sinif ÖĞretmenlİĞİ - pegem.net 1... · katabolizma (yadımlama = disimilasyon): komp-leks...

SINIFÖĞRETMENLİĞİ

2 10 8

kpss

ÖABT

Öncebiz sorduk

50 Soruda

SORU34

GüncellenmişYeni

Baskı

BİYOLOJİ

KOMİSYONÖABT Sınıf Öğretmenliği Biyoloji Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-318-922-0Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

4. Baskı: 2018, Ankara

Proje-Yayın: Pelin Özdemir

Dizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Vadi Grup Basım AŞİvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

E-ileti: [email protected]İnternet: www.pegem.net

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

ÖN SÖZ

Sevgili Öğretmen Adayları,

Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi (Biyoloji) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir.

Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi [email protected] adresini kullanarak ya da 0 507 316 60 66 numaralı telefona WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır. Sorunuz en kısa sürede yazarlarımız tarafından cevaplandırılacaktır.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...

Başarılar...

SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ, 50 sorudan oluşmakta ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Temel Matematik, Genel Biyoloji, Genel Fizik, Genel Kimya, Türk Dili, Cumhuruyet Dönemi Türk Edebiyatı, Çocuk Edebiyatı, Uygarlık Tarihi, Türk Tarihi ve Kültürü, Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sınıf Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı

Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40

a) Temel Matematik

b) Genel Biyoloji

c) Genel Fizik

d) Genel Kimya

e) Türk Dili

f) Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyat

g) Çocuk Edebiyatı

h) Uygarlık Tarihi

i) Türk Tarihi ve Kültürü

j) Genel Coğrafya

k) Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği

% 12

% 6

% 6

% 6

% 12

% 6

% 6

% 6

% 6

% 6

% 8

Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50

Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2014-2017 ÖABT Sınıf Öğretmenliği Sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM: CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ VE CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ

Canlıların Ortak Özellikleri .............................................................................................................................................5

Canlıların Temel Bileşenleri ...........................................................................................................................................6

A. İnorganik Bileşikler ............................................................................................................................................6

B. Organik Bileşikler ..............................................................................................................................................8

C. ATP ve Metabolizma .......................................................................................................................................12

D. Enzimler ..........................................................................................................................................................14

F. Protein Sentezi.................................................................................................................................................20

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................22

Çözümler .......................................................................................................................................................................26

2. BÖLÜM: CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ

Canlıların Sınıflandırılması ve Canlılar Alemi ............................................................................................................31

A. Canlıların Sınıflandırılması ..............................................................................................................................31

B. Virüsler ............................................................................................................................................................33

C. Canlılar Âlemi ..................................................................................................................................................35

3. BÖLÜM: ÇEVRE BİLİMİ

Ekoloji ............................................................................................................................................................................49

A. Ekolojik Kavramlar...........................................................................................................................................49

B. Biyomlar ..........................................................................................................................................................50

C. Populasyonlar .................................................................................................................................................50

D. Besin Zinciri ve Enerji Piramidi........................................................................................................................53

E. Doğadaki Madde Döngüsü ..............................................................................................................................54

F. Beslenme Şekilleri ve Etkileşim .......................................................................................................................56

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................59

Çözümler .......................................................................................................................................................................64

4. BÖLÜM: HÜCRE

Hücre .............................................................................................................................................................................69

A. Hücre Zarının Yapısı .......................................................................................................................................69

B. Hücre Zarından Madde Geçişleri ....................................................................................................................71

C. Sitoplazma ve Organeller ................................................................................................................................76

D. Çekirdek (Nükleus)..........................................................................................................................................80

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................84

Çözümler .......................................................................................................................................................................86

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

vi

5. BÖLÜM: HÜCRE BÖLÜNMELERİ VE ÜREME

Hücre Bölünmesi ..........................................................................................................................................................89

A. Mitoz Bölünme.................................................................................................................................................90

B. Mayoz Bölünme...............................................................................................................................................92

Canlılarda Üreme ve Gelişme ......................................................................................................................................96

A. Eşeysiz Üreme ................................................................................................................................................96

B. Eşeyli Üreme ...................................................................................................................................................97

C. Hayvanlarda Eşeyli Üreme.............................................................................................................................99

D. Yumurtanın Yapısı ...........................................................................................................................................99

E. İnsanda Üreme ..............................................................................................................................................100

F. Hayvanlarda Gelişme ve Büyüme..................................................................................................................103

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................106

Çözümler .....................................................................................................................................................................108

6. BÖLÜM: KALITIM VE EVRİM

Kalıtım.......................................................................................................................................................................... 111

A. Kalıtımla İlgili Kavramlar .................................................................................................................................111

B. Kalıtım ve Çevre ............................................................................................................................................ 112

C. Genetik ve Olasılık ........................................................................................................................................ 112

D. Eksik Baskınlık .............................................................................................................................................. 115

E. Genotipin Araştırılması (Kontrol = Geri Çaprazlama) .................................................................................... 115

F. Çok Allellik (Multiple Allelik) ........................................................................................................................... 115

G. Kan Grupları.................................................................................................................................................. 116

H. Cinsiyetin Belirlenmesi ve Eşeye Bağlı Katılım ............................................................................................. 118

Biyoteknoloji ve Genetik Mühendisliği .....................................................................................................................121

A. Biyoteknolojik Yöntemler ...............................................................................................................................122

B. Genetik Mühendisliği .....................................................................................................................................122

C. Hayvanlarda Klonlama ..................................................................................................................................123

D. DNA Parmak İzi.............................................................................................................................................123

Canlıların Oluşumu ve Evrim.....................................................................................................................................123

A. Abiyogenez (Kendiliğinden Oluş) Hipotezi ....................................................................................................123

B. Biyogenez (Canlıdan Oluş) Hipotezi .............................................................................................................123

C. LAMARCK'ın Evrimle İlgili Görüşü ................................................................................................................124

D. DARWIN'in Evrimle İlgili Görüşü ...................................................................................................................125

E. Yaratılış Görüşü .............................................................................................................................................125

F. Ekolojik ve Evrimsel Kurallar..........................................................................................................................126

G. Evrimi Destekleyen Kanıtlar ..........................................................................................................................126

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................127

Çözümler .....................................................................................................................................................................130

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

vii

7. BÖLÜM: FOTOSENTEZ VE SOLUNUM

Fotosentez ...................................................................................................................................................................135

A. Işığa Bağlı (Aydınlık) Evre .............................................................................................................................135

B. Işıktan Bağımsız (Karanlık) Evre (Calwin Devri) ...........................................................................................137

C. Fotosentez Hızını Etkileyen Faktörler ...........................................................................................................137

Hücresel Solunum ......................................................................................................................................................139

A. Oksijenli (Aerob) Solunum.............................................................................................................................139

B. Oksijensiz (Anaerob) Solunum ......................................................................................................................140

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................142

Çözümler .....................................................................................................................................................................144

8. BÖLÜM: BİTKİ BİYOLOJİSİ

Bitkisel Dokular ..........................................................................................................................................................147

A. Meristem (Bölünür = Sürgen) Doku ..............................................................................................................147

B. Temel Doku ..................................................................................................................................................148

C. İletim Doku ....................................................................................................................................................149

D. Örtü Doku ......................................................................................................................................................149

E. Bitkinin Kısımları............................................................................................................................................150

Bitkilerde Taşıma Sistemi ..........................................................................................................................................152

Bitkilerde Beslenme ve Büyüme ...............................................................................................................................156

Bitkilerde Hareket .......................................................................................................................................................158

Bitkilerde Üreme ve Gelişme .....................................................................................................................................159

A. Tohumsuz Bitkilerde Üreme ..........................................................................................................................159

B. Tohumlu Bitkilerde Eşeysiz Üreme ................................................................................................................160

C. Tohumlu Bitkilerde Eşeyli Üreme ..................................................................................................................160

D. Tohum ...........................................................................................................................................................162

E. Meyve ............................................................................................................................................................164

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................165

Çözümler .....................................................................................................................................................................168

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

viii

9. BÖLÜM: HAYVANSAL DOKULAR VE İSKELET - KAS SİSTEMİ

Hayvansal Dokular .....................................................................................................................................................173

A. Epitel Doku ....................................................................................................................................................173

B. Bağ ve Destek Doku......................................................................................................................................174

C. Kas Doku.......................................................................................................................................................176

D. Sinir Doku......................................................................................................................................................178

İnsanda İskelet Sistemi ..............................................................................................................................................179

Kas Sistemi .................................................................................................................................................................181

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................185

Çözümler .....................................................................................................................................................................187

10. BÖLÜM: DOLAŞIM VE SOLUNUM SİSTEMİ

İnsanda Dolaşım Sistemi ...........................................................................................................................................191

Vücut Savunması........................................................................................................................................................196

Solunum Sistemi ........................................................................................................................................................198

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................202

Çözümler .....................................................................................................................................................................204

11. BÖLÜM: SİNDİRİM VE BOŞALTIM SİSTEMİ

Sindirim Sistemi .........................................................................................................................................................207

Boşaltım Sistemi.........................................................................................................................................................212

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................216

Çözümler .....................................................................................................................................................................217

12. BÖLÜM: DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ SİSTEMLER

Sinir Sistemi ................................................................................................................................................................221

Duyu Organları............................................................................................................................................................227

Hormonal Sistem ........................................................................................................................................................232

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................237

Çözümler .....................................................................................................................................................................239

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

ALAN BİLGİSİ

1. BÖLÜMCANLILARIN ORTAK

ÖZELLİKLERİ VE CANLILARIN TEMEL

BİLEŞENLERİ

5

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

En ilkel canlılar olan algler, bakteri ve archaealardan (monerler) omurgalılara kadar canlıların tamamında gö-rülen ortak özellikler vardır. Bu özellikler canlılığın varlığı ve canlı hayatının devamlılığı için gereklidir.

1. Hücresel Yapı

Bütün canlılar hücre veya hücrelerden meydana gelir. Can-lılar yapısal ve işlevsel bakımdan en küçük birim olan hüc-relerden oluşmuştur. Bazı canlılar tek hücrelidir. Örneğin, bakteri, amip ve paramesyum gibi. Bazı canlılar ise çok hücrelidir. Örneğin, bitki, mantar ve hayvan gibi. Hücresel yapıya göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere ikiye ayrılır.

• Prokaryot hücre: Zarla çevrili çekirdek ve zarla çev-rili organelleri olmayan hücrelerdir. Organel olarak yalnızca ribozom organelini bulundurur. Bakteri ve arkebakteri domaini içerisinde yer alan canlılar pro-karyottur.

• Ökaryot hücre: Yönetici molekül olan DNA çekirdek içerisinde bulunur. Zarla çevrili organelleri vardır. Hücre organizasyonu bu organeller arasında koordi-neli olarak yapılır. Protista, mantar, bitki ve hayvanlar âleminde yer alan canlılar ökaryot hücre yapısında-dır. Bütün hücrelerde hücre zarı sitoplazma, DNA, RNA, ribozom ve enzim bulunur.

2. Beslenme

Bütün canlılar yaşamlarını sürdürebilmek ve metabolik aktivitelerini devam ettirebilmek için beslenmeye ihtiyaç duyarlar. Beslenme canlıların enerji eldesi ve kütlesel ar-tışı için mutlaka gereklidir. Bütün canlılar su ve mineral madde gibi inorganik besinleri mutlaka dışarıdan hazır olarak alır.

• Ototrof beslenme: Bu canlılar inorganik maddeleri kullanarak kendi besinlerini kendi üreten canlılardır. Bu canlılara üretici ya da ototrof canlı denir. Örne-ğin fotosentetikler ışığı kullanırken kemosentetikler oksitlenme enerjisini kullanırlar. Bakteri, algler, fitop-lanktonlar ve bitkiler ototrof beslenir.

• Heterotrof beslenme: Bu canlılar kendi besinlerini üretemedikleri için besinlerini dış ortamdan hazır ala-rak beslenirler. Bu canlılara tüketici ya da heterotrof canlı denir. Heterotrof canlılar diğer canlıları besin olarak kullanır. Örneğin, mantarlar, hayvanlar bazı protistler, heterotrof beslenirler.

3. Solunum ve ATP Üretimi

Bütün canlılar aldıkları besinleri hücresel solunumla yı-karak metabolik ATP üretirler. Solunum bir canlıda ke-sintisiz devam etmelidir. Tüm canlıların kullandığı ortak enerji ATP'dir. ATP üretimi ve tüketimi canlılık gösterge-sidir. Solunum oksijenin varlığında ya da yokluğunda iki şekilde gerçekleşir.

• Aerob solunum (O2'li solunum): Organik besinle-

rin oksijenli ortamda yıkılarak ATP elde edilmesidir. Enerji üretme olayı mitokondri organelinde gerçekle-şir. Oksijenli solunumda besin tam parçalandığından ve elektron enerjisinden yararlanıldığı için üretilen ATP miktarı fazladır.

• Anaerob solunum (O2'siz solunum): Organik be-

sinlerin oksijensiz ortamda yıkılarak enerji elde edil-mesidir. Besinler laktik asit ve etil alkol gibi organik bileşiklere kadar parçalandığı için ve E.T.S kullanıl-madığından üretilen ATP miktarı azdır.

4. Metabolizma

Hücrede meydana gelen anabolik (yapım) ve katabolik (yıkım) tepkimelerinin tamamına metabolizma denir.

• Anabolizma (özümleme = asimilayon): Basit mole-küllerin birleştirilerek karmaşık moleküller sentezlen-mesidir. Bu olayda ATP harcanır. Reaksiyon ender-goniktir. Fotosentez, protein sentezi ve yağ sentezi anabolik olaylardır.

• Katabolizma (yadımlama = disimilasyon): Komp-leks moleküllerin daha basit moleküllere parçalanma-sıdır. Sindirim, solunum proteinlerin hidrolizi, katabolik olaylardır.

5. Hareket

Hareket üreme, korunma, beslenme veya uygun ortam bulma için yapılır. Bütün canlılarda görülen hareket iki şekildedir. Sünger, mercan gibi bazı canlılarda yer değiş-tirme görülmez. Bu nedenle pasif hareket görülür. Bitki-lerde ve mantarlarda da pasif hareket gözlenir. Kamçısı olmayan bir bakterinin deniz dalgasıyla savrularak yer değiştirmesi pasif harekettir. Bazı tek hücreliler ve hay-vanlarda aktif hareket görülür. Amip yalancı ayaklarıyla, öglena kamçısıyla, paramesyum silleriyle, bazı omurgalı ve omurgasızlar iskelet ve kaslarıyla aktif hareket eder.

6. Çevresel Uyarılara Tepki

Bütün canlılar dışarıdan gelen değişimleri ve uyartıla-rı algılayarak onlara karşı tepki gösterirler. Dışarıdan canlılara fiziksel, kimyasal ve mekaniksel uyarılar gelir.

6

Örneğin öglenanın ışığına doğru hareketi fiziksel tepki, bitki köklerinin gübreye yönelmesi kimyasal tepki, kedi-nin sese doğru yönelmesi mekaniksel bir tepkidir. Uyarı şiddeti arttıkça tepkinin dereceside artabilir.

7. Üreme

Canlıların nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine benzer bireyler meydana getirme olayına üreme denir. Üreme yaşam için değil populasyonların devamı için ge-reklidir.

• Eşeysiz üreme: Tek bir canlının çeşitli yollarla ken-disiyle aynı özellikte yeni bireyler oluşturmasıdır. Bölünme, tomurcuklanma, sporla üreme ve vejetatif üreme gibi çeşitleri vardır. Eşeysiz üremeyle oluşan calıların genetik yapıları ata canlı ile aynıdır. Bakte-rilerin bölünmesi, hidranın tomurcuklanması, eşeysiz üremedir. Ayrıca canlılar yıpranan kısımları yeniler. Buna rejenerasyon denir. Rejenerasyon yenilenme-ye bağlı üremedir.

• Eşeyli üreme: Erkek ve dişi üreme hücrelerinin (sperm ve yumurta) birleşmesiyle yeni bir canlının oluşturulmasına eşeyli üreme denir. Eşeyli üremeyle oluşan canlıların genetik yapıları ata canlıdan farklı olur. Böylece tür içi çeşitlilik sağlanmış olur. Eşeyli üremenin temeli mayoz bölünme ve döllenmedir. Ma-yoz bölünme ile gametler oluşur. Döllenme ile gamet-ler birleşir. Oluşan canlı ata bireyden daha dirençli olabilir.

8. Boşaltım

Hücrelerde metabolik faaliyetler sonucunda meydana gelen atıkların ya da beslenme ile alınan bazı gereksiz zararlı madde ve yan ürünlerin dışarı atılmasına boşal-tım denir. Canlılar boşaltım yaparak kararlı bir iç denge (homeostasi) sağlamış olur.

9. Büyüme

Canlılar dışardan aldıkları besinleri yapılarına katarak hacimsel ve kütlesel artış sağlayarak büyürler. Bitkiler-de meristem dokunun varlığı sayesinde sınırsız büyüme görünür. Hayvanlarda ise bölünen dokuların zamanla bö-lünme özelliklerini yitirmesiyle sınırlı bir büyüme görülür.

10. Kimyasal Yapı

Bütün canlı hücrelerin yapısında kimyasal maddeler bulunur. Bu kimyasal maddelere örnek DNA, RNA, su, karbonhidratlar, proteinler ve yağlar verilir. Bütün canlı-larda protein sentezi evrenseldir. Ayrıca canlılarda DNA ve RNA bulunduğu için mutasyona uğrayabilir.

11. Homeostasi (İç denge)

Sağlıklı her hücrenin kendine ait kararlı bir iç dengesi vardır. Bu denge asidik ve bazik karakterli çeşitli kimya-sallarla sağlanır. Homeostasinin korunmasında sinir sis-temi ve endokrin sistem önemlidir.

CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ

Canlılar yaşamlarını sürdürmek için organik ve inorga-nik maddelere ihtiyaç duyar. Hayatsal fonksiyonlar bir organizmayı meydana getiren kimyasal maddelerin be-lirli bir düzen içinde bir araya gelmesiyle oluşur. Bu olay Atomlar elementleri, elementler ise organik ve inorganik bileşikleri meydan getirir. Organik bileşikler sadece hücre içerisinde sentezlenirken, inorganik maddelerin kaynağı tabiattır.

Canlıların Temel Bileşenleri

Canlılardaki inorganik bileşikler• Su

• Mineral

• Asit

• Baz

• Tuzlar

Canlılardaki organik bileşikler• Karbonhidratlar • Lipitler (Yağlar)• Proteinler• Vitaminler• ATP (Adenozintrifosfat)• Enzimler• Nükleik asitler

A. İnorganik Bileşikler

Canlı vücudunda sentezlenemez. Bu besinleri canlılar dışardan hazır olarak alır. Kökeni tabiattır. Organizma-da hem yapısal olarak hem de düzenleyici olarak görev yapar. Yapısında C, H ve O elementlerinin en az birini taşımayan elementlerdir.

