Univerzitet u Tuzli

Filozofski fakultet

Razredna nastava

Predmetni profesor: Dr. Salko Pezo

Ass. Maja HrvanoviPredmet: Likovna kultura

KULTURNO - HISTORIJSKI SPOMENICI U

BOSNI I HERCEGOVINI UVODKULTURA- skup svih materijalnih i duhovnih vrijednosti (procesa, promijena i tvorevina) koje su nastale kao posljedica materijalne i duhovne intervencije ovjeka u prirodi,drutvu i miljenju,a bez kojih ne bi moglo postojati ljudsko drutvo ni u najjednostavnijim oblicima organizacije.

KULTURNO-HISTORIJSKI SPOMENIK

Ne postoji univerzalna definicija kulturno-istorijskog spomenika,ali se kao osnovna moe prihvatiti sljedea data u Zakonu o kulturnim dobrima (Sl. glasnik SRS,6/90): "Spomenici kulture su nepokretne i pokretne stvari, kao i grupe stvari koje se zbog svojeistorijske, naune, tehnike ili kulturne vrednosti smatraju za kulturna dobra od posebnog znaaja za drutvenu zajednicu... Spomenici kulture se koriste i upotrebljavaju prema svojoj nameni iprirodi radi zadovoljavanja kulturnih i drugih potreba ljudi". ALIPAINA DAMIJA - SARAJEVO

Ali-paina damija sa haremom smjetena je pokraj Koevskog potoka, u neposrednoj blizini ua potoka u rijeku Miljacku. Objekat Ali-paine damije je kao djelo historijske arhitekture izuzetan, a nalazi se u irokom slobodnom prostoru parka koji ima veoma osmiljeno hortikulturalno rjeenje koje je dao arhitekta Smiljan Klai.

Na obalama rijeke Miljacke, polovinom XV vijeka, Isa-beg Ishakovi postavlja temelje dananjem glavnom gradu Bosne i Hercegovine. Na Miljacki gradi most (na mjestu dananje Careve uprije), na njenoj lijevoj obali podie saraj (dvor sa prateim zgradama), prvu damiju (Careva damija), prvo javno kupatilo (hamam) i hipodrom (At-mejdan). Nasuprot damiji, na desnoj obali Miljacke, u blizini starog "trgovita", podie prvi karavan-saraj Kolobaru i oko njega vei broj duana.

Sljedeih sto godina predstavljaju period naglog razvoja, ekonomskog prosperiteta i izgradnje Sarajeva. U to vrijeme Sarajevo je imalo vie od stotinu damija, pravoslavnu i katoliku crkvu i jevrejsku sinagogu, desetak medresa, nekoliko biblioteka i tekija, hiljade duana i magaza i pedesetak hanova, kao i tri bezistana. Na Miljacki i njenim pritokama bilo je izgraeno vie od deset mostova. Za razvoj Sarajeva posebno je znaajan period vladavine Gazi Husrev- bega (1521-1541). On je u Sarajevu izgradio damiju, mekteb, medresu Kurumliju, hanikah (specijalna kola za sufijske filozofe), biblioteku, hamam, musafirhanu, imaret (besplatnu kuhinju), veliki bezistan, vie hanova i oko 300 duana.

Predio u blizini ua potoka Koevo u Miljacku intenzivno je naseljavan polovinom XVI vijeka, na kom je oporukom budimskog beglerbega i bosanskog sandak-bega Hadima Ali-pae 1560/61. godine podignuta damija. Do tog vremena ve je bila formirana Ali-paina mahala, koja se prvi put pominje 1562. godine.

Pretpostavlja se da je osniva damije Ali-paa, rodom iz Drozgometve u Sarajevskom polju. Kao adami-oglan odgojen je u Carigradu, a kasnije je kao namjesnik radio u Bosni i Budimu. Prije smrti osniva damije je testamentom odredio da se sredstvima iz njegovog vakufa uz njegov mezar podigne ova damija.

Uz Ali-painu damiju se nalazi prostrano groblje u kom je i grob Ali-pain, ali njegov spomenik nema natpisa.

U blizini damije postojao je i jedan kameni mosti na potoku Koevo, podignut u XVI vijeku, koji je sruen 1884. godine. Ali-paina damija je nastala u doba najveeg uspona osmanskog graditeljstva u Carigradu, tako da odraava punu zrelost stila gradnje karakteristinog za ovu vrstu objekata podignutih na teritoriji Bosne i Hercegovine.

