SVEUČILIŠTE / UNIVERZITET „VITEZ“ TRAVNIK

FAKULTET ZDRAVSTVENE NJEGE

Ehinokokus

SEMINARSKI RAD

PREDMET: Informatika u zdravstvu i softverski programi

PROFESOR: Docent Dr. Sci. Haris Pandža

ASISTENT: Prof.mr.sci.dr. Amra Mehmedbegović-Živanović

STUDENT: Karajko Alma

Travnik, decembar, 2014.

SVEUČILIŠTE /UNIVERZITET VITEZ TRAVNIK

FAKULTET ZDRAVSTVENE NJEGE

STUDIJ I CIKLUSA; GODINA STUDIJA; I CIKLUS; I GODINA

SMJER: SESTRINSTVO

Ehinokokus

SEMINARSKI RAD

IZJAVA: Ja Karajko Alma student Sveučilišta/Univerziteta „Vitez“Travnik,

Indeks broj: 0312-14/RZ odgovorno i uz moralnu i akademsku odgovornost

izjavljujem da sam ovaj rad izradila potpuno samostalno uz korištenje citirane

literature.

Potpis studenta: Karajko Alma

PREDMET: Informatika u zdravstvu i softverski programi

PROFESOR: Docent Dr. Sci. Haris Pandža

ASISTENT: Prof. mr.sci.dr. Amra Mehmedbegović-Živanović

STUDENT: Karajko Alma

BROJ INDEXA: 0312-14/RZ

SMJER STUDIJA: Sestrinstvo

Travnik, decembar, 2014.

S a d r ž a j

1. UVOD.......................................................................................................................1

1.1. Problem, predmet i objekt istraživanja..............................................................1

1.2. Svrha i ciljevi istraživanja.................................................................................1

1.3. Radna hipoteza...................................................................................................1

1.4. Sadržaj pojedinih dijelova rada.........................................................................1

2. RAZRADA TEME...................................................................................................3

2.1. Klinička slika.....................................................................................................3

2.2. Dijagnoza...........................................................................................................4

2.3. Liječenje............................................................................................................5

2.4. Primjer...............................................................................................................5

2.5. Anketni upitnik za ispitivanje bolesti ehinokokusa...........................................8

2.6. Primjena funkcija u excelu..............................................................................10

3. ZAKLJUČAK.........................................................................................................12

4. POPIS LITERATURE............................................................................................13

1. UVOD

U ovom radu obradit ćemo problem bolesti ehinokokoze (ehinokokusa), govorit

ćemo o pojavljivanju bolesti kroz historiju i o bolesti općenito. Objasnit će se

uzročnici, moguće preventivne mjere i anketni upitnik za ispitivanje pacijenata koji

boluju od ehinokokusa.

Ehinokokoza (ponekad i ehinokokus), također poznata i kao hidatidska i ehinokokska

bolest je parazatiska bolest koja pogađa čovjeka, ali i životinje kao što su psi, ovce,

glodavci i konji. Pseća pantljičara nalazi se u tankom crijevu psa i izbacuje zrela

jajašca sa izmetom psa u spoljnu sredinu. Jajšca dospijevaju u pijesak, travu, na

trotoar, baštu sa povrćem, na šumske jagode, a nalaze se i na njušci, jeziku i dlaci

psa.

Čovjek se zarazi preko hrane, vode ili preko direktnog kontakta sa oboljelom

životinjom.

1.1. Problem, predmet i objekt istraživanja

Problem ovog istraživanja je bolest ehinokokoza.

1.2. Svrha i ciljevi istraživanja

Osnovni cilj ovog seminarskog rada je upoznavanje sa ehinokokozom,

mogućnostima njene preventive i liječenja.

1.3. Radna hipoteza

Na osnovu problema i predmeta istraživanja postavlja se radna hipoteza:

''Ehinokokus je najčešće uzrokovana larvama pseće pantljičare, i moguće je

uspostaviti dijagnozu putem anketnog upitnika.''

1.4. Sadržaj pojedinih dijelova rada

U prvom poglavlju se upoznajemo sa problemom i tematikom rada, te se iznose

radne hipoteze i ciljevi istraživanja.

U drugom poglavlju se podrobnije opisuje sama bolest, te njen nastanak i mogućnosti

liječenja, navodi se jedan od primjera bolesti koji je preuzet sa interneta ili iz

literature čiji se izvori navode u fusnoti, te se prikazuje anketni upitnik za ispitivanje

oboljelih od ove bolesti. U trećem poglavlju, zaključku, seminarski rad se sumira, te

1

se potvrđuje ili opovrgava radna hipoteza. Zatim slijedi popis literature, odnosno

korištenog materijala.

