słownik języka polskiego, part 4, k-m

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

xK

K – znak kszta=tem nie podobny doinnych ]mo/e do R\, ale ma=a litera K ]k\ jest bardzo podobna do ma=ej H ]h\,zw=aszcza w kaligrafii, i d{wi"ki te przechodz' jedne w drugie.W pisowni, oba znaki s' pomocnicze – u/ywane do zmiany s'siaduj'cych z nimi d{wi"k[w liter, przez to same oba s' czasami nieme&ang. honest }onest|,ang. honour }one&|,lit.-pol. Holsza – Olsza,>redniow. ang. knagge ˘ ang. nog

¯ niem. nagel ]gw[{d{\ OA,ang. know }nou|,nord. kleif ]klif\ – Leif,w Europie Wsch. jeszcze w XVI w. ]po 1500 A.D.\ pisano Dorkgewicz, Dowkgird, Kgedroit ]tak w1528 A.D.\, a isl. fakr ]ko<\ ˘ wo=. 1289 far.Pomocniczym znakiem jest tak/e I, w j"zykach s=aw. zmi"kczaj'ce poprzedzaj'ce je sp[=g=oski, np.si ^ >, ni ^ <, ci ^ :, zi ^ {&si" }>"|, nie }<e|, ci" }:"|,ziemia }{emia|przej>cia&H ]Ch\KC ]Cz\TJHGKC

KCczasem na linii pol.-ros.kwiat – cwietlik – lic(o – licz-ba(y:Kiry=, kirilica – Cyryl,w j. =ac., franc. i ang. nagminna pi-sownia d{wi"ku k przez C; w innych j"zykach tak/e;w j. ang. Khruschev ]Chruszczow\, Kharkov ]Chark[w\K w miejsce C

KChH, ˚]litera\ Ccz"ste, pospoliteniem. kren – pol. chrzans=aw. kamo – chan>redniow. stomak – ang. stomach>redniow. ]1281\ XV w. chobilnici

– kobylniki ]pasterze stad koni\Krystyna – Chrystiank=opot(y – ros. ch=opotystaroros. ch – k ]ko, ku, do\staropol. kliszka – chyszka ]latryna\herd ]stado\ – kierdelcz"ste CH ^ K lub CZ w wymowie w j. angielskim

KG?, KCzfranc. galoches – kaloszeros. legko – pol. lekko –

ros.-pol. legcze, l/ejstaropol. grta< – krta<wi"cej ˚]litera\ G

K, QCzgr. kerasion – czere>nia, AEY,

ang. cherry }czery| ]wi>nia\=ac. caput ]g=owa\ – czapka, ros. szapka

=ac. quarta ]pars\ – czwarta ]cz">:\anglosas. finc ]zi"ba\ – ang. finch

niem. finkdzik – dzicz, kwik – kwicze:=uk – =ucznik, milk – mlecznyr"ka – r"czny, tokarz – toczy:znak – znaczenie,lik – lic(o – licz-ba(y:i wiele innych

KQ, kwqu UWnagminnie w t=umaczeniach z j. =ac., ang. i innych ¯=ac. quarta pars – czwarta cz">:& kwadrans ¯ =ac. quadrans ]czwarta cz">:\kwadrat ¯ =ac. quadratus ]czworo-boczny\,kwadrupla, kwadrupleks, kwalifika-cja, kwantum, kwarantanna, kwarc, kwarta, kwarta=, kwatera, i inne oraz ich pochodne

KG ˚]litera\ GKJ

kak – jakKasper – Jasperoko – hiszp. ojo, ang. eyestaropol. doj'd – dok'dstaropol. jam(o – kam(o ]dok'd\

KS, Szgr. Keltoi – Celt }selt, kelt|=ac. caput ]g=owa\ – ros. szapka, pol. czapkaw"g. Koloman – Salomons=aw.-ros. iska: ˘ staropol. isseczs=aw. so` – =ac.-ang. co`lit. òs, às – pol. àkptak – ptaszek, g=uptas

K nieme ]tak i podobnie ˚H; HK\isl. fakr ]ko<\ – wo=. far>redniow. ang. newe ]new; nowy\ ˘

staropol. knawy ]guz, nowotw[r\ang. knee ]kolano\, kinfe ]n[/\,

knowledge ]wiedza\ang. lappet – niem. klappeniem. leim – staropol. kley, kleg=ama: ˘ k=ama:=ono ˘ k=ania: si", sk=on=oda ˘ k=odzisko ]miejsce =owienia ryb\nieci: ]podpala:\ ˘ kmie: ]ch=op\cz"ste w zapiasch 16-go wieku,np. 1528& Darkgiejewaa wodowa,Kgedroit, Dowkgird

k 1. uuryk – krzyk ˘ kukuryku,urok – krok ˘ uroczysko,urwis – krwis]ty\

2. nie, bezkubrak ¯ nie % ubra % nie

3. wy`kruczek ^ wybieg, wykr"t,krosta ^ wyprysk, wyrost

4. k, ko, ku ^ do, na ˘ cze=owieki inne

staropol. k& 1. przy czasownikach wskazuje na

kierunek ruchu do miejsca&

1.a. i>:, przyj>:, dowie{:, uciec,pos=a:, itp.

1.b. przy czasownikach& przy`przy-bli/a:(='czy:(=o/y:,

1.c. przy czasownikach& sk=oni:,schyli:, podnie>:,

1.d. przy czasownikach&w(ob(na-wr[ci:,

1.e. przy czasownikach&garn': si", przytuli:,

1.f. przy czasownikach& bra:,wzi':, przyj':,

1.g. przy czasowniku by:,2. w wyra/eniach dotycz'cych

uwzgl"dnienia kogo>, czego>,3. w wyra/eniach dotycz'cych

• czasu& do, a/, oko=o,• celu& dla, celem,• przyczyny& na, z powodu,• okoliczno>ci towarzysz'cych,

4. w utartych zwrotach& ponadto,opr[cz tego, do tego jeszcze.

w Ss 1953 ponad 11 kolumn cytat[w.`ka 1. s=aw. c[rka, przyrostek w

zdrobnieniach s=[w rodzaju /e<skiego ]gdy rzecz o osobach\, i rodzaj nijaki o przedmiotach, rzeczach martwych,

2. zdrobnienie,3. l/ejszy gatunek, np.

ksi"ga ˘ ksi'/ka,opera ˘ operetka,

4. czyni:, robi:, uprawia:&kosiarka, /niwiarka, spawarka, tokarka, w"dka; orka, m=ocka,

5. narz"dzia i przybory&nitka, w"dka,

6. tworzywo& laska, deska,belka ]glina, plastelina\,

7. owoce i warzywa& marchewka,pietruszka, porzeczka, poziom-ka, rzodkiewka, >liwka, gruszka, truskawka.

8. twarde lub mi"kkie&kamie<, pa=ka,

9. nazwy odzie/y i okry:& burka,kurtka, marynarka, plandeka,

10. rzeka, ciek ˘ liczne nazwy ma-=ych rzek, Oka, Wis=oka, i wiele innych, ma=ych& Baszenka, Bia=-ka, Brzoz[wka, Derewenka... itd.,

11. ziemia ˘ ='ka, Polska˚ziemia

kabak szynk.ros. kabak.

kaba=a 1. wr[/ba z kart,2. intryga, k=opot.hebr. kabala, qabbalah]wiedza otrzymana, tajemnicza dok-tryna, religijna filozofia na bazie interpretacji Pisma\=ac. cabbala, ang. cabalastaroros. kovola-kobola ˘Kobolin ]Kabalin\.

kaban tur. wieprz, dzik.znaczenie z Turcji do Rosji, a z Rosji do Polski.


xkabaret uboga tawerna z ta<cami

i >piewami.norm.-franc. cabaret.

kabat xstaropol. 1424 i 1434 kabath,1443 y kabatha, 1445 kabata, 1446 catabka,1472, nye vkradlem cabath', ca 1500 k'bath jopula ˘ kabath, k'bath, cabath, cabat –1. rodzaj opi"tego, kr[tkiego p=aszcza,

cz"sto pikowanego, rodzaj kurtki,2. wi"zienie.

kabel lina, splot sznur[w, drut[w.=ac. capere, starofranc. cable i >redniow. ang. cable, cabel,ros. kabel;.

kabinaang. cabin ¯ >redniow. ang. caban ¯ starofranc. caban,cabane ¯ =ac. capanna ]chata\,niem. kabine.

kab='k gi"ty pr"t w postaci =uku,do='czony prostopadle do ostrza i styliska kosy, by zbo/e, trawa, pada-=y r[wno po ich >ci"ciu. podchwyt.`='k ¯ =uk ¯ uk ]chwyt\, Å, ´ ¯ U.s=owotw. pokr. ˚pa='k, paj'k ¯ j': ]chwyci:\, b='ka: si" ]kluczy:, nie prosto do celu\.

kabotyn cz=owiek lubi'cy tanieefekty, zgrywaj'cy si"; efekciarz, komediant.niem. herumziehender ˘herum-ziehen, starofranc. cabotin ˘ cabotiner.

kabura futera= sk[rzany do rewol-weru lub pistoletu.niem. pistolentasche,ang. holster ]for a pistol\, ros. kobura-kobura, OA.

kabza kiesa, torba, woreczek napieni'dze, sakiewka.Kabza mylona z kobz' bo mieszek dud sta= si" kobz' – strunowym instrumentem muzycznym.kobza – dudami ¯ s=aw. du: ]d':\. hebr. saq ]w[r, worek\ ̆ gr. sakkos ̆ =ac. saccus ˘ anglosas. sacc ˘>redniow. ang. sac, sak,ang. sack,ros. mewok-mieszok, kul;-kul.

¢kacap Rosjanin, Moskalang. Moscovite,ukr. kacap-kacap.

kacerz ¯ kat$†kacemistrz ten, kto >ciga i s'dzi

kacerzy, inkwizytor.staropol. 1484 ma byczi povy-edzian y vydan kaczermisth-rzowy, ca 1500 kacermystrz inquisitor hereticorum. =ac. inquisitor ˘ starofranc. inquisiteur ˘ ang. inquisitor, ros. posledovaetl;-posledowatel.

†kacer-z(ny(owa:(stwo odst"pca

religijny, odszczepieniec, heretyk; bezbo/ny, wyst"pny.staropol. kaczerni – kaczerny.staropol. 1398 kaczeruyessz ˘karerowacz – nazywa: kacerzem,przezywa:, l/y:.staropol. 1413(14 secta kaczer-sthva, 1461(67 przewrothnoscz caczerstwa perversitas heretica, 1484 aby zadny kacerz albo thez podezyrany o kaczersthvye, albo zesromoczony nye przymovan zadnym obyczayem w then tho zakon, ca 1500 k'czerstwo heresis; chczy'cz to kaczyrstvo s korzenya skazycz...; to ystne kacerstwo vro-czylo szye ˘ kaczersthvo, kaczer-stwo, kaczyrstwo, caczerstwo –

herezja, odszczepie<stwo. =ac. haeresis,starofranc. i >redniow. ang. heresie,ang. heresy, ros. eres;-eres.staropol. y kaczerzof, 1461(67w cacerzach in heretics; kacze-rzom, y kaczerze, 1484 aby zadny kaczerz... nye przymovan... w then tho zakon, XV w. kaczerze hereticy, ca 1500 k'czerz talis ut hereticus ̆ kaczerz, k'czerz, cacerz –

odst"pca religijny, odszczepieniec, heretyk, niewierny,

gr. hairetikos ]zdolny wybiera:\ ¯ hairein, p[{no=ac. haereticus ˘ franc. heretique; >redniow. ang. heretike ˘ ang. heretic, ros. eretik-eretik.

†kachel kafel.staropol. 1494 pro kachle ]za kafle\ ˘ kachel ¯ niem.=ac. testa figlina, franc. carreau, niem. kachel,ang. ]Dutch or glazed\ tile, ros. izrazec-izrazec.

kacykkaczan g='b kapusty, kukurydzy.kaczat hu>ta:, ko=ysa: kahat;.kacz-ka(or zool. Anas domestica.

kacz czyt. wspak ˚czak]ang. chuck – gdaka:\,g¶dak¶a: ˘ dak ]ang. duck – kaczka\, wi"cej o metodach tworzenia ˚012.tak/e kaczka ¯ =ac. aqua ]woda\ ˘ ak.Arch. pol. 'ty, niem. ente,gr. nessa, =ac. anas, anatis,lit. antis, ros. utka,staropol. 1472 kaczka aneta;staropol. nye spaszl pschenicze caczkamy y szwynyamy ˘kaczka, caczka. ˚kaczor.

†kaczma karczma.†kaczonek bot. kosaciec, Iris L.

staropol. ca 1500 kosz'czyecz vel k'czonek gentina.ang. iris, ros. iris-iris.

†kaczor samiec kaczki, Anas mas.

staropol. XV w. kaczor anas.ca 1500 kaczor anetarius.ang. drake ]a male duck\, ros. selezen;-seleze<.

kaczeniec bot. Caltha palustris L.staropol. 1460 kaczynyecz ane-tharia. staropolskie YE.w Ss 1953 pod has=em «kaczyniec».

†kaczyce bot. Herniaria galabra L.staropol. 1472 kaczycze centum grana.

`kada ]obce\ procesja, parada.kawalkada.ang. `cade.

kadencja=ac. cadere ˘ cadens,niem. kadenz.

kadet ucze< szko=y wojskowej.franc.-ang. cadet.

kad=ub tu=[w; cia=o cz=owieka lubzwierz"cia bez g=owy i ko<czyn.kad ^ tu; =ub ^ =[w BW.kud ˘ kad, k'd, k"d ˘ sk'd, k"dy tutaj, t"dy,staropol. 1466 cadluby, 1494 car-luby, kadluby ˘ cadlub, kadlub, carlub – pie< drzewa wewn'trz wy-

dr'/ony, naczynie z wydr'/onego pnia, beczka.

†kad=ubek naczynie z kory drzewnej.staropol. kad=ubek, ka/ub,kazub(ek.

†kad=ubka {r[d=o, pewnie ocem-browane wydr'/onym pniem,mo/e te/ i od rzeczownika kad=ubek.staropol. XIV w. qui fons cadlub-ka vocatur.

kadra zesp[=.=ac. quadrum ]kwadrat\,ital. quadro, franc. cadro,ang. cadre, ros. kadry.

kaduk 1. diabe=, 2. epilepsja,3. spadek bez dziedzica.

kadzi-:(d=o czad, KCz, D ˘ Dz.wo=. 1289 s kadily ]z kadzid=a-mi\, mazur. kadily ]kadzid=ami\, K ˘ Cz.1. staropol. offyerowany bødø... dwa dzyesøtky byeli scropyoney oleyem kv kadzenyv bozemu ]dwa dziesi'tki “bieli” – bia=ek, sk[rek z wiewi[rek b"d'cych walut' czas[w\, palonych na o=tarzu, w obecno>ci kap=ana, “ku kadzeniu bo/emu”, poza tym, zabijane /ywe stworzenia& wo=y, koz=y, owce, ptaki, i palone na o=tarzach, z polecenia kap=ana mieni'cego si" reprezentowa: boga, i ku jego zadowoleniu.vczinycze offyerø bogv w }o|byatø zapalnø..., kadzøcz wonyø chatnø ]adolentes odorem suavitatis\ panv z wolow albo z owyecz.na poczøtkv myesyøcza offye-rvicze obyatø zapalnø panv& s stada czelcza dwa..., baranow...


xsedm..., a dzesyøtø czøscz... byeli... w swyøtini, obyatø zapalnø przechøtney wonyey kadzidlney.polozy ¢kadzilnye rzeczi ]ponent thymiama\... a obyati zapaln na oltarzv; obyetowal... y kadzidlne rzeci zegl ]thymiama succendebat\ na wisokoscyach.offyerowal... skopy ku obyecze kadzylney ]obtulit... arietem in holocaustum\.a wszystek skop spolu sezze na oltarzv, p}r|zeto ysze bila obyata kadzylna ]quod esset holocau-stum\.y zakadzy na oltarzu kadzylnich obyet.wezmy... czyelcza... a skopu ku obyeczye kadzylney –

sw'd spalenizny – palonego cia=a – mo/na sobie wyobrazi:.

2. staropol. kadzycz –pali: /ywice, zio=a i inne, nape=nia-j'ce powietrze wonnym dymem.

staropol. kadzenie, kadzienie –obrz"dowe spalanie kadzid=a.

staropol. cacydlo a mirrø ]kadzid=o i mirr"\, w myasto kadzydla ]zamiast kadzid=a\, offyerowano kadzidlo]incensum\ ˘ kadzid-=o(lny1. specjalny gatunek /ywicy, albo

mieszanina /ywicy i zi[=, spalane przy obrz"dach religijnych dla uzyskania wonnego dymu,

2.1. bot. Melittis Melissophyllum L.,]le>ne, polne\ kadzid=o,staropol. 1437 leszne cadzidlo melissa, ca 1460 cadzidlo me-lissa siluestris, 1467 kadzidlo melissa,

2.2. bot. Anthriscus silvestris Hoffm.polne kadzid=o, staropol. 1437 polne kadzidlo fistula pastoris,

2.3. bot. Lycopus Europeaeus L.,psie kadzid=o,1472 psye kadzidlo spina lupi,

2.4. bot. Senecio Sarracenicus, >wi-nie kadzid=o, 1437 swine kadzidlo consolida sarracenica, 1460 swynye kadzydlo consolida saracenika.

staropol. kadzylnycza, kadzilnicza – kadzielnica, naczynie do palenia kadzid=a przy obrz"dach religij-nych, dla uzyskania wonnego dymu, trybularz.

staropol. maszcz kadzydlna, oltarz kadzydlnych rzeczy y olay pomazanya, y kadzydlnee rze-czy z wonyøczych rzeczy; chcyal obyatowacz kadzidlo na oltarzu kadzidlnem; ozias... obyatowal kadzidlo... nad oltarzem kadzidl-nim ˘ kadzidlny, kadzidlni –maj'cy zwi'zek z kadzid=em.=ac. turibulum.staropol. o(po(za•kadzi:,

podkadza:,kadzøcz wonuø ]kadz'c woni'\,kadzidlem nye kadzily,1477, ¢kaczydl'. =ac. incense ]z=o>ci:\ ̆ incendere ̆ =ac. incensus ̆ p[{no=ac. incensum ˘ starofranc. i franc. encens,>redniow. ang. ansens, encenz,ang. incense, staroros. ladon=-=adon, ros. ladon-=adon, fimiam ˘ kurit fimianom ]kadzi:\, ka-dilo fimiqmnik ]kadzielnica\.

†kadzidlnik trzy nazwy botaniczne&1. Melittis melissophylum L.,

kadzydlnik – Melissa Silvestris,kadzidnyk – Melissona Montana&ca 1465 kadzydlnyk melissa silvestris, 1472 kadzidnyk melissana montana,

2. Sonchus oleraceus L. – mlecz zwy-czajny, 1472 Scariola agrestis – kadzidlnik,

3. Salvia pratensis – sza=wia polna,Salvia agrestis – kadzidlnik&1472 kadzidlnik saluia agrestis.

kad{ 1. okr'g=y, szeroki, odkryty,drewniany pojemnik z klepek zwi'-zanych obr"cz', o p=askim dnie,2. podobnie wielki, odkryty pojemnik z metalu, kamienia, itp. jak do prania odzie/y; ceber, szaflik ]r[/nica& ceber i szaflik maj' uchwyty\.wg mSjp 1969& «du/e naczynie, cz"sto w kszta=cie >ci"tego sto/ka, maj'ce zastosowanie w gospodarstwie domo-wym, w przemy>le hutniczym, farbiar-skim, browarniczym itp.» ‹=c.›i ma by: z j. =aci<skiego;Swo 1980 nie zwiera has=a kad{.gr. kados ]becz[=ka, dzban\ ˘ros. kadilo, kadka.staropol. gorøczego olegu f kacz bil nalacz, 1465 doleum albo kadz, 1494 cervise albo duze kadzy; pro cervisia braxanda y dwye kadzy; w kadzy; trzy kadzy, ca 1500 dolium kadz; yschby czyalo yego olyey-em... lyeczyly, wszadzyly y v k'dz ]in arcam\ peln' oly' ̆ kadz, k'dz, kacz – rodzaj beczki.>redniow. holend. tubbe,>redniow. ang. tubbe, ang. tub.

kafar niem. keffer.kafel niem. kachel.kaftan ciep=a kurtka bez r"kaw[w.

tur. quaftan ]z d=ugimi r"kawami\, ang. caftan, kaftan,staropol. ca 1500 kawthan, WF –

rodzaj p=aszcza.kagan-iec(ek uchwyt.

staropol. caganyecz, cagancze lucibula, kaganyecz lucibulum, tham yest kaganyecz y myszka,videlicet kaganyecz, 1495 sex kaganczow, XV w. caganyecz,ca 1500 k'g'nyecz lucibulum,ca 1500 kaganycze lampades ˘

caganyecz, caganecz, kagany-ecz – >wiecznik, lichtarz,

koszyczek metalowy na >wiec" czy lamp", kaganek.

kaja: ]si"\ umartwia:, pokutowa:,/a=owa: za grzechy, bi: pok=ony, korzy: si" przed. odwr. kala: ]ka=\.staropol. vslisew to crol Ezehias y usicek lud jego... kaiøch ydehø, pospesihø sø do coscola na modlituø pred boga usemogøcego ]s=ysz'c to kr[l Ezejasz i wszystek lud jego...\, Judas item confitens, kaiøczy; ale w pecle kto se bødze kaiacz; y kayacz szye tobye; a ne bødze se kayacz; kayøczi; y kaial syø; a kaial syø barzo przed panem bogem; a kilekolykrocz kaialy syø ̆ kayacz, kaiacz ]szye, se, sø, syø\ –1. /a=owa: swoich czyn[w, objawia:

skruch", pokutowa:,2. spowiada: si", wyznawa: grzechy.

kajak ¯ eskimos.kajdany wi"zy, p"ta.

¯ Kojdan, tatarski chan.staropol. ˚kuna – okowy, kajdany.

†kajman krokodyl.>redniow. =ac. cocodrillus,starofranc. cocodrille,>redniow. ang. cocodril, cokadrill,ang. crocodile,ros. krokodil-krokodi=.

kajuta†kak jak, JK, ¯ s=aw.-ros. kak.kaka: wydziela: ka=, wulg. sra:.

staropol. bo og[lnoeurop.kakao†kaki 1. jaki(/, jak wielki,

2. jakikolwiek, jaki>.staropol. kakecz, kaky, kakey, kake, kaka, kakye ]jakie/, jaki, jakiej, jaka, jakie\.

†kakikole,kakikoli jakikolwiek,jaki>.staropol. kakeykolye, o kakykoly gwalth, 1471 kakymkoly chczie. =ac. quilibet, quicumque,ang. whaetver, ros. kakoj by ni-kakoj by ni, kakov by ni-kakow by ni.

¢kakos gr. z=o.†kako(/ 1. jak(o, w jaki spos[b,

2. poniewa/, 3. /e.staropol. kako, cacosz, kakosz,w Ss 1953 blisko 6 kolumn cytat[w.

†kako-by(:(:by pyta o spos[b&jakby, w jaki spos[b,¯ s=aw. kak ]jak\, JK.staropol. kakoby, kakobi ]kako-bychmy, kakobysmy\, kakocz, kakoczby.staropol. kakoby wiele – ileby.=ac. quomodo,ang. as if, which way$, ros. kak budto-kak budto.

†kako:kol-i(e 1. chocia/,


x2. w jakikolwiek spos[b, w jakim-kolwiek charakterze.staropol. kakoczkoly.

†kakokoleby chocia/by.staropol. tocz gest tak rzeczono, abichom nygdi sy' doschlimy a sprawyedliwimy nye czinili ny myenyli, cakocole vyele y cz'sto dobrze bichom czinili. =ac. quamvis.

†kakokol-i(wiek, kakoli 1. chocia/,2. jakkolwiek, w jakikolwiek spos[b.

†kakokoliby chocia/by.staropol. kakokolyby.

†kakokolwie chocia/.staropol. kakokolvye. =ac. quamvis, quamquam, etsi.ang. although ]in spite of the fact that\, ros. ne smotrq na to hto, esli i-iesli i.

†kakole 1. w jakikolwiek spos[b,jako>, 2. jak, jakkolwiek.staropol. kakoel, kakolye.

†kakoli 1. chocia/, 2. jakkolwiek,w jakikolwiek spos[b.staropol. kakoly.

†kako/ jak, w jaki spos[b.kaktus =ac.-ang. cactus,

gr. kaktos ]k=uj'cy\.kala: i kaja: grzeszy: ¯ ka=, brud,

nieczysto>ci i /a=owa: za grzechy.staropol. 1456 kalay' sze ̆ kalacz –

brudzi:, tarza: w b=ocie.kalafiorkalafonia¢kalak pers.-tur. niekszta=tny,

u=omny.pol. kaleka AE ˘ ˚ka-leka(rz.

kalambur gra s=[w o podobnymlub identycznym brzmieniu.franc. calembour.

¢kalancza wie/a stra/nicza ros. kalanha.

†kalann-ik(y, kalenn-ik(ynale/'cy do kr[lewskiej ludno>ci s=u-/ebnej, zamieszka=ej w kilkunastu wsiach ziemi halickiej i lwowskiej.staropol. 1447 kallenik, 1462 calan-nyk, 1440 callanny, 1441 kallanny albo illiberos, 1443 ne bil kalenni, 1447 calanich, homines calanni-ch,1451 sex hominibus kalanich, 1452 homo est tributarius albo kalanny.staropol. 1454 kalanstwo ]kala<-stwo\ – rodzaj s=u/by dla kr[la. ¯ gr. kalein ]proklamowa:, og=asza:, oznajmia:, obwieszcza:, obwo=ywa:\.

†kala<stwo ˚kalannik.kalarepa Brassica oleracea, warzyw-

na ro>lina dwuletnia z rodziny krzy-/owych, o jadalnym zgrubieniu =odygi; odmiana kapusty ogrodowej.=ac. caulis ]kapusta\ % rapa ]bru-kiew\ ˘ ital. cavolo rapa, ang. kale, kail; cole, szkoc. kale,

kail, odmiana cole ]kapusty\, ros. kudravaq kapusta-kudrawaja kapusta ]czerwona k.\.

kalcyt spat wapienny, pospolityminera=.

kale-ka(czy: ]si"\ros. kal≠ka-kaleka,staronord. skatha ˘ >redniow. ang. scathen ˘ ang. scathe ]kaleczy:\.

kalendarz rachuba czasu oparta naokresowo>ci zjawisk przyrody; sys-tematyczne powtarzanie ich zwane rokiem, sztucznie dzielonym na 12 miesi"cy obejmuj'cych 365 dni, po ok. 30 dni ka/dy.hist. pierwszy dzie< miesi'ca w kalendarzu staro/ytnych Rzymian.W Íredniowieczu obowi'zywa= kalendarz julia<ski, ko<cz'cy rok 24 marca, po kt[rym nast"powa= 25 marca – Nowy Rok ]dniami przesile< s=onecznych by=y 24-te dni miesi"cy& 24 marca, 24 czerwca, 24 wrze>nia, i 24 grudnia, mniemano\.25 grudnia – Bo/e Narodzenie,25 marca – Nowy Rok,24 czerwca – >wi"tojanki,ok. 25 wrze>nia – hebr. Nowy Rok,Rosz Haszana, z dniami zmiennymi.Marzec by= pierwszym miesi'cem roku, luty – 12-tym.Jesieni' 1582 r., papie/ Grzegorz XIII wprowadzi= ulepszony kalendarz, zwa-ny gregoria<skim. Z dotychczasowego wyci"to 10 dni, po 4 pa{dziernika nast'pi= bezpo>rednio 15 pa{dzier-nika 1582.W Polsce nowy kalendarz, gregoria<-ski wprowadzono w 1586.s=owotw. pokr. kol"da – pie>< religij-na, ludowej tw[rczo>ci, zwi'zana ze >wi"tem Bo/ego Narodzenia.staropol. minucyje – kalendarz.staropol. kalendy, kalandy –pierwszy dzie< miesi'ca w kalenda-rzu staro/. Rzymian.staropol. obyati kalendowe ˘kalendowy – zwi'zany z kalendami.=ac. calendae, kalendae ]kol"dy\, calendarium ]ksi"ga rachunk[w, kont, oblicze<\,>redniow. ang. i ang. calendar,ros. kalendar;-kalendar.

†kale< b=oto, bagno, bajoro.staropol. kalyen, kale< ka=.ang. mud, moor, fen, swamp, ros. boloto-bo=oto, il-i=, tina-tina.

kalesony bielizna w kszta=ciespodni, noszona pod spodniami w okresie zimy.ang. drawers, underpants,ros. kal;sony-kalsony.

†kalet-a(ka(nik woreczek napieni'dze.staropol. jakom ya... nye szyanl... kalyethy s paschem, s pyenyandz-

my gothowymi, 1445 caletham cum cultello, 1485 kalethnyk, 1491 caletha,1500 caletham ̆ kalyetha, caletha.staropol. 1436 kalithnik, 1436 caleth-nik, 1439 caletnik, 1485 kalyethnyk, 1486 peratore albo kalethnyk –

rzemie>lnik wyrabiaj'cy kalety.staroros. kalita-kalita, EI.

kaliber†kali: brudzi:, tarza: w b=ocie;

tak i o /yciu rozwi'z=ym.¯ kala: ¯ ka=, EI, L+, ˚kala:.staropol. o(po(s(za•kali:,kala:, po(s•kala: ]\, s ]\,=ac. maculare, libidine oblinere,ang. to soil, ros. pahkat;-paczkat.

kali: roz/arza: do czerwono>ci.=ac. calor ]gor'co\,kalit ]do zapalania\,ros. kalit;.

¢kaligi obuwie pielgrzym[w,buty z niskimi cholewami.staroros. kaligi-kaligi,ros. obuv; palomnikov.

kaligrafiakalina gat. krzewu,

bot. Viburnum opulus L.staropol. 1437 calina lentiscus, 1437 kalina labrusca,1460 kalina cimux; kalina iurina, ca 1465 calyna berberus; kalyna yriana, 1466 labrusca vlg. zymo-stradka albo kalyna, 1471 kalyna albo polne wyno labrusca, 1472 kalina kalixtus, 1475 calyna lenti-scus, ca 1500 kalyna cinus ˘kalina, kalyna, calyna.franc. obier,niem. wasserholkunder,ang. guelder-rose, snowball tree, ros. kalina-kalina.

†kalinka bez koralowy,Sambucus racemosa L., ˚bez.staropol. 1472 kalinka calictus.

kalipso ˚orchidea, storczyk.†kalisko b=oto, ka=u/a, wg Ss1953,

gdy sko ]stare, wielkie\ ˘ rozlewi-sko, bagnisko, trz"sawisko, i inne.staropol. 1425 calisco volutabrum, 1450 limosus vlg. kalysko, in quo porci volvuntur, ca 1455 kalysko,ca 1500 k'lysko vel k'lvz' voluta-brum. ˚ka=.

†kaliszcze trz"sawisko, bagno,topielisko, ¯ ka= ]b=oto\ % szcze]ma=e\ ˘ szczeg[=, szczeka:, i in.nazwisko Kaliszczak.

†kal-i/dy(/dy jaki(kt[ry-kolwiek,wszyscy, bez wyj'tku, bez r[/nicy, ka/dy. ˚koli/dy ^ kol/dy, OA.staropol. 1426 kalyszdy, kalysdy, ca 1428 przeth kalysdym sszøndzø; ot kalisdego policzka; s kalischdey wloky; ot kaliszdego konya; oth


xcalisdey zley milosczy ˘ kalysz-dy, kalysdy, kalisdy, kalischdy, kaliszdy.staropol. kal/dy, koli/dy, kol/dy. ang. every, each, everybody, everyone, ros. ka'dyj-ka/dyj, vsqkij-wsiakij.

kalka franc.†kalkatar tlenek /elaza, FeO

2.

staropol. 1419 calcatar atramen-tum rubeum. ˚dalit, dolet.gr. chalkanthos ¯ chalkos ]mied{\ % anthos ]kwiat\ ˘ arab. qulqutar ˘ prawdop. hiszp. colcatar ˘ >red-niow. =ac. colcothar ˘ang. colcothar, ferric oxide.

kalkula-cja(tor¢kalnyj nieczysty. ¯ ka= ]brud,

odchody ludzkie i zwierz"ce\.Latopis 1116 kal;nπj-kalnij.

kalor-ia(yfer=ac. calor ]gor'co\.

kalosze gumowe obuwie chroni'cestop" przed zamoczeniem, wod', wilgoci'; ogumowany trzewik.ital. galloccia, gall. galloche,ros. kalowe.

†kaluszka bot. odmiana kapusty,Brassica oleracea L., mo/e te/ :wik=a, Beta cicla L.staropol. ca 1500 kalvschk' vel czvykl' beta est genus oleris, romischer kole, crescens post abscisionem in maguderi.ang. cabbage or red root ]\, s ]\, ros. kapusta to'e mo'et byt; krasnaq svëkla.

†kal/dy jakikolwiek, kt[rykolwiek,wszyscy ]bez wyj'tku, bez r[/nicy\,˚kali/dy.staropol. ¢kaszlde, kalsde; tenczy tho dar gest kalsdemv clouekoui dan,... a pres tocz kasldy krescy-an vøczecz gest on vdarouan, nisly ktory krol pogansky; kalsdy prelath malbi szø on o crifdø kosczelnø... fszøcz ]...krzywd" ko>cieln'... wzi':\, tency gest kalsdemu clouekoui barso sko-dliui; kalsda dusa ]ka/da dusza\,1446 za kalsde sto; w kalsdem gbycze, stanye; ku kalschdemv, na kalzdy ˘ kalsde, staropol EY, kalsdy, kalschdy.staropol. kalsdy.. nie – /aden}angielski spos[b uj"cia my>li, J.D.|.

ka= brud, odchody, mu=.=ac. faex, ros. kal,staropol. 1466 kal, m'thy; kaal –

b=oto, mu=, te/ osad w naczyniach z p=ynami.

ka=amarz dos=. ciemna woda.¯ ka=a ]woda\ % mar ]ciemny\.staropol. ca 1500 kalamarz atra-mentarium – skrzynka na przybory

do pisania, albo naczynie na

atrament.†ka=d-un(on bebechy, wn"trzno>ci

zwierz"ce.staropol. 1437 caldun omentum,ca 1455 kaldon omentum, =ac. intestina, viscera,>redniow. =ac. botellus ¯ botulus]kie=basa\, ˘ >redniow. franc. boel ˘>redniow. ang. i ang. bowels; intestines, anat. viscera, ros. kiwki-kiszki,vnutrennosti-wnutiennosti.

¢ka=ga, naradym nazwa tatar-skich dygnitarzy.staroros. kalga-ka=ga,naradym-naradym.

†ka=kus =ug wapienny przygotowa-ny do wyrobu myd=a, wy=ugowany popi[= lub wapno.

¢ka=o znak, ros. pomiet.Latopis 1116 pomet-pomiet.

¢ka=ugier opat, monach.staroros. kaluger-ka=ugier,ros. monax-monach.

†ka=u/ pow[d{, topiel.wp=yw starofranc. ˘ >redniow. ang. deluge }delud/| ]Potop, wielka pow[d{, ci"/ki opad deszczu\.staropol. rzeky zdzerzecz zyemye, wydzaly cze wody y za-lowaly gory, kalusz wod poszedl ]gurges aquarum transiit\.ang. deluge ]1. a great flood,2. a heavy rainfall\, ros. potop-potop ¯ gr. potamos]rzeka\, potok-potok.

ka=u/a ¯ ka % =u/ ¯ deluge, % a. ka=a ]woda\, ka= ]brud\ % =u/a, =ug.staropol. 1437 kalusza sentina, ca 1500 k'lysko vel k'lvz' voluta-brum; stok, k'lvz' sentina ˘kalusza, kalvza – ma=e zag="bienie

nape=nione stoj'c' wod'.franc. flaque, anglosas. pudd ]r[w\,˘ >redniow. ang. podel ̆ ang. puddle,niem. pfütze,s=aw. lou'a-=u/a ˘ ros. lu'a.

†kam gdzie, dok'd.odpowiedzi' «tam», kam – tam,koncepcji s=owotw. ˚002.A.staropol. a kam chczesch. =ac. quo, anglosas. hwer ˘>redniow. ang. wher ˘ ang. where, ros. gde-gdie, kuda-kuda.

¢kamara, komara sklepienie, dach,pu=ap; du/y pok[j, pomieszczenie.staroros. kamara-kamara,komara-komara,ros. svod, krov>water, palata,ang. vault.

kamaszniem. gamasche, franc. gamache =ac. gamba.

†kamcha(rz, chamcha, KCh,kosztowna materia jedwabna.

staropol. 1395 pro purpura dicta camcha, 1419 ornatum... de camcha, de damaschka.1422 pro quinque Sericis vlg. chamthi ]pro chamchi\,=ac. pertiosus pannus Sriceus.1445 camcharz – kamcharz,

wyrabiaj'cy kamch" lub kamch' handluj'cy.

staropol. 1499 item subductura kamchowa de subpallio –

kamchowy, zrobiony z kamchy.†kam-charz(esznik wyrabiaj'cy

kamch".†kamel wielb='d, wielkie, udomo-

wione zwierz", czterono/ne, z garbem, d=ug' szyj'; u/ywany w Azjatyckich i Afryka<skich pustyniach bo mo/e przechowywa: wod" w swym ciele.hebr. gamal, gr. kamelos,=ac. camelus, starofranc., anglosas., >redniow. ang. i ang. camel, ros. verb[d-wierblud.

kameleonkameliakamera(lnykamerton przyrz'd o kszta=cie wi-

de=ek wydaj'cy wzorcow' wysoko>: d{wi"ku stojowego, wide=ki strojowe]diapaz\, pr"t stalowy wygi"ty w kszta=-cie litery U, osadzony na n[/ce.niem. kammerton,ang. tunning fork,ros. kl[h tona, kamerton.

kamfora sk=adnik olejku eteryczne-go otrzymywany z drzewa kamforowe-go, szybko si" ulatniaj'cy, stosowany w lecznictwie, tak/e w przemy>le chemicznym i kosmetyce.wg. S=ownika Webstera, tak/e&u/ywany do ochrony tkanin przed molami, przy wyrobie celuloidu, w medycynie jako >rodek podra/niaj'cy i stymuluj'cy ]irritant and stimulant\, C

10H

16O.

staropol. 1472 campher campho-ra, ca 1500 camphor camphora, 1419 camphora camphora ˘capmher, camphor(a – bot.

Dryobalanops aromatica Gaertn.arab. kafur, p[{no=ac. canfora, camphora, franc. camphere,>redniow. ang. camfere,ang. camphor, ros. kamfara-kamfara.

kamie-<(nica(yk(nowa:(niarztwarda, jednolita, niemetaliczna masa mineralna, sk=ad ska=.kamyk ¯ mek, myk ]twar, twer(d ˘ twierdza – zamek, `d(za ¯ za, Twer; zamkn': ]˘ zamyka:\ – zatwierdzi: ̆ sprawa zamkni"ta ]zatwierdzona\.wo=. 1289 kamen; ]kamie<\,kamenπ≥, kamen;e ]kamienie\, meha kamen;em; dolov;]miota kamieniem do=em\,


xkamenπem; ]kamieniem\, i nareh imœ emou Kamenec;, zane bys kamena zemlœ ]i nada= nazw" jemu Kamieniec, albowiem by=a kamienna ziemia\, ni kamen na kameni]ni kamie< na kamieniu\, kamennou ]kamienn'\,ros. kamen;, anglosas. stan ˘ >redniow. ang. ston, stoon,ang. stone, calculus, ]na nerkach\ kidney stones.staropol. 1433 domum lapideam suam albo kamenicza,1433 tres domos lapideas albo ka-menicz; s kamyenycz de lapicidis ̆ kamenicza, kamyenycza –

1. dom murowany, 2. kamienio=om.staropol. petroleum kamyenyowy mosg – kamieniowy m[zg,

ropa naftowa, olej skalny.staropol. kamyenisty; zyemya syl-no kamyenysta y barzo ostrego kamyenya y ostrego pyaskv –

pe=en kamieni.staropol. kamyenny, s czyosane-go kamyenya; kamyenne, kamy-enny, kosczyola kamyennego, naszydla k'myenna saxifera –1. zrobiony z kamienia,2. kamieniowi w=a>ciwy,

twardy jak kamie<,3. dotycz'cy kamienia.staropol. kamienn-y(a(e& mi"tka, polej, ruta, rutka, szanta, ziele.staropol. kamienowa:, kamiona-wa:, kamionowa: –

obrzuca: kogo kamieniami.staropol. po(u(za•kamienowa:,zakamiena=y, zakamie:.staropol. kamyenovanye – kamie-

nowanie, obrzucanie kamieniami.staropol. kamieny, kamiony –

zrobiony z kamienia.staropol. 1379 camyen, 1399 camenem vderzil; kamenem, kamen, wszøl kamena, 1418(23 uderzyl kamenem y szyekyrk';kamyen ˘ kamyen, camyen, camen –1. g=az, od=am skalny,2. minera=y czy te/ skamienieliny

pochodzenia organicznego,2.a. w"/owy kamie< – serpentyn,2.b. krwawy kamie< – hematyt,2.c. /abi kamie< – wapienny kon-

glomerat na g=owie ropuchy,2.d. ilny, winny kamie< – stward-

nia=y osad w beczkach z winem,3. kamie< kosztowny, szlachetny,

tak/e per=a,4. jednostka miary,

4.a. wagi,4.b. d=ugo>ci.

staropol. 1471 kamyonek calculus ˘ kamyonek – ma=y kamie<, kamyk.nazwa wsi& Frankamionka.Ja s'dz" /e kamen ¯ ka % mien

]twarda ziemia, jak ska=a\ ¯ ska % =a, i zwi'za=bym z gr. akme ]ostrze, szczyt\, epoki kamiennych ostrzy]prastare pochodzenie s=owa\, lub kaminos ]piec, kominek\ ̆ =ac. cami-nus – kamie< u/ywany by= do budowy piec[w, dzi> ]wypalana\ ceg=a.Kamieniec Lit. wymieniany w wo=. ltpsi 1289 kamenec; 6763.kamie< w"gielny. ˚w"gie=.ang. quoin ]1. zewn"trzny r[g budyn-ku, szczeg[lnie du/e kamienie kt[rymi budynek jest zaznaczony, 2. ...itd\,ros. ugol (doma)-ugo= doma.

†kamionek ma=y kamie<, kamyk.kamionka zool. gat. kuny, Mustela

foina Briss.staropol. 1472 kamyonka saxatilis.

kamizelka dodatek garderoby na koszul", zwykle bez r"kaw[w.ar. kamis, qamis, =ac. camisang. camise ]lu{na koszula, suknia, p=aszcz\, niem. kamisol.

kamka adamaszek, materia droga,odwracalna materia zwykle z jed-wabiu lub lnu, specjalnie tkana, o wzorze matowym z jednej strony i b=yszcz'cym z drugiej.staroros. kamka-kamka,ros. welkovaq cvetnaq tkan; s raznymi uzorami.

†kamo(: k"dy, gdzie, dok'd(>.staropol. kamo, camoc.s=owotw. pokr. tam; kamo$ – tam.staroros. kamo-kamo,ros. kuda-kuda ]k"dy\.

†kamo> gdzie>, dok'd>.staropol. kamosz.

kampania 1. okres nasilenia jakiejakcji w celu osi'gni"cia okre>lonego celu, wzmo/ona dzia=alno>:,2. og[= dzia=a< wojennych tocz'cych si" na okre>lonym obszarze; wojna.=ac. campus ]pole\, ital. campa-gna, franc. campa-igne(gne,ang. campaign,ros. kampaniq.

†kampust, kanpust, MN,kwa>ne mleko albo ma>lanka.staropol. ca 1455 campusth bili-men, 1472 ¢kanspust biblimen,ca 1500 kanpvsth aralentum; kanpvsth bilimen.ang. s ]\, buttermilk ]ma>lanka\, ros. s-s ]\, paxtan;e-pachtanie.

†kamsor bankier.staropol., o pieni'dzach& tegodlya myalesz polyeczycz kamsorom albo tem, czo pyeny'dze prze-myenyay'.

kamufl-a/(owa:ang. camouflage ¯ franc. camo-ufler ¯ camouflet ]k='b dymu\ ¯ moufler ]t=umi:, kry:\,ros. maskirovka, kamufla'.

