Mbi 85% e semundjeve te pergjithshme manifestimet e para i shfaqin ne zgavren e gojes, ku njohja e ketyre manifestimeve ne goje eshte nje faktore shume i rendesishem per parandalimin e semundjeve te pergjitshme. Ne shumicen e rasteve graviteti i semundjeve te gojes ndikon ne situaten e pergjithshme sistemike, si dhe trajtimi i diabetit, hipertensionit ,,kancerit, astmes, semundjve autoimune ndikojne ne gjendjen e shendetit te gojes. Gjithashtu 91% e pacienteve qe vuajne nga semundja e zemres eshte verejtur prania e semundjeve periodontale, si dhe periodonti akut infeksioz, i cili konsiderohet faktor risku per semundjet kardio-vaskulare. Ne arterio-skleroz ne lezionet e eneve te gjakut jane zbuluar keto patogjene periodontale si : Porphyromans gingivalis, Prevotella intermedia, Eikenella corrodens dhe Treponema denticola. Gjithashtu Diabeti Melitus dhe semundjet periodontale kane nje lidhje direkte midis tyre , p.sh kur niveli i larte i glukozes ne gjak konsiderohet faktori risku per semundjet periodontale.

Xerostomia eshte rezultat i hypofunksionit te gjendrave te peshtymes, i shkaktuar nga crregullimet funksionale dhe organike te ketyre gjendrave. Gjate 24 oreve organizmi i njeriut te shendetshem sekreton afershisht 500 ml peshtyme nga gjitha gjendrat e zgavres se gojes. Fluksi i peshtymes eshte me i lart ne mengjes dhe stimulohet nga pertypja dhe receptoret e shijes. Stimulimi simpatik ndikon ne perberjen e peshtymes, ndersa ai parasimpatik ndikon ne sasin e peshtymes se sekretuar. Funksionet e peshtymes: 1. Pertypjen e ushqimit 2. Gelltitjen 3. Perpunimin e ushqimit 4. Pastimin e kavitetit te gojes 5. Tampone 6. Merr pjes ne procesin e de/remineralizimit 7. Ruan integritetin e indeve te buta dhe te forta te gojes.

Shkaktaret etiologjik te xerostomise: Medikamentet e marra, Semundjet sistemike, Crregullime neurologjike dhe fiziologjike, Dehidrimi, Diabeti i pakontrolluar, Sindromi Sjorgen, Artriti Rheumatoid, Lupuseritematoza, AIDS, Semundja Parkisnonit, Crregullimet e ngrenies, Ankthi, Depresioni , Semundjet e veshkave. Trajtimi i xerostomise: FDI rekomandon pilokarpinen dhe cevimelinen per trajtimin e xerostomise. Duhet behet kujdes dhenia e ketyre dy medikamenteve, tek pacientet te cilet vuajne nga astma, semundje koronare, hypertensioni dhe epilepsia. Por ne shtatzani keto dy medikamente nuk rekomandohen te jepen per trajtimin e xerostomise. Tek paciente me xerostomi kronike nevojitet marrja e sasive te medha te lengjeve, te evitohet pirja e duhanit, alkoolit dhe produkteve me perberje kofein si dhe ushqimet e kripura, pikante dhe te thata. Per te nxitur fluksin e peshtymes perdoren camcakezi dhe karamelat pa sheqer me permbajtje limoni, mente dhe kanelle.

Eshte nje infeksion mykotik i shkaktuar ne shumicen e rasteve nga C.Albicans. Candida shpesh manifestohet me nje infeksion mucocutan. Candida paraqitet ne dy forma : Erythematoze dhe Pseudomembranoze Pseudomembranoze eshte me e shprehur dhe paraqitet ne forme te pllakezave te bardha te kufizuara me nje vije eritematoze. Eshte shume i shprehur ne pacientet me diabet dhe xerostomi. Trajtimi i Candides Orofaringeale: Ne pacientet me HIV rekomandohet: amfotericine B intravenoze ose flukonazol 400 mg ne dite. Duhet te marrin produkte ushqimore me vitamine C, proteina dhe kripera minerale kryesishte perberjet e zinkut ne dieten e tyre. Duhet te marrin sasi te medha lengjesh ne dite, si dhe te eleminojne produktet me permbajtje kofein.

