Prirodne nedaće koje se smjenjuju različitom učestalošću, stalno nas vraćaju na isto pitanje: da li smo dovoljno pripremljeni da se sa njima nosimo ?Zato riječi kritike i razočarenja koje su do sada, izrečene na račun lošeg i sporog funkcionisanja civilnih, i ne samo civilnih, službi u dosadašnjim elementarnim nesrećama, možemo tumačiti i kao tragičnu opomenu svega onoga što se dešava u jednoj nacionalnoj katastrofi, kada elementarne nepogode otkriju da je društvo nedovoljno pripremljeno, kada su, kako se u tim prilikama kaže, riječi Civilna zaštita skoro nepoznat pojam stanovništvu na postradalom području. Ne želim da na račun teškoća, onih koji su to iskusili, izvlačim i ističem neke naše prednosti. Stvarnost nas je naučila, ali nikad dovoljno, da moramo uvijek biti spremni, da primirja koja nam priroda ostavlja koristimo da se bolje organizujemo.Zato neće biti na odmet da se upoznamo sa činjenicama koje se u svakoj novoj katastrofi, više ili manje, potvrđuju:

Sa elementarnim nesrećama, pogotovo takvog razornog dejstva kao što su katastrofalni zemljotresi, poplave, požari i druge, može se uspješno nositi samo društvo koje je na svim stepenima, od baze do vrha, učinilo da zaštita od katastrofa bude sastavni dio svakodnevne djelatnosti sistema u kome građani solidarno odvajaju dio svog dohotka i u kome učestvuju zbog svoje samozaštite;

Glavninu snaga za hitne intervencije (zbog svoje prisutnosti, mobilnosti i masovnosti) čini Civilna zaštita. Uz nju su i sve druge službe društva, od odbrambenih snaga i policije do komunalnih službi, Crvenog križa i drugih organizacija, a što njihovu priremljenost čine unaprijed postavljeni i međusobno usklađeni planovi;

U općem haosu jedne velike nesreće, štabovi i rukovodeći organi su osnova za koordiniranu akciju, usmjeravanje pomoći, sprečavanje dezorganizacije i neracionalno trošenje snaga i sredstava. Za pomoć su odlučujući časovi, ne dani, a to mugu objezbijediti samo stručni, autoritativni i uvježbani štabovi - od općine do Federacije;

Brza pomoć je dvostruka pomoć! Ono što ljudska solidarnost čini u takvim trenucima je nezamjenljivo. Po pravilu, nastradalima nedostaju baš ona sredstva koja građani i organizacije najčešće nemaju (šatori, prikolice, kuhinja, lijekovi itd). Zato su stalne rezerve takvih sredstava, jednake ratnim rezervama, a one to i jesu;

Bolje spriječiti nego liječiti! Preventivna, posebno aseizmička gradnja (kada se radi o zemljotresu), ostaje i dalje uslov broj jedan svake zaštie. Zbog toga u ovoj oblasti zakoni i propisi morali bi imati neprikosnoven značaj;

Prirodno je i shvatljivo da oštrica pijuka, na koji se zaklinjemo u trenutku nesreće, vremenom otupi i zbog one ljudske naivnosti da se “baš nama tako nešto neće desiti”. Do sada je ovaj dio Zemljine kore, na kojem živimo, više puta to nemilosrdno opovrgavao. Elementarne nepogode, koje su posljedica djelovanja prirodnih sila, ali često i ljudskih aktivnosti, dovode do nesreća i stradanja velikog broja ljudi, kao i uništenja materijalnih i drugih vrijednosti, usljed čega sistem Civilne zaštite nije u mogućnosti da se efikasno suprostavi tim nedaćama.U takvim uslovima izdaje se naredba o uptorebi organizovanih snaga Vojske Federacije Bosne i Hercegovine . Odnos između ovih snaga regulisan je normativno-pravnim regulativama, Zakonom o

odbrani F BiH, Zakonom o zaštiti i spašavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća i instrukcijama o međusobnoj saradnji.

Srodne jedinice i službe oružanih snaga (jedinice: inžinjerije, ABHO, veze i službe: tehnička, sanitetska, veterinarska, građevinarska) i Civilne zaštite (jedinice RHB zaštite, jedinice PPZ, jedinice za asanaciju terena, jedinice za spašavanje iz ruševina, građevinske jedinice Civilne zaštite za spašavanje na vodi, jedinice prve medicinske pomoći, jedinice prve veterinarske pomoći, zdravstvene službe, građevinske službe), sve su obavezne sarađivati po pitanjima: protivpožarne zaštite, prve medicinske pomoći, RHB zaštite, zaštite biljaka i životinja i namirnica životinjskog porijekla.

Za što bolju suradnju i sinhronizaciju djelovanja službi i jedinica oružanih snaga i Civilne zaštite neophodno je što preciznije uskladiti planove zaštite,a naročito planove zaštite i spašavanja usljed elementarnih nepogoda i šire organizovati i izvoditi zajedničke vježbe. Planove moramo tako praviti da budu operativno korisni, a u njihovoj izradi treba po mogućnosti da učestvuje što više onih koji će ih realizovati.