†kamyczki bot. skalnica ziarenko-

wata, Saxifraga granulata L.staropol. 1484 kamyczky saxifraga ang. meadow saxifrage.

kamyk ma=y kamie<.¯ ka, myk ^ mek ]tward\, YE.staropol. kamyk – 1. ma=y kamie<,2. bot. Potentilla Tormentilla Schrk.

˚gadownik, hadownik, zerwip"p.†kanak ˚naszyjnik. kanaliakana= x

staropol. 1461(67 tiinna albo kanal canalibus.ang., franc. canal,=ac. canalis ¯ canna ]rura\,staropol. kana= –

urz'dzenie do prowadzenia wody.kanapa mebel wy>cie=any z opar-

ciem i por"czami, s=u/'cy do siedze-nia dla wi"cej ni/ jednej osoby.=ac. conopeum ]=o/e z zas=on' przeciw komarom\ ˘ franc. canape,starofranc. i >redniow. ang. couche,ang. couch, settee,ros. divanhik-diwanczik,kanape-kanape, divan-diwan.

kanapka 1. zdrobn. ˚kanapa,2. kromka chleba albo bu=ki, z ma-s=em, serem, szynk', itp., najcz">ciej przek=adana inn' od g[ry; tartinka.ang. sandwich ]od Johna Montagu 4-go, hrabiego Sandwich, ang. earl, 1718 –†1792, jak g=osz', mia= zje>: je by st[= do gry nie by= zastawiony jad=em\,ros. sandvih-sandwicz,tartinka-tartinka.

kanar-ek(yjskie=ac. Canar-ia(y, hiszp. canario,franc. canarie, ang. canary,ros. kanarejka.

†kanary s=odycze. ¯ s=odkie winogatunku madery, pierwotnie robione na Wyspach Kanaryjskich, na Atlan-tyku, E od P=n. Afryki, podobnie Wyspy Madeira. ang. sweets,ros. konfety-konfety.

kanat lina. ros. kanat.kancelaria

=ac. cancellare ]przekre>li:, skaso-wa:, uniewa/ni:\.staropol. 1410 list ten wyszedl s canczelarie staroszczini,1471 poslala do cancelaryey ˘canczelaria, cancelatya – urz'd

sporz'dzaj'cy pisma i akta prawne, pomieszczenie w kt[rym on dzia=a.

starofranc. chancellerie,>redniow. ang. chancelerie,ang. chancellery, ros. kancelqriq-†kancelaria.staropol. 1414 kanczelerz,1414 cancllerz,1420 kanczelrz; canclerzu zacro-czymskyem; canclerzem,


xca 1500 kanczelrz cancellarius –

kierownik kancelarii dworskiej, biskupiej, lub innej.

=ac. cancellarius ˘ starofranc. i >redniow. ang. chanceler ˘ ang. chancellor, ros. kancler-kancler.staropol. cancellarius inde cancel-lariatalis dignitas c'nczelerzstwo

– kancelerzstwo, urz'd kancelerza.staropol.1410 xszødza canczlerzewim,1413(18 ¢krzandza cancleszowi,1423 ksandza canclerzewy ˘canczlerzewi, cancleszowi, canclerzewy, `ew, `ow –

nale/'cy do kancelerza. kanciasty ¯ kant.

niem. kantig ¯ kante ]brzeg, skraj\.¢kandelura ˚flet.

ang. flute, ros. kandel[ra. kandydat

=ac. candidatus ]bia=a toga\ ¯ candidus ]bia=y\, noszonej przez ubiegaj'cych si" o urz'd.niem. kandidat.

†kani ¯ kania. staropol. kani&mas=o, nicie, prz"dza.

kania zool. Milvus regalis, Brisson,gat. ptaka z rodziny soko=owatych, o prostym, na ko<cu zagi"tym dziobie; /ywi si" drobnymi ptakami i zwierz"tami,pokr. jastrz'b.staropol. 1472 kanya milus,ca 1500 kany' miluus.

kaniku=a dni przypadaj'ce latemna P[=kuli P[=nocnej; w okresie gwiazdy Syriusza z konstelacji Psa.=ac. canis ]pies\ ˘ canicula ]piesek\ ˘ canicularis ˘ ang. canicular ]1. of Sirius, the Dog Star, 2. of Procyon, a star in the constellation of Canis Minor, 3. dni mierzone przez wschodz'c' jedn' z tych gwiazd, 4. dni psa w lipcu i sierpniu\,ros. kanikulqrnyj,kanikul;nyj-kanikulnyj,kanikuly-kaniku=y.

kanion g="boki w'w[z pochodzeniaerozyjnego, o bardzo stromych zboczach, jar.hiszp. cañon ¯ caña ]tuba, lejek\,ang. canyon, tak/e cañon, ros. u]el;e-uszczelie.

¢kaniuk /ebrak ¯ kaniuczit ]nalega:,prosi:, nastawa:, naprzykrza: si",/ebra:\,ros. kan[-k/hit;.

†kankier wrz[d, z=o>liwy guz,gdziekolwiek, na ciele ludzkim lub zwierz"cia.=ac. cancer ]rak\,ang. cancer, ros. rak-rak.

kanon(ik(izacja gr. kanon ]prawo, ustawa, regu=a ko>cio=a\, staroros. kanon-kanon,

ros. tverdo ustanovlennoe cerkovnoe pravilo>cerkovnaq pesn;.staropol. 1402 canownica ]kanowni-ka\, canownik, 1403 canonik, 1442 kxanczu canonicoui; canonyky ploczskymy; canonyka warschew-skyego, 1452 v canonica; canony-czy y proboscze; canonyky ˘ =ac. canownik, canonik, canonic, canonyk –

duchowny katolicki wy/szego stop-nia, cz=onek kapitu=y katedralnej.

=ac. canonicus ¯ canon,franc. le chanoine, anglosas. canonic ˘ >redniow. ang. canon, canoun ˘ ang. canon ]cz=onek kleru /yj'cy we-d=ug zasad, ang. “to a canon, or rule”, 2. cz=onek kleru, ang. “clergyman” s=u/'cy w katedrze lub kolegiacie\, staroros. kanonik=-kanonik.

kanon-ada(ierka¢kanorchati czyta: recytuj'c,

psalmy >piewa:.staroros. kanorxati-karorchati,ros. hitat; rehitativom, pet; psalmy.

†kanpust, kampust ˚kampust.kant 1. ostry brzeg, kraw"d{ ]sto=u,

krzes=a\, 2. szwindel, oszustwo.=ac. canto ]r[g, brzeg, region\,niem. kante ]kraw"d{, kraj, brzeg\,ros. kant.

kantar cz">: uprz"/y konia,na =bie, dla utwierdzenia w"dzid=a.

kanton okr"g terytorialny dla cel[wadmin., franc.-ang. canton ¯ ital. cantone ¯ =ac. canto ]r[g, brzeg, region\ ¯ =ac. cantus.

1. kantor >piewak w ko>ciele prote-stanckim, w katolickim – prowadz'cy ch[r, kierownik ch[ru, w /ydowskiej synagodze – >piewak solista prowa-dz'cy mod=y ¯ =ac. canere ]>piewa:\ ˘ cantor ]>piewak\.

2. kantor 1. biuro, zw=aszcza przyfabryce, banku, itp., kancelaria kupca, przemys=owca, 2. przest. d=ugi st[= w sklepie za kt[rym stoj' sprzedaj'cy; lada.franc. comtoir ˘ niem. kontor,ang. bureau ]biuro\, ros. b[ro-biuro, kontora-kontora,kantor wymiany walut& Money Exchange.

†kantoro-stwo(wy posiad=o>:stanowi'ca uposa/enie kantora]pewnego cz=onka kapitu=y\.staropol. cantorostwo.staropol. 1391 cantorovemu,1405 ksandza kanthorowa ˘cantorov(y, kanthorow(y –zwi'zany z kantorem, tj. pewnym cz=onkiem kapitu=y katedralnej.

kantyczka pie><, >piew; zbi[r pie>-ni religijnych, zw=aszcza kol"d.

=ac. canticum ]kol"dy i pastora=ki, pie>ni religijne o uk=adzie zwrot-kowym\.

†kantyk pie><, hymn, ˚kantyczka.staropol. tako pyssano v kanthy-kach, czvsch v pyesnyach.

kantynahiszp. cantina,ital. cantina ]piwnica na wino\, franc. cantine, ang. canteen,niem. kantine,ros. produktovyj magazin.

¢kanun wigilia, w poprzedniwiecz[r, w przeddzie<.O czyt. jak U, ˚kanon.s=aw. kanoun=,Litva 'e izognawa ezdov;. na kanoun po'stva s(vq)t(a)go πoanna....na kanoun= i Ivanœ, Ipat. ltps 6770 ]pod 1262r.\.gr. kanon – miara, wzorzec, w religii – przepisy prawne Kodeksu prawa kanonicznego.

kanwa p=[tno, t=o.ang. canvas, =ac. canvaccio,ros. kanva.

ka<czug bicz, pejcz. ˚korbacz.niem. kantschu, peitsche ]pejcz\,franc. fouet,>redniow. holend. wippen,>redniow. ang. whippen,ang. whip, scourge,ros. bih-bicz, plet;-plet,knut-knut, xlyst-ch=yst.

†kap wosk okapuj'cy z pal'cychsi" >wiec.staropol. 1472 kap cerota.

¢kapa czapka, nakrycie g=owy.¯ =ac. caput ]g=owa\.staroros. kapka-kapka,ros. wapka, golovnoj ubor.

kapa1. przykrycie =o/a, sto=u; narzuta,2. w Ko>ciele Rzym.-Kat. – szata

liturgiczna w kszta=cie d=ugiej pele-ryny spi"tej u g[ry klamr',

3. p=achta czerwona w walce z byka-mi do rozdra/nienia zwierz"cia}b="dnie czerwona, bo byk jest dal-tonist', tj. nie rozpoznaje kolor[w; sam ruch p=achty go denerwuje|,

4. przykrycie na konia, rodzaj ozdob-nej derki z fr"dzlami,

5. daszek nad kominem w kuchniwiejskiej; okap,

6. podbicie czuba obuwia u/ywane-go do gry w pi=k" no/n',

7. g[rn. stropnica.s=owotw. pokr. czp-a(ka, czepiec, kapelusz, kaptur, ˚czap-ka(a.staropol. ˚dzianiczka – przykrycie na =[/ko.

kapa: spada: kroplami.s=owotw. pokr. okap, kaptur, czapka, i inne, ¯ =ac. caput ]g=owa\,


xros. kapat;.staropol. crope kapaiøcze na zemø, 1444 rosza kapianczimy, szmoczonimi; any wyøczey kapaal deescz na szemyø;1471 kapaly distillaverunt;telko kapye, capalaby, kapy'czy,ca 1500 kap'cz stillare; aze krev czyekaczy kapala na zyemy'; na zyemy' capala ˘ kapacz, kapiancz, capacz –

kapa:, sp=ywa: kroplami.staropol. w kapanu; kapanye domowe stillcidia ˘ kapanye –

krople spadaj'ce;kapanie domowe – rynna, czy te/ woda kapi'ca z dachu.

staropol. kapa-:(nie –spada:, sp=ywa: kroplami.

†kapalica serwatka.staropol. 1419 capalicza aqua lactis, XV w. kapalicza serum,1472 kapalicza balducta,1475 kapalycza lactina caprina, XV w. bebulca syrwatka sed baculca dictur proprie capalica, ca 1500 kapalycz' serum;szar' ]siar'\ vel k'p'lycz' serum; k'p'lycz' serum, liquor, qui fluit de recenti caseo ˘kapalicza, kapalycza, capalica.=ac. serum, franc. petit lait,niem. molke, anglosas. hw≤g,pokr. holend. wei;>redniow. ang. whei ˘ ang. whey, ros. syvorotka-syworotka.

†kapalin rodzaj he=mu, szyszak.staropol. 1471 panczers, oboy-czek, capalyn czyrny,1471 capalin cysthy ]czysty\,1474 habens... capalyn mundum,1475 item capalyn cum barth,1495 3 cassides albo capalyny,1497 w kopynyczy zbroy bez kapalyna.ang. helmet, sort of.

†kapary 1. bot. szparag, Galiumverum L., 2. rodzaj katapulty.skr[cone =ac. as ^ staropol. ka % par.staropol. ca 1500 k'p'ry asparagi;asparagus est genus boleti, smarsz, vel piscis, secundum alios kapary; ca 1500 k'p'ry.gr. asparagos ˘ =ac. asparagus ˘ang. asparagus, ros. spar'a-spar/a.

kapcie ciapy, =apcie, tufle,pantofle z filcu.

kapciuch mieszek na tyto<.tur. kap ]worek\ ˘ zdrobn. kapczuk % tuch.

kapela orkiestra.ros. kapella.

kapelan duchowny, zw=aszcza kato-licki, pe=ni'cy swe obowi'zki w woj-sku, szpitalu, wi"zieniu.

staropol. 1466 capelan. =ac. capellanus, starofranc. chape-lain, >redniow. ang. chaplein,ang. chaplain, ros. kapelan-kapelan.staropol. 1466 capelan –

kap=an pe=ni'cy swoje obowi'zki w ma=ym ko>ciele, kaplicy.

kapelusz=ac. capo ]g=owa\.

†kapia kropla, kapka ¯ kapa:.franc. goutte, anglosas. dropa, pokr.niem. tropf; niem. tropfen ]kropla\,>redniow. ang. drope, ang. drop,ros. kaplq-kaplja }†kapla|.

kapica 1. kapa albo habit mnisi,2. obicie, kt[re o> u pojazdu z wierzchu nakrywa, aby si" nie star=a.staropol. 1414 za kapiczø, ca 1455 capicza; capicza mnysska habitus religiosorum; z opatha szeyma capycz', dam komv na nogavycza, ca 1500 mnyszka kapycz' gugula ̆ kapicza, capicza, capycza –

odzienie wierzchnie mnich[w, habit.

¢kapiszcze s=aw. >wi'tynia pogan.przetrwa=y& kaplica, kap=an.

kapiszon kaptur.kapitalny b=yskotliwy, wyj'tkowy.kapita= kwota, suma pieni"/na.kapit-an(ulacja g=owa.

=ac. caput ]g=owa\ ˘ capitaneusstarofranc. capitaine, >redniow. ang. capitain, captein,ang. captain, ros. kapitan;g=owa& staroang. heafod, >redniow.ang. hed ˘ ang. head.hed ˘ het]man\, TD, ˚g=owa.

¢kapitisja zbiera: si" razem.staroros. kapitisq-kapitisja,ros. sobirat;sq vmeste.

†kapitu-lum(=a rozdzia=.staropol. w kapytvlyech przerze-czonych popysana; w przemyna-lych capytulach; capytula; czso wy'czey szbywa nath tho capitul abo praw; tho thesz capitulum yvsz bylo polozono w onem capytvle; capituli; capitulum ˘capitulum, capytula, kapytvla.=ac. capitulum ]g=owa, nag=[wek, tytu= rozdzia=u\,starofranc. chapitre, capitle,>redniow. ang. chapiter,ang. chapter,ros. glava-g=awa ]g=owa\.

kapitu=a 1. kolegium starszychduchownych przy katedrze, kolegiacie, lub klasztorze stanowi'ce zwykle organ doradczy biskupa lub prze=o/o-nego zakonu, 2. posiedzenie, narada kolegium duchownego.staropol. 1407 capitule gnesdzen-skey, 1417 xanza y kapitula cosczo-la poznanskego, 1419 graniczily

medzy... a capitul' dzedzinami, 1461 podlug xanzanczego lysta ca-pytule nye daly ̆ capitula, capytula1. przyboczna rada biskupa z=o/ona

z kanonik[w katedralnych.2. rozdzia=.=ac. 1. capitulum, canonicorum cathedralium consilium,2. caput, libri locus,ang. 1. capitular ]of a chapter, especially that of religious order, or similar body; member of a chapter\, 2. chapter.staropol. 1444 capitulna grobla,1471 capitulny –

nale/'cy do kapitu=y.¢kapkan pu=apka ]na wilki\.

ros. kapkan-kapkan.†kaplerz szkaplerz, pelerynka.kaplica,

=ac. capella,starofranc. chape-lle(le,ang. chapel, ros. hasovnq.

†kap=a urz'd kapelana wraz zprzynale/nym uposa/eniem.

kap=an m"/czyzna pe=ni'cy czyn-no>ci kultowe swej religii, cz"sto nie posiadaj'cy potomstwa.s=owotw. pokr. kap=on ]bezp=odny\,i cz"sto jest te/ pow[d do tego/ – seksualna orientacja osoby.˚pederastia.staropol. kaplan, caplan, capl'n,kaplany, malp takich kaplanof; czyebye, kaplanye; y tobye, kaplanye; caplane, chces polep-sicz duse swey, 1427 y dwyema kaplanoma, 1428 bil kaplanem; kaplani, caplana, kaplaany ˘kaplan, kaplaan, caplan – kap=an.staropol. 1410 do caplanego domu ˘ caplany – kap=ani,

nale/'cy do kap=ana.staropol. kaplanow – kap=a<ski.staropol. caplansky, kaplanysky,kaplansky, kaplansci, prawo ka-planske, k sobocye kaplanskey, pod moczø kaplanskø, s sinow kaplanskich, 1460 thayemnycza kaplanyska; s pokolenya kaplany-skyego ˘ kaplansky, kaplanysky

– kap=a<ski.staropol. kaplanstwo, kaplanystwo –1. urz'd kap=a<ski, godno>: kap=a<ska,2. kap=ani – duchowie<stwo.gr. presbys ]starzec\ ˘ presbyteros]starszy\, =ac. presbyter ]starszy\,franc. pretre, anglosas. preost,>redniow. ang. prest, preost,ang. priest,ros. ]chrze>cija<ski\ svq]ennik-swjaszczennik, ierej-ierej,]poga<ski\ 'rec-/rec.s=owotw. pokr. kap=on ]bezp=odny\.

kap=on kap ¯ kop.staropol. kap=un – m=ody kogut


xkastrowany dla uzyskania smacz-niejszego, t=ustszego mi"sa.

gr. kapon, ang. capon, ˘ p=onny,p=odny – p=onny, D ]tak\ N ]nie\,s=owotw. pokr. kap=an ]bezp=odny\.

†kapnica dom w kt[rym topionowosk, ¯ kap ]wosk\.

¢kapno razem, do spo=u.staroros. kapno-kapno,ros. vmeste, soob]a.

kapot]a\ros. kapot.

kapral dow[dca.=ac. capporalis, ital. caporale,franc. caporal, capo, caput]g=owa\.

kaprysang. caprice, ital. capriccio]fantazja, grymasy\, ros. kapriz.

kapsu=kaniem. kapsel.

kaptowa: pozyskiwa:, zjednywa:sobie kogo, przyci'ga: na swoj' stron".=ac. capto ]=api", chwytam\. ang. to gain favor, to win.

kaptur nakrycie g=owy i szyi, zwyk-le w kszta=cie sto/ka, po='czone z ko=nierzem odzie/y na sta=e, zwisaj'ce na plecach gdy nie u/ywane.¯ kap ]g=owa\. niem. kapuze, ros. kapor.staropol. 1397 capturof, 1400 y cap-tura, 1412 kaptur, 1427 capthura, 1428 captur, 1436 kaptur ˘ captur, kaptur –

nakrycie g=owy chroni'ce przed deszczem i zimnem, wg Ss 1953.

staropol. 1413 capturowy – kaptu-rowy, maj'cy zwi'zek z kapturem.

=ac. cucullus ˘anglosas. cugele, cugle,>redniow. ang. cowle ˘ ang. cowl.

kapucyn 1. cz=onek zakonu kapu-cy<skiego ]od=amu Franciszkan[w\ o ostrej regule, powsta=ego w 1529 r. ]Order of Friars Minor Capuchin\, nazwanego tak od spiczastego kaptura ]kapuzy\ noszonego przy habicie,2. gat. go="bia o szyi obro>ni"tej pi[ra-mi na kszta=t kaptura, 3. czarna kawa z niewiek' ilo>ci' >mietanki.Order of Friars Minor Capuchin, oddzia= zakonu Íw. Franciszka z Asy/u ]St. Francis of Assisi\ wci'g-ni"ty w prac" misyjn' i nauczanie, nazwa capuchin od 1596.ital. capa, cappa ]kaptur\,=ac. capuccium, caputium,franc. capucin ]zakonnik nosz'cy kaptur\, ang. Capuchin,ros. kapucin-kapucin.

kapusta warzywo wielko>ci g=owy.Brassica oleracea L.,¯ =ac. caput ]g=owa\, TS.staropol. 1417 any kapusthy popa-

sla, 1437 kapusta holus; kapust' ]kapust"\, 1450 kapusta, ca 1465 capusta lactuca, 1471 capusta, 1475 tho yest capusthy, pasther-nakv i drugych vzythkow,XV w. capusta caulis,ca 1500 k'pvst' caulis; 1472 kapusta czarna caulis, olera, ca 1500. czarna capusta olus,ca 1465 wloska capusta borago,ca 1465 capustha ¢leyesszna,ca 1500 capusta polna calculus agrestis; 1460 zayancza kapu-stha cauliculus leporis,ca 1465 zayacza kapusta saga-naria; 1419 zayøcza capusta alleluia, ca 1500 dzywoka kapusta obstrucium ˘ kapusta, kapustha,capusta –1. kapusta warzywna,

Brassica oleracea L. v. capitata,˚†brzoskiew, broskiew,

2. czarna kapusta, Brassica oleraceaL. v. virdis ]acephala\, ˚kaluszka.

3. w=oska kapusta,Borrago officinalis L.,

4. kapusta le>na, polna,Crepis tectorum L.,

5. zaj"cza kapusta,a. Crepis tectorum L.,b. Oxalis acetosella L.,

6. dziewoka kapusta,Sedum telephium L.

7. m=ode listki zi[= ]zol, zyol\.=ac. caulis, colis, franc. le chou, anglosas. caul, cawl,>redniow. ang. cole, col,ang. cole, cabbage, niem. kohl, schnittkohl ]kapusta szatkowana\,ros. kapusta-kapusta.m=oda kapusta – kapusta kt[rej li>cie nie uformowa=y zbitej g=owy. ang. colewort, ros. molodaq kapusta.` krasnaq – franc. les choux

rouges ]kalarepa\,` kohannaq – les choux cabus,` cvetnaq – les choux fleurs,` morskaq – le chou de mer,` pal;movaq – le choupalmiste, kislaq kapusta – choucroute,

ang. sauerkraut.†kapustn-ik(y kapusta, Brassica

oleracea L. ˚brzoskiew, broskiew.staropol. 1472 kapustnik caulis, ole-ra – kapusta lub viridis ]acephala\.staropol. polewka kapustna –

zawieraj'ca kapust".†kara lekki w[zek na jednym lub

dw[ch ko=ach, biga.staropol. 1471 kari, karri, karra.ca 1500 karr' albo yednokolye biga; dwogye karry albo gyedno-kole; na karach bige.franc. cariage ]po(prze•w[z, w[z\,>redniow. ang. cariage ˘ang. carriage. ˚kary, jednokole.

†kara karno>:.=ac. discipulus ]ucze<\ ˘ discipul,starofranc. disciple, deciple,anglosas. discipul, ang. discipleros. uhenik-uczenik, posledo-vatel;-posledowatiel,=ac. discipulus ]ucze<\ ˘ disciplina ˘ starofranc., >redniow. ang. i ang.discipline,ros. disciplina-disciplina.

kara tur. czarny. kary – ko< ma>ci czarnej.kara – czarna koby=a.

kar-a(ci:(ny(a: >rodek odwetowyza czyn >wiadomie pope=niony, niezgodny z prawem lub normami moralnymi.staropol. karno>: – kara.staropol. kara: –

strofowa:, upomina:.=ac. poena ]kara\ ˘ punire,starofranc. punir, >redniow. ang. punischen, ang. punish(ment,ros. nakaz-yvat;/at;-nakaz-ywat(at, karatel;-karatiel ]karaj'cy\, ˚karzyciel. s=owotw. pokr. pokora, korzy: si"]kaja: przed\, ros. kara/t;.

†karabela krzywa szabla bez gardy,o r"koje>ci ozdobnej.staropol. 1497 carabella y dlotha;carabella, et dlotho.

karabinniem. karabiner.

karacen zbroja z =usek pancerz taki.ok. 1815, >piew o Zawiszy Czarnym †1420& „Gdzie p=omienistym or"/em zab=yska, pod ciosami p=ytkiey stali, na karacenach srebrna =uska pryska, padaj' trupem zuchwali....”

kara: ¯ karastaropol. ne karzi me; karacz bødø; nye b"d" czye karacz; y katal za nye krole; karacz mø bødze; karacz disciplinare; cara-cy m' badze; thedi ¢kn'brnoscz gych karz'acz; nye dostatczy gych karacz alybo cz''dzacz; may' bicz karany; iako slugy gego, ktore karze; abi bily pylnye karany albo smyercyø, albo møkamy; nye ma bycz karan;yako myly Iesus vkazal, yze yego nyyeden z grzecha karacz nye mogl$; i rzekl myly Iesus k nym& „Kto z vasz moze mnye karacz o grzech; yze myly Krystus nye karal svy'tego Pyotra, alye sa-tana, ktory k temv podusczyl; o them, kako myly Cristus karal svy'tego Pyotra, yze myeczem boyoval, 1461(67 carzø y kasznyø ]karz" i ka{ni"\, 1466 scarz', carz' incusant; caracz arguere ̆ karacz, caracz –1. wymierza: kar",


x2. strofowa:, upomina:,3. pow>ci'ga:, ukr[ca:.po(s(u-kara:.staropol. po(s(u(wy•kara:.staropol. karana, 1418 v karanyu,1447 karanye correpciones;przidam karanya waszego;w karanyv, ca 1450 karanym, 1461(67 karanim ˘ karanye –1. wymierzanie kary, kara,2. strofowanie, =ajanie. ang. 1. punishing, 2. reprimanding. ros. 1. nakazanie, 2. vygovor.

karafka p"kata butelka na alkohol.ital. caraffa.ang. decanter, ros. grafin-grafin.

karaku=y rasa owiec z Astrachania.w uj>ciu Wo=gi. ang. astrakhan,ros. merluwka-mier=uszka,karakul;-karakul.

karambol 1. kolizja, zderzenie,2. w bilardzie i krokiecie& uderzenie swoj' kul' kolejno dwu kul przeciw-nika.

kara> gat. ryby s=odkowodnej,Carassius carassius.niem. karausche,staropol. 1450 carasch, 1458 karaschye, 1471 40 clescze, 30 luceos ]uklei\... okunye, carassy pro 6 marcis, 1472 karass scaurus, 1478 albo carassye et percas albo okvnye, ca 1500 karp vel kar'sz cassidulus; kar'sz vel yeszyothr rumbus ˘ carasch, carass, karasch, karass – zool.

kara>, Carassius vulgaris ]Nilss.\ Nordm., mo/e te/ i inne ryby.

karawanpers. kompanianiem karrwagen ]=adowny w[z d=ugi\; karawana – orszak kupc[w lub pielgrzym[w.

1. karb(owa: rysa, znak,wyci"te na czym>.staropol. karbi, 1483 karby,1450 carb, carby, 1470 carby ˘ karb, carb –1. naci"cie na drzewie,2. rejestr, spis w postaci naci": na kiju.staropol. na karb –

na rachunek, na kredyt.¯ niem. kerbe ˘ kerben ]karbowa:\; anglosas. ceorfan, >redniow. ang. kerven, ang. carve, BFV,]kraja:, wyrzyna:; rze{bi:\.anglosas. mearc, >redniow. ang. merke, marke ˘ ang. mark, ros. znak-znak, priznak-priznak.

2. karb bark, garb KG. k=a>:, z=o-/y: na karb czego> lub kogo>, np. m=o-do>ci, niedo>wiadczenia, choroby.

3. karb ryzy, ograniczenie.=ac. curvus ˘ franc. courbe, BW,]zakrzywione\,ang. curb – 1. w"dzid=o, 2. wszystko co

sprawdza, ogranicza, ujarzmia, przy-t=umia, pokonuje, podporz'dkowuje, np. kraw"/nik wod" p=yn'c' ulic', rozum zap"dy charakteru, cia=a.ros. cepohka> uzda, obuzda-nie> sder'ivat;, sder'at;.

†karbana skarbonka, puszka naofiary w >wi'tyni.

karbidang. carbide ¯ carbon

karbon =ac. carbo ]w"giel\.

†karbowe doch[d z m=yna.†karbunku= 1. rubin, 2. czyrak.†karbuz, karbusz arbuz, dynia.¢karbysz staroros. ˚chomik.

franc. le hamster, ang. hamster, staroros. karbyw=-karbysz.

†karcenie k=[tnia, zwada.karcer 1. cela karna w wi"zieniu po-

zbawiona okien i pryczy; wi"zienie, 2. daw. karne odsiadywanie ucznia w szkole, miejsce odsiadywania.=ac. carcer, franc. les arrest,ang. lock-up, detention, ros. karcer=-karcer.

†karci: si" k=[ci: si", sprzeciwia:si", wadzi: si".

†karcz(owa: odziomek, pniak po-zostaj'cy w ziemi po >ci"ciu drzewa albo przeznaczony do wykopania.niem. stamm ]pie<\, strunk ]pniak\,starofranc. souche, trognon ]pniak\,>redniow. ang. stumpe, stompe,ang. stump,ros. pen;-pie<, kohery'ka-koczery/ka, `stomp-estomp,

†karczek bot. babka,Plantago maior L. ˚babka.staropol. 1478 karczek arnoglos-sa, plantago maior.

†karczemnikow]y\ do karczemnikatj. karczmarza nale/'cy.staropol. 1477 w dom Mykolayow carczemnykow y nye sbylem yego kmyecza maczyeya gwalthem.

karczemny k=[tliwy, urz'dzaj'cyawantury, burdy – k=[tnie z u/yciem ordynarnych s=[w, wyzwisk, cz"sto pod wp=ywem alkoholu; zachowanie wysoce naganne, poni/aj'ce.staropol. 1442 karczemny – karczmy

dotycz'cy.{le w mSjp 1969& «odnosz'cy si" do karczmy, maj'cy zwi'zek z karczm', taki jak w karczmie&}i tu my>lowy skr"t, odej>cie, J.D.| ordynarny, grubia<ski» }karczma zwi'zana z obyciem, zachowaniem si"|, a pod has=em karczma& «szynk na wsi, gospoda; dawniej r[wnie/ dom zajezdny, ober/a».Nie ka/dy, kto zachodzi do karczmy w celu spo/ycia posi=ku jest ordynarny, k=[tliwy, zawadiacki, awanturniczy – wi"cej, s' to wypadki wysoce od-

osobnione. I nie wi"kszo>: burd w karczmie wybucha.

karczma ober/a, tawerna, gospoda.ros. korhma ¯ kormit;-karmi:.staropol. 1391 ...i dwa ogrodi i kaczmø, 1394 na Bauorze carczmi, 1398 pol carczmi y pol zagrodi z pocoyem XVI lat, 1401 nye pyl w karczme rzandv ss kmeczmi, 1406 do carczmi, 1411 Marczin prziszedl s gine carczmi na Micolaya do carczmi y sdawal mv sla slowa,1441 super tabernas albo nad karczmi, 1445 w karczmye ˘karczma, carczma –

karczma, gospoda, dom zajezdny. staropol. niwka kaczmarska –

do karczmarza nale/'ca.staropol. 1434 i 1471 karczmarz,1413 carcmarz; carczmarzs, carcz-marze ˘ karczmarz, carcmarz –

w=a>ciciel karczmy.=ac. tabernarius, ang. innkeeper, ros. soder'atel; gostnicy.staropol. 1400 karczmysko –miejsce gdzie sta=a karczma, zwykle po po/arze, np. chata ̆ chatnisko, gr[d ̆ grodzisko, >cier< ˘ >ciernisko; nisko ^ stare ˘ psisko i inne. ˚karczemny.

karczowa: ¯ karcz ]pniak\.†karczyk-i(owie Potentilla

tormentilla Schrk. ˚gadownik, kamyk, zerwip"p, pi"ciornik.staropol. 1472 karcziki tormentilla,1485 carczykowye tormentilla.

kardasztur.-tat. brat.

kardyna==ac. cardinalis ¯ cardo ]zawias\,starofranc., >redniow. ang. i ang. cardinal, ros. kardinal,staropol. kardynal, cardynal –

w Ko>ciele Rzymsko-Katolickim najwy/szy dostojnik po papie/u.

†kardyna=ka nazwa dzia=a,¯ herb kardyna=a wyryty na dziale.staropol. 1484 cardinalka.

kar-eta(ocaros. kareta.

karier-a(owiczital. carriera, franc. carriere,ang. career, ros. kar;er.

kark tylna cz">: szyi granicz'caz grzbietem, kr"gi szyi.s=owotw. pokr. bark ]wierzch\.¯ k, b % ark ]=uk\$ ˘ barki, bary. nagi': karku; pokr. garb.ale kark zdaje si" pochodzi: od jad=a i przez to ma zwi'zek z karczm' KCz, rakiem ]k•ar•k ra•k\ ˘ u(raczy: si" ]czym\, rak z krokiem; karczma raczy: si" kroczy:.czes. krk, serb. krke.

karl m'/, ch=op, grubianin.staronord. karl, anglosas. carl,ang. carl, carle.


xkar=owaty, karze= odwr. karl.karma jedzenie, potrawa, posi=ek.

staropol. karma, karmya, karmø]karm"\ – pokarm, posi=ek, jedzenie,

potrawa.staropol. karmiczka –

potrawa, jedzenie.staropol. karmicz, karmil, karmyl, karmyla, karmysz, karmyeny, kar-myami, ziwot karmi, karmicz syø bødzesz, abi cyø ]ci"\ karmyly, kar-myl ge chlebem a wodø, karmy'cz, konya przygl'dal y tesz karmyl; sbythnymy karmyeny sz' –

/ywi:, dawa: je>: i pi:.staropol. na(od(po(s(u(ws(wy•karmi:, na(prze(ws•karmia:,przykarmowa:.staropol. karmyenye ]karmienie\ –

pokarm, po/ywienie.=ac. cibus, victus.staropol. carmnic, 1417 karmnik –

s=uga dworski zajmuj'cy si" karmieniem ]tuczeniem\ byd=a i >ci'ganiem danin w bydle.

staropol. 1427 weprze karmne,1455 wyeprza karmnego; karmny inpingwati, 1469 i 1490 karmnego, ca 1500 thlvsty albo karmny, unde dicimus porcos inpingvatos albo karmnye ˘ karmny –

utuczony, upasiony, t=usty.=ac. saginatus, opimus,ang. fatten, ros. otkormënnyj na uboj.=ac. cibare, lactare, alere, franc. repas, tetee, pature,anglosas. fedan, >redniow. ang. feden ˘ ang. feed, ros. kormit;-kormit.wo=. 1289 korm= ]pokarm, /yw-no>:\, kormiti ]karmi:\, kor-mœhes; ]karmi'c si"\, ≥ko'e vino i vo]a i k=rma, i k=nπi ]...karmy...\

karmazyn(owybarwa amarantowa.hebr. karmil ]karmin, L ˘ N\,ros. nazwisko Karamzin ]maz ̊ amz\.

karmel masa cukrowa,hiszp.-franc. caramel.

karm-i:(nik, pokarm ¯ karma.staropol. karmy-a(czka(enie – po-

karm, posi=ek, jedzenie, potrawa, staropol. karmycz ]karmi:\ –

/ywi:, dawa: je>: i pi:,staropol. karmya ]karma\ –

potrawa, pokarm.anglosas. fodor, pokr. niem. futter]pokarm, pasza, obrok\, >redniow. ang. foder, foddre ̆ ang. fodder ]pasza dla zwierz't& byd=a, koni, owiec\,ros. korm-korm ˘ kormit;....kormqhi ne vo[[hi. 6791,na(po(u(prze(o(do(pod(wy-karmi:.

karmin purpura, bliski malinowemu.=ac. carminus, franc. carmin

ang. carmine, purple, crimson,ros. karmin.

†karmnik s=uga dworski zajmuj'cysi" karmieniem, ¯ karma.

†karmn-y(i utuczony, opasiony,t=usty.

karnawa= zapusty.=ac. carnelevarium ]zakaz spo/ycia mi"sa\, ital. carnevale,franc. carnaval, ang. carnival.

karnister pojemnik na ciecz,s=owotw. pokr. tornister ]plecak\.

†karno>: ˚kara.karo 1. jeden z czterech kolor[w w

kartach, oznaczony czerwonym rombem, 2. karta koloru karowego, 3. dekolt w sukniach i bluzkach o kszta=cie kwadratu.¯ franc. carreau ]czworok'tny\ ¯ p[{no=ac. quadrus;ang. diamonds.

kar-osz(y czarna ma>: konia,tur. kara.

karot-a(en marchew.karowy kolor w kartach, ¯ karo.karp(i gat. ryby, Cyprinus carpio L.

jadalna ryba >wie/ych w[d, /yj'ca w stawach i spokojnych wodach, jeziorach o mulistym dnie. ¯ ros.gr. carpos ]owoc\ ˘ ros. karp ˘pol. ˘ niem. karpfen, franc. carpe,p[{no=ac. carpa ˘ starofranc. i >red-niow. ang. carpe ˘ ang. carp. staropol. 1424 karpye, 1450 carpy,1466 carp, 1472 karp carpo,1478 carpye et percas albo okvnye; carumbos albo carassye et cas-sidoros albo carpye, XV w. carpy gorillus, carpye; karp gorillus, ca 1500 karp calumpus; carp carpo, karp vel karasz cassidulusus ˘ karp, carp.ros. karp-karp, sazan-sazan.wg S=ownika Webstera, s=owo praw-dop. s=awia<skiego pochodzenia, baz' “rough, scabby” ]szorstki, >wierzbowy ¯ >wierzb\, z ros. korop – s=owa mi nieznanego, i nie ma go w podr"cznych s=ownikach.jedno z rzadkich potkni": S=ownika i trudno policzy: za nie, bo obwarowane “prawdopodobnym” ]by: mo/e\.gr. carpio ̆ pol. karpye ]l. mn.\, OE.«carpio» pasuje do «Ciprinus», ale w jaki spos[b przeniesione na ryb"$tak S=ownik Webstera w wydaniu 1960, nowszy, w wydaniu 1991, Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, /e prawdop. germa<skiego pochodzenia, starogerm. wy/yn karpfo.przy trasie Hrubiesz[w – Zamo>: le/y miescowo>: Karp, 6 km W od Mi'czy-na, nie ma tam stawu czy jeziora. w Íre-dniowieczu s=ownictwo topograficzne zwi'zane by=o z lokalizacj' miejsca, lub by=o wskaz[wk' czego>, np. gdzie

co mo/na znale{:; przy tej trasie Hostynne ]go>cinne\, Karp ]owoce\.w czasach gdy nie by=o map podr[/ni orientowali si" po nazwach gdzie s' i gdzie co dost"pne.sie: miejscowo>ci oparta o drog" dziennego marszu, tj. ok. 50 km. jedna od drugiej, w celu noclegu. ˚mapa.

karpa k='cze, podziemna cz">:ro>liny wieloletniej.

†karp": charp":, ChK.karpiel brukiew.

¯ czes. karpel ]burak, brukiew\.karp-ina(owina drewno z pniak[w

i korzeni, zwykle sosnowych.karpi[wka dach[wka.karple rodzaj obuwia z przypi"t'

siatk', u=atwiaj'c' chodzenie po >niegu. ¯ s=owac.

†karta 1. bot. Saponaria officinalisL. albo Gypsophila struthium L.,

2. Dipsacus fullonum L.staropol. 1437 Carthi virga pasto-ris, ca 1500 karthy orthoganum.

kart-a(ka(kowa:(ograf(on((oteka(oniarkalu{ny kawa=ek pergaminu, papieru.karton ¯ karta % on ]wielka\.gr. chartes,=ac. carta, charta, starofranc. carte, >redniow. ang. carde,ang. card, niem. karte.staropol. karty albo lysty napysa-ne; thucz mala nye dostalo, pol karthy yedney, a to przeto, yze tez tam koncza nye masch –

kartka, karta ]papieru, pergaminu\.kartacz(ownica pocisk armatni,

wype=niony /elaznymi kulkami lub sieka<cami, i dzia=ko szybkostrzelne do strzelania kartaczami.

kartel(izacjakarter dolna cz">: spalinowego

silnika.kartof-el(lany(lanka

ziemniak.niem. kartoffel, tak/e erdapfel]dos=. jab=ko ziemi ¯ erd % apfel\, franc. pomme de terre ]dos=. jab=ko ziemi\, ang. potato, ros. kartofel;-kartofel.w moim zrozumieniu&¯ kart ]ziemia\ ˘ trakt ]droga\,ang. cart, staronord. kartr ]w[z\,s=owotw. koncepcji 012,pierwotnie wprowadzona my>l o zie-mi znalaz=a nast"pnie potwierdzenie.˚sen ˘ sent; litera T w obu ma jakie> znaczenie.

kartusz dekoracyjne obramowanietarczy herbowej; =adunek strzelby r"cznej; pas my>liwski z =adunkami.ital. carta ˘ cartoccio ˘franc. cartouche ˘ang. cartouch(e.

kartuz cz=onek zakonu o surowych


xwymaganiach, regule, za=o/nonego 1086, przez >w. Brunona z Kolonii 1030$÷1101, w miejscowo>ci Char-treux, Francja.staropol. mnyschy cartusowye monachi Cistercienses,>redniow. =ac. Cartusianus.

¢kartuz kaptur, czapka ze szpicem,rodzaj nakrycia g=owy. ˚kartuz.ros. kartuz.

¢kartuz bela, ryza, papieru.franc. le sac de papier, paquet;la casquette, staroros. kartuz=-kartuz.

†karuj 1. bot. Carum copticum Benth.staropol. 1484 Carui carui,

2. Carum Carvi L. – polny karuj,kminek zwyczajny.1464 polny karuy carui.

karuk klej z p"cherzy rybnych,odpadk[w sk[r, rog[w, ko>ci. ¯ ros. karuk ]$\.

karuzela drewniane konie, =[dki,itp., obracaj'ce si" wok[= pionowej osi, rozrywka dla dzieci.franc. carrousel ]zawody konne, zabawy rycerskie w XVII w., kt[re zast'pi=y turnieje rycerskie Wiek[w Írednich\.

karw w[= stary, ci"/ki; ]tak/e le<$\.przezwisko ludzi ospa=ych, leniwych.prus. kurwis ]w[=\, por. ur i jur. krowa. nazwiska Karw-acki(owski.

†karwukiel karbunku=, szlachetnaodmiana granatu, rubinu, czerwony kamie<. staropol. 1472 carwukel antrachion.=ac. carbunculus ]w"gielek\,lapis pretiosus coloris rubi.

†kary lekki w[zek na jednym lubdw[ch ko=ach, biga, ˚jednokole.staropol. 1471 kari, karri, karra.ca 1500 karr' albo yednokolye biga; dwogye karry albo gyedno-kole; na karach bige.=ac. carrus ]pierwotnie dwuko=owy celtycki pojazd bojowy, rydwan, ang. orig., two wheeled Celtic war chariot\ ˘ p[{no=ac. carrum ˘ staronorm. Francji i >redniow. ang. carre ˘ ang. car ]1. ka/dy pojazd na ko=ach, 2. poet. rydwan, 3. pojazd poruszaj'cy si" na szynach, jak tramwaj, 4. autobus\;=ac. carrus ]w[z, pow[z\; car ̆ staro-norm. Francji carier ̆ >redniow. ang. carien ˘ carry ]1. przemieszcza: z miejsca na miejsce, szczeg[lnie po-jazdem, 2. trzyma: i kierowa: ruchem; by: kana=em, no>nikiem, jak rura “carries” – prowadzi – wod",3. powodowa: ruch... itd.\; franc. cariage ]po(prze•w[z, w[z\,>redniow. ang. cariage ˘ang. carriage.

kary czarny z po=yskiem,rodzaj ma>ci konia.

karygodny ¯ godny kary.karykatur-a(alny(zysta

przesadne uwydatnienie charakte-rystycznych cech osoby, satyryczny obraz, g=[wnie w rysunku, grafice, utworze literackim.=ac. carricare ]=adowa:\ital. caricatura.

karze=, kar=-a(y cz=ek nienormalniema=ego wzrostu, liliput, karlik, krasnal.staropol. 1450 karzel, et est maior pigmeo, ca 1500 k'rzel albo na pyandzy masz pigmeus.staronord. karl ]cz=ek\,anglosas. carl ]cz=ek\,>redniow. ang. i ang carl, carle,ros. karapuz.