Autor damije je nepoznat, a mnogi detalji pri izvoenju upuuju na primorske majstore. Tako debljina zidova od 110 cm i visina kamenih sofa od 55 cm na prisustvo primorskih majstora.

Zahvaljujui svojoj kamenoj konstrukciji, damija je odolijevala mnogim poarima koji su u vie navrata unitili cijele kvartove. Tokom 1884. godine izvrena je restauracija damije koju je vodio zagrebaki arhitekta iril Ivekovi.Damija je bila oteena u ratu 1992 - 95. godine. Posljednja restauracija na damiji izvrena je 2004. godine.

ALADA DAMIJA - FOAGraditeljska cjelina Alada damije nalazi se na desnoj obali rijeke ehotine.

U sastavu kompleksa nalazili su se damija, turbe, adrvan, grobni sarkofazi i niani. Kompleks Alada damije nalazio se na parceli povrine 1649 m2, bio je ograen kamenim zidom, imao je dvije ulazne kapije i esmu.

Na osnovu putopisa Evlije elebije i njegovog detaljnog opisa Alada damije iz 1664. godine znamo da je glavni arhitekta bio Ramadan-aga, a da su u izgradnji objekta uestvovali razni umjetnici, meu kojima su svakako bili i domai dubrovaki majstori. Tome u prilog govore mnogi dokumenti koji osvjetljavaju ulogu dubrovakih graditelja u BiH, koji su radili u srednjem vijeku i gotovo cijeli turski period. Poznati kao vjeti majstori, pozivani su da zidaju monumentalnije objekte i naroito osjetljivije konstrukcije: svodove, lukove, kupole, te za finije klesarske radove dekorativnog karaktera: baze, kapitele, stalaktite i dr.

Tehnika zidanja Alada damije, precizno obraeni kameni kvaderi, u pravilnim nizovima i horizontalnim redovima, odgovora nainu zidanja drugih islamskih objekata u Hercegovini, koje su zidali Dubrovani.

Konano, u Dubrovakom arhivu je sauvan jedan dokumenat od 21.4.1543. godine kojim Vijee umoljenih iz Dubrovnika odobrava slanje majstora zidara u Fou radi zidanja jednog hospitiuma, tj. imareta, na molbu hercegovakog sandak-bega. Iz Evlijinih putopisa saznajemo da je uz Aladu damiju postojao Hasan Nazirov imaret.ARNAUDIJA DAMIJA U BANJA LUCI

Arnaudija damija se nalazila na uglu ulica Omladinske i oe Maara u Banjoj Luci.

Arnaudiju damiju sagradio je Hasan defterdar, ministar finansija Bosanskog paaluka u vrijeme stolovanja Ferhad-pae, iji je bio lini prijatelj i potpisnik njegove vakufname. Po porijeklu je bio vjerovatno Albanac, poto narod prozva njegovu damiju Arnaudija. Zahvaljujui kamenom tarihu iznad ulaza, saznaje se da je sagraena 1594/1595. godine.

Izbor mjesta za izgradnju damije nije bio sluajan. Prihvatajui Ferhat-painu ideju o urbaniziranju ovog dijela grada, a posebno naglaavajui znaaj saobraajnice koja je polazila od brda Lau do Vrbasa, Hasan defterdar postavlja svoju damiju na krajnju sjevernu taku ove ceste. Izgradnja ove saobraajnice zapoeta je jo u Ferhat-paino vrijeme da bi se du nje i spajajui se sa arijom izgradili brojni javni objekti i duani. Novosagraena Arnaudija damija postavljena je tano na pravolinijskom smjeru sa Ferhadijom, te tako davala znaaj tom prostoru i otvarala mogunost i daljnje gradnje.

U vrijeme izgradnje damije, Banja Luka je bila centar Bosanskog ejaleta, a Osmansko carstvo, sa sultanom Mehmedom III na elu, nastavljalo je osvajanje prostora preko Save. U to vrijeme se gradi, na prostoru dananje tvrave Kastel, pored ve izgraene Ferhad-paine tophane (topolivnice) i mosta, Nova tvrava i damija u njoj, koja je dobila ime po ovom sultanu. Osim toga, u to doba Banja Luka je sasvim dobila sve osobitosti velikog ehera sa formiranim cjelinama Gornjim i Donjim eherom, Velikom i Malom arijom i brojnim mahalama koje su je okruivale.