• Su: İki hidrojen bir oksijen atomunun birleşmesiyle olu-şur. Canlılar için yaşam sıvısıdır. Canlı yapısının büyük bir kısmını su oluşturur. İnsan vücudunun %74'ü sudur. Su canlıların temel bileşenidir. Su her canlıda farklı mik-tarda bulunur. Su bitkilerinde su miktarı %98'e kadar yük-selirken, tohumlarda bu oran %15 kadardır. Su sindirim kanalında kimyasal sindirimi kolaylaştırır. Enzimlerin ça-lışması için su mutlaka şarttır. Terlemeyle dışarı atılarak vücut ısısını ayarlar. Metabolizma sonucu oluşan zararlı artıkların seyreltilmesinde ve atılmasında rol oynar. Ka-rarlı bir madde olduğunda kimyasal reaksiyonlarda iyon-laşmaz bu nedenle hücrenin pH'sını korur. İyi bir çözücü olduğundan besinlerin kanda çözünerek dokulara ulaş-masını kolaylaştırır. Buharlaşma ısısı yüksek olduğun-dan ani sıcaklık değişmelerinde gaz hâline geçerek vü-


2 10 8

kpss

ÖABT

Öncebiz sorduk

50 Soruda

SORU34

GüncellenmişYeni

Baskı

FİZİK

KomisyonÖABT Sınıf Öğretmenliği Fizik Konu Anlatımlı













İletişim




İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

ÖN SÖZ


ÖABT Sınıf Öğretmenliği kapsamına giren Fizik dersi konu anlatımlı kitap hâlinde düzen-lenmiştir. "Sıınf Öğretmenliği Fizik" adlı yayınımız Kamu Personel Seçme Sınavı (KPSS) Sı-nıf Öğretmenliği Alan Bilgisi Dersi Fizik bölümündeki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın tara-ması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir.

Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açık-lamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uya-rı kutucuklarıyla da önemli konulara dikkat çekilmiştir.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi [email protected] adresini kullanarak ya da 0 507 316 60 66 numaralı telefona WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır. Sorunuz en kısa sürede yazarlarımız tarafından cevap-landırılacaktır.


Başarılar...






a) Temel Matematik

b) Genel Biyoloji

c) Genel Fizik

d) Genel Kimya

e) Türk Dili



h) Uygarlık Tarihi


j) Genel Coğrafya


% 12

% 6

% 6

% 6

% 12

% 6

% 6

% 6

% 6

% 6

% 8


Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2014-2017 ÖABT Sınıf Öğretmenliği Sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabile-cek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

SINIF ÖĞRETMENLİĞİ

1. BÖLÜM: BASINÇBasınç ..............................................................................................................................................................................3

Katıların Basıncı .........................................................................................................................................................3

Eğik Düzlemde Cismin Basıncı ..................................................................................................................................4

Durgun Sıvıların Basıncı.............................................................................................................................................5

Sıvı Basınç Kuvveti.....................................................................................................................................................6

Yan Yüzeylere Uygulanan Sıvı Basınç Kuvveti ..........................................................................................................6

Pascal Prensibi ...........................................................................................................................................................7

U Borusu.....................................................................................................................................................................7

Akışkanların Basıncı ...................................................................................................................................................8

Açık Hava Basıncı ......................................................................................................................................................9

Kapalı Kaplardaki Gazların Basıncı ............................................................................................................................9

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................10

Çözümler ..................................................................................................................................................................13

2. BÖLÜM: SIVILARIN KALDIRMA KUVVETİSıvıların Kaldırma Kuvveti ...........................................................................................................................................17

Yüzen Cisimler .........................................................................................................................................................17

Askıda Kalan Cisimler ..............................................................................................................................................17

Batan Cisimler ..........................................................................................................................................................18

Birbirine Karışmayan Sıvılarda Kaldırma Kuvveti .....................................................................................................19

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................20

Çözümler ..................................................................................................................................................................22

3. BÖLÜM: ISI VE SICAKLIKIsı ve Sıcaklık ................................................................................................................................................................27

Termometre ..............................................................................................................................................................27

Sıvılı Termometreler .................................................................................................................................................28

Metal Termometreler.................................................................................................................................................28

Gazlı Termometreler .................................................................................................................................................28

Sıcaklık Değişimi ......................................................................................................................................................28

Isı Alış-Verişi .............................................................................................................................................................29

Hâl Değişimi .............................................................................................................................................................30

Erime ve Donma Sıcaklığına Etki Eden Faktörler ....................................................................................................31

Kaynama ve Yoğunlaşma .........................................................................................................................................31

Kaynama ve Yoğunlaşma Sıcaklığına Etki Eden Faktörler ......................................................................................31

Buharlaşma ..............................................................................................................................................................31

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................32

Çözümler ..................................................................................................................................................................34

vi

4. BÖLÜM: BASİT MAKİNELERBasit Makineler .............................................................................................................................................................37

Kaldıraçlar ................................................................................................................................................................37

Makaralar..................................................................................................................................................................38

1. Sabit makara ........................................................................................................................................................38

2. Hareketli Makara ..................................................................................................................................................38

Eğik düzlem ..............................................................................................................................................................39

Çıkrık ........................................................................................................................................................................40

Kasnaklar..................................................................................................................................................................40

Dişliler .......................................................................................................................................................................40

Vida ..........................................................................................................................................................................41

Eşit Kollu Teraziler ....................................................................................................................................................41

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................42

Çözümler ..................................................................................................................................................................47

5. BÖLÜM: HAREKETHareket ..........................................................................................................................................................................53

Düzgün Doğrusal Hareket ........................................................................................................................................54

Düzgün Hızlanan Doğrusal Hareket .........................................................................................................................56

Düzgün Yavaşlayan Doğrusal Hareket .....................................................................................................................58

Ortalama Hız ............................................................................................................................................................59

Ani Hız (Anlık Hız) ....................................................................................................................................................59

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................60

Çözümler ..................................................................................................................................................................62

6. BÖLÜM: YERYÜZÜNDE HAREKETYeryüzünde Hareket .....................................................................................................................................................65

Atışlar .......................................................................................................................................................................65

Hava Direnci ve Limit Hız .........................................................................................................................................66

Limit Hız Bağıntısı ....................................................................................................................................................67

Düşey Atış ................................................................................................................................................................67

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................71

Çözümler ..................................................................................................................................................................72

Yatay Atış .................................................................................................................................................................73

Eğik Atış ...................................................................................................................................................................75

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................77

Çözümler ..................................................................................................................................................................79

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

vii

7. BÖLÜM: DİNAMİKDinamik..........................................................................................................................................................................83

Güçlü Nükleer (Yeğin Çekirdek) Kuvvet ...................................................................................................................83

Zayıf Nükleer (Zayıf Çekirdek) Kuvvet......................................................................................................................83

Elektromanyetik Kuvvet ............................................................................................................................................83

Kütle Çekim Kuvveti .................................................................................................................................................83

Newton'un Hareket Kanunları ...................................................................................................................................83

(Etki - Tepki Kuvveti) .................................................................................................................................................86

Sürtünme Kuvveti .....................................................................................................................................................87

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................90

Çözümler ..................................................................................................................................................................92

8. BÖLÜM: İŞ, GÜÇ VE ENERJİİş, Güç Ve Enerji ...........................................................................................................................................................95

Enerji ........................................................................................................................................................................98

Yapılan İş ve Kinetik Enerji Değişimi ........................................................................................................................98

Potansiyel Enerji .....................................................................................................................................................100

Yenilenebilir ve Yenilenemez Enerji Kaynakları ......................................................................................................102

Yenilenebilir Enerji Kaynakları ...............................................................................................................................102

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................103

Çözümler ................................................................................................................................................................105

9. BÖLÜM: İTME VE MOMENTUMİtme ve Momentum .....................................................................................................................................................109

İtme.........................................................................................................................................................................109

Momentum...............................................................................................................................................................111

İtme ile Momentum Arasındaki İlişki ....................................................................................................................... 113

Çarpışmalar ............................................................................................................................................................ 115

Momentum Korunumu ............................................................................................................................................ 115

Enerjinin Korunumu ................................................................................................................................................ 116

Hızların Korunumu.................................................................................................................................................. 116

Momentum ve Kinetik Enerji Arasındaki İlişki .........................................................................................................120

Patlamalar ..............................................................................................................................................................121

Roketler ..................................................................................................................................................................122

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................123

Çözümler ................................................................................................................................................................124

10. BÖLÜM: ELEKTRİKElektrik.........................................................................................................................................................................126

Elektriklenme Çeşitleri ............................................................................................................................................126

Topraklanma ...........................................................................................................................................................127

İletken Kürelerde Yük Paylaşımı ............................................................................................................................128

Elektroskop .............................................................................................................................................................129

Özel Durumlar ........................................................................................................................................................130

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................132

Çözümler ................................................................................................................................................................136

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

viii

Elektrik Akımı ..............................................................................................................................................................139

Direnç .....................................................................................................................................................................139

Dirençlerin Bağlanması ..........................................................................................................................................140

Elektromotor Kuvveti ..............................................................................................................................................143

Pillerin Bağlanılması ...............................................................................................................................................145

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................147

Çözümler ................................................................................................................................................................149

11. BÖLÜM: DALGALARDalgalar .......................................................................................................................................................................153

Titreşim Doğrultusuna Göre Dalgalar .....................................................................................................................153

Taşıdığı Enerjiye Göre Dalgalar..............................................................................................................................153

P - Dalgası ..............................................................................................................................................................154

S - Dalgası ..............................................................................................................................................................154

Love Dalgası...........................................................................................................................................................154

Rayleigh (Rayley) Dalgası ......................................................................................................................................154

Depremin Büyüklüğü ..............................................................................................................................................154

Ses Dalgası ............................................................................................................................................................155

Sesin Şiddeti...........................................................................................................................................................156

Sesin Frekansı (Yüksekliği) ....................................................................................................................................156

Sesin Tınısı.............................................................................................................................................................156

Sesin Yansıması ve Yankı ......................................................................................................................................156

Sesin Kırılması .......................................................................................................................................................156

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................158

Çözümler ................................................................................................................................................................159

12. BÖLÜM: MANYETİZMAManyetizma .................................................................................................................................................................163

1. Maddenin Manyetik Özelliği, Manyetik ve Manyetik Olmayan Maddeler............................................................163

2. Manyetik Kutuplar ...............................................................................................................................................163

3. Manyetik Alan, Alan Şiddeti, Alan Çizgileri .........................................................................................................163

4. Manyetik Akı, Manyetik Geçirgenlik....................................................................................................................164

Manyetik Geçirgenlik ..............................................................................................................................................165

Yerin Manyetik Alanı ...............................................................................................................................................167

Elektromıknatıs ve Yapısı .......................................................................................................................................168

Elektrik Akımının Manyetik Etkileri .........................................................................................................................169

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................170

Çözümler ................................................................................................................................................................171

KAYNAKLAR ...............................................................................................................................................................173

1. BÖLÜMBASINÇ

3

BASINÇ

Birim yüzeye dik olarak uygulanan kuvvetin büyüklüğüne basınç denir. S yüzeyine dik olarak F kuvveti uygulanıyorsa F kuvvetinin S yüzeyine oranına basınç denir.

.

' .

PSF ba nt s yla bulunur

Birimi isemetre

Newton Pascal d r

ðý ý ý

ý2

=

=^ h

NOTBasınç skaler, basınç kuvveti ise vektörel bir büyüklüktür.

Katıların Basıncı

GS

' .PSG dir=

Örnek

Şekil I'de X ve Y cisimlerinin zemine uyguladığı basınçlar eşit olup P'dir.

XS

S 3S

S

Y

Y

Y

X

Şekil I Şekil II

Buna göre, Şekil II'de zemine uygulanan basınç kaç P'dir?A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7

Çözüm

X'in ağırlığına G diyelim.

.

.

'

.

PS

GP

SG olur

PS

GSG

SG

G G olur

ekil II deki bas n PS

G G

PSG G

SG

P P olur

3 33

2

2 3 7

7

Þ ý ç

x

y yy

y xý

ý

ý

&

& &

:

= =

= = =

=+

=+

=

=

Cevap E

Düzgün türdeş bir katı düşeyden dik olarak kesilir-se katının basıncı ile parçaların basıncı birbirine eşit olur.

5GP

5S

2G 3GP1 P2

2S 3S

Katılar kendilerine uygulanan kuvveti aynen aynı doğrultuda ilettikleri hâlde basıncı iletmez.

F F

S2

S1

,

.

PSF P

SF

P P oldu undan ivi duvara girerð ç>

22

11

1 2

= =

Örnek

Aynı maddeden yapılan aynı yüksekliğe sahip türdeş K, L, ve M cisimlerinin zemine yaptıkları basınçlar PK, PL ve PM'dir.

PK PL PM

K ML

Buna göre, PK, PL ve PM arasındaki ilişki nedir?

A) PK > PL > PM

B) PK > PM > PL

C) PL > PK > PM

D) PM > PK > PL

E) PM > PL > PK

Çözüm

Aynı maddeden yapılan aynı yüksekliğe sahip türdeş ci-simlerden ucu sivri olanın zemine yaptığı basınç daha büyüktür.

Buna göre, PL en büyük PM en küçük olur. Sıralama da

PL > PK > PM olur.

Cevap C

4

Eğik Düzlemde Cismin Basıncı

θ G

S

G⋅cosθG⋅sinθ

' .cosPS

G dir: θ =

Örnek

Sürtünmenin önemsenmediği eğik düzlemlerde K ve L cisimleri şekildeki gibi dengededir.

37°

2S

K L

53°

S

Taban alanı 2S olan K cisminin eğik düzleme uygulandığı basınç PK, taban alanı S olan L cisminin eğik düzleme uyguladığı basınç PL olduğuna göre,

PP

LK oranı kaçtır?

(sin37° = cos53° = 0,6; sin53° = cos37° = 0,8)

A) 61 B)

83 C)

75 D)

98 E)

109

Çözüm

37°

2S

K

53°

GL⋅sin53°GKsin37

S

L

, ,

.

, ,

, ,

,

,

sin sin

cos

cos

G G

G G G

G olur

PS

GP

S S

PS

GP

S S

PP

PP

S

S

37 53

0 6 0 8 8

6

237

28 0 8 3 2

53 6 0 6 3 6

3 6

3 2

98

K L

K L K

L

KK

K

LL

L

LK

LK

&

&

&

: :

: :

::

::

c c=

= =

=

= = =

= = =

= = =

%

%

Cevap D

Katılarda basınç kuvveti katının ağırlığına eşittir.

Basınç kuvveti = Basınç x Yüzey alanı

S

G

F = P ⋅ SF =

SG S:

F = G olur.

ÖrnekTürdeş X cisminin zemine uyguladığı basınç P, basınç kuvveti F yere göre potansiyel enejisi E'dir.

X

Cisim ters çevrilirse P, F ve E nasıl değişir?

P F EA) Artar Değişmez ArtarB) Azalır Değişmez Artar

C) Azalır Azalır Değişmez

D) Artar Artar AzalırE) Değişmez Artar Azalır

Çözüm

kütle merkezi

Cisim ters çevrildiğinde cismin zemine temas ettiği yü-zey alanı azaldığından basıncı artar. Ağırlığı değişmedi-ğinden basınç kuvveti değişmez. Kütle merkezinin yer-den yüksekliği arttığından potansiyel enerjisi artar.

Cevap A


2 10 8

kpss

ÖABT

Öncebiz sorduk

50 Soruda

SORU34

GüncellenmişYeni

Baskı

KİMYA

Komisyon

ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ KİMYA KONU ANLATIMLI






4.Baskı: 2018, Ankara







İletişim




İnternet: www.pegem.net E-ileti: [email protected]

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

ÖN SÖZ


ÖABT Sınıf Öğretmenliği kapsamına giren Kimya dersi konu anlatımlı kitap hâlinde düzen-lenmiştir. "Sıınf Öğretmenliği Kimya" adlı yayınımız Kamu Personel Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan Bilgisi Dersi Kimya bölümündeki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.


Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açık-lamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla da önemli konulara dikkat çekilmiştir.



Başarılar...






a) Temel Matematik

b) Genel Biyoloji

c) Genel Fizik

d) Genel Kimya

e) Türk Dili



h) Uygarlık Tarihi


j) Genel Coğrafya


% 12

% 6

% 6

% 6

% 12

% 6

% 6

% 6

% 6

% 6

% 8


Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2014-2017ÖABT Sınıf Öğretmenliği Sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

ALAN BİLGİSİ

1. BÖLÜM: MADDE

A. Maddenin Ortak Özellikleri .....................................................................................................................................5B. Maddenin Ayırt Edici Özellikleri .............................................................................................................................5C. Maddenin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri ...........................................................................................................12D. Maddenin Sınıflandırılması ..................................................................................................................................13E. Homojen Karışımlar (Çözeltiler) ..........................................................................................................................15F. Heterojen Karışımlar .............................................................................................................................................16G. Karışımları Ayırma Yöntemleri .............................................................................................................................17H. Maddelerin Hâl Değişimi ......................................................................................................................................19I. Maddeler Arası Isı Alış-Verişi ................................................................................................................................20Çözümlü Test ............................................................................................................................................................22Çözümler ..................................................................................................................................................................25

2. BÖLÜM: ATOM VE YAPISI

A. Statik (Durgun) Elektrik ........................................................................................................................................29B. Atom Modelleri .....................................................................................................................................................29C. Atomların Elektron Dağılımı .................................................................................................................................30D. Küresel Simetri.....................................................................................................................................................32E. İyonların Elektron Dağılımı ...................................................................................................................................33F. Değerlik Orbitalleri ve Değerlik Elektronları ..........................................................................................................34G. Temel Hâl - Uyarılmış Hâl ....................................................................................................................................34H. Atom Çeşitleri.......................................................................................................................................................37Çözümlü Test ...........................................................................................................................................................40Çözümler .................................................................................................................................................................42

3. BÖLÜM: PERİYODİK ÇİZELGE

A. Periyoduk Tablonun Tarihsel Gelişimi ..................................................................................................................47B. Periyodik Tablo ile İlgili Temel Kavramlar .............................................................................................................47C. Periyodik Cetvelde Yer Bulma .............................................................................................................................48D. Grupların Özellikleri .............................................................................................................................................50E. Elementlerin Periyodik Cetvelde Değişen Özellikleri ...........................................................................................54Çözümlü Test ............................................................................................................................................................61Çözümler ..................................................................................................................................................................64

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

vi

4. BÖLÜM: BİLEŞİKLER

A. Bileşikler ...............................................................................................................................................................69B. İyonik Bağlı Bileşiklerin Formüllerinin Yazılması ..................................................................................................69C. Bileşiklerin Adlandırılması ....................................................................................................................................70D. Değerlik Bulma.....................................................................................................................................................73E. Bileşiklerin Sınıflandırılması .................................................................................................................................74Çözümlü Test ............................................................................................................................................................79Çözümler ..................................................................................................................................................................81

5. BÖLÜM: KİMYASAL TEPKİMELER

A. Kimyasal Tepkime ................................................................................................................................................85B. Basit Denklem Denkleştirme ................................................................................................................................85C. Denklem Kat Sayılarının Yorumlanması ..............................................................................................................86D. Kimyasal Tepkime Türleri .....................................................................................................................................87E. Redoks Tepkimelerinin Denkleştirilmesi ...............................................................................................................91Çözümlü Test ............................................................................................................................................................96Çözümler ..................................................................................................................................................................98

6. BÖLÜM: MOL KAVRAMI

A. Mol Kavramı .......................................................................................................................................................103B. Avogadro Sayısı ve Mol Sayısı ..........................................................................................................................103C. Bağıl Kütle ve Mol Sayısı ...................................................................................................................................105D. Molar Hacim .......................................................................................................................................................107E. Avogadro Hipotezi ..............................................................................................................................................108Çözümlü Test .........................................................................................................................................................109Çözümler ...............................................................................................................................................................112

7. BÖLÜM: STOKİYOMETRİ

A. Kimyasal Yasalar ................................................................................................................................................117B. Kimyasal Hesaplamalar .....................................................................................................................................121C. Miktarlı Geçiş Problemleri ..................................................................................................................................122D. Artan Madde Problemleri ...................................................................................................................................123E. Karışım Problemleri............................................................................................................................................124F. Basit ve Molekül Formülü Bulma Problemleri .....................................................................................................126G. Verim Problemleri ..............................................................................................................................................128H. Saflık Problemleri ...............................................................................................................................................128I. Birbirini İzleyen Reaksiyonlar ..............................................................................................................................129Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................130Çözümler ................................................................................................................................................................133

vii

8. BÖLÜM: GAZLAR

A. Gazlarin Genel Özellikleri...................................................................................................................................139B. Kinetik Gaz Teorisi .............................................................................................................................................139C. Gazların Difüzyonu ............................................................................................................................................140E. Gazlarda Basınç, Hacim, Mol Sayısı ve Sıcaklık İlişkisi.....................................................................................141F. Gaz Yasaları .......................................................................................................................................................147G. Kısmi Basınç ......................................................................................................................................................154H. Genel Gaz Denklemi ..........................................................................................................................................155I. Tepkimeli Gaz Problemleri ...................................................................................................................................157İ. Su Üstünde Toplanan Gaz Basıncı......................................................................................................................160Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................162Çözümler ................................................................................................................................................................165

9. BÖLÜM: ÇÖZELTİLER

A. Çözeltiler ............................................................................................................................................................171B. Çözelti Türleri .....................................................................................................................................................171C. Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler .......................................................................................................................172D. Çözünme Hızı ....................................................................................................................................................175E. Derişim (Konsantrasyon)....................................................................................................................................176F. Çözeltiler Arası Tepkimeler .................................................................................................................................182G. Koligatif Özellikler ..............................................................................................................................................186Çözümlü Test - 1.....................................................................................................................................................192Çözümlü Test - 2.....................................................................................................................................................195Çözümler - 1 ...........................................................................................................................................................196Çözümler - 2 ...........................................................................................................................................................200

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

ALAN BİLGİSİ

1. BÖLÜMMADDE

5

A. MADDENİN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Bütün maddelerde olması gereken özelliklere ortak özel-likler denir. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

Hacim

Maddenin uzayda kapladığı yere “hacim” denir. Hacim birimi cm3 ve katlarıdır.