2

2. RAZRADA TEME

Humana cistična ehinokokoza ili hidatidna bolest najčešće je uzrokovana larvama

pseće pantljičare (echinococcus granulosis). Klinički se manifestuje stvaranjem

unilokularnih cista, najčešće u jetri i plućima, te simptomima i znacima bolesti tih

organa.

Mnogo rijeđi oblik je tiroloskobavarski oblik ehinokokoze, uzrokovane larvama

lisičje pantljičare (echinococcus multilocularis), sa stvaranjem brojnih cista u jetri

koje tokom bolesti postaju maligne.

Larva pseće pantljičare ima dva ciklusa koji obuhvataju definitivnog domaćina (psa)

i intermedijarne domaćine, kao što su ovca i čovjek. Bolesni pas izlučuje parazitna

jaja putem stolice ili pljuvačke u spoljašnu sredinu, kontaminirajući zemljište, hranu i

vodu. Čovjek se inficira ekskretima psa, najčešće u djetinjstvu.

Pod uticajem želudčane kiseline i digestivnih enzima, embrion se oslobađa hitinske

opne, prolazi kroz mukozu tankog crijeva i preko sistema vene porte1 dospijeva u

jetru. Zadržani embrion, ako u uskim sinusoidama ne bude uništen makrofagima2,

postepeno se razvija u cistu. Embrion krvotokom može dospjeti u pluća, a zatim

putem velikog krvotoka u druge organe kao što su bubrezi, slezena, centralni nervni

sistem, kosti, pa čak i dojku. Progresivnim rastom tokom više godina (do 1 cm

godišnje) ciste mogu da dosegnu maksimalni promjer od 25 cm.

Bolest je endemična u zemljama gdje je razvijeno stočarstvo, pogotovo ovčarstvo, u

Južnoj Australiji, Novom Zelandu, Africi, Južnoj Americi, Bliskom i Dalekom istoku

i zemljala Sredozemnog mora kao što su Kipar, Grčka, Španija, pa i Srbija.

2.1. Klinička slika

Ehinokokoza ima osobine sporo rastućeg tumora, te je bolest dugo bez

prepoznatljivih simptoma. Međutim, u početku bolesti javljaju se znaci koje

nalazimo i kod drugih bolesti jetre i žučnih puteva: nepodnošenje masne hrane,

nadutost u trbuhu, muka i povremeno povraćanje. Kasnije, simptomi i znaci zavise

1Tanka vena koja odvodi krv u jetru. (http://www.thefreedictionary.com/vena+portae)2Krupne ćelije koje se kreću kroz tkivo i imaju sposobnost fagocitoze stranih čestica. (http://www.znacenje.info/)

3

od lokalizacije i veličine ciste. Velike ciste uzrokuju hepatomegaliju (uvećanje jetre),

tup bol ispod desnog rebarnog luka, žuticu, mučninu i povraćanje.

Ako se se kesica sa parazitima razvija blizu prednjeg zida jetre, tada se na

ograničenom mjestu povećane jetre može napipati okrugla izraslina koja je u

potpunosti bezbolna. Ako je kesica velika, ona može da deformiše i donji dio zida

grudnog koša. Kad je kesica više na zadnjoj površini jetre, onda ona potiskuje

dijafragmu i može da izazove smetnje pri disanju, a na rendgenskom pregledu se vrlo

lako otkriva. Kesa može da se razvija i na donjoj površini jetre i da vrši pritisak na

glavni žučni kanal (pojava žutice) ili na portnu venu (pojava ascitesa).

2.2. Dijagnoza

Dijagnoza se postavlja metodama vizualizacije (nativnim snimkom abdomena,

rendgenskim snimkom pluća, karakterističnim ultrazvučnim nalazom,

kompjuterizovanom tomografijom), dopunjenim serološkim testovima (nalaz

antitijela na E. granulosus testom indirektne hemaglutinacije ili imunofluorescencije)

Slika br.1: Izgled bakterije ehinokokusa3

Brižljivo uzeti podaci o zanimanju bolesnika, o mogućem dodiru sa psima ili

mačkama i pregled jetre, izazivaju samo sumnju na mogućnost postojanja

ehinokokusa u jetri. Za utvrđivanje bolesti neophodni su laboratorijski pregledi krvi.

Kod 50% oboljelih nailazi se na povećan procenat leukocita u krvi. Mnogo

značajnija metoda za utvrđivanje ehinokokusa u jetri je tzv. Boterijeva reakcija, koja

je pozitivna kod 85% oboljelih4. Ona se zasniva na preosjetljivosti oboljelog

organizma prema tečnosti koja se nalazi u parazitskoj kesici.

