar. Samen met fijn therapiemateriaal. Het programma is speci-
aal toegesneden op de doelgroep en is online beschikbaar zodat toegankelijkheid vergroot is.
De stichting is er steeds op gericht om het programma te ontwikkelen en te onderhouden.
Vernieuwend en betaalbaar behandelprogramma;
De stichting beoogde met Spreekt voor zich! een programma aan te bieden dat zowel
vernieuwend als betaalbaar zou zijn voor iedereen die het nodig heeft. Het programma is
beschikbaar via het internet en kent een beveiligde omgeving om digitaal te kunnen commu-
niceren over een kind. Binnen de therapie wordt gebruikt gemaakt van een serious game
(voor kinderen tot ongeveer 8 jaar) om hun voortgang inzichtelijk te maken en motivatie te
vergroten. Deze aanpak met digitaal materiaal maakt het programma vernieuwend.
MEER WETEN OVER SELECTIEF MUTISME?
Stichting selectief mutisme www.spreektvoorzich.nl/stichting-behandeling-selectief-mutisme
In Nederland kunnen ouders ook informatie vinden bij Oudervereniging Het Stille Kind. Deze
vereniging verzorgt, naast het vergroten van bekendheid rondom selectief mutisme, informa-
tiebijeenkomsten en bijeenkomsten voor lotgenotencontact, www.hetstillekind.nl
TEKST & BEELDMATERIAAL OUDERVERENIGING HET STILLE KIND
VERDIEPING