1. ELEMENTARNE NEPOGODE

1.1 Vrste elementarnih nepogoda

Nije samo rat i razaranja koja nosi sa sobom jedino zlo koje prati ljudske sudbine

već i elementarne nepogode često ne zaostaju za ratnim pustošenjem, prouzrokujući

materijalne štete te ne malim ugrožavanjem ljudskih života.

Često možemo u široj literaturi koja obrađuje ovu oblast pronaći vrste elementarnih nepogoda, većih ili manjih inteziteta, koje su prisutne na našem prostoru, a u koje ubrajamo :

- zemljotrese,- poplave,- vjetar,- snježne nanose i snijeg,- lavine,- led,- klizišta i odroni zemljišta,- sušu, grad i proljetni mrazevi.

U ostale nesreće većih razmjera ubrajamo :- rušenje brana,- velike požare,- saobraćajne nesreće velikih razmjera,- nesreće u rudnicima,- nesreće u industriji,- nuklearna, hemijska i radiološka kontaminacija.

Ustrojom zakonskih i drugih pravnih regulativa, “Pod vrstama elementarnih nepogoda smatraju se:zemljotresi, poplave, snježni nanosi, lavine, nagomilavanje leda na većim vodotocima, odronjavanje, slijeganje i klizanje zemljišta, suša, oluja, grad, mraz, veliki požari, eksplozija gasova, saobraćajni udesi, rušenje brana na akumulacijama, epidemije zaraznih bolesti, kalamiteti biljnih bolesti i štetočina, radioaktivno i drugo zagađivanje vazduha, voda, zemljišta i namirnica, rudarske nesreće, slijeganje zemljišta zbog eksploatacije ruda i drugih mineralnih sirovina, kao i druge slične pojave koje mogu ugroziti zdravlje i život većeg broja ljudi i prouzrokovati velike materijalne štete.” 4

Proglašenjem Zakona o zaštiti i spašavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća,“1) Pod pojmom prirodne nepogode podrazumjevaju se događaji koji su uzrokovani djelovanjem prirodne sile kao što su:potres, poplava, visoki snijeg i sniježni nanosi, olujni ili orkanski vjetar, grad, prolom oblaka, klizišta, suša, hladnoća, masovne pojave ljudskih, životinskih i biljnih bolesti ; 2) Tehničko – tehnološke nesreće podrazumjevaju se događaji koji su izmakli kontroli pri obavljanju određene djelatnosti i rad sa opasnim tvarima, naftom i njenim derivatima, energetskim plinovima tokom njihove proizvodnje, prerade, upotrebe skladištenja pretovara, prevoza ili uklanjanja, čije posljedice ugrožavaju ljude i materijalna dobra ;

___________________________________ 4 Zakon o zaštiti od elementarnih nepogoda, Službeni list SR BiH, Sarajevo, broj 12/90, član 2.

3) Druge nesreće podrazumevaju velike nesreće u cestovnom, željezničkom ili pomorskom prometu, požar, rudarske nesreće, rušenje brana, atomske, nuklearne i druge nesreće koje uzrokuje čovjek svojim aktivnostima, rat, vanredno stanje ili drugi oblici masovnog uništavanja ljudi i materijalnih dobara.” 5

2. RUKOVOĐENJE ZAŠTITOM OD ELEMENTARNIH NEPOGODA

Rukovođenje kao oblast ljudskog rada uvijek je izazivalo pažnju ljudi, jer od odluke koje donose rukovodioci i rukovodstva zavisi život organizacije, a i svakog pojedinca. Rukovođenjem se organizacija dovodi do uspjeha ili neuspjeha, odnosno do raspadanja ili kako se to često govori do pojave dezorganizacije.Tamo gdje ima više ljudi u radnoj grupi, postoji zakonitost da jedan preuzme ulogu rukovodioca, koji planira, organizuje i kontroliše izvršenje zadataka obezbjeđujući usklađenost između učesnika u zajedničkom radu. Rukovođenjem se obezbjeđuje usklađenost rada grupe sa ostalim grupama u okviru veće organizacijone cjeline.Takav proces povezivanja se nastavlja u cijeloj organizacionoj strukturi bilo da je to proizvodnja ili teritorijalna organizacija. Na tako određenim stepenicama

organizacione strukture javljaju se tijela za rukovođenje sa ciljem usmjeravanja organizacije.

U normativnim dokumentima najčešće se rukovođenje predstavlja kao “vođenje poslova”, a u praksi organi rukovođenja nazivaju se poslovnim organima ili organima rukovođenja, odnosno rukovodioci. Pojam rukovođenja definišemo kao “Proces usmjeravanja pojedinca, organa ili organizacije kao cjeline od strane organa rukovođenja radi ostvarivanja postavljenih ciljeva”. 11

____________________________________________11 Jovanović Branislav, Rukovođenje opštenarodnom odbranom i društvenom samozaštitom, Zavod za organizaciju polovanja iobrzovanja kadrova, Beograd, 1987.godina. Strana 8.