1 Litre ise +4°C ve 760 mmHg basınç altındaki 1 kilog-ram saf suyun hacmidir. 1 Litre 1000 mL ve 1000,027 cm3 tür veya 1 mL = 1, 000027 cm3 tür.

Kütle

Bir maddenin hacmini dolduran madde miktarına “kütle” denir. Kütle, madde miktarının bir ölçüsüdür ve herhangi bir cismin kütlesi o cismin uzaydaki konumuna göre de-ğişmez. Kütlenin birimi kg ve katlarıdır.

Paris yakınlarında Sevres’teki uluslararası ölçü ve tartı-lar müzesinde bulunan %90 platin ve %10 iridyumdan yapılmış olan bir silindirin kütlesi 1 kilogram olarak kabul edilmiştir.

Bir cisme etki eden yerçekimi kuvvetine ağırlık denir.

Ağırlık bir kuvvet olup kg−kuvvet, g−kuvvet, dyn ve newton birimleri ile ifade edilir. 1 kg − kuvvet = 1000 g − kuvvet = 9,81 newtondur. 1 g − kuvvet = 981 dyn’dir. Ağırlık, kuvvet ölçen aletlerle yani dinamometrelerle ölçülür.

Ağırlık ve kütle, farklı iki kavramdır ve farklı birimlerle ölçülür. Kütle ile ağırlık kavramları arasında bir bağıntı mevcuttur. Ağırlık W, kütle m, yerçekimi ivmesi g ile gös-terilirse bu bağıntı:

W = m • g şeklinde ifade edilir.

Eylemsizlik

Maddenin sahip olduğu durumu koruma isteğidir. Başka bir ifadeyle eylemsizlik; duran bir cismin durmak isteme-si, hareketli olan bir cismin de hareket etme eğiliminde olmasıdır. Eylemsizliğin birimi yoktur.

Tanecikli Yapı

Bütün maddeler atom denilen küçük taneciklerden yapıl-mıştır. Atomlar da proton, nötron ve elektron gibi küçük taneciklerden yapılmıştır. Bütün bu tanecikler arasında boşluklar vardır. Onun için maddede boşluklu ve tanecikli yapı esastır.

Elektrikli Yapı

Bütün maddelerin yapısında + ve − yükler mevcuttur. Bu nedenle bütün maddeler elektrikli yapıdadır.

Maddenin ortak özellikleri madde miktarına bağlıdır.

B. MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ

Madde miktarına bağlı değildir.

a) Özkütle (Yoğunluk)

Bir maddenin birim hacminin kütlesine denir.

,zk tle hacimk tle

mLg

cmg

veya Lg

Ö ü ü3= =

Ö ü : ü ü .zk tle d Vm form l yle ifade edilir=

Özkütle (d) ayırt edici özellik olduğu için maddenin kütle-sine ve hacmine bağlı değildir.

Özkütle (d) Özkütle (d)

HacimT ve P sabitT ve P sabit

Kütle (m)

Sabit sıcaklık ve basınçta madde miktarı artırılırsa kütle ve hacim aynı oranda artar. Dolayısıyla özkütle değişmez.

Saf bir maddenin katı ve sıvı hâllerinin özkütlesi sıcaklığa, gaz hâlinin öz kütlesi ise hem sıcaklığa hem basınca bağlıdır.

Kütle (m)

P Sabit

Sıcaklık (oC)

Hacim (V)

Sıcaklık (oC)

Özkütle (d)

Sıcaklık (oC)

P Sabit P Sabit

Sabit basınç altında bir maddenin sıcaklığı artırılsa kütle de-ğişmez. Fakat hacim artar, dolayısıyla özkütle azalır. Özküt-le maddenin katı, sıvı ve gaz hâlleri için ayırt edici özelliktir.

6

NOTSuyun özkütlesinin sıcaklıkla değişim grafiği diğer maddelerden farklıdır.

d (g/mL)

Sıcaklık (oC) Sıcaklık (oC)

1

0 +4 +40

Hacim (mL)

Suyun +4 °C özkütlesi en büyük değeri olan 1'e ulaşır, bu sıcaklıkta suyun hacmi en küçüktür.

Örnek Soru

X

Özkütle

Kütle

Y

Z

Özkütle − kütle grafiği yukarıdaki gibi olan X, Y ve Z maddeleri aynı koşuldadır.

Buna göre eşit kütlelerdeki X, Y ve Z maddelerinin hacimleri büyükten küçüğe doğru nasıl sıralanır?

A) X > Y > ZB) Z > X > Y C) Y > X > Z D) Z > Y > XE) Y > Z > X

Çözüm

Maddelerden eşit kütlelerde alındığında maddelerin özküt-leleri X > Y > Z şeklinde sıralanır.

d Vm= formülüne göre hacimle özkütle ters oranlı oldu-

ğundan hacim sıralaması Z > Y > X şeklindedir.

Cevap D

b) Özhacim

Bir maddenin birim kütlesinin hacmine denir.

Özhacim dVm m

V1 1= = =

Özhacim maddenin katı, sıvı ve gaz hâli için ayırt edici özelliktir.

c) Öz ısı (Isınma Isısı)

1 gram maddenin sıcaklığını 1oC artırmak için verilmesi gereken ısıya denir.

Öz ısı c ile sembolize edilir.

. .Q m c tT=

:Q Alınan ya da verilen ısı (kalori yada kal)

m: kütle (gram) tT = sıcaklık farkı (oC)

:ö ý ýc z sg C

kalo:

f p

Öz ısı maddenin katı, sıvı ve gaz hâli için ayırt edici özel-liktir. Her saf maddenin kendine özgü ısınma ısısı vardır. Saf bir madde hâl değiştirildiğinde öz ısısı da değişir.

Örnek

, / . , / .c kal g C c kal g C0 5 1buzo

suo| |

d) Çözünürlük

Sabit sıcaklık ve basınçta belirli miktar çözücüde (genel-de 100 g. 100 mL veya 100 cm3 su) çözünebilen maksi-mum madde miktarına denir.

Örnek

20oC'da 100 g suda KNO3ün çözünürlüğü 32 g'dır.

Çözünürlük;

Çözücü ve çözünenin türüne,

Sıcaklığa,

Basınca,

Ortak iyon etkisine,

Yabancı iyon etkisine

bağlı olarak değişir.

Birim zamanda çözünen tanecik sayısına çözünme hızı de-nir. Çözünme hızı aşağıdaki faktörlere bağlı olarak değişir.

Temas yüzeyi

Karıştırmak

Sıcaklık

Çözünürlük maddenin katı, sıvı ve gaz hâlleri için ayırt edici özelliktir.


2 10 8

kpss

ÖABT

Öncebiz sorduk

50 Soruda

SORU34

GüncellenmişYeni

Baskı

TEMEL MATEMATİK

Komisyon

ÖABT Sınıf Öğretmenliği Temel Matematik






4.Baskı: 2018, Ankara







İletişim





dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

Özge Işıkcı-Pegem

Yapışkan Not

Marked set by Özge Işıkcı-Pegem

ÖN SÖZ


ÖABT Sınıf Öğretmenliği kapsamına giren Temel Matematik dersi, konu anlatımlı kitap hâlinde düzenlenmiştir. "Sınıf Öğretmenliği Temel Matematik" adlı yayınımız Kamu Perso-nel Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan Bilgisi Dersi Temel Matematik bölümün-deki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.





Başarılar...

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

iv


ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ, 50 sorudan oluşmakta ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Temel Matematik, Genel Biyoloji, Genel Fizik, Genel Kimya, Türk Dili, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Çocuk Edebiyatı, Uygarlık Tarihi, Türk Tarihi ve Kültürü, Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.




a) Temel Matematik

b) Genel Biyoloji

c) Genel Fizik

d) Genel Kimya

e) Türk Dili

f) Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı


h) Uygarlık Tarihi


j) Genel Coğrafya


% 12

% 6

% 6

% 6

% 12

% 6

% 6

% 6

% 6

% 6

% 8



v

1. BÖLÜM: KÜMELERKümelerin Gösterilişi................................................3

1. Ortak Özellik Yöntemi ......................................32. Liste Yöntemi ...................................................33. Venn Şeması Yöntemi: ....................................34. Boş Küme ........................................................35. Alt Küme ..........................................................3

Evrensel Küme ........................................................5Kümenin Tümleyeni .................................................5

Özellikler ..............................................................5Kümelerin Kesişimi ..................................................5Kümelerin Birleşimi ..................................................6

Kesişim ve Birleşimin Özellikleri ..........................6İki Küme Farkı .........................................................6

Özellikler ..............................................................7Çözümlü Test ..........................................................8Çözümler ...............................................................10

2 BÖLÜM: SAYILARRakam ...................................................................15Sayı .......................................................................15

Doğal Sayılar .....................................................15Tam Sayılar ........................................................16Rasyonel Sayılar ................................................16İrrasyonel (Rasyonel Olmayan) Sayılar .............16Tek ve Çift Sayılar ..............................................16Pozitif ve Negatif Sayılar ....................................17Ardışık Sayılar....................................................17

Asal Sayılar ...........................................................18Asal Çarpanlarına Ayırma ..................................18Aralarında Asal Sayılar ......................................19

Çözümlü Test ........................................................21Çözümler ...............................................................23

3. BÖLÜM: BASAMAK KAVRAMI VE TABAN ARİTMETİĞİ

Taban Aritmetiği .....................................................2710 Tabanındaki Bir Sayının Herhangi Bir Tabanda Yazılması ...........................................28Herhangi Bir Tabandaki Sayının Başka Bir Tabanda Yazılımı ...................................28

a Tabanındaki Sayının an Tabanındaki Yazılımı ..........................................28

Herhangi Bir Tabana Göre İşlemler .......................29Çözümlü Test ........................................................30Çözümler ...............................................................32

4. BÖLÜM: BÖLME, BÖLÜNEBİLME,OBEB - OKEK

Bölme ve Kalan Özellikleri .....................................37Bölünebilme Kuralları ............................................37

2 ile Bölünebilme................................................37

İÇİNDEKİLER

3 ile Bölünebilme................................................374 ile Bölünebilme................................................375 ile bölünebilme ................................................387 ile Bölünebilme................................................388 ile Bölünebilme................................................389 ile Bölünebilme................................................3811 ile Bölünebilme ..............................................38

OBEB - OKEK .......................................................39Çözümlü Test ........................................................41Çözümler ...............................................................43

5. BÖLÜM: ÜSLÜ VE KÖKLÜ İFADELERÜslü İfadeler ..........................................................47

Özellikler ............................................................47Köklü İfadeler.........................................................49

Özellikler ............................................................50Çözümlü Test ........................................................53Çözümler ...............................................................55

6. BÖLÜM: ORAN - ORANTIOran ......................................................................59Orantı.....................................................................59

Özellikler ............................................................59Orantı Çeşitleri.......................................................60

1. Doğru Orantı ..................................................602. Ters Orantı .....................................................603. Bileşik Orantı..................................................60

Aritmetik Ortalama .................................................61Geometrik Ortalama ..............................................61Harmonik Ortalama ...............................................61Dördüncü Orantılı ..................................................61Çözümlü Test ........................................................62Çözümler ...............................................................64

7. BÖLÜM: ÇARPANLARINA AYIRMA VE ÖZDEŞLİKLER

Dağılma Özelliği ....................................................69Ortak Çarpan Parantezine Alma............................69Gruplandırma ........................................................69Özdeşlikler .............................................................69

1. İki Kare Farkı..................................................692. Tam Kare........................................................703. Küp Açılımı.....................................................704. İki Küp Toplamı ve Farkı ................................705. Üç Terimli İfadeler ..........................................71

Sadeleştirme..........................................................71Çözümlü Test ........................................................73Çözümler ...............................................................75

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

vi

8. BÖLÜM: BİRİNCİ DERECEDEN BİRBİLİNMEYENLİ DENKLEMLER

Birinci Dereceden İki BilinmeyenliDenklem Sistemleri................................................79

1) Yok Etme Metodu ..........................................792) Yerine Koyma Metodu ...................................80


9. BÖLÜM: PROBLEMLER1. Sayı, Kesir Problemleri ......................................87Çözümlü Test ........................................................90Çözümler ...............................................................922. Yaş Problemleri .................................................94Çözümlü Test ........................................................96Çözümler ...............................................................983. İşçi - Havuz Problemleri...................................101Çözümlü Test ......................................................103Çözümler .............................................................1054. Hareket Problemleri .........................................108Çözümlü Test ...................................................... 110Çözümler ............................................................. 1125. Yüzde Faiz Problemleri ................................... 115Çözümlü Test ...................................................... 117Çözümler ............................................................. 1196. Karışım Problemleri .........................................121Çözümlü Test .......................................................123Çözümler .............................................................125

10. BÖLÜM: İKİNCİ DERECEDENDENKLEM VE EŞİTSİZLİK

İkinci Dereceden Denklemin Köklerinin Bulunması ...........................................129

1) Çarpanlara Ayırma Yöntemi ........................1292) Diskriminant Yöntemi ...................................129İkinci Dereceden Denklemin Kökleri ile Katsayıları Arasındaki Bağıntılar ................130

Kökleri Bilinen İkinci Dereceden Denklemin Yazılımı ..............................................131İkinci Dereceden Eşitsizlikler ...............................131

Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Eşitsizlikler 132İkinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Eşitsizlikler ..132

Tablo Çizimi .........................................................133Eşitsizlik Sistemleri ..........................................135

İkinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemi Çözmeden Köklerin İşaretinin İncelenmesi ........136İkinci Dereceden Bir Bilinmeyenli DenkleminKöklerinin Bir Reel Sayı ile Karşılaştırılması .......137Çözümlü Test ......................................................138Çözümler .............................................................140

11. BÖLÜM: İKİNCİ DERECEDENFONKSİYONLAR

İkinci Dereceden Bir Fonksiyonun Grafiği (Parabol) ..................................................145

A. Fonksiyonun Tepe Noktası ..........................145B. Fonksiyonun Eksenleri Kestiği Noktalar ......146C. Genel Parabol Grafiği ..................................146Grafiği Verilen Parabolün Denkleminin Bulunması ........................................................148

Çözümlü Test ......................................................150Çözümler .............................................................153

12. BÖLÜM: BAĞINTI VE FONKSİYON

Sıralı İkili ..............................................................157Sıralı İkililerin Eşitliği ........................................157

İki Kümenin Kartezyen Çarpımı ...........................157Kartezyen Çarpımının Özellikleri .....................158

Analitik Düzlem (Dik Koordinat Sistemi) ..............158Bağıntı .................................................................159

Bağıntı Sayısı...................................................159Bağıntının Tersi ................................................160Bağıntının Grafiği .............................................161Bağıntının Özellikleri ........................................161

Denklik ve Sıralama Bağıntısı .............................164Fonksiyon ............................................................165

Fonksiyonun Grafiği .........................................167Fonksiyon Çeşitleri...........................................168Fonksiyon Sayısı..............................................170Bir Fonksiyonun Tersi.......................................170Fonksiyonların Bileşkesi ..................................173Fonksiyonlarda Dört İşlem ...............................175Permütasyon Fonksiyon .................................175Tek ve Çift Fonksiyon .......................................175İki Fonksiyonun Birbiri Cinsinden Ifadesi ........176

Grafik Okuma ......................................................177Çözümlü Test ......................................................178Çözümler .............................................................180

13. BÖLÜM: İŞLEM VE ÖZELLİKLERİİşlem ....................................................................185İşlemin Özellikleri.................................................185

a) Kapalılık Özelliği ..........................................185b) Değişme Özelliği ..........................................186c) Birleşme Özelliği ..........................................186d) Dağılma Özelliği...........................................187e) Birim (Etkisiz) Eleman ..................................187f) Ters eleman ..................................................187g) Yutan Eleman ..............................................188

Grup.....................................................................189Çözümlü Test ......................................................190Çözümler .............................................................192

14. BÖLÜM: ÖZEL TANIMLI FONKSİYONLAR

Parçalı Fonksiyonlar ............................................197Dört İşlem ............................................................197

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

vii

Bir Fonksiyonun Tersini Bulma ............................197Parçalı Fonksiyonların Grafiği .............................198Mutlak Değer Fonksiyonu ....................................200

Mutlak Değer Fonksiyonunun Özellikleri..........200Mutlak Değer Fonksiyonun Grafiği...................201

İşaret (Signum) Fonksiyonu.................................201Tam Değer Fonksiyonu........................................204

Tam Değer Fonksiyonunun Özellikleri .............204Tam Değer Fonksiyonunun Grafiği ..................207

Çözümlü Test ......................................................209Çözümler ............................................................. 211

15. BÖLÜM: TRİGONOMETRİ

Yönlü Açılar .........................................................215Birim Çember .......................................................215Açı Ölçü Birimleri .................................................215

Derece .............................................................215Grad .................................................................215Radyan.............................................................215

Açı Ölçü Birimlerinin Birbirine Dönüştürülmesi ....215Esas Ölçü.........................................................216

Trigonometrik Fonksiyonlar .................................217I. Kosinüs ve Sinüs Fonksiyonları ....................217Dar Açıların Sinüs ve Kosinüsleri.....................218II. Tanjant ve Kotanjant Fonksiyonları ..............218III. Sekant ve Kosekant Fonksiyonları..............218Trigonometrik Fonksiyonların Özellikleri ..........219

Trigonometrik Oranlardan Biri VerildiğindeDiğerlerinin Bulunması ........................................224Üçgende Bazı Trigonometrik Teoremler ..............224

1) Kosinüs Teoremi ..........................................2242) Sinüs Teoremi ..............................................2253) Tanjant Teoremi ...........................................226Toplam ve Fark Formülleri ...............................226Yarım Açı Formülleri ........................................2273a'nın Trigonometrik Oranları ..........................229Dönüşüm Formülleri.........................................229Ters Dönüşüm Formülleri .................................230

Çözümlü Test ......................................................231Çözümler .............................................................233

16. BÖLÜM: AÇILAR VE ÜÇGENLER

Geometrik Kavramlar...........................................237Tanımsız Kavramlar .........................................237