Shkaktohet si pasoje e demtimeve te mukozes se gojes nga rritja e pershkueshmerise vaskulare, edemes indore, atrofise dhe ulceracioneve, te mbuluara nga nje pseudomembrane nekrotike. Pacientet me kete semundje ankohen per ndjesi djegie dhe evitojne perdorimin e ushqimeve te ngrohta apo pikante. Mukoziti verehet tek paciente pas trajtimit kimioterapik, pacientet me kancer, kryesishte ne dy javet e para te trajtimit. Trajtimi i mukozitit: Behet me benzidamin hidrokloride (shplares me veti te larta antiinflamatore, analgjezike, antimikrobiale me veti anestetike). Ne inflamacionet e indeve te buta rekomandohet shplaresi i goje me Chlorhexidine. Duhet te konsumojne shume likide, te evitojne perdorimin e ushqi- meve pikante, te kripura, acide sepse irritojne mukozen e demtuar. Per lehtesimin e dhimbjes gjate marrjes se ushqimit ne rastet e mukozitit perdoren analgjeziket lokal. Si dhe perdorimi i : vitamines E , vitamines C dhe Seleniumit jane shume efikas ne trajtimin e kesaj semundje.

Eshte nje semundje kronike autoimune qe prek 0.5 2 % te popullsise. Lokalizohet ne : mukozen orale, faqet , misherat e dhembeve dhe gjuhe. Paraqitet ne formen e vijave te bardha te cilat marrin trajten e nje rrjete. Faktoret etiologjike te OLP mund te jene: gjenetike, psikosomatike, infektive ose autoimune. OLP konsiderohet si lezion prekanceroz i cili perfundon ne karcinom ne 0.4 3 % te rasteve. Tajtimi terapeutik per format ulceroze dhe erozive te OLP : Behen me : ciklosporinat, retinoidet , steroidet dhe terapia me rreze ultraviolet. Tek paciente me OLP nivelet e acidit folik dhe vitamines B jane te ulura, prandaj marrja e tyre eshte shume e rendesishme. Si dhe perdorimi i analgjezikeve lokal eleminojne dhimbjen gjate marrjes se ushqimit.

Stomatiti aftoz ulceroz (Recurrent Aphthous Ulcers) Eshte nje lezion i mukozes se gojes jo i keratinizuar qe manifestohet ne form te lezioneve cirkulare qe rrethohen me bord eritematoze, duke kufizuar qelizat nekrotike epiteliale per 10-14 dite. Keto lezione shoqerohen me dhimbje ku faktoret predispozues jane: stresi, HIV, traumat, mangesit e ushqimit, alergjite, semundjet endokrine etj. Nga studimet e bera eshte gjetur se ekziston nje lidhje midis Helikobakter pylori dhe afteve ulcerative. American Academy Oral Medicine (AAOM) rekomandon per mjekimin e afteve ulcerative si : amlexanox, tetracikline, shpelarje te gojes me klorheksidine dhe beklometazon (ne form spray) dhe kur keto mjekime nuk japin permiresime mund te perdoret Levamisole ose ne rastet e avancuara behet trajtimi i pergjithshem me kortikosteroid. Pacientet me afte-ulcerative kane mangesi ne mikroelemente te tille si: hekur, zink, acid folik dhe vitamine B komplex.

Hipertrofia e indit gingivar Fillimisht shfaqet ne gingivat qe vendosen ne hapesirat nderdhembore , pastaj vazhdon te zgjerohet ne drejtimin anterior te indit gingivar duke ndryshuar kufijte dhe permasat e gingives. Ndikohet nga perdorimi medikamenteve: fenitoine, ciklosporin, amfetamine dhe nifedipine. Ky inflamacion ndikohet edhe nga faktoret lokal si : pllaka dhembore dhe guret e dhembeve qe favorizojne rritjen e indit gingivar. Tek pacientet me keto inflamacione indikohen masat preventive nga specialisti stomatolog dhe ne disa raste edhe aplikohet nderhyrje kirurgjikale.