Rukovođenje možemo posmatrati kao organizacioni proces koga čine međusobno zavisne funkcije: planiranje, organizovanje, komandovanje, koordinacija i kontrola. “Za rukovođenje se može reći da je to organizovana i osmišljena djelatnost kojom se planira, usmjerava i povezuje akcija više subjekata na obavljanju zajedničkog posla”. 12

“Stručno – operativne poslove i zadatke organiziranja, pripremanja, obučavanja i osposobljavanja jedinica, službi, štabova i povjerenika Civilne zaštite obavlja Federalni štab Civilne zaštite, kao posebni organ u sastavu Ministarstva odbrane”. 13

U pogledu rukovođenja, koordiniranja i usmjeravanja akcija zaštite i spašavanja, općinski i kantonalni štabovi Civilne zaštite, podređeni su federalnom štabu Civilne zaštite.

“Zaštitu i spašavanje provode: građani, državni organi, preduzeća i druga pravna lica, jedinice, štabovi, povjerenici Civilne zaštite i službe zaštite i spašavanja”. 14

Rukovođenje zaštitom od elementarnih nepogoda, rukovode štabovi Civilne zaštite državnih organa, preduzeća i drugih pravnih lica.

U oružanim snagama nisu obrazovani štabovi Civilne zaštite, nego zaštitom i spašavanjem rukovode neposredno (komandiri jedinica i dežurni organi) na osnovu izrađenih standardnih operativnih procedura, koje su odobrene od strane višeg pretpostavljenog starješine.

U rukovođenju zaštitom od elementarnih nepogoda, štabovi Civilne zaštite i drugi organi u kojima se formiraju isti u slučaju nastanka elementarnih nepogoda moraju se pridržavati sljedećih mjera:

- “Utvrđivanje procjene ugroženosti sa posljedicama i učestvovanje u izradi plana zaštite, te vršenje

njegovog objedinjavanja u jedinstven dokument.

- Rukovođenje jedinicama i povjerenicima Civilne zaštite.

- Praćenje i ostvarivanje uvida u organizaciju, te sprovođenje priprema za zaštitu od elementarnih

nepogoda.

- Ostvarivanje međusobne saradnje sa organima DPZ u vezi organizovanja i sprovođenja zaštite od

elementarnih nepogoda.

- Za vrijeme trajanja elementarne nepogode organizuje se prijem i raspodjela pomoći ugroženim i

nastradalim”.15

3. ZAJEDNIČKO DJELOVANJE CIVILNE ZAŠTITE I ORUŽANIH SNAGA

“U uslovima elementarnih nepogoda (katastrofalni zemljotresi, požari, poplave i RHB kontaminacije) vrlo često ekstenzitet nesreće i ukupnih stradanja prevazilazi mogućnost sistema države da joj se suprotstavi i da efikasno otkloni štetne posljedice.U uslovima nastanka opasnosti sa takvim štetnim posljedicama naređuje se upotreba organizovanih snaga kao što su OS Federacije BiH. Štabovi CZ procjenjuju i dimenzoniraju potrebne snage i sredstva za intervenciju”. 37

Po potrebi štabovi Civilne zaštite općine, kantona Federacije preko Federalne uprave i Federalnog ministarstva odbrane podnjeti će zahtjev za upotrbu Vojske Federacije na zadacima zaštite spašavanja.

Kada vojne jedinice učestvuju u zaštiti i spašavanju sa njima komanduju vojne stariješine, a zadatke izvršavaju po naredbama komandanta štaba Ciivilne zaštite koji rukovodi akcijama na ugoženom prostoru.Komandant Zajedničke komande VF BiH izdaje naredbu jedinci koja će izvršavati zadatak, komandir jedinice izvršava zadatke u skladu sa naredbama nadležnog komandant štaba Civilne zaštite.

_______________________________36 Zakon o zaštiti i spašavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća, Službene novine F BiH broj 39/03, član 29. 37 Huseinbašić dr Ćamil, Civilna Zašitita,FMO, Sarajevo, 1999. godine, str.179.

“Učešće Vojske Federacije u zaštiti i spašavanju im privremeni karakter i traje samo do momenta kada se ocijeni da daljnju aktivnost na zaštiti i spašavanju mogu uspješno provoditi snage i sredstva civilne zaštite”. 38

3.1. Gašenje velikih požara

Opasnosti od požara i eksplozija često su prisutne, a njihove posljedice, sa ugrožavanjem života i zdravlja ljudi i nastankom materijalnih šteta su nerjetko sve veće.Kod ovakvih pojava dobro organizovanje, predviđanja i primjena potrebnih

mjera za sprečavnje ovih opasnosti je nezamjenjiv imperativ za njihovo smanjenje ili eliminisanje.

U uslovima, nastanka velikog požara ili eksplozije, potrebno je pravovremeno nastupanje i djelovanjem najvećim intenzitetom, operativnih snaga, tehničkom opremom i sredstvima.