Açılar ...................................................................237Açının Ölçüsü...................................................237Açının Düzlemde Ayırdığı Bölgeler ..................237Açı Ölçü Birimleri .............................................237Derecenin Alt Birimleri .....................................238

Açı Çeşitleri .........................................................238Dar Açı .............................................................238

Dik Açı..............................................................238Geniş Açı .........................................................238Doğru Açı .........................................................238Tam açı ............................................................238Komşu Açılar....................................................238Tümler Açılar....................................................239Bütünler Açılar .................................................239Ters Açılar ........................................................239Paralel İki Doğrunun Bir Kesenile Meydana Getirdiği Açılar .............................239Paralel İki Doğrunun Birden Çok Kesen ile Meydana Getirdiği Açılar..................................240Kenarları Paralel Açılar ....................................240Kenarları Dik Açılar ..........................................241

Üçgenler ..............................................................242Üçgen Çeşitleri ....................................................242

Açılarına Göre Üçgenler ..................................242Kenarlarına Göre Üçgenler ..............................242

Üçgende Temel ve Yardımcı Elemanlar .............243Yükseklik ..........................................................243Açıortay ............................................................243Kenarortay .......................................................243

Üçgende Açılar ile İlgili Özellikler ........................244Dik Üçgen ............................................................246

Pisagor Teoremi ...............................................246Öklid Bağıntıları ...............................................247Kenarlarına Göre Özel Dik Üçgenler ...............248Açılarına Göre Dik Üçgenler ............................249

Üçgende Açıortay Teoremleri ..............................250İç Açıortay Teoremi ..........................................250Dış Açıortay Teoremi........................................251

Üçgende Kenarortay Teoremleri ..........................251Ağırlık Merkezi .................................................251Kenarortay Bağıntıları ......................................253

İkizkenar Üçgen ...................................................253Eşkenar Üçgen ....................................................255Üçgende Alan ......................................................257Üçgende Benzerlik ..............................................259

Açı - Açı - Açı Benzerlik Kuralı .........................259Tales Teoremi ...................................................261Temel Orantı Teoremi.......................................261Çapraz Tales Teoremi ......................................261Ters Orantılı Uzunluk Bağıntısı ........................262Kenar - Açı - Kenar Benzerlik Kuralı ................262Kenar - Kenar - Kenar Benzerlik Kuralı............262Üçgende Açı - Kenar Bağıntıları ......................263Üçgen Eşitsizliği ...............................................264

Çözümlü Test - 1..................................................267Çözümlü Test - 2..................................................269Çözümler - 1 ........................................................271Çözümler - 2 ........................................................274Cevaplı Test - 1....................................................277Cevaplı Test - 2....................................................279

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

viii

17. BÖLÜM: ÇOKGENLER VE DÖRTGENLERÇokgenler ............................................................283

Dışbükey ve İçbükey Çokgenler ......................283Düzgün Çokgenler ...............................................284Dörtgenler ............................................................287Dörtgenlerde Alan................................................288Paralelkenar ........................................................288

Paralelkenarda Alan.........................................289Paralelkenarda Alan Özellikleri ........................290Paralelkenarda Uzunluk ile İlgili Özellikler .......291

Eşkenar Dörtgen..................................................291Dikdörtgen ...........................................................292Kare .....................................................................293Yamuk ..................................................................294İkizkenar Yamuk ...............................................295Dik Yamuk ........................................................297

Deltoid .................................................................297Çözümlü Test .......................................................298Çözümler .............................................................300Cevaplı Test ........................................................302

18. BÖLÜM: ÇEMBER VE DAİREÇemberde Açı......................................................307

Çemberde Yardımcı Elemanlar ........................307Çemberde Yay ve Açı Özellikleri ......................308Merkez Açı .......................................................308Çevre Açı .........................................................308Teğet Kiriş Açı ..................................................309İç Açı ................................................................310Dış Açı .............................................................310

Çemberde Kiriş-Yay Özellikleri ............................ 311Kirişler Dörtgeni ................................................... 311Çemberde Uzunluk .............................................. 311Bir Noktanın Bir Çembere Göre Kuvveti .............. 311Kuvvet Ekseni ......................................................313İki Çemberin Ortak Teğetleri ................................314İki Çemberin Birbirine Göre Durumları ................315Üçgenin Çemberleri .............................................316

Üçgenin İç Teğet Çemberi................................316Üçgenin Dış Teğet Çemberi .............................316

Teğetler Dörtgeni .................................................317Dairede Alan ........................................................317

Dairenin Alanı ve Çevresi ................................317Daire Diliminin Alanı.........................................317Çember Yayının Uzunluğu ...............................317Daire Kesmesinin Alanı....................................318Daire Halkasının Alanı .....................................318Çemberde Benzerlik ........................................319

Cevaplı Test .........................................................320

19. BÖLÜM: DOĞRU VE NOKTA ANALİTİĞİNoktanın Analitik İncelenmesi .............................325Analitik Düzlem ....................................................325İki Nokta Arasındaki Uzaklık ................................326Doğrusal Noktalar ................................................326Bir Doğru Parçasının Orta NoktasınınKoordinatlarının Bulunması .................................327Paralelkenarın Köşe NoktalarınınKoordinatlarının Bulunması .................................327

Doğrusal Olmayan Noktalar ................................328Doğrunun Analitik İncelenmesi ............................330

Doğrunun Eğim Açısı ve Eğimi ........................330Doğru Grafiğinin Çizimi........................................332Doğrunun Denklemleri .........................................333Özel Doğrular ......................................................334İki Doğrunun Birbirine Göre Durumları ................335Doğru Demeti ......................................................336Simetriler .............................................................338

Noktanın Simetriği............................................338Doğrunun Simetriği ..........................................340

Eşitsizlikler ...........................................................341Cevaplı Test .........................................................343

20. BÖLÜM: KATI CİSİMLERKatı Cisimler ........................................................347Prizma .................................................................347

Dikdörtgenler Prizması.....................................348Küp...................................................................349Silindir ..............................................................349Dönel Silindir ....................................................350

Piramit .................................................................351Düzgün Piramit ................................................351Kesik Piramit ....................................................352

Koni .....................................................................352Küre .....................................................................353Cevaplı Test .........................................................354

21. BÖLÜM: ÇEMBER ANALİTİĞİÇember Analitiği ..................................................359Çember Denklemi ................................................359Genel Çember Denklemi .....................................360Teğet ve Normal Denklemleri ..............................361Doğru ile Çemberin Birbirine Göre Durumları......361Nokta ile Çemberin Birbirine Göre Durumları ......361Çembere Göre Kuvvet .........................................362İki Çemberin Birbirine Göre Durumları ................362Çözümlü Test .......................................................363Çözümler .............................................................364Cevaplı Test .........................................................365

22. BÖLÜM: KONİKLERElips .....................................................................369

Elipsin Denklemi ..............................................369Elipsin Parametresi ..........................................369Elipsin Dış Merkezliği ve Basıklığı ...................370Elipsin Doğrultmanları ......................................370Elipsin Alanı .....................................................370

Parabol ................................................................370Parabolün Denklemi.........................................371

Hiperbol ...............................................................371Hiperbolün Denklemi........................................372Hiperbolün Parametresi ...................................372İkizkenar Hiperbol ............................................373Hiperbolün Doğrultmanları ...............................373Hiperbolün Dış Merkezliği ................................373

Çözümlü Test .......................................................374Çözümler .............................................................375

KAYNAKLAR........................................................376

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

1. BÖLÜMKÜMELER

3

KÜMELER

Küme kavramının tanımı olmamakla beraber, küme de-nilince, belli (iyi tanımlanmış) ögelerden meydana gelmiş anlamlı nesneler topluluğuna küme denir.

Bir kümeyi meydana getiren ögelerin her birine kümenin elemanı denir ve "! " sembolü ile gösterilir. Kümeye ait ol-mayan elemanlar "∉" elemanı değil sembolü ile gösterilir.

Bir A kümesinin eleman sayısı s(A) ile gösterilir.

Küme içerisinde tekrarlı eleman bulunmaz. Kümenin elemanlarının, küme içerisinde yer değiştirmesi kümeyi değiştirmez.

Kümelerin Gösterilişi

1. Ortak Özellik Yöntemi

Kümenin elemanlarının ortak özelliklerini belirterek, küme ifade edilir.

Örnek

i. A kümesi, mutlak değerce 6'dan küçük tam sayıların kümesi ise

A x: x 6,x Z1 != $ .

ii. B kümesi, ardışık tek sayıların kümesi ise,

B x: x 2n 1,n Z!= = -$ . ile gösterilir.

2. Liste Yöntemi

Kümenin elemanları, { } sembolünün içine birbirinden vir-gülle ayrılarak yazılır.

Örnek

A kümesi bir basamaklı tek doğal sayılar ise A 1,3,5,7,9= $ . ile gösterilir.

3. Venn Şeması Yöntemi:

Kümenin elemanları, kapalı bir eğri içinde, elemanların yanına nokta konularak yazılır.

Örnek

A kümesi, rakamların oluşturduğu kümesi ise

A

.0

.3

.1

.4

.6 .7

.5

.2

.9

.8

şeklinde gösterilir.

4. Boş Küme

Hiçbir elemanı olmayan kümeye boş küme denir. Boş küme, $ . veya ∅ şeklinde gösterilir.

Örnek

A x:x 4 0, x R2!= + =' 1 kümesi x2 + 4 > 0 olduğundan

boş kümedir.

A = $ . veya A ,s A 0Q= =` j 'dır.

5. Alt Küme

A ve B iki küme olmak üzere, B kümesinin her elemanı A kümesinin de elemanı ise B kümesi A kümesinin alt kümesidir veya A kümesi B kümesini kapsar denir.

B A veya A B1 2 şeklinde gösterilir.

:1 alt küme sembolü

:2 kapsar sembolü

Örnek

i.

A

B

.a

.1

.2

.3

.b A B1 'dir.

ii. A 1,2,3= $ . kümesinin alt kümeleri

, , , , , , , , , , , ,1 2 3 1 2 1 3 2 3 1 2 3$ $ $ $ $ $ $ $. . . . . . . . olmak

üzere, 8 tanedir.

i. Her küme kendisinin alt kümesidir. A A1

ii. Boş küme, her kümenin alt kümesidir. AQ 1

Not

4

Alt Küme Sayısı

n elemanlı bir kümenin alt kümelerinin sayısı 2n dir.

Örnek

A a,1, 1 ,2, 1,2 , ,7Q= ' $ $. . 1

kümesinin kaç tane alt kümesi vardır?

A) 16 B) 32 C) 64

D) 128 E) 256Çözüm

A kümesi 7 elemanlı bir küme olduğundan alt küme sayısı 27=128'dir

Cevap D

Örnek

A 1,2,3,4,5,6= $ .

kümesinin, alt kümelerinin kaç tanesinde 1 elemanı bulunur, 2 elemanı bulunmaz?

A) 8 B) 16 C) 24

D) 32 E) 48Çözüm

Alt kümelerin içinde 2 elemanın bulunması istenmi-yorsa 2 kümeden atılır, 1 elemanı bulunacak ise 1 kü-meden çekilir ve kalan , , ,3 4 5 6$ .elemanları ile 24=16 tane alt küme yazılır. Bu alt kümelerin içine 1 elemanı dâhil edildiğinde, alt küme sayısı değişmez. O hâlde 16 alt kümede 1 bulunur, 2 bulunmaz

Cevap B

n elemanlı bir kümenin r elemanlı alt kü-melerinin sayısı n'in r'li kombinasyo-nu ile bulunur. n'in r'li kombinasyonu

C n,r rn

n r ! r!n!

:= =

-` c

`j m

j'dir.

i. 0n

nn 1= =c cm m

ii. 1n

n 1n n= - =c cm m

iii. rn

kn n r k veya r k'dir&= = + =c cm m

iv. 0n

1n

2n ... n

n 2 'dirn+ + + + =c c c cm m m m

v. n 1r 1

n 1r

nr

--

+-

=e e eo o o

Not

Örnek

A a,b,c,d,e= $ .

kümesinin üç elemanlı alt kümelerinin kaçında a bulunur?

A) 24 B) 18 C) 12

D) 8 E) 6Çözüm

a elemanı alt kümelerde bulunacak ise a kümeye yer-leştirilir ve diğer 4 elemandan a nın yanına herhangi 2 eleman seçilir.

a, ,- -$ . , , ,b c d e$ .

24

2! 2!4!

2 224 6'dı .r

: := = =e o

Cevap E

Örnek

A = {a, b, c, d, e}

kümesinin üç elemanlı alt kümelerinin kaçında a bulunur, b bulunmaz?A) 24 B) 18 C) 12 D) 6 E) 3

Çözüm

Alt kümelerde a bulunacak, b bulunmayacak ise a kü-meye yerleştirilip b kümeden atıldığında kalan 3 ele-mandan a nın yanına 2 eleman seçilir.

a, ,- -$ . , ,c d e$ .

23

2! 1!3!

26 3

:= = =e o tür.

Cevap E

Özalt Küme

Bir kümenin kendisinden farklı alt kümelerine o kümenin özalt kümeleri denir.

Örnek

A a,b= $ . kümesinin özalt kümeleri; , ,a b Q$ $. . olmak üzere 3 tanedir.


2 10 8

kpss

ÖABT

Öncebiz sorduk

50 Soruda

SORU34

GüncellenmişYeni

Baskı

UYGARLIK TARİHİTÜRK KÜLTÜR TARİHİ

TÜRKİYE COĞRAFYASI ve JEOPOLİTİĞİ

Komisyon Uygarlık Tarihi, Türk Kültür Tarihi

Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği Konu Anlatımlı













İletişim





ÖN SÖZ


Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan Bilgisi Testi (Uygarlık Tarihi, Türk Kültür Tarihi, Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopoli-tiği) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın tara-ması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir. Detay-lı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıkla-malarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir.

Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucukla-rıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir. Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazır-lanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi [email protected] adresini kullanarak ya da 0 507 316 60 66 numaralı telefona WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır. Sorunuz en kısa sürede yazarlarımız tarafından cevaplandırılacaktır. Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine kat-kıda bulunabilmek ümidiyle...

Başarılar






a) Temel Matematik

b) Genel Biyoloji

c) Genel Fizik

d) Genel Kimya

e) Türk Dili



h) Uygarlık Tarihi


j) Genel Coğrafya


% 12

% 6

% 6

% 6

% 12

% 6

% 6

% 6

% 6

% 6

% 8



İÇİNDEKİLER

TARİH

1. BÖLÜM: TÜRK SİYASİ TARİHİ

Genel Türk Tarihi ....................................................5İslamiyet Öncesi Türk Tarihi ..............................5İslamiyet’ten Önceki Türk Devletleri ..................6

Asya’da Kurulan Türk Devletleri .................6Avrupa’da Kurulan Türk Devletleri .............10

Türk İslam Tarihi ............................................. 11Türklerin İslamiyet’i Kabul Etme Sebepleri .....11Türklerin İslam Dünyası'nda Olan Hizmetleri ....11İlk Türk İslam Devletleri ............................. 11

Anadolu'da Kurulan İlk Türk Devletleri ...........14I. Beylikler Dönemi.....................................14Türkiye Selçuklu Devleti ............................15II. Beylikler Dönemi....................................17Anadolu’da Kurulan Diğer Devletler ..........19

Moğol İstilası’ndan Sonra Kurulan Bazı Türk Devletleri .........................................................20

Moğollar .....................................................20Timur Devleti .............................................20Timurlulardan Sonra Kurulan Hanlıklar .....21

Osmanlı devleti .....................................................25Beylikten Devlete (1300-1453) ........................25Dünya Gücü Osmanlı Devleti (1453-1600)......27

Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451-141) ....27II. Bayezıt Dönemi (1481-1512).................28Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-1520) ..29Kanuni Sultan Süleyman Dönemi (1520-1566) ...29II. Selim Dönemi (1566-1574)....................31III. Murat Dönemi (1574-1595) ..................31III. Mehmet Dönemi (1595-1603)...............31

Arayış Yılları (XVII. Yüzyıl) ..............................31Osmanlı Devleti- Avusturya İlişkileri ..........31Osmanlı Devleti - İran İlişkilleri ..................31Osmanlı - Lehistan İlişkileri........................32Osmanlı - Venedik İlişkileri .......................32Osmanlı - Rusya İlişkileri ...........................32Arayış Yıllarında Islahatlar.........................32

XVIII.Yüzyılda Değişim ve Diplomasi ..............32III. Ahmet Dönemi ......................................33I. Mahmut Dönemi ....................................33III. Mustafa Dönemi ...................................34

I. Abdülhamit Dönemi ................................34III. Selim Dönemleri ...................................34

En Uzun Yüzyıl (1800 - 1922) .........................35II. Mahmut Dönemi ....................................36Abdülmecit Dönemi ...................................38Abdülaziz Dönemi......................................41II. Abdülhamit Dönemi ...............................41

II. Meşrutiyet Dönemi.......................................45Türkiye Cumhuryeti Devleti Tarihi .........................52

I. Dünya Savaşı Sonunda Osmanlı Devleti ....52Millî Mücadelenin Hazırlık Dönemi ..................53

Samsun Raporu.........................................54Havza Genelgesi .......................................54Amasya Genelgesi ....................................54Erzurum Kongresi ......................................54Sivas Kongresi...........................................55Amasya Görüşmesi ...................................55Misak-ı Millî'nin Kabul Edilmesi .....................56TBMM’nin Açılması....................................56Sevr Antlaşması ........................................58

Kurtuluş Savaşı Dönemi ..................................58Doğu Cephesi ............................................58Güney Cephesi ..........................................58Batı Cephesi ..............................................59Mudanya Ateşkesi Hükümleri ....................61Lozan Antlaşması ......................................61

Atatürk Dönemi Dış Politikası ..........................631923-1932 Yılları Arasında Türk Dış Politikası .....631932-1938 Dönemi Dış Politikası ..............65

Atatürk Dönemi İç Gelişmeler ..........................66Teşkilat-ı Esasiye’nin İlanı .........................66Saltanatın Kaldırılması ..............................66II. TBMM’nin Açılması................................66Ankara'nın Başkent Olması .......................66Cumhuriyet’in İlan Edilmesi .......................671924 Anayasası’nın Kabul Edilmesi ..........67Halifeliğin Kaldırılması ...............................67Şeriye ve Evkaf Vekaleti’nin Kaldırılması(3 Mart 1924) ............................................68Ordunun Siyasetten Ayrılması ..................68

Atatürk Dönemi Siyasi Partiler ve Çok Partili Hayata Geçiş Çabaları ...................................68

Cumhuriyet Halk Fırkası ...........................68Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası..............68Şeyh Sait İsyanı.........................................69Mustafa Kemal Paşa’ya Suikast Girişimi ...69

vi

Serbest Cumhuriyet Fırkası ......................69Menemen Olayı .........................................69Bursa Olayı ................................................69Vagon Lits Olayı ........................................69Razgrat Dolayı ...........................................70Dersim Olayları ..........................................70Hükûmet Değişikliği ...................................70

Atatürk İlke ve İnkılapları .................................70İnkılabın Tanımı, Özellikleri ve Hedefleri ...70Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar .............70Eğitim Alanında Yapılan İnkılaplar .............71Sosyal Yapı ve Sağlık Alanında Yapılan İnklaplar ..73Ekonomi Alanında Yapılan İnkılaplar .........75

Atatürkçülük ve Atatürk İlkeleri ........................76Atatürk Sonrası Türkiye Siyaseti .....................78

İsmet İnönü Dönemi .................................78Adnan Menderes Dönemi ..........................79Yumuşama Dönemi’nde Türkiye .......................80Küreselleşme Dönemi’nde Türkiye ...................80