ARSLANAGIA MOST U TREBINJU

Sadanja lokacija Arslanagia mosta nalazi se u uem gradskom podruju grada Trebinja, na lokalitetu zvanom Gradina, opina Trebinje.

Godine 1466. Trebinje dolazi pod osmansku vlast, a sredinom 16. stoljea postaje sjeditem kapetanije. U 16. stoljeu prometnica koja je vodila preko Balkana, kao najkraa kopnena veza Carigrada s Beom i Venecijom, dobiva izuzetan strateko-ekonomski znaaj. Ova prometnica se zvala Carigradski drum ili Stambolska dada. U tom periodu je na Carigradskom drumu izgraen veliki broj mostova, a najvei i najznaajniji je most u Viegradu, Most Mehmed-pae Sokolovia. Arslanagia most u Trebinju se nalazio na staroj prometnici koja je povezivala Dubrovnik i Herceg Novi sa Stambolskom dadom.

Arslanagia most je nastao u 16. stoljeu kao zadubina Mehmed-pae Sokolovia(1), velikog vezira trojice sultana Sulejmana Velianstvenog, Selima II. i Murata III. Pisane tragove iz 1575. godine, u kojima se spominje Mehmed-paa Sokolovi, kao zadubinar Arslanagia mosta, nalazimo u dubrovakom arhivu zapisano na talijanskom jeziku u knjiziLettere e comissioni di Levante XXXIII, folio 19.

ATIK DAMIJA U BIJELJINI

Atik (Stara damija, Carska damija ili Sultan Sulejmana Zakonodavca) damija sa haremom i turbetom u Bijeljini bila je smjetena u centru bijeljinske arije.

Objekat Atik damija i turbe su u potpunosti srueni 13. marta 1993. godine. Materijal je u cijelosti odnesen sa prostora damijske cjeline. Na zahtjev Medlisa Islamske zajednice Bijeljina organ Opine Bijeljina nadlean za poslove urbanizma izdao je odobrenje za rekonstrukciju damijske cjeline. BLAGAJ - MOSTAR

Blagaj je smjeten na rubu Bia polja, u jugoistonom dijelu mostarske kotline. Grad Blagaj, sa izvorom rijeke Bune i srednjovjekovnim Stjepan-gradom, predstavlja jedinstvenu prirodnu i urbano-ruralnu cjelinu. Analiza graditeljskog naslijea i starih gradskih etvrti (mahala) Blagaja pokazuje da objekti vee spomenike i ambijentalne vrijednosti zauzimaju relativno uzak prostor uz korito rijeke Bune: od Lehine uprije do Vrela Bune, te podruje od mahale Bunsko i Harmana do mahale Damije ili Carske mahale (uz potok Bunsko). Ovim su definirane granice historijskog jezgra Blagaja sa najstarijim mahalama i arijom. Preostale mahale bile su mnogo rjee naseljavane, a njihovi nazivi su mogli biti izvedeni samo na osnovi toponima starijih stambenih lokaliteta. Zatieno podruje nacionalnog spomenika utvreno je granicom: od Lehine uprije do Vrela Bune, te podruje od mahale Bunsko i Harmana do mahale Damije ili Carske mahale (uz potok Bunsko), ime je i definirana granica historijskog jezgra sa najstarijim mahalama i arijom.

BAARIJA U SARAJEVU

Baarija je stara sarajevska arija, te historijski i kulturni centar grada. Baarija je izgraena u 15.vijeku kad je Isa-beg Ishakovi osnovao cijeli grad. Rije Baarija potjee od rijei "ba", koja znai "glavna" na turskom, tako da Baarija znai "glavna arija". Zbog velikog poara u 19.vijeku, dananja Baarija je dvostruko manja nego to je nekad bila. Komunistike vlasti su etrdesetih godina htjele da je kompletnu unite, ali su na sreu odustale od tog plana. Baarija se nalazi na sjevernoj obali rijeke Miljacke, u opini Stari Grad Sarajevo. Na Baariji se nalazi nekoliko vanih historijskih objekata poput Gazi Husref-begove damije i sahat-kule. Danas je Baarija glavna turistika atrakcija grada Sarajeva. Prije dolaska Osmanlija najvee naselje na Sarajevskom polju je bio seoski trg Tornik, koji se nalazio na raskru puteva gdje je danas Ali-paina damija. Baarija je nastala godine 1462. kada je Isa-beg Ishakovi izgradio han, a pored njega brojne duane. U to doba veina stanovnika Sarajeva je ivjela u okolini Careve damije. Zato je Isa-beg Ishakovi izgradio most preko Miljacke i tako povezao glavno sarajevsko naselje i novi privredni centar grada, Baariju. Oko glavnog ulaza formirala se arija Bazerdana. Prema zapadu nastaje arija Kazaza, a sa sjeverne strane arija Sedlara i Saraa (dananja ulica Sarai). Najznaajnije zgrade, koje su izgraene u ovom periodu su, upravo, damije.