Razne operativne varijante, polovična rješenja i improvizacija organizovanjem i upotrebom lokalnih snaga i sredstava, koja su u današnje vrijeme prisutna po receptu “bolje nešto nego ništa”, samo otklanja sagledavanje pravih razmjera opasnosti.

Dosadašnja praksa, pokazuje da prilikom velikih požara gorenje traje sve dok ne izgori goriva sadržina zahvaćena požarom, a akcija se uglavnom svodi na lokalizovanje.

U sadašnje vrijeme većina specijalizovanih jedinica PPZ Civilne zaštite raspolaže sa jedinicom ranga voda gdje je u jednoj smjeni od 3-9 vatrogasaca i nekoliko vozila, to su snage, oprema i sredstva kojima se uspješno mogu gasiti samo manji požari, dok veće vatrogasne jedinice u koje se uključuju, specijalizovane jedinice i druge jedinice Oružanih snaga mogu uspješno koristiti kod gašenja većih požara.

Imajući u vidu navedeno, a istovremeno izvršavajući zakonsku obavezu za intervenciju i gašenje požara privremenim uputstvom organizacije PPZ u Oružanim snagama propisana je organizacija i sadejstvo sa štabovima specijalizovanih za to u svrhu zaštite života ljudi i imovine od požara, preduzimaju se osnovne mjere i postupci iz protivpožarne zaštite :

- otklanjanje uzroka požara,- sprečavanje nastajanja i širena požara,- otkrivanje i gašenje požara,- ispitivanje uzroka požara,- otklanjanje posljedica prouzrokavanih požarom.

Organizovanje protivpožarne zaštite u jedinicama, ustanovama i kasarnama Oružanih snaga Vojske Federacije BiH vrši se kao samozaštita i zajednička zaštita od požara.Samozaštitu od požara organizuju sve komande, uprave, jedinice i ustanove sopstvenim snagama i sredstvima gdje svaka od njih treba biti osposobljena za sprovođenje svih preventivnnih mjera i gašenje požara, uz maksimalno korištenje svojih mogućnosti prije nego traži pomoć sa strane.

Kolektivna zaštita organizacija, organizuje se kao pomoć jedinicama kad one nisu u mogućnosti da ugase požar.Organizuju se na teritorjalnom principu od kasarne, ustanove i jedinice od ZK Vojske Federacije BiH i Ministarstva odbrane.

Sprovođenje PPZ u Oružanim snagama vrši se preko logističkih organa i osnovnih jedinica.Kao baza za organizaciju uzeta je kasarna u kojoj komandant kroz naredbu i plan PPZ reguliše mjere i postupke na organizaciji PPZ u komandi, jedinicama i skladištima, poligonima i slično.Komandant kasarne kroz naredbu i plan PPZ reguliše način međusobnog ispomaganja jedinica u gašenju požara, upotrebu formacijskih protivpožarnih jedinica i kontrolu preventivnih mjera od strane protivpožarnih organa.

_________________________________38 Zakon o zaštiti i spašavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća, Službene novine F BiH, broj

39/03 član 38.

Protivpožarna zaštita obuhvata :

- organizaciju osmatranja i javljanja o požaru,- sprovođenje protivpožarnih mjera,- snage za gašenje požara,- obezbjeđenje protivpožarne opreme i sredstava,- obaveze stariješine jedinice, - utvrđivanje uzroka požara i otklanjanje posljedica požara.

Svako vojno lice koje primjeti neposrednu opasnost od nastajanja požara treba da ugasi požar, ako to ne može dužno je da :

- obavijesti najbližu jedinicu ili ustanovu,- obavijesti dežurni organ,- obavijesti dežurnog protivpožarca ili protivpožarnu ekipu,- obavijesti jedinicu ili stražu.

Ako se požar javlja telefonom dostavljaju se slijedeći podaci :

- gdje se pojavio požar,- vrste objekta i materijala koji gori,- obim požara i ima li opasnosti za ljudske živote i okolne objekte,- ime, adresa i broj telefona.

Postupak dežurnog organa nakon dojave o požaru na vojnom objektu, dežurni kasarne jedinice daje uzbunu prozivpožarnoj jedinici ili ekipi i upućujuje je na mjesto požara. Do dolaska lica određenog za rukovanje gašenjem lično rukovodi.Poslije izvršenog izviđanja i procjene o požaru izvještava komandanta kasarne i dežurnog operativnog pretpostavljene komande. Ako je potrebno, traži pomoć PPJ iz drugih kasarni i najbliže civilne vatrogasne jedinice.

Po dolasku na mjesto požara dežurni kasarne, uz konsultacije sa komandirom PP jedinice izdaje naređenje za spašavanje ljudi i imovine, gašenje požara, evakuaciju ljudi i imovine i donosi odluku o upotrebi ostalih jedinica.