Çağdaş Türk Devletleri ve Toplulukları ............82Kafkasya ....................................................82Orta Asya (Batı Türkistan) .........................82Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ..................83Balkanlar....................................................83Ukrayna ve Kırım Tatarları .........................83Rusya Federasyonu’ndaki Türk Toplulukları . 83


2. BÖLÜM: TÜRK KÜLTÜR ve UYGARLIK TARİHİ

Türklerde Devlet Yönetimi .....................................91İslamiyet Öncesi Tüklerde Devlet Yönetimi .....91Türk-İslam Devletlerinde Devlet Yönetimi .......92Osmanlılarda Devlet İdaresi ............................93

Merkez Yönetimi .......................................93Hükûmdar ve Saray ...................................93Divan-ı Hümayun .......................................94Taşra Yönetimi ...........................................95

Türklerde Hukuk ....................................................95İslamiyet Öncesi Tüklerde Hukuk ....................95Türk-İslam Devletlerinde Hukuk ......................96Osmanlı Devleti’nde Hukuk .............................96

Türklerde Ordu ......................................................97İslamiyet Öncesi Türk Devlerinde Ordu ...........97Türk-İslam Devletlerinde Ordu.........................97Osmanlı Devleti’nde Ordu ..............................98

Kara Kuvvetleri ..........................................99Deniz Kuvvetleri.......................................101

Türklerde Sosyal Yapı .........................................102İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Sosyal Yapı . 102Türk-İslam Devletlerinde Sosyal Yapı ............102Osmanlı Devleti’nde Sosyal Yapı ..................103

Türklerde Ekonomi ............................................. 105İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Ekonomi ..105Türk-İslam Devletlerinde Ekonomi................ 105Osmanlı Devleti’nde Ekonomi ...................... 108

Türklerde Din ve İnanış ...................................... 114İslamiyet Öncesi Türklerinde Din ve İnanış .. 114Türk-İslam Devletlerinde Din ve İnanış......... 115

Türklerde Dil, Edebiyat ve Yazı .......................... 115İslamiyet Öncesi Türklerinde Dil Edebiyat ve Yazı 115Türk-İslam Devletlerinde Dil, Edebiyat ve Yazı ..117Osmanlı Devleti’nde Dil, Edebiyat ve Yazı ... 117

Türklerde Eğitim ve Bilim .................................... 119İslamiyet Öncesin Türk Devletlerinde Eğitim ve Bilim 119Türk-İslam Devletlerinde Eğitim ve Bilim ..... 119Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Bilim ............. 121

Türklerde Sanat .................................................. 126İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Sanat... 126Türk-İslam Devletlerinde Sanat .................... 127Osmanlı Devleti’nde Sanat ........................... 131

Çözümlü Test ...................................................... 136Çözümler ............................................................ 139

3. BÖLÜM: UYGARLIK TARİHİ

Uygarlığın Tanımı ................................................143Tarihin Tanımı ......................................................143Tarihe Yardımcı Sosyal Bilimler ...........................143Evren ve Dünya ...................................................143İnsan Yeryüzünde ................................................143Uygarlık Tarihi ve Zaman Şeridi...........................144İlkçağ Tarihi ve Uygarlıkları..................................145

Asya Uygarlıkları ...........................................145Anadolu’da Kurulan Medeniyetler..................146Mezopotamya Uygarlıkları .............................147Mısır Uygarlığı ...............................................149Doğu Akdeniz Uygarlığı .................................150İran Uygarlığı .................................................150Hint Uygarlığı .................................................151Çin Uygarlığı ..................................................151Ege Uygarlıkları .............................................151

Orta Çağ Tarihi ve Uygarlığı ................................154

vii

Feodalite Sistemi ............................................154Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar ...........155Orta Çağ’da Kilise ve Siyaset İlişkisi ..............155Orta Çağ Siyasi Tarihi.....................................156

Orta Çağ İslam Tarihi ve Uygarlığı .......................157İslamiyet Öncesi Dünya'nın Durumu .......157İslamiyet Öncesi Arap Yarımadası'nın Durumu 157İslamiyet’in Doğuşu, Yayılışı ve Hz. Muham-met Dönemi .............................................158Dört Halife Dönemi ..................................159Emevi Devleti...........................................160Endülüs Emevi Devleti.............................161Ben-i Ahmer Devleti.................................161Abbasi Devleti..........................................161İslam Kültür ve Uygarlığı .........................162

Yeniçağ ve Yakınçağ Uygarlığı ve Tarihi........164Coğrafi Keşifler ........................................164Rönesans Hareketleri ..............................166Avrupa’da Reform Hareketleri .................167XVII. ve XVIII. yy.da Avrupa ....................169Otuz Yıl Savaşları ve Westphalia Barışı .169İspanya’da Veraset Savaşları ve Utrecht Barışı 1691740-1748 Avusturya Veraset Savaşları 170Rus Çarlığı’nın Kurulması .......................170Yedi Yıl Savaşları ...................................170Amerika Birleşik Devletleri’nin Kurulması ....170Avrupa’da Bilimsel Gelişmeler ve Aydınlanma Çağı .....................................170Yakınçağ’da Avrupa .................................173İtalya’da Siyasi Birliğin Sağlanması ........175Almanya’da Siyasi Birliğin Sağlanması ..175Sanayi İnkılabı .........................................176Çarlık Rusyası’nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali 177

Çözümlü Test .......................................................179Çözümler .............................................................184

4. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ DÜNYA TARİHİ

I. Dünya Savaşı ...................................................189I. Dünya Savaşı’nın Sebepleri .................189Ana Sebepler ...........................................189Ara Sebepler............................................189Savaşın Başlaması ..................................189Paris Barış Konferansı.............................189I. Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan barış antlaşmaları ....................................189Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), Orta Asya’daki Türk Devlet ve Toplulukları .............................................190

SSCB Yönetimindeki Türk Topluluğunun Durumu ....................................................190Basmacı Hareketi ....................................191Ortadoğu'da Manda Yönetimlerinin Kurulması ................................................191Uzak Doğu'da Yeni Güç Japonya ............1911929 Dünya Ekonomi Krizi ......................192Ekonomik Kriz Öncesi Dünya ..................192Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Per-şembe) ....................................................192İki Savaş Arası Dönemde Avrupa ............192Barışın Sürekliliğini Sağlama Çabaları ...192Avrupa’da Sosyal ve Ekonomik Hayat .....193Totaliter Rejimlerin Doğuşu......................193Almanya’da Nazi İktidarı .........................193İspanya’da Franco Dönemi......................194İki Savaş Arası Dönemde Dünya.............195

II. Dünya Savaşı .................................................196Savaş Öncesinde Gelişmeler ..................196Japonya ...................................................196İtalya ........................................................196Almanya...................................................196Savaş Yılı: 1939 ......................................198Avrupa’da Savaş .....................................198Almanya-Fransa Savaşı ..........................199Almanya-İngiltere Savaşı.........................199Almanya – Sovyet Rusya Savaşı ............199Almanya’nın Balkanlardaki Yayılımı ........199İtalya’nın Yunanistan’a Saldırması ..........199Kuzey Afrika’da Savaş ............................200Asya ve Pasifik’te Savaş ........................200Savaş Öncesi ABD ..................................200Pearl Harbour Baskını ve ABD’nin Savaşa Girmesi ....................................................200Pasifik Savaşları .....................................200Barışa Doğru ..........................................200Avrupa’da Savaşın Sona Ermesi .............200Pasifik’te Savaşın Sona Ermesi...............201Iı. Dünya Savaşı’nda Toplanan Konferanslar ...........................................201Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’na katılması yönünde kararların alındığı konferanslar ....201Birleşmiş Milletlerin kurulması yönünde kararların alındığı yerler ..........................201Savaşın Etkileri ........................................201Siyasi Sonuçları .......................................201Savaş Yıllarında Türkiye..........................203İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası 203

viii

Adana Konferansı (30 Ocak 1943) .........204Kahire Konferansı (4-6 Aralık 1943) ........204II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri ...204II. Dünya Savaşı Kronolojisi.....................205Soğuk Savaş Dönemi ..............................205Doğu Bloku'nun Kuruluşu .......................205Doğu Bloku İçinde Gelişmeler .................206Sovyet Modeline Göre Ekonomik ve Sosyal Düzenin Kurulması .................................206Sosyalist Blok'ta Sarsıntılar .....................207Batı Bloku’nun Kurulması .......................208Truman Doktrini .......................................208Marshall Planı .........................................208NATO’nun Kuruluşu .................................208Avrupa Konseyi’nin Kuruluşu ..................209Avrupa Ekonomik Topluluğu ...................209Paylaşılamayan Ortadoğu ......................209İsrail’in Kuruluşu .....................................209Eisenhower Doktrini.................................210Uzak Doğu’da Çatışma............................210Çin Halk Cumhuriyeti’nin Kurulması ........210Uzak Doğu’da Hâkimiyet Mücadeleleri ....210Kore Savaşı .............................................210Tibet Sorunu ............................................ 211SEATO’nun Kuruluşu (8 Eylül 1954) ....... 211Asya ve Afrika’nın Kurtuluşu ................... 211Güney Asya’daki Gelişmeler ................... 211Afrika’daki Gelişmeler ..............................212Soğuk Savaş Dönemi’nde Dünya ............213Yumuşama Dönemi ve Sonrası ...............213Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci ....213Yumuşama Dönemi Politikaları................214Helsinki Konferansı (1 Ağustos 1975) .....214Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları .......................................214Berlin Buhranı .........................................215Küba Bunalımı .........................................215Vietnam Savaşı ......................................215Keşmir Meselesi ......................................216Afganistan’ın SSCB Tarafından İşgali......216Barış İçinde Bir Arada Yaşama ...............216Bağlantısızlar ..........................................216Arap İsrail Savaşları ...............................217Camp David Antlaşmaları ........................218İslâm Konferansı Örgütü..........................219Uluslararası Politikada Petrolün Yeri .......219

Irak-İran Savaşları (1980-1988)...............220Irak’taki Gelişmeler ..................................220İran’daki Gelişmeler .................................220Savaş ve Sonuçları .................................220Yumuşama Dönemi Dünya ......................221Ekonomi...................................................221Bilimsel Gelişmeler ..................................221Kültürel Gelişmeler ..................................222Küreselleşen Dünya ...............................222SSCB’de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri . 222SSCB’nin Dağılması ...............................223SSCB’nin Dağılmasının Sonuçları ..........224SSCB’nin Dağılmasının Güçler Dengesi Üzerindeki Etkisi ......................................224Bağımsız Devletler Topluluğu ..................226TİKA (Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı) ..............................................226Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa’da Yeni Arayışlar ..................................................227İki Almanya’dan Tek Devlete ...................227Avrupa Ekonomik Topluluğu’ndan (AET) Avrupa Birliğine .......................................227Maastrich Kriterleri...................................227Kopenhag Kriterleri ..................................227Avrupa Birliği ve Dünya ..........................227NATO’nun Avrupa’da Genişlemesi .........227Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar............. 228Arnavutluk’un Demokratikleşme Süreci ...229Ortadoğu, Afganistan Ve Arap Baharı ........229Körfez Savaşları ......................................229Filistin Sorunu ve Orta Doğu’da Barış Görüşmeleri .............................................230Afganistan’daki Gelişmeler ......................230Ortadoğu’da Su Sorunu ..........................230Arap Baharı .............................................231Müslüman Kardeşler (İhvan-ı Müslimin) ..231Vahhabilik ................................................231Dünyadaki Gelişmeler .............................231Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri ... 231Küreselleşme ve Etkileri ..........................232

Küresel Sorunlar ......................................233Kaynaklar ...........................................................235

ix

COĞRAFYA

1. BÖLÜM: FİZİKİ COĞRAFYA

Coğrafyanın Prensipleri (İlkeleri) .........................2451. Dağılış İlkesi .............................................2452. İlgi ve Bağlılık İlkesi ..................................2453. Nedensellik İlkesi ......................................245

Coğrafyanın Bölümleri .........................................245A. Fiziki Coğrafya ................................................245

1. Jeomorfoloji ...............................................2452. Klimatoloji ..................................................2453. Hidrografya ................................................2454. Bitki Coğrafyası .........................................2455. Zoocoğrafya...............................................2466. Toprak Coğrafyası .....................................2467. Kartografya ................................................246

B. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya.........................2461. Nüfus Coğrafyası .......................................2462. Yerleşme Coğrafyası .................................2463. Siyasi Coğrafya .........................................2464. Kültürel Coğrafya .......................................2465. Ekonomik Coğrafya ...................................246

Doğal Unsurlar.....................................................248Litosfer: ..........................................................248Atmosfer ........................................................248Biyosfer..........................................................248Hidrosfer ........................................................248

Coğrafyanın Tarihçesi ve Gelişimi .......................248Dünya (Yer Yuvarlağı) .........................................251Dünya'nın Şekli ve Sonuçları ...............................251

Dünya'nın Geoid Şeklinin Sonuçları ..............251Dünya'nın yüzeyinin küre olmasının sonuçları ..252

Dünya'nın Hareketleri ..........................................253Dünya'nın Kendi Ekseni Etrafındaki Hareketi (Günlük Hareketi) ve Sonuçları .....................253Dünya'nın Ekseni Etrafındaki Hareketinin (Günlük Hareketin) Sonuçları ........................253Dünya'nın Eksen Hareketinin (Günlük Hareketin) Yönü.............................................254

Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi (Yıllık Hareketi) ve Sonuçları .........................................255Eksen Eğikliği (Ekvator İle Yörünge Düzlemi Arasındaki Açı) ....................................................256

Eksen Eğikliğinin Sonuçları ...........................256Güneş Işınlarının Yıl İçinde Dik Düştüğü Enlemlerin Değişmesi ............................................................258

Eksen yörünge düzlemine dik olsaydı ...........258Dünya'nın Yıl İçinde Güneş'e Karşı Konumları ....259

21 Mart ve 23 Eylül Durumu (Ekinokslar) ......25921 Haziran Durumu (Yaz Solstisi) ..................26021 Aralık Durumu (Kış Solstisi)......................260

Gölge Boyu Grafiklerini Yorumlama ....................261Harita Bilgisi (Kartografya)...................................263

1. Silindirik Projeksiyon (Açı Koruyan)...........2642. Konik Projeksiyon ......................................2643. Düzlem Projeksiyon (Uzunluk Koruyan) ....265Harita Bilgisi İle İlgili Bazı Kavramlar .............265Haritada Ölçek Kavramı ................................265Ölçek .............................................................266Ölçeklerin Birbirine Çevrilmesi.......................266

A. Kesir Ölçeğin Çizgi Ölçeğe Çevrilmesi 266B. Çizgi Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi 266

Haritaların Ölçeklerinden Yararlanma ............2671. Ölçekten Faydalanarak Uzunluk Hesaplamaları 267

A) Gerçek Uzunluğun Hesaplanması ......267B) Haritadaki Uzunluğun Hesaplanması..267C) Haritanın Ölçeğinin Hesaplanması ....268

2. Ölçekten Faydalanarak Alan Hesaplamaları .... 268A) Gerçek Alanın Hesaplanması .............268B) Haritadaki Alanın Hesaplanması.........269C) Harita Ölçeğinin Hesaplanması ..........269

Eğim ..............................................................269Harita Çeşitleri ...............................................270Ölçeklerine Göre Haritalar .............................270

1. Büyük Ölçekli Haritalar ........................2702. Orta Ölçekli Haritalar ...........................2703. Küçük Ölçekli Haritalar ........................270

Ölçeklerine Göre Haritaların Birbirleriyle Karşılaştırılması .............................................271Konularına Göre Haritalar..............................271

A. Genel Haritalar ....................................271B. Özel Haritalar ......................................271

1. Fiziki Haritalar ............................................2712. Beşerî ve Ekonomik Haritalar ....................2723. İdari Haritalar .............................................272

Haritalarda Yeryüzü Şekillerinin ve Çeşitli Bilgilerin Gösterilmesi.........................................................272

1. Tarama Yöntemi ........................................2722. Gölgelendirme Yöntemi .............................2723. Kabartma Yöntemi .....................................2734. Renklendirme Yöntemi ..............................2735. İzohips (Eş Yükselti Eğrileri) Yöntemi........274İzohipslerden Yararlanarak Profil Çıkarma ....277

Coğrafi Koordinat Sistemi ....................................278Matematik (Mutlak) Konum............................278

1. Paraleller .............................................278

x

2. Meridyenler ..........................................2793. Enlem ..................................................2804. Boylam.................................................281

Yerel Saat ............................................................281Güneş'in Gün İçindeki Konumu .....................282Yerel Saat Hesaplamaları ..............................282

Uluslararası Saat (Saat Dilimleri) ........................283Ulusal Saat ....................................................283Tarih Değiştirme Çizgisi .................................284

Göreceli (Özel) Konum ........................................284Çözümlü Test .......................................................285Çözümler .............................................................287Klimatoloji - İklim Bilgisi .......................................289Atmosfer ..............................................................290Atmosferin Katları ................................................292

a) Troposfer ...................................................292b) Stratosfer ...................................................292c) Şemosfer ...................................................292d) İyonosfer....................................................292e) Eksosfer ....................................................292

İklim Elemanları ...................................................292Sıcaklık ................................................................292

Sıcaklığın Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler 2931. Güneş Işınlarının Yere Düşme Açısı ...2932. Atmosferdeki Nem Oranı .....................2943. Yükselti ................................................2954. Kara ve Denizlerin Dağılışı ..................2955. Rüzgârlar .............................................2956. Okyanus Akıntıları ...............................296

İzoterm Haritaları ...........................................296Dünya Yıllık İzoterm Haritası .........................297Dünya Ocak Ayı İzoterm Haritası ..................298Dünya Temmuz Ayı İzoterm Haritası .............298

Basınç..................................................................299Basıncın Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler .299

1. Yerçekimi .............................................2992. Yoğunluk ..............................................2993. Yükselti ................................................2994. Sıcaklık (Termik faktörler) ....................2995. Dinamik Nedenler (Günlük Hareket)....300

Alçak Basınç (Siklon).....................................300Yüksek Basınç (Antisiklon) ............................300Basınç Alanlarındaki Sapmalar .....................301İzobar Haritaları .............................................301

Rüzgârlar .............................................................302Rüzgârın Hızı.................................................302Rüzgârın Hızını Etkileyen Faktörler ...............302

a) Basınç Farkı (Basınç Gradyanı) ..........302b) Basınç Merkezleri Arasındaki Mesafe .302c) Sürtünme .............................................302d) Günlük Hareket (Koriyolis Kuvveti)......302

Rüzgârın Yönü...............................................302Rüzgârın Yönünü Etkileyen Faktörler ...........302

a) Basınç Merkezlerinin Konumu.............302b) Yer şekilleri ..........................................302c) Dünya'nın Günlük Hareketi ..................303

Rüzgârın Esme Sıklığı (Rüzgâr Frekansı) .....303Rüzgâr Çeşitleri .............................................304A) Sürekli Rüzgârlar ......................................304

1. Alizeler .................................................3042. Batı Rüzgârları.....................................3043. Kutup Rüzgârları..................................305

B) Mevsimlik Devirli Rüzgârlar .......................305Musonlar ..................................................305

C) Yerel Rüzgârlar .........................................3051. Meltemler .............................................3052. Sıcak Yerel Rüzgârlar ..........................307Akdeniz Çevresinde Sıcak Yerel Rüzgârlar 3073. Soğuk Yerel Rüzgârlar .........................307Akdeniz Çevresinde Soğuk Yerel Rüzgârlar .. 307

D) Tropikal Rüzgârlar (Tropikal Siklonlar) ......308Nemlilik Ve Yağış .................................................309Nem ve Yağışlar ..................................................309