GABELA KOD APLJINE Gabela je arheoloko podruje na desnoj obali Neretve, 5 km juno od apljine. Gabela se nalazi u plovnom dijelu donje Neretve, uz vanu saobraajnicu koja je povezivala primorje sa irim brdovitim zaleem. Negdje na podruju izmeu Viia i Sv.Vida bio je trg Drijeva. U srednjem vijeku, naroito tokom XIV i XV stoljea bio je jedan od najznaajnijih srednjovjekovnih trgova u dravi Bosni. Bilo da se nalazio na desnoj obali Neretve u dananjoj Gabeli, ili preko rijeke, na lijevoj obali, (Tesara-Viii), ili u Sv. Vidu (nekadanjoj Naroni) ovaj veliki trg sa odvojenim burgom, carinarnicom i lukom bio je razasuto naselje uz obalu Neretve koja je u ono vrijeme imala neto drugaiji tok nego danas. U dubrovakim izvorima spominje se pod nazivom Drijeva, portus Narenti, forum Narenti i gabella Nerente. Ime Gabella se spominje prvi put 1465.godine, a dolaskom Osmanlija u ove krajeve, odomauje se ime Gabela. Za prevlast nad Drijevom sukobljavali su se ovdje razliiti politiki i privredni interesi Dubrovake republike, srpskih vladara, domaih vladara i feudalaca, kao i ugarskih kraljeva, a kasnije tokom druge polovine XV stoljea, Mleana i Osmanlija. Osmanlije su 1448. godine prvi put prodrle do Drijeva, tj. u donji tok Neretve, a vanu utvrdu Poitelj, oduzele su od Maara i definitivno njim zavladale 1471. godine. Vjerovatno je izmeu 1471. i 1473. godine, kada su Osmanlije definitivno protjerale Vlatkovie, definitivno osvojena i Gabela. Iste godine, po smirivanju situacije u krajevima oko donje Neretve, drijevski trgovci, koji su se sklonili na Peljeac, polahko se vraaju u Drijevu. Tako opet ovo podruje ima, pored strateke i ekonomsku vanost za novu vlast. U defteru Hercegovakog sandaka iz 1475./1477. godine spominje se nahija Luka, sa glavnim mjestom Gabelom. Zahvaljujui prirodnom i stratekom poloaju, rijenoj komunikaciji i blizini mora, Gabela postaje najznaajnije odbrambeno uporite u donjoj Neretvi. Gabelski grad sa nizom utvrenja du granice osmansko-mletakih posjeda dugo je bio barijera napadima Mleana i ustanikog stanovnitva sa juga. U periodu od 1694. do 1715. godine, Mleani zauzimaju Gabelu, djelimino je obnavljaju i uvruju jedan dio postojeih fortifikacija. Krajem 1715., prije svog povlaenja, a zbog bojazni da e Gabelu ponovo osvojiti Osmanlije, Mleani su lagumirali i spalili znatan dio utvrenja i tornjeva u njenoj neposrednoj blizini. Poslije mira u Poarevcu 1718. godine Gabela gubi ekonomski i odbrambeni znaaj koji je imala nekoliko stoljea ranije. GAZI HUSREV-BEGOVA DAMIJA

Objekti Gazi Husrev-begovog vakufa nalaze se uglavnom u sredinjem dijelu Baarije, na potezu koji je uglavnom orijentiran prema ulici Sarai. Gazi Husrev-begova damija je pozicionirana istono od objekta Sahat-kule, juno od sarajevske Kurumlije medrese. Gazi Husrev-begova damija pripada tipu potkupolnih damija sa otvorenim vanjskim trijemom koji je natkriven kupolama i kamenim minaretom prislonjenim uz desnu stranu. Predstavlja jedno od najljepih djela arhitekture osmanskog perioda u Bosni i Hercegovini. Damija ima sloeno arhitektonsko rjeenje.