Ndodh ateher kur faza normale e koagullimit te gjakut crregullohet si pasoje e nje mjekimi me medikamente te ndryshme. Gjakderdhja pa shkak shfaqet ne keto semundje: anemia, leukemia, semundjet e heparit, mangesite e vitamines K, trombocitopenia dhe semundja Von Willebrand. Mjekimi behet me hemeostatik, doza te larta te vitamines C dhe E, si dhe me disa bime si mente, hudhra etj. Duhet te percaktohet koha e gjakderdhjes duke matur kohen e protombines (PT) dhe te tromboplastines (PTT). Pacientet me kete problem duhet te mbajne higjen te mire te zgavres se gojes per te evituar cdo faktor risku per gjakderdhje.

Manifestohet me uljen e struktures mbajtese te dhembit qe kryesisht verehen ne format e periodontopative. Faktoret e rrezikut qe e shoqerojne kete semundje jane : semundjet sistemike, medikamentet e ndryshme, faktoret gjenetike, terapia me hormone dhe perdorimi i duhanit. Si dhe pacientet qe perdorin per nje kohe te gjate glukokortikosteroid jane te predispozuar per shfaqjen e kesaj semundjeje. Shkaktohet edhe nga pacientet me probleme te veshkave. Prevenimi : Behet me mbajtjen e higjenes se rregullt te gojes, eleminimin e pllakes dhembore dhe te gurzave si dhe evitimin e duhanit. Duke perdorur bisfosfonate qe favorizojne rritjen e densistetit kockor. Perdorimi i produkteve te qumshitit, me ushqime te pasura me vitamine D dhe kalcium

Manifestohet me nje shije te vazhdueshme, jo te kendeshme, natyralisht jo normale, me nje ndjesi metalike ne goje qe qendrone per nje kohe te gjate ose te shkurter. Shkak i dysgeusise afatgjate eshte mungesa ushqimit si pasoje e dietave te ndryshme. Shkaqet tjera jane : infeksionet e gojes, infeksionet e traktit respiratore te siperm, sinuzitet, rrezatimet ne koke e qafe, GERD, semundja CROHNs, diabeti dhe shtatzania. Mjekimi: Behet me: antiinflamatore te ndryshem ,diuretike,substanca te antihipertensive,antimikrobiket, antidiabetiket substancat e mjekimit te Parkinsonit,agjentet citotoksik dhe allopurinoli. Tek pacientet me dysgeusi duhet te evitohen ushqimet me permbajtje te larte proteinike , dhe ushqimet e ngrohta.

Manifestohet me veshtiresi gjate gelltitjes se ushqimeve ku kemi ngecje te ushqimit ne fyt, me kollitje gjate ngrenies dhe me dhimbje gjate gelltitjes. Shfaqet ne rastet e crregullimeve nervore, semundjes Parkinson, Alzhaimer, skleroza multiple, aksidentet cerebrovaskulare si dhe ne pacientet me probleme muskulare (skleroz muskulare), ngushtime te ezofagut dhe qafes. Mjekimi: Rekomandoet ngrenia e ushqimeve te buta dhe pirja e shume lengjeve, ushqime me porcione te vogla dhe te pine uje gjate ngrenies si dhe gjate dites. Duhet bere kujdes nese keta pacient mjekohen ne klinik nuk duhet te perdoret shume uje sepse mund te shkaktoje mbytjen e pacientit si pasoje e aftesise se ulur per tu gelltitur.

Eshte patologji e traktit digjestiv qe manifestohet me ndryshime te struktures se indeve te forta te dhembeve, madje edhe erozioni i dhembeve. EROZIONI I DHEMBEVE Erozioni i dhembeve paraqet humbjen progresive te indeve te forta te dhembit nga proceset kimike me origjine jobakteriale qe karakterizohen me : Konkavitete te gjera ne siperfaqen e lemuar te smaltit. Sheshim te siperfaqeve okluzale me ekspozim te dentines. Rritje e transparences ne regjionin e margos incizale. Paraqitje e paster dhe e pademtuar e amalgameve. Prishja e shtreses se smaltit ne pjesen gingivare te qafes. Hipersensibilitet. Zbulim te kornuve te pulpes. FAKTORET RISKANTE PER EROZIONIN E DHEMBEVE Jane shkaqet me origjine te jashtme dhe me origjine te brendshme. Shkaqet me origjine te jashtme jane: Perdorimi me shumice i agrumeve (me shpesh se 2here ne dite) Perdorimi me shumice i pijeve dhe ushqimeve acidike.