1. Mutlak Nem (Salt Nemlilik) ........................3092. Maksimum Nem - Doyma Noktası .............3093. Bağıl Nem (Nispi Nem) ..............................309

Yoğunlaşma .........................................................310Yoğunlaşma Şekilleri .....................................310Sis ve Bulut....................................................310Bulut Şekilleri ................................................. 311

A) Şekillerine Göre .................................. 311B) Yüksekliklerine Göre ........................... 311

Yağışlar ................................................................3121. Konveksiyonel (Yükselim) Yağışlar ...........3122. Orografik (Yamaç) Yağışlar .......................3123. Frontal (Cephesel) Yağışlar .......................312

Yağış Biçimleri .........................................312Çiy ...........................................................313Kırağı .......................................................313Kırç ..........................................................313

4. Yükselen Havanın Oluşturduğu Yağışlar .......313Yağmur ....................................................313Kar ...........................................................313Dolu .........................................................313

xi

Yağış Rejimi .............................................313 Yeryüzünde Yağış Dağılışı.......................314

Büyük İklim Tipleri ...............................................315Başlıca Büyük İklim Tipleri .............................315Ekvatoral İklim ...............................................315Yazı Yağışlı Tropikal İklim (Subtropikal) ........316Savan İklimi ...................................................316Muson İklimi...................................................316Çöl İklimi ........................................................317Akdeniz İklimi.................................................317Ilıman Okyanus İklimi ....................................318Sert Karasal İklim ..........................................318Step İklimi (Ilıman Karasal İklim) ...................319Tundra İklimi ..................................................320Kutup İklimi ....................................................320

Bitki (Vejetasyon) Topografyası ...........................321Bitki Yetişme Koşulları ...................................321

1. İklim .....................................................3222. Yer şekilleri ..........................................3223. Toprak (Edafik) ....................................3224. Biyotik (Canlı) ......................................322

Başlıca Bitki Toplulukları ................................3231. Ağaç Formasyonu ................................3232. Çalı Formasyonu .................................3233. Ot Formasyonu ....................................323

Çözümlü Test .......................................................325Çözümler .............................................................327Jeomorfoloji (Yer şekilleri) ...................................328Dünya'nın İç Yapısı ..............................................328

Yeryuvarlağının Yapısı ...................................3281. Yerkabuğu (Litosfer) ............................3282. Manto (Magma) ...................................3283. Çekirdek ..............................................329

Levha Hareketleri ..........................................329Kıtaların Kayması ..........................................329Jeolojik Zamanlar ..........................................330Yer Kabuğunun Malzemesi Taşlar .................331

A. Katılaşım Kayaçları (Püskürük) ...........331B. Tortul Kayaçlar (Sediment) ..................331C. Metamorfik (Başkalaşım) Kayaçlar .....331

Tor Topografyası ............................................332Karst Topografyası.........................................333Peri Bacaları ..................................................333

Yer şekillerinin Oluşumu ......................................333Yer şekillerinin Oluşum Süreçleri ve Yer şekillerini Oluşturan Kuvvetler .................333A. İç Kuvvetler ...............................................333

1. Orojenik Hareketler (Dağ Oluşumu) ....3342. Epirojenik Hareketler (Kıta Oluşumu) ..334

3. Volkanizma ..........................................3354. Depremler ............................................336

Depremlerin Yeryüzüne Dağılışı ....................336B. Dış Kuvvetler .............................................337Çözülme ........................................................337

1. Fiziksel (Mekanik) Çözülme.................3372. Kimyasal Çözünme..............................337

Akarsu Topografyası (Flüvyal Topografya) ..........338Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri .339Vadi Çeşitleri ..................................................339Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme Şekilleri ..341

Kıyı Topografyası .................................................343Dalga Aşındırma Şekilleri .............................344Dalga Biriktirme Şekilleri................................3441. Kumsallar...................................................3442. Kıyı Oku ve Kıyı Kordonu ..........................3443. Birikim Düzlükleri .......................................3454. Lagün.........................................................3455. Tombolo .....................................................3456. Resifler ......................................................345Kıyı Tipleri ......................................................345

Karst Topografyası...............................................348Karstik Aşındırma Şekilleri...................................348

1. Lapya .........................................................3482. Dolin (Kokurdan - Koyak - Tava)................3493. Uvala .........................................................3494. Polye..........................................................3495. Obruk .........................................................3496. Düden (Su yutan- Su batan) ......................3497. Mağara ......................................................3498. Doğal Tünel ve Köprüler ............................3509. Kör ve Kuru Vadiler ....................................350

Karstik Biriktirme Şekilleri ....................................3501. Traverten ...................................................3502. Sarkıt, Dikit ve Sütun .................................350

Kurak Ve Yarı Kurak Bölgeler Topografyası ........351Kurak ve Yarı Kurak Bölgede Aşındırma Şekilleri 351

1. Mantarkaya (Şahit Tepeler) .......................3512. Tafoni .........................................................3513. Yardanglar .................................................352

Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerde Biriktirme Şekilleri ... 3521. Kumullar (Kum Yığınları) ...........................3522. Lös .............................................................352

Buzul Topografyası (Glasiyal) ..............................352Buzullar................................................................352Başlıca Buzul Tipleri ............................................353Buzul Aşındırma Şekilleri.....................................354

1. Sirkler (Buz Yalağı) ....................................3542. Buzul Vadileri (Tekne Vadi) ........................3543. Fiyord.........................................................3544. Hörgüç Kayalar ..........................................354

xii

Buzul Biriktirme Şekilleri ......................................3541. Moren .......................................................3542. Sandur Ovası.............................................3553. Drumlinler ..................................................355

Yeryüzünde Ana Yer şekilleri ...............................355Dağlar ............................................................355Ovalar ............................................................356Platolar ..........................................................357Denizler ve Okyanuslar .................................358

A. Dalgalar ...............................................359B. Akıntılar ...............................................359C. Gelgit (Med - Cezir) ............................360

Kanallar ve Boğazlar .....................................361Kanallar ve Boğazlar Tablosu ........................364

2. Akarsular .........................................................365Akarsu Rejimi (Akım Düzeni).........................366Akarsu Rejimleri ............................................366

3. Göller ...............................................................367A. Doğal Göller ..............................................367B. Yapay Göller (Barajlar) ..............................367

Su Özelliklerine Göre Göller ....................3684. Yer Altı Suları ve Kaynaklar .............................368

A. Artezyen Kaynaklar ...................................368B. Karstik Kaynaklar (Voklüz) ........................369C. Fay Kaynakları ..........................................369D. Yamaç (Vadi) Kaynakları ...........................369E. Gayzer Kaynaklar......................................369F. Kaplıcalar ve Ilıcalar ..................................370

Sulardan Faydalanma .............................370A) Deniz ve Okyanuslardan Yararlanma .......370B) Akarsulardan Yararlanma .........................370C) Göllerden Yararlanma ...............................370D) Yer Altı Sularından Yararlanma.................370

Hidroelektrik Potansiyel ...........................370Toprak Coğrafyası ...............................................371Toprağın Özellikleri ve Toprağın Oluşumunu Etkileyen Faktörler ...............................................372Toprak Türleri.......................................................373

1. Zonal (Yerli Kaya Toprakları) .....................3732. Azonal (Taşınmış Topraklar) ......................3743. İntrazonal ...................................................374

Heyelan ...............................................................374Heyelana Neden Olan Faktörler ..........................375Erozyon ...............................................................375Çözümlü Test .......................................................377Çözümler .............................................................379

2. BÖLÜM: BEŞERÎ VE EKONOMİK COĞRAFYA

Nüfus Coğrafyası .................................................383Nüfusun Sıçrama Dönemleri .........................383Nüfus Artışı .................................................... 383Dünyada Nüfusun Dağılışı ve Bu Dağılışı Etkileyen Faktörler .........................................384

1. Doğal Faktörler ....................................3842. Beşerî ve Ekonomik Faktörler .............384

Nüfus Politikaları..................................................386Nüfusun Yapısı ....................................................387

Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Piramitleri ..............388Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı ..................390Nüfusun Eğitim Durumu ................................391

Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kolları-na Dağılımı ..............................................391Kırsal - Kentsel Nüfus ..............................392

Nüfus Yoğunluğu Kavramları .........................3921. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu ..................3922. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu ...................3933. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu .................393

Göçler ..................................................................393Dünyada Geniş Çaplı Göçlere Örnekler ..............393Göçlerin Nedenleri ...............................................395Göçlerin Sonuçları ...............................................395Gidilen Yere Göre Göçler ....................................396Kalma Süresine Göre Göçler...............................396Beyin Göçü ..........................................................396

Beyin Göçü Veren Ülkeler .............................396Beyin Göçü Alan Ülkeler................................396

Yerleşme Coğrafyası ...........................................397Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler ......................397Yerleşme Çeşitleri ..........................................397Kır Yerleşmeleri .............................................397Kent Yerleşmeleri ..........................................397Yerleşme Dokuları .........................................398Konut Tipleri ..................................................399Yapı Malzemesine Göre Evler .......................399Çözümlü Test .................................................400Çözümler .......................................................402

Ekonomik Coğrafya .............................................404Gelişmiş Ülkeler.............................................404Gelişmemiş Ülkeler........................................404

Ekonomik Faaliyet Türleri ....................................405Tarım Faaliyetleri .................................................406Mümbit Hilal (Bereketli Topraklar)........................406Tarımı etkileyen doğal faktörler............................406Tarımı etkileyen beşerî faktörler ..........................406Tarımsal Yöntemler ve Tipler ...............................407Tahıl Tarımı ..........................................................408

xiii

Endüstri Bitkileri ...................................................408Meyveler ..............................................................408Hayvancılık ..........................................................409Büyükbaş Hayvancılık .........................................409Küçükbaş Hayvancılık .........................................409Su Ürünleri...........................................................409Ormanlar ve Ormanlardan Faydalanma ..............410Madenler.............................................................. 411Enerji Kaynakları .................................................412Ulaşım .................................................................412Kara Yolu .............................................................412Demir Yolu ...........................................................412Deniz Yolu ...........................................................412Hava Yolu ............................................................413Turizm ..................................................................413A. Doğal Turistik Kaynaklar .................................413B. Beşerî Turistik Kaynaklar ................................415

1. Tarih Öncesi Yerleşmeler ...........................4152. Tarihî Yerleşmeler ......................................4153. Konaklama Tesisleri...................................415

Sanayi..................................................................416Sanayinin Gelişimi ...............................................416

a. Ev İmalatı...................................................416b. Atölye İmalatı .............................................416c. Modern Sanayi (Fabrika Sanayisi).............416

Sanayide Yer Seçimi ...........................................416a. Ham madde ...............................................417b. Enerji .........................................................417c. Sermaye ....................................................417d. İşgücü ........................................................417e. Ulaşım .......................................................417f. Pazar ..........................................................417

Ticaret ..................................................................418Çözümlü Test .......................................................419Çözümler .............................................................421

3. BÖLÜM: TÜRKYE'NİN JEOPOLİTİĞİ ve TÜRKİYE COĞRAFYASI

Türkiye'nin Coğrafi Konumu ................................425Türkiye'nin Matematik (Mutlak) Konumu Ve Sonuçları .............................................................425Türkiye'nin Özel Konumu ve Sonuçları ...............426Özel Tarihlerde Türkiye........................................427Türkiye'de Ortak Saat Kavramı ...........................428Türkiye'nin Jeopolitik Konumu .............................429

Değişen Unsurlar ...........................................429Değişmeyen Unsurlar ....................................429Zaman ...........................................................429

Değişmeyen Unsurlara Göre Türkiye ............429

Değişen Unsurlara Göre Türkiye ...................429

Medeniyetlerin Çıkış Noktasi Türkiye ..................430

Dünyadaki Çatışma Bölgeleri ve Türkiye.............430

Orta Asya.......................................................431

Afrika .............................................................431

Pakt - Birlikler ve Türkiye .....................................431

Birleşmiş Milletler (BM) ..................................432

Avrupa Birliği (AB) .........................................432

Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİ) ..432

Arap Birliği (Arap Ligi)....................................432

G7 Ülkeleri .....................................................432

Gelişmekte Olan 8 Ülke (D8) .........................433

Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) .....433

İslam İş Birliği Örgütü (İİÖ) ............................433

Türkiye'nin Dünya Üzerindeki Coğrafi Konumu ve Avantajları ............................................................433

Türkiye'nin Sınırları ..............................................434

Türkiye'nin Jeolojik Özellikleri ..............................436

Jeolojik Zamanlarda Türkiye................................436

Birinci Jeolojik Zaman (Paleozoik).................436

İkinci Jeolojik Zaman (Mesozoik)...................436

Üçüncü Jeolojik Zaman (Tersiyer) .................436

Dördüncü Jeolojik Zaman (Kuaterner)...........436

Türkiye'de Arazilerin Yaşları ..........................437

Türkiye'de Orojenik Hareketler ............................438

Türkiye'de Epirojenik Hareketler .........................438

Türkiye'de Volkanizma .........................................439

Oluşumlarına ve Bulunduğu Yere Göre Dağlar .. 440

Türkiye'de Depremler ..........................................441

I. Dereceden Deprem Alanları .......................441

Türkiye'de Yeryüzü Şekillerinin Genel Özellikleri .442

Türkiye'nin Bazı Ovaları ve Platoları ...................443

Türkiye'nin Ovaları ...............................................444

Bulundukları Yere Yani Yükseltilerine Göre Ovalar ... 444

A. Kıyı Ovaları ...............................................444

B. İç Ovalar ....................................................444

Türkiye'nin Platoları .............................................445

Türkiye'de Çözülme .............................................445

1. Fiziksel (Mekanik) Çözülme.......................445

2. Kimyasal Çözünme....................................445

Türkiye'de Başlıca Toprak Tipleri .........................446

1. Zonal Topraklar ..........................................446

2. İntrazonal Topraklar ...................................447

3. Azonal Topraklar ........................................447Türkiye'de Topraklardan Yararlanma ...................448

xiv

1. Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık Alanında .... 4482. Sanayide Ham madde Olarak ...................448

Türkiye'de Heyelan ..............................................448Türkiye'de Erozyon ..............................................448

Türkiye'de Erozyonu Artıran Faktörler ...........448Türkiye'de Rüzgâr Erozyonunun Etkili Olduğu Alanlar ...........................................................449

Türkiye Akarsuları................................................450Türkiye Akarsularının Genel Özellikleri ...............450Türkiye'deki Akarsu Havzaları .............................450Türkiye'deki Başlıca Akarsular ............................451Türkiye Akarsularının Rejimleri............................451

A. Yağmur Suları ile Beslenen Akarsular .......451B. Kar ve Buz Suları ile Beslenen Akarsular .451C. Kaynak Suları ile Beslenen Akarsular .......452D. Gölden Çıkan Akarsular (Göl Ayağı) .........452E. Karma Rejimli Akarsular............................452

Türkiye'de Akarsu Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri .. 452Türkiye'de Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri ..........................................................452Vadi Çeşitleri ..................................................452

Türkiye'de Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme Şekilleri ................................................................454Türkiye'de Rüzgârların Oluşturduğu Şekiller .......455Türkiye'de Buzulların Oluşturduğu Şekiller ..........456Türkiye'de Buzul Aşındırma Şekilleri ...................456

1. Sirkler (Buz Yalağı) ....................................4562. Buzul Vadiler (Tekne Vadiler) .....................456

Türkiye'de Buzul Biriktirme Şekilleri ....................456Moren ............................................................456

Türkiye'nin Yeraltı Suları Ve Kaynakları ...............457Türkiye'nin Kaynakları .........................................457

1. Artezyen Kaynaklar ...................................4572. Karstik Kaynaklar (Voklüz).........................4573. Fay Kaynakları...........................................4574. Yamaç Kaynakları ......................................458

Türkiye'nin Kaplıca Ve Ilıcaları ............................458Türkiye'de Karstik Şekiller ...................................458Türkiye'de Karstik Arazilerin Dağılışı ...................459Türkiye'de Karstik Aşındırma Şekilleri .................459

1. Lapya .........................................................4593. Uvala .........................................................4604. Polye..........................................................4605. Obruk .........................................................4606. Düden (Su yutan - Su batan) .....................4607. Mağara ......................................................460

Türkiye'de Karstik Biriktirme Şekilleri ..................4611. Traverten ...................................................461

2. Sarkıt, Dikit ve Sütun .................................461Türkiye'de Dalgaların ve Akıntıların Oluşturduğu Şekiller .................................................................461Türkiye'de Dalga Aşındırma Şekilleri ...................461

Falez (Yalıyar) ...............................................461Türkiye'de Dalga Biriktirme Şekilleri ....................462Türkiye'de Kıyı Tipleri ..........................................463

1. Boyuna Kıyılar ...........................................4632. Enine Kıyılar ..............................................4633. Ria Tipi Kıyılar ..........................................4634. Dalmaçya Tipi Kıyılar .................................4635. Limanlı Kıyılar ..........................................464

Türkiye'de Göller .................................................464A. Doğal Göller ..............................................465

1. Yerli Kaya Gölleri .................................4652. Set Gölleri ............................................465

B. Yapay (Baraj) Göller ..................................466Türkiye'nin İklimini Etkileyen Faktörler ve Türkiye'de İklim Elemanları ...................................................467Matematik Konumun İklime Etkisi........................467Özel Konumun İklime Etkisi .................................467

a. Etrafındaki Denizlerin Etkisi .......................467b. Yükselti ......................................................467c. Dağların Uzanışı ........................................467d. Etrafındaki Basınç Merkezlerinin Etkisi .....467e. Bakı ...........................................................467

Türkiye'de Sıcaklık ..............................................468Türkiye'nin Yıllık Ortalama Sıcaklık Haritası ........468Türkiye Ocak Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası ...468Türkiye Temmuz Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası ..469Türkiye Yıllık Sıcaklık Farkı Haritası ....................469Türkiye'yi Etkileyen Basınç Merkezleri ....................... 469Türkiye'yi Etkileyen Rüzgârlar .............................470Türkiye'de Nem ve Yağış .....................................471Oluşumuna Göre Yağış Çeşitleri .........................471

Türkiye'de Yağışın Fazla Olduğu Yerler ........471Türkiye'de Yağışın Az Olduğu Yerler .............471

Türkiye'de İklim Tipleri .........................................472Karadeniz İklimi ...................................................472Akdeniz İklimi.......................................................473Karasal İklim .......................................................473

Sert Karasal İklim ....................................473Step İklimi ................................................474

Türkiye'nin Bitki Örtüsü ........................................4741. Ormanlar....................................................4742. Maki ...........................................................4753. Bozkır ........................................................4764. Yüksek Dağ Çayırları.................................476

xv

Türkiye'de Nüfus ve Yerleşme .............................478Türkiye'de Nüfus Sayımları ................................478Nüfus Artışı ve Sonuçları ....................................478Türkiye'de Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler .... 481

1. Doğal Faktörler ..........................................4812. Beşerî ve Ekonomik Faktörler ...................481

Türkiye'de Nüfusun Seyrek Olduğu Yerler ...........481Türkiye'de Nüfusun Sık Olduğu Yerler ................482Türkiye'de Nüfus Yoğunlukları ............................482

1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu .......................4822. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu .........................4833. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu ......................483

Türkiye Nüfusunun Özellikleri (Nüfusun Yapısı) ..4841. Türkiye'de Nüfusun Yaş Gruplarına Göre

Dağılımı .....................................................4842. Türkiye'de Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı . 4863. Türkiye'de Çalışan Nüfusun EkonomikFaaliyet Kollarına Dağılımı ............................4864. Türkiye'de Nüfusun Eğitim Durumu ...........4865. Türkiye'de Kırsal - Kentsel Nüfus .............487

Türkiye'de Nüfus Politikaları ...............................488Gelecekte Türkiye Nüfusu ..................................489Türkiye'de Göçler ................................................489