†karzyciel karz'cy, poskromiciel,pogromca; karatel;-karatiel.staropol. XV w. carzczyel domitor. niem. bezähmer, bändiger, bezwinger, franc. le dompteur, reprimander,ang. tamer ¯ tame, ros. ukrotitel;-ukrotitiel, usmiritel;-usmiritiel.

†kasa kielich, kubek, mo/e te/skrzyneczka, ˚kas-a(jer. staropol. XV w. cass' picarius, cassa.=ac. poculum, calix, vas, franc. cuope, jatte, vase,anglosas. cuppe,>redniow. ang. i ang. cup, ros. hawa-czsza, hawka, kubok.

kas-a(jer(jerka(iarz(owy skrzynkalub szafa /elazna przeznaczona do przechowywania pieni"dzy, papier[w warto>ciowych, kosztowno>ci.=ac. capere ]zawiera:\ ˘ capsa ˘ ital. cassa ˘ proven∫. caissa ˘franc. casse, caissestaronord. ]isl.\ kass ]du/a skrzynia, pude=ko, koszyk z =oziny na ryby,ang. large box, case, creel.

kas-acja(ownik(owa: usuwa:,likwidowa:, uniewa/nia:, znosi:.

†kasa: 1. otacza:, opasywa:,>ciska:, owija:, ˘ podkasa:,staropol. 1471 kasch' sch' okolo mnye,=ac. cuccingere, circumdare, com-primere, p[{no=ac. superundare, starofranc. suronder, anglofranc. surounder, >redniow. ang. sourro-unden, ang. surround, ros. okru'-at;/it;-okru/-at(it,osa'dat;-osa/dat.2. porwa: si" na co, godzi:, nasta-wa:, targn': si", ˘ zakasa:,staropol. 1397 ne kasal na soltisof dom ]nie targn'= si" na so=tysa\,=ac. impetum facere, petere;ital. attentare, =ac. attemptare, attentare, starofranc. atempter, attenter, ang. attempt,

ros. popytka-popytka, opyt-opyt, pokuwenie-pokuszenie.staropol. podkasa:,o(za•kasa: si".

†kasanica rodzaj szaty.staropol. 1427 nomine kassanycze,=ac. vestimentum, tunica.

kasar ma=a siatka na kijudo podchwytywania ryb.niem. käscher.

kaseta 1. skrzynka, pude=ko z wiecz-kiem, 2. >wiat=oszczelne pude=ko, cz">: aparatu fotograficznego lub kamery filmowej.ital. casetta, starofranc. casette]skrzynka, zdrobn.\ ¯ casse,niem. streitaxt, keule, kassette, ang. casket, ros. wkatulka-szkatu=ka, larhik-=arczik.

¢kasja kosztowne pachnid=o wyra-biane z ro>liny o nazwie kasja, Cas-sia, z rodziny motylkowatych ]Papi-lionaceae\, o li>ciach pierzastych.staropol. cassia ]¢kasyja, kasja\.=ac. unguentum pretiosum e planta, quae casia dictur, confectum.hebr. kaca ]pasek kory\ ˘ kecja]w ang. pisowni& qetsi’ah\ ˘gr. kasia, kassia ]gat. cynamonu\ ˘ =ac. i ang. cassia, ros. kassiq-†kassia.

kask he=m z grzebieniem,ochronne nakrycie g=owy.hiszp. casco, franc. casque,ang. cask.

kaskad-a(erkasta zamkni"ta grupa spo=eczna,

>ci>le przestrzegaj'ca swej odr"b-no>ci.=ac. castus.

kastaniety instrument muzycznyu/ywany przez tancerzy do podkre->lenia rytmu. ¯ hiszp.=ac. castanea ]kasztan\,hiszp. castañeta,franc. castagnette,ang. castanets.

†kastellum gr[dek, miasteczkowarowne. ˚kasztel ]ma=a twierdza\.¯ =ac. castellum, oppidum.staropol. kastellum.ang. little town, ros. gorodok-gorodok.

kastet 1. bro< r"czna w kszta=ciespojonych ze sob' pier>cieni, nak=a-danych na palce dla wzmocnienia uderzenia pi">ci', 2. maczuga u/ywana przez ludy pierwotne, dzi>& spr"/ysty pr"t zako<czony kul' o=owian'.wg s=ownika Webstera 1962&=ac. ceadere ]uderzy:, bi:\ ˘=ac. caestetus ˘ ang. cestus]wymys= ze sk[rzanych pask[w, czasem obci'/ony o=owiem lub me-talem, noszony na r"kach bokser[w w staro/ytnym Rzymie\,


xgdy wg Swo 1980&franc. casser ]t=uc, rozbija:\ %tete ]g=owa\ ˘ casse-tete ]kastet\.niew'tpliwie The American Heritage College 1997 ]zdj"cie do='czone\&ang. brass knuckless ]metalowy =a<cuch lub rz'd pier>cieni po='czo-nych do sztaby tak, by pasowa=y do palc[w, w celu wzmocnienia uderze-nia pi">ci'\. ˚z'b.

kastra-cja(t rzezaniec.niem. kastrat.

†kasyja ˚kasja ]pachnid=o\.kasyno klub.

=ac. casa, ang. casino.kasz-a(arnia(ka

ros. kawa.kaszak guz w sk[rze wype=niony

kaszowat' mas'.kaszalot uz"biony wieloryb.

port. cachalote,franc. cachalot.

kasz-el(la:(lanie krztuszenie si".staropol. kaszel(la:(lanie;staropol. kaschlyu zbycz nygdy nie mogl ]kaszlu pozby: si" nigdy nie m[g=\.=ac. tussis, >redniow. ang. coughen,ang. cough, ros. kawel;-kaszel.

†kaszernica drobne ryby,drobnica rybia.staropol. 1495 caschernycza,=ac. piscinuli.

kaszla-:(lanie ¯ kaszel.staropol. XV w. caslacz tussito,ca 1500 kaschlacz tussire;caslanye colera,=ac. tussire, tussi laborare, vexari,ang. to cough, ros. kawlqt;-kaszlat; ˚kaszel.staropol. 1471 kaslanye colera –krztuszenie si".

kaszmir mi"kka, cienka tkanina we=-niana z we=ny k[z Kaszmiru i Tybetu.hindu Kaszmir ]stan w p=n Indiach, przedmiot sporu z Pakistanem\.ang. Kashmir.

kaszt mocne rusztowanie pod-trzymuj'ce sklepienie w kopalni.niem. kaste.

kaszta szuflada z przegr[dkami,w kt[rych mieszcz' si" czcionki dru-karskie i drobny materia= zecerski.niem. kasten.

kasztan 1. Castanea sativa, drzewolub krzew z rodziny bukowatych,2. ko< ma>ci ciemnoczerwonej, od jasnorudej do ciemnoczekoladowej, bez czarnych w=os[w, ko< cisawy.gr. kastaneia, =ac. castanea,franc. castagnette,niem. kastagnette; kastanie,gr. kastanea, =ac. castanea, starofranc. chastaigne ˘ franc. chataigne ]kasztan\, >redniow. ang. chesten, chesteine, chasteine,

ang. chestnut, ros. kawtan-kasztan,kawtanovoe derevo.

†kasztania bot. brzoskwinia,Amygdalus persica Lam.staropol. ca 1500 k'st'nya vel brzeskyny' castanea.

kasztanowiec bot. Aesculus hippo-castanum, drzewo parkowe o du/ych,d=oniastych li>ciach i bia=ych kwia-tach w gronach, potocznie zwane kasztanem.

†kasztel 1. ma=a twierdza, gr[dek˘ ogr[d, 2. nadbud[wka na dziobie i rufie dawnych okr"t[w. ˚kastellum.

kasztelan zarz'dzaj'cy twierdz',zamkiem.staropol. horodniczy.staropol. do dwora pana castella-na alybo wogewodzego;za glow' kaszd' sandzee castel-lanow tho yest panow w grothstaw wstawyonych;zapowyeday'cz castellaanoom y wszystkym s'ndzaam, y pod-sandkoom;a castellanowi ]castellano\ albo grododzirzi ]grododzier/cy\,ca 1428 grododzyr/a.1437 grododzirsza castellanus.kasztela-n(nia(nowy(<ski

– wysoki urz"dnik pa<stwowy, zwierzchnik grodu i przynale/ne-go terytorium.

=ac. castellum ]twierdza\ ˘ castel-lanus ]mieszkaj'cy w twierdzy\, >redniow. =ac. castellanus, staronorm. franc. i >redniow. ang. castellain, ang. castellan,franc. maire, niem. bürgermeister,s=aw. gorodnihi-horodniczi,ros. gorodnihij-gorodniczij.staropol. kastellany, castellany –

]kasztelanija ˘ kasztelania\ –obszar w=adzy kasztelana,w=adza kasztelana.

staropol. castellanowy – kasztela-nowy, nale/'cy do kasztelana.

staropol. kastellansky, castellansky– zwi'zany z kasztelanem.s"dzia kasztela<ski – sprawuj'cy w=adz" s'dow' w imieniu kasz-telana.

kaszyca drewniana skrzynia wype=-niona kamieniami i zatopiona, s=u/'ca do posadowienia budowli wodnych.

kat(owa:(ownia(usza wykonawcawyrok[w >mierci i kar cielesnych.staropol. kat(owski – wykonawca

kar cielesnych i kary >mierci, oprawca, siepacz, =apacz.

staropol. ca 1420 podal gy kathom; poslal Saul kati; cath id est tortor, 1471 kath apparitor, magister oc-cidendi, lictor; katha spiculatorem; 1497 Jacobo kath de Golambye; kathom odzenye szwogye dal; ca

1420 kathom ]katom\, kati ]kat[w\, kath ]kat\ ˘ kath, cath. ˚katowa:.staropol. ma=odobry – kat.=ac. carnifex, tortor, franc. execu-teur des hautes ≥uvres,ang. executioner, hangman, staroros. palah=, ros. palah.

kataklizm kl"ska /ywio=owapowoduj'ca wielkie zniszczenia.gr. kata ]w d[=\ % klyzein ]sp=yn':\˘ kataklyzein ˘ kataklysmos ˘=ac. cataclysmos, franc. cataclysme, niem. wasserflut, ang. cataclysm,s=aw. potop-potop, perevorot.

katakumba podziemne cmentarzestanowi'ce system korytarzy, tam-pierwsi chrze>cijanie grzebali swych zmar=ych.gr. kata ]pod`\ % =ac. tumba ]gr[b, liczba poj.\ ˘ tumbas ]l. mnoga\ ˘ =ac. cata cumbas, p[{no=ac. cata-cumba, catacumbae ]podziemne grobowce\,ital. catacomba, ang. catacomb,ros. katakomba-katakomba.

katalepsja zesztywnienie ca=egocia=a lub jego cz=onk[w, wyst"pu-j'ce przy histerii.gr. kata` ]pod`\ % lambanein ]po-chwyci:, uj':\ ˘ katalambanein ˘ katalepsis ]atak choroby, >ciskanie, chwytanie czegokolwiek w zasi"gu r"ki\, p[{no=ac. catalepsis,franc. catalepsie, ang. catalepsy,ros. katalepsiq-katalepsija.

katali-za(zator(tycznyprzy>pieszona szybko>: reakcji chemicznej wywo=ana tym >rodkiem kt[ry sam nie wchodzi w reakcj".gr. kata ]w dole, w d[=\ % lyein]lu{ny, swobodny\ ˘ katalysis ˘ang. catalysis.

katalog(owa: gr. kata` ]d[=, w d[=, w dole, nisko; na li>cie by:\ % legein ]m[wi:, liczy:\ ˘ katalegein ]liczy:, racho-wa:\ ˘ katalogos ]lista, spis\,=ac. catalogus,franc. i ang. catalogue,ros. katalog-katalog.

katanka cz">: stroju ludowego,bluza, kaftan.w"g. katona ]/o=nierz\.

katapulta dawna machina wojennau/ywana do miotania pocisk[w& kamieni, beczek smo=y, pali; roz-miaru& wysoko>ci ok. dw[ch ludzi i d=ugo>ci – trzech.gr. kata ]pod\ % pallein ]rzuca: w g[r", podrzuca:, ciska:, miota:\ ˘gr. catapeltes ˘ =ac. catapulta ˘ang. catapult,s=aw. sus;-sus.

gr. ballein ]rzuca:\ ˘ =ac. ballista ˘ ang. ballista ]urz'dzenie u/ywane w wojnach staro/ytnych do ciskania ci"/kich kamieni i podobnych


xpocisk[w\.

starofranc. trebucher ]potyka: si"\ ˘ starofranc., >redniow. ang. i ang. trebuchet ]>redniowieczna machina do rzucania du/ych kamieni\,b="dnie wo=. taran=-taran.

katar nie/yt, zapalenie b=ony >luzo-wej jakiego> narz'du, g=[wnie nosa.staropol. katarus, ryma ]katar\,gr. kata` ]w d[=\ % rhein ]p=yn':\ ˘ katarrhein ˘ katarrhoos ˘=ac. catarrhus, franc. catarrheang. catarrh,s=aw. katarr, nasmork.

katarakta 1. skalisty pr[g rzeczny2. zm"tnienie soczewki oka.staropol. katarakty ]spadaj'ce kraty w bramach\, gr. kata` ]w d[=\ % regnymi ]=ama:\ ˘ katarregnymi ˘ kataraktes ]wodospad\ ˘=ac. cataracta ]wodospad\,ang. cataract,ros. vodopad-wodopad,]med.\ katarakt-katarakt.

†katarus ˚katar.kataryn-ka(iarz mechaniczny

instrument muzyczny wprawiany w ruch korb', powtarzaj'cy ten sam motyw, u/ywany przez ulicznych sprzedawc[w.¯ niem. Kath]a\rinchen ]Kasia\,ang. hurdy-gurdy,s=aw. warmanka-szarmanka.

†katarzynka bot. Genista tinctoria L.staropol. 1472 katharzynka mirica.

katastrofa nieszcz">liwy wypadekna du/' skal", o ogromnych skutkach.=ac. catastropha,ang. catastrophe,ros. katastrofa, neshast;e.

kateche-t(ta(zaniem. katechet ¯ gr. katechetes ]instruktor\ ¯ katechein ]instru-owa:, naucza:\ ^ kata % echein.

katechizmgr. katechismos ]ksi'/eczka pyta< i odpowiedzi do nauki religii\,=ac. catechismus,ang. catechism.

katedra(lny 1. pulpit wraz z pod-wy/szeniem dla wyk=adowcy, dla nauczyciela, 2. jednostka organiza-cyjna na wy/szej uczelni, prowa-dz'ca badania naukowe, szkol'ca fachowc[w i pracownik[w nauki,3. ko>ci[= diecezjalny w siedzibie biskupa.=ac. cathedra, ang. cathedralniem. katheder.staropol. nye zapovyeda myly Kristus, bychmy szye zvaly my-strzmy... any tez navky na katedrze navczacz, czvsch na vyschokyem stolczv nad lyvdzmy szyedz'cz˘ katedra – krzes=o do podwy/sze-

nia dla nauczyciela.staropol. 1484 ¢kozycziol katedralz-ky ˘ katedralzky ]katedralski\ –

zwi'zany z siedzib' biskupa.kategoria rodzaj, klasa.

gr. kategoria ¯ kategorein,=ac. categoria, ang. category,niem. kategorie, ros. kategoriq,razrqd, klass.

kategoryczny stanowczy,zdecydowany.gr. kategorikos ]orzekaj'cy\ ˘=ac. categoricus.

katgut, ketgut nici hirurgicznez jelit baranich.ang. cat % gut ]odno>nik do miau-czenia kot[w\, analogia do holend.kattedarm.

kation jon o =adunku elektrycznymdodatnim.gr. kation ]id'cy w d[=\.

katiusza popularna nazwa radziec-kiego miotacza min, wyrzucaj'cego pociski seriami.ros. Katiusza ¯ Katia ]zdrobn. Katarina\

katoda elektroda po='czona z ujem-nym biegunem {r[d=a napi"cia elek-trycznego.gr. kata ]w d[=\ % hodos ]droga\ ˘ kathodos ]schodzenie\,ang. cathode, ros. katod.

katoli-k(cki(cyzmgr. katholikos ¯ kata % holos=ac. catholicus ]og[lny, uniwersal-ny, generalny\, ang. catholic,ros. katoli-k/heskij.

kato-n(<ski cz=owiek wielkiejsurowo>ci, bezwzgl"dny, nieugi"ty, bezkompromisowy.rzymski m'/ stanu Marcus Porcius Caton, 234÷149 B.C.

kator-ga(/nik G?, wymuszoneci"/kie roboty dla przest"pc[w kry-minalnych i politycznych w czasach Rosji carskiej.gr. kateirgo ]zmuszam\ ˘ros. katorga-katorga.

kat-owa:(ownia(usza ¯ kat]oprawca, wykonawca wyrok[w >mierci\.staropol. panye Iesu Criste..., ktorysz dla zbawyenya naszego czyalo swe szwyathe w racze podal kathowszkye, day nam vczucz nyeczo thwey m'ky ]w r"ce poda= katowskie\ ˘ kathowszky –

przynale/ny do kata.katula: wa=kowa:, maglowa:,

toczy: po ziemi.ros. katat;-kata: ]zwija:\,ros. kat-ok/at;-kat-ok(a:]mag-iel(lowa:\.

¢katuna /ona.staroros. katuna-katuna,ros. 'ena-/ena ]/ona\.

kaucja suma pieni"/na z=o/ona jakogwarancja zobowi'zania, zastaw.=ac. cautio ]przezorno>:, por"czenie\ ˘ ang. caution ]o innym znacze-niu – zwr[cenie uwagi, ostrze/enie,akt roztropno>ci, ostro/no>ci, rozwa-gi\. kaucja – bail.s=aw. poruka-poruka.

kauczuk sok niekt[rych drzewpodzwrotnikowych, surowiec do produkcji gumy.karib. ]Tupi, brazyl. Indian\ kauczu ˘ franc.-ang. caoutchouc.

†kauza sprawa s'dowa, proces.=ac. causa ]przyczyna, pow[d\ ˘starofranc. >redniow. ang. i ang. cause ]pow[d\, trial, ros. sudeb-noe razbiratel;stvo.

kaw-a(iarniaarab. gahvah,tur. gahveh, kahwe,ital. caffe, ang. coffe,niem. kafe, ros. kofe.

†kawalec, kabalec, BW, cz">:,cz">: ca=o>ci, kawa=ek, kawa=.staropol. 1439 o kawalecz role, 1440 unam particulam prati albo cawalecz; uthnaly mu kabalyecz, ]k'walecz\ palcza..., albo kawa-lecz vcha; 1499 albo kawalcze ˘ kawalecz, cawalecz, kabalyecz. =ac. pars, partis, particula ˘ franc. partie, parti,>redniow. ang. part, parte,ang. part, niem. teil, anteil, ros. hast;-czast.

kawaler(ski(ia(ka(yjski(zysta1. uzbrojony je{dziec, rycerz, m=o-

dzian, szczeg[lnie us=uguj'cy damie w formie eskorty, ochrony, stra/y,

2. dzielny, rycerski, wspania=y, szar-mancki, wytworny, grzeczny i uprzejmy m"/czyzna s=u/'cy damie jako eskorta.

skojarzenie je{d{ca-koniarza z ochra-niarzem nieprzypadkowy, bo m[g=by to by: np. wo{nica, ale nim nie jest;ma charakter p=ciowy – oczekiwania obu stron od drugiej, uje/d/ania jej;dzi> nie/onaty samiec, p=ci m"skiej, ch=opak.=ac. caballus ]ko<\ ˘ p[{no=ac. caballarius, ital. cavaliere, franc. i ang. cavalier, ros. kavaler.

kawalkada parada, ceremonialnaprocesja powoz[w, je{d{c[w.ital. cavallo ]ko<\ ˘ cavalcare]jecha:\ ˘ cavalcata,franc.-ang. cavalcade,ros. kaval;kada.

kawa-=(ek(l'tek 1. drogi,st'd kawa=ek – u=amek,2. dowcip, psikus ˘ kawalarz.

kawatyna liryczna pie>< solowa.ital. cavatina.

kawerna 1. pusta przestrze< w skale.


x2. med. jama powstaj'ca w narz'dzie wskutek ci"/kiej choroby, np. w p=u-cach z powodu gru{licy.staropol. kawerna.=ac. cavus ]dziura\ ˘ caverna]jaskinia, jama\, franc. caverne,ang. cavern,ros. pe]era-pieszczera ]pieczara\.

kawiarnia(ny ¯ kawa†kawija-n(s(sz

bot. Centaurea scabiosa L.staropol. 1475 Cawyan,1472 Cawyass scabiosa;scabiosa distillata, id est kawy-aszk ]kawijasz czy kawijaszk$\.

kawior solona ikra, s=ony przysmakz jaj ryb jesiotrowych i =ososiowa-tych. A. Br¥ckner& tur., ikra solona ¯ Kaffa, miasta-sk=adu, na Krymie.tur. havyar, ital. caviale,ang. caviar]e\, niem. kaviar,ros. ikra.

kawka drobny ptak z rodziny kruk[w,o upierzeniu czarnopopielatym, gnie{dzi si" w kominach, wie/ach, itp., Monedula turrium Brehm.kawka – ptak zatykaj'cy kominy,st'd s=owotw. pokr. czkawka –zatykanie dr[g oddechowych.

kawon arbuz, melon.tur. kavun.

†kawtan kaftan, rodzaj p=aszcza,WF.

¢kaz ros. mowa. na(roz(przy(prze(wy-kazkaz-anie(nodzieja˘ otkaz, ukaz, skazka. ros. otkaz, ukaz, skazka, zna-czenie czasem ewaluowa=o.

kaza-:(lnica(anie wydawa: rozkaz,polecenie, /'da: czego od kogo,]w ko>ciele\ m[wnica.da: ^ kaz(a: ^ leci: ˘re¶commend – po¶leci:prze¶kaz – po¶danie¯ ¢kaz.staropol. kazal, kaz'cz, kazaly, 1412, 1397(1413, 1416, 1422, i 1426 kaszal; kazacz; y kazal ym rzek'cz& Poymyczye tego Iesusa; kasal;w Ss 1953 7 kolumn cytat[w˘ kazacz, kaszacz, kasacz –1. poleci:, roz(na-kaza:, zarz'dzi:,

sprawia: aby co> sta=o si",2. naucza: zasad moralnych, m[wi:

kazanie, przemawia:, przykazywa:,3. przekaza:, powierzy:,4. kazany& schludny, czysty.staropol. do(dos(na(od(ods(o(po((prze(przy(roz(s(u(ws(za•kaza:,do(po(przy(roz(s(u(ws(wy(za•kazowa:.za(na(po(u(prze(przy(o(do(od((ws(wy(roz(s-kaza:.

kazamata sklepione pomieszczeniepod fortyfikacjami, schron, loch.

ital. casamatta.¢kazanie umiejscowienie, przed=o-

/enie, przedstawienie, ustanowienie.staroros. kazanie-kazanie,ros. nastavlenie,uve]evanie,ang. placement; to place, to set.

kazanie przem[wienie wyg=aszaneprzez duchownego do wiernych; tekst pisany takiego przem[wienia.staropol. gest kaszana o bodze; zebichom na them kazanu prziszli g boszkemu posznanu, 1449 przez me kazanye kv bogv; drogø kazanya; kazanye; na pocz'tku swogego kaszanya;ca 1450 kazanye moye nyelubo gest wam, 1484 slovem pylnego kazanya ]pilnego kazania\; przez apostolske kazanye znan yest; thwe goracze kazanye nam grzesnym na szbawyenye ˘kazanye, kaszanye –1. mowa, przem[wienie, szczeg[lnie

w sprawach religijno-etycznych, mora=y g=oszone z ambony,

2. nauczanie religijno-etyczne,dzia=alno>: nauczycielska,

3. rozkaz, polecenie,4. sentencja s'dowa, wyrok s'dowy.ang. 1. sermon, 2. teaching,3. order, command,4. sentence, vrdict, ros. 1. propoved;-propowied,4. rewenie suda.

¢kazati nakazywa:, ka{ni: ¯ ka{<.Latopis 1116 kazati-kazati.

¢kazatiel ¯ kazanie osobaumiejscowiaj'ca, przedk=adaj'ca, przedstawiaj'ca. ˚nakazatstaroros. kazatel;-kazatiel,ros. nastavnik-nastawnik.

kazeina bia=ko w mleku;=ac. caseus ]ser\.

kazi-:(rodztwo zanieczyszcza:.˘ skazi:, ska/ony.staropol. kazyla, kazicz, kazy zielazo, i kazyles wszystky ploti yego; z w"glym kazøczym; s wøglym popvsczalnym ˘ kazycz, kazicz ]si"\ –1. psu:, niszczy:, niewczy:,

1.a. o krajach – pustoszy:, grabi:,1.b. o /ywych istotach – szkod"

przynosi:, dr"czy:,2. o zjawiskach umys=owych&

2.a. narusza:, =ama:, przekracza:,2.b. niweczy:, odrzuca:.

staropol. na(po(prze(s(za•kazi:,prze(s•ka/a:.ang. pollute, corrupt, contaminate. ros. oskvernqt;-oskwierniat, iska'at;-iska/at.

kazna(czaj, kazionny ros. skarbnik, skarbowy.ros. kazna/hej ¯ p=n.-tur. qazma

]skarb\, qaznacze ]skarbnik\, na Ba=-kanach osma<ska chazna ]kasa\.

¢kazni: s=aw. dokonywa: egzekucji, >cina:, u>mierca: katem.ros. kaznit;. ...na kt[r' ziemi" gniewem bywa=, i ziemi" kt[r' chcia= kazniti..., ok. 1432–1436.

kaznodziej(a(ca(ski nauczaj'cy,m[wi'cy kazania, ¯ kaz ]mowa\.staropol. kasznodzegecz;allecz kasznodzege szø; a takosch tego schamim kasznodzyeyam nabrasye trzeba; y takesz kasz-nodzegecz, 1413(14 wyborny kasznodzeycza; o kaznodzyey-czach; kaznodzyeycza kazacz nye ma; yako kaznodzyeyczam ˘ kaznodzeycza, kadznodzyey.staropol. kaznodzeyskye –

w=a>ciwe kaznodziei. =ac. praedicator ˘starofranc. prechor ˘ >redniow. ang. prechur ˘ ang. preacher, ros. propovednik-propowiednik.

†kazub dymnik, komin.staropol. ca 1455 kazub fuligo.gr. kaminos ]piec, kominek, ang. oven, fireplace\ ˘ =ac. caminus ˘ p[{no=ac. caminata ˘ starofranc. cheminee ˘ >redniow. ang. chemene, chimenee ]pierwotnie kominek, palenisko w komnacie, ang. fireplace\ ˘ ang. chimney, ros. dymovaq truba.

kazuistyka drobiazgowe rozstrzyga-nie problem[w og[lnymi zasadami.=ac. casus ]przypadek\,hiszp. casual, franc. casuel,ang. casual, ros. sluhajnyj.

†ka{ni: 1. kara:,2. karci:, strofowa:.

†ka{no>: przepisy post"powaniareligijno-etycznego, przykazania moralne.

ka{<,ka{nia ¯ ka }kaniec| ¯ koniec,lub kazamaty, kaza:, % ja{< ¯ ja, ja{.miejsce strace<, m"ka, cierpienia fizyczne, katusza, tortura;w zwi'zku z ja{ni' ]jestestwem\.staropol. 1386 kasnø ]ka{ni'\,1391 gego kasnø,1397 gey casznam1400 ani iego kaznø,1400 kasnø rozwalona stodola, 1401 kasnø, 1408 caszn,1408 kasnø, 1412 ani iego kasznv, 1412 na kasni ˘ kasn, caszn,w Ss 1953 4 kolumny cytat[w –1. rozkaz, polecenie,2. karno>:, dyscyplina obyczajowa,

surowo>: obyczaj[w,3. w=adza, moc,4. kara, poskromienie,5. wi"zienie, ciemnica, areszt.staropol. kasnyon, kasznycz,kasznø kasznyl; ca 1455 meczycz,


xkasznycz ˘ kasnycz, kasznycz –1. kara:,2. karci:, strofowa:,

trzyma: w karno>ci.staropol. kasznoszcz ]ka{no>:\ –

przepisy post"powania religijno-etycznego, przykazania moralne.

staropol. po(s(u•ka{ni:.ang. to execute, to put to death, s=aw-ros. kaznit-i/;.

ka/dy jak jeden ]co do jednego\,wszys-tek(cy, bez wyj'tku.¯ niem. alles ]wszyscy\ ˘staropol. kali/dy, koli/dy, ka/ki.staropol. casdø dusø zbosnø po-buda ]ka/d' dusz" zbo/n' ¯ b[g\, casdego skutka dobrego; kassdy sz wasz prosz pana boga szam za szy'; chwalicz bødø gospodna w kaszdy czas; na kaszdi dzen; blo-goslawcze panv wszyczka dzyala yego w kazdem ]we wszelykyem\ myestze panstwa yego; kaszdø personø; kaszdi; kasda, 1422 w ka-szde, 1425 przy casdem woze dwa chlopy, ca 1428 w kaszdø grzywnø; w kaszdey zemy; o kasdem targv; y kasde straczone; s kaszdego rodu; na kaszdy czasz,w Ss 1953 5 kolumn cytat[w, ˘ casdy, kasdy, kassdy, kaszdy, kazdy, kaszdi – wszelki, wszyscy,

bez wyj'tku, bez r[/nicy, ka/dy.starop. 1532 ...Te/ ka/dy =aczinnik mo/e si" nauczy: W=oskiego, Pol-skiego y Niemieckiego, a zasi" ko/-dy s nich =aczinskiego.niem. 1. all, aller, alle, alles; ganz; ]wszystek\, 2. alles ]ca=o>:, og[=\, anglosas. all, eall, >redniow. ang. al, all ˘ ang. all; every, each, wo=. 1289 koi'∂o, k=i'∂o ]ka/-de\, i tako razydowas ko'∂o v= svoasi ]ka/dy\, komary s ka'∂o ugla perevod=]z ka/dego\,ros. ka'dyj-ka/dyj, l[boj-luboj, vsqkij-wsiakij.staroros. `szczi, ros. `/dy ^`krotnie ˘ dwa•szczi, dwa•/dy]dwu•krotnie\.

†ka/ub,kazub(ek,kad=ubeknaczynie z =ubka, z kory drzewnej.

¢ka/enik eunuch, osoba kastrowana.staroros. ka'enik-ka/enik,ros. skopec-skopiec,ang. eunuch.

k'dziel p"k lnu, konopi, we=ny,przygotowanych do prz"dzenia; kud=y; po k'dzieli ]linia /e<ska rodu\.pokr. k"dzior.staropol. XV w. kadzel,1437 k'ndzyel colus –1. drewniany dr'/ek na kt[ry

nak=ada si" prz"dziwo.2. prz"dziwo, k='b w=[kna z kt[rego

snuje si" nici,

3. bot. szafran polski dziki, krokus,Carthamus lanatus L.

staropol. k'dziel rodzicy, rodzycz-ky po kadzyely ]rodziczki po

k'dzieli\ – krewni przez matk".staropol. k'ndziolowe ]k"dzielowe\

– zrobione z w=[kien k'dzieli.anglosas. dis` % st≤f ˘ dist≤f,>redniow. ang. distaf, dystaf,ang. distaff and spindle ]k'dziel i wrzeciono; 1. pa=eczka na kt[rej len lub we=na jest nawini"ta, u/yta przez wrzeciono, st'd 2. praca kobiet lub interes, st'd 3. kobieta lub kobiety w og[le\,ros. prqlka-pralka.

†k'dzio=owy zrobiony z w=[kienk'dzieli, szczeg[lnie zgrzebnych.

k'kol 1. ro>lina, chwast zbo/owyo purpurowoliliowych kwiatach i truj'cych nasionach, Lolium temu-lentum L.,2. k'kol, Agrostemma githago L.staropol. 1419 køcol lolium, ziza-nia, 1437 køkol nigella, lolium, zizania, 1450 loligium... lolium vlg. kakol vel loboda, ca 1465 kankol githis, kankol lolium, 1466 k'kol lolium,1472 køkol zizania,1475 kvncol lolium,XV w. kakol lolium de tritico; k'kol lolium, ca 1500 lolium kostrzev', kakol, 1464 czarni kankol nigella.anglosas. coccel ˘>redniow. ang. cockie, cockel ˘ang. cockle, ros. kukol;-kukol.

†k'kolica bot. k'kol, Agrostemmagithago L. ˚k'kol ]czarni kankol...\.staropol. 1460 ¢cucolicza nigella, ca 1460 ¢kokolicza nigella.

k'p, kump, komp udo wieprzowe,szynka.

k'p-iel(ielisko(ielowy(iel[wki((a: ]si"\zanurza: ]si"\ w wodzie w celu umycia, och=ody, leczniczym.ros. kupat; ]k'pa:\, U ˘ Å, ´.staropol. XV w. kapacz – k'pa:.staropol. k'pyel, køpyel –1. k'piel,2. sadzawka, miejsce k'pieli.staropol. ca 1500 kapyelycza –

]k'pielica\ – k'piel.staropol. ca 1500 do k'pyelnyka ˘ k'pyelnyk ]k'pielnik\–

sadzawka, miejsce k'pieli. =ac. balneum, lavatio, anglosas. bathian ¯ b≤th; ˘>redniow. ang. bathien, bathen ˘ang. bathe, ros. kupanie-kupanie, kupat;.

k'-sa:(sek(liwy gry{:.pokr. kusza: – je>:. s=aw.-ros. kus, kuwat;, vkus-wkus ]smak\.staropol. køøsayø kopita koynska;

1466 te premo, c'sszam, te pun-go, grysz'; kthory kassaly –køsacz, c'sszacz. U ˘ Å, ´.=ac. mordere, franc. mordre, piquer, niem. beiÆen, anglosas. bitan ˘>redniow. ang. biten ˘ ang. bite, ros. kusat;-kusat.staropol. pok'sa:, uk'si:, kusi:.staropol. k'sanie –

gryzienie, szarpanie.staropol. køsek, kozzek, 1466 maly c'sek – kawa=ek, cz'stka.=ac. pars, particula, niem. biÆchen, anglosas. bita ˘>redniow. ang. bite ˘ ang. bit, ros. kusohek-kusoczek.

k't(ek(omierz(ownica(ownik((owy 1. miejscowo>: oddalona od >rodk[w

/ycia spo=ecznego; teren lub miejs-cowo>: rzadko odwiedzane, ustro-nie ˘ zak'tek,

2. miejsce w kt[rym si" mieszka, mo/-na zatrzyma: si" na nocleg, miesz-kanie, schronienie, przytu=ek,

3. przestrze< zawarta mi"dzy dwoma>cianami, r[g komnaty,

4. cz">: p=aszczyzny ograniczonaprzez dwie p[=proste wychodz'ce z jednego punktu,

5. perspektywa ˘ pod k'tem.pod k'tem – ze wzgl"du na.k't ˘ po•k'tny ]handel, wymiana\.s=owotw. pokr. s"k, k"s ˘ k'sa:&suk ]s"k\ kut ]k't\, ST.gr. kamara ]izba\ ˘ niem. kammer]komora, kom[rka; ciemnia, kamera; izba, pokoik\ ̆ przen. sw[j k't ]swoj' izb", pomieszczenie w budynku\ ˘za•kamarek – za•k'tek.nazwa pospolita w >redniowiecznej Europie, nadawana miejscom i stro-nom po=o/onym z dala od o>rodk[w w=adzy, /ycia gospodarczego,• w Rosji ugo= ̆ Uglnice n(Dniestrem,• w Polsce Piast[w – Katowice, D=ugie K'ty, Kielce, Kutno ¯ wo=.-maz. kut,• u Anglosas[w – Angle w P=n. Niem-czech, okr"gu Holstein,• w j"zykach roma<skich – provincia ̄ pro` ]za`\ % germ. wiknel ]k't\ ˘starofranc. i ang. province;z pospolitych, nale/'& kel, kiel, kier, kiet ̆ kielnia i =okie:˘ +okietek †1333 ]dos=. Zak'tek, w=a>ciciel Brze>cia Kuj. ¯ brest ^ granica\, mankiet, bakier, ekierka.tak/e kat, kot, ko s' zg=oskami k'ta&kostka u nogi, kolano, =okot ]=okie:\,kotwica i kotwa, kant ¯ niem., i inne.s=owotw. pokr. ˚dyg ]gi':\ ¯ duga.=ac. cant ̆ germ. kant, ank` ̆ k't, kut.ja s'dz" te/, /e anglosas. angle ]k't\ ̆ ancleow ]kostka u nogi\, GKC ˘ >redniow. ang. ancle ̆ ang. ankle, my->low' baz' zmiana kierunku nogi.=ac. canto ]r[g, brzeg, region\ ˘


xzak'tek, ukr. kut/ovyj/ek]k't(owy(ek UA\,ros. ugol-ugo= ]k't\.staropol. køt, w køøczyech sze schadzaly; po kaszdem køczye stanowem; køøth;po wszech køcyech ]k'tach\,1375 angulos albo konthi,1393 jako to ne gest ten kant,1419 in ungulis vlg. w køczech,1421 vnum angulum vlg. canth,1462 albo s k'nthi, 1463 et gays albo kanthi capitulo,1463 qu'th lasa f thyle tey l'ky 1466 albo k'thy, 1473 albo k'ty, 1478 cum k'thy albo obschary ˘˘ køt, køøth, konth, kant, canth,k'nth, kanth, qu'th, k't –1. miejsca gdzie schodz' si" dwie

>ciany, przestrze< mi"dzy nimi zamkni"ta,1.a. cztyrzy k'ty – dom, mieszkanie.

2. oddalona, ustronna cz">: terenu,przy granicy, ¯ za` ]przy`\,tak i Zaporo/e ¯ za % r[g,

3. miejsce ustronne, zak'tek,¯ kut ]k't\. ˚prownicja.=ac. pro` ]po`, za`\ % trahere]ci'gn':\ ˘ protract-us(or ˘ ang. protractor ]k'tomierz\,ros. krug, razdelënnyj na gradusy-krug razdielonnyj na gradusy ]ko=o z podzia=k' k'tow'\.˚]litera\ W, i k't pod numerem 700.

†k'tny, k"tny k"te jelito –>lepa kiszka albo odbytnica.staropol. ca 1500 kathne yelytho.ang. intestine appendix.

†k'towe doch[d czy te/ daninaod wyszynku piwa.staropol. 1464 conthowe.

†k'towy naro/ny.staropol. køtowi, køtovi. =ac. qui in angulo est; angularis ¯ angulus, ang. angular ¯ angle, ros. uglovatyj ¯ ugol.

†kchn': kichn':. baz' tchn':.staropol. 1455 sternutavit albo kchnal.=ac. sternuere, starnutare, >redniow. ang. snesen ]zmienione fnesen ̄ anglosas. fneosan z powodu graficznego podobie<stwa litery f do d=ugiego s\ ˘ ang. sneeze, ros. hixnut;-czichnut ̄ hixat;.

†kcie: ˚chcie:.staropol. chcie:, chocie:, >cie:; chcenie, chcienie, ChK.

kciuk gruby palec u r"ki.s=owotw. baz' tkkt ]ckkc\ ˘tkn': kciuk ]czucie\, ockn': si",tak/e s=aw.-ros. hut;-czut ]ledwie, ledwo, ang. almost; hardly\ lub hut;ë-czutio ]czucie, ang. feeling, hearing, taste\, i korespondowa=oby z ang. thumb ]kciuk\ numb, tj.

zdr"twia=y, bez czucia; koncepcji s=owotw. 002.A;wg. S=ownika Webstera, B w thumb nie jest historyczne }mo/e w=a>nie pod wp=ywem numb, lub dumb – niemy, J.D.|, i baz' jest “enlarged finger”\.koncepcji s=owotw. 009, ¯ czu:.staropol. kczyuk –

kt[ry> z wi"kszych palc[w u r"ki.>redniow. ang. thoume, thoumbe ˘ang. thumb, ros. bol;woj palec-bolszoj palec.

kefir(owy nap[j ze sfermentowa-nego mleka.tur. ]$\, kaukaskie ]$\

kegel wymiar czcionki mierzony wkierunku wysoko>ci, stopie< pisma.niem. kegel.

keks ciasto piaskowe z bakaliami,kruche ciastko.norw., szwed., island. kaka ˘>redniow. ang. kake ˘ang. cake(s ]ciastk-o(a\.

¢kela, l.p., keli, l.mn. s=aw. cele w wi"zieniach ]celki\ lub monasterach.=ac. cella ]kom[rka\ ˘ starofranc. ˘ staroang. cell.

†kelcerski nazwa rodzaju obuwia.staropol. 1415 kelcerske ˘kelcersky.

†keliko>: ilo>:. staropol. OE.staropol. XV w. ¢iakosz qualitas,¢kelikosz quantitas.=ac. quantitas ̆ starofranc. i >redniow. ang. quantite ˘ ang. quantity, ros. kolihestvo-koliczestwo, mno'estvo-mno/estwo.

kelner(ka pracownik obs=uguj'cygo>ci w restauracji, jad=odajni, kawiarni, piwialni.=ac. cellarium ]piwnica\,niem. kellner.

¢kempa isl. mistrz, or"downik,>mia=y wojak. nazwiska& Kempa, Kempisty ]wojowniczy\,tak/e staropol. K"pa pisane Kempa,˚k"pa.

kemping obozowisko namiotowe,z domkami.=ac. campus ]pole\, ital. campo,ang. camp(ing.

kepi czapka z czworok'tnymdaszkiem.franc. kepi.

¢kerast /mija.staroros. kerast;-kerast,ros. zmeq-zmeja,exidna-echidna ]/mija\,ang. adder, viper.

keratyna bia=ko w rogach,w=osach, paznokciach.gr. keras ]r[g\ ̆ kerastes ]rogowy\, ang. cerastes.

¢keremida piaskowiec, wapie<.

staroros. keremida-keremida,ros. plita-plita, ang. freestone]dos=. wspania=y, wyborny kamie<\,kamie< kt[ry daje obrabia: si", bez p"kania na kawa=ki.

¢kersta, korsta gr[b, mogi=a.staroros. kersta-kersta,korsta-korsta,ros. grob, mogila.ang. tomb, grave.

†kerz,kierz krzew, krzak.>redniow. ang. bussh, bosch, bosk, ang. bush, shrub,ros. kust-kust.

¢kesar s=aw. cesarzs=aw. kesar; CK

keson cylinder /elazny wpuszczo-ny na dno zbiornika w celu prowa-dzenia w nim rob[t.franc. caisse ]skrzynia\,ang. caisson.

†k"b=a: 1. karmi:, nia<czy:,hodowa:, 2. bawi:, sprawia: przy-jemno>:, rozwesela:.staropol. 1447 nyesromyeslivoscz k'ble inpudiciciam nutrit, 1448 k'blye confovetur, XV w. kamblala lactitabat, ca 1450 corpus suum køble, pychly nevrzødne, 1466 c'ble; y yegosz kamblala; XV w. k'blacz refacere; kambleczye sercza vasche ˘ k'ble, k'bly-ecz, kamblacz, k'blacz køblecz, c'blecz.=ac. fovere, curare,ang. 1. nurse, raise, 2. entertain, ros. 1. kormit;-kormit, nqnhit;-nia<czyt, 2. zabavlqt;-zabawliat.staropol. 1428 kampblaczy alumpny ˘ kampblacz lub kampblak –

wychowanek. =ac. alumnus ¯ alere ]nia<czy:, wychowywa:, ang. to nurish\;ang. alumnus.staropol. XV w. bo grzechom k'blanye gest proznowanye,ca 1455 k'blyanye alimenta,XV w. w k'blanyv ˘k'blanye, k'blyanye ]k"b=anie\ –

/ywienie, karmienie, pokarm.k"dy gdzie, zaimek okre>laj'cy

miejsce dzia=ania, celu. dok'd.koncepcji s=owotw. ˚002.A. –k"dy t"dy.s=aw.-ros. kouda-kuda ]gdzie\.staropol. 1398 kødi poiedzecze, tødi przisøzice, 1403 kødim ia vszetl, tødi gest na prawo szwarbewske,1405 kødi gidzem, tødi gidzem prawø graniczø,1425 thandi, kandiszmi gechali, tandi gest veczna dzedzina Czernkowskego,1426 kandi Adam szetl i vcazal, tandi gest gego dzal,


x1427 kandym ya szetl, tandy powsinskye na prawo,1427 kandy ya yala, tandy sø moy oczecz rosdzelil }sø| s Sasynem na wyeky ˘ kødi, kandi, kandy –

1. gdzie, 2. dok'd, kt[r"dy,3. gdziekolwiek indziej.