Frontalnim dijelom damije dominira trijem sa sofama, dimenzija 37,17x6,20 m. Konstrukcija trijema oslonjena je na dva bona zida, irine 1,17 m i etiri mramorna stupa postavljena sa prednje (sjeverozapadne) strane. Stupovi su oslonjeni na profilirane kamene baze, a zavreni su kubinim kapitelima koji su na kutovima ukraeni proirenim nizovima stalaktita. Svaki od kapitela trijema ima drugaije dekoracije. Visina stupova iznosi oko 4,90 m, dok je njihov prenik oko 66 cm. Pri dnu, na sredini i pri vrhu, stupovi su opasani profiliranim obruevima od bronce. Lukovi u trijemu imaju oblik prelomljenog luka, postavljeni su iznad stupova, te izmeu stupova i eonog zida damije, pa formiraju pet traveja. Srednje polje interkolumnuma slui za ulazak u damiju.Prostor izmeu kvadratne osnove i kupole premoen je konstrukcijom pandatifa. Pokrov kupola bio je izvorno uraen od olova, a kasnije je kao pokriva primijenjen bakarni lim. Radi boljeg preuzimanja sila pritiska, iznad kapitela su postavljene horizontalne eljezne ipke, na koje su ranije vjeani kandilji i svjetiljke. Na zapadnoj i istonoj sofi stoje dva vanjska mihraba sa bogatomstalaktitnom dekoracijom. Mihrabi su izvedeni od pjeara ute boje. Ovi mihrabi su donedavno bili zazidani. Na njima su natpisi u sulus stilu arapskog pisma, napisani crnom tintom po kamenu.

Na mihrabu zapadne sofe je natpis:

I dok se on u hramu stojei molio, meleki ga zovnue. (Kur'an asni, III.-39.)

Na mihrabu istone sofe je natpis:

A kad molitvu zavrite, Allaha spominjite, i stojei, i sjedei. (Kur'an asni, IV.-103.)

GRADSKA VIJENICA U SARAJEVUObjekat Vijenice je izgraen na prostoru nekadanjeg Mustaj-painog mejdana (trga), na desnoj obali rijeke Miljacke, unutar ambijentalne cjeline Baarije, u istorijskom jezgru Sarajeva nastalom u osmanskom periodu. Objekat Vijenice, trougaonog tlocrtnog oblika, sa svih strana je okruen saobraajnicama: sa jugoistone strane jednom od glavnih gradskih arterija, Obalom Kulina bana, sa sjeveroistone Telalima, a sa zapadne ulicom Brodac. Predstavlja najljepi i najreprezentativniji objekat iz austrougarskog perioda graen u pseudo-maurskom stilu. U ovom stilu raena je veina objekata to ih je u Sarajevu ostavila austrougarska vlast, a sinonim je za austrougarski period u Bosni i Hercegovini i zatitni znak tog vremena. Prvi projekat je uradio Karlo Parik, a kako se ovaj nije svidio ministru Benjaminu Kalaju, izrada novog je povjerena Alexandru Witteku. Kao uzor u izradi ovog projekta posluila mu je damija Kemala II zbog ega je dva puta odlazio u Kairo.U svojoj 110-godinjoj istoriji, objekat je mijenjao svoje namjene: poev od dana sveanog otvorenja, 20. aprila 1896. godine, koriten je kao Gradska vijenica, zatim kao Gradska sudnica, a u periodu 1910-1911., bio je sjedite Bosanskog parlamenta (Sabora). Prema nekim podacima bio je i privremeno i kratkotrajno sjedite Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, a od 1948. do 1992. u njemu je bila smjetena Narodna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine. Objekat Vijenice je pogoen mnotvom tekih i zapaljivih projektila u noi 25/26. avgusta 1992. godine, spaljen i usljed gorenja poruen.

GRADAAKA KULA

Tvrava je postojala decenijama prije prvog gradaakog kapetana Mehmeda, a on je 1765. godine renovirao tvravu. Tako je ona postala administrativno sjedite gradaake kapetanije. Unutar tvrave nalazi se oko 18 metara visoka trospratna kula sa tornjem na vrhu. Podigao ju je Husejin-kapetan Gradaevi, poznatiji kao Zmaj od Bosne. I pored tekog vremena kroz koje je prola, gradaaka kula prkosi prolosti. Danas je ona simbol opine Gradaac. Tvrava svojom arhitekturom privlai veliki broj turista, koko iz zemlje tako i ire. Sa vrha tvrave vidi se cijeli Gradaac, ali i njegova okolina.Veoma dobro ouvana Husejin-kapetanova kula dokaz je da bosanskohercegovaki narod potuje svoju prolost.