1. Türkiye'de Nedenlerine Göre Göçler .........4892. Türkiye'de Mekânlara Göre Göçler ............490

İç Göçler ..................................................490Dış Göçler................................................4911. Dış Ülkelerden Türkiye'ye Olan Göçler ...4912. Türkiye'den Dış Ülkelere Olan Göçler .....491

3. Türkiye'de Zamana Göre Göçler ...............491Sürekli Göçler ..........................................491Mevsimlik Göçler .....................................491

Türkiye'de Yerleşme ............................................492Yerleşmenin Tarihçesi .........................................492Türkiye'de Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler ...........494Türkiye'de Yerleşme Şekilleri ..............................494Yerleşmelerin Sınıflandırılması ............................494

A. Köy Altı Yerleşmeleri .................................496Yerleşme Dokularına Göre Köyler ...........498Toplu Yerleşmeler ....................................498Dağınık Yerleşmeler ................................499

B. Kent Yerleşmeleri .....................................4991. Nüfuslarına Göre Kentler .....................5002. Fonksiyonlarına Göre Kentler ..............500Türkiye'de Kentlerin Gelişmeleri ve Sorunları ...501

Türkiye'de Mesken Tipleri ..............................5021. Ahşap Meskenler .................................5022. Toprak (Kerpiç) Meskenler...................5023. Taş Meskenler .....................................502

Türkiye'nin Ekonomik Coğrafyası ........................504Türkiye'nin Ekonomisini Etkileyen Faktörler ........504

A. Coğrafi Konum ..........................................504B. Yer Şekilleri ...............................................504C. İklim ...........................................................504D. Nüfus Yerleşme .........................................505

Türkiye'de Arazi Kullanımı ...................................505Türkiye'de Yer Şekillerinin Arazi Kullanımına Etkileri ... 505Türkiye'de Topraklardan Yararlanma ...................506Türkiye'de Tarım (Ziraat) .....................................507Türkiye'de Tarımı Etkileyen Doğal Faktörler ........507

A. İklim ...........................................................507B. Yer Şekilleri ...............................................508

Türkiye'de Tarımı Etkileyen Beşerî Faktörler .......5081. Sulama ......................................................5082. Tarımda Makine Kullanımı .........................5083. Gübreleme .................................................5094. Tohum Islahı ..............................................5095. Toprak ve Bakımı .......................................5096. Zirai mücadele (İlaçlama) .........................5098. Pazarlama .................................................509

Bitkisel Üretim ......................................................509Tahıllar ...........................................................509

1. Buğday ................................................5102. Arpa .....................................................5103. Mısır.....................................................5104. Çeltik (Pirinç) ....................................... 511

Baklagiller ...................................................... 511Sanayi Bitkileri ...............................................512

1.Tütün ....................................................5122. Pamuk .................................................5123. Şeker Pancarı ......................................5124. Keten - Kenevir ....................................5135. Çay ......................................................5136. Haşhaş ................................................5137. Anason ................................................5138. Gül .......................................................513

Yağ Bitkileri ....................................................5131. Ayçiçeği ...............................................5132. Zeytin ...................................................5143. Soya Fasulyesi ....................................514

Yem Bitkileri ...................................................514Meyvecilik ......................................................514

1. Fındık...................................................5142. Turunçgil .............................................5153. İncir ......................................................5154. Üzüm ...................................................5155. Muz ......................................................5166. Antep Fıstığı ........................................516

xvi

Sebzecilik ......................................................516Seracılık.........................................................516Turfandacılık ..................................................516

Türkiye'de Hayvancılık ........................................516Hayvancılığı Etkileyen Faktörler ..........................517Türkiye'de Hayvan Varlığı ve Coğrafi Dağılışı .....517

1. Küçükbaş Hayvancılık ...............................517Koyun ......................................................517Kıl Keçisi ..................................................517Tiftik Keçisi ..............................................518

2. Büyükbaş Hayvancılık ...............................5183. Kümes Hayvancılığı...................................5194. İpek Böcekçiliği ..........................................5195. Arıcılık........................................................5196. Su Ürünleri.................................................519

Türkiye'de Ormancılık ..........................................520Ormanlardan Yararlanma Ve Orman Ürünleri .....520Ormancılığın Türkiye Ekonomisindeki Yeri Ve Önemi ...520Türkiye'de Madenler ............................................521Madenciliğin Türkiye Ekonomisindeki Yeri Ve Önemi ...524Türkiye'de Enerji ..................................................524Türkiye'de Enerji Kaynakları ................................526

Taş Kömürü ...................................................526Linyit ..............................................................526Petrol .............................................................527Doğalgaz .......................................................527Su Gücü (Hidroelektrik Enerji) .......................527Rüzgâr Gücü .................................................527

Türkiye'deki Rüzgâr Santralleri ............................527Güneş Enerjisi ...............................................528Jeotermal Enerji.............................................528Nükleer Enerji (Radyoaktif mineraller) ...........528

Türkiye'de Sanayi ................................................5281. Sermaye ....................................................5292. Ham madde ...............................................5293. Enerji .........................................................5294. İşgücü ........................................................5295. Pazarlama .................................................5296. Ulaşım .......................................................529

Sanayinin Türkiye Ekonomisindeki Yeri Ve Önemi ... 529Türkiye'de Sanayinin Gelişimi .............................529

Sanayide Planlı Devre .........................................530 Sanayi Kolları ......................................................531

Besin Sanayii .................................................531Türkiye'de Ulaşım ................................................534Türkiye'de Ulaşımı Etkileyen Doğal Ve Beşerî Faktörler ..............................................................534

Doğal Faktörler ..............................................534Beşerî ve Ekonomik Faktörler .......................534

Türkiye'de Ticaret ................................................537İç Ticaret ..............................................................537Dış Ticaret ...........................................................538Transit Ticaret ......................................................539Serbest Ticaret Bölgeleri .....................................539Ülkemizde Serbest Ticaret Bölgeleri ..................540Türkiye'de Boru Hatları ........................................540Türkiye İçinde Boru Hatları ..................................541Türkiye'de Kültür ve Turizm .................................542Türkiye'de Turizmi Etkileyen Faktörler ................542

Doğal Faktörler ..............................................542Beşerî Faktörler .............................................542

Türkiye'nin Turistik Değerleri ...............................543A. Doğal Güzellikler .......................................543B. Tarihî Değerler...........................................544

Türkiye'de Hizmet Sektörü ..................................545İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) ...546Bölgesel Kalkınma Projeleri.................................548Zonguldak - Bartın - Karabük (ZBK) Projesi ........549Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP) .......................549Yeşilırmak Havzası Gelişim Projesi .....................549Doğu Anadolu Projesi (DAP) ...............................549Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) .....................550Çözümlü Test .......................................................551Çözümler .............................................................557

TARİH

1. BÖLÜMTÜRK SİYASİ TARİHİ

5

Sevgili arkadaşlar:

ÖSYM tarafından yapılan alan bilgisi sınavı kapsamında (ÖABT) 6 tane ta-rih sorusu bulunmaktadır. Bu sorula-rın üç tanesi “Türk Tarihi ve Kültürü”, diğer üç tanesi ise “Uygarlık Tarihi” konularındandır. “Türk Tarihi ve Kültü-rü” dersi KPSS içeriğinden de yaban-cı olmadığınız konulardır. Kitabımızın bu bölümünde konunun ana eksenini akademik kitap desteğiyle derinleştire-ceğiz. Olabildiğince az sözle çok şey anlatmaya çalışacağız.

Çok değerli arkadaşlar, zaman zaman; "Tarihin konusu bu kadar uç noktalara varıyor mu? Biz sınıf öğretmenleri için soruları bu kadar kasarlar mı?" şek-linde düşüncelere kapılacaksınız. Sizi anlıyor, siteminizi ve rahatsızlığınızı da paylaşıyoruz. Lakin tarih soruları-nın içerik olarak ne kadar derinliklere inebileceğini hepimize 2014 - 2015 - 2016 KPSS ve ÖABT sınavları göster-miştir. Gün sitem etme günü değildir, gün canla başla hedefe varmak için çalışma günüdür. Pegem Ailesi olarak üzerimizdeki büyük yükün, sorumlu-luğun farkındayız. Bu bilinç içerisinde sizlerin ideallerinizi, ideal haline getir-dik ve sizlere mahcup olmamak için eksiksiz bir kitap oluşturmak için çaba harcadık. ÖABT için hazırladığımız bu kitabın KPSS Tarih konularınız için de tamamlayıcı olacağını biliyor çalışma-larınızda başarılar diliyoruz.

GENEL TÜRK TARİHİ

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ

Türklerin Adı

“Türk” adı etnik bir isim olmayıp siyasi bir ad olarak kul-lanılmıştır. Türk kelimesi, “Olgunluk çağı” (Kaşgarlı Mahmut), “Töre sahibi” (Ziya Gökalp), “Güç, kuvvet, kudret” (Nemeth), “Kanunla düzenlenmiş halk” (W. Barthold), “Miğfer” (Çin kaynakları), “Türemek, çoğal-mak” (Arminius Wambery), “devlete bağlı halk” (G. Doer-fer (Dorfer) anlamlarında da kullanılmıştır.

Türk kelimesinin yer aldığı Türklere ait ilk belge ise Or-hun Anıtları'dır. Orhun kelimesinden "Türük" şeklinde söz edilmiştir. Bizans kaynaklarında, Orta Asya için “Türkiye” ifadesi kullanılmıştır. Türk kelimesi Göktürkler ile siyasi bir kimlik kazanmıştır.

Türklerin Anayurdu

Altay Dağları ve etrafı Türklerin ilk anayurdudur. Anayur-dun doğusunda Kingan Dağları; batısında Hazar Denizi; kuzeyinde Sibirya stepleri, Altay Dağları, Baykal Gölü, güneyinde ise Himalaya, Hindikuş, Karanlık Dağları bu-lunur.

Türklerin ilk anayurdunda kurulan uygarlıklar: Anav, Afanasyevo, Kelteminar, Andronova, Karasuk, Tagar şeklindedir.

• Anav (MÖ 4500-1000) Orta Asya’nın en eski kültü-rüdür.

• Minusinsk Bölgesi’nde ortaya çıkan Afanasyevo (MÖ 3000 - 1700), Türklerin en eski kültürüdür. Bu-rada görülen brakisefal savaşçı beyaz ırk Türklerin ilk prototipi olarak kabul edilir.

• Tagar (MÖ 700-100) Orta Asya uygarlık merkezlerin-den en yeni ve gelişmiş olanıdır.

Göçler, Sebepleri ve Sonuçları

Göçebe ve savaşçı Proto-Türkler MÖ 1700’den itibaren çevresine egemen olmaya başlamıştır. Atı evcilleştiren, tekerlekli araba yapan Türkler çevresel faktörlerin de et-kisiyle göçebe hayat yaşamışlardır. Türklerin göç etme sebepleri şunlardır:

• İklim şartları ve coğrafi koşullar

• Boylar arası mücadele

• Dış baskı

• Bağımsız yaşama isteği

• Hayvancılık yapılması ve salgın hastalıklar

• Otlakların yetersizliği

• Cihan hâkimiyeti anlayışı

• Nüfus artışı

• Göç eden boyların birbirini etkilemesi

Göçebe hayatın sonuçları şunlardır:

• Türklerin farklı coğrafyalara gitmesi dil alanında fark-lı lehçelerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

• Devlet, boylar federasyonu şeklinde örgütlenmiştir.

• Toplumsal dayanışma artmıştır.

• Toprak mülkiyeti anlayışı gelişmemiştir. Feodal sis-tem oluşmamıştır. Sermayeden kaynaklı sosyal sınıf-laşma oluşmamıştır.

• Yerleşik yaşam özellikleri gelişmemiştir.

• Hayvancılığa dayalı ürünler ihraç edilmiştir, tarıma dayalı ürünler ise ithal edilmiştir.

• Cezalar ölüm gibi katı ya da kısa süreli olmuştur.

• Savaşçı özellikler gelişmiştir.

• Yazılı kültürün gelişimi (matbaa) gecikmiştir.

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

6

• Dinî inançta, doğacı anlayış etkili olmuştur.

• Kültürel etkileşim artmıştır.

• Türk tarihini bir bütünlük hâlinde incelemek de zor-laşmıştır.

• Göçebe hayat ve istilalar Türk kültüründen günümü-ze kalan eserlerin de azalmasına sebep olmuştur.

• Duvar sanatı, mimari kültür gelişmemiştir. Doku-macılık ve çadır sanatı ise gelişmiştir. Sanat eserleri taşınabilir nitelikte yapılmıştır.

Türk göçlerinin, İran yaylası üzerinden Mezopotamya’ya kadar erişmesi muhtemel-dir. Sümerlerin dil ailesi “Sami” ya da “Hint-Ari” değil Türkçenin de dahil olduğu “bitişken” gruptadır.

Akademik Bakış

İskitler (Sakalar)

İskitler, yoğunlukla Kırım çevresinde yaşamışlardır. Kim-merler, Asurlular, Urartular, Medler ve Perslerle mücade-le etmişlerdir.

• Bilinen en önemli hükümdarı Alp Er Tunga’dır. Ölü-mü üzerine “Alp Er Tunga Sagusu” söylenmiştir.

• Firdevsî, İran-Turan savaşlarını anlattığı Şehname adlı eserinde Alp Er Tunga’dan Efrasiyab adıyla söz etmiştir.

• Alp Er Tunga ve Şu İskit destanlarındandır.

• “Tomris” adında bir kadın hükümdarları vardır.

• Atlı-göçebe bir kavim olan İskitler, keçeden kubbeli çadır araba yapmışlardır.

• At hayvanının savaş aracı olarak kullanılmasını sağ-layan "Üzengi" yi bulmuşlardır. Böylelikle at üzerinde ayağa kalkma ve ok atışı yapma imkânı da bulmuş-lardır.

• Yoğurt, çökelek yapar, kımız (kısrak sütünden ya-pılan bir çeşit içecek) içerlerdi. Uzun etekli ceket ve pantolon giymişlerdir. Uzun konçlu ayakkabılar gi-yerken başlarına da sivri börkler takmışlardır. Altın ve gümüşten at koşum takımları ile kemer tokaları yapmışlardır.

• Gök Tanrı ve Şamanizm inançları yaygındı. Ölüm-den sonra yaşama inanmışlardır. Ölülerini “kurgan” denilen mezara eşyalarıyla gömmüşlerdir. Ölülerini mumyalamışlardır.

İSLAMİYET'TEN ÖNCEKİ TÜRK DEVLETLERİ

Türk Devletleri

Avrupa

1. Avrupa Hunları

2. Avarlar

3. Bulgarlar

4. Macarlar

5. Kıpçaklar

6. Oğuzlar

7. Peçenekler

Asya

1. Asya Hunları

2. Göktürkler

3. Kutluklar (II. Göktürk)

4. Uygurlar

5. Kırgızlar

6. Hazarlar

7. Türgeşler

8. Akhunlar

9. Sabarlar

10. Kimekler

11. Tabgaçlar

12. Başkurtlar

Asya’da Kurulan Türk Devletleri

Asya Hunları

Moğolistan, Orhun-Selenga nehirleri ile Ötüken dolay-larında hâkimiyet kurmuşlardır. Asya Hun Devleti hak-kındaki ilk yazılı belge MÖ 318 yılında Çin ile yapılan Kuzey Şansi Antlaşması’dır.

• Hunlar, tarihin bilinen ilk Türk devletidir. Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır. Teoman; Tunguz, Yü-eçi ve Çin’e yaptığı seferlerde başarılı olmuştur. Teoman’dan itibaren Çin ile yapılan mücadelelerin temelinde İpek Yolu ticaretine hâkim olma arzusu vardır. Çin, Teoman zamanında Hun akınlarını dur-durmak için Çin Seddi'ni inşa etmiştir.

• Teoman’ın oğlu Mete Han, rehin olarak bırakıldığı Yüeçilerden kurtularak, babasına karşı isyan ederek “Tanhu” (yüce, ulu) unvanıyla hükümdar olmuştur. Mete Han (MÖ 209-174), Moğollara, Tunguzlulara ve Yüeçilere karşı üstünlük sağlamış Çin’i Pai-teng’te mağlup etmiştir. Mete Han, Türklere millet olma bi-linci kazandırmıştır.

Mete Han, Çin’i mağlup etmesine rağmen Çin’e yerleşmemiş, bu ülkeyi vergiye bağla-makla yetinmiştir. Bunun sebebi Çin içerisin-de Türk kültürünün yok olmasından duyduğu endişedir.

Akademik Bakış

• Mete Han’dan sonra başa Ki-ok (MÖ 174-160) geçmiştir. Bu dönemde Çin prensesleri ile siyasal amaçlı evlilikler yapılmıştır. Çin, evlilikler yoluyla Hun ülkesine casuslar sokak hanedan ailesinde iki-likler, entrikalar çıkartmıştır. Bu dönemde Türkler, Çin kültürüne özendirilmiş; kültürel açıdan asimile edil-mek istenmiştir.


2 10 8

kpss

ÖABT

Öncebiz sorduk

50 Soruda

SORU34

GüncellenmişYeni

Baskı

TÜRK DİLİCUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

ÇOCUK EDEBİYATI

Komisyon

ÖABT Sınıf ÖğretmenliğiTürk Dili - Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı - Çocuk Edebiyatı

ISBN 978-605-318-922-0

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.












İletişim





dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

ÖN SÖZ


ÖABT Sınıf Öğretmenliği kapsamına giren Türk Dili-Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiya-tı-Çocuk Edebiyatı dersi konu anlatımlı kitap hâlinde düzenlenmiştir. "Sıınf Öğretmenliği Türk Dili-Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı-Çocuk Edebiyatı" adlı yayınımız Kamu Personel Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan Bilgisi Dersi Türk Dili-Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı-Çocuk Edebiyatı bölümündeki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.





Başarılar...


ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ, 50 sorudan oluşmakta ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Temel Matematik, Genel Biyoloji, Genel Fizik, Genel Kimya, Türk Dili, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Çocuk Edebiyatı, Uygarlık Tarihi, Türk Tarihi ve Kültürü, Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.




a) Temel Matematik

b) Genel Biyoloji

c) Genel Fizik

d) Genel Kimya

e) Türk Dili

f) Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı


h) Uygarlık Tarihi


j) Genel Coğrafya


% 12

% 6

% 6

% 6

% 12

% 6

% 6

% 6

% 6

% 6

% 8



İÇİNDEKİLER

ESKİ TÜRK DİLİ

I. Dillerin Sınıflandırılması ve Türkçenin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri ...................................................................3A. Yapı Bakımından Dünya Dilleri .............................................................................................................................3

B. Köken Bakımından Dünya Dilleri ..........................................................................................................................5

C. Altay Dilleri Teorisi.................................................................................................................................................5

D. Türk Dilinin Tarihî Dönemleri .................................................................................................................................6

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................13Çözümler .......................................................................................................................................................................16

YENİ TÜRK DİLİ

I. Ses Bilgisi (Fonetik) .................................................................................................................................................19A. Ünlüler (Vokal) ....................................................................................................................................................19

B. Ünsüzler (Konsonant) .........................................................................................................................................20

C. Türkçenin Ses Özellikleri ....................................................................................................................................23

D. Seslerin Birleşmesi ............................................................................................................................................23

E. Ses Olayları.........................................................................................................................................................25


II. Biçim Bilgisi (Morfoloji) ..........................................................................................................................................36A. Kök ve Özellikleri ................................................................................................................................................36

B. Ekler ve Özellikleri ..............................................................................................................................................37

C. Yapıları Bakımından Kelimeler ............................................................................................................................41


III. Fiiller ........................................................................................................................................................................48A. Anlamına Göre Fiiller ..........................................................................................................................................48

B. Fiillerin Çekimlenmesi .........................................................................................................................................48

C. Ek Fiil ..................................................................................................................................................................48

D. Yapısına Göre Fiiller ...........................................................................................................................................50

E. Fiilimsiler .............................................................................................................................................................51

F. Fiillerde Çatı.........................................................................................................................................................53


IV. İsimler ......................................................................................................................................................................62A. Varlıklara Verilişine Göre İsimler ..........................................................................................................................62

B. Varlıkların Niteliklerine Göre İsimler .....................................................................................................................62

C. Varlıkların Niceliklerine (Sayılarına) Göre İsimler ................................................................................................63

D. Yapısına Göre İsimler .........................................................................................................................................63

E. İsimlerin Çekimlenmesi .......................................................................................................................................63

F. İsim Tamlaması ....................................................................................................................................................63


dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

vi

V. Yardımcı Sözcük Türleri ..........................................................................................................................................72

A. Zamirler ...............................................................................................................................................................72B. Sıfatlar.................................................................................................................................................................74C. Zarflar ..................................................................................................................................................................76D. Yardımcı Sözcük Türleriyle İlgili Uyarılar ............................................................................................................77

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................78

Çözümler .......................................................................................................................................................................81

VI. Görevli Sözcükler ...................................................................................................................................................82

A. Edatlar.................................................................................................................................................................82

B. Bağlaçlar .............................................................................................................................................................83

C. Ünlemler..............................................................................................................................................................83Çözümlü Test ................................................................................................................................................................85Çözümler .......................................................................................................................................................................88

VII. Söz Öbekleri ..........................................................................................................................................................89

A. Tekrar Grupları (İkilemeler) .................................................................................................................................89

B. Bağlama Grupları ................................................................................................................................................89

C. Sıfat Tamlaması Grupları ....................................................................................................................................89

D. İsim Tamlaması ve İyelik Grubu ..........................................................................................................................89

E. Birleşik İsim Grupları ...........................................................................................................................................90

F. Birleşik Fiil Grupları ..............................................................................................................................................90

G. Unvan Grupları ...................................................................................................................................................90

H. Ünlem Grupları....................................................................................................................................................90

I. Sayı Grupları ........................................................................................................................................................90

J. Edat Grupları .......................................................................................................................................................90

K. Fiilimsi Grupları ...................................................................................................................................................90

L. İsnat Grupları.......................................................................................................................................................91

M. Kısaltma Grupları.................................................................................................................................................91

İlgi Grubu (Genitif Grubu) ....................................................................................................................................91

Yönelme Grubu (Datif Grubu) ..............................................................................................................................91

Bulunma Grubu (Lokatif Grubu)...........................................................................................................................91

Ayrılma Grubu (Ablatif Grubu) .............................................................................................................................91

Vasıta Grubu ........................................................................................................................................................91Çözümlü Test ................................................................................................................................................................93Çözümler .......................................................................................................................................................................95

VIII. Cümle Ögeleri .......................................................................................................................................................97

A. Yüklem .................................................................................................................................................................97

B. Özne.....................................................................................................................................................................98

C. Yardımcı Ögeler (Tümleçler) ................................................................................................................................98

IX. Cümle Türleri ........................................................................................................................................................100

A. Yüklemin Yerine Göre Cümleler ........................................................................................................................100

B. Yüklemin Türüne Göre Cümleler ......................................................................................................................100

C. Anlamına Göre Cümleler ..................................................................................................................................101

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

vii

D. Yapısına Göre Cümleler ....................................................................................................................................102

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................104

Çözümler .....................................................................................................................................................................107

Karma Test - I ..............................................................................................................................................................109

Çözümler ..................................................................................................................................................................... 112

Karma Test - II ............................................................................................................................................................. 116

Çözümler ..................................................................................................................................................................... 119

Karma Test - III ............................................................................................................................................................121

Çözümler .....................................................................................................................................................................124

Karma Test - IV ............................................................................................................................................................126

Çözümler .....................................................................................................................................................................129

X. Metin Bilgisi ...........................................................................................................................................................131

Yazılı Anlatım Türleri...............................................................................................................................................131

A. Öğretici Metinler ..............................................................................................................................................131

B. Sanatsal Metinler .............................................................................................................................................135

Anlatmaya Dayalı Edebî Türler ..............................................................................................................................136

Göstermeye Dayalı Edebî Metinler ........................................................................................................................138

Çözümlü Test ..............................................................................................................................................................141

Çözümler .....................................................................................................................................................................144

CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı ..........................................................................................................................147

I. Cumhuriyet Dönemi'nde Şiir .................................................................................................................................149A. Millî Edebiyat Akımına Bağlı Şiir ..................................................................................................................150

B. Beş Hececiler ...............................................................................................................................................153

C. Saf (Öz) Şiir Anlayışı ....................................................................................................................................156

D. Yedi Meşaleciler ...........................................................................................................................................158

E. Toplumcu Gerçekçi Şiir.................................................................................................................................159

F. Garip (I. Yeni) ...............................................................................................................................................161

G. Garip Dışında Yeniliği Sürdüren Şairler (Bağımsızlar) .................................................................................164

H. Maviciler .......................................................................................................................................................167

I. Hisarcılar........................................................................................................................................................167

J. İkinci Yeni ......................................................................................................................................................169

K. 1960-1980 Arası Toplumcu Gerçekçi Şiir .....................................................................................................172

L. Yeni İslamcı Şiir ............................................................................................................................................174

M. 1980 Sonrası Şiir .........................................................................................................................................176

II. Cumhuriyet Dönemi Roman-Hikâye (Anlatmaya Bağlı Metinler) ......................................................................179A. Bireyin İç Dünyasına Yönelen Roman-Hikâye .............................................................................................180

B. Bağımsızlar ..................................................................................................................................................182

C. Toplumcu Gerçekçi Roman- Hikâye .............................................................................................................185

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

viii

D. Postmodern (Soyut/Modernizmi Esas Alan) Roman - Hikâye......................................................................189

E. Yeni Gelenekçi Roman .................................................................................................................................194

F. Cumhuriyet Dönemi'ndeki Bazı Eserler ........................................................................................................196

III. Cumhuriyet Dönemi Öğretici Metinler ................................................................................................................203

IV. Cumhuriyet Dönemi'nde Tiyatro ..........................................................................................................................206

Çözümlü Test - I ..........................................................................................................................................................210

Çözümler .....................................................................................................................................................................213

Çözümlü Test - II .........................................................................................................................................................214

Çözümler .....................................................................................................................................................................217

Çözümlü Test - III ........................................................................................................................................................218

Çözümler .....................................................................................................................................................................222

Karma Test - I ..............................................................................................................................................................224

Çözümler .....................................................................................................................................................................227

Karma Test - II .............................................................................................................................................................229

Çözümler .....................................................................................................................................................................233

Karma Test - III ............................................................................................................................................................234

Çözümler .....................................................................................................................................................................237

ÇOCUK EDEBİYATI

A. Çocuk ve Çocuğun Gelişim Özellikleri ..............................................................................................................243

B. Gelişimin Temel İlkeleri ........................................................................................................................................243

C. Çocuğun Gelişim Özellikleri ................................................................................................................................243

D. Çocuk Edebiyatının Tanımı ..................................................................................................................................246

E. Çocuk Edebiyatının Niteliği ..................................................................................................................................246

F. Çocuk Edebiyatının Hedefleri ...............................................................................................................................247

G. Çocuk Edebiyatının Önemi ..................................................................................................................................247

H. Çocuk Yayınlarında Bulunması Gereken Özellikler ...........................................................................................248

I. Batı Ülkelerinde Çocuk Edebiyatının Tarihî Gelişimi ..........................................................................................250

J. Türkiye'de Çocuk Edebiyatının Gelişimi .............................................................................................................252

K. Çocuk Edebiyatının Kaynakları ...........................................................................................................................255

Çözümlü Test - I ..........................................................................................................................................................271

Çözümler .....................................................................................................................................................................274

Çözümlü Test - II .........................................................................................................................................................276

Çözümler .....................................................................................................................................................................279

Kaynaklar ....................................................................................................................................................................281

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

dizgi

Sticky Note

Marked set by dizgi

1. BÖLÜMESKİ TÜRK DİLİ

3

• Kelime kökündeki ünsüzlerden oluşan sesler yeni kelimede de yer alır, değişiklik ünlülerde olur.

• Malaya dili, Arapça ve birçok Hint-Avrupa dili bu ya-pıdaki dillere örnek gösterilebilir.

Bu dillerde, sözcüğün çekimi sırasında söz-cük kökü değişime uğrar. Çekim sırasında görülen değişikliklerle yeni sözcükler ortaya çıkar. Arapçada "k-t-b kökünden kitab, kâtib, kü-tüb, katab (yazdı)" buna örnek gösterilebilir.

ÖABT Çıkmış Soru

Aşağıdaki eşleştirilmiş dillerden hangileri yapı bakımından benzer değildir?A) Çince – Tibetçe B) Arapça – FarsçaC) Bulgarca – Lehçe D) Portekizce – RumenceE) İngilizce – Flemenkçe

ÇözümYapı bakımından diller üç gruba ayrılır:

A. Yalınlayan (=Tek Heceli) Diller: Çince, Tibetçe, Viet-namca, Baskça gibi.

B. Bağlantılı ve Kaynaştıran (=Eklemeli) Diller:

a. Bağlantılı Diller: Türk dili ve köken bakımından için-de yer aldığı Ural-Altay dilleri ile bazı Asya ve Afrika dilleri gibi.

b. Kaynaştıran Diller: Gürcü, Eskimo, Kızılderili dilleri gibi.

C. Bükümlü (=Çekimli) Diller:

a. Kök Bükümlü Diller: Arapça ve içinde yer aldığı Hâmi-Sâmi dilleri gibi.

b. Gövde Bükümlü Diller: İngilizce, Almanca, Fransızca vb. Hint-Avrupa dilleri gibi.

Çince ve Tibetçe, köken bakımından “yalınlayan”; Bul-garca-Lehçe, Portekizce-Rumence, İngilizce-Flemenkçe “bükümlü diller”den “gövde bükümlü” dillere aittir.

Arapça ve Farsça ise “bükümlü diller”dir ancak Arap-ça “kök bükümlü”, Farsça ise Hint-Avrupa dil ailesine mensup olduğundan “gövde bükümlü” bir dildir.

Cevap B

I. DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI VE TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİARASINDAKİ YERİ

Dil; en geniş tanımıyla duyguları, düşünceleri, güdüleri doğrudan ya da dolaylı olarak aktaran araçtır.

İnsan dilleri; en gelişmiş bildirişim dizgesidir ve bu dizge, çeşitli şekil ve anlam unsurlarından oluşan, sistemli bir yapıdır.

Dil, canlı bir varlıktır. Tüm diller, tarihî akışları içerisinde çeşitli değişikliklere uğramıştır. Bir dilin değişmesi kendi ses ve şekil unsurları içinde olmuştur.

Dil; eski çağlardan beri çeşitli araştırmalara konu olmuş ve bunun sonucu olarak yapı, köken olarak bazı sınıflan-dırmalar ortaya çıkmıştır.

A. YAPI BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİ

August von Schlegel'in yaptığı sınıflandırmaya göre dün-ya dilleri üç gruba ayrılır:

Tek Heceli (Yalınlayan) Diller• Bu dillerde çekim ya da yapım eki yoktur. Kavramları

karşılamak için kelime birleşmelerinden faydalanılır ya da vurgu ve tonlamaya göre anlam farkı sağlanır.

• Sözcükler, cümle içerisinde bulundukları yere göre anlam kazanmaktadır.

• Tibetçe, Çince, Vietnamca, Baskça tek heceli dillere örnek oluşturur.

Eklemeli (Bağlantılı ve Kaynaştıran) Diller• Bu diller çok gelişmiş bir ek sistemine sahiptir. Ke-

limeler yapım ya da çekim eki alarak yeni anlamlar kazanır.

• Kelimeler tek ya da çok heceli olabilir.

Bağlantılı Diller: Türkçe, Moğolca, Fince, Japonca, Korece.

Kaynaştıran Diller: Eskimo, Gürcü, Kızılderili dili.Bu dillerde sözcükler yapım ve çekim ekleri alır. Sözcük köklerine getirilen yapım ekleri ile yeni sözcükler türetilir. Sözcük köklerine yeni ekler geldiği zaman kökte bir de-ğişiklik olmaz.

Çekimli (Bükümlü) Diller• Kelime köklerinin yapım ve çekim sırasında farklı şe-

killere ve kırılmalara uğradığı dillerdir.

• Kelimeler çekime girdiğinde kelime kökündeki ünlü-lerde değişiklik olur.

4

Hin

t - A

vrup

a D

il A

ilesi

KÖ

KEN

BA

KIM

IND

AN

DÜ

NYA

DİL

LERİ (

DİL

AİL

ELER

İ)

Asy

a K

olu

Pehl

evic

e

Sans

kritç

e

Soğd

ca

Fars

ça

Hin

tçe

Erm

enic

e

Taci

kçe

Peşt

uca

Ger

men

Dill

eri

Arap

çaAk

adca

İbra

nice

Hab

eşçe

İngi

lizce

Alm

anca

Flem

enkç

eD

anca

Nor

veçç

eİz

land

aca

İsve

ççe

Sırp

çaR

usça

Lehç

eBu

lgar

caSl

oven

ceHırv

atça

Çek

çeSl

ovak

çaU

kray

naca

Bela

rusç

aM

aked

onca

Fran

sızc

aİta

lyan

caİs

pany

olca

Porte

kizc

eLa

tince

Rum

ence

Çin

ceTi

betç

eVi

etna

m D

illeri

Birm

anca

Tayc

a

Gün

ey v

e O

rta A

frika

'da

Konuşu

lan

Dille

r

Finc

eM

acar

caU

gorc

aSa

moy

edce

Türk

çeM

oğol

caM

ançu

-Tun

guzc

a Ko

rece

Japo

nca

Slav

Dill

eri

Rom

en D

iller

i

Avru

pa K

olu

Ham

i - S

ami D

il A

ilesi

Ban

tu D

iller

i A

ilesi

Çin

Dill

eri A

ilesi Ura

l Kol

uA

ltay

Kol

u

Ura

l-Alta

y D

il A

ilesi

5

B. KÖKEN BAKIMINDAN DÜNYA DİLLERİ

Hint - Avrupa Dil Ailesi

a. Asya Kolu: Farsça, Hintçe, Ermenice

b. Avrupa Kolu: Germen Dilleri:

• İngilizce, Almanca, Flemenkçe (Belçika'da ve Hollanda'nın bir kısmında kullanılan dil)

Romen Dilleri:

• Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce, Latince

İslav Dilleri:

• Sırpça, Rusça, Lehçe (Lehistan bölgesinde kullanılan dil)

Hami - Sami Dil Ailesi

Arapça, Akatça, İbranice, Habeşçe

Bantu Dilleri Ailesi

Güney ve Orta Afrika'da yaşayan Bantuların dilleri bu grupta bulunmaktadır.

Çin Dilleri Ailesi

Tibetçe ve Çince bu grup içerisinde yer almaktadır.

Ural - Altay Dil Ailesi

1. Fin - Ugor Dilleri• Fince• Macarca• Ugorca

1. Türkçe2. Moğolca3. Mançu - Tunguz4. Korece5. Japonca

2. Samoyed• Samoyedce

Altay DilleriUral Dilleri

Ferdinand Johann Wiedemann (1805 - 1887) Ural - Altay dil grubu üzerine çalışmış, önemli özelliklerini madde hâlinde sıralamıştır.1. Ural - Altay dillerinin en önemli özelliği ses uyumu-

nun olmasıdır.2. Belirtme edatı göreviyle sözcüklerin başına getiri-

len ulamalar yoktur.3. Sözcük türetimi eklerle yapılırken köklerde değiş-

me olmaz.4. İsim çekiminde iyelik ekleri kullanılır.5. Sıfatlar isimden önce kullanılır.6. Bu dillerin çoğunda olumsuz eylem için başka bir

fiil kullanılır.7. Fiil şekilleri oldukça zengindir.8. Soru ekleri bulunmaktadır.

Ural - Altay Dil Ailesi Üzerine Yapılan Önemli Çalışmalar

Ural - Altay dil ailesi üzerine çalışma yapanların ba-şında İsveçli Philipp Johann Tabbert Von Strahlenberg(1676-1747) gelmektedir. Rus Çarı'na takdim etmiş oldu-ğu Sibirya ve Orta Asya haritası ile dikkatleri çekmiştir. Ele almış olduğu "Türkiye Türkçesine Asya ve Avrupa'nın Kuzey ve Doğu Kısımları"adlı eserinin 13. bölümünde Türklerden kalan yazıt ve mezar taşlarından söz etme-siyle Türkoloji açısından önemli bir yere sahiptir. Eser, aynı zamanda Yenisey Yazıtları hakkında ilk bilgileri vermesi bakımından önemlidir. Strahlenberg, eserin-de Türk dilleri arasında Çuvaşça ve Yakutçadan da söz edip dillerin sözcük listelerini eserinde vermiştir.

Bu alandaki önemli diğer bir araştırmacı ise Daniel Gott-lieb Messerschmidt'tir (1685-1735). Kaleme almış oldu-ğu "Sibirya Boyunca Keşif Seyahati" adlı beş cilt hâlinde yayımlamış olduğu eseri, Türkoloji açısından önem taşır. Yenisey Yazıtları hakkında bilimsel olarak bilgi veren kişi Messerschmidt'tir.

Rus araştımacı Nikolay Mihayloviç Yadrintsev (1842-1894)ise ilk Orhun Abidesi olan "Köl Tigin Abidesi'ni" bulmuş, sonrasında "Bilge Kağan Abidesi"ni de gün ışığına çıkar-mıştır. "Tonyukuk Abidesi" ise 1897 yılında Yelizaveta Klements tarafından bulunmuştur.

C. ALTAY DİLLERİ TEORİSİ

Altay dillerinin "Türk, Moğol, Mançu Tunguz, Kore, Japon" ortak bir kaynaktan geldiğini savunan ve bu görüşü tespit etmeye çalışan teoriye Altay Dilleri Te-orisi denir. Bu dillerin kültür unsurlarını araştıran bilim koluna Altayistik, bu kültürü araştıran bilim adamına da Altayist denir.

Finli Gustaf John Ramstedt karşılaştırmalı Altay dil ekolünün kurucusudur.

Ramstedt, ilk çalışmasını Fin - Ugor dilleri üzerine yaptık-tan sonra Moğol ve Türk dilleri üzerine çalışmıştır. Rams-tedt Mongolistik üzerine çalışmıştır. Ramstedt Mongolis-tik kurucusu kabul edilir. Ramstedt Türk diyalektlerinden Nogay ve Kumuk Türkçeleri üzerine de çalışmalar yap-mıştır. Ramstedt Altay dillerini ortak bir kaynaktan yani Ana Altaycadan getirmiştir. Ölümünden sonra basılan "Altay Dilbilimine Giriş" adlı eseri Türkçe, Moğolca, Man-çu - Tunguzca ve Korecenin ses ve şekil unsurlarını kar-şılaştırmalı olarak ele aldığı en önemli eserleri arasında yer alır.

Wilhelm Schott'un Tükçe ve Çuvaşça için oluşturdu-ğu denkliği, Ramstedt ileri bir aşamaya götürmüştür. Çuvaşçadaki gibi Moğolca "r" ve "l"nin, Türkçe "z" ve "ş"ye denk olduğunu ilk kez Ramstedt ortaya koy-muştur.

sinif ÖĞretmenlİĞİ - pegem.net 1... · katabolizma (yadımlama = disimilasyon): komp-leks...

Documents