†k"dyby kt[r"dyby.staropol. kødibi.

†k"dykole kt[r"dy(gdzie-kolwiek.staropol. 1446 kandykole.

†k"dykoli dok'd(gdzie-kolwiek.kt[r"dykolwiek.staropol. kødikoly syø; k'dykoly szye obroczyl, 1389 candicoli jedø, tødi jedø po prawdze;kedykoly schedl, tedy byla zye-mya czyrvona; kedykoly schedl, t'dy dvyema strumyenyoma krev plyn'la z yego... nog.

k"dzi-or(erzawy lok, pukielw=os[w, pokr. k'dziel, kud=y.k"dzierzawy – kud=aty, z lokami.ang. curls, serb. kudar,wo=. 1289 koudrœvy]k"dzierzawe\, ros. kudri.staropol. 1471 kandzierze ˘kandzierz – k"dzior, lok.staropol. ¢kødzerzavy, ca 1418 kandzerzave; k'dzerawymy,¢kadrzerzawe ˘ kødzerzavy, kandzerzawy, k'dzeravy –

k"dzierzawy, o w=osach i li>ciach& kr"ty, pofalowany, pomarszczony.

staropol. wstoczony ]k"dzierzawy\.†k"dzierzawiec 1. rodzaj >lazu,

Malva crispa L., 2. rodzaj mi"ty, Mentha crispa Schrad.staropol. 1437 kødzerzavyecz evi-scus, ca 1465 kandzyerzauyecz malua crispa,1472 kødzeravecz malua crispa, ca 1500 cadzyerzøwyecz menta crispa.

†k"dzierzawica rodzaj >lazu.Malva crispa L., staropol. 1460 ¢kadzerzawicze malwa crispa.

k"pa skupisko, pag[rek, grupa,wyspa na rzece.k"py& drzew, wysokiej trawy na mo-kradle, krzew[w, w=os[w, kwiat[w, wyspa na rzece.s=owotw. pokr. kupa.staropol. 1411 o pol kampy,1437 c'pa cespis – pewien rodzaj

wyspy na rzece lub jeziorze, te/& wios=owa: na bagnach.

†k"pie bagno.staropol. 1471 kampie.ang. marsh, swamp, bog, ros. boloto-bo=oto.staropol. 1427 blotho campiste, 1484 za kampysthym blotem podlug poszwv ˘ campisty, kam-pysthy – k"pisty, pokryty k"pami.

†k"pka kosza=ka, rodzaj koszyczka.

staropol. 1437 k'pka fiscella.k"s kawa=ek mieszcz'cy si" w ustach.

s=aw.-ros.-ukr. kus-kus, U ˘ Å, ´.s=owotw. pokr. kust ]g'szcz\ ˘¢g"st(o(y ¢cz"st(o(y ]czasto\ ˘ cz">:, cz"stowa:, ciasto ]cz ^ :\,i k'sa: ˘ uk'szenie.staropol. køsz, 1436 k'sz; na k'ssy, na køsy zsyekaw; na køsi rosyekl; køs chleba; w køsi,1466 k'nsz, 1475 dwa k'szy l'ky... ieden k'sz; k'ss chleba ˘køsz, køs, k'sz, k'ss, kansz –

1. kawa=ek, cz'stka, nieco, troch",2. k'sek ugryziony do smakowania.

†k"sy kr[tki, kr[tko obci"ty.¯ kusy, U ˘ Å, ´.staropol. 1477 kansa olsza,1429 kanssy yessen,1471, ko<... sywy, kopynyczy z ogonem kaschym ˘ kansy, kanssy, kaschy. =ac. decurtatus, tonsus.ang. short, ros. kratkij-kratkij.

khaki }chaki| szaro-zielony,/[=tawo-br'zowy kolor,/[=to-brunatno-zielony.pers. khaki ]py=, kurz, ziemia\ ˘ hind. khaki ]pylny\, ang. khaki.

¢KI szumer. ziemia, l'd, kraj.przyrostek w nazwach miejscowo>ci, np. Ustrzyki, Troki, Sadurki, Pionki, Piaski, Koluszki.

†ki jaki, kt[ry, pewien, co zazaimek pytaj'cy& ki diade=, kiego licha; ]ka – jaka; kie – jakie\.staropol. kye ]jakie\.anglosas. hw≤t ˘>redniow. ang. hwat, hwet ˘ang. what, ros. kakoj-kakoj, kotoryj-kotoryj, cerk. kyj.

kibel kube= na ka=.niem. k¥bel,staropol. 1430 picarium albo cibel

– jakie> naczynie, mo/e kube-k(=.kibic(owa: sport. zwolennik,

poplecznik ]dru/yny\.kibi-:(tka talia, cz">: tu=owia od

ramion po biodra; stan, posta:, figura.pokr. z(gib ]zgi':\.z wp=ywem =ac. cubitum ]$, =okie:\ ̆ ang. cubit ]staro/ytna miara d=ugo>ci, oko=o 18–22 cali, tj. 46–56 cm, w Pol-sce 1 =okie: ̂ 576 mm; dolna cz">: r"ki od >rodkowego palca d=oni do zgi"cia =okciem zwanego, ˚kubica\.anglosas. weaxan, franc. taille,>redniow. ang. waste,ang. waist, figure ]1. cz">: cia=a mi"dzy /ebrami a biodrami, 2. cz">: odzie/y okrywaj'ca kici:, itd.\ros. tal;q-talia.s=owotw. pokr. 1. ch=on':, 2. =ono,˚gub, gib pod numerem 458.

kic(a: drobny skok ]kr[lika lubkota\ ˘ kicia.

niem. kitze-l(n, katze ]kot\.†kicek rodzaj zwierzchniej

p=[ciennej szaty kobiecej.kich(a:

s=owotw. pokr. dycha: ]ich, ych\ ˘tchn': staropol. kchn':.staropol. 1466 kychayaczego,XV w. kychay'czego ˘ kychacz –

kicha:. =ac. sternuere, sternutare, >redniow. ang. snesen ˘ang. sneez, ros. hixat;- czichat, K ˘ Cz ˘ hixnut;-czichnt.staropol. 1471 kichanye sternuta-cio, ca 1500 kychanye sternutatio, sternutus – kichanie. =ac. sternutementum,>redniow. ang. sneezing, ros. hixanie-czichanie.

†kicha-czka(nka(wka(nica cie-mierzyca bia=a, Veratrum album L.staropol. 1419 kychaczka elebo-rus albus, 1464 kichanycza ele-borus, 1472 kychanka elleborum album.

†kichawka 1. ciemierzyca bia=a,Veratrum album L.

2. mi=ek wiosenny,Adonis vernalis L.

staropol. 1437 kichavka elleborus albus, 1478 kychawka elleborum nigrum, ¢sanctis spiritus.

1. †kicz czy ki: wiecha ]$\; cz ^ :.s=owotw. pokr. kitka.staropol. gy starl kiczy ˘ kicz.

2. †kicz kij okuty, bu=awa, maczuga.staropol. 1426 minans ipsis cisto ferrato albo s kiczem ˘ kicz –

kijec.=ac. scipio vel clava ferrata,ang. mace, club, ros. palica-palica.

kicz 1. lichy, bezwarto>ciowy obraz,˚bohomaz, 2. taki utw[r literacki.niem. kitsch. ˚bohomaz, tandeta.

†kiczka 1. przepaska na g=ow",2. namiot, sza=as.staropol. 1483 kiczka, 1495 kyczka et poszwyacza laniata, aduc toga albo czechel,1496 kyczka Armenica,1497 kyczkam Armenicam,ca 1500 kyczka tentum ]namiot\.

kiczka pa=eczka do podbijaniajej w dziecinnej grze w pikora.¯ kitka ]ogonek\ k ˘ Cz

¢kida: og[lnos=aw., ¯ ki ]k"dy\.wy(roz-rzuca:. niemal archaizm –cerk. iskydati ]wyrzuca:\,ros. kidat;, kinut; ]rzuca:\, serb. kidati ]rwa:\, =u/. kida>, kinu> ]la:\, czes. kydati hnuoj]rozrzuca:\,pokr. s(kin':, nazwisko Kidawa.

†kidad=o rodzaj w"dki.staropol. 1357 kydadlo, wanczerzs


xet slampnycza.

†kie kiedy, ¯ kogda, OEstaropol. 1476 kye,>redniow. ang. whenne, whanne,ang. when, ros. kogda-kogda, kak-kak.

†kieby gdyby.kiec-a(ka sp[dnica.

staropol. 1484 syosthry przy plasczv mog' tez myeczi albo y na szvkny kythlyk albo kyeczek plothna byalego albo czarnego ˘ kiecek – rodzaj zwierzchniej p=[ciennej szaty kobiecej, ochronny fartuch.XV w. kyeczka instita vestis longa, 1489 et kyeczkam,1493 item kanapflyky, kolnyerzyky, kyeczky, bathuchy ˘ kyeczka –

ochronny fartuch, jak wy/ej. starofranc. naperon ˘ >redniow. ang. napron ˘ ang. apron, ros. perednik-perednik,fartuk-fartuk.

†kiecha rodzaj d=ugiej zwierzchniejp=[ciennej szaty kobiecej, ochronny fartuch.

kiedy(kolwiek 1. pytanie o czas,2. w[wczas, 3. zawsze ]niekiedy – czasami, sporadycznie, rzadko\,4. u/ywany czasem – {le – jako& gdy, je/eli.staropol. kegdi, kedi, kiedi, kyedysz, kyedy, kyedybysmy, kyedi, kegdy, kedy,w Ss 1953 9,5 kolumny cytat[w –

kiedy,franc. quand, lorsque, niem. wann, wann, anglosas. hw≤nne,>redniow. ang. whenne, whanne,ang. when,ros. kogda-kogda, kak-kak.

†kiedyby, kiegdyby 1. kiedyby,2. niekiedy, 3. je>liby.staropol. kyedyby, 1398 kediby... tediby, 1399 kegdibich czø obe-slal, tedisz mi gi mal postawicz, 1414 kyediby mal wyecze w szwey wsszy; kyedyby y mogl naydz kromya tluscz – kiedyby.staropol. blogoslavyone dzyeczy-'thko rzatko kyedyby plakalo –

niekiedy, rzadko, czasem. †kiedy:, kiegdy: 1. kiedy,

w kt[rym czasie, 2. skoro.staropol. kegdycz, kyedycz,tegodla kyedyczyem ya, mystrz y pan, vmyl nogy vasche;kyedycz czy tako vyele robyl v modlytvye, czosz tedy b'dzye robycz przy yego m'cze$

†kiedy-kole(koli(kolikro:((kolwie(kolwiek kiedykolwiek.staropol. kyedikole, 1418 kedikoli,kyedykoli, kyedykoly;kylekoli a kyedikolikrocz;

kyedykolvye; kyedykolvyek.†kiedyle ilekro:, ile razy tylko.

staropol. kyedile.kiedy> onegdaj, dawno, daleko

w przesz=o>ci.`dy> ¯ d ]czas\

†kiedy/ 1. kiedy, 2. skoro, chocia/.staropol. kyedysz, kyedysch,1452 alem sbyl swego slodzeya, kedysszem y na drodze ugonil;kedisz, kyedyzesz.

†kiedy/by je>li, skoro.staropol. kyedysby.

†kiedy/ci 1. kiedy, 2. skoro.staropol. kyedyszczy, kyedysch-czy, kyedysczy.

kiej niech. kiejby – niechby, gdyby.†kiela wiele.†kielekro: ˚ilekro:. †kielko ˚ile.kieli-ch(szek naczynie w kszta=cie

czarki na n[/ce.=ac. calix, niem. kelch.staropol. kelich, kelych, kyelich 1426 pycze sz tego kyelicha wschithczy; kyelych, celich albo czasza calicem,XV w. ¢kylych, kvbek, kolfyk calix; czo yest zn'trz kyelycha; i pyly s tego kyelycha vschysczy;1424 to gest zayste kelich krwe moyey nowego y wecznego za-kona; kelych, kyelych pyl m"ky wyelke, z kyelicha bolessczy, y kelicha, mozeczye kyelych pycz, zavyerne kyelych moy b'dzyeczye pycz ˘ kelich, kelych, kyelich, ky-elych, celich – kielich, czara.

†kielka ˚kilka.†kiella, killa kielnia, czerpak do na-

bierania wody, zaprawy murarskiej.staropol. 1494 kyla, 1495 kyella, 1497 kylla, 1498 kylla ferrea,ca 1500 kyell' mvrarska vel korzkyew trulla, =ac. trulla ]czerpak\ ˘ p[{no=ac. tru-ella ˘ starofranc. troele, truelle ˘>redniow. ang. truel ˘ ang. trowel, ros. lopatka-=opatka.

kielnia narz"dzie murarskie – tr[j-k'tna =opatka z drewnian' r'czk'.baz' kel, kier, kiet ]k't, w tym miej-sce zdala od centrum, za=amanie ˘ winkiel, mankiet, =okie:, i inne\.niem. kelle, staropol. kiella, killa]czerpak s=u/'cy do nabierania wody, zaprawy murarskiej, itp.\.=ac. trulla ˘ p[{no=ac. truella, starofranc. truelle, troele,>redniow. ang. truel, ang. trowel,ros. lopatka-=opatka.Rodzaje&1. cienka, p=aska, prostok'tna, z drewna lub metalu, do g=adzenia gipsu, cementu – cement trowel ]˚paca\.2. cienka, p=aska, z metalu, do k=a-

dzenia zaprawy na murze – brick trowel.3. punktowa, o kszta=cie czerpaka, =y/ki, z metalu do spulchniania gle-by, kopania do=k[w np. przy przesa-dzaniu ro>lin – garden trowel.˚narz"dzie.

†kielnik torba, sakwa. staropol.1477 bursam albo kyelnyk. =ac. bursa, niem. tasche, sack, staronord. baggi ˘ >redniow. ang. bagge ˘ ang. bag, ros. mewok-mieszok, sumka.

†kielo,kilo kilka ˘ kielokro:.kie=(ek(kowa: l. poj., k=y l. mn.

u ssak[w& z'b mi"dzy siekaczem a z"bem trzonowym, cz"sto wystaj'cy z pyska, ryja. dos=. ostrze.przestawienie e=k ]strza=\ kie=.s=owotw. pokr. k=u: ros. k=yk.staropol. 1420 kli ]k=y\, kyel ˘ kyel –1. z'b ostro zako<czny mi"dzy

siekaczami a z"bami trzonowymi.2. kie=ek ro>liny.anglosas. fang ˘ >redniow. ang. i ang. 1. fang, ang. 2. sprout, shoot, ros. 1. klyk-k=yk, 2. otrostok-otrostok, pobeg-pobieg.

kie=b zool. gatunek drobnej ryby,Gobio fluviatlis Flem.staropol. 1437 kyelp fundiculus,ca 1455 kyelpy fundiculus,1472 kelb gracius,1491 kielb gonio, ca 1500 kyelb ˘ kyelp, kelb, kielb.

kie=bas-a(iany(nica gat. w"dliny;zwierz"ca kiszka nadziewana mi"-sem odpowiednio przyprawionym, i w"dzona w w"dzarni.s=aw. kolbasa, serb. kobas-a(ica,klobas-a(ica, czes. klobasa.staropol. 1473 kyelbasza lucanica,XV w. kelbasa lucanica – kie=basa.staropol. XV w. kyelbodzyey obliculum ]kie=bodziej\ –

narz"dzie do nadziewania kie=bas.ang. sousage, ros. kolbasa-ko=basa.

†kie=bodziej narz"dzie do nadzie-wania kie=bas.

†kie=za: >lizga: si".staropol. XV w. kelsacz lubrico. niem. schlittschuh laufen;glitschen, gleiten,ang. skate; glide, slide, ros. katat;sq na kon;kax.

kie=z]n\a: poskramia:, pow>ci'ga:.kie=zno – w"dzid=o.

†kiep wstyd, srom niewie>ci, organreprodukcyjny, rodny niewiasty.staropol. 1447 kep. =ac. cunnus,ang. vagina, ros. vlagali]e.

kiep g=upi, nierozgarni"ty, gamo<,dure<, ˚kiepski ]marny\.

†kiepdy, kiedy kiedy.


xkiepski przedmiot lekcewa/enia,

kiepski ]marny, z=y, n"dzny, bez-warto>ciowy\, kiepskie zdrowie.

¢kier wskazywa:, prawi:.kierow-a:(nik, kierunek, kierownica, bakier, kierowa: – prawi:, nakiero-wa: – naprawi:; praw – prow]adzi:\,AO.

kier 1. kolor w kartach, czerwoneserduszka, czerwie<, 2. kier, kiet, kiel, kat, kut ]k't\ ˘ ekierka, bakier, mankiet, kielnia, Katowice, Kutno.¯ franc. coeur ]serce\.

kierat urz'dzenie do nap"dzaniamaszyn rolniczych za pomoc' zwie-rz't poci'gowych.gr. ergon ˘ =ac. ergataniem. kehrrad.

†kierbnik bot. trybula ogrodowa,Anthriscus cerefolium Hoffm. staro-pol. ca 1500 kyerbnyk cerifolium.

kierdel stado owiec, rzadziej kozic.s=ow. krdel ]stado\, anglosas. heord,pasterz& herde, hierde HK>redniow. ang. herdeang. herd ]stado i pasterz\, ˚herd.

kiereszowa: ci':, rani:, kaleczy:,wypuszcza: wn"trzno>ci.w"g. kereszt ]krzy/\.

kierezja wyszywana sukmanakrakowska.niem. kersei, kirsei.

kiermasz okresowa sprzeda/towaru w kioskach lub stoiskach.niem. kirchmesse ]uroczysto>: odpu-stowa ze sprzedarz' w stoiskach\,staropol. ca 1500 kyermasz –

doroczne >wi"to w dni patrona ko>cio=a, odpust uroczysty.

†kiernoz samiec >wini, knur.staropol. 1424 ne pobil kernozow, 1466 duo apri ¢kernodze; tres apri kernodze, kyernosz aper,ca 1455 kernosz aper, 1461, zabyl kyernoza, 1463 i ca 1500 kyernosz verres, 1472 nye zabil kyernoza ˘ kyernosz, kyernoz =ac. aper.

kierow-ca(nica(nictwo(niczy((nik(a: ]si"\, kierun-ek(kowy¯ ¢kier.

kierpec g[ralskie, p=ytkie obuwiez jednego kawa=ka sk[ry.

†kiersztr'g, kielsztrank wi>niak,wi>ni[wka, mocny nap[j alkoholowy na wi>niach ]nastawione wi>nie zalane mocnym alhoholem\; ˚likier.¯ kyersz ̄ niem. kirsche ]wi>nia\, lub¯ kyer ¯ likier % sztrong ]mocny\ ¯anglosas. strang, strong ˘ >redniow. ang. stronge, strang ˘ ang. strong.staropol. 1450 kerstrag achasia, 1472 kerstrøg vinum, XV w. kyerstrang; moscz vel kerstr'g achasia; moszcz vel kyelstr'nk achasia, ca 1500 kyerstrøg melli-

cratum ˘ kyerstrang. =ac. liquor cerasinus, vinum crasii;liquor ̆ starofranc. licor, licur, likeur ˘ >redniow. ang. licour ̆ ang. liquor;ang. cherry-brandy, ros. viwnëvka-wiszniowka.

†kiertuch gat. g"stego sukna.¯ niem. tuch ]sukno\ ˘ fatruch i inne.staropol. 1474 kyertuch,1480 kyerthvchow ˘kyertuch, kyerthvch.

kierun-ek(kowy ¯ ¢ kier.†kierz 1. krzak, krzew, 2. zaro>la,

3. bob kierz – bot. drzewo laurowe.staropol. 1400 kerz, 1402 chmelny kerz, XV w. w kerz; kyerz gorzal, ca 1455 kyerz; we kerzv; kyerz rubus, kyerz rubi, za kerzem XV w. i ca 1500 kyerz rubus, kyerz rubum.staropol. 1397 circa rubum canum, qui dicitur in wlgari sadi kerz ˘sadi kerz – szady kerz,$ ]znacz. nieznane\ wg Ss 1953,cienisty ¯ >redniow. ang. schade]cie<\ ˘ ang. shadowy ]cienisty\ ¯ shade ]cie<\, staropol. EY.=ac. 1. frutex, virgultum, 2. virgulta, rubeta, 3. laurus,ang. 1. bush, shrub, 2. thicket,3. laurel.

kierzanka maselnica,drewniane naczynie z t=okiem.

kiesa sakiewka, trzos,woreczek na pieni'dze.osm.-tur. kese ]sakiewka, trzos, kabza, mieszek na pieni'dze\,ros.. kowelëk.

kiesz-e<(onka(onkowe((onkowiec(onkowy ¯ kiesaros. karman.

¢kij, kyj ˚kyj.jaki, kt[ry; niejaki, pewien.staroros. kij-kij, kyj-kyj.

kij cienka pa=ka, prosty i grubypatyk d=ug. ok. 1 m, dobry materia= na =uk ]pa=ka za gruba, patyk za s=aby bo za cienki\.staropol. 1403 s kigem,1408 kigem ne bith,1423 ne byl kygem ani vidlami;yego ¢pacholek mø kigem wderzil, 1427 na myø kigem vderzil;wderzym ya kyem w kerz, wyszenu zagyecze ]zaj"cie\, 1450 na mye przibyekl s wlocznya y kygyem na mye uderzil, 1450 vderzil Stanisla-wa kyem we glowa;sødza przykazal gy kiymy bycz;plumbatis kymy olofnymy bily; bil kiem, s kigem, 1460 thocz boli, kyedi chlop kyguem glowa goly, 1466 wyelky kygy clava alta;ysz go kygyem bygyv; na kygyach ˘ kig, kyg, kiy –1. laska, pa=ka, maczuga,

2. pojedynek na kije jako forma post"-powania dowodowego w procesie.

franc. baton, anglosas. sticca ˘>redniow. ang. stikke, ang. stick, cane, ros. palka-pa=ka.staropol. ky'nycza, kyy'nycza –

kijanica, gruby kij, pa=ka.staropol. }rana| kyowa a krwawa –

kijowa, w zwi'zku z kijem.†kijania, kija< klin do rozszcze-

piania drzewa.staropol. 1494 za kyany ad ligna scindenda; za kyanye,1495 do kyanow,1496 za dwe kyane 3 grossos. =ac. cuneus ad ligna scindenda aptus, niem. keil, franc. le coin, chauteau, anglosas. wecg ˘ >red-niow. ang. wegge ˘ ang. wedge, staroros. klin=-klin, slitok.

†kijanica gruby kij, pa=ka.staropol. ca 1500 ky'nycz',kyy'nycz' xitona.

†Kijanin Kijowianin ̄ Kij[w, Kijew.kijanka 1. drewniana =opatka

do prania bielizny i obijania lnu,2. larwa p=az[w bezogonowych

†kijec bu=awa /elazna z kr[tk'r"koje>ci'. ˚kicz.staropol. 1403 kigczem vderzil,1442 kygecz ˘ kigecz, kygecz.

†kij[wki, kijewki ]plural\ bot.naparstnica zwyczajna, Digitalis ambigua Roem.staropol. 1460 kyowky narmatica;kyewky tapsus minor cirumaria, 1472 kyowki termatica minor.

†kik-a(tawy reszta pozosta=a odci"-tej r"ki, albo cz=owiek z odci"t' r"k'. ˚kikut ]kut ^ r"ka, noga, ko<czyna\.staropol. ca 1270 kicka.

†kikie: $, domek, zapis podejrzany,wg Ss 1953.staropol. 1471 kykyecz uel chicziecz ]lub chiszek\ ediculum ]qui habi-tabant in aedibus Michae Jud 18, 22\; przytoczy=em w ca=o>ci.nie wiem co sta=o si" z=ego;d=u/szy cytat by=by wielce pomocny.dla mnie, staronord. kika ]zgi"cie kolana\ ̆ >redniow. ang. kiken, kyken ˘ ang. kick ]kopa:, wierzga:, uderza: stop' w z=o>ci, w czasie p=ywania, lub w pi=ce no/nej; skarga, protest\, i zgodne z kie: ¯ kiet ]k't\ ˘ mankiet, =okie:, +okietek ]Zak'tek\;ciszek ˘ k'tek ]$\; kikiec, kiciec ]$\;nic bliskiego do przyj"cia za bliskie prawdy, istotnie, zapis podejrzany.

kiks 1. chybione uderzenie,2. sfa=szowany ton,3. dawniej rodzaj gry w karty.niem. kicks.

kikut pozosta=a cz">: ko<czynypo amputacji. ˚kika.

kil g=[wna pod=u/na belka


xna spodzie kad=uba statku.niem. kiel.

†kila staropol. 1466 kyela – wiele.†kile,kiele ile, ilu, jak wiele,

jak wielu.staropol. 1425 kele; kylye.ang. how many, ros. skol;ko-skolko.

†kilekole ilekolwiek, ile tylko.staropol. kylekole. =ac. quotquot, quotcumque.

†kilekoli ilekro:, ile razy tylko.staropol. kylekoli a kyedikolikrocz nyektori slychczicz w yego sly-achczye... bilibi sesromoczon... tegdi ten, ktori przyganil,... na bicz poth'npyon.

†kilekolikro:, kielekolekro:ilekro:, ile razy tylko.staropol. kylekolikrocz i kyedikoli ]quotiescumque et quandocu-mque\ nyektori czlowyek na drugem czlowyecze... itd.;a kilekolykrocz ]quotiescumque\ kaialy syø..., dal gym bog nye-byeski mocz ku obronye. =ac. quotiescumque.

†kilekro: ilekro:, ile razy tylko.staropol. a kyelekrocz ]quotiescu-mque\ zalovacz bandzye prze-czyw yemu, thilecrocz w wynye pyanczdzesyand ostanye.

†kiliko>: ilo>:; b="dnie w Ss 1953pod «kili`», gdy w=a>ciwie «koli`»;staropol. OE ros. koliczestwo.staropol. XV w. ¢iakosz qualitas,¢kelikosz quantitas.=ac. quantitas ̆ starofranc. i >redniow. ang. quantite ˘ ang. quantity, ros. kolihestvo-koliczestwo, mno'estvo-mno/estwo.

kilim(iarka(iarstwo kobierzec,dwustronna, we=niana tkanina deko-racyjna. ¯ osma<sko-tur.

†kilki, kielki jak wielki.staropol. ca 1428 kelke quanta;a nynye kilke gest to ]quantum est hoc\, gesz to syø nam przigodzilo. =ac. quantus, ang. how big.

†kiliko, kieliko 1. kilka,2. ile, jak wiele.staropol. a po kylko dny; tu przebødzesz kylko czasow; stalo szye po kelko dny; kelko gest dnwo slvghy twego$; kelkosz, a kelkosczye koszov vzy'ly.

kilk-a(oro(u` nie okre>lona liczba, zwykle poni/ej 5, rzadko od 5 do 10.kilku-dniowy(letni(metrowy((minutowy(nastoletni... itp.staropol. kielka, kielo, kilo – kilka.starofryz. fe, goth. fawai,anglosas. feawe, feawa,>redniow. ang. fewe, few,ang. a few,ros. nemnogie-niemnogie,

malo-ma=o.staropol. XV w. kyelkonaczczye –

kilkana>cie.¢kilkodziesi't kilkadziesi't.

staropol. XV w. kelkodzyesyant.†kilkokoli ilekolwiek, ile tylko.

staropol. kilkokoly.†kilkokolikro:

– ilekro:, ile razy tylko.staropol. bo kilkokolykrocz ]quo-tiescumque\ modlyly syø gynim bogom..., tilekrocz poddany w lup a w myecz.

†kilkokro:, kielkokro: –1. ile(wiele razy, jak cz"sto,2. ilekro: ile razy.staropol. kelcokrocz, kelkocrocz, kilkocroch sgresil; kyelkokrocz,kylkokrocz, kyelkokrocz.

¢kilkona>cie kilkana>cie. OA.staropol. kyelkonaczczye,1494 od kylkunaczcze lath.

†killa, kiella czerpak, ˚kielnia.†kilo kilka.

staropol. kylo lath... tylesz lath panv svemv slvzycz ma, oth nyego nye wychodz'cz, gyle lath vol' sz' weszelyl. =ac. aliquot, ang. some, a few, ros. neskol;ko-nieskolko,nemno'ko-niemno/ko.

kilo` tysi'c.kilo-gram(litr(metr(wat.gr. chilioi ]tysi'c\.

kilof oskard; r"czne ˚narz"dzie sto-sowane w kopalniach i przy robotach ziemnych do od=upywania ska=, w"gla, grunt[w spoistych, itp., maj'ce kszta=t wyd=u/onego, lekko zakrzywionego ostrza stalowego, osadzonego na drew-nianym stylisku, trzonku.`lof ]d=o<\.got. lofa, staroniem. laffa,staroniem. kilhouwe ˘niem. keilhaue, starofranc. picquois ]kilof\ ˘>redniow. ang. pikois ˘ ang. pickax,ang. ]pick, cutter\ mattock,ros. motyka-motyka ]kilof\.staropol. 1403 kylow, 1483 albo kylophem, 1483 baccellum seu feriaticum ferreum vlg. bulava uel maleum, dictum ¢kylofi, uel alia arma; malei albo kyloff, 1494 ferratico albo kylophem ˘kylow, kyloph, kyloff, W F –

pewien rodzaj m=ota u/ywanego tak/e jako bro<, rodzaj czekana.

†kilokro:. kielokro: ilekro:.kilwater pienista smuga za ruf'

p=yn'cego statku.holend. kil % water.

ki=a choroba weneryczna,syfilis ]ang. syphilis\, lues.w Rosji nie ma jej, bo s=owa nie ma w podr"cznych s=ownikach...

staropol. 1444 kila – przepuklina.staropol. 1444 kilauy ermucus,kilavi, 1471 kylavy herniosus –

maj'cy przepuklin", ruptur".=ac. herniosus ˘ ang. hernia.

kimono szata japo<ska z szerokimir"kawami, przepasana szarf'.¯ jap. ki ]nosi:\ % mono ]obiekt\.

s(kin': sk=oni: ]g=ow"\,potakn': ni', kiwn':. pokr. kida:.staropol. 1402 na mø toporem kinøl ˘ kinøcz – rzuci:, cisn':. =ac. mittere, contorquere, starofranc. jeter, lancer,niem. ]ab\werfen, schleudern,anglosas. thrawan, >redniow. ang. throwen, threowen, thrawen ˘ ang. throw, ros. brosit;-brosit.staropol. kynyenye ]kinienie\ –

skinienie, kiwni"cie ]g=ow', r"k'\.kind/a= d=ugi n[/ obusieczny,

pochodzenia wsch., rodzaj sztyletu.arab. chand/ar, ros. kin'al-kin/a=.˚miecz dagger ]mieczyk\.

kine` ruch, rusza:.kine-matograf(matyka(skop((tyka(za, kino.gr. kinein ]by: w ruchu\kinetos ]ruchomy\, kinema ]ruch\ ˘ ang. cinema ]kino\, KC

Kineka kr[lowa Kinga ]1207–†1231\.s=aw. Kineka, kyn;ka.

kinetyka ˚kine.kinkiet przy>cienna lampa lub >wiecz

-nik, zwykle ozdobna w kszta=cie.=ac. quinque` ]pi"cio`\,franc. quinquet, ang. quinque`

kino ˚kine.kiosk sklepik-budka w ruchliwych

miejscach ]np. na ulicach\, w kt[rej sprzedaje si" drobiazgi& gazety, papierosy, napoje ch=odz'ce.pers. kußk ]miejsce\,tur. kiußk ]pawilon\,franc. kiosque, ang. kiosk,niem. kiosk, ros. kiosk.

†kiper bot. Cypersus longus L.et rotundus L.staropol. 1472 kypper cipera.

kipi(e:(el wrze:, gotowa: ]si"\.staropol. ca 1500 kypyecz bulire –wrze:.=ac. bullire ¯ bulla ]p"cherz nad go-tuj'c' si" wod', ulatniaj'cy si" pod wp=ywem bezpo>redniego gor'ca, ang. a bubble, stud\, =ac. ˘ starofranc. boilir ˘ >redniow. ang. boilen, boylen ˘ ang. boil, ros. kipqtit;-kipiatit,varit;-warit.

kipn': umrze: ¯ niem.†kipr, kiprz bot. Galeopsis tetrahit

L. staropol. 1472 kypr, kyprz agrianabum.

kir czarna materia, str[j /a=obny.


xwg Swo 1980& ¯ niem. kern ]tuch\]odmiana sukna\}raczej gatunek sukna, J.D.|.wg mSjp 1969& ¯ tur.Ze swych do>wiadcze< nad zmiana-mi d{wi"k[w i zawi=ymi t=umacze-niami – odrzuci=bym niemieckie pochodzenie kiru.

kirasjer /o=nierz jazdy ci"/kiej,okryty pancerzem z blachy, pierwotnie wykonanego ze sk[ry, do okrycia piersi i plec[w. ¯ franc.=ac. corium ]sk[ra\ ˘ ]vestis\ coria-cea ]sk[rzane ubranie, odzie/\ ˘ital. corazza, franc. cuirass-e(ier,ang. cuirass(ier.

Kirieeleison ˚Kyrie.kirka specjalny m=otek do odbijania

zaprawy z cegie= pochodz'cych z rozbi[rki.ros. kirka.

¢kirke dun., ko>ci[=, religia,stan duchowny, nabo/e<stwo.gr. kyriakon ˘ staroniem. kirihha ˘ staroang. cirice ̆ >redniow. ang. chir-che. Lit. Kirkor ]kor – przysi"ga\,=ot. Kirchholm ]ko>ci[= na wyspie]na rzece Dwinie\. ˚cerkiew.

kirkut cmentarz /ydowski.niem. kirchhof.

kirys pancerz, zbroja os=aniaj'capier> i plecy.franc. cuirasse, ˚kirasjer.

`kis – `ski ¯ szumer. KI¢kis kwas.

kis-n':(iel(=y(i:(zonka.†kis markasyt i piryt,

odmiany siarczanu /elaza FeSO4.

staropol. 1472 kys marchosita.=ac. marchosita et pyrites.

†kisia=y,kisa=y skwa>nia=y,sfermentowany, kwa>ny. ¯ kis=ota.s=owotw. baz' acidus& opuszczone «a», i «cidus» skr[cone do «kis».staropol. 1472 mlyeko kissalye coegrillum; kysyale, kiszali chleb ˘ kisia=y, kisa=y –1. o mleku – zsiad=e, kwa>ne,2. o chlebie – kwa>ny, wyro>niety

na zakwasie, dro/d/ach,3. o owocach – cierpki, kwa>ny. =ac. acidus, fermentatus,

†kisie: kisn':, ¯ kis=ota ]kwas\.staropol. XV w. ut fermentizet aby kyszyalo yako pywo ˘ kyszyecz.=ac. fermentari, effervescere.

kis-n':(i: ]si"\ kwasi:, poddawa:fermentacji. ¯ kis=ota ]kwas\.staropol. ca 1500 kysz' ]kisz'\ –

kisn':, fermentowa:.ang. acidify, ros. okislqt;-okisliat, proizvodit;bro'enie, brodit;-brodit.

kisiel rodzaj galaretowatej leguminyz soku owocowego zaprawionego m'k' kartoflan'.

staropol. 1394 kyssel,1472 kyssyel acentrum,ca 1500 kyszyel blictrum –

potrawa z m'ki rozdrobnionej wod' i poddanej fermentacji, rodzaj g"stego /uru.

ang. a kind of sourish jelly, fruit cream, ros. kisel;-kisiel.

¢kisla/di kwas, zakwasek, dro/d/e.staroros. kislq'di-kisla/di,ros. kislota, zakvaska.ang. acid, ferment, leave, yeast.

†kis=owini mo/e «pieczywona zakwasie», wg Ss 1953.staropol. 1438 kislowini.

kis-=y(i:(zonka kwa>ny. ˚kwas.†kisowy zrobiony ze sk[ry renifera.

staropol. 1492 schuba kyssowa.ang. made of reindeer leather.

kiszka cz">: jelita, cz">:przewodu pokarmowego.idiom& skr"t kiszek ˚usobica,ang. idiom tak/e& intestine strife;ros. kiwka.

†kistek p"dzel.staropol. ca 1465 kystek clemaris.=ac. penicillus, starofranc. broce, brosse ]krzak, ang. bush\, >redniow. ang. brusshe ̆ ang. brush, ros. kist-kist, kistohka, s=owotw. pokr. kust ]krzak, ang. bush, shrub\.kust ]krzak\ brusshe ̆ brush, bush,kist ]p"dzel\ brusshe ̆ brush, bush.

kiszonka, kwaszonka karma dlazwierz't domowych z kiszonych ro>lin lub ich cz">ci.

ki>: 1. nadgarstek, 2. wi'zka]np. trawy, kwiat[w\ w gar>ci,3. ga='zka obsypana kwiatami, owo-cami, kwiatostan groniasty.¯ ang. i >redniow. ang. fist ]pi">:\ ¯ anglosas. fyst, pokr. niem. faust.staropol. 1472 kyscz; przi kysczy –1. ki>:, wiecha, p"k& owoc[w na

ro>linie,2. roczna zap=ata uiszczana miodem

za dzier/awienie pa<skiej barci.=ac. 1. ramus, fascis, congeries,2. mel, quod domino tributi annui loco dabatur ab eo, qui alvearia domini tenebat,starofranc. 1. tuffe,>redniow. ang. bunche, bont; tuft,ang. 1. bunch, tuft, ros. 1. svqzka-swiazka,puhok-puczok ]p"czek\.

¢ki>cie< r"czna bro<; metalowakula uwi'zana do paska. ¯ ki>:.ros. kisten;.

kit(owa: t=usta masa, mieszankakredy z pokostem, s=u/'ca do uszczelniania szyb w oknach.niem. kitt.

kita 1. ogon lisa, 2. p"k pi[r, w=osia.staropol. 1365 kithy ]kity\, 1429 kyth ]kit\, 1388(1430 kythy, 1435

dzeszanczi kyth lnu, 1437 kyta, 1442 triginta kyth; powynyen dacz czthirzi kythi konopi gothowich, 1454 ligaturas albo kythi,1472 kyta linum; decimam canapi solvit per quatour ierugas albo kythy; ligaturas canapi albo kythy, 1486 ligaturas albo kyth kanapi; 1472 grochova kyta ˘ kitha, kyta –1. okre>lonej wielko>ci wi'zka

przewa/nie lnu lub konopi,2 wiecha, ki>:.

†kitaj-ka(czany(kowy, kitejkarodzaj tkaniny jedwabnej.¯ Kitaj ̄ ki ]ziemia\ % tai; Chiny, ang. China, gr. Seres ]plemiona Wsch. Azji\ ˘ Sericus ˘ sericum ]jedwab, dos=. materia=, tworzywo, tkanina Seryk[w\ ˘ =ac. sericus ˘ p[{no=ac. sericeus ˘ ang. sericeous. staropol. 1464 ¢kythaka,1465 kythayka, 1472 kytayka,1476 kythayka, 1477 kythaycze, 1478 kythayka, 1483 i 1484 kithayka,1485, kytayka, 1492, kitheyka,1493 kithayka, 1493, kytayka,1500 kythanka; kytayka rubra, ca 1500 kythayk' Sericeus pannus.=ac. pannus quidam Sericeus,ang. silk, Seric stuff; silken, ros. wëlk/ovyj/ovistyj-sziok }†szelk|(owyj(owistyj ¯ silk.staropol. 1498 kythayczany, 1500 kythyakowe ]pro ktyhaykove\ –

zrobiony z kitajki tj. jedwabiu.kitel fartuch wk=adany dla ochrony

odzie/y przy pracy lub w celach higienicznych.¯ niem. kittel.staropol. 1437 i ca 1455 kytel toga, 1457 kythel curbum, vestis linea, ca 1500 kythel toga –

szata p=[cienna zwierzchnia.†kitelek lekkie okrycie p=[cienne,

rodzaj koszulki.staropol. ca 1500 koschvlk' vel kythelek togella.

kitla tradycyjny str[j g[rniczy,kaftan ozdobiony z=otymi guzikami i aksamitnym obszyciem.niem. kittel ]$\staropol. 1431 tunica, que dicitur plastra, in wlgari kytla, kythla cubris, 1450 cubrum... est vestis linea proprie kytla; placentum est vestitum feminarum proprie kyttl', 1463 kythla placentum,XV w. kythla cubrum; kythla pla-centum, kytla cubrum – rodzaj

szaty p=[ciennej zwierzchniej.staropol. 1483 kythlycza – kitlica,

szata p=[cienna zwierzchnia.staropol. 1484 kythlyk albo kyeczek, 1496 kythlyk – rodzaj p[=ciennej szaty

zwierzchniej, p=[ciennego fartucha.¢kitara cytra ˘ pol. gitara;

gr. kithara, kitharis, =ac. cithara


x]grecki instrument muzyczny struno-wy szarpany\, GK.

kiur promieniotw[rczy pierwiastekchem., nie wyst"puj'cy w przyrodzie. ¯ nazwisko franc. ma=/onk[w Pierre i Marii Curie.

kiwa: ]si"\, kiwn': porusza:1. cia=em w r[/nych kierunkach,

ko=ysa:, macha:,2. potrz'sa: – potakiwa:,3. oszukiwa:, wymija:, zwodzi:

]jak w pi=ce no/nej\,4. przedrostek& poszukiwa: i inne.s=owotw. pokr. kida:.staropol. 1462 kyvaly r'kama,1468 capite monebat albo kywal;stukaly, kywaly ˘ kyvacz, kywacz.staropol. glowø kiwala ]g=ow' kiwa-=a\ ˘ kiwa: g=ow' – ruchem g=owy

objawia: lekcewa/enie, pogard".staropol. skiwa:, skiwn':, kin':.

†kiwior,kiwier, OE,rodzaj wysokiej a szerokiej czapki.staropol. 1419 kywer,1425 item pyleus albo cywyor, 1445 pileos albo kywory,1471 na lywerze ]pro kywerze\, 1472 kywyor,1475 mitra militali albo kywyor,ca 1500 thyara est mitra... kyvyor.

†klach jaka> tkanina, wg Ss 1953.} ¯ anglosas. clath ]sukno\, J.D.|staropol. 1386 duo lecta cum tec-turis, videlicet ciche. Item tectura puta de clach ]leg. klak $\.franc. le drap, niem. tuch, anglosas. clath ˘ >redniow. ang. i ang. cloth ]sukno, materia=, tkanina; ang. a woven, knitted, or pressed fabric of fibrous material, as cotton, wool, silk, hair, syntetic fibres, ets., used for wearing apparel, household furnishings, etc., 2. a piece of such fabric for specific use& as, tablecloth, washcloth, loincloth\, ros. sukno-sukno, tkan;-tka<.

klacz samica zwierz't jednokopyt-nych, g=[wnie konia. ˚koba.staropol. 1471 claczhy dwye,1500 pro equa albo o klacz' ˘claczh, klacz lub klacza. =ac. equa, franc. la jument, cava-le; le chevalet ]koby=ka\, anglosas. mere ˘ >redniow. ang. mare, mere ˘ ang. mare, ros. klqha-†klacza]szkapa, ang. jade, franc. une rosse\,ale kobyla-koby=a, kobylica-kobylica ]klacz\.

klajst-er(rowa: klej z m'ki lubkrochmalu i wody.niem. kleister.

klakson tr'bka samochodowa¯ ameryka<ska marka fabryczna Klaxon.

klamka ruchoma, metalowa r'czkado otwierania drzwi.wg dw[ch s=ownik[w& mSjp 1969 i

Swo 1980& niem. klam]me\]kluba, narz"dzie tortur...\,ja zwi'zku nie widz" i – tym samym – sensu takiego ='czenia, je/eli nie ma innych, powa/nych przes=anek;raczej klamka ¯ k=am % ka ]do\ – ruch r"ki jak podczas =amania.

klamoty manatki, czyje> rzeczy,przedmioty ma=o warto>ciowe, graty.niem. klamotten.

klam-ra(erka zapi"cie, zwykleozdobne u pasa, but[w, ubrania.niem. klammer.staropol. 1394 clamra – /elazo

do spajania, spinania czego>.ang. clasp, buckle, ros. prq'ka-pria/ka, skobka-skobka.

klan r[d, potom-ni(stwo, zwi'zekrodowy. gael., irl. clann, cland ˘ ang. clan, ros. klan, klika.

klang pojedy<cze uderzeniew dzwon okr"towy.=ac. clangere, staroniem. wy/yn klank, ang. clang.

klangor g=os, d{wi"k jednostajny,najcz">ciej /urawi.=ac. clangere, ˚klang.

klap-a(ka 1. pokrywa na zawiasach,2. zaw[d, niepowodzenie, fiasko.niem. klappe,ang. lapel ]za=o/ona cz">: marynar-ki, kurtki lub p=aszcza, z przodu, ods=aniaj'ca pier> i przechodz'ca w ko=nierz\.ang. lappet, flap ]klapa lub za=o-/enie na ubraniu\;ang. lap, >redniow. ang. lappe, an-glosas. l≤ppa, lappa ]za=o/ona, lub zwisaj'ca cz">: odzie/y, ubrania\.