JAJCE - STARI GRADObim srednjovjekovnog grada Jajca iznosi cca 1300 m, dok povrina prostora unutar zidina iznosi 112 000 m2.Cijeli kompleks sa tvravom, gradskim zidinama i tornjevima lei na junoj padini velike kamene piramide. Sa jugozapada je zatvara korito rijeke Plive, a sa jugoistoka i istoka korito rijeke Vrbasa.

Veliki dio sadanjeg naselja nastao je na planskoj osnovici iz srednjeg vijeka i smjeten je na padini koju na jugoistoku zavravaju okomite stjenovite obale Plive i Vrbasa, a sa sjevera i zapada strmi obronci okolnih planina. Laki pristup gradu mogu je samo uskim grebenom koji sa sjeverozapada vodi u sam grad. Na tom mjestu strmina iznad Plive i Vrbasa prelazi u gotovo horizontalan plato, odakle se opet uzdie i zavrava oblom glavicom, koja predstavlja idealan prirodni poloaj iskoriten za razvoj naselja i tvrave. Prema zapadnoj i sjevernoj kopnenoj strani, grad je ograen jakim bedemom sa sistemom bastiona i kula, a vrh brijega na kraju grebena zavrava citadela. Naselje spada u grupu srednjovjekovnih geomorfolokih utvrenih gradova i predstavlja jedino naselje takve vrste sa svim odlikama urbanog sredita, a koje potjee iz XV stoljea. Arhitektonski spomenici uvjerljivo ilustriraju srednjovjekovnu umjetnost i razliita politika stanja. KOZIJA UPRIJA U SARAJEVUKozija uprija se nalazi oko 3 kilometra istono od Sarajeva, uzvodno uz rijeku Miljacku, na trasi starog karavanskog puta koji je vodio iz Sarajeva prema Carigradu (Stambolu), tzv. carigradskog druma ili stambolske dade. Ova saobraajnica je poinjala na mjestu eher-ehajine uprije, ila lijevom obalom rijeke Miljacke preko Alifakovca i preko Kozije uprije prelazila na desnu obalu rijeke. Ona je preko Sarajeva, Prae i Gorada povezivala cijelu Bosnu sa Sandakom, Srbijom, Makedonijom, Stambolom i cijelim Istokom. Od XV do XIX vijeka je bila osnovna saobraajna arterija. Na mjestu na kome je podignuta Kozija uprija Miljacka nije iroka, niti su obale niske, ve je rijeka duboko usjeena u stijene. Izabrano je, dakle, najpogodnije mjesto za premoavanje u cijeloj okolini. Dva stjenovita masiva, otprilike iste visine, pribliavaju obale na oko 17,5 metara. Nevelik raspon i znatna visina trase carigradskog druma na ovom dijelu su uslovili presvoavanje rijeke u jednom jedinom luku, analogno mostu na uu epe ili u Mostaru. Kozija uprija je kameni jednoluni most koji djeluje kao cjelina na kojoj su skladno povezani svi arhitektonski detalji - luk i dva olakavajua otvora. Veliki, priblino polukruni svod nad koritom rijeke i dva razmjerno velika kruna otvora na njegovim eonim zidovima, bjelina dobro obraenog sarajevskog krenjaka sa efektno potcrtanim krivuljama otvora u materijalu koji kontrastira bojom; ostvarenje koje je isto toliko igra koliko i kompozicija apstraktnih geometrijskih oblika u dinaminoj negeometrijskoj razigranosti okolne prirode - to su prve impresije koje svaki posmatra doivi kad neoekivano ugleda pred sobom ovo ostvaren je smiono i ljupko u isto vrijeme.