Organi PPZ i njihovi zadaci :

referent PPZ, je stručni organ komandanta, odgovoran za stanje PPZ u jedinici i saradnju sa vatrogasnim organizacijama Civilne zaštite na teritoriji;

komandir protivpožarne ekipe odgovoran je za stalnu gotovost svoje ekipe, ispravnost sredstava u spremištu, rad dežurnog protivpožarca i za PP patrolu;

komandir protivpožarne jedinice odgovara za obučenost i spremnost za gašenje srednjih i većih požara u kasarni i garnizonu;

dežurni protivpožarac kontroliše sprovođenje požarno preventivnih mjera; protivpožarna patrola, jačine 2-3 vojnika, određuje se u neradne dane, za

vrijeme ljetnih vrućine te imaju zadatak kontrole i otkalnjanje nedostataka na sprovođenju požarno preventivnih mjera.

Komandant svojom naredbom određuje organe protivpožarne zaštite :

za referenta PPZ i njegovog zamjenika određuje stručna lica, a lično je odgovoran za njihovo stručno usavršavanje, osim ako to nisu stručna profesionalna lica;

protivpožarna ekipa broji načelno od 10 do 30 vojnika zavisno od zadatka i dijeli se na tri grupe :

- grupa za spašavanje i evakuaciju,

- grupa za gašenje požara aparatima, pumpama i uređajima

- grupa za obezbjeđenje,

za gašenje širih razmjera angažuje se svo ljudstvo kao ispomoć protipožarnoj jedinici i načelno se dijeli na grupe :

- grupa za gašenje,

- grupa za spašavanje i evakuaciju,

- grupa za razvaljivanje i rušenje,

- grupa za obezbjeđenje.

U slučaju požara u neposrednoj blizini ili garnizonu na zahtjev štaba Civilne zaštite općine ili vatrogasne jedinice dežurni oficir upućuje protipožarnu jedinicu sa opremom za gašenje požara, protivpožarno vozilo, pumpu i sl. te izvještava komandanta jedinice.

“U hitnim slučajevima a naročito kada je u pitanju spašavanje ugroženih života, Vojska Federacije može intervenisati i samoinicjativno o čemu odmah izvještava neposrednu višu komandu i nadležni štab civilne zaštite”. 39

Planom PPZ propisje se organizacija, mjere i postupci jedinica i tačno definiše postupak, zajedničko djelovanje sa snagama PPZ iz Civilne zaštite ili vatrogasnih jedinica i upotreba srodnih jedinica Oružanih snaga za pomoć, kao što su inžinjerijske jedinice i jedinince ABHO sa svojim specijalnim sredstvima.

U cilju što bolje organizacije i zajedničkg djelovanja jedinica Oružanih snaga i specijalizovanih jedinica Civilne zaštite za gašenje požara bilo bi potrebno poduzeti sljedeće mjere :

- sprovođenje zajedničke odgovarajuće obuke, zajedničkih vježbi i usaglašavanje obuke komandnog sastava i izvršilaca,

- utvrđivanje sistema koordinacije,- obezbjeđenje potrebnih sredstava za vezu i jačanje efikasnog sistema veze,- obezbjeđenje rezervnih vrsta sredstava za gašenje.

3.2. Katastrofalni zemljotres i klizišta

U operativnom dijelu mjere zaštite i spašavanja od rušenja, pored organizacije i dinamičkih razrađenih planova, veoma veliki značaj pored snaga ima oprema i njeno pravilno korištenje.Imajući u vidu činjenicu da su radovi na spašavanju iz ruševina obimni i složeni i da podrazumjievaju :

- istraživanje ruševina i pronalaženje zatrpanih,- asanacija vodovodnih, plinskih, elektro i drugih instalacija,- rašćiščivanje ruševina,- rad ekipa sa geofonima i psima tragačima za pronalaženje zatrpanih.

Očigledno je da se pri izvođenju ovakvih radnji moraju koristiti specijalizovane jedinice Oružanih snaga i Civilne zaštite sa savremenom opremom, alatima, uređajima i mehanizacijom.

Pripadnici roda inžinjerije mogu se vrlo kavalitetno upotrijebiti u organizaciji, planiranju i rukovođenju realizacije slijedećih mjera :

- zaštita i spašavanje od rušenja,- sklanjanja, osobito u organizaciji izrade, adaptaciji i prilagođavanju

postojećih objekata,- vodosnadbjevanje,- protivpožarne zaštite i drugih mjera.

Građevinske službe Oružanih snaga sa građevinskim službama i jedinicama Civilne zaštite mogu biti korisno angažovani na svim aktivnostima vezanim za organizovanje, planiranje i materijalizaciju mjera sklanjanja ljudi i materijalnih dobara kao i spašavanju iz ruševina i drugo.

Pripadnici Zračnih snaga VF BiH i logističkih službi mogu se korisno angažovati, na izviđanju prostora, obima teritorije koja je zahvaćena, a logističke službe na organizaciji i planiranju evakuacije, zbrinjavanja nastradalog i ugroženog stanovništva, asanaciji terena i drugo.

Sanitetske službe sa zdravstvenim službama u planiranju, organiziranju, obuci i svim ostalim aktivnostima na realizaciji mjera prve medicinske pomoći, asanacije i drugih mjera.

___________________________________39 Zakon o zaštiti i spašavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća, Službene novine F BiH broj

39/03 član 38, stav 1.