¢klapcy wydzieliny z nosa, smarki.staroros. klqpcy-klapcy,ros. silki-si=ki ¯ silok-si=ok,ang. running-nose.

†klapholc =upane deszcz[=ki d"bo-we, u/ywane do wyrobu klepek.¯ niem. klap % holtz ]drewno, mate-ria= drzewny, ang. wood, timber\.staropol. 1496 klapholcz.

klap-s(n':(anie cios d=oni'.¯ odg=os bicia.anglosas. kl≤ppan>redniow. ang. clappanang. clap, pokr, staronord. klapp i staroniem. wy/yn klapf ]cios\s=aw. xlopanie, ChK.

klar 1. przezroczysty lukier, syrop,2. uporz'dkowanie sprz"tu na statku.niem. klar ]jasny\ ¯ =ac. clarus ˘starofranc. cler, clier,>redniow. ang. clere, cler, ang. clear ]jasny\.

klarne-t(cista d"ty instrumentmuzyczny w kszta=cie drewnianej rury nieco rozszerzonej.gr. clarine ]dzwon\ ˘=ac. clarinetto ]dzwonek\,

franc. clarinette, ang. clarinet,ital. clarinetto.

klarow-ny(a:(nica czy-sty(>ci:,przejrzysty, przezroczysty.=ac. clarus ˘ starofranc. cler, clier>redniow. ang. clere, cler,ang. clear ]jasny\.

klas-a(owy([wka(yczny(ycyzm((yfikacja(yka((yfikator((yfikowa:(yk 1. szkolna,2. warstwa spo=eczna,3. rodzaj, np. muzyka klasyczna, wysokiej klasy, klasyfikacja. gr. klesis ¯ kalein ]wo=a:\ ˘ =ac. classis ˘ franc. classe,ang. class, niem. klasse,ros. klass.

klaser ablum na znaczki pocztowe.franc. classeur ]teczka, segregator\.

klas-ka:(n': ]w d=onie\s=owotw. pokr. mlask(a: ¯ ¢lask;ang. clap, ros. xlopat;.staropol. XV w. strepitu szvm, grzmot, trzask, claszk;wszistczi ludze, cleszczicze ]kly-esczczye\ røkoma, spewaycze bogu w glose wesela; 1471 klaskay'cz ]klaszn'l\ rankoma;klaskacz; plassacz b'd' albo clascacz, ca 1500 kl'sk'cz plaudere ˘ claszk, cleszk, clasc, klask ]klask(a:(anie\ – odg=os wy

dawany przez uderzaj'ce si" o siebie d=onie albo fale.

=ac. strepitus ]klask\, plaudere]klaska:\, plausus ]klaskanie\,staropol. klasw røkama, klaszn'l ]klaskay'cz\ r'kom'; klaslem albo obrazil ˘ klasn'cz –1. klaska:, oderza: d=o<mi o siebie,2. uderzy: ]o co>\, zderzy: si".

klasztor(ny miejsce religijnegoodosobnienia.=ac. claustrum ]zamek\ ˘ starofranc. cloistre ˘ >redniowiecz. ang. cloist-re(er, niem. kloster.staropol. do onego kosczola, klastora doprouadzil; 1429 do clastora do mnichow;o przest"pcy& aczby do kosczola abo do klasztora nyekako vczekl by tesz do czirekwye vczekly, tedy przez poruszenya swi'tosczy ma bycz zlostnyk wz'th a podlug pra-wa os'dzon; u klastorze, 1484 w klaszthory; dom klastorowy ˘clastor, klastor, klaszthor – zabu-

dowanie dla zgromadzenia zakon-nego, zwykle po='czone z ko>cio=em.

staropol. 1436 na roly claszthorney tego proboszcza ˘ claszthorny –

nale/'cy do klasztoru.w jakim> zwi'zku s=owotw. zestarofranc. enclos ]klosklasz\,>redniow. ang. enclousen ˘


xenclosure ]ogrodzenie, ogrodzone miejsce, czyli zamkni"te wok[=\.ros. monastyr;-monastyr.

klatka 1. pomieszczenie z pr"t[wmetalowych lub drewnianych, s=u/'ce do hodowli, przewozu ptak[w lub zwierz't, 2. najdrobniejszy odcinek ta>my filmowej, zawieraj'cy jedno zdj"cie, uj"cie sceny.w zwi'zku s=owotw. z lataniem. zdrobn. s=aw. kleta-kleta ]komora\,AE.staropol. 1443 comodam et cletcam, ca 1500 klathk' cauea, 1480 klathki ˘ cletca, klathka, AE –1. szopa, buda, kom[rka,2. klatka, kojec,3. plotka, bajka, brednie, ¯ kleci:

]zmy>la: sk=ada: co do kupy\.klauzula 1. praw. zastrze/enie lub

warunek w umowie, traktacie, w dokumencie prawnym,

2. zastrze/enie w traktacie handlo-wym mi"dzy pa<stwami, przyzna-j'ce kontrahentowi automatycznie wszelkie korzy>ci, jakie s' lub b"d' w przysz=o>ci przyznane pa<stwom trzecim,

3. klauzula egzekucyjna – nakazwykonania wyroku s'dowego.

=ac. clausus ¯ claudere, ang. clause, ros. ogovorka-ogoworka.

klauzur-a(owy og[= przepis[wograniczaj'cych komunikowanie si" zakonnik[w z osobami obcymi; cz">: klasztoru zamkni"ta dla os[b obcych.=ac. claudere ]zamkn':\ ˘ clausus, clausura ]zamkni"cie\.

klawesyn dawny instrumentklawiszowo-strunowy, wydaj'cy ostre, dono>ne tony, b"d'cy po='cze-niem cymba=[w z klawiatur'.>redniow. =ac. clavicymbalum,franc. clavecin.

†klawicymbalistamuzyk graj'cy na klawicymbale.staropol. 1422 clavicymbalista.

†klawikord dawny instrument mu-zyczny m=otkowo-strunowy. staropol. ca 1500 klavykord clauicordium.=ac. clavis ]klucz\ % chorda ]struna\,p[{no=ac. clavichordium,ang. clavichord, ]instrument strunowy z klawiatur', z kt[rego fortepian wyod-r"bni= si", podobny troch" do harpsi-kordu, z t' r[/nic' /e gdy klawisze s' naciskane, struny uderzane s' ma=ymi m=otkami, a nie szarpane.

klawi-sz(szowy(atura klucz.†kl': ]si"\

1. z=orzeczy:, przeklina:, {le /yczy:,2. wy='cza: ze spo=eczno>ci ko>cio-

=a, ekskomunikowa:, rzuca: kl'tw", obejmowa: kl'tw'.

kl'-twa(: ]si"\ s=aw. 1. przysi"ga ˘ zaklina: si" ]zaprzy-si"ga:\, kln" si" na, 2. kl'twa pokr. kl':, przeklina:("ty(e<stwo – u/y-wa: brzydkich s=[w, cz"sto kl'twie towarzysz'cych, gdy w z=o>ci i zawzi"-to>ci, z /'dz' odwetu, poprzysi"ga: sobie zemst".Latopis 1110–1116 r. zawiera formy& klaßasja ]kl': si"\, do kle-nutsja o wsem ]niech poprzysi"gn' na wszystko\, da budet’ klat ot Boga i ot Peruna ]zostanie przekl"ty od Boga i od Peruna; poga<skiegobo/yszcza, J.D.\.s=aw. klœ-tva/st;wo=. 1289 zakon v 'e bœwe v Lœxox takov; helœdi n≠ imati ni biti no zakleno]prawo u Lach[w jest takie& czeladzi nie chwyta:, ni bi:, bo ‘zakl"to’ – pod kar' kl'twy\.staropol. kløcz bødø ony; kto czyø bødze kløcz; gysz klnø gy, 1398 przesz praua i przesz winy clanl]kl'=; w Ss 1953 litera y dostawiona& clan}y|l, zbytecznie\, cløthy, ma clyanth bycz, w klanthwye, may' clanczi bicz, ma klantha... bycz, klanczi, klyanthi, klyanthw', klanth b'nd'ncz, clanthy myedzy gymy, kl'ty, kl'thwa, ktho klnye, kedy kln', kedy pan kl'th gest, pothym klal gy o tho szyano; po kl'tem, clancz scha, szye klyancz ̆ kløcz, clancz, cløth –1. z=orzeczy:, przeklina:, {le /yczy:,2. wy='cza: ze spo=eczno>ci Ko>cio-

=a, ekskomunikowa:, rzuca: kl'tw", obejmowa: kl'tw',

3. kl': si" – przysi"ga:, zaklina: si". staropol. po(prze(za•kl':,zakln':, prze(za•klina:.staropol. kl'thewny ]kl'tewny\ –

zwi'zany z kl'tw'.staropol. kløtwa, kløøtwaa wszemv zlemv, przekløti, ty kløtwø sgro-madzisz, w kløtwye, ¢kløtwa, spadnø na czø wszitki kløtwy, na nye wszitki klotfy, y klotfø, przisz-la klyøtwa na nye, y kløtwø, t' kl'tw', przekl'ta, ta kl'tva, 1437 kl'twa anathema, w klanthwye; abi gdzekoly klyanthi oth prawa albo od czlowyeka, tho gest klyanthw' szamym prawem vidan' klanth b'nd'ncz ˘ kløtwa, kløøtwaa, klotfa, kl'twa, kl'tva, klanthwa –1. s=owa >ci'gaj'ce – w magiczny

spos[b – na kogo> z=o,2. kara polegaj'ca na wy='czeniu ze

spo=eczno>ci ko>cielnej, od uczest-nictwa w obrz"dach,

3. s'd, wyrok,4. gro{ba kary, sankcja.=ac. maledictio, dirae, exsecratio, franc. malediction, imprecation,

niem. fluch ]kl'twa\, fluchen ]kl':\, schwören ]kl': si", zaklina: si", przysi"ga:\, p[{ny anglosas. curs ˘ >redniow. ang. i ang. curse ˘ ang. curse, ros. proklqte-prokliatie.

†klecawy ]Bohemizm\ kulawy.staropol. clecz'}wy|, kleczawy. franc. boiteux, anglosas. lama ˘>redniow. ang. lam, lame ˘ang. lame, ros. xromoj-chromoj.

klecha skr[cona forma >redniow.ang. cnawlechien – fakt lub waru-nek znania czego> poprzez do>wiad-czenie lub stowarzyszenie.staropol. clecha maledictus –

nauczyciel szkolny, baka=arz.A. Br¥ckner 1927 – mylnie – zgrubiale od kleryka ]jak klucha od kluska\.

klechda stare podanie, ba><.kleci: tworzy: ]budowa:, sk=ada:,

lepi:, ple>:\.†klecz wg Ss 1953& $, zool. gat. ryby,

mo/e Squalius cephalus L.staropol. 1472 klecz squilla.chyba w=a>ciwie, s=owotw. pokr.&1. ukleja, Alburnus alburnus, ryba z

rodziny karpiowatych,2. leszcz % k ˘ klecz, ˚]litera\ K,3. albo >led{ ˘ staropol. ¢>le:, KS.staropol. YEO ˘ kle:, kli:, klo:.

†kle: szopa, buda, kom[rka.staropol. ca 1450 tectum cleczy, strechi osztradaly. =ac. casula, taberna, tugurium, franc. le hangar, la remise,niem. schuppen,>redniow. ang. shadde ˘ ang. shed, ros. saraj-saraj, naves-nawies.

kle-i:(j(ik(isty(jonka lepka substan-cja pochodzenia zwierz"cego lub ro->linnego, s=u/'ca do ='czenia czego.staropol. ca 1500 klegycz bitumi-nare – klei:.staropol. 1419 cly, 1437 kliy gluten,ca 1455 klyg, 1472 kly arabski gumni arabicum; a klegem ]klejem\, klyy, s klegyem, ca 1500 kley bitumen ̆ cly, kliy, klyg, klyy, kley, kleg – klej,

>rodek s=u/'cy do spajania, g=[w-nie ro>linnego pochodzenia, tak/e smo=a ziemna.

gr. kleien ]zamyka:, kry:\, gr. gloios =ac. gluten, bitumen, p[{no=ac. glus, glutis ]klej\ ˘ starofranc. glu, glus,>redniow. ang. gly, ang. glue,niem. leim ]klej\, leimen ]klei:\, ros. klej-klej, kleit;-kleit.

klejnot 1. drogocenny, szlachetnykamie<, broszka drogocenna ozdoba, 2. herb szlachecki.niem. klein ]ma=y, drobny\,¯ niem. kleinod, juwel ]klejnot\,staropol. srebrne klenoti a zlote rucho; wszitki kleynoti, klengoth, 1386 y nassego cleynotha1389 naszego clenotha,


x1393 cleynotu, 1393, naszego cleynota, cleynota, 1398 clenota, 1399 clenoth, 1401 nassego clenota, s clenota, 1405 naszego cleynotha, 1407 y clenotu, 1408 ¢noszego cleynotha, 1408 nasze-go clenotha Leliwi,klenothy krolewskye insignia regalia, kleynothy slachetskye, kleynoth dyaboli caracter ˘ kle-not, kleynot, klenhoth, cleynoth, cleynot, clenoth, clenot –1. kosztowno>ci, kosztowne naczynia,2. herb, znak rodowy; r[d szlachecki,3. oznaki, insygnia w=adzy,4. pi"tno,5. szczyt szyszaka, znak rozpoznaw-

czy na he=mie.staropol. 1386 cleynothnik,1390 clenotnik, 1397 kleynothnik –1. wsp[lnik herbu, cz=onek tego

samego rodu,2. posiadaj'cy herb, przynale/ny do

rodu herbowego, szlachcic.staropol. 1470 cleynothny –

klejnotny, herbowy, rodowy,w imieniu rodu wyst"puj'cy.

starofranc. 1. jouel, joel,2. franc., cotte d’armes, les armes,>redniow. ang. jewel, jouel, jowel,ang. 1. jewel, 2. coat of arms, ros. 1. dragocennyj kamen;,2. staroros. gerb=-gerb.

†klejnotnik 1. posiadaj'cy ten sam˚herb ]znak rodowy\, 2. przynale/-ny do rodu herbowego, szlachcic. ˚klejnot.staropol. 1386 cleynothnik,1390 clenotnik 1390 kleynothnik, =ac. 1. clenodi frater, 2. qui gene-re ortus est insigni orato.

klekot(a:(ka odg=os k=apaniad=ugim dziobem, zwykle kojarzy si" z bocianami.staropol. clekotacz, klekcz'cz ka-szdego sz nych; stogy na roly, w lemyess klyekczye& rzekomocz mv plug oracz nye chcze ˘clekotacz, klekotacz, klyekotacz –

uderza:, stuka:, ko=ata:, =omota:.†klekotki bot.

Rhinanthus Crista Galli L.staropol. 1472 klekothki loliastrum,

kleks plama atramentu na papierze.staronord. flekkr, ang. fleck.

†klenot,klinot ˚klejnot.kle< ryba z rodziny karpiowatych,

o du/ej g=owie.¢klep k=ad ˘ sklep ]sk=ad\.†klep czy klepa rodzaj sieci.klep(a:(arka(cz(k(isko

lekko uderza:.staropol. 1393 klepane slotto ]kutez=oto\, 1471 anyoly ze slota kle-panego,staropol. po(s(wy•klepa:, sklepi:,

staronord. klapp. anglosas. kl≤p-pan >redniow. ang. clappenang. clap, s=aw. xlopanie,klepisko ¯ `sko ]wielkie, stare\.

klepisko tok w stodole, miejsce doom=otu zbo/a, r[wna, g=adka p=asz-czyzna z mocno ubitej, uklepanej gliny.˚klep ]k=ad\ % i ]='cznik\ % sk ]ziemia\% o ]star-y(a\.ros. ˚gumno ¯ no ]sko\ ¯ n ]sk\ ¯ iran. zemin ]ziemia\,˚k, sk, ska, ski

klepka drewniana deszczu=ka, cz"stod"bowa, wygi"ta, listwa beczki.s=owotw. sklepsk=ad, z=o/enie;store ]sklep\ – storage ]sk=ad\,lep ^ =ad ˘ lepiej ^ =adniej,k•lep•ka – k•=ad•ka ]deska\,staropol. 1441, 1449 clepky,˘ clepka –1. d"bowa deszcz[=ka,2. /ebraczka podaj'ca si" za mniszk",

tak/e kobieta klepi'ca modlitw",ca 1500 klepky beguine,

franc. douve, barreau,>redniow. ang. i ang. stave, ros. klëpka-kliopka, boharnaq doska-boczarnaja doska.

klepsydra 1. plakat zawiadamiaj'-cy o czyjej> >mierci, 2. przyrz'd do mierzenia czasu, z=o/ony z dwu szkla-nych naczy< sto/kowych, po='czonych w'skim kanalikiem, przez kt[ry prze-s'cza si" woda lub suchy piasek.gr. kleptein ]kra>:\ % hydor ]woda\˘ klepsydra ]zegar wodny\,ang. clepsydra, hourglass, ros. pe-sohnye hasy-piesocznyje czasy.

kleptomania chorobliwa sk=onno>:do kradzie/y.gr. kleptein ]kra>:\, klepto ]kradn"\, kleptes ]z=odziej\ % mania.

kler(yk(kalizm og[= duchowie<stwa.gr. kleros ]kleryk, dos=. los, wybrany przez los\ ˘ gr. klerikos ˘ p[{no=ac. clericus ˘ anglosas. cleric, clerc ˘ starofranc. clerc ˘ >redniow. ang. clerke, ang. clerk]kleryk\, staroros. klirik-klirik,ros. cerkovnyj slu'itel;,¯ gr. klerikos ]k•ler – k•ril ˘ k•ry=\starofranc. i >redniow. ang.clergie, ang. clergy ]kler\,staroros. krylowane-kry=oszanie,ros. cerkovnoslu'iteli.

†kles odg=os pryskania wody, spada-j'cej na co> gor'cego, np. /ar p=yty.staropol. XV w. kles et callor gorøcz.

kleszcz 1. paso/yt kr"gowc[w,gaunek paj'ka, Ixodes ricinus L.,staropol. 1437 clescz balasma, 1472 kleescz cingultus;klyescz cingulus, klescz balsama 2. gatunek ryby, Abramis brama L.

1389 clescze, ca 1455 klescz symla, staropol. pisces kleszcze, 1493 pisces klescze, XV w. klescz squila, ca 1500 amea klescz asquilla idem ˘ clescz, kleescz, klyescz, klescz, kleszcz.niem. zecke ]kleszcz, gat. paj'ka\, franc. la tique, anglosas. ticia,>redniow. ang. tike, teke,ang. tick, ros. kle]-kleszcz.s=owotw. pokr. leszczyna ]$\ ¯ lask.

kleszcze c"gi, szczypce, narz"dzieo dw[ch uchwytach, s=u/'ce do uj"cia i podtrzymywania czego.staropol. 1471 klescze forcipes, ca 1500 tenellis klescze et martellis mlothky – kleszcze.staropol. klesczky forcipe,1471 klesczky forcipes –

ma=e szczypce, obc"gi.=ac. forceps; forceps minor.niem. nizin klampe,>redniow. ang. i ang. clamp ]rodzaj uchwytu w kszta=cie litery G\,ros. tiski-tiski ]zacisk\. ˚imad=o.

kleszczka szyd=o do robienia sieci.†kleszczki 1. ma=e szczypce, obc"gi,

˚kleszcze,2. rodzaj drewnianej ko=atki – de-

seczki, kt[rymi stuka= tr"dowaty.†kleszczny $ wg Ss 1953

staropol. XV w. et spaciosa a klescz-na; cytat zbyt kr[tki, brak podmiotu, tj. czego [w termin dotyczy.˚kluczymyj ]odpowiedni, stosowny\.

†kleszmyt rzemie>lnik trudni'cy si"wyrabianiem drobnych przedmiot[w metalowych; >lusarz.¯ kle ¯ franc. la cle, >redniow. ang. clewe ˘ ang. clu ]klucz\, % szmyth ¯ niem. schmid, ang. smith.staropol. 1482 item cleszmyth pro telis dictis cluczky; kleszmyth pro cluczky,1496 artifices... clesmythowye,franc. serrurier,niem. schlosser, schloÆer,ang. locksmith, ros. slesar;-slesar.

¢klet komora, ros. cho=odnaja izba,k=adowaja }s=owotw. pokr. sk=ad|.Latopis 1116 kl≠t;-klet.

¢kleta s=aw. kleta ]komora\.

†kletka klatka ¯ kleta ]komora\.¢kleweta: oszczerstwa rzuca:,

potwarze.wo=. 1289 áklevetal-okleweta= ¯ o % kleweta:.

klezmer muzyk graj'cy w lokalachrozrywkowych.hebr. k]e\lej % zemer]instrumenty muzyczne\.

†kl"cie przeklinanie, z=orzeczenie.staropol. 1437 cl'cze,XV w. kl'cz' ]kl"ciem\,


x1471 klancze exprobracio. =ac. maledictio, convicium ˘ franc. malediction,>redniow. ang. i ang. curse, ros. proklqte-†proklatie.

†kl"k czy k="k jaki> rze{bionyornament, wg Ss 1953 }ozdobne wy-ko<czenie np. r"koje>ci szabli, J.D.|.s=owotw. baz' s=aw. kluk, U ˘ Å, ´,˘ zakluczenie i pol. klucz.staropol. 1471 ¢myedzi' klanky lub myedzy oklanky.

kl"-ka:(cze:(czki(cznikzgi"tymi kolanami dotyka: ziemi; trwa: w tej pozycji.¯ kluk ]za=ama: co pod k'tem ostrym,V ˘ kluczka\ % knee ]kolano\.pokr. >l"cze: nad; u(przy-kl"kn':.staropol. pred oltharzem... gestey on cløczal byl; y kl'cz'czy przeczyv slonczu ˘ cløczecz, kl'czecz – kl"cze:.=ac. genibus flexis inniti, anglosas. cneowlian ¯ cneow;>redniow. ang. knelen ˘ ang. kneel, ros. stoqt; na kolenqx.staropol. kl"ka:, po(u•kl"kn':,pokl'c.staropol. pokl"kn': – ukl"kn':.staropol. kl'kam, szklanyam moye kolana albo szyercze kv oczczv; na szwe kolana klakay'; przed Yeszuszem klyakaly ryczyerze nyewyerny; gdy na kolana kl'kaly; kly'kaly czestnye na swa kolana przed nym; kl'ka na swa kolana; klakay'cz a vmyvay'cz nogy tego; drudzy pocz'ly przed nym kl'kacz; klakay'cz przed nym ˘ kl'kacz, kly'kacz, klakacz – kl"ka:.niem. knie ]kolano\ ˘ pol. kl"knie, >redniow. ang. kne ]kolano\ ˘ pol. kl"kn" E ˘ ´ ˚",ang. knee ˘ pol. kl"knij,kl"k ¯ s=aw. kluk U ˘ ´ ˘ klucz, kluczka, kulka ]zgi"cie w postaci litery V, opisane jako rozwidlenie ga='zki, przyrz'd do wyci'gania s=omy ze sterty\.niem. knie ]kolano\, anglosas. cneow ]kolano\ ˘ cneowlian ]kl"kn':\,>redniow. ang. knelen, ang. kneel,ros. preklon-qt;/it; koleni,stoqt; na kolenqx.

kl"pa samica =osia.niem. schlampe ]kl"pa\.

kl"ska przegrana, pora/ka na ca=ejlinii lub froncie, zguba.

kl"sn': zapada: si", opada:,ugina: si". s=owotw. pokr. wkl"s=y.

klient(ela interesan-t(ci.=ac cliens, ang. client, niem. klient,ros. klient, pokupatel;.

klif skaliste, strome wybrze/emorskie podmywane przez fale.anglosas. clipian ]przylega:, trzy-

ma: si", sensu& >liska, g=adka ska=a\ ˘ anglosas. i >redniow. ang. clif ˘ ang. cliff.

†klika hak, w kuszy cz">: mechani-zmu s=u/'cego do napinania ci"ciwy.staropol. 1471 et octo clicky,1482 balistam cum cliky in valore 50 grossorum, samostrala s clikamy, 1495 una cum hewar et alia s klykamy, 1497 klyky.>redniow. ang. windel, windas,ang. windlass, ros. vorot-worot.

klika grupka os[b wzajemnie pod-pieraj'ca si", d'/'ca do wybranego celu; negatywny wyd{wi"k s=owa.¯ robi: ha=as.franc. cliquer, ang. clique,ros. klika. ˚klub.

klimat(yczny(ologia(tyzacja((tyzowa: przewa/aj'ce lub przeci-"tne warunki atmosferyczne w danej strefie, obszarze, rejonie >wiata, okre>lone g=[wnie przez tempera-tur", wod" i wiatr.gr. klima ]region, strefa\=ac. clima, starofranc. i >redniow. ang. climat, niem. klima,s=aw. klimat.

klin rozp[r; 1. kawa=ek drewna lubmetalu w kszta=cie graniastos=upa tr[jk'tnego, s=u/'cy do rozszczepia-nia twardych materia=[w,2. jeden z szyk[w bojowych.ros. klin.staropol. 1398 cliny, 1403 klini,1437 clyn cuneus, 1450 klin; klynem, klyny, clin, ca 1500 klyn cuneus ˘ clin, klin, klyn –1. proste narz"dzie, p=asko zaostrzo-

ny kawa= drewna lub metalu do roz=upywania drzewa,

2. r[/ne przedmioty kszta=temprzypominaj'ce klin&2.a. przykrywka albo zatyczka, 2.b. kukie=ka ˘ klyn cuneus, kucla2.c. czapka ˘ ¢clyn birrita,2.d. po=a ˘ klyn plascza,

3. kawa= pola o kszta=cie klina.staropol. clinek, clynek – klinek1. przykrywka albo zatyczka,2. kawa=ek pola zw"/aj'cy si"

klinowato.=ac. cuneus, franc. le coin, chau-teau, anglosas. wecg ˘>redniow. ang. wegge ˘ang. wedge, ros. klin-klin.

†klinka drewniany ko=ek.staropol. 1471 klynka albo kolek paxillus.=ac. paxillus; palus ˘ starofranc. i >redniow. ang. pal ˘ pale, franc. le pieu, poteau, staroros. kol=-ko=.

klinowepismo pismo staro/ytnychmieszka<c[w Mezopotamii ]Mi"dzy-rzecza, mi"dzy Tygrysem i Eufratem\&

Akkad[w, Assyrian, Babilonian, i Per-s[w, polegaj'ce na kombinacji ma=ych klink[w wyciskanych na glinianych tabliczkach.=ac. cuneus ]klin\ % `form ]forma\,ang. cuneiform ]od 1808 r.\ros. klinoobraznyj.

†klinek przykrywka lub zatyczka.klinga ostrze ]miecza, szabli\,

cz">: sieczna.niem. klinge.

klinika oddzia= szpitalny lub szpitalw kt[rym obok leczenia prowadzona jest dzia=alno>: naukowa i dydak-tyczna.gr. kline ]=o/e\ ˘ klinikos ]zaopa-trzony w =[/ka\ ˘ =ac. clinicus]osoba przywi'zana do =[/ka, lekarz nawiedzaj'cy chorych w =o/u\ ˘ ang. clinic.

†klinka drewniany ko=ek.†klinot,klenot ˚klejnot.klinowe pismo pismo staro/.

mieszka<c[w Mezopotamii& Akka-d[w, Assyryj czyk[w, Babilo<czy-k[w i Pers[w, utrwalaj'cych teksty klinikami na glinianych tabliczkach.Engelbert Kampfer 1686 r., od-wiedzi= Persepolis – dawn' stolic" persk', okre>li= znaki jako klinowe, zwane odt'd pismem klinowym.

klirik ˚kleryk.klisz-a(arnia(owa: p=yta s=u/'ca

do reprodukcji w procesie fotogra-ficznym lub poligraficznym.franc. cliche.

klitka 1. ma=e, n"dzne, ciasnepomieszczenia, ma=y pokoik,2. licho sklecony budynek.zdrobn. s=aw. ˚kleta.

klitu>-bajdu> opowiadanie pozba-wione sensu, bzdury, g=upstwa, plecenie.sensu licha-bajda ¯ klitka ¯ kleta.

†kliy 1. klej, tak/e 2. smo=a ]$\.kloaka 1. ust"p, d[=, zbiornik

przeznaczony do gromadzenia odchod[w, 2. odbytnica, stek.=ac. cluere ]oczyszcza:\ ˘=ac.-ang. cloaca.staropol. transyt – kloaka.

†kloba,kluba 1. porz'dek, ryzy,miara, 2. staw, przegub,ang. order; measure; joint,ros. porqdok-poriadok, mera-miera, ]med.\ sustav-sustaw.

kloc(ek(kowy(owa:(owy k=oda,pie< zr'banego drzewa ociosany z ga="zi i zwykle z kory. ˚smathtlaki ]d=ugie pnie obrobione z ga="zi\.niem. klotz, ros. brevno.staropol. 1419 truncus albo klo-cze, 1448 cloocz, pyen stips,1495 klocz ˘ klocz, cloocz ]\, s ]\, =ac. truncus, stipes ramis absci-sis, franc. le tronc, billot,


xang. tree trunk, log, block, ros. koloda-ko=oda, hurban, stvol-stwo=.

klo: s=oma z wym=[conego zbo/a.staropol. 1398 capeciis cloczy fu-ratis de allodio, 1450 vlg. klocz',ca 1500 glossus gardlyn' vel klocz ˘ clocz, klocz –

snopek s=omy na poszywanie dachu.¯ >redniow. ang. cloth ]dzi>& sukno, tkanina\ lub clothe ]dzi>& 1. ubiera:, odziewa:, 2. zaopatrzy: w odzie/, 3. pokrywa: odzie/'\, ang. th ˘ staro-pol. cz, np. starofranc. i >redniow. ang. Matheu ˘ Maczey.w Ss 1953 pod has=em k=o:, najwyra-{niej, autorzy nie>wiadomi pochodze-nia s=owa, i gdy + pisano przez L.

klomb bry=a, masa, grupa krzak[w,drzew.staronord. klumba,holend. clomp, ang. clump.

klon(owy bot. gatunek drzewa,Acer platanoides L.staropol. 1423 clon, 1477 klon arbor acer, 1477 clon platanus,ca 1500 klon acer;mo/e te/ i jesion, Fraxinus L.&XV w. clonovye orni, ca 1500 klon ornix ˘ clon, klon.staropol. XV w. clonovego fraxineo, 1494 clonowa ˘ clonovy, clonowy

– dotycz'cy klonu]mo/e te/ i jesionu\.

franc. erable, anglosas. mapel]treow\, >redniow. ang. mapil ˘ang. maple, staroros. klën=-klion.

klon(owa: grupa ro>lin lub zwie-rz't pochodz'cych bezpo>rednio od jednego osobnika.gr. klon ]ga='zka\, ang. clone.

klops potrawa z mielonegomi"sa, piecze< rzymskaniem. klops.

klosz(owy os=ona lampy.franc. cloche ]dzwon\.

klown pierwotnie wie>niak,ch=op, gbur.holend. kleun, kloen, >redniow. ang. cloun, cloyn ˘ ang. clown,ros. kloun, wut.

†kloza zamkni"cie, odosobnienie,wi"zienie.=ac. claudere ]zamyka:\ ˘ clausu-ra, starofranc., >redniow. ang. i ang. closure; enclosure, prison,ros. t[rma-tjurma }†turma| ¯ tur.]wie/a. lochy\.

klozet ubikacja, ust"p z urz'dze-niem wodoci'gowo-kanalizacyjnym.starofranc. i >redniow. ang. clos ˘ ang. close ]zamkni"cie\ ˘ staro-franc. i >redniow. ang. closet]ma=e zamkni"cie, ogrodzenie\.

†klub czy k=ub staw, przegub,po='czenie ko>ci. ˚kloba.

klub(owy grupa ludzi o wsp[lnymcelu. ˚klika.staronord. klubba, klumba ]masa czego> o znaczeniu k"pa drzew\,>redniow. ang. clubbefranc.-ang. club, niem. klub.

klubyok. 1816, o Zygmuncie III ]1566–†1632\& „...kr[l odpowiedzia=, /e nie idzie poddanych swoich woiowa:, lecz wsp[lnie naradziwszy si" z niemi, prawa oyczyste do klub potrzebnych powr[ci:.”

kluch zgrub. ¯ klusek.¢klucz ster statku.

staroros. kl[h;-klucz,ros. rul;-rul, koromilo-koromi=o, ang. ruder, helm.

klucz(ka(nik(nica(owy(y:klucz –1. przedmiot, narz"dzie s=u/'ce do

zamykania i otwierania zamk[w,2. system znak[w, skr[t[w, do prze-

kazywania depeszy; pismo tajne, szyfr,

3. obja>niaj'cy komentarz, tekstzawieraj'cy rozwi'zania zada< matematycznych; bryk,

4. za=o/enie, na kt[rym oparty jestspos[b prowadzenia lub rozstrzy-gania jakich> spraw,

5. szyk, w jakim lec' niekt[re ptakiw"drowne, zw=aszcza /urawie, przypominaj'cy kszta=tem liter" V,

6. archit. 6.a. zwornik,6.b. /erd{ hakowato zako<czona, wyst"puj'ca jako jeden z element[w konstrukcyjnych dachu dom[w wiejskich,

7. bot. i zool. wykaz zawieraj'cysystematyk" ro>lin i zwierz't, s=u/'cy do ich oznaczania,

8. muz. znak w nutach na po'cztkuka/dej pi"ciolinii, ustalaj'cy spo-s[b odczytywania na niej nut,

9. sport. chwyt w zapa>nictwie,10. techn.10.a. narz"dzie do przykr"cania lub

odkr"cania >rub i nakr"tek,10.b. narz"dzie do wprawiania w

ruch jakiego> mechanizmu,10.c. przycisk stanowi'cy cz">: apa-

ratury telegraficznej lub radio-wej s=u/'cej do nadawania depesz, sygna=[w,

11. daw. zesp[= maj'tk[w ziemskich,folwark[w, wsi.

staropol. clucz, trzech clvczow ]klu-czy\, cluczem, klucz noszy, klucza nye dala, klucze komu podala, dwa klucza, yeden klucz, drugy klucz, 1496 nye ukrathl kluczow; klvcze od krolesthwa nyebyeskyego, ca 1500 clauis klucz aperit ˘ clucz, klucz, klvcz –1. klucz,2. narz"dzie w kszta=cie haka

]o rozmaitym zastosowaniu\. =ac. clavis.staropol. cluczka – hak.staropol. klucznyk – od{wierny.1. staropol. haczyk o kszta=cie klucza

˘ kluczka do s=omy; podst"p, sid=a, spos[b; przedmiot do otwierania zamk[w i k=[dek,

2. klucz ptak[w w locie, kluczy: –biec(i>: zygzakiem, zygzakowa:,

3. w(wy-kluczy: – w(wy-='czy:.holend. klüwen }klu|,anglosas. cleowen ˘>redniow. ang. clewe ˘ ang. clew ]1. szpulka, k="bek nici, 2. co>, co wyprowadza z labiryntu, zak=opotania, dylematu, itp., lub pomaga znale{: rozwi'zanie dla problemu, 3. w mor-skim, jeden z dwu dolnych rog[w kwadratowego /agla... itd.\ ̆ ang. clue ]w przen. klucz\, key ]klucz w znacz. fizycznym, materialnym\, franc. la cle, staroros. kl[h=-†klucz.

¢kluczimyj odpowiedni, stosowny,nale/yty, nadaj'cy si", zdatny.staroros. kl[himyj-kluczimyj, ros. godnyj-godnyj ˘nekl[himyj-niekluczimyj.ang. suitable, fit, serviceable.

¢kluczitesja z(przy-darzy=o si".˘ ros. prikluczitsja, s=uczitsja.Latopis 1116 kl[hitesq-kluczitesja.

klu: ]si"\ wydobywa: z jajka,l"gn': si".

¢kluk zgi"cie kszta=tu litery V lub Z,ostra zmiana kierunku ˘ klucz, kluczy: ]zygzakowa:\, kulka]do wyci'gania s=omy ze sterty\, s=owotw. pokr. kl"cze:.

¢kluka chytro>:, n"dzi:, uwodzi:.staroros. kl[ka-kluka,ros. xitrost;, primanka, obman, ˘ perekl[tati-piereklutati ]przechytrzy:\,ang. allurement, attraction; decoy, bait.

kluka r[/ne pomys=y u/ywane cz"stoparami przez kalekich i niepe=no-sprawnych ludzi jako pomoc w poruszaniu si".ros. kl[ka, ang. crutch.

klus-ek(ka skrawek ci"tego i goto-wanego ciasta, zwykle w l. mnogiej – kluski; kluszczanka – woda po kluskach.¯ klus, klut ST;anglosas. clyster, cluster ]pewna liczba tego samego rodzaju, zebranych razem, razem rosn'cych, wi'zka\ ˘>redniow. ang. i ang. cluster;pokr. p=n.-niem. kluster,niem. kloss, klössen.

¢klusia =oszak, {rebak ]wyklu= si"\.staroros. kl[sq-klusia,ros. lowad;, 'erebënok.


x†klusi" zwierze poci'gowe i juczne,

ko<, osio= ]zw=aszcza m=ode\.staropol. 1434 cluscha; kaszdego clyvsz'ncza alybo skocz'ncza; klvsz' ]bydly'\; alybo klvszyath, ca 1455 kluszya jumentum; a gdy kto klusy' zathnye; na clvs'; klyvszy'; na sve kluszye ˘ clu-scha, clyvsz'ncze, clvsa, klvsza, klusza, klusya. =ac. iumentum ]imprimis iuven-cus, equus, asinus\, starofranc. le poulain,anglosas., >redniow. ang. i ang. colt, ros. 'erebënok-/erebionok.

†kluza zamkni"te pomieszczenie,wi"zienie.staropol. 1450 cluza. ¯ franc.(ang.=ac. locus clausus, custodia, car-cer, starofranc. clos ˘ enclos,>redniow. ang. clos ˘ ang. close]zamkni"ty, zamyka: si"\ ̆ enclosure ]ogrodzenie, ogrodzone miejsce\;ang. separatory.

kluza(k otw[r w burcie, pok=adzielub relingu statku, przez kt[ry prze-suwa si" cuma lub =a<cuch kotwicy.niem. kluse.

†kluzawy pe=zaj'cy, czo=gaj'cy si"]o gadach i p=azach\; Bohenizm.staropol. cluszawy.ang. crawling, creeping.

†klwacz m=ot.staropol. 1466 klwacz.=ac. malleus, franc. le marteau, niem. hammer, anglosas. hamor,>redniow. ang. hamer,ang. hammer, ros. molot-mo=ot.

†klwa: dzioba:, dzi[ba:, dziobemwykuwa:.staropol. 1466 b'dze klwal ˘klwacz. staropol. wyklun'cz.

¢k=ad 1. danina, podatek, praca ˘ok=ad ]ob=o/enie podatkiem\,2. ni/ ]przeciwie<stwo wy/u ̄ wy/, i w zwi'zku s=owotw. z nosem ¯ nos\,3. k ]do\ % =ad ]w[d\ ˘ dow[d, ko-=odnik. w zwi'zku s=owotw. z k=am ^ =o/ ^ le/ ˘ z=amanie, z=o/enie poprzez fa=dowanie; wy(przy-k=ad,k=ad ^ =o/e ˘ s=aw. k=adiszcze]cmentarz\, =o/ ]k=am(stwo\,pok=ad, k=adka, w•k=ada: – w•=o/y: ]co na siebie\,za¶k=ad ^ za¶=o/enie,przy¶k=ad ^ przy¶=o/enie,wy¶k=ad ^ wy¶=o/enies¶k=ad – s¶wod ˘ k=ad¶ka – wod¶a,pod•k=ad(=o/e, po•k=ada:(lega:;prze•k=ada:(nosi: bez zwi'zku ze sob', lecz oba z prze`, k=ad ]nisko\, nos ]wysoko, wy/\ – przeciwstawne sobie,˚k=am, kwas.

¢k=ad skarb, s=aw. klad.¢k=ad’ =adunek. ros. klad;.

¢k=ada, ko=oda kupa, stos drewna,belka.}ko=odnik ^ zak=adnik, by=by zakuty w belki#$ nie belka, lecz pal|Latopis 1116 k=ada-k=ada, ko-loda-ko=oda.

†k=ada: nak=ada:, ¯ k=ad.staropol. 1407 anim go cladal na wosz szilø ]na w[z si='\ ˘ cladacz.ang. to lay on, to put on, ros. nakladyvat;-nak=adywat.za(na(po(u(prze(przy(do(od(pod((nad(wy(roz(s(w-k=ada:.

k=adka deska, belka, pie< prze-rzucony przez wod"& strumyk, r[w.¯ k=ad ]r[wno\ ¯ k=a % =ad ]k=a>: % woda\. k=a>: ¯ k-=o/y:, k=ad ^ le/]e:\, na(za-k=ad ^ na(za-le/no>:, por. le/.s=owotw. pokr. przy(do•k=adnie]adekwatnie ¯ adequate\.