MOST MEHMED-PAE SOKOLOVIA U VIEGRADUMost je izgraen u periodu od 1571do1577. godine, na mjestu gdje je put povezivao Bosnu sa Carigradom iznad rijeke Drine (tzv. "Carigradska dada"). Izgradnja mosta povjerena je najveem turskom graditelju, Hoda Mimar Sinanu, dvorskom arhitekti i vrhovnom graditelju Carstva, jednom od najveih arhitekata svijeta. Zadubina je Mehmed-pae Sokolovia, velikog vezira trojice sultana ( 1565.-1579. godine ) Sulejmana Velianstvenog, Selima II i Murata III. Mehmed-paa Sokolovi roen je u selu Sokolovii kod Viegrada, odakle je kao vrlo mlad odveden u Tursku. Sem njega, itav niz drugih lanova ove porodice u to doba zauzimaju najodgovornije poloaje, tako da je porodica Sokolovi u drugoj polovini XVI vijeka, najmonija na vojnom i politikom planu turske carevine.

Kamen za zidanje mosta sjeen je u mjestu Banja, oko 5 km niz desnu obalu rijeke Drine. Na sredini ovog mosta stajala je drvena kula za koju se ne zna vrijeme nastanka, a koja je poruena 1886. godine. Kula je predstavljala straarnicu ispod koje je bio prolaz, a koji se zatvarao jakim hrastovim vratima sa obje strane. Na kuli se nalazilo nekoliko malih topova zvanih ibe. Na mostu su se nalazila dva tariha u stihovima sa uklesanim godinama na prvom 971.-/1571., a na drugom 985./1577. Most je izdrao nekoliko velikih poplava, od kojih je najvea ona iz 1896. godine, kada je nivo rijeke Drine bio 1,60 m iznad mosta.

Za ovaj most se zna da je popravljan oko 1664. godine, zatim 1875., 1911. i 1939.40. godine. Pri povlaenju Austrijanaca iz Viegrada 1914. godine, razoreno je jedno okno, a sljedee godine srpska vojska prilikom naputanja Viegrada je razorila jo jedno. Takvo stanje mosta se zadralo do 1939. godine kada je doveden u ispravno stanje. Od 1915. do 1939. godine na poruenom dijelu mosta stajala je eljezna konstrukcija preko koje se odvijao saobraaj. Prilikom povlaenja Nijemaca u oktobru 1943. godine i taj je dio razoren.

MOSTAR - STARI MOSTStari most je uveni most preko rijeke Neretve u Mostaru. Sagraen je izmeu 1557-1566 godine, djelo turskoga graditelja Hajrudina. Dana 9.11.1993. godine godine HVO je sruio Stari most. Nakon obnove 2004. godine Stari most je uvrten na popis svjetske kulturne batine UNESCO-a. Poznat je kao glavni simbol Mostara i Hercegovine.

Mostarski Stari most je kameni most izgraen od kamena tenelija. Luk je dug skoro 29, a visok 20, metara, savijen blizu snienog polukruga. Karakteriziran je po tankom i elegantnom obliku: profil mosta je bio toliko tanak i visoko iznad vode da je mnogima bilo teko zamisliti da takva graevina se moe napraviti od ogromnih kamenih blokova. Most je svijetle sjajne boje koja se mjenja tokom dana zavisno od sunca.

Most je bio izgraen jednostavno da se spoje dvije obale Neretve , bez ikakve ukrasne namjere ili posebnog znaaja. Glavni uticaj na dizajn mosta je morfologija mjesta i okoline. Cijeli kompleks nije posljedica jednog dizajna nego razvoj kroz doba, zavisan od povijesnih dogaaja i potrebe za zatitu prijelaza preko rijeke. Stari most nije povezan za ijedan specifian stil ili doba arhitekture tako da je jedinstven u svijetu.

POITELJ

Historijsko gradsko podruje Poitelj smjeteno je na lijevoj obali rijeke Neretve, na magistralnom putu od Mostara prema Metkoviu - juno od Mostara, na teritoriji opine apljina. Historijsko gradsko podruje Poitelj ini prostorno i topografski zaokruenu cjelinu. Poitelj je izgraen na stjenovitoj litici koja se strmo sputa ka obali rijeke Neretve. Spada u skupinu srednjovjekovnih geomorfolokih utvrenih gradova malih dimenzija sa jednom kulom. Stjenovita kosa padina iznad rijeke, uvjetovala je formiranje zgusnute osnove utvrde koja prati konfiguraciju terena.