3 http://lekizprirode.blogspot.com/4 http://www.dijetaizdravlje.com/zdravlje/ehinokokus-jetre/

4

2.3. Liječenje

Hirurško otklanjanje ehinokokne ciste je najsigurniji vid terapije. Dolazi u obzir i

ultrazvukom vođena punkcija ciste, sa aspiracijom i lavažom cistične šupljine 95%

alkoholom ili hipertonim slanim rastvorom.

Medikamentoznu terapiju antihelminticima treba sprovesti prije i poslije hirurške

intervencije, jer lijek slobodno difunduje kroz membranu parazita.

Bolesnika sa cističnom ehinokokozom nakon terapije treba pratiti bar još dvije

godine.

2.4. Primjer

Beograd- izražena nehigijena i nepoštovanje pravila o čuvanju i zdravstvenoj zaštiti

životinja, glavni su uzroci porasta zaraze psećom pantljičarom ili ehinokokusom.

Od nje obolevaju i deca i odrasli. Dok u zemljama sa razvijenom higijenom od

ehinokoka oboli jedna osoba na milion stanovnika, u Srbiji je samo proteklih 8

godina, u dečjoj bolnici u Tiršovoj operisano preko stotinu mališana. Ehinokokus je

ozbiljna bolest koja izaziva i smrt.

Ehinokokus ili pseća pantljičara nalazi se u tankom crevu psa i izbacuje zrela jajašca

sa izmetom psa u spoljnu sredinu. Jajašca dospevaju u pesak, travu, na trotoar, a

nalaze se i na njušci ili jeziku psa.

Ukoliko pas nije pod veterinarskim nadzorom i nije dobio potrebne lekove za

čišćenje, čovek može da se zarazi milovanjem psa, a deca se mogu zaraziti i igrom na

nečistoj travi ili u pesku.

“Kod moje ćerke pojavila se neka kraća alergija. Sledećeg dana pojavila se alergija

veća sa otokom na obrazu. Otišli smo u Zemun, tu su vršena razna ispitivanja, a

prilikom ultrazvuka utvrđeno je da postoji neka cista. Ona jako voli životinje i

pretpostavljam da je, dok se igrala u parku, milovala neko kuče”, kaže roditelj

devojčice koja je imala ehinokokus.

U Srbiji je nehigijena veliki problem. Preko nečiste trave psećom pantljičarom zaraze

se i goveda i ovce. Iznutrice bačene u kontejnere ili oko kontejnera, što je česta slika

u našim gradovima, opasni su izvori brojnih zaraza.

Kod čoveka parazit najčešće dospeva u jetru i razvija se cista. Bolest je opasna i ne

daje nikakve simptome, a širenje ciste razara tkivo jetre ili drugih organa.

5

“To su uglavnom nespecifični simptomi. Tupi bolovi u trbuhu, nekad mučnina,

nekad neki kašalj produktivni sa izbacivanjem tečnosti, što znači da je parazit

nastanio i plućno tkivo. Znači parazit napada jetru, napada pluća, može čak i srčani

mišić, mozak”, kaže Spasoje Radulović, dečji hirurg na Odeljenju za abdominalnu

hirurgiju.

Prema njegovim rečima, cista koja nastane kao posledica infekcije, može biti veoma

opasna.

“Recimo dete koje ima neotkrivenu cistu udari lopta u toku igre. Pri fizičkim

aktivnostima može se desiti da pukne ta cista. Ona je opasna zato što je ta tečnost

anafilaktička, odnosno može izazvati trenutni šok i može izazvati smrt”, napominje

Radulović.

Parazit može da se nastani i u očnoj duplji, a posebno je opasan u mozgu.

Neotkrivena cista može da naraste i do 20 santimetara. Osnovni način lečenja je

hirurški.

“Mi uglavnom pokušavamo da minimalno invazivnom hirurškom tehnikom

uklonimo te ciste, jer je jetra dobro prokrvljen organ, imamo i problem sa tečnošću iz

tih cisti koje su jako zarazne. Znači u toku hirurške intervencije moramo dobro paziti

da ta tečnost ne dođe u dodir sa ostalim trbušnim organima, trbušnom dupljom. Može

se razviti i anafilaktički šok, a može se preliti i u trbušnu duplju i izazvati tzv.

ehinokokozu, odnosno multiplu cističnu bolest”, kaže Radulović.