¢k=ako=y dzwony. ¯ ko=oko=.staroros. klakoly-k=ako=y,ros. kolokola-ko=oko=a.

k=ak paku=a, sier>:, nieforemny p"k,garstka, strz"p puszystego materia=u.

k=am(a:(liwy(ca(stwo(czuch,zak=amany celowe wypowiadanie fa=szu, zw=aszcza w intencji wpro-wadzenia kogo> w b='d, >wiadomie zwodzi:, oszukiwa:.poj"cie s=owotw. zwi'zane z tez']za=o/eniem\ kt[rego prawdziwo>ci trzeba dowie>: ˘ dow[d ]k=ad\, przy ]troch"\ % k=ad ˘ przyk=ad ]cz">cio-wy dow[d\.gr. hypokrisis – hypothesis ˘pol. zak=amanie – za=o/enie,le/ ^ =o/ ^ k=am k=adza=o/]enie\ ̂ zak=am]anie\ zak=ad,w•=o/y: – w•k=ada: ]co na siebie\;za¶=o/enie ^ za¶k=amanieza¶=o/enie ]hipo¶teza\ za¶k=amanie ]hipo¶kryzja\.ros. za=o/nik – pol. zak=adnik,z=amanie, z=o/enie poprzez fa=do-wanie. w zwi'zku s=owotw. ze s=aw. lo';-=o/ ]=garstwo\ i polo'nie ]po=o/enie\ kt[re maj' analogi" w ang. lie& 1. le/e:, 2. k=ama:.le/e: – na poprzek prosto ˘ prosto-linijny ]prawdom[wny, bezpo>redni\s=aw.-ros. lo';, lgat;.staropol. clam, klam, 1466 klamom, 1471 klam; w klamye, 1417 klamy, prziczini spectacula mundi, ca 1450 klaam deliramenta; klam albo obluda ablo omyl deviacio ̆ klam, klaam, clam –1. k=amstwo, fa=sz, ob=uda,2. szyderstwo, drwiny,3. /art, zabawa,4. b='d, pomy=ka.=ac. 1. mendacium, fraus,2. fraus, ludibrium, illusio,3. iocus, ludus, 4. error,ang. 1. lie, 2. mockery,

3. joke, 4. error, mistake.Przyk=ady k=amu&• „Polska przedmurzem chrze>cija<-stwa” ]ja s'dzi=em /e katolicyzmu, a dzi> s'dz", /e enklawa katolicyzmu\.Rosja – prawos=awna, Niemcy – prote-stanckie, i niekatolickie Czechy.• modlitwa – dialogiem z Bogiem ]ja s'dzi=em, /e jest to monolog\.• «sowiecki» w miejsce «radziecki».• Rosjanie wkroczyli armi' do Polski, 17 wrze>nia 1939, zadaj'c niejako cios od ty=u. Nic podobnego# K=am. Rosja-nie weszli na ukrai<ski Wo=y< admini-strowany przez Polak[w, wy=apali ich w lutym 1940, wywie{li w g='b Rosji, i wystrzelali w maju 1940. Tych, kt[rym uda=o si" unikn': wywozu, Ukrai<cy mordowali, polowali jak na zaj'ce, bo taka to by=a Polska. W niej Polacy kilkuprocentow' domieszk'. • wolno>: vs. re/ym& w Konstytucji 3 Maja 1791 przej>cie z wiary katolickiej na inn' jest zabronione pod karami apostazji, ale “wszelkich obrz'dk[w i religii wolno>: w krajach polskich, pod=ug ustaw krajowych warujemy” ]s=owo w s=owo, lecz pisownia ich zapewne r[/na, ˚konstytucja\.• Konstytucja 1997 od Boga dana, do-maga=a si" k=amliwa cz">: przedstawi-cieli narodu polskiego; znamienne – w 210 lat po ameryka<skiej, 1787, cho: chlubi' si" by: tu/ za ni' ]Konstytucja 3 Maja 1791 druga w >wiecie po niej\. Druga czy trzecia, nie istotne, ale nie umywa=a si" i nie umywa – nie ma Boga w Konstytucji USA.• demokracja vs. dyktatura& Kraje De-mokracji Ludowej ]KDL\ pod rz'dami dyktatury proletariatu.• obowi'zek vs. swoboda& studenci przyj"ci na pierwszy rok studi[w zobowi'zani s' do odpracowania jednego miesi'ca letnich wakacji w Ochotniczych Hufcach Pracy ]OHP\, na ochotnika wi"c tam pojecha=em– to przeb=yski zak=amania polskich wiernych i komunist[w, zas=yszane przeze mnie, spotkane w publika-cjach, b'd{ do>wiadczone; zabrano mnie ojcu, cho: nie m[g= pracowa: w polu bo nog" z=ama=, drugi raz w tym samym miejscu.• Instytut Pami"ci Narodowej ]IPN\ za-brania narodowi dost"pu do danych w swej pieczy, by agentom i oprawcom z UB krzywda si" nie sta=a, chroni dobra osobiste wiernym synom Polski.Pami": pozostaje w rodzinach ofiar i terroru, tj. poza Instytutem.W rzeczy samej, jest to Instytut Ochrony Agent[w UB. Dzia=alno>: Instytutu wzmocniona Ustaw' o ochronie danych osobowych, z 29 sierpnia 1997, og=oszon' w Dzienniku Urz"dowym 1997, nr 133, poz. 883.


xNic z=ego nie mo/e sta: si" ludziom kt[rzy popychali kraj do g=odu i n"dzy, tak, /e w ko<cowej fazie podstawowe produkty wydawane by=y na kartki/ywno>ciowe.Chaos sk=adni zdania w nazwie Ustawy – Ustawa }o czym$| z dnia... o ochronie danych osobowych.Ojcu, urodzonemu 1912, w dowodzie osobistym, w rubryce Miejsce urodze-nia, wpisano& Iwa<czyce Nowe ]ZSRR\– k=am. A wystarczy=o wpisa:& Iwa<czyce Nowe ]obecnie ZSRR\, by by: w zgodzie z prawd'. W 1912 Iwa<czyce, w okolicach +ucka, jak i cz">: Polski, by=y pod rz'dami cara. W latach 1920–1939, po=o/one na zie-miach ukrai<skich, by=y wcielone do Polski. Wojna 1939–1945, po wojnie, od 1944 na Ukrainie, w sk=adzie ZSSR, jednej z wielu republik rosyjskiego imperium. Zadawanie k=amu jest kwesti' krwi, nie istotne wi"c czy s' to pobo/ni, czy komuni>ci, bo wsp[ln' platform' obu jest niedow=ad umys=owy; w tym wypadku umys= nie kontroluje co j"zyk wypowiada, cz=owiek nie jest >wiadom co m[wi, a masy narodu nie widz' i nie s=ysz' lapsus[w; wada S=awian, jedna z kilku ]S=awianie ^ Wierni\.staropol. k=am(a:(anie(ca(stwo. o(s-k=ama:, ˚k=ad, dow[d.staropol. klamacz – k=ama:&1. zwodzi:, oszukiwa:, nieprawd" m[wi:, 2. szydzi:, 3. /artowa:. staropol. o(po(s(za•k=ama:,ok=amawa:.staropol. 1471 clamach, ca 1420 clamacz ˘ k=amak czy k=amacz –1. szyderca,2. /artowni>, b=azen, kuglarz.staropol. 1471 klamanye –oszukiwanie, oszustwo.staropol. 1471 klamcze – k=amca&1. zwodziciel, oszust,2. /artowni>.staropol. 1448 clamyky stroy ioca-tur ˘ clamyk – k=amik, /art, /arcik.staropol. klamlywoscz – k=amliwo>:,

b=aznowanie, /artowanie.staropol. klamnyczy ]k=amniki\ ˘ klamnyk – /artowni>, b=azen. staropol. klamstwo – nieprawda.˚leg, zale/e:, kwas, prawda.

†k=am-ak(nik(ik1. szyderca, /artowni>, b=azen, kuglarz,2. /art, /arcik, figiel.

k=ania: si" pochyla: torso ku =onu.¯ k % =on OA ˘ s(po(u-k=on.ang. bow, lecz niegdy> polskiek=ania: by=o odpowiednikiem ang. lean ]na(po-chyla: si"\ ˘ leaning]sk=onny\ tak i tend ]sk=onny\,s=owotw. pokr. bend ]pochyla: si"\.anglosas. bugan ]=uk\ ˘ boga,>redniow. ang. bowe, boge ˘ ang.

bow ]1. zgina:, nagina:, pochyla:, 2. k=ania: si"\.anglosas. hlinian ]na(po-chyla: si"\,>redniow. ang. lenen ˘ ang. lean;=ac. tendere, starofranc. tendre,>redniow. ang. tenden, ang. tend,ros. naklon-nak=on ]po(s-k=on\, gnut;-gnut ]gi':\,sgibat;-sgibat ]zgina:\,klanqt;sq-k=aniatsja, wo=. 1289 pokloniti-pok=oniti, klanœl=sœ ]k=ania= si"\.staropol. klanyacz, klanyayøcz syø, klanyaly, klanya sz', klanyal sch', y klanyacz sie banda, y klanyaycze sze, clanacz se bødø, y clanacz se bødø iemu, wszitka zema clanacz se bødze tobe, ani clanacz se bødzesz bogu czudzemu, szy' clanya, klanyacz czy ]ci, tobie\ sze bødø, bødø my sze klanyacz, kla-nyacz szye b"dø szwy"tym yego, gysz szye klanyayø ˘ klanyacz, clanacz – pochyla: si" na znak szacun-

ku, korzy: si", cze>: oddawa:. staropol. klyanyanye – k=anianie si",

pozdrawianie.ang. greet,ros. privetstvovat;,klanqt;sq-k=aniatsja,poklonit;sq-pok=onitsja.

k=a<ce z"by wilka. ¯ k=y.k=apa: szcz"ka:, otwiera: i zamyka:

szybko szcz"ki, uderz'j'c jedn' o drug'.

k=apouch zwierz" maj'ce obwis=euszy, zwykle osio=.¯ k=apa: % uch ]uszami ¯ uszy\.

k=a>: 1. zmienia: pozycj" rzeczylub osoby, z pionowej w poziom',2. z r"ki, lub r'k na ziemi co =o/y:.liczne z=o/enia& przed(wy(u(pod((po(za-k=ada:, i tyle samo `=o/y:.przy•k=ad•nie – na•le/y•cie.ros. klast;.staropol. cladø, kladøcz, kladzesz, 1436 klascz, XV w. nye kladla sz', kladl, kladly, 1466 cladzony na ogen, 1471 kladzye w brog, aby kadzydlo kladl, gdzye klad' offyar' kaplansk' ˘ klascz –1. k=a>:, umieszcza:, te/ uk=ada:,

wk=ada:, zak=ada:,1.a. k=a>: cz">: z kim> – mie: udzia=

z kim>, czyim> wsp[lnikiem by:,1.b. naprzeciw k=a>: – stawia:

sprzeciw komu>,2. dawa:, o pieni'dzach, op=atach –

p=aci:, sk=ada: op=at".3. sk=ada:, przedstawia:, okazywa:,4. zak=ada:, zasadza:, opiera: si" na

czym> widzie: w czym>, uwa/a:, s'dzi:, liczy:,

5. czyni:. staropol. na(s(w•k=a>:,k(na(od(pod(po(prze(przy(roz((s(spo(u(w(ws(wy(za•k=ada:,

zak=adowa:.za(na(po(u(prze(przy(do(od(pod((nad(wy(roz(s(w-k=ada:.p¶=ask]o\ k¶=a>:,SK, ST ˘ ÍÇ, SzCzst – prosto, pionowo, wsp[lne z ang. straight ¯ anglosas. streht ˘pol. ¢rost ˘ za(po-rost, rosn':.˚=o/y:.

k='b, k="b-ek(i:(owisko(iasty maj'cy kszta=t kulisty.pokr. g='b, g="bi: KG,ros. klub/it;.s=owotw. podstaw' ang. clump lub club ¯ >redniow. ang. clubbe ¯ staronord. klubba, klumba – masa czego>, ang. mass of something, clump\.staropol. ca 1455 d'p, kl'p glomus, 1479 2 cumuli albo bl'bi ]pro kl'bi\, ca 1500 klab glomus; vycz na klab glomerare, globare, ca 1500 w kl'bye ˘ kl'p, kl'b, klab –1. zw[j nici, nici zwini"te w kul",2. u konia, byd=a – wypuk=a ko>:

u nasady karku.=ac. 1. glomus, franc. un echeveau,anglosas. cleowen ˘ >redniow. ang. clewe ˘ ang. clew, staroros. motok=-motok.staropol. XV w. mothowydlo ala-brum, vyadlo girgilium, w cl'bek in glomicellum, ca 1500 kl'bek glomellus ˘ cl'bek, kl'bek –

k="bek, ma=y k='b, ma=y zw[j nici.=ac. glomus parvum, ang. ball, roll.

†k=obuczec he=m bez zas=ony,w kszta=cie kapelusza z szerokim rondem, inaczej kapalin.staropol. 1424 restituit clopuczecz, 1447 galeam albo clobuczecz et duas lapkas – k=obuczec.staropol. 1384 clobuczgo, 1390 clobuczky, 1393, 1416, 1428, i 1434 clobuczek, 1434 ¢globuczek,bot. staropol. 1460 clobuczky ¢ser-culla, ca 1465 klobuczky serenel-la, 1472 clobuczki serenella vaga, ca 1500, clobuczky serenella,ca 1465 klobuczky dentaria ]pro daucaria\ – k=obuczek&1. he=m bez zas=ony, jak wy/ej,2. bot. 2.a. Lychnis dioica L.

2.b. Companula trachelium L.=ac. galea quaedam pileo similis.staropol. 1495 klobuczkowasty –

przypominaj'cy czym> k=obuczek.k=obuk nakrycie g=owy wysokie,

cylindryczne, z welonem, noszone przez zakonnik[w wschodnich.tur. kalpak.staropol. 1427 galerum albo clobug, XV w. furnatur imma vlg. szble na klobuky, ca 1500 koblvk zyelazny galerus, XV w. clobuky bulla –1. kapelusz,2. k=obuk /elazny – he=m bez zas=o-

ny, w kszta=cie kapelusza; kapalin,


x3. ba<ki na wodzie, b'ble, powstaj'-

ce w czasie deszczu. =ac. 1. pileus, 3. bullae.nazwisko K=obukowski.

†k=ocina suche, twarde drewno }wSs 1953& drzewo ]d"bowe$\; drzewo jest /yw' ro>lin', J.D.|.staropol. 1441 clepky robora sicca dicta clociny et alia}s| ligna domasticalia.

k=o: s=oma z wym=[conego zbo/a.staropol. clocz, klocz ]˚klo:\ –

snopek s=omy na poszywanie dachu.k=oda pie< zwalonego drzewa,

bez ga="zi, du/y kawa= drzewa, kloc.¯ k]o\ % =oda ]woda\.s=aw. koloda ˘mazur. XV w. koloda.staropol. 1409 po ¢szosnowo klodø, kloda, ca 1500 klod' truncus, eyn bloch, 1496 ot klodi, 1396 ani go do clodi powodzil, 1398 ze klodi, 1403 wsadzal w clodø, 1411 s klody, 1414, s clody wyr'czyl, 1419 w klodze szedzal,1427 w klodze nye syedzal,1427 do klody, przy klodze,1450 z klody; w kloda z sz klody, 1468 w clodze, 1470 w kloda ˘cloda, kloda –1. k=oda, pie<, kloc, s=up,2. dwa pale z otworami do zamyka-

nia n[g wi"{nia, dyby, p"ta,rodzaj jarzma }{le w Ss 1953& pie< z otworami; pnia autorzy Ss 1953 nie widzieli, J.D.|

3. pie< wydr'/ony, rodzaj beczki,miara p=yn[w, zbo/a, soli i ryb.

4. rodzaj polowania.ko=odnik – nie od k=ody ]wi"zie<, skazaniec zakuty w dyby wyk. z k=o-dy\, lecz uprowadzony, zak=adnik, w dow[d, ˚k=ad.

†k=odnicze rodzaj daniny.staropol. ]1250\ 1511 powozowe, chlodnice, powolowe,]1252\ 1552 podworowe, chlodni-cze, powolowe.

†k=odnik zak=adnik, osoba dana wro-gowi w gwarancj" zawartego pokoju.k=od, ˚k=ad ˘ zak=adnik, uk=ad;=od, =ad ]woda\ ˘ dow[d.˚k=am, =o/, hipoteza.starofranc., >redniow. ang. i ang. hostage, ros. zalo'nik-za=o/nik.staropol. 1261 clodnik; klodnik –cz=owiek pozbawiony wolno>ci&1. pojmany na wojnie, jeniec,2. wi"zie<.staropol. 1412 ani go clodoual,1420 vod' polew'}li| y klodowaly, 1428 y clodowan – zamyka: w

k=odzie, przywi'zywa: do k=ody. k=odzina nie rozga="ziony pie<,

w=a>ciwy palmom i paprociom drzewiastym.staropol. 1425 vlg. clodziny,

1427 za clodzinø; o cthorø clodzinø; ya nye pocradl raczczam clodziny; 1447 o ktora clodzina, 1477 clodzy-na ˘ clodzina, clodzyna –

k=ody, pnie.†k=odzisko miejsce =owienia ryb.

staropol. ]1439\ 1606(08 klodzisko.†k=okietliwy gadatliwy,

>wiegotliwy, szczebiotliwy.staropol. ]o Jezusie\& i'zyk yego vmovny a vyelebne movy, nye rychly, nye klokyethlyvy, nye szepetlyvy any monothlywy.¯ ang. talkative ]gadatliwy\ ¯ talk,ros. razgovorhivyj-razgowor-cziwyj, boltlivyj-bo=tliwyj.

†k=okoczek bot. sykomor,Ficus sycomorus L.staropol. ca 1420 sycomorus vlg. clococzek.staropol. 1471 gyagoda klokocz-kowa ˘ klokoczkowy –

b"d'cy w zwi'zku z k=okoczkiem. staropol. ca 1500 klokoczyna alkegengi, 1472 klokoczina ficus vacua – bot.1. Physalis alkekengi L.,2. Staphylea pinnata L.

k=omia, k=omla sie: rybackarozpi"ta na drewnianych ramach.staropol. 1266 cloma, 1365 clomya,1369 cloma, 1381, 1418 clomya, 1447 clomia, ca 1455 klomya uel kolowroth; klomya tracmen, 1497 rethe minori albo zabrodnycza et klomya ˘ clomya, clomia, klomya; staropol. 1401 klonycza ]pro klomi-cza\ – rodzaj sieci rybackiej.

k=on, s(po(u-k=on gi': cia=o wkierunku pasa. nak=oni: – nagi':.¯ k ]ku\ % =ono ]=onu\.ros. klonit;.

k=onica jeden z czterech dr'/k[wumocowanych na osiach i przytrzy-muj'cych drabiny albo skrzyni".staropol. k=onica –

dr'/ek umocowany w belce na osi ko=a u wozu, podtrzymuj'cy drabin" i p[=koszki.

staropol. zec-holc – belka do umo-cowania k=onic.

†k=oni: nak=ania:, przekonywa:.staropol. 1461(67 kloni karanim, groszami, dobroczamy, obyeta-mi, przicladami swyanthich.staropol. na(pod(przy(s•k=oni:,od(po(ws•k=oni: si",k=ania: si", po(s•k=ania:,zak=oni: ]$\.=ac. flectere, inducere, cogere, franc. induire, amener; persuader, decider, niem. veranlassen,ang. induce, persuade; tend, ros. pobu'dat;-pobu/dat,ugovarivat;-ugowariwat.na(po(u(od(s-k=oni: ]si"\.

k=opot(a:(liwy tarapaty, trudno>:w znalezieniu wyj>cia z sytuacji.staropol. w clopocze moiem, po wyelkych klopoczech, lyvdzskye klopothy, w klopoczech, w troskach czyrpy'czy; z mych klopotow, nyedostathkow; w klopoczyech gych; se mnv klopotha, y ten klopot obroczyl szy' ym vyelykye ]leg. w wielikie\ vyeszyelye ˘ clopoth, klopoth, klopot –1. przykro>:, trudna sytuacja,

zmartwienie, k=opot,2. sp[r, zwada.=ac. 1. vexatio, sollicitudo, mole-stia, angor, incommodum,2. lis, litigium, contentio.staropol. clopothacz, klopothacz –1. niepokoi:, nagabywa:, napastowa:,2. spiera: si", procesowa: si",staropol. klopothanye – trapienie,

prze>ladowanie, napastowanie. staropol. klopothlivi – k=[tliwy,

zwadliwy, skory do sprzeczki, do proces[w.

staropol. s(za•k=opota:. =ac. turbula ]bez=adna grupa\ ̆ staro-franc. trubler, troubler ˘ >redniow. ang. trublen ˘ ang. trouble, ros. smqtenie-smiatenie }umys=u|,trud-trud ]trud(no>:\, ]niepok[j, trwoga\ bespokojstvo-bespokoi-stwo, ]gn"bienie, dr"czenie\ gore-gore, pehal;-pieczal.

†k=opotny 1. gwa=towny,niespokojny, 2. szkodliwy.staropol. XV w. clopotni,1471 klopothna. =ac. 1. litigiosus, 2. perniciosus,ang. 1. violent, 2. harmful, ros. 1. sil;nyj-silnyj, bujnyj-bujnyj, 2. zlovrednyj-z=owrednyj.

k=os(ek(owy(isty(i: si"kwiatostan zb[/ i traw,rodzaj kwiatostanu graniastego.¯ k=]ucie\ % os]try\$s=aw.-ros. kolos.staropol. 1450 klos, klossy, closzi, snopu z kloszow, ca 1500 klosz spic, ca 1500 klozow ]k=os[w\, XV w. closza,1486 zamorski closz ˘ klos. kloss, kloz, closz – k=os.=ac. spica, franc. un epi, niem. ahre,anglosas., >redniow. ang. i ang. ear,staroros. kolos=-ko=os.

k=[ci: ]si"\ miesza:, zak=[ci: –zamiesza:, przesz=o na& sp[r, spiera: si", ˚k=[tnias=aw. mewat;-miesza:,staroros. i wo=. kotora-kotora,ros. rasprq-raspria, razdor-razdor,ang. disturb ¯ >redniow. ang. distorben ¯ starofranc. destorber, distourber ¯ =ac. disturbare.

k=[dka zapi"cie matalowez pa='kiem, na klucz.


xstaropol. 1394 klodky, 1409 clotki 1439 seracula albo klothky, zam-ky repercuciens violenter,XV w. klodky, 1481 klothki;seraculorum albo zamkow albo klothek, 1498 turncellos albo klodky, 1500 klothki, ca 1500 klo-thk' vel zamek; sera zyelaszny zamek vel zyelaszna klothk' ˘klodka, klothka, clotka – =ac. sera, claustrum,niem. vorhängeschloÆ,>redniow. ang. padlocke ˘ ang. padlock, ros. visqhij zamok.staropol. ca 1500 klotheczk' seru-la – ma=a k=[dka, zasuwka,

zapora do drzwi.=ac. claustrum.

†k=[sie k=osy, ¯ k=os.staropol. kloszye.

k=[tnia swary, sp[r, g=o>na sprzeczka, argumenty.ang. quarrel, ros. ssora,razdory, spor, rasprq.

k=u-cie(j'cy(: ]si"\ zadawa: razyczym> ostro zako<czonym.s=owotw. baz' ros. ko=ot lub ko=o: ˘ pol. kolec ˘ k=u:; U ^ E, TC, “po=kni"te” O.staropol. ca 1500 kloczye,1456 clocza – k=ucie&1. k=ucie, /ganie, przebijanie,2. dolegliwo>: cielesna zwana kolk',3. znak po uk=uciu, przebiciu,4. walka broni' koln', na kopie.staropol. 1. stimulus,2. tormina, intestinorum dolor,3. corporis transfixi vestigium vulnus, 4. hastarum certamen.ang. 2. stitch.staropol. 1418, 1448 klol ]k=u=\,ca 1500 klocz stimulare,ca 1500 kloly; nyektorzy vloczny-amy kol'cz y tluk'cz yego glowa szvy'th'; koly'cz vy'czey nyzly czyrnye, 1472 clothey,1462 klocz hastiludere ˘ klocz –

d{ga:, przebija:, godzi: czym> spiczasto zako<czonym,

2. walczy: na kopie na turnieju.staropol. po(prze(s(w(za•k=u:.ang. sting, prick, ros. kolot;-ko=ot, ko=o: ˘ k=o:.za(na(u(prze-k=u:.

k=ujka wyd=u/ony narz'd g"bowyu niekt[rych owad[w.

k=us]em\ bieg]iem\, do>: szybkibieg zwierz"cia czworono/nego, mi"-dzy st"pem a galopem ]cwa=em\.staropol. k=usa: –

jecha: k=usem, >pieszy:,s=owotw. pokr. truchtem ˘ trucht.starofranc. trotter,>redniow. ang. trotten, ang. trot,ros. rys;-rys, rysak-rysak.

†k=usi" {rebi". ˚klusia.

k=usowni-k(ctwo(niczywnykarz, poluj'cy na zwierzyn" w nielegalny spos[b.ang. poach(er(ing.

kmi-e:(otek ch=op(ek posiadaj'cysamodzielne gospodarstwo;zamo/ny ch=op; komes, urz"dnik ]w XI – XIII wieku, tak/e so=tys$\.k•mie: ]ch=op ¯ cho=•op ¯ cho=od, ch=[d % op ¯ oppositus\ – k•nieci:]pod•pali:, k•not ]pod•palacz\ –koncepcji& kmie: i ch=op ]gor'cy, na•palony, pod•niecaj'cy\.staropol. 1386 kmeczi ]kmieci[w\,1387 a kmecza pusczil przecz]precz\, 1389 ale swoge kmecze,1391 geden kemcz, 1393, kmeczi, 1393 sza kemcza ]za kmiecia\, 1393 kemcza; kmot, 1393 anim cazal placzic kemcu penøczi; 1394 oszmnaszcze qmot i szaøl qme-cza moczø, 1397 kemcz; kmecza, kemczeui ]kmieciowi\, 1398 kmecz, w Ss 1953 5 kolumn cytat[w – kmecz, kmot, qmot –1. ch=op, poddany we w=o>ciach

szlacheckich lub duchownych, posiadacz gospodarstwa rolngo,

2. starzec.starofranc. 1. paπsent, paπsenc,anglofranc. paisant ˘ ang. peasant, franc. le paysan, villageois,niem. bauer, staroros. krest;qnin-krestianin, mu'ik=-mu/ik.staropol. 1389 kmeczewo ]kmie-ciowe\, 1441 za kmeczowem pocz'tkem; gdi paan wszy zzon' kmyeczow' sgwalczi; o pvsczy-nye kmyeczesky ]o spadku kmie-ciowskim, tj. po kmieciu\, 1410 kmechiczch zaczangow ]kmiecich zaci'g[w\, 1411 bidlo kmecze, 1420 o kmyeczø ranø, 1427 w oplochech ]leg. op=ociech\ kmeczych; pusczi-ni kmyecze, o ranach kmyeczych, za rani kmyeczee, o pomoczikmyeczey, wyna kmyecza ˘ kmecz, kmyecz ˘ kmieciew]y\,kmiecski, kmiecy – dotycz'cy

kmiecia, zwi'zany z kmieciem.=ac. rusticus.staropol. 1412 sze dwoma kme-thoviczoma, 1417, ne slubowal kmothouiczem ]kmiotowiczom\,1420 kmothouicza; kmothowicz; 1423 czo moy kmothouiczy wsa-ly troye kony, 1434 kmetowicz, kmethowiczu, trzy kmyotowicze, przes kmyotowycza, 1450 kme-thonis filius... albo kmyethovicz; kmyothovycza, 1477 kmyothovicza ˘ kmothovicz, kmothouicz, kmeto-wicz, kmyothovicz –

kmiotowiec, kmietowiec,syn kmiecia, te/ kmie:.

staropol. wyn' kmyothowszk' ˘

kmyothowszky –dotycz'cy kmiecia.

staropol. 1394 ja tho suaczø, eszmi gi jøl, bo mi kmothowni powalil, ye sromoczil, a tho wswedzaw, yachaw gølesm gi ]ja tym >wiadcz", i/mi j' j'=, bo mi kmiot[wn" powa-li=... itd.\, 1401 kmotowna, 1420(30 kmothown' moy'; kmyotownye ˘ kmothowna, kmyotowna –

c[rka kmiecia, ch=opka.†kmie:nica ciemnica; wi"zienie,

kacer; b='d& ciemmie:; staropol. 1434 cmecznicza ergastulum. franc. prison, geole, ang. gaol, jail, prison, dungeon, ros. t[r;ma-†turma ¯ niem. turm ]wie/a\.

¢kmiet woj, wite{, cz=onek dru/yny,¯ knet ¯ anglosas. cniht, cneoht]ch=opiec, s=u/'cy, ang. boy, retainer\, pokr. niem. knecht ]ch=opiec, s=uga, ang. lad, servant\, lub miet(a: ]mio-ta:\, s=owotw. pokr. miecz; ch=opak, podrostek, nosz'cy miecz, zwany te/ paziem; pa{ wite{.Latopis 1116 kmet;-kmet,kmet;e-kmiecie.

kmin(ek ro>lina, nasienie przypraw'kuchenn', Carum carvi L.arab. kammun, hebr. kammon, gr. kyminon, =ac. cuminum,staroniem. kumin, niem. k¥mmel,anglosas. cymen. ang. cumin.staropol. ca 1500 kmyn carui, id est ciminum, ca 1465 kmyn polny carui, 1484 polny cmin ameos; kmyn polny siler montanum, XV w. polny ¢cumyn, cmin anetum, ca 1500 kmyn polny siseleos, ca 1465 polszky kmyn ameos semen, 1472 polski kmyn carui agreste, 1478 pol-szky kmyn carui, 1484 polsky kmyn ameos, 1437 kmin cuminum,ca 1465 kmyn cimi}n|um,1485 kmyn ameos,ca 1465 kmyn czarny,ca 1500 czarny kmyn ˘ kmyn – bot.1. kminek zwyczajny, Carum carvi

1.a. kmin polsny,1.b. polski kmin,

2. Cuminum cyminum L.3. kmin czarny – czarnuszka siewna,

Nigella sativa L.†kmiotki bot. Arum maculatum L.†kmiotow-a(ic, kmietowic

/ona(syn kmiecia.staropol. 1428 kmotowa,1470 kmyothowy ]kmiotowej\ ˘kmyotowa.staropol. kmiotowic, kmietowic –

syn kmiecia, te/ kmie:, ˚kmiot.†kmiotowski dot. kmiecia.†kmiot[wna, kmiet[wna

c[rka kmiecia, OE.¢kmotr }arch.| ojciec chrzestny,

Krzy/ak[w tak zwano.


x¯ km, kum ¯ com ¯ common ¯ =ac. communis ]wsp[lny\ % tr ¯ pater]ojciec\.pruski komaters;staropol. XV w. kmotrsze;stryi albo kmothr, ca 1455 kmotr;duchovny kmothr comaternus; poy'l kmothr kmothr' w malzen-szthwo; kmothr, ca 1460 i ca 1500 kmotr compater ˘ kmothr, kmotr. =ac. baptismi testis, patrinus,ang. godfather, ros. krestnyj otec.˚komunia, kum, kumoter.

†kmotra, komotramatka chrzestna, >wiadek chrztu.staropol. ca 1460 kmotra comma-ter, ca 1500 kmotr' commater,XV w. kmotra ˘ kmotra, kmothra. =ac. baptismi testis, matrina, ros. krestnaq mat;.

†knaf-el(lik, knefel guzik, spinka,klamra, zapinka,mo/e te/ naszyjnik, bransoleta.¯ niem. knebel ]kr"pulec, zatyczka\.˚knappr ]isl. guzik\, PF.staropol. 1486 monilia albo knawle argentei, 1492 argentea monilia vel kneffle, 1494 item XVII knaphle de margaritis. Item quadraginta knaphle deaurati; monilia zapon-ky, knafflyky, sponky; knaphlyky abo sponky armille; 1493 item knapflyky, kolnyerzyky, kyeczky, bathuchy, koszulky ˘ knawle, kneffle, knaphle, knapflyky.

knajpa tawerna, szynk, spelunka,ober/a.

†knap tkacz, sukiennik.staropol. ca 1420 textor vlg. knap, ca 1455 knap lanifex; knaap,1493 knapp, 1493 knap de Pilcza, 1496 omnes lanifici albo knapy, XV w. cnap fullo, ca 1500 knap lanifex ˘ knap, knaap, knapp. =ac. textor, lanifex, franc. le tisserand, ang. waver, staroros. tkah=-tkacz.staropol. 1420 szthacziwø kn}a|p-szkø percussit valido ictu ad caput eius, XV w. strvn' knapska, XV w. pertica fullonis vlg. staczywa knapsk' ˘ knapszky, knapsky –

knapa, tj. tkacza, dotycz'cy. =ac. textorius, niem. weber`,franc. un metier de tisserand]warsztat tkacki\,ang. ]niegdy>\ hand loom, ]dzisiaj\ power loom ]warsztat tkacki\, staroros. tkackπj-tkackij,tkackπj stanok=.

¢knappr ]`s, `ar\ isl.1. w"ze=, guz,2. gw[{d{ z p=ask' g=[wk', guzik.ang. 1. knob, 2. stud, button.nazwisko Knapp.

†knawy $, wg Ss 1953.

}guzy$... na guzy z=o>liwe; s=owotw. baz' «nowotw[r» ¯ nowy, >redniow. ang. newe, nieme K, J.D.|.staropol. XV w. na knawy in vicos.

kneb-el(lowa: 1. ko=ek drewniany,2. zatyka: komu> usta zwitkiem ze szmaty.niem. knebel.

¢knecht zbrojny rycerz na us=ugachfeuda=a. pacho=ek, parobek. staroniem. kneht ]m=odzieniec, zbrojny\ ˘ anglosas. cniht, cneoht, staroang. cniht ]ch=opak, s=uga\ ˘ >redniow. ang. kniht ˘ ang. knight]konny rycerz na us=ugach feuda=a\,niem. knecht ]ch=opiec, s=uga\,ros. kavaler, rycar;.

knedel rodzaj gotowanych piero/-k[w kulistych, najcz">ciej nadzie-wanych >liwkami, jab=kami.niem. knödel.

†kniat, kniet bot. kaczeniec,Caltha palustris.

†kniastwo urz'd so=tysa we wsi naprawie wo=oskim.staropol. ]1437\ XVI w. knyastwo, 1442 albo knyastwa,1453 pro knyastwo,1464 knyasztwo,1468 albo knaszthwo, 1484 albo knyasthwo.

†kniat,kniet bot. kaczeniec,Caltha palustris L.staropol. ca 1465 knyath butago, ca 1465 knyeth butago.ang. marsh-marigold, kingcup.

knia{ tytu= ksi"cia na Rusi i Litwie,nosiciel tego tytu=u.w zwi'zku s=owotw. z kniga ]ksi"ga\,z zamian' GZ i zmi"kczeniem na ko<cu, charakterystycznym S=awia-nom ]Z ˘ ¸, C ˘ Ç, S ˘ Í, N ˘ ˜\.ros. knqz;, staroros. knœß;% Pod r. 6797 ]1288\& Knœß; 'e Voládimer, v= knœ'en∑i svoem mnágy gorodyzroubi...,Semou' blagov≠rnomou knœß[ Volodimep[, nare-henomou v= st˛om “svqtom” kr]enπi ∏oannou, s(y)nou Vasilkovou....Lev= knœz; brat M;sti-slav;. s(y)n korolev=. vnouk Romanom=. 6799 ]pod 1291r., w Ipat. ltpsi\. Syn kr[la – syn Dani=y wo=. koronowanego 1253.staropol. 1438 knyezu ]kniaziowi\,1439, 1450, 1464, 1465 knyaz, 1440 knyaschoui ]kniaziowi\, 1440 knyez, 1442, knyazowye; knez; knezowe, 1451 ¢knyasz, kneza ]kniazia\, 1460 kniasz, 1423(61 knyasz, 1464 knyasza, 1464 knyaz, ]1464\ XV w. knyasz ˘ knyaz, knyez –

so=tys wsi na prawie wo=oskim.

staropol. 1473 knyazowa,1491 tiwnyszam albo knyaszow' ˘ knyazowa, knyaszowa –

kniaziowa, /ona kniazia.=ac. sculteti uxor.staropol. 1450 knyazy –

kniazi, nale/'cy do kniazia.staropol. 1475 knyazow –

zwi'zany z kniaziem.knie: skr. kaczeniec.knieja 1. b[r, puszcza, wielki,

g"sty las, 2. wielka sie: na ryby.¯ knie % ja ]ziemia, las, LJ\;s=owotw. baz' «knie» ˘zamknie zamkn': zamyka:,mknie mkn': pomyka:, za ̂ po.staropol. 1309 ad kneam,1497 in nemora albo knyegye ˘knea, knyegya –

pewna, okre>lona cz">: lasu.†knietki bot. Spiraea arnucus L.

staropol. 1460 knyetky barba hirici.†kniez gat. stokrotki ]˚kn[wki\,

Chrysanthemum leucanthemum L.staropol. 1472 knyez coronaria ma-ior, ca 1465 knyelky ]pro knyezky$\ coronaria brolla, 1472 knyerki ]pro knyezki$\ coronaria maior.

¢kniga ksi"ga.kniga ˘ knia{ ˘ knia/stwo,ksi"ga ˘ ksi'/" ˘ ksi"stwo,wo=. 1289 knigy knigy ]ksi"gi\, ø knig= ]z ksi'g\, v= knigax=-w knigach ]ksi"gach\.

¢kno 1. tw[r, tworzy: ]˚two\;okno – otw[r,2. dzia:, robi: na drutach, tka:; w=[kno, sukno, knot, knoci:]tworzy:\ ¯ holend. knot, niem. knoten ]w"ze= na sznurze, nitce| ˘ anglosas. cnotta ˘ cnyttan, niem. kn¥ttjan, >redniow. ang. knitten, ang. knit ]dzia:, robi: na drutach\, nord. knutr ]w"ze=, s"k\.

kno-t(ci: parciany pasek; wulg. pr':]drut\ ˘ s=owotw. poch. ˚cnota.nord. knutr ]w"ze=, s"k\, anglosas. cnotta ] ¯ knit – wi'za:, spaja:, ='czy:; dzia:, robi: na drutach\, holend. knot, niem. knoten ]w"ze=, guz\, >redniow. ang. knotte ˘ ang. knot.staropol. knot – pasmo skr"conych

nici, do >wiecy lub lampy.knoci: psu:& 1. powietrze& wulg.

pierdzie:, 2. plan& partaczy:, parto-li:, psu:, 3. wulg. p=odzi:, ˚knot.

†knot 1. pasmo skr"conych nici]do >wiecy lub lampy\,

2. knot ranny – pasmo lub k='b niciwysnutych ze starego p=[tna, s=u/'cy jako opatrunek lub dren do oczyszczania ran, szarpie.

staropol. 1444 tucznoscz sok knotem sszye natopionym,1478 obla goraianczi knoth


xwsianka w sia, ca 1500 knoth lichus; knoth, svyeczydlo licmen; 1472 knot ranny tenta ˘ knot, knoth.

knowie dolna cz">: snopa.†kn[wki gat. stokrotki, ˚kniez.

Chrysanthemum leucanthemum L.staropol. ca 1465 knowky.

kn-u:(owa: spiskowa:.knur samiec >wini.

¯ niem. knurren ]gdera:, warcze:\.staropol. kyernoz.=ac. aper.

knut bicz spleciony ze sk[rzanychrzemieni, ka<czug, bat. ˚korbacz.¯ ros. knut ¯ niem. knute.franc. le foulet, niem. knute,ang. knout, whip, staroros. knut=-knut, ros. knut.

†knyaski $ wg Ss 1953.z Knyszyna, 25 km NW od Bia=e-gostoku; wyroby posiadaj' w swych nazwach przymiotnikowe formy miej-scowo>ci gdzie by=y wyrabiane, lub nazwy kraj[w& amsterdamski, lerski – w Lievre, piwo tyskie ¯ Tychy, itp.,J.D. ˚kryce<ski ¯ gr. Kriti ]Kreta\.staropol. 1425 Stanislaus percus-sit knyaski garnek.

knykie: spojenie stawowe palc[wu r"ki.

knyp krzywy, kr[tki n[/ szewski.niem. kneip.

knypel m=otek drewniany rze{biarza,kamieniarza, stolarza i tokarza.niem. kn¥ppel.

¢ko` wsp[=`=ac. communis ]dzielone przez wszystkich, lub wielu\ ˘ com`]wsp[lnie, razem\s=aw. so`, np. s'siedzi, sojusz.

¢`ko, `ka 1. c[rka, tak/e przedì przyrostek wskazuj'cy na kopulacj"; st'd przyrostek w nazwach rodzaju/e<skiego; kojarzy: ]pary, ˚jarzy:\,kob]ieta\, kogut, karw ]w[=\, ko ]karwa,krowa\ ˚krovat; ]=o/e ˚na=o/ni-ca; =/e: st'd =ga: – k=ama:, ob=uda od ˚b=ud\, jajko, i wiele innych; ˚ur;2. `ka – skr[t rze-ka(czka.

¢ko dun. krowa.staroniem. kuo ˘ staroang. cu˘ >redniow. ang. cou.

`ko, òko kierunek, ku.szeroko, wysoko, g="boko.s=aw.-wo=. k=.

`ko patronim òwSzczerbat-ko(ow.

koagulacja ='czenie si" drobnychcz'stek koloidowych w wi"ksze skupienia.=ac. coagulum ˘ coagulare ˘ coagulatus ]zakrzep=y, >ci"ty\, co-agulatio ]>cinanie si", krzepni"cie\ ˘ ang. coagulate.

koalic-ja(yjny sojusz pa<stw

zawarty w okre>lonym celu.=ac. coalescere ˘ coalitus ]towa-rzystwo, kole/e<stwo\ ˘ coalitio]zgromadzenie, zwi'zek\,ang. coalition,ros. so[z, koaliciq.

¢kob mowa, gadanie po znakach,wg Rosjan 1903, lecz w 1263 kob u/yte w znaczeniu «zwi'zku ma=-/e<skiego»& “kob nie daje mi p[j>: z wami” – powiedzia= Dowmont, kt[rego /on" zatrzyma= Mendoug, si=', za-wr[ci= z drogi i zabi= gwa=ciciela.kob ˘ kobieta, koby=a.Latopis 1116 kob;-kob, mo/e i tak,staroros. prikobit;-prikobit,ros. privoro'it;-priworo/it]zaczarowa:\, ang. to bewitch.

†kob chlew, ˘ koby=a ]stajniap[{niej urobiona\.staropol. ca 1500 ara oltharz vel kob, vel barlogo, vel swynye korytho; suile swynyecz vel kob; suarium swyny chlew vel kob swyny. =ac. suile, porcorum stabulorum, hara, niem. schweinestall,anglosas. sti ˘ >redniow. ang. stie ˘ ang. sty, pigsty,ros. svinoj xlev-swinoj chlew.

†koba koby=a, samica knia, ˚klacz.staropol. XVw. podalismø mu... za dwe cobe trziczesczi swin przes czworga. =ac. equa, franc. la jument, cava-le, anglosas. mere ˘ >redniow. ang. mare, mere ˘ ang. mare, ros. kobyla-koby=a, kobylica.

kobalt pierwiastek chemiczny.niem. kobold ]chochlik kopal<\ ˘ kobalt TD,Swo 1980& >redniow. =ac. cobaltum.

kobia=ka koszyk z =yka lub wikliny,zwykle owalny, z dnem p[=okr'g=ym i pa='kiem, plecionka.staropol. kobiel(a –

kobia=ka, kosz z pokryw'.†kobiec zool. kobuz, gat. soko=a,

Falco subbuteo L.staropol. 1472 kobyecz vagos.niem. lerchenfalke,franc. la pygargue, staroros. kobuz=-kobuz.

kobie-ca(cy(co>:˚kobieta. dun. kob,kobieta – babsko obel/ywie.staropol. /ena, /e<szczyzna ros.franc. femme,anglosas. wifmanm ˘ p[{niejwimmann ¯ wif ]kobieta\ % mann]istota ludzka\, >redniow. ang. wumman, wimmon, wifmon,ang. woman,ros. 'en]ina-/enszczina.

†kobiel(a kobia=ka, kosz z pokryw'.staropol. 1496(97 za kobiele 21(2

grossos.†kobierz tkanina s=u/'ca do przy-

krycia >ciany, =[/ka, pod=ogi; narzu-ta, dywanstaropol. poszczelnye rucho albo kobyerz ]war. kobyerczie\.

kobierzec kilim, dywan, jedno-stronnie barwna, dekoracyjna, puszysta, z drugiej – g=adka.staropol. 1388 ¢koperecz, 1416 co-berzec, 1418 unum thapete albo co}bye|rzecz, XV w. koberczi, kobe-rzecz, 1424 lodica albo kobyerzecz, 1428 pro duobus cobercze, 1429 lodices albo coberce eedem, 1437 cobyerzecz, 1437 coberzecz tape}tum|; cobyercze tapecia; popony, przykryczya lawna, zawyeszenya loszn', kobyercze, obruszy, 1469 kobyerzyecz, 1471 kobyercze ˘ coberzec, cobyerzecz, kobe-rzecz, kobyerzecz – tkanina s=u/'-

ca do przykrycia >ciany, =[/ka, pod=ogi, narzuta, dywan.

kobie-ta(ca(cy(co>: doros=aosoba p=ci /e<skiej. ˚kobieca.kobieta, kobieca, w jakim> zwi'zku s=owotw. z obieca:, obietnica]pro•miss\; miss ]ang. panna\.¯ dun. kob, s=owotw. pokr. koby=a,=ac. femina ]kobieta\ ˘ zdrobn. femella, starofranc. i >redniow. ang. femelle, ang. female,ros. 'en]ina-/enszczina.ros. 'enskij-/enskij, 'ensko-go pola-/enskogo po=a, ]gram.\ 'enskogo roda-/enskogo roda ]rodzaju /e<skiego, p=ci /e<skiej\.