Veterinarske službe sa jedinicama prve veterinarske zaštite u planiranju, organizovanju, obuci i aktivnostima na preduzimanju mjera zaštite životinja, namirnica životinjskog porijekla, asanacija terena itd.Ostali pripadnici rodova mogu biti upotrijebljeni u zavisnosti od procjene i zahvaćenog ugroženog prostora.

Teško je sagledati, nabrojiti i opisati sva sredstva koja se u veoma različitim situacijama i okolnostima mogu upotrijebiti na više različitih načina.Strogo namjenska i standarnizovana oprema i mehanizacija u većini slučajeva ne postoji jer se radi o sredstvima koja imaju istu upotrebu i u oblasti proizvodnje i u domaćinstvu.

Postoje tri osnovne grupe sredstava :

- lična oprema - zajednička oprema- građevinske i inžinjerijske mašine

Ovdje bi posebno istakli samo zadnju grupu zbog njene važnosti iako ne smijemo zanemariti ni prethodne dvije.

Treba računati da će u ruševinama biti teških i masovnih radova tako da raskrčivanje i uklanjanje ruševina u okviru spašavanja predstavlja najmasovniji rad koji neposredno utiče na brzinu i pravovremenost izvođenja akcije spašavanja.Zbog toga je angažovanje i upotreba pogodne građevinske mehanizacije na izvršenju ovog zadatka od izuzetne važnosti.Upotreba mehanizacije ubrzat će radove svojom velikom snagom, kapacitetom i mogućnostima te time što će nadoknaditi nedostajuće dijelove zajedničke opreme.Često će upotreba mašina biti ograničena zbog opasnosti po zatrpano ljudstvo. Mašine će se najčešće koristiti za rasčišćavanje ulica, prilaza skloništima i sanaciju oštećenja na komunalnim objektima.

Uspješno se mogu upotrijebiti sljedeće mašine :

- kompresor,- bageri – kopači,- buldozeri,- transportna sredstva i dizalice,- cisterne za vodu,- traktori sa priključcima i ostale građevinske mašine.

Bitne karakteristike zajedničkog djelovanja službi, jedinica Oružanih snaga i Civilne zaštite ogleda se kada Vlada Federacije BiH na prijedlog Federalnog štaba Civilne zaštite i procjene situacije proglašava uvođenje vanrednih mjera na područjima zahvaćenim zemljotresom.Naređuje se mobilizacija obveznika Civilne zaštite i angažovanje jedinica Oružanih snaga na zahtjev Federalnog štaba Civilne zaštite Ministarstvu odbrane.Ministar odbrane odobrava zahtjev i izdaje naređenje komandantu ZK VF BiH za upotrebu snaga.

Ovakav oblik organizacije može u nekim slučajevima poprimiti oblik klasične mobilizacije profesionalnog i rezervnog sastava, tako da je ukupan ljudski i materijalni potencijal za područja pogođena zemljotresom angažovan prema konkretnoj situaciji.

Cjelokupnom akcijom zaštite i spašavanja u početnom periodu pretežno je koordiniran i rukovođen od proširenih sastava štabova : federalni, kantonalni, općinski i nadležnih komandi i jedinice Oružanih snaga.Ovaj postupak je u najužoj vezi sa zajedničkim djelovanjem komandi, štabova i jedinica Oružanih snaga.

Usljed izvjesnog narušavanja tehnike veze na kojoj počiva sistem i služba osmatranja i uzbunjivanja, a zbog konkretnih situacija i potreba, centri za obavještavanje i uzbunjivanje općina zahvaćenih zemljotersom bili su samo djelomično u funkciji ukupnih akcija zaštite i spašavanja. Zbog djelomičnog narušavanja i radi povećanih potreba funkcija sistema veze, dopunjava se vezama komandi i jedinica Oružanih snaga, tako da je sistem veze metodom integraciije zajedničkih kapaciteta u funkciji zaštite i spašavanja.

Planovi zaštite od elementarnih nepogoda mogu biti u nekim slučajevima nedostupni zbog oštećenja ili rušenja zgrada gdje se čuvaju, a zbog potrebe brzog djelovanja potrebno je da organi i štabovi Civilne zaštite i komande te jedinice Oružanih snaga, donose odluke i rješenja u hodu.Stoga se potvrđuje da u onoj mjeri u

kojoj izvršioci planova poznaju sadržaj i rješenje plana, u toj mjeri će se bolje snaći i iznaći kvalitetnije rješenje.

Izvođenjem mobilizacije, aktiviranjem ljudskog i materjalnog potencijala štabova Civilne zaštite i upotrebom komandi grupa ostvaren je uvid o stanju područja.Organizovane snage sa sposobnim i nepovrijeđenim ljudstvom organizovanim u jedinice usmjeravaju se na najvažnije zadatke :

- izvlačenje iz ruševina nastradalih, - ukazvanje prve medicinske pomoći povrijeđenim,- evakuacija u improvizovane poljske bolnice.

