PROJEKTTEMA :GJENET DHE SEMUNDJET GJENETIKE

LENDA:BIOLOGJI

KLASA:X-K

PUNOI:ANXHELA GJINI

PRANOI:MIRELA

Objektivat:

Historik i shkuter :gjenet , gjenetika

Material teorik ose shkencor

Kuriozitete ,fakte interesante,statistika

Foto

Ese

Gjenetika (nga greq. genno, γεννώ= lind, pjell) është degë e shkencës së biologjisë që studion gjenet, trashëgiminë, dhe ndryshimin e organizmave.  Vetë gjenetika ndahet në dy nëndegë kryesore :

GJENETIKA KLASIKE dhe GJENETIKA

MOLEKULARE.

GJENETIKA Gjenetika moderne filloi me punën e Gregor Mendelit, i cili

formuloi bazën e koncepteve të trashëgimisë. Valter Sutoni parashtroi që kromozomet ishin pjesë e faktorëve trashëgimore të Mendelit. Gjenetika është një shkencë që nuk ka më shumë se 100 vjet që i ka nisjet e veta po edhe pse kaq e re ka zëne një vend mjaft të rendësishëm në jetën tonë të përditshme duke filluar që nga ana mjekësore si p.sh. terapitë e sëmundjeve të ndryshme e deri të përdorimi i gjenetikës në raste të ndryshme kriminalistike. Ta marrësh hollë hollë gjenetika është një shkencë mikroskopike sepse merret pak a shumë me materialin që ndodhet në bërthamat e qelizave përmasat e të cilave shkojnë në të dhjetrat e micronit (10^-7). Secili nga në e ka dëgjuar se në bërthamat e qelizave ka material gjenetik i cili kryen funksione të shumta në trupin e njeriut.

QELIZA Qeliza është njësia thelbësore, funksionale,ndërtimore dhe

strukturale e të gjitha organizmave të gjalla ; është njësia më e vogël mbartëse e jetës. Ky përkufizim u formulua nga Robert Huk, shkencëtar i njohur anglez, i cili ishte i pari që vëzhgoi ekzistencën e qelizës në vitin 1665. Vetë fjala qelizë vjen nga latinishtja, cellula, që do të thotë "dhomë e vogël".

Organizmat ndahen në njëqelizore, si për shembull bakteret, që përbëhen nga një qelizë e vetme, dhe shumëqelizore, si, psh, njerëzit, ku shumë qeliza bashkëveprojnë si një njësi funksionale.Madhësia e qelizave zakonisht varion nga 1 deri në 30 mikrometër. Por ka edhe raste të veçanta si, psh, veza e strucit, madhësia e së cilës shkon deri në 7 centimetra. Qeliza më e madhe e njeriut është, gjithashtu, veza - madhësia e së cilës shkon nga 110 në 140 mikrometra dhe e cila mund të vëzhgohet edhe me sy të lirë. Si rregull, qelizat shtazore janë më të vogla se sa ato bimore. Pesha e një qelize llogaritet rreth 1 nanogram.

Qelizat në organizëm ndahen në Qeliza Prokariote (pa-organele qelizore) dhe Qeliza Eukariote (me oraganele).

Qelizat Prokariote : Janë qeliza që gjinden në forma te veçanta. Kane membrane qelizore, mirëpo organelet mungojnë. Ndër me te qelizat prokariote me te shpeshta janë Bakteret.

Qelizat Eukariote : Janë qeliza që përmbajnë strukture komplete mbrenda membranës qelizore, për dallim nga Prokariotet, qelizat eukariote përmbajnë membranën qelizore që mban me vete materialin gjenetik. Organelet qelizore me te shpeshta që gjinden mrenda membranës janë : Mitokondritë, Kloroplastet dhe Aparati i Golgjit. Mirëpo kemi edhe shume organele te tjera që kanë funksione te ndryshme, ato janë : Ribozome, Lizozome, Rrjeti endoplazmatik etj.

Gregor Mendel ishte biolog dhe një prift austriak. Më 1856 filloi duke punuar me kryqëzimin disa bizeleve qe i kishte mbjellur ne kopshtin e manastirit. Ai i përmblodhi këto eksperimente ne tre ligje, qe sot njihen me emrin Ligjet e Mendelit. Babai i shkencës, siç quhet ndryshe Mendeli (Johann Gragor Mendel) lindi në Heizendorf më 22 korrik 1822. Babai ishte një veteran lufte, ndërsa e ëma ishte e bija e një kopshtari. Familja e Mendelit jetonte duke punuar një ngaster toke. Fëmijrinë e tij Mendeli e kaloi në varfëri. Nga familja e tij ai arriti te marre njohuri te mira mbi mbjelljen e frutave, gjë qe e lidhi atë edhe me profesore qe e edukuan Mendelin ne drejtimin shkencor. Me 1843 Mendel futet ne manastirin agustian Konigskloster afër Bërnos. Ne manastir ai mbajti edhe emrin Gregor.