†kobos rodzaj muzycznego instr.strunowego, mo/e lira, wg Ss 1953.}tak – lira, tu te/ kobza, typ lutni, ang. lute, jakkolwiek kobza r[/na od liry; kobza to rodzaj ba=a=ajki, mandoliny, lub gitary – ma pud=o rezonansowe i gryf, lira za> struny napi"te na ramie, oba instrumenty strunowe, J.D.|.staropol. rzekl Dauid..., abi vstauily z bracye swey spyewaki na orga-noch y rozlycznego stroia, to gest na røcznich ]r"cznych, tj. w r"ku trzymanych\ y na rothach ]¯ =ac. rota ^ ko=o; struny napi"te na ramie o ksz=atcie p[=kola; instrument stoj'cy na kolanach grajka\ y na kobossye y na zwoneczkoch ]cantores in or-ganis musicorum, nablis videlicet, et lyris, et cymbalis\.gr. lyra ˘ =ac. lyra ˘ ang. lyre, ros. lira-lira.

kobra w'/ jadowity.=ac. colubra ]w'/\ ˘ portug. cobra ˘ ang. cobra.

kobuz Falco subbuteo L., ptak dra-pie/ny z rodziny soko=owatych.staropol. kobus. ˚kobiec.

†kobyla ¯ koby=a, ˚kobyli.


x†kobylastopa ˚stopa.

podbia= pospolity, Tussilago farfara.†kobylenie zastawa drewniana

wzbraniaj'ca wst"pu do miasta, grodu, wsi, obozu; szlaban.staropol. 1399 cobilene,1450 kobylenye, kobilenye,1481 antemutaria albo kobylenye, XVw. kobylenye kagio. franc. barriere,>redniow. ang. turnpyke ˘ang. turnpike, niem. schlagbaum ˘ ros. wlagbaum-szlagbaum.staropol. ca 1500 kobylycz roipare

– zastawia: drog" kobylami.staropol. 1458 equiream albo stado kobilne ˘ kobilny –

sk=adaj'cy si" z koby=.staropol. ]1281\ XV w. chobilnici nuncupantur ˘ chobilnic –

pasterz stada ko<skiego.†kobyli lub kobyla mi"ta, mi"tka,

rze/ucha, stopa, szczaw.†kobylica maska na podobie<stwo

konia, tura, z kt[r' chodz' w czasie zapust[w.}na pami'tk" odparcia najazdu Tata-r[w pod wodz' Nogaja, na Krak[w, zim' 1287, J.D.|.staropol. ca 1500 per equam, po kobylicy, sz kobylicz'.

†kobyli: koby=ami ]zaporami\zastawia: drog". ˚kobylenie.

†kobylnik 1. pasterz stada ko<-skiego, ˚kobylenie, 2. przebieraniec za konia lub tura chodz'cy w czasie zapust[w; przebrany, turo<.

†kobylny z koby= sk=adaj'cy si".koby-=a(=ka(li klacz, samica konia.

staropol. 1386 cobil ]koby=\, jacom ne vegnal cobili w Micnewø dzedzinø, 1389 za szrzebecz y kobilø, 1391 cobily, 1393 i 1396 kobili, 1398 iacom ne kazal vcha vrznøcz kobile, 1399 cobili, 1399 cobilø ]koby="\, 1400 cobili 1401 cobila cradzona, 1402 ne ucradl trzi cobil,1403 cobila ˘ cobila, kobila –1. samica konia, klacz,2. zastawa drewniana wzbraniaj'ca

wst"pu do miasta, grodu, wsi,3. kupa siana. =ac. equa, equi femina, franc. la jument, cavale,anglosas. mere ˘ >redniow. ang. mare, mere ˘ ang. mare, ros. kobyla-koby=a, wo=. 1289 stada kon;ska i kobylska ]stada ko<skie i kobyle\. ˚koba.

†koby=cz" ma=a koby=katj. szara<cza; ˚pasikonik.staropol. dzatki twe iak}o| kobilczøta kobilek. =ac. locustae suboles; locusta ˘starofranc. >redniow. ang. locuste ˘ang. locust; grasshopper,

ros. saranha-sarancza.†koby=ka zool. szara<cza,

Locusta viridisima L. ˚koby=cz".staropol. kobylkam, kobilka, kobyl-ka, kobilky, ku kobilkam, 1461(67 oth ¢gobylk a locustis, 1471 kobylka, 1472 kobilka locusta, ca 1500 kobyl-ka ˘ kobylka, kobilka.ang. locust, ros. saranha.

kobza ludowy instrument muzycznyo kilku strunach, typu lutni, g">li, rozpowszechniony na Ukrainie, zna-ny w dawnej Polsce. B="dnie zwany dudami – instrumentem muzycznym d"tym, sk=adaj'cym si" ze sk[rzanego mieszka i dw[ch piszcza=ek.¯ s=aw. du: ]d':\, wi"cej ˚duda.Przyczyn' pomy=ki jest zapewne kabza ]sk[rzany mieszek\ ˘ nabi: kabz".tur. kopuz, kobus ]cytra o jednej grubej strunie\ ˘ ukr.-ros. kobza.

koc p=at grubej, zwykle kosmatejtkaniny we=nianej lub bawe=nianej, u/ywany do przykrycia.niem. kotze, ˚kot.staropol. 1400 i 1448 cocz; kocz, 1473 kocz, 1475 pelles albo kocze,1478 pelles albo kocz,1419 pena albo cocz, 1420 penas vlg. cocze,1440 pyenthnadzescze pena et pro cocz, 1453 i 1458 cocz,1466 i 1490 kocz, 1492 cocz ˘ kocz, cocz – sk[rki zwierz"ce z

w=osem – futro, dawane s"dziemu jako kara za nies=uszne, nie potwierdzone w s'dzie wy/szym zaskar/enie jego wyroku.

†kocanek, przewa/nie w l. mn.kocanki, kocenki bot.1. Helichrysum arenarium Moench, 2. w=oskie kocanki,

Lavandua stoechas L.staropol. 1437 coczanki sticados,1460 coczanky sthycados citrinum, 1472 koczanki barba Iouis, 1472 koczanek barba Iouis, koczanky sticados Arabicum, 1491 koczenky sticados citrinum,1493 coczanky siler montanum, XV w. herba koczanky; koczenky, ko-czanky scicados, ca 1465 Wloszkye coczanky scicados Arabicum.

kocha-nek(nka(ny(nie(siu(:]si"\ stale my>le: o kim>, uczucie rado>ci na widok tej osoby, pragnienie bycia z ni', bardzo j' lubi:, sercem ci'/y: ku, pa=a: uczuciem ku.¯ chocha:, ChK, ¯ cho, cho]d{wi"k do>: cz"sto wydawany w czasie orgazmu, szczytowania, eksta-zy; element granicznej przyjemno>ci wywo=any fizycznym wsp[=/yciem, stykaniem si" narz'd[w p=ciowych, sk'd posz=o s=owo, pomijany w de-finicjach\.

kocha: ̆ rozkosz, Ch ̆ Sz. s=aw. xot; ]kochanek, /ona i na=o/nica\,z wp=ywem =ac. cohaesio ]stykanie si"\ ˘ kochasiu ]$\.}Jezus| wschem lyvdzyem vczynyl szye vdz'czny, myly a barzo lyvbyezny, bo yego kraszye szye wschysczy dzyvovaly a yego na-dobnych obyczayow wschysczy szye kochaly y yego m'drosczy zvmyawszy szye, kochaly;szye kochala, y kochacz se bødze, kochacz szye b"dze, kochal gesm, kochay se w bodze, kochacz se bødø w mnoszstwe pocoia;myly Yesus v odzyenyv malo szye kochal ]Jesus quoque vestibus paucis utebatur\, bo w yedney sukny telko chodzyl; chochal szye; to vczynyl kochay'cz szye v tem; chochala gest, 1444 kochacz lascivire; lubuje cocha s' delectat; kochas sz', kocha sze, cochal se, kocha scha, 1466 nye chochaya; zwøk cochaiøcego se, y cochal iesm se ˘kochacz, chochacz, cochacz –1. znajdowa: w kim>, czym> przy-

jemno>:, mie: upodobanie, do-znawa: przyjemno>ci, cieszy: si", lubowa: si"

2. sprawia: komu> przyjemno>:,rozwesela:.

kochanie ¯ ko` ]razem\ % ocha:.staropol. kochane, kochanye,cochanye –

przyjemno>:, upodobanie.kocher maszynka do gotowania,

u/ywana na wycieczkach.niem. kochen ]gotowa:\.

koci(ak(ca("(okwik(: si" niem. katz, ˚kot.staropol. ¢koci: si" – cieli: si".¯ skot ]byd=o rogate, domowe\,¯ >redniow. ang. catel, katel ˘ ang. cattle, z wp=ywem >redniow. ang. ketel, kettle ]kocio=\;>redniow. ang. catel, katel ]byd=o\,>redniow. ang. ketel, kettel ]kocio=\˘ kocielnik ]rzemie>lnik wyrabiaj'cy kot=y\,pomieszane, skot ˘ s(koci: ]si"\,kocielnik ]`ciel`\ ˘ cieli: ]si"\ ˘cielak, skoci". staropol. koci: si" ¯ roz(s•koci: si". ˚skot.

†kociec kurnik, kojec, klatka.†kocielnik rzemie>lnik wyrabiaj'cy

kot=y z metalu, i inne przedmioty,kotlarz, blacharz. w Ss 1953& wyra-biaj'cy }co$| z metalu kot=y, J.D.˚konwisarz, ludwisarz, `wisarz.staropol. 1467 koczelnik,1483 koczelnig,1497 calderator albo koczyelnyk, 1498 koczelnyk.ang. smith, metalworker, smelter,


x}literally| ¢kettler ]¢kettle-maker\,franc. le chaudronnier,niem. keÆler, kupferschmied, staroros. kotel;nik=-kotielnik.

¢kocierpka bot. czeremchazwyczajna, Prunus padus Mill.staropol. 1472 trzemcha, koczirpka, poczirpka crepanus. ˚smrodyna.

kocio=(ek du/e naczynie matalowe,zamykane pokryw'.=ac. catinus ]pojemnik na /ywno>:, jedzenie\ ̆ got. katils ̆ niem. kessel, anglosas. cetel ̆ >redniow. ang. ketel, kettell ˘ ang. kettle,s=aw. kotël, kotelok,wo=. 1289 kotel=-kote=.staropol. 1393 koczel, 1466 caldar albo koczyel, 1450 coczyel; nad kotli, w kotlech, 1471 kothly; koth-low, 1489 kothla, 1494 kocziel, ko-czyel ˘ koczel, koczyel, coczyel, kothel – kocie= ˘ kocio=, OE.staropol. 1499 2 koczolky ˘koczolek – ma=y kocio=, kocio=ek.ang. kettledrum ]muz. kocio=, du/y b"ben\, ros. litavra-litawra.

kociuba narz"dzie do wyjmowaniagor'cego chleba z pieca.

kocmo=uch brudas, smoluch.koc-ur(yk ˚kot.¢kocz r'czy, zwinny ¯ kot ]$\

s(kocz-y:(ny.kocz p[=kryty pow[z dwu`, cztero`

i niekiedy sze>ciokonny.w"g. Kocs ]nazwa miejscowo>ci\ ˘ kocsi.

†koczczy, koczy, kotczycz ^ :, dotycz'cy kota, koci.staropol. ca 1500 kothczy.staropol. ` m'dka, m'dzie, mi"ta, mrug, nogietek, oczko, ogon, ruta.

koczkodan 1. czupirad=o, ma=pi-szon, 2. ma=pa zwierzokszta=tna.

koczow-a:(nik(niczy(isko przemieszcza: si" z miejsca na miejsce, chwilowe pobyty, pasterski, w"drowny tryb /ycia.tur. köczmek ˘s=aw. kohe-vat;//vanie/voj/vi]e, kohëvka

†koczuga kobieta lekkich obycza-j[w. ˚lafirynda, kurtyzana, duchna,prostytutka, na=o/nica.staropol. 1488 coczuga

kod(owa:(ex zbi[r symboli, liczb,lub skr[t[w.=ac. caudex ˘ codex ]pie<, drew-niana tabliczka pokryta woskiem do pisania na niej, w Swo 1980, przez dorozumienie – spis\,franc.-ang. code.

koda ko<cowa cz">: utworumuzycznego.=ac. cauda ]ogon, koniec, ty=\ ˘ ital. coda.

kodak typ aparatu fotograficznego.amer. firma fotograficznaEastman Kodak Co.

kodeks ˚kod. 1. u=o/ony zbi[r prze-pis[w prawnych, norm, regu= zasad,2. r"kopis, zwykle bogato, barwnie ilustrowany.=ac. codex ]ksi"ga, spis\.

koedukacja wsp[lne nauczaniem=odzie/y obu p=ci.¯ ko` ]wsp[=`\ ¯ com` ]wsp[lnie, razem\ ¯ =ac. communis ]wsp[lnie dzielone przez wielu\.

koegzystencja wsp[=istnienie.¯ =ac. co` ]wsp[=`\ ¯ communis, s=aw.-ros. so`.

kofeina zwi'zek organiczny, alka-loid wyst"puj'cy w li>ciach herbaty.ang. coffe ]kawa\, niem. koffein.

†koftyr, kofter, kaftyr materia=kosztowny jedwabny turecki,rodzaj jedwabnej tkaniny.staropol. 1440 kofftheri,1444 cophtir, 1446 cofftir,1450, kaffthyr, 1450 kowtir,1450 koffthyr, 1454 cafftir,1466 et aliam kowthera, 1500 cowthir.staropol. 1468 rankawow kowtiro-wich, 1490 et estivalia caffthirowe et adamaschkowe ˘ kowtirowy, caffthirowy – z koftyry zrobiony.

†koga okr"t, statek, ¯ >redniow. ang.staropol. 1413(14 koga albo korayp ]korabl\ carrabus; na morze w koga; ca 1500 prosz sza namy boga, bancz thy nasza koga, bychom mo-rze przebyly, do nyeba przyplynaly, 1424 coga ˘ koga, coga – =ac. navis, >redniow. ang. cogge ˘ ang. cog ]1. formerly broadly built boat with a blunt bow and stern,2. a small boat; cockboat\.

kogel-mogel /[=tka utarte z cukrem.pochodzenie s=owa niejasne.wg mej wiedzy& ¯ kugle]niem. pochodzenia\,ko` ^ ku, O czyt. U, ˚U.

†kogokole kogokolwiek.ang. anyone’s,ros. kakogo-nibud;.

kogut samiec ptak[w kurowatych,g=[wnie kury.hybryda ang.-dun. cock % gut;staropol. kur, ˚]dun.\ gut.ros. kur.A. Br¥ckner 1927& „U W. Potockiego i czasownik koguci:, ‘zaleca: si"’, por. franc. coquet od coq, st'd kokietka, kokieterja, i kokotka ]cocotte i co-codette\; od coq posz=a i ]francuska i nasza\ kokarda ]od czuba\.”Rozumiem /e kogut od franc. coq – czub; kury czuba nie mia=y....„Kokot dawniej tyle co kogut;....” przy ha>le kokosz. Gdyby kogut

zaleca= si" do kury, to by nigdy jej nie dosiad=, samymi zalotami.

kohezja sp[jno>:.=ac. cohaesio ]stykanie si"\.

kohorta jednostka taktyczna w woj-sku rzymskim, dziesi'ta cz">: legionu.=ac. cohors, franc. cohorteang. cohort.

koi: leczy:, uzdrawia:, =agodzi:,s=owotw. pokr. goi:, KG.staropol. XV w. cogyl, XV w. cogy, vsmyrrza migitat ˘ cogycz – koi:,

u>mierza:, =agodzi:, uspakaja:.staropol. po(u(upo•koi:, ukaja:,uspokoi: si", upokaja: si".=ac. mitigare, sedare, franc. calmer, apaiser, etancher, anglosas. h≤lan ˘ >redniow. ang. helen ˘ ang. heal,niem. stillen, befänstingen, s=aw.-ros. iscelqt;,ros. lehit;> uspokaivat;, smqghat;.

†koi=o bot. we=nianka,Eriophorum vaginatum L. ˚koli cie.staropol. 1472 koylo gramen;koylo gramen album.

koincydencja zbie/no>:.=ac. coincidentia; coincidere¯ co` % incidere ¯ in ]w\ % cadere ]pada:\, franc. coincider,ang. coincide.

¢koj, kuju jaki, jakiego.staroros. koj-koj, ku[-kuju,ros. kakoj-kakoj, kaku[-kakuju.

koja =[/ko na statku.niem. koje, AE.ang. berth ]pi": r[/nych znacze<\,ros. mesto-miesto, koika-kojka,

¢kojary }arch. s=aw.| lejce.Niemcy podziwiali dw[r Dani=y, w tym& kon≠ v lihinax. i v koqrex ko'anyx. wo=., Ipat. ltps 6760 ]1252\. ˚uprz'/.

kojarzy: ='czy: dwie ]lub wi"cej\rzeczy.¯ jarzenie ]>wiecenia\ ˘ >wita mi w g=owie; przeb=ysk, a kto nie potrafi – ciemna masa.

kojec rodzaj kosza lub siatki wkt[rej tuczy si" lub przewozi dr[b.staropol. 1498 2 koycze, ca 1420 czoczcze ˘ koyecz, czoczecz –

klatka, kojec. =ac. cavea ˘ starofranc.,>redniow. ang. i ang. cage, ros. kletka-keltka.

kok w=osy upi"te w w"ze=z ty=u g=owy.franc. coque ]skorupa\.

kokaina narkotyk stosowany w lecz-nictwie do znieczulenia miejscowego.peruw. kuka ]ang. cuca\.hiszp. coca.

koka-kola Coca-Cola, nap[j z wy-ci'gu z krzewu kola i orzeszk[w kola.


xang. Coca-Cola.

kokarda kolorowa, zwykle czerwo-na wst'/ka zawi'zana z fantazj' w ozdobny w"ze=, dwie p"tle z ty=u g=owy, w postaci rozety.franc. coc ]kogut\ % arda ¯ art]sztuka\ ˘ cocarde ¯ coq ]kok – w"ze= ze wst'/ki, w postaci rozety\.

†kokcyn sukno czerwonego koloru.staropol. coccin czirwony dwoycz-krocz barwyoni z izop kaplan wrzvczy w plomyen.

kokiet-eria(owa:(eryjny(ka za-loty(leca: si", flirt(owa:.franc. coquet-er(ie(teang. coquet(ry(te,ros. koket-stvo/ka/livyj.

koklusz ostra choroba zaka{na wy-st"puj'ca przewa/nie u dzieci, z obja-wami uporczywego kaszlu, po='czone-go cz"sto z wymiotami; krztusiec.franc. coquecluche.

kokon oprz"d wraz ze znajduj'c'si" w nim poczwark'.=ac. coccum, franc. cocon,ang. cocoon, ros. kokon.

†kokor-ak(nak(zek dwie nazwybot. 1. Aristolochia clematitis L.,2. Corydalis tuberosa D.C. ̊ kokornak.staropol. 1437 kocorak aristologia longa; dlugi kocorak aristologia longa,1472 kokorak aristologia rotunda,1484 kokorek aristologia rotunda.

†kokorhel rodzaj kapelusza,czepca, lub he=mu.staropol. 1446 tres kokorhelle.

†kokornak ˚kokorak.staropol. 1419 cokornak dlugy ari-stologia longa, ca 1465 kokornak aristologia,1484 kokornak aristologia longa, 1419 kocornak ocrøgli aristologia, ca 1460 kokornak aristologia rotunda, ca 1500 cocornak sarcocolla –1. Aristolochia clematitis L.,2. Corydalis tuberosa D.C.,3. Astragalus sarcocolla Dum.staropol. ca 1500 cocorecz collo-quintida – kokorzec lub kokorzek

Corydalis tuberosa D.C.†kokorzek bot.

1. Corydalis tuberosa D. C.,2. Corydalis tuberosa D. C., albo

Aristolochia clematitis L.staropol. 1419 cokorzek savina, bracceola, 1460 kokorzek aristho-logia rotunda, ca 1465 kokorzek bracella, XV w. ¢boszthezoch aristologia, glosa& pyelnyk v. podra-zecz, risthek, rystek, cocorzek.

kokos(owiec(owy palma i jej jadalny owoc.gr. kokkos ]jadgoda\, =ac. coccum ]ziarno owocu\ ˘ hiszp., port. coco

l. poj., cocos l. mn., ang. coco.†kokosz kura. ¯ cock }kok| ]kogut\.

staropol. 1462 zabyw ossmy coco-schi, 1472 kokosch gallina.=ac. gallina, franc. poule, anglosas. henn,>redniow. ang. i ang. hen, ros. kurica-kurica.

kokoszka kwoka. ¯ cock }kok|]kogut\ % d{wi"kona>ladowcze.staropol. 1472 Marie kokoska palumbus – zool. Maryje kokoszka,

synogarlica, Turtur risorius Swains.staropol. 1460 kokoszka bursa pastoris, 1472 kokoska bursa pastoris – bot. tasznik pospolity,

Capsella bursa pastoris Moench.staropol. kokoszy: si" –

nadyma:, puszy: si", pyszni: si".ang. brood-hen,ros. nasedka-nasiedka.

kokota kobieta nie przebieraj'caw m"/czyznach w jej wyborze do stosunku seksualnego, lekkich oby-czaj[w, utrzymanka, na=o/nica.˚lafirynda.franc. coq ]kogut\ ˘ cocotte ]pier-wotnie& kura\, ang. cocotte.

†kokotowy koguci.staropol. 1400 sz cocotowim ogo-nem, 1422 tres pennas galli albo cossy cokothowe.ang. cock-related.

koks(iak(ik(ownia sta=y produktodgazowania w"gla kamiennego, substancja porowata o du/ej warto->ci opa=owej.ang. cole l.poj., cokes l.mn.

koksa odmiana jab=oni renety.¯ nazwisko Anglika M. R. Cox.

koktajl nap[j z mieszaninyalkohol[w ]od ok. 1806 r.\.ang. cocktail.

kolabora-cja(nt wsp[=prac-a(ownik.=ac. collabora-tio(ns TS, ko`]wsp[=\ % labor ]praca, trud, zn[j\.

kolacja wieczerza, ostatni posi=ekdnia, spo/ywany wieczorem.staropol. 1491 czassv kollacziey, gdy bend' czynycz, vessely bycz, XV w. podoba my sye kolaczya zlvsna ]“z=o/na” –do spo=u, wsp[lna, posi=ek wsp[lnie spo/ywany\ –

uczta biesiada.¯ =ac. collatio ]sk=adka\,=ac. convivium, starofranc. soper, super, souper ]franc. souper\ ˘>redniow. ang. super ˘ ang. supper, niem. abendessen, ros. u'in-u/in.tzw. Ostatnia Wieczerza – w wierze chrze>cija<skiej& ostatnia kolacja Jezusa Chrystusa przed uj"ciem go i ukrzy/owaniem –niem. das Heilige Abendmahl,

franc. la sainte Cene,ang. the Lord’s Supper, ros. Tajnaq Veherq-†Tajnaia Wieczera.

kolano przedni staw nogi.ko ]ku\ % leno ]ziemi\ ¯ len ]ziemia\.s=owotw. pokr. pokolenie ]poziom, na schemacie genealogicznym\.len ]ziemia\ wyda=o liczne pochodne, w tym lenno, len ]gat. ro>liny\, i in.staropol. ¢pockløkonfszy oni na sfa kolana; kolana moya roznemogla sø se; ca 1420 padl przeth colana; pokløkszy na swa kolana, naczøly boga prosycz, 1451 Yesus... pokløknøl nagyma kolyanoma na zemø; ale Iacob kløczyal gest na kolanu; na kolanoch; przyklyøkl na kolyanu; sklonywszi swa kolyana, modlyly sy' gemv; sklonylem kolyana ma a roscyøgnølem røce moy ku panu bogu, 1471 grubye kolanye, 1471 kolano, 1471 za kolano; kolyana thobye zgybaya kv chwalye thwey; ot vkolyana; Pyothr padl do kolyan Ihusevych; szwyerz'tha boga posznaly, gdy na kolan' kl'kaly; pokleknawschy na swe kolana; svyerz'ta..., na-klonywschy szy' na swe kolana; Krystus... pokl'kn'= v pyaskv golema kolanoma y pocz'l szye modlycz ˘ kolano, kolyano.staropol. na stara colana –

na stare kolana, tj. na staro>:.gr. kolon ]cz=onek\, gr. olene ]=okie:\, franc. genou, niem. knie,>redniow. ang. kne, ang. knee, wo=. 1289 kol≠no-koleno,kol≠nou ]kolenu\,mazur. koleno ¯ s=aw.-ros.koleno ]generacja, rasa, linia, ga='{, cz=onek rodu\ ˘ pokolenie,ros. koleno.

kolar-z(ski(stwo ¯ ko=o. cyklista.†kolasa starodawny pojazd bojowy,

pow[z o dw[ch ko=ach.¯ anglo-=ac. colossus ¯ gr. kolossos ]kolosalny, wysoki, wynios=y\.staropol. 1486 colassa.Lit. w[dz „z wynios=ej dowodzi ko-lasy.” ]dowodzi z wynios=ej kolasy\. Pow[z konny na wz[r rzymskich rydwan[w bojowych ]$\.Swo 1980& kareta, karoca }powozy o 4-ch ko=ach, J.D.|.S. Linde 1807& kolimoga ]w rzecz. stan, wg wo=. ltpsi, pisanej 1289\, i tak samo pod has=em ˚kolimaga.

†kolarza ˚namiot i kotara.=ac. tendere ]rozci'ga:, naci'ga:, rozpo>ciera:\ ˘ tentus ˘ p[{no=ac. tenta ˘ starofranc. i >redniow. ang. tente, ang. tent,ros. palatka-pa=atka,watër-szatior.

†kolba turniej rycerski, pojedynek


xna kopie. ˚gonitwa.staropol. XV w. colba duellum.=ac. duellum ˘ ital. duello, =ac. ˘ franc. duel, battre en duel,staro=ac. i >redniow. ang. duellum ˘ang. duel, niem. zweikampf, ros. poedinok.

kolba 1. kwiatostan graniasty,kaczan kukurydzy, pa=ka wodna,

2. naczynie z szyjk' w lab. chem.,3. lutownica, przyrz'd do lutowania, 4. tylna cz">: =o/yska broni palnej.niem. kolben.

†kolc-e(zy k[=ko(ogniwo metalowe.staropol. 1394 dictis colcza ]kol-cami\, 1414 cum colcze, 1416 in clenodio seu clipeo bawola glo-wa, colce w nostrz et zawolane Wenawa, 1416 Stanislaus aserit se proclamacione Wenawi, in clipeo bawolya glowa, colcze w ¢nozdrz, ]ca 1360\ 1554 feruncam albo kolcze; super cathenam albo kolcze, 1445 colcza, 1448 Ruthene iurabunt super kolcze, 1482 mediis iuramentis circa rotulum albo v kolcza, 1500 iurare ad rotam albo v kolcza ˘ kolcza, colcza.ang. link ]of a chain\; ring, ros. zveno-zwieno.

†kolcza $, nierz'dnica, wg Ss 1953.staropol. XV w. s colczami ¢sro-moczana b'nzes cum meretrici-bus scortaberis.=ac. meretrix ]$\.

kolczak Hydnum, gat. grzyba.kolcza-sty(tka naje/ony kolcami;

1. rodzaj brony, w=[ki,2. ssak z podgromady stekowc[w.

†kolczy zrobiony z kolc[w, czylik[=ek lub ogniw metalowych.staropol. 1437 albo kolcze sbroy, 1456 albo zbroy' clocz' ˘zbroya colcza – kolczuga. ros. kol;huga-kolczuga.

kolczuga zbroja z plecionych k[=ekmetalowych i siatki drucianej,koszulka pancerna z siatki drucianej lub k[=ek /elaznych, stalowych, rodzaj dawnej zbroi rycerskiej.¯ kolcze ]metalowe k[=ka\.starofranc. la cotte de mailles,niem. ringelpanzer, ros. kol;huga-kolczuga.staroniem. hals ]szyja\ % bergan]ochrona\ ˘ staroniem. wy/yn halsberc, halsberge,starofranc. hauberc, halberc,>redniow. ang. hauberk, hauberc,ang. hauberk,ros. pancyr;-pancyr ]pancerz\.

kolczyk(owa: ozdoba na prze-k=utym p=atku ucha.¯ kolec ¯ ko=o.s=aw. kol;co, kolec ]pier>cie<\.

†kole ko=ki, sztachety.

staropol. 1495 za kolye ad sepes 25 grossos, 1496 za kole 3 grossos,=ac. sudes ad saepes,ang. pegs and fence, railing.

koleba sza=as pasterski,miejsce schronienia w g[rach.

koleb-ka(a: ko=ys-ka(a:.ros. kolebat;.staropol. 1444 w cziasney koliepcze, ca 1455 kolepka, ca 1500 cholebk', v kolepcze, 1393 quadrige dicte colebca, 1394 kolepka dicta; pro asseda dicta colebca, 1416 ko-lebka regine, 1416 pro colepca, 1437 colyepka asseda, 1477 pro nowa colepka, kolepka zlota lectus regalis; XV w. w drogyey kolebcze ˘ kolepka, koliepka, cholebka, colebca, colepca, CKCh –1. ko=yska dziecinna,2. w[z, pow[z, pojazd wisz'cy na pasach, 3. =[/ko noszone, lektyka.ang. 1. cradle, 2. carriage, ros. 1. kolybel;-ko=ybiel,2. povoz-powoz.staropol. cholebayczie schi' ˘ cholebacz – choleba:, koleba: si",

ko=ysa: si", chwia: si".staropol. 1500 kolepczane –

kolebczany, o koniu& zaprz"gni"ty do kolebki.

¢kold dun. zimny.staroniem. kalt ˘ staroang. ceald, cald ˘ ang. cold.

kol-ec(czyk(czasty ¯ ko=o ˘k=uje, gdy przek=uwano ucho w celu jego zawieszenia. zmiana znaczenia przez dorozumienie.

kole-ga(/anka(gowa:(/e<skitowarzysz pracy, zabawy, nauki; dos=. z wyboru, s=owotw. pokr. kolegia` ]zbior`\.=ac. com ]z\ % ¢leg ]wybiera:\ ¯ legare; =ac. collega,franc. collegue, ang. colleague.

kolegialny zbiorowy.=ac. collegialis ]zbiorowy\.

kolegiata ko>ci[= w kt[rymznajduje si" kolegium kanonik[w.=ac. collegiatus ]zrzeszony\.

koleina >lad po ko=ach, p=ozach,nartach. ¯ ko=o % ina ]drugi\.s=owotw. pokr droga ¯ drugi, kolej]szlak dwutorowy, tor ^ bli{niak\.

kolej 1. nast"pstwo ]rzeczy\;kolej-ny(no(no>:(ka,2. kolej-arz(arski(owy(nictwo.lej•ce – cug•le ˘ lej ^ cug ]ci'g\,ko•lej ^ po•ci'g, na(po•p"d ˘kolej ^ ci'g ^ rz'd ˘ po kolei ^po¶ci'g ^ po¶rz'dek. ros. /eleznaja doroga ]kolej, tory kolejowe\, por. droga, `ga, tor,˚poci'g.

†koleja 1. koleina, >lad wyci>ni"ty

ko=ami woz[w, tor, droga,2. ustalony porz'dek, nast"pstwo

wed=ug pewnego porz'dku.staropol. 1425 koleya ultra gisczi-nyecz, 1437 coleya liris, ca 1455 coleya orbita, 1444, orbita est vestigium rothe koleia, 1450 uel semita rothe koley', 1455 coleya, 1463 vestigiis albo kolegyam, 1471 vestigia albo colege, 1490 coleya ˘ starofranc. koley, koleia, kolegya coleya, colege.ang. 1. track, 2. succession, ros.1. koleq-koleja, sled-sled,2. posledovatel;nost;-posledowatelnost ¯ po-po % sled.

kolekcj-a(oner(onowa:zbi[r przedmiot[w jednego rodzaju& obrazy, okazy, monety, znaczki pocztowe.=ac. collect-io(us,starofranc. collecte(r, ang. collect,ros. sobranie, sobirat;.

kolektor 1. cz">: pr'dnicy lubsilnika elektr. 2. ruroci'g zbiorczy, kana= odprowadzaj'cy nieczysto>ci.=ac. collector ]zbieraj'cy\.

kolektura miejsce, biuro sprzeda/ylos[w loteryjnych.=ac. collectus ]zgromadzony\,niem. kollekture.

kolektyw(nie(izacja zesp[= ludzizwi'zanych wsp[lnym celem.=ac. collectivus, ang. collective,ros. kollektiv/nyj.

¢kolender kolendra siewna,Coriandrum sativum L.staropol. 1419 coriander corian-drum; coriander coriander, 1460 coriandr baxia, ca 1465 ¢kokandr coriandrum, koliandr coriandrum, 1484 coriandr coriandrum, ca 1500 corandr coriandrum.staropol. kolyandrowe – koljandro-wy, b"d'cy w zwi'zku z kolendr'.

†kolera ˚/[=: .../[=taczka. †kole<ski kolo<ski, gat. sukna

wyrabiany w Kolonii nad Renem.staropol. 1498 et duas tele kolen-skyego cum Serico consutas.ang. of Köln ]Cologne\ over Rhe-in ]Rhine\ river, in Germany.

kole>nia warsztat stelmachski]warsztat stelmacha\.nazwisko Kole>nik.

†kolerz ko=nierz. ¯ =ac., franc.-ang.staropol. 1475 collerze ˘ collerz,tak i altar ˘ o=tarz. =ac. collare ˘ starofranc. i >redniow. ang. coler ˘ ang. collar, niem. kra-gen, ros. vorotnik-worotnik.

kole/e<s-ki(two ¯ kolega, G?.kol"d-a(nik(owa: pie>< religijna,

tw[rczo>ci ludowej, zwi'zana z naro-dzeniem Jezusa Chrystusa, >piewana w


xokresie Bo/ego Narodzenia, w grud-niu, do pierwszych dni Nowego Roku ]do Trzech Kr[li, 6 stycznia\.=ac. calendae ]pierwsze dni miesi'-ca\, ˚kalendarz.staropol. 1422 kolyanda,1441 kolende; kolyandam, 1393 pro kolanda, 1500 pro colanda, ca 1500 kol'da strena, 1255 et colenda ˘ kolyanda, kolanda, kolenda, kol'da, colenda –1. danina pobierana przez duchowie<-

stwo od parafian w okresie Bo/ego Narodzenia,

2. podarunek noworoczny dawanyoko=o Bo/ego Narodzenia.

¢koli gdy, je/eli. s=aw. koli,nikoli – nigdy.

†koli cie, koli go, koli je bot.Eriphorum vaginatum L., ˚koi=o.staropol. ca 1465 koli go, 1472 koly ge gramen; kolu cze gramen album.

kolia kosztowny naszyjnik wysadza-ny drogimi kamieniami.franc. collier ]naszyjnik\,ros. kol;e.

koliber ptaszek wielko>ci li>cia,/ywi'cy si" nektarem kwiat[w.hiszp. colibri ¯ karaib.niem. kolibri, ang. hummingbird, ros. kolibri-kolibri.

†kolica okolica ]mniej wi"cej\.staropol. bog... weliky y grozni nade wszemi, gisz w coliczi ]w okoliczy\ iego sø ]tu& w zasi"gu \˘ colicza – zasi"g. starofranc. ranger ˘ >redniow. ang. rengen ˘ ang. range, ros. protq'enie-protia/enie,prostranstvo-prostranstwo.

†koli: chodzi: w ko=o, kr'/y:,b='ka: si".staropol. b'd' sz' wyliczy albo kolyczy ]war. band' byegacz\,gr. kolyly, tulaly sz' ]war. thulaly sch'\.

kolidowa: by: w sprzeczno>ci.¯ kolizja. =ac. collido ]zderzam si"\.

†kolik czop wraz z kurkiem dowypuszczenia p=ynu z beczki.staropol. 1494 kolyg pywny y kossch pywny.

†koliko= miejsce kultu, o=tarz ofiarny.staropol. 1471 excelsa vyschokye colicoli.

†kolikro: ilekro:.staropol. kolykrocz.ang. whenever, ros. kogda by to ni bylo.

¢kolimaga }arch.| stan, ob[z,siedziba. o Jatwie& kolymagy svoi rekwe v= stany. 1208v=stav;we 'e za';gowa kolimagy svo≥. rekwe sta-ny. 1251

v kolymog= svoi rekwe v= stan=. 1254.S. Linde 1807 poja>nia& w[z pakow-ny z bud'.s=aw. kolimoga,ros. kolimaga ]kolaska\,ros. kolymaga ]karoca\.staropol. XV w. colimaga traha –

sanki, p=ozy do wleczenia ci"/a-r[w, wg Ss 1953.

kolis-ko(ty gr[d s=awia<skiw kszta=cie ko=a. ¯ ko=o.

kolizja zderzenie, konflikt; nag=e,gwa=towne zetkni"cie si" dwu cia=.=ac. collisio ¯ collidere,ang. collision,ros. stolknovenie.

†koli/dy, kol/dy, kol/dny,kali/dy,kal/dywszelki, wszyscy, bez wyj'tku, bezr[/nicy, ka/dy. ˚kali/dy, kal/dy.staropol. kolyszdi, za koliszd'n, rodzayu koliszdigo, za koliszdi dzyen, ot kaliszdego konya, koliszdi s nich, wschech i koli-szdich naschich stolecznykow ˘ kolyszdi, koliszdi – ka/dy.=ac. quivis, franc. tut le monde, chacun, tous, chaque,ang. every]one\, each ]one\, ros. ka'dyj-ka/dyj,vsqkij-wsiakij ]wszelki\.

kolka k=uj'cy wyrostek ro>liny.¯ niem. kolik ]kolka\.u(k=ucie, kolczasty, kolczuga, kolczyk, kolec.

†kolnerz, kulnerz ˚ko=nierz.†kolni b"d'cy w zwi'zku z ko=ami.

staropol. ca 1500 sz}k|rypanya colnyego ˘ colny ]“ko=owy” – k[=\.

†kolnia szopa, stajnia, obora,wo=ownia.staropol. 1412 obrøczil sol, kolnyø, stodolø vczinicz hy ploti oprawicz.=ac. tugurium, stabulum.

†kolno kolonia.1. grupa ludzi osiad=a z dala od swego

kraju, lecz podleg=a polityce i s'downictwu macierzy,

2. osiedle po=o/one z dala od cywili-zacji – miasta, wsi; nowa osada,

3. pobyt wypoczynkowy dla dziecii m=odzie/y, z dala poza miejscem sta=ego zamieszkania.

=ac. colere ]uprawia:, kultywowa:\ ˘ colonus ]rolnik\ ˘ colonia,franc. colonie, niem. kolonie,ang. colony, ros. koloniq-kolonija.

kolokwium rodzaj egzaminu nawy/szych uczelniach, z ca=o>ci lub cz">ci obowi'zuj'cej wiedzy.=ac. com ]razem\ % loqui ]m[wi:\ ˘ colloqium ]rozmowa\,ang. colloquial ]maj'cy do czynie-nia z rozmow', w zwi'zku z ni'\.

koloni-a(alizm(alny(sta((zator(zowa: terytorium poza metropoli', wsi', zgrupowaniem siedlisk ludzkich;a. pionierskie osadnictwo; koloni-zacja(tor, b. rolnicy osiedlaj'cy si" poza wsi', rozproszone bydynki.=ac. colonia, franc. colonie,ang. colony, ros. koloniq.

kolor(owy(owa:(kolory` barw-a(ny.staro=ac. celare ]s(u(po(zakry:\ ˘ colos ˘ =ac. color ˘ starofranc. co-lour ˘ >redniow. ang. color, colour ˘ am. ang. color,niem. farbe, ros. cvet, kraska.

kolos(alny gigant(yczny.gr. kolossos, =ac. colossus.

kolporterkolumna filar, pionowy s=up, podpo-

ra, zwykle cylindrycznego kszta=tu.gr. kolophon ]szczyt\, pokr. =ac.columna, starofranc. colomne,>redniow. ang. columne ˘ang. column, ros. stolb-sto=b,]milit., wojsk.\ kolonna.

¢kolwiek kto(czym(gdzie`.†kol/d-ny(y ka/dy, ˚koli/dy.

staropol. 1484 kolzdny z nych;kolzdy py'tek may' posczyczi;od Nyedzyelye My'ssopustheny az do Vyelkyey Noczy na kolzdy dzyeny may' sye posczyczi;kolzd' godzyn', po kolzdem psalmye movy'cz Gloria patri; na yvtrzny' kolzd' oblycznye do kossyczola; na kolzdy myesy'dz; na na konyczv kolzdego paczy-erza; kolzdy brath y syostra, 1484 braczya wszythczy y tez syostry, kolzdny z nych ]singuli autem fratrum et sororum\, may' sye trzy razy w rok spovyedaczi ˘ kolzdy.