Prioritetno je zdravstveno zbrinuti teže povrijeđene, a zaitm lakše povrijeđene.U okviru, zdravstvenih bolnica, medicinskih centara, ambulanti i zdravstvenih ustanova, Oružane snage formiraju poljske bolnice i prihvatišta, kao i zdravstvene ekipe koje pokrivaju čitavo područje i preduzimaju higijensko- epidemiološke mjere.

Vrše se paralelno ostale akcije koje sprovode specijalizovane jedinice Oružanih snaga i službe Civilne zaštite na opravci putne, PTT, električne i telefonske mreže kao i snabdjevanje stanovništva sa pitkom vodom, hranom i drugim osnovnim namirnicama.

Oružane snage i njene jedinice kao najorganizovaniji sistem odbrane, može se odmah staviti na raspolaganje i efikasno uključiti u akcije spašavanja i zbrinjavanja stanovništva te saniranja posljedica na području zahvaćenim zemljotresom.Mogućnost pružanja pomoći su kopnenim, vodenim i vazdušnim putem, što je posebno bitno usljed prekida drumskih i željezničkih saobraćajnica.

U tako teškim uslovima kakvi su zemljotresi, odroni i pomjeranje zemljišta,

ukupna koordinacija usmjeravanja akcija za spašavanje stanovništva i saniranje

posljedica samo štabovi, jedinice i službe Civilne zaštite ne bi bile u stanju voditi bez

angažovanja jedinica i službi Oružanih snaga Vojske Federacije.

3.3. Poplave

Posljedice i štete koje pričinjavaju vode su raznovrsne, a najvažnije su poplave zbog izlijevanja voda iz korita, stvaranje i inteziviranje erozivnih površina u slilovima, prenos nanosa i njegovo deponiranje u nižim dijelovima, rušenje obala vodotoka, odnošenje plodnih površina i sl.Međutim, s obzirom da je jedan dio rijeka u RBiH protočan, a konfiguracija zemljišta (kanjonska), ne dozvoljava veća razljevanja.Ta područja spadaju u izrazito ugrožena u slučaju kada dolazi do iznenadnog oštećenja ili rušenja brana.

Osim šteta koje nanose usjevima, livadama, pašnjacima, svaka poplava direktno ugrožava živote jednog broja građana koji se i pored upozorenja i drugih odgovarajućih mjera na sklone blagovremeno ispred vodene stihije.Direktne štete nanose se i industrijskim kapacitetima, uključujući i pumpne stanice gradskog

vodovoda kao i znatan broj stanbenih objekata u domaćinstvima.Za vrijeme svake poplave, stihije, takođe, bude ugrožen određen broj sitne i krupne stoke.

Prema dosadašnjem iskustvu, kao efikasnije mjere zaštite od poplava pokazale su se slijedeće :

- visoki nasipi,- produbljivanje riječnih korita,- regulacija bujica i vodotoka,- izgradnja hidroakomulacija.

Pored predhodno nabrojanih mjera sve to kao i insvesticiona ulaganja u izgradnju ovih objekata, nije dovoljno za efikasnu zaštitu od ovog vida elementarnih nepogoda.

Kako ukupni uspjesi u ovakvim intervencijama u najvećoj mjeri zavise od obučenosti i opremljenosti jedinica Civilne zaštite opšte, a naročito specijalizovane jedinice za rad i spašavanje na vodi u sradnji sa specijalizovanim jedinicama Oružanih snaga roda inžinjerije (pontonirske, anfibijske, mosne i izviđačke jedinice) koje se mogu angažovati u ovakvim situacijama.

Posebno se mogu dodatno angažovati vojnici specijalnosti : ronioci i rukovaoci vanbrodskih motora i inžinjerijskih mašina.

Zajedničko djelovanje ima veoma značajnu ulogu u preventivnom dijelu na :

- organizovanje i pripremanje službe osmatranja i uzbunjivanja,- rad na unaprijed izrađenim nasipima,- rad na uređenju bujica i erozivnih terena,- pošumljavanje goleti,- formiranje, obučavanje i opremanje specijalizovanih jedinica za rad i

spašavanje na vodi.Ako se ima u vidu činjnica da procjena ugroženosti i planovi zaštite, u kojima se

pojedinačno planiraju i regulišu mjere zaštite kao i zadaci svih specijalizovanih jedinica, štabovi Civilne zaštite ne bi trebali da djeluju samo u svom sastavu već da u rukovođenju akcijama spašavanja rade i funkcionišu u proširenom sastavu, odnosno u koordinaciji sa predstavnicima komandi Oružanih snaga VF i specijalizovanih jedinica njenog sastava koje se uključuju u akcije spašavanja.

U tom smislu pored preventivnih mjera vrlo su bitne operativne mjere zaštite :

- stalno osmatranje i praćenje situacije,- održavanje nasipa od nadošlih voda,- zatvaranje oštećenih nasipa,- kontrola režima vode na hidroakomulaciji,- evakuacija stanovništva, stoke i materijalnih dobara,- sanacija oštećenih nasipa nakon prelaska poplavnog talasa,- pružanje prve pomoći.