Shkaqet me origjine te brendshme jane: Acidet gastrike (te regurguara ne ezofag dhe ne goje: GERG) Te vjellat kronike dhe eksesive. Anoreksia nervosa ose bulimia (Crregullime te te ngrenit). Hipofunksioni i gjendrave te peshtymes. Crregullim gastrointensinale si: ulcerat peptike ose gastritet, shtatzania, efektet anesore te medikamenteve, diabeti ose crregullimet e sistemit nervor qe shoqerohen me ulje te shkalles se sekretimit te peshtymes.Simptomat e GERD-it tek te rriturit dhe tek femijet Simptomat tek te rriuturi Shija acide ne goje Kollitje e vazhdueshme Sens mbytes ne gryke Dhimbje stomaku Rendim i zerit E folur me sprekla peshtyme Peshtyme e shtuar Dhimbje gastrike ne mengjes Halitosis Djegie ne kraharor Simptomat tek femijet Fjetje me veshtiresi Nuk shtojne ne peshe Acarim i pergjithshme Asthma Pneumoni Ainem Bronkitis Laringitis

PROTOKOLLI I PREVENIMIT TE EROZIONIT Masat preventive: 1. Ulja e frekuences dhe shkalles se veprimit te acideve: Pijet acide duhet te perdoren me mire shpejt sesa ngadale. Perdorimi i luleshtrydhes mund te reduktoje potencialin eroziv te pijeve acide.

2.

Duhen vleresuar mekanizmat mbrojtes te organizmit (rritja e fluksit te peshtymes) Pershtyma me nje kapacitet buferik qe i reziston atakeve acide duhet te rritet me shkallen e fluksit te peshtymes dhe kjo peshtyme duhet te permbaje sa me shume kalcium dhe fosfor te cilet inhibojne demineralizimin e struktures te indeve te forta te dhembeve.

3.

Duhet vleresuar rezistenca ndaj acideve dhe riforcimi i siperfaqeve te dhembeve. Pacienti duhet te beje cdo dite shpelarje te gojes me antiseptike me fluorure dhe te perdore pastat e dhembeve me fluor si dhe duhet te aplikoje gele fluorike apo varnishe fluorike 2 4 here ne vite. Behet neutralizimi i acideve ne goje me ane te: tabletave antacide 5 here ne dite si dhe me ane te komponenteve dietike si : djathi, qumeshti, kosi dhe soda.

4.

Permiresimi i mbrojtjes kimike

5.

Ulja e veprimit te forcave abrazive

Te evitohen furcat e dhembeve me qime te forta dhe pastat me permbajtje abrazive. Te shpelahet goja me uje me sode eshte menyra me e mire sesa fucimi i menjhereshem pas pranise se acidit ne goje. Te vleresohet aplikimi i kompoziteve dhe bondimi direkt. Rekomandohet te perdoret shine okluzale nese individi vuan nga bruksizmi.Te kontrollohen dhembet sistematikishte me radiografi. Duhet te behen ekzaminime te rregullta per dieten, metodat e higjenes se gojes dhe perdorimi i shinave.

6.

Sigurimi i mbrojtjes mekanike

7.

Stabiliteti monitorues

Eshte nje semundje idiopatike, multifaktoriale e karakterizuar nga ndjesia e djegies se indeve te buta te gojes qe manifestohet spontanisht pa patur asnje problem ne zgavren e gojes. Prek individet me : xerostomi,disgeusi dhe alergji te ndryshme duke u lokalizuar kryesisht ne 2/3 e pjeses se perparme te gjuhes. Shkaqet jane te panjohura, te cilat verehen kryesisht tek grate ne periudhen e menopauzes, tek diabetiket, depresivet, pacientet me candida, alergjik nga produktet dentare dhe tek pacientet e kequshqyer. Trajtimi: Ne pacientet me xerostomi indikohet perdorimi i shtuar i lengjeve. Tek pacientet me probleme nervore mjekohet me antidepresante. Tek grate ne periudhen e menopauzes mjekohet me hormone specifike. Eleminimi i alkoolit dhe duhanit ndihmon ne qetesimin e kesaj semdje , si dhe rekomandohet perdorimi i vitamines B, hekur dhe zink ne dieten e perditshme.