Robert Hook

ROBERT BROWN

LENDET KIMIKE Në aeroportin e Tiranës ulen dhe

ngrihen mesatarisht 50 avionë në ditë. Duke mos përmendur edhe avionët, të cilët kalojnë transit në territorin shqiptar, ky numër bëhet edhe më i madh.Deri më sot askush nuk ka folur për rrezikun që kanë gazrat e këtyre avionëve dhe ndikimin që kanë ato në organizmin e njeriut dhe në mjedis.Ato që shpesh i konsiderojmë si ré të zakonshme, në të vërtetë janë lëndë, të cilat rrezikojnë drejtpërdrejt shëndetin tonë. Elvis Çela, specialist mjedisi tregon se vijat e bardha nuk kanë marrë vëmendjen e duhur nga organizatat dhe shoqatat ambientaliste në Shqipëri. Dezinformimi dhe fenomeni i panjohur e kanë anashkaluar këtë pjesë. 

VIJAT E BARDHA QË SHOHIM ÇDO DITË NË QIELL GJATË FLUTURIMIT TË AVIONËVE DHE I KONSIDEROJMË SI RÉ TË ZAKONSHME ÇFARË JANË NË TË VËRTETË?

 Nga anglishtja vija e bardhë quhet “Chemtrail” dhe është një masë e lëngshme ose e gaztë, e cila formohet nga një lëvizje e fortë e avionëve në një boshllëk ajri. Ajo formohet nga trashja e avujve të ujit të prodhuar nga djegia e karburantit të prodhuar, në kushtet e një lagështie relative më të madhe ose të barabartë me 70 për qind, temperaturë më të ulët se -40ºC dhe në një lartësi mbi 8000 metra. “Vijat e bardha” janë ndotës të vazhdueshëm edhe pas emetimit nga avionët. Kontribut më të madh në prodhimin e tyre (emetimeve të ndotësve) japin avionët luftarakë. Megjithatë, për shkak të numrit të madh të lëvizshmërisë së avionëve civilë dhe tregtarë në ditët e sotme ata paraqesin të njëjtin kontribut në prodhimin e sasisë së ndotësve, pavarësisht shkallës së tyre më të vogël të emetimit.

JA SËMUNDJET QË SHKAKTOHEN NGA GAZRAT E AVIONËVE 

Gazrat që lëshojnë aeroplanët gjatë fluturimit të tyre përmbajnë elemente biologjike dhe kimikate të dëmshme. Derdhja masive e helmeve të tyre në mjedis ndikon drejtpërdrejtë në organizmin e njeriut, çka shkakton edhe sëmundje të ndryshme. Një sindrom i shkaktuar nga gazrat e aeroplanëve, është sindromi Morgellons, një sëmundje e tmerrshme që manifestohet nga fibrat sintetike të veshjeve drejt e në lëkurë. Për insektet, viruset dhe parazitët krijohen kushte të favorshme dhe sëmundja zhvillohet si rezultat i pickimit të tyre. Ato përmbajnë kimikate të dëmshme dhe elemente biologjike. Analizat kimike të kryera kanë konfirmuar praninë e substancave të mëposhtme: barium, alumin, bakër, titan, silic, litium, kobalt, dibromide etileni (toksik i rrezikshmërisë së lartë). Janë identifikuar edhe patogjene Pseudomonas, Fluorescens, Marcescens Serratia, Streptomyces, viruse etj. Derdhjet masive të këtyre substancave në mjedis  në shëndetin me sëmundje, të cilat përhapen në një kohë të shkurtër. Një ndër sëmundjet më problematike është ajo e infeksionit të lëkurës, e cila vjen si rezultat i kontaktit të drejpërdrejtë apo nëpërmjet kontaktit të njeriut me insektet, viruset, parazitet, të prekur nga këto kimikate. Siç e thashë edhe më lart vijat e bardha kanë përmbajtje të lartë të bariumit dhe aluminit të cilët ndikojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë edhe në sëmundjet e Parkinsonit dhe Alzheimerit (këto dy sëmundje lidhen drjetpërsëdrejti me akumulimin e metaleve në tru).

Bariumi  është një helm që sulmon kryesisht muskujt, duke përfshirë edhe muskujt e zemrës. Ai është një ndër shkaqet kryesore për dridhje atriale dhe infarkt kardiak te njeriu. Shumë forma të kancerit (të tilla si Limfonoma) janë të lidhura me dibromide etileni. Ky është një insekticid i ndaluar zyrtarisht në SHBA. Nëse absorbohet nga trupi i njeriut, mund të shkaktojë dëmtimin e sistemit nervor, ënjtje dhe simptoma të tilla si gulçim, ankth, kollë pulmonare. Është shumë irrituese për mukozën dhe sistemin e frymëmarrjes. Në gazrat e avionëve përfshihen edhe mikroorganizma si, Enterobacter Coli, Salmonela dhe Klebsiella, të cilat janë përgjegjëse për pneumoninë. Këto baktere, të prodhuara nga avionët, në vitin 1950 kanë shkaktuar vdekjen e disa njerëzve në San Francisko. Sëmundje të tjera më pak serioze të shkaktuara nga gëlltitja e kimikateve dhe elementeve biologjike të tyre janë; depresioni, mjegullimi i trurit, kapsllëku, gripi, lodhja kronike, vështirësia në përqendrim dhe amnezia.  