Presudnu ulogu u ostvarivanju saradnje imaju neposredne stariješine u pogledu izvođenja i preduzimanja praktičnih radnji na spašavnju, a u pogledu ukupne akcije štabovi Civilne zaštite.Zbog specifičnosti i potreba za izvršenje zadatka jedinice su formirane po vodovima u sastavu :

- odjeljenje za spašavanje iz vode i na vodi,- odjeljenje čamaca,

- odjeljenje za ispumpavanje vode, - ronilačko odjeljenje.

Od najznačajnijih sredstava vod raspolaže sa :

- gumenim, aluminijskim i drvenim čamcima,- motorima za čamce,- ronilačkim aparatima i kompletnim odjelima,- koturi i konopci za spašavanje,- prsluci za spašavanje,- motorne pumpe i druga oprema za vodu.

Za dalji razvoj i saradnju specijalizovanih jedinica Civilne zaštite i Oružanih snaga umjesto zaključka treba istaći, da svi pokušaji saradnje, koji danas doprinose uspjehu u ovom segmentu (zajednička obuka, učešće na zajedničkim vježbama i izrada zajedničkih procjena i planova zaštite), znače napredak u osposobljavanju nosilaca aktivnosti koji učestvuju u organizaciji,planiranju i izvođenju konkretnih zadataka spašavanja ljudi, materijalnih dobara i stoke u uslovima poplava

ZAKLJUČAK

Elemenatrane nepogode izazvane prirodnim i drugim faktorima zahtjevaju

često široku uključenost države i njenih institucija. Najopasnije prirodne i druge nepogode ugrožavaju ljudske živote i uništavaju materijalna dobra, a koje su registrirane kao česte na teritoji BiH su zemljotresi, poplave, veliki šumski požari i odroni zemlje.

Civilne vlasti na različitim nivoima učinile su napor izradom nacrta o Civilnoj zaštiti, uspostavaljanjem organizacione strukture za implementacije donešenih zakona u ovoj oblasti, ali treba istaknuti da na državnom nivou nije uspostavljena zajednička organizacija. Danas postoji svijest o potrebi postojanja jedinstvene institucije na državnom nivou, a koja bi se bavila poslovima zaštite i spašavanja ljudi i materijalnih dobara. Katastrofe ne poznaju granice između država,a još manje između entiteta. Mjere zaštite i spašavanja preduzimaju se u cilju preventivnog djelovanja i u uslovima nastanka elementarnih nepogoda, a poduzimaju ih [tabovi civilne zapštite koji su najodgovorni za organizaciju svih snaga društva bez obzira na entitet.

Planovi moraju biti napravljeni tako da spriječe ili ublaže efekte katastrofe u cilju spašavnaja života i ljudi i materijalnih dobara. kada prijeti katastrofa, stotine ljudi potrebno je upozoriti na opasnost, a to se može postići samo dobro organizovanim sistemom osmatranja i uzbunjivanja na jedinstvenom nivou.

Jedinice i službe Civilne zaštite i drugi pravni i duštveni subjekti moraju biti spremni da pravovremeno preduzmu mjere i aktivnosti na zaštiti i spašavanju, a posebna pažnja u Federaciji BiH trebala bi biti posvećena razvoju nadležnosti i instrumenata za koordinaciju, zbog toga što Kantoni funkcionišu kao nezavisne cjeline sa svojim ustavom i zakonima.

Stanje izgrađenosti Civilne zaštite na kanatonalnom i općinskom nivou nije isto. Civilna zaštita na lokalnom i regionalnom nivou bi trebala biti u što tjesnijoj vezi sa običnim građanima. Izrađeni planovi zaštite i spašavanja moraju biti

operativni, a često postoje razlike između onog što je planirano i onog što je na terenu.

U dosadašnjem iskustvu razvoja Civilne zaštite postignuti su značajni rezultati i ostvarena realna osnova za kvalitetniji razvoj, ako i uslovi za unapređenje odnosa Civilne zaštite i Oružanih snaga. Odnosi mogu biti unapređeni zbog mogućnosti koje su date kroz precizne zakonsko pravne regulative. U razvoju i daljem zajedničkom djelovanju CZ i OS u elementarnim nepogodama povećanjem broja u formaciji ne treba imati prioritet, već težište dati na organizovanju, kadrovsko i materijalno jačanje specijalizovanih jedinica CZ i srodnih jedinica u OS koje obavljaju slične zadatke.

Ovo se može postići kroz unapređenje sadržaja i izvođenje obuke, učešće na zajedničkim vježbama i što tjesnije saradnje u ovoj oblasti na najvišem nivou.Iz dosadašnje prakse poštovanje postojećih procedura na državnom nivou, odnosi puno vremena od podnošenja zahtjeva do odobrenja prelaska međuentitetske crte, što nam jasno govori da pomoć ugroženom stanovništvu neće biti pružena odmah. Jačanjem državnih institucija BiH omogućit ćemo i bržu integraciju sistema CZ na državnom nivou, a time pružanje pomoći na spašavanju ljudi i materijanih dobara neće biti uslovljeno nepotrebnim administrativnim procedurama