Operativna smrtnost kod ehinokoka u svetu dostiže 10 %. Naši hirurzi do sada nisu

imali nijedan smrtni slučaj, ali upozoravaju da je u Srbiji nužno pooštriti pravila

higijene, kako bi se sprečila ova i brojne druge teške bolesti.5

5 http://www.b92.net/

6

Slika br.2: Ehinokokne ciste na plućima6

6 http://savetipedijatra.com/index.php/forum/14-infektivne-bolesti/32-ehinokokus-pseca-pantljicara

7

2.5. Anketni upitnik za ispitivanje bolesti ehinokokusa

1) Spol:

1-Muški

I__I

2-Ženski

2) Datum rođenja (dd.mm.yy) I__I__I. I__I__I. I__I__I__I__I

3)Tjelesna težina (kg) I__I__I.I__I

4) Visina (cm) I__I__I__I

4) Radni status:

1-Zaposlen

2- Nezaposlen

3-Domaćica

4-Učenik/student

5-Penzioner I__I

5) Da li imate kućnog ljubimca? (ukoliko je odgovor 'Ne' idite na pitanje br. 7)

1- Da

2- Ne I__I

6) Da li je vaš kućni ljubimac vakcinisan?

1-Da

2-Ne I__I

8

7) Da li ste bili u dodiru sa psom ili mačkom, ili bilo kojom drugom domaćom

životinjom, u posljednih mjesec dana, a za koju znate da nije vakcinisana?

1-Da

2-Ne I__I

8) Ukoliko ste bili u dodiru sa psom ili mačkom, da li su oni bili psi lutalice i mačke

bez vlasnika?

1-Da

2-Ne I__I

Simptomi:

9) U zadnje dvije sedmice ne podnosite masnu hranu?

1-Da

2-Ne I__I

10) Koliko često se povraćali u zadnjih sedam dana?

1-Nikako

2-Jednom

3-Dva puta

4-Više od dva puta

5- Svaki dan

I__I

11) Da li osjetite tup bol ispod desnog rebarnog luka?

1-Da

2-Ne I__I

Nalazi (popunjava ljekar)

12) Hepatomegalija:

1-0.5 cm

2-1 cm

3-2 cm I__I

9

13) Nalaz ehionokokusa:

1- Pozitivan

2-Negativan I__I

2.6. Primjena funkcija u excelu

10

Pacijent Spol Godine Hepatomegalija Nalaz ehinokokusa1 1 24 1 22 1 32 1 23 1 15 2 24 1 45 3 25 2 61 3 26 2 22 3 17 1 31 3 28 2 17 2 19 1 26 1 2

10 2 52 2 211 1 29 1 212 2 24 2 113 1 36 3 214 2 14 3 115 1 71 2 216 2 51 3 117 1 43 2 218 2 24 3 1

Artimetička sredina 34.3 SpolMedijan 30 Muški 10Mod 24 Ženski 8Standardna devijacija 16.3Minimalne godine 14Maksimalne godine 71

MuškiŽenski

Tabela br.1: Podaci iz anketnog upitnika za 18 ispitanika

11

3. ZAKLJUČAK

Na osnovu podataka iznešenih u ovom radu, dolazimo do zaključka da ehinokokoza

nije česta bolest na području Bosne i Hercegovine, broj oboljelih u odnosu na ukupan

broj stanovnika je takoreći zanemariv. Bolest nije isključivo smrtonosna i kada se

sagleda u procentima veći je broj onih koji su izliječeni, nego onih sa smrtnim

ishodom. Najčešći uzrok smrti osoba koje boluju od ehinokokusa je taj što se bolest

nije otkrila na vrijeme, nego je već u poodmaklom stadiju gdje dolazi do većih

komplikacija koje se ne mogu riješiti hirurškim putem.

Pitanja u anketnom upitniku doprinose lakšem uspostavljanju dijagnoze. Uz pomoć

obrade podataka koje sam vršila u radu, zaključujem da je hipoteza postavljena na

početku ovog istraživanja: ''Ehinokokus je najčešće uzrokovan larvama pseće

pantljičare, i moguće je uspostaviti dijagnozu putem anketnog upitnika.'', potvrđena.

12

4. POPIS LITERATURE

1. http://www.simptomi.rs/index.php/bolesti/22-infektivne-bolesti/1733-

ehinokokus-echinococcus-granulosis

2. http://www.dijetaizdravlje.com/zdravlje/ehinokokus-jetre/

3. http://savetipedijatra.com/index.php/forum/14-infektivne-bolesti/32-

ehinokokus-pseca-pantljicara

4. http://www.novosti.rs/vesti/zivot_+.304.html:387959-Ciste-ruke-cuvaju-

zdravlje

5. .http://www.b92.net/info/vesti/index.php?

nav_id=375538&dd=09&mm=08&yyyy=2009

6. http://www.savetovalistezabebe.com/bolest/2202-ehinokokus-cisticna-

ehinokokoza

13