STRUKTURA E QELIZES

Qeliza e një kafshë tipike, ku tregohen përbërësit nënqelizorë. Organelet : (1) bërthamëza (2) bërthama (3) ribozomet (4) fshikëza (5) retikuli endoplazmatik (ER) (6) aparati i Golxhit (7) Citoskeleti (8) ER (9) mitokondria (10) vakuola (11) citoplazma (12) lisozomet (13) centriolat

C’JANE SEMUNDJET GJENETIKE????? Semundjet e trasheguara, ose semundjet gjenetike, jane semundje

qe transmetohen nga njeri brez ne tjetrin. Semundjet gjenetike jane aktualisht te pasherueshme, pasi shkenca akoma nuk eshte ne gjendje te korrigjoje defektin, edhe pse ekzistojne kura per crregullime te renda te funksionimit te organeve te njeriut, qe bejne te pamundur nje jetese normale dhe per nje kohe te gjate. Ne ndryshim nga semundjet e tjera, semundjet gjenetike, mbasi shtohen bartesit e fshehte te ketyre semundjeve dhe, per rrjedhoje, rritet mundesia e lindjes se femijeve te semure.

SHKAQET E SEMUNDJEVE Shkaqet kryesore te semundjeve

gjenetike jane crregullimet qe ndodhin ne strukturen e gjeneve, duke sjelle ne kete menyre mosfunksionim te tyre. Ne baze te vendndodhjes se alelit me te mete percaktohet edhe emri i semundjes. Mendohet se shfaqjen e semundjeve gjenetike ndikojne edhe shume faktore te tjere, ne kete rast te jashtem. Keto faktore te tjere mund rrezatimet ndaj rrezeve te demshme, ushqimet, stresi e shume faktore te tjere.

Fytyre mongoloide

Prapambetje mendore

Infeksione te mushkerive

Vdesin ne moshe te re

SINDROMA DAUN

SINDROMA ANGELMAN

SEMUNDJA

KANAVAN

Sindroma Turner

Kemi te bejme me monozomi te plote ose te pjesshme te kromozomit X qe karakterizohet nga hipogonadizmi femeror.Personat e tille kane trupin dhe qafen e shkurter,krahrori I gjere, vendosje e ulet e vijes se flokeve,etj.

SINDROMA E FSHIRJES

KURIOZITETEGjenet ndikojnë në aftësitë e të lexuarit dhe matematikësShkencetaret mendojne qe inteligjenca jone vjen duke u ulur pasi ne nuk kemi me nevoje per te per te mbijetuar. Inteligjenca dhe sjellja jone kerkon nje funksionim optimal te nje numri te madh gjenesh, qe nga ana e saj kerkon nje presion te madh evolucionar.Tani, ne nje teori provokuese, nje ekip nga Stanford University deklaron qe ne jemi duke humbur aftesite tona intelektuale dhe emocionale per shkak se rrjeti i ngaterruar i gjeneve, qe i jep fuqi trurit tone dhe eshte vecanerisht i prekshem nga mutacionet – dhe keto mutacione nuk jane duke u zgjedhur me ne shoqerine tone moderne pasi ne nuk kemi me nevoje per inteligjencen tone per te mbijetuar.

ESE:JETA JONE ,FRYT I QELIZAVE NGA TE CILAT JEMI BERE.Qeliza eshte njesia baze strukturore dhe funksionale e te gjitha gjallesasave.Ajo eshte njesia themlore e jetes.Qeliza nuk mund te shihet me sy te lire.Cdo qelize mund t’a konsiderojmenjesine me te vogel te jetes ,per sa kohe ajo kryen funksionet tipike te qenieve te gjalla :veterregullimin ,kembimin e lendeve dhe te energjise me mjedisin etj. Te gjitha format e jetes sot e kane prejardhjen nga qelizat primitive te formuara mbi 3.5 miliarde vjet me pare .Qelizen e zbuloi shkencetari anglez Robert Hook .Me pas me perparimin e e mjeteve zmadhuese u zbulua me shume per te .Megjithese qelizat ndryshojne shume nga njera-tjetra ato grupohen ne dy lloje:prokariote dhe eukariote .U zbulua struktura e qelizess,funksionet e organelave etj.Karakteristikat tona si :ngjyra e syve,forma e fytyres etj ., varen nga mesazhi gjentik qe ndodhet ne qelize.

FALEMINDERIT