U prostornoj organizaciji Poitelja izraena je zonska podjela povrina prema namjeni. Kraj Neretve se nalazi prostor arije sa nizovima duana, velikim hanom i hamamom. Odmah iza hana je medresa i imaret. Iznad medrese je damija, jednim ulazom vezana za ariju i medresu, a drugim za stambenu zonu. Stambena zona je amfiteatralno poloena po padinama. itav kompleks Poitelja je opasan bedemima. Dvije vertikale - munara sahat-kula akcentiraju okolni prostor. Gornje i Donje polje predstavljaju vrtove Poitelja. Za razliku od drugih gradova iz tog perioda nema groblja unutar zidina, ak ni kraj damije mrtvi su ukopavani izvan naselja. Poiteljsko groblje zvano Veliki harem nalazi se na brdu, izvan gradskih zidina. Najvei dio niana je iz novijeg vremena. Groblje je omeeno suhozidom visine do 1 m. Najstariji natpis na nianima datira iz hidr. 1211. godine (1796.). Natpisi na nianima su jednostavni i svi su pisani u prozi.

SAHAT KULA U FOI

Sahat-kulu u Foci podigao je Mehmed-paa Kukavica u foanskoj Gornjoj ariji, pored svog hana i damije.

Osnova objekta je nepravilan kvadrat dimenzija visine oko 20 m. Ispod niskog etverovodnog (atorastog) krova sa pokrovom od eramide je vijenac, a ispod njega se nalaze etiri otvora prozora na sve etiri strane sa zavretkom u vidu prelomljenih lukova, na kojima je smjeten sat. Izmeu otvora smjeten je satni mehanizam spojen sa zvonom. Ne zna se tano vrijeme kada je nabavljeno zvono ove Sahat-kule, ali se zna da je nabavljeno poslije 1878. godine u Beu.

Na Sahat-kuli vidljivi su i drugi otvori nalik na pukarnice. Oni su rasporeeni na glavnim plohama objekta, a kroz njih prodire oskudna svjetlost u unutranjost. Do sata vodi drveno stepenite izgraeno uz zidove sa malim podestima u svakom oku unutranjosti. Pri tlu Sahat-kule nalaze se ulazna vrata koja su od svih sahat-kula u BiH najmanjih dimenzija 0,64x0,95 m.

Objekt je graen od pritesanog kamena bez zavrne obrade malterom, a njegovi uglovi raeni su od bolje tesanog kamena. ZAKLJUAKDrago mi je da sam imala zadatak da dublje prouim kulturno-historijske spomenike Bosne i Hercegovine, jer sam saznala puno toga to nisam znala i emu mi kao stanovnici ove drave ne pridajemo mnogo panje. Moramo potovati svoju prolost i uvati nae spomenike, jer su oni dio nas, te da bi se pribliili Evropi, neophodno je ulagati u promociju i zatitu kulturno-historijskog naslijea, jer na taj nain direktno ulaemo u promociju vlastite zemlje. LITERATURA

1.Dragica Tomka, Turizam i kultura, Novi Sad 2005/06.

2. Kreevljakovi, Kapidi, 1954.,3.Hamdija Kreevljakovi, Sahat-kule u Bosni i Hercegovini4. http://bs.wikipedia.org/wiki/Arnaudija_d%C5%BEamija5. http://bih-x.info/regije-i-gradovi/gradovi-bih/6. http://bs.wikipedia.org/wiki/Spisak_Nacionalnih_spomenika_Bosne_i_Hercegovine_u_Sarajevu SADRAJ 1.Uvod............................................................................................................................................2

2.Alipaina damija.....................................................................................................................3

3.Alada damija.........................................................................................................................4

4.Arnaudija damija....................................................................................................................5

5.Arslanagia most......................................................................................................................66.Atik damija.............................................................................................................................7

7.Blagaj.......................................................................................................................................7

8.Baarija.................................................................................................................................8

9.Gabela......................................................................................................................................9

10.Gazi-Husrev begova damija...............................................................................................10

11.Gradska vijenica.................................................................................................................11

12.Gradaaka kula...................................................................................................................11

13.Jajce-stari grad.....................................................................................................................12

14.Kozija uprija.......................................................................................................................13

15.Most Mehmed-pae Sokolovia...........................................................................................13

16.Stari most-Mostar.................................................................................................................14

17.Poitelj.................................................................................................................................15

18.Sahat-kula u Foi.................................................................................................................16

19.Zakljuak..............................................................................................................................17

20.Literatura..............................................................................................................................17

21.Sadraj..................................................................................................................................18 Student: Rami Hasija