¢ko=a kolasa, telega, sanie wie>-niaka.Latopis 1116 kola-ko=a.

ko=acz gat. ciasta.staropol. colacz, na nalepsze ko-lacze, XV w. a on chcze kolacza,ca 1500 przylep' vel kroma ko-lacz', ca 1500 thwarozny kolacz, ca 1500 szadlny kolacz, kolacz chleba ˘ colacz, kolacz –1. rodzaj pieczonego, zwykle okr'g-

=ego i p=askiego ciasta,1.a. twaro/ny ko=acz –

ko=acz z na=o/onym serem,1.b. sadlny ko=acz – rodzaj sma/o-

nego ciasta, nadziewanego mi"sem,

2. bochenek.†ko=aczek okr'g=y plaster goj'cy,

przyk=adany na ran" lub wrzod.staropol. XV w. colaczek.

ko=ata: dos=. tak w ko=o, czyli naokr'g=o, tj. bez szybkiego ko<ca, dla


xczynno>ci ponawianych wielokrotnie, systematycznie, st'd r[/norakie za-stosowanie& 1. stuka:, =omota:, 2. w przen. domaga: si", dobija: si";ko=ata: si" ]o je{dzie pojazdem po wybojach& telepa: si"\, sko=atane serce.¯ ko=o % }w| % tak, t=um. od ty=u.staropol. kolatay'czemu otvorz', kolacz'cz v ¢dzrzvy, a nye ko-lathany, kolacz''cz ˘ kolatacz, kolathacz, kolacz –1. puka:, stuka:, uderza:,2. niepokoi:, trapi:, k=opota:.staropol. XV w. razy, kolatanya ˘ kolatanye – ko=atanie,

stukanie, uderzanie.ko=czan pochwa na strza=y, noszona

na plecach, futera= ]ze sk[ry\, cz">: sajdaka, ¯ tur.,s=aw.-staropol. tu= – strza= ^ cisk ^

^ rzut ^ lot ^ kid ^ wierg. ˚miot.ko=dra ciep=e okrycie, zwykle

watowane. czes. koltra, TD, L+ital. coltre.staropol. 1398 koldraø, 1418 za coldra, 1419 coldra, 1421 coldr',1423 ta coldra kupyona, 1425 lodix albo coldra,1428, Sericee albo coldri,1428 chrczoncze coldran wracza-la czalø, 1437, koldra lodex, 1449 culcitra albo coldra,1455 coldri; ¢wyszglowya, przeszczyeradla y poduszky, popony, przykryczya lawna, zawyeszenya loszn', kobyercze, obruszy, racznyky, koldry,1465 koldr', 1468 coldri ˘ coldra, koldra – tkanina s=u/'ca jako przy-

krycie =[/ka, >ciany, pod=ogi, koc.ang. comforter.

ko=ek ¯ ko= ]pal\ % zdrobn. `ek.wg Ss 1953& ma=y k[=, palik ]drewniany lub metalowy\, istotnie – tak dos=ow-nie, tj. nie patrz'c na jego wymiar, lecz zwykle jest to pal, nie palik.staropol. s deszk s szerdzyamy, s kolky y podstawky; kolky stanowe; i kolkowye stanowy; a kolkowye s powroski swimi; kolek na passze, 1471 colky paxillis; kolek paxillus, colky zelaszne paxillos ˘ kolek, colek – pal lub palik. =ac. paxillus, anglosas. staca,>redniow. ang. stake; pegge ˘ang. stake, peg, ros. kol-ko=.

ko=nierz(yk opaska wok[= szyi.=ac. collare, starofranc. coler,ang. collar.staropol. 1394 colners, 1437, kol-nyerz filaterium, ca 1455 colnyerz, 1456 colnyerz tunice,1469 any colnyerza, 1471 czachla s kvnlerzem,1473 v kthorey byly rambky,

czepcze, conlerze, czachlyky,1477 collaria albo konlerze,1484 bez konlerzow ˘ colners, colnyerz, conlerz, konlerz, kvnlerz, kolnyerz –

cz">: odzie/y obejmuj'ca szyj" dla os=ony lub ozdoby.

ros. vorotnik-worotnik.ang. flange ]ko=nierz na rurze w celu wzmocnienia po='czenia z inn'\,ros. flaniec-flaniec,zakraina-zakraina.staropol. 1493 knapflyky, kolnyerzy-ky, kyeczky, bathuchy ̆ kolnyerzyk

– ma=y ko=nierz.ko=o 1. jednolity dysk, lub obr"cz

umocowana szprychami do piasty na=o/onej na o> omocowan' podskrzyni' wozu; okr'g=a cz">: pojazdu umo/liwiaj'ca jego ruch przez toczenie si" po ziemi, obr[t.dos=. do wo ]do wozu$\¯ ko ]do\ % =o ]wo\.ko=odziej, kolej, koleina, ko=owa:]na pas startowy\, wyko=owa:]oszuka: przez odwr[cenie uwagi\, ko=owaty, ko=owrotek,

2. element geometrii – wszystkiepunkty le/'ce na obwodzie s' jedna-kowo odleg=e od >rodka, okr'g,

3. blisko ̆ ko=o domu – wok[=, w pobli/u, w zasi"gu; dooko=a, oko=o, okoli-ca, okr"g ̄ kr'g ̄ krug ]ko=o\, ̊ kr'g,dos=. pod ¯ gr. potamos ]rzeka\, jak pod lasem ]ko=o lasu\ ˘ Po` na Litwie w nazwach miejscowo>ci le/'cych nad rzekami,

4. zajmowa: si" czym> ̆ chodzi: ko=oczego; ko=odziej,

5. litera O ma kszta=t ko=a i u/ywanajest w s=owotw. do jego opisania,

6. ko=o ^ 1. woda, 2. rzeka ˘ Ko=o- brzeg ]brzeg wody, t=um. od ty=u\, Ko=omyja n(Prutem, Ko=o n(Wart', Ko=omna n(Ok', i inne “ko=a”,

7. ko=o ]woda\ % water, wasser ˘`waty ˘ ko=owaty ]og=upia=y; “woda w g=owie” – bez m[zgu\.

staropol. kolo, colo,1472 vele kolo lisbia ¢lacta –1. kr'g,2. ko=o wozu,3. cz">: urz'dze< przemys=owych,

3. a. ko=o m=y<skie,3.b. pa=eczne ko=o – ko=o transmi-

syjne osadzone na wale, z ko=-kami-z"bami w funkcji tryb[w,

4. w kole – naoko=o, wok[=,5. wiele ko=o – bot. Silybum

Marianum Gaertn.=ac. 1. circulus, orbis, 2. rota,3. rota fabricae, 4. in orbem;=ac. rota ]ko=o\, =ac. colere ]anga-/owa: si" w co, by: zaj"tym czym>\, columna ]filar\holend. wiel ]ko=o\, anglosas. hwe-ogol ˘ kweol

>redniow. ang. whele,ang. 1. wheel ]ko=o, materialny przed-miot\, 2. by, near, about]ko=o, wok[=, w pobli/u\, around]naoko=o, dooko=a\ ¯ round]okr'g=y, zaokr'glony\ ¯ >redniow. ang. rond, round ̄ starofranc. roond, reont ¯ =ac. rotundus, franc. roue, niem. scheibe,s=aw.-ros. koleso, staroros.kolo-ko=o ]pow[z, telega, ko=o\,ros. povozka, telega, koleso.

ko=onap"dowewodneurz'dzenia nap"dzane ci>nieniemp=yn'cej wody, wpadaj'cej na =opatki ko=a, poni/ej lub powy/ej jego osi.ang. undershot wheel ]gdy woda p=ynie poni/ej osi ko=a\,paddle wheel ]ko=o wodne statku rzecznego, woda poni/ej osi ko=a\,overshot wheel ]ko=o wodne m=yna,woda spada na ko=o\,noria ]ko=o z umocowanymi wiadrami, u/ywane do nawadniania u/ytk[w rolnych w Hiszpanii i na Wschodzie; woda poni/ej osi ko=a\.

ko=oz"bate system dwu lub wi"cejk[= z"batych, zaz"biaj'cych si" tak, /e ruch jednego przekazywany jest na inne.>redniow. ang. geare, gere,ang. gears, cogwheels,ros. eceplenie-eceplenie, pe-redaha-pieredacza, zubhatoe koleso-zubczatoje koleso.˚nap"dy i mechanizmy.

¢ko=oda wydr'/ony pie< drzewa;cz[=no; w k=odach S=awianie chowa-li zmar=ych.staroros. koloda-ko=oda,ros. vydoblennyj stolb dereva, heln.

¢ko=odnik 1. s=aw.-ros. wi"zie<, dos=. uwiedzony, uprowadzony ¯ko ]u\ % =odnik ]wiedzony\ ¯ =oda]wie>:, wodzi:, prowadzi:\ ˘ zawodnik ]zawiedzony\,2. wzi"ty w dow[d, zwykle pokoju, zak=adnik; dow[d, zak=adnik ¯ woda.Mylne domniemania /e od zakucia w dyby wykonanych z k=ody ¯s=aw. koloda....v=zem 'e grad ispousti kolod;niky. i postavi xorougov; svo[ v= gra∂. wo=., Ipat. 6762.Danile qtvqzi. da[]e dan i mir molœ]esœ daby ne izbiv= kolodnikov. wo=., Ipat. 6764., ...i biwas do So-uxoe dorogve. i kolodni-ky izymawa i vorotiwas v Volodimer;. wo=., Ipat 6721]pod 1213 r.\.Z=apanych je<c[w sprzedawano, np. Rusini sprzedawali do odleg=ego Kon-


xstantynopola ]Carogrodu\. Ziomkowie mogli ich te/ wykupi:, wkr[tce po zako<czeniu wyprawy.

†ko=odziej rzemie>lnik wyrabiaj'cyko=a i wozy, stelmach.staropol. 1416 kolodzey, 1439 coloczey, 1445, 1448, 1461, i 1463colodzey. franc. le charron, niem. radmacher, wagner, ang. wheelwright, staroros. kolesnik=-kolesnik,ros. kolësnik-koliosnik.staropol. 1432 colodzeyczicz –

ko=odziejczyc ˘ ko=odziejczyk,syn ko=odzieja.tak i pisarz ˘ pisarczyk, krawczyk, stolarczyk, i inne.

nazwisko Ko=odziejczyk.†ko=oma{ smar, ma{ do k[= wozu.

staropol. ca 1455 kolomach ]wg Ss 1953& koloma}s|ch, S dodali\, 1494kolomasz, 1495 kolomaschs,ca 1500 kolomaz glitinium.

†ko=owr-ociec(atec(otycz bot.wilczomlecz, sosnka, Tithymalus cypriassias Lam.staropol. 1472 kolovroczecz esula, 1478 colowrotycz esula,ca 1500 colovroczyecz eruca.

ko=owr[t 1. machina ciskaj'ca kamienie, u/ywana w Íredniowieczu przy obl"/eniu grod[w,

2. urz'dzenie techniczne do przeno-szenia si=y, podnoszenia ci"/ar[w, sk=adaj'ce si" z obracanego r"cznie albo mechanicznie walca ]b"bna\ o poziomej osi, na kt[rej nawija si" lina, =a<cuch,

3. drzwi obrotowe,4. sport. w gimnastyce& ruch cia=a

oko=o osi przyrz'du, z podporu do podporu.

s=aw. kolovrat 1237, kolo-vorotnyj 1291.staronord. vindass ]˘ windlass\,anglosas. wince ]˘ winch\,>redniow. ang. windel, winche,ang. windlass, winch,ros. vorot-worot, kran-kran.staropol. 1431 kolowrota, XV w. kolowrotem, ca 1455 kolowroth curulus ]wg Ss 1953& kolowr}z|oth, “poprawili”\, kolowroth gurgillus,XV w. colowrot trochea, 1468 colowroth, 1495 sex colovroty pro trahendas balistas, XV w. kolow-rotem fusco, ca 1455 klomya uel kolowroth ˘ kolowrot, kolowroth –1. prosta maszyna ]ko=o, wa=\

s=u/'ca do wyci'gania ci"/ar[w,2. cz">: kuszy s=u/'ca do napinania

ci"ciwy ]wg Ss 1953& “do jej napinania”, tj. kuszy, J.D.\,

3. wrzeciono,4. rodzaj zapory na drodze, wrota

podw[jne na s=upie stoj'cym na >rodku drogi, zamykaj'ce wej>cie

do wsi, 5. rodzaj sieci.staropol. od ko=owrota do ko=owrota – wszyscy razem, od pierwszego do ostatniego.ang. all together, ros. vmeste, sovkupno.

ko=owy zwi'zany z ko=em, ¯ ko=o.1. maj'cy kszta=t ko=a, okr'g=y,2. okr"/ny, okr'/aj'cy, biegn'cy po

linii obwodu ko=a,3. maj'cy ko=a, poruszany za pomoc'

k[=, przeznaczony dla k[=, ˘ ruch ko=owy – pojazd[w na ko=ach.

staropol. ca 1500 kolovy val mor-dale ˘ kolowy, kolovy –1. dotycz'cy ko=a lub ko=ka,2. dotycz'cy ko=a m=y<skiego.

ko=pak wysoka, spiczasta czapkaz grubego materia=u ]niekiedy obszyta futrem\, lub z futra.staropol. ko=pak.w"g. koplag, ros. kolpak.

†ko=tka 1. kolczyk, 2. =a<cuchozdobny noszony na szyi.staropol. 1443 kolthky, 1471 aures albo colthky, 1463 colthka torques. =ac. 1. anellus, auriculae orna-mentum, 2. torques,ang. 1. earing, 2. necklace, ros. ser;ga-sierga, serë'ka,2. owejnik-oszejnik, o'erel;e.

†ko=t-rysz(ryski(czystr(sztrych,rodzaj po>ledniego sukna.¯ colt m=ode, tj. niedojrza=e ]konia, os=a, zebry, itp., szczeg[lnie =oszak\} ̄ p=ocho ̂ {le, J.D.| % triste ]smutny\.staropol. 1466 coltrysz, colcistri,1476 coltriss, colstrisch, 1497 kol-czystr, 1498 unum stamen coltrisu rubei coloris.staropol 1447 vnum tharling pan-norum coltryskych ˘ coltrysky –

dotycz'cy ko=trysza.ko=tun bigot, hipokryta; zak=amany.

¯ babskie w=osy – cecha kobiet.ros. koltun.

ko=ys-a:(anka(ka lula: do snu.ros. ukahivat;.staropol. 1477 kolysan ˘ kolysacz,staropol. XV w. koliszanye –

ko=ysanie.ang. rock, lull, ros. kolyxat;-ko=ychat.

¢kom` wsp[ln-e(y(estaro=ac. commoinos, =ac. commu-nis, starofranc. comun, >redniow. ang. commun,ang. common;komnata, komoda, kompilator, kom-pot, kompozycja, komenda i inne.

`komla ¯ `kom % la`la ]ziemia\ ¯ land.+ukomla, Syrokomla.

komand(os>redniow. ang. comanden ]rozkaz\.

lit. Skomand 1248÷84.komar zool. Culex pipiens L.

staropol. ca 1500 komar culex,1472 komor culex, OA.ang. culex mosquito, gnat, ros. moskit-moskit, moskitoe, komar-komar.

¢komary sklepienie, powa=a, dach.staroros. komary-komary,ros. svody na kroble,˚kamara.

kombinowa:†komend-ator(dor(dar(er

tutu= w zakonie Joanit[w.staropol. 1433 comendator,1397 1399, i 1402 comendor,1401 ludze... comenderowi pasø lanki, zito gualtem.staropol. 1403 comenderowa dzedzina ˘ comenderowy –

nale/'cy do komendora. kometa

gr. kometes, =ac. i anglosas. come-ta, >redniow. ang. comete,ang. comet, ros. kometa.

komfort(owy wielce wygodny;=ac. confortare, starofranc. con-forter, >redniow. ang. conforten, cumforten, ang. comfort,ros. komfort, utewenie, uspokoenie, podder'ka.

†komiega statek rzeczny do prze-wozu zbo/a.

komi-k(cznygr. komikos, =ac. comicus,ang. comic, ros. aktër-komik.

komin(ek(iarz 1. pionowy kana=,rodzaj przewodu, odprowadzaj'cy dym i gazy, 2. otwarte palenisko umieszczone w >cianie przy pod=odze, s=u/'ce do ogrzewania mieszka<.s=owotw. zwi'zane z «kamie<» OA.staropol. 1395 kommyn, ca 1420 w komin albo w pecz; in caminum, komyn, ignis; weszmyczye pelni røcze popyola s komyna ]de camino\, ca 1455 comyn, 1471 w komynye ]war. lub& v ogniskv\, ca 1500 komyn fumatorium –

palenisko ]z otworem odprowa-dzaj'cym dym\, kominek, piec.

=ac. focus cum fumi meatu, cami-nus, fornax, franc. le foyer, atre]palenisko, kominek\, niem. herd, kamin ]kominek\, schornstein, rauchfang ]komin\, ang. fire-place, hearth ]kominek, wewn'trz domu\, chimney ]komin, na dachu\, staroros. ohag=-oczag ]kominek\, dymovaq truba-dymowaja truba ]komin\.staropol. ca 1500 komynova dzyvra vel dur' antrum ]kominowa dziura\ –

murowane odprowadzenie dymu z paleniska, kominek, piec.

gr. kaminos, =ac.


xniem. kamin ]kominek\ ˘staroros. kamin= ˘ ros. kamin-kamin.franc. la cheminee, >redniow. ang. chemene, chimenee,ang. chimney ]komin\,ang. sweep ]kominiarz\,ros. trubohist-truboczist.

komitetkomitywa za/y=o>:.komiskomisja zlecenie.

=ac. commissum.¢komkati, kamkati udziela: >w.

komunii – symbolicznej, wsp[lnej kolacji w >wi'tyniach ko>cio=[w chrze>cija<skich.staroros. kom=kati-komkati, kam=kati-kamkati,ros. priha]at;-priczaszczat.

komnata,kownata pok[j go>cinny.¯ komn ¯ comm ]wsp[lny\ % ata]izba\; t=um. od ty=u.staropol. 1400 ne bilo komnati ani pczol, 1410 czøsczi cownati;w kownacze, ca 1500 losznycza vel kownath' caminata,ca 1500 komnatha val yatha casa ˘ komnata, kownata –

jaki> osobny budynek albo izba, pok[j ogrzewany kominkiem.

staropol. 1400 tedi tamo ne bilo komnati ani pczol ]...nie by=o kom-naty ani pszcz[=\, w kownacze, ca 1500 losznycza vel kownath' caminata, ca 1500 komnatha vel yatha casa.A. Br¥ckner 1927& izba z kominem]komn ¯ komin\, b=yskotliwie, suge-stywnie, bo d{wi"kowo uderzaj'ca podobizna, lecz nie w parze z logik'& w kilku komnatach by=oby tyle/ samo komin[w, a w innych ]np. sypialni\ – komin[w nie. ˚kom`ros. komnata-komnata.

†komnatka bot. przytulia pospolita,Calium mollugo L., staropol. 1472 komnatka camapitheos.

komoda niska szafa z szufladami,s=u/'ca do przechowywania bielizny, ubra< i drobiazg[w.=ac. commodus ]odpowiedni, stosowny\, franc. la commode, chaise perce,ang. commode, staroros. komod=-komod, ros. komod.

¢komkanie udzielanie >w. komunii,komunia >wi"ta.staroros. komkanie-komkanie,ros. priha]enie-priczaszczenie,prihastie-priczastie.

¢komokati, kamokati ˚komkati.†komonica, komunica, OU,

trzy nazwy botaniczne&1. Succisa pratensis Moench, staro-

pol. 1437 comonicza iacea alba, 1460, comunicza iacea alba,

2. Melilotus officinalis Lam.et alba Lam., staropol. 1460 co-monycza trifolium ceruinum,

3. Trifolium agrarium L.,koniczyna /[=ta.staropol. 1472 komonicza zolta.

¢komo< ko<.Latopis 1116 komon;-komo<.

komora 1. izba bez pieca i okien,spi/arnia, magazynek;komorn-ik(e, podkomorzy,

2. obszerne wyrobisko g[rnicze,3. klatka piersiowa zwierzyny grubej,

p=uco; lewa i prawa komora, cz">: serca.

pierwotnie dos=. sk=ad ]sklep\ ¯ s=aw. komora, komara }cerkiewna| ]sklepie-nie cerkiewne, z=o/enie ¯ k=ad, =o/\.gr. kamara OA ]sklepienie, piwnica, krypta\ ˘=ac. camera, camara,starofranc. chambre, cambre, >redniow. ang. chambre, ang. chamber ]komora\ ˘ chamberlain ]urz"dnik w obowi'zkach spraw domowych w=adcy\.staropol. 1399 }w| yego comorze y w domu; ona komorø namuie; gospodø albo komorø;1445 dobyl komory; w komorze,1498 komori, w komorze,ca 1500 komora camera, }w| svey komorze, komory ]pywnycze\, gich pelne, w komorø ]w komor"\, do pokoia wnøtrzney komori]cubiculum\, abi syø skril; 1471 w komorze ˘ komora, comora –1. pomieszczenia b'd{ mieszkalne&

izba, dom, b'd{ s=u/'ce jako sk=ad na rzeczy domowe& spi/arnia, ko-mora, ˚kom[rka,

2. skarbiec,3. skarb ksi'/"cy, pa<stwowy; urz"d-

nik u boku wojewody, kasztelana, podkomorzego, s"dziego, wykonu-j'cy pomocnicze czynno>ci s'do-we, wo{ny s'dowy; pokojowiec, dworzanin.

staropol. 1397 domine comornice ˘ comornica – /ona komornika.staropol. 1471 prawa ¢comarnycze

– prawa komornicze, roki s'dowe, sprawowane przez komornik[w, w Haliczu n(Dniestrem.

staropol. 1394 komornik, 1398 po-slali comornika, 1419 komornik;]o rokach\ na gychze komornyczy]camerarii\ sz'dzy y poths'thkow, y drvdzy komornyczy vibrany przesz nye gim may' bycz przy-l'czeny; vrz'dnyczy abo komor-nykowye ]camerarii\ lvbo s'dze malich rokow; komornykom, 1475 camerarius albo comornyk, ca 1500 komornyk camerarius,ca 1500 comornyk cubicularius ˘komornik, komornyk, comornyk –

1. urz"dnik u boku wojewody, kasz-telana, podkomorzego, s"dziego, wykonuj'cy pomocnicze czynno->ci s'dowe, wo{ny s'dowy,

2. pokojowiec, dworzanin. komosa Chenopodium album L.,

silnie pachn'ca ro>lina o drobnych kwiatach; lebioda.staropol. 1419 kcomossa artiplex,ca 1465 komossa ˘ komossa –

bot. komosa bia=a, lebioda,Chenopodium album L.

kom[rka ma=e pomieszczeniecz"sto {le o>wietlone, z okienkiem lub bez okna.staropol. 1461(67 piwnicza vinnø albo comorka in cellam vinariam,ca 1500 cella est parua camera, komork' ˘ komorka, comorka –

ma=e pomieszczenie mieszkalne lub s=u/'ce jako sk=ad, pokoik, kom[rka, spi/ania.

=ac. cubiculum, cella, starofranc. une petite chambre, niem. zelle,ang. cell, store-room, closet, ros. ]mnisza\ kel;q-kelia ¯ cella,]wi"zienna\ kamera-kamera,]pokoik\ kamorka-kamorka.

kompan(ia =ac. towarzys-z(two.kompankompas przyrz'd z ig=' magnetycz-

n', wskazuj'cy strony >wiata; busola.staropol. 1487 horologium dictum compas ˘ compas –

zegar s=oneczny.ang. compass ]przyrz'd z ig=' magnet.\, sundial ]†kompas jako zegar s=oneczny\, ros. ]maryn.\ kompas-kompas,]staropol.\ †solnehnye hasy.

kompensacja wyr[wnnie,=ac. compensa-tus(re

kompetencjakompilacjakompleks(owykomplementkomplet(ny(nie zupe=(ny(nie.

kompletowa: – uzupe=nia:.staropol. po komplecze, comple-ta, y komplet', po kompleczie ˘ kompleta – specjalne nabo/e<stwo

wieczorne, na zako<czenie dnia, ostatnia godzina brewiarza.

staropol. ca 1420 o completney godzine czalo grobu dano; com-plethna y ostatheczna godzyn'; panye Ihezu,... kthorysz godzyny complethney w grob wlozony ˘complethny – dotycz'cy nabo/e<-stwa zwanego komplet'.

kompost naw[z z r[/nych materia-=[w organicznych, przek=adanych ziemi' lub torfem.staropol. 1472 kompost composi-tium – kapusta kiszona, ˚kapusta.


x=ac. brassica macerata, starofranc. composte, compote ¯ =ac. compositus; ang. compost, ros. kompost-kompost,kompostnoe udobrenie,]staropol.\ †kislaq kapusta.

kompotros. kompot.

kompozy-cja(torkompres(jakompromis ugoda;

staropol. 1420 a ginako tego zapissa albo compromissam nye widal, gedno yakom gy z minuti przet krolem czedl ˘ compromiss –

pisemny uk=ad, umowa na pi>mie.p[{no=ac. compromissum ˘ franc. compromis,niem. kompromiÆ,ang. compromise, ros. soglawenie-sog=aszenie.

kompromitacja†komudno>: ciemno>:.

staropol. 1466 poth komvthnoscz' sub fumo, tenebrositate.=ac. tenebrositas, franc. obscurite, les tenebres,niem. dunkelheit, ang. darkness, ros. t;ma-tma, temnota-tiemnota.

†komudny pochmurny.staropol. XV w. celum fit turbidum comudne. =ac. nubilus, starofranc. nuageux, vouvert,niem. wolkig, unklar, ang. cloudy, ros. tëmnyj-tiomnyj, mrahnyj-mracznyj, oblahnyj-ob=acznyj.

†komudzi: brudzi:, kala:.staropol. XV w. duscha y czyalo caszdi grzech masze a comudzi. =ac. incestum ac sordidum facere,obsurare, franc. salir, souiller, maculer,niem. beschmutzen, besudeln,ang. to soil, make dirty, foul, pollute, ros. pahkat;-paczkat.

komuna(lny ˚komunist-a(yczny.komunia†komunica ˚komonica, OU.komunika-t(cjakomuni-sta(styczny(zm

ustr[j oparty na centralnym planowa-niu i kontroli, bezlitosnej likwidacji opozycji i wszelkich odst"pstw w samej Partii , oraz ograniczeniu indywidualnych swob[d obywateli. ˚rada.Najbli/szym odpowiednikiem komu-nisty i powszechnie rozumianym jest ˚demagog o cechach&¶ polityk, dzia=acz ]le<, nie do roboty\,• maj'cy reprezentowa: ma=o u>wia-

domione masy spo=eczne ]rzekomo awangarda klasy robotniczej\,

• rzucaj'cy obietnice bez pokrycia]/ycie w materialnym dobrobycie\,

• obaj maj'cy w=asny cel na uwadze– /ycie ponad stan.

Komunista ]le<, trute< spo=eczny\ ^ demagog.Grecy maj' 2-tysi"czn' tradycj" w demagogii, sk'd bliska droga do komunisty – /ycia kosztem innych, i st'd problem Grek[w dla pracuj'cych narod[w Unii Europejskiej.

kom/a w Ko>ciele Rzym.-Kat. kr[tka, bia=a szata noszona podczas pe=nienie czynno>ci liturgicznych przez duchownych oraz przez pos=u-guj'ce przy tym osoby >wieckie.ar. kamis, qamis, =ac. camis,ang. camise ]lu{na koszula, suknia, p=aszcz\.staropol. 1471 w komzy,ca 1500 komsz' superpellicum.

¢kon` za i przeciw¢kon

za¶kon – za(po-znanie.kon ^ zna ^ >wiadomo>: ˘>wiadek – znaj'cy,kon ¯ ang. conscious ¯ =ac. conscius ]>wiadom, przytomny, znaj'cy\.

¢kona isl., 1. kobieta, 2. /ona.ang. 1. woman, 2. wife.

kona-:(nie agonia, umiera-:(nie.s=owotw. pokr. koniec ˘dokonany – doko<czony,s•koanny – wy•ko<czony ]s ^ wy\.pierwotnie ¢konc ˘ ko<cowy ]osta-teczny\; kona: ]koniec\ ma zwi'zek z ros. pocz'tkiem& `na: – naça=o. do(wy(prze•kona:.staropol. XV w. konacz, konay, 1437 conay continua; sz' konacz ma, ¢konayocze, poczynali, conali, dokonali, ca 1450 conay-anczemu perseueranti; konay wolnye ]wykonuj dowolnie\,1471 richlo konayczie exagitate;konay', conayanczich, agere albo konacz, conacz agere, ko-nacz contestare, kona syø, cona nititur, 1471 conaymy satagite,1471 conam, vmr' consumor ˘ konacz, konacz szye ]syø\ –1. dzia=a:, czyni:, czyni: dalej,2. rozpatrywa:, za=atwia:, 3. dzia=a:

w s'dzie jako strona procesowa,4. stara: si", zabiega: o co>,5. umiera:, umrze:, 6. kona: si" –

ko<czy: si", ograniczonym by:,7. udowodni:, za=atwi:.po(prze(do(s-kona:.staropol. do(dos(po(prze(s(u•kona:, do(s•konawa:, skoni:.staropol. konanye, kv konanyv alybo odeymowanyv ˘ konanye –1. dzia=anie, czynienie trwale, ci'gle,2. prowadzenie sprawy w s'dzie.

konar gruba ga='{.¢konarchati czyta: lub >piewa:

kanony.staroros. konarxati-konarchati,

ros. hitat; ili pet; kanony.†kona-rz(rski cz=owiek przynale/-

ny do s=u/by, zajmuj'cy si" hodowl' koni ksi'/"cych; urz"dnik sprawuj'cy zarz'd nad stajni' czy stadami kr[lew-skimi lub ksi'/"cymi.staropol. 1228, 1280, 1348, 1370, 1415 conarski, ]1347\ 1457 conarsky;conare.

koncentra-t(cja=ac. concentrum ¯ com ]razem\ % centrum ¯ gr. kentron ]ostry punkt\, pol. koncentracja, skupienie ¯ sku ^ kon, centr ^ pie<,`acja ^ nie.

koncep-t(cja†koncerz miecz d=ugi prosty

i szeroki. ˚miecz, szarszun.staropol. 1464 conczerz, 1471 ¢koynczerzs; pochopiw konczerz. =ac. gladius mucrone recto, longo ac lato, franc. le glaive, niem. schwert,anglosas. sweord, swurd, sword, >redniow. ang. i ang. sword, staroros. meh=-miecz.

koncesja upowa/nienie do prowa-dzenia dzia=alno>ci gospodarczej, przyznanie, u/yczenie.=ac. concessio ¯ concessus ¯ concedere.

¢kondak cerkiewna pie>< ku chwale>wi"tych lub >wi't.staroros. kondak-kondak,ros. cerkovnaq pesn; vo slavu svqtyx ili prazd-nikov.

kondensa-tor(cjakondolencja wsp[=czucie.kondor Sarcorhamphus grypgus,

wielki ptak drapie/ny z rodziny s"p[w, o nagiej g=owie i szyi, czarno upierzony, /ywi'cy si" padlin'.hiszp. condor.

kondycja 1. stan, 2. warunek.=ac. condicio ¯ condicere, staro-franc. i >redniow. ang. condicion,ang. condition,ros. sostoqnie, uslovie.

konew(ka du/a puszka na wod",z uchem, dzban z blachy.staropol. 1437 due amfore albo conwye ]konwie\ deaurate,1471 konwye lub canwye ˘conew, canew, konew –

du/e naczynie z uchem z boku, do noszenia p=yn[w, dzban.

=ac. cantharus, niem. gieÆkanne, ang. watering-can,ros. lejka-lejka.

konfederacja 1. hist., w dawnejPolsce& zwi'zek ]szlachty, rycer-stwa\, utworzony pod przewodnic-twem marsza=ka i regimentarzy, dla ochrony kraju i realizacji postulat[w politycznych,


x2. zwi'zek pa<stw suwerennych, utworzony dla realizacji wsp[lnych cel[w politycznych; przymierze, sojusz, liga.p[{no=ac. confoederatus ˘ starofranc. i >redniow. ang. confe-deracie ˘ ang. confederacy, ros. konfederaciq, so[z.

†konfekt syrop.=ac. com` ]z\ % facere ]robi:\ ˘ conficere ˘ confectus,ang. confect ]przygotowa: lub zrobi:, szczeg[lnie przez mieszanie lub ='czenie\.

konfekcjakonferencjakonfidentkonfiskatakonfiturykonflikt

=ac. conflictuskonfrontacjakongregacjakongreskoniak

franc. cognac†konica stajnia dla koni.

staropol. 1436 w coniczi,1419 kon}i|cza, 1437 conicza equistacium vel stabulum,1450 equirea albo konicza,.ca 1455 konycza equistarium. =ac. stare ]sta:\ ˘ stabilis ]stajnia\, stabulum equorum, equile, starofranc. estable,>redniow. ang. i ang. stable, ros. kon[wnq-koniusznja.

†koniczek ma=y ko<.staropol. 1471 konyczek vrony.

koniczyna Trifolium, ro>lina zrodziny motylkowatych, w Polsce uprawiana jako pastewna.˚konik, lucerna, dietel.franc. le trefle,ang. clover, trefoil, ros. klever=-klewer.

koniec i nacza=o 1. ma=y, m"ski ¯ ma= ]m'/\; pr':; zdrobn. ko<]wielki\ ˘ nazwisko Koniecpolski]Wielkopolski\, wa=ko< ]wielki le<\ ̄ wa= ^ le< ^ ziemia\ % ko< ]wielki\,2. skrajny odcinek czego, zw=aszcza d=u/yzny jak sznur, ta>ma, lina,3. brzeg, skraj, kraniec.na ko<cu, w ko<cu – na(w-reszcie, ostatecznie, na zako<czenie.s=owotw. pokr. ˚kona:.terminy z «ko<cem» zwi'zane& ˚but, kran, maniet, noga ]ko<czyna\, pazno-kie: ¯ paz]ur\ % nogo: ¯ noga. ˚k't.wo=. 1289 i tako bys konec; sædomirskomou vzœt;[ ]i taki by= koniec sandomierskiego ‘wzi"cia’ – zdobycia\, i tako bys konec;. oubitπa Trenœtina ]i taki by= koniec zab[jstwa Trenatina\,

skonhana-skonczana ]sko<czona\.staropol. koncem nyeba dosyø-gayøcz, na konczu prøta, konyecz wyschokosczy cacumen, konyecz nosza, ca 1500 konyecz nosz', za konyecz, 1466 conczem, 1471 vtarly konyecz aut slomek zelaza; niwa... ktora lyczy ku crakowskyey drodze konczem, a drugem koncziem ku Swiaskowey roley, konyecz przybyega zachodv ˘ konyecz, koncz, concz –1. miejsce gdzie si" jaka> rzecz ko<-

czy, najdalszy odcinek, granica; kraniec, skraj,1.a. czubek, wierzcho=ek, ostrze,1.b. kraniec, skraj,

ko<c, ko<cu – na ko<cu,2. ostatni odcinek utworu& ksi'/ki,

ustaw, itp.,3. czas, gdy co> ko<czy si", ostatnia

faza(chwila, kres czasowy,4. >mier:, 5. wynik, 6. cel.

koniecznie stanowczo, zdecydo-wanie.staropol. XV w. i 1471 konyecznye,conyecznye conyeczna m'nka, 1462 konyeczne finaliter,1461(67 conyecznye blogoscz, XVw. finaliter zawyeszenye a ko-nyeczny}e|, ca 1500 konyecznye finaliter ˘ konyecznye –1. na ko<cu,2. nieodwo=alnie, ostatecznie,

stanowczo,3. oczywi>cie.

†koniecznik s'siad albo krewny.staropol. 1437 affinis conyecznyk vel amicus. =ac. cognatus, consanguineus,ang. neighbour or relative, ros. sosed-sosied,rodstvennik-rodstwiennik.

konieczny nie daj'cy si" unikn':,bezwzgl"dnie potrzebny, nieuchronny, nieodzowny, niezb"dny, przymusowy.staropol. conyeczney, w kony-eczne godziny uel czaszy; odtød syø pochilø myedze konyecznye kv stronye wschodv slvneczne-go, ca 1500 konyeczny extremus; konyeczne ˘ konyeczne –1. b"d'cy na ko<cu ]o czasie i miejscu\,2. nieodwo=alny, definitywny,3. zupe=ny, ca=kowity,4. najwy/szy, w najwy/szym

stopniu si" dziej'cy, 5. zwi'zany z jakim> celem.=ac. ne` ]nie\ % cedere ]popu>ci:\ ˘ necesse ]nieuniknienie, koniecznie\˘ necessarius ˘ franc. necessaire, ang. necessary, ros. neobxodi-myj-nieobchodimyj, nu'nyj-nu/nyj, potrebnyj-potrebnyj.

†koniektura domys=, przypuszcze-nie, wniosek oparty na przypusz-

czeniu.koniekturalny – domy>lny, przy-puszczalny, domniemany.staropol. koniektura –1. przypuszczenie, 2. wniosek.nie ma koniektury w Ss 1953.=ac. com` ]razem\ % jacere ]rzuci:\ ˘ conjicere ˘ conjectura,>redniow. ang. coniectura,ang. i franc. conjecture,ros. predpolo'enie,osnovannyj na predpolo-'eniqx> gadatel;nyj,kon;ektura-koniektura.

konik zool. ma=y ko<, Parvus equus.staropol. XV w. konik trifolium, konyk, konik ostry, zolty konyk, conik ogrodny, conyk allelluia, alii dicunt zay'czy sczaw.staropol. konyk, konik –1. ma=y ko<,2. nazwy bot. i zool., konik polny.nazwy botaniczne&a. Trifolium pratense L. – koniczyna

='kowa, ˚dietel,b. Trifolium alpestre L. – konik ostry,

koniczyna,Trifolium acutum – konik ostry,

c. Trifolium agrarium L. – /[=tykonik, koniczyna /[=ta,

d. Melilotus officinalis Lam. et albaLam. – ma=y, /[=ty konik,

e. Melilotus coerulea Desv. – konikogrodny,

f. Trigonella foenum Graecum L.,g. Oxalis acetosella L. – szczawik

zaj"czy,h. ro>lina bli/ej nieokre>lona,

Planta porum nota. †konikowie bot. koniczyna ='kowa,

Trifolium pratense L.staropol. 1460 konykowye trifolium maius, ca 1500 konikowye,holend. klaver,niem. >rednich nizin klaver, klever,pokr. anglosas. clafre, cl≤fre, franc. le trefle,>redniow. ang. ang. clover; trefoil, staroros. klever=, ros. klever.

†koniochrom bot. Hippocrepiscomosa L.staropol. 1460 konochrom cawalla-ria, ca 1465 konychrom cauallaria,1472 konyochrom termatica maior.

†koniowy,koniewy konia doty-cz'cy, do konia nale/'cy, z koniem zwi'zany.staropol. 1428 conyowim, 1448 conyowa schigya ]koniowa szyja\,ca 1500 subligale, podvyaz'nye konyeve vel popr'g, cingula.

koniuch s=uga dogl'daj'cy koni.staropol. 1445 conuch, 1446 conyuch, 1451 konyuch, 1465 conywchi, 1467 i 1468 konywch, 1476 pabulatores albo conyvchi,1478 konyvch ˘ conuch,


xconyuch, conyvch, conywch, konyuch, konywch –

kr[lewski s=uga obowi'zany do ho-dowli koni, tak/e urz"dnik, prze=o-/ony tych ludzi, podkoniuszy.

>redniow. =ac. marescalcus, maro-scalcus ¯ marah, marha ]ko<\ % scalh ]s=uga\, starofranc. mareschal, marescal,franc. le marechal,staroniem. wy/yn marahscalh,>redniow. ang. marescal,ang. marshal ]1. pierwotnie& obs=u-guj'cy konie, p[{niej& mistrz stadnin ko<skich w >redniowiecznej, kr[lew-skiej stajni, 2. wysoki urz"dnik w kr[lewskim domu lub dworze\, staroros. marwal=-marsza=.sfranc. palefrenier, valet d’ecurie]koniuch\, niem. stallknecht,ang. stableman, staroros. kon[x=-koniuch.

†koniusz(y urz"dnik sprawuj'cyzarz'd nad stajniami i stadami kr[lewskimi. ˚koniuch.staropol. 1450 conyvschi regalis, 1467 konywschi, 1478 konuscha, ca 1500 konyusch ˘ conyvsch, konywsch, konusch ]\, =ac. agaso, niem. stallmeister, franc. ecuyer, starofranc. escurie ˘ang. equerry, staroros. kon[wπj-koniuszij.

†koniuszek pasterz koni, pastuch,stajenny, ¯ ko< ]wielki\.staropol. 1493 konyvschky.

konkluzja wniosek.konkret(ny rzeczywist-o>:(y.konkur-ent(owa: rywal(izowa:,

stawa: w zawody.†konnik ˚koniuch, koniuszy.

staropol. XV w. connyk agasso.konny je{dziec. staropol.¢geszczczow albo konnym. =ac. eques, franc. cavalier, niem. reiter, kavallerist, reitersmann, ang. rider, ros. verxovoj-wierchowoj.

konop(ie bot. Cannabis sativa L.staropol. 1472 konop cannabum,1484 konop canapus,1460 conoppa canobilla,ca 1465 konopya canapus,1475 konopya canopus,XV w. conopya canapus,1404 ne ucradl... konopi,1419 konopy ne pobrala,1464 konopye canapus,1471 conopye,1478 lnv any konopi ˘konop(ye, conopp, conop(ya.staropol. g=owatka, konop(ia.staropol. 1433 konopne –rodzaj daniny od uprawy konopi.staropol. konopny – sk=adaj'cy si"

z konopi, b"d'cy w zwi'zku z

konopiami.staropol. konpone siemi".˚suszka ]konop z m"skimi kwiatami\,staropol. p=oskonki – konopie.staroros. poskon-poskon,˚woto=a& tkan; iz= l;na i poskoni, verxnaq ode'da>pos ¯ positivus ]z przodu, w formie przedrostka\, op ¯ oppositus ]z ty=u, w formie przyrostka\,ros. konoplq, pen;ka>zakrawa /e po•krzywa – kro•piwa ˘ kropiwnyj ]konop-iany(ny, z konopi wykonany\; Kro•piwnica ]wielka piw-nica\, Kropiwnicki – rz. Koprzywnica.s=owotw. pokr. pokrzywa, swym wy-gl'dem, a genez' przestawienie&po•kr•ywa – kr•op•iwa ]konop\,jak k•rop•iwnica – k•opr•ywnica.staroros. kropivnyj-kropiwnyj,ros. poskonnyj-poskonnyj.

†konopka dwie nazwy bot.1. Bartsia odontites Huds.,2. Asperula odorata L.staropol. 1419 konopca azarum album, cristiana, 1437 konopka asarus albus, cristiana, ca 1465konopka canabella,1472 czyrwona konopka cristiana,1472 konopka filoteten.

konowa= lekarz weterynarii.ros. konoval.

konsekwencjakonserwa(cja(tyzm(toriumkonskrypcja zaci'g lub najem.konstelacjakonsternacjakonstruk-cja(torkonstytucja 1. ustawa zasadnicza

okre>laj'ca ustr[j pa<stwa, organi-zacj" naczelnych organ[w pa<stwo-wych, okre>laj'ca prawa i obowi'zki obywatela,2. biol., zesp[= cech fizycznych, morfologicznych i czynno>ciowych, charakteryzuj'cych pewien typ osobnika, i spos[b jego reagowania na wp=yw otoczenia.

Íwi"to 3 Maja – na pami'tk" Konstytucji 3 Maja 1791. Zezwala=a inowiercom przej>cie na katolicyzm, ale katolikom nie zezwala=a w drug' stron". Ko>ci[= Rzymsko-Katolicki – teoretycznie – m[g= tylko powi"k-sza: liczb" swych wiernych. Dlatego w czasach najwi"kszej nagonki na Ko>ci[= – kler Ko>cio=a obchodzi= rocznice jako swoje >wi"to, a dzi> jest >wi"tem narodowym, cho: od 1791 kilka Konstytucji by=o wpro-wadzonych, i Polacy traktuj' j' jak sztandar, wy/szo>: my>li polskiej nad innymi narodami. Po preambule ]W Jmie Boga w Troycy Swi"tey Jedynego...\, zasadniczy jej tekst zaczyna si" na stronie 1 od i ko<czy&

}artyku=| 1Religia panuj'ca

Religi' Narodow' iest y b"dzie Wi-ara Swi"ta Rzymska Katolicka, ze wszystkiemi iey prawami. Przey>cie od wiary panui'cej do iakiegokol-wiek Wyznania, iest zabronione pod Karami Apostazyi. ?e zas to/ sama Wiara Íwi"ta przykazuie Nam kocha: bliznich Naszych, przeto wszystkim ludziom iakiegokolwiek b"d' wyz-nania }ci'g dalszy na stronie 2|.Tekst zamieszczony na Internecie, przez bezimiennych, fa=szywych – bez zaznaczenia, dokonali znacznychzmian w pisowni, powo=uj'c si" na “Tekst pobrany ze strony Biblioteki ZSO nr. 5”. A dlaczego nie z orygina=u$Biblioteka ZSO nr 5 – Biblioteka Zespo=u Szk[= Og[lnokszta=c'cych w Sosnowcu, wg Internetu.

I. RELIGIA PANUJĄCAReligią narodową panujacą jest i będzie wiara święta rzymska ka-tolicka ze wszystkimi jej prawami; przejście od wiary panującej do jakiegokolwiek wyznania jest zabronione pod karami apostazji. Że zaś taż sama wiara święta przykazuje nam kochać bliźnich naszych, przeto wszystkim ludziom jakiegokolwiek bądź wyznania, pokój w wierze i opiekę rządową winniśmy i dlatego wszelkich obrządków i religii wolność w krajach polskich, podług ustaw krajowych warujemy. ...itd.W przypisach, pod numerem 5, Witold ]lit. Vytautas\, wielki ksi'/" lite-wski ]1410–1430\, brat W=adys=awa Jagie==y.Internet >mietnikiem informacji.Wracaj'c do Konstytucji 1791, kr[l za-przysi'g= Konstytucj" na r"ce biskupa krakowskiego – Feliksa Turskiego. Na-st"pnie w kolegiacie >w. Jana nast'pi=o powt[rne zaprzysi"/enie Konstytucji. Ustawa Rz'dowa zosta=a uchwalona bez dok=adnego przeliczenia g=os[w, w nadzwyczajnym trybie, przy za-stosowaniu uproszczonej procedury, co uzasadnia twierdzenie, /e akt ten doszed= do skutku w drodze swoistego zamachu stanu. Protesty opozycji ]4 V 1791\ okaza=y si" bezskuteczne, wg danych na Internecie.Po Konstytucji 3 Maja 1791 by=y&¶ Konstytucja Ksi"stwa Warszaw-

skiego, nadana 1807,przez Napoleona,

• Konstytucja Ma=a, z 1919.02.20,• Konstytucja Marcowa, 1921.03.17,• Konstytucja Kwietniowa,

1935.04.23• Konstytucja z roku 1952, lipca 22,• ma=a konstytucja, 1992, pa{dz. 17,• ostatnia, uchwalona 1997-04-02,


xpo wszystkich w mi"dzyczasie, do 1997, >ladu nie ma, z wyj'tkiem Konstytucji 3 Maja 1791.Ch[rem czy te/ owczym p"dem, /e by=a drug' w >wiecie po USA ]1787\ – tego nam potrzeba& g[rowania my>l' nad innymi narodami. Prof. dr hab. Marian Kallas zauwa/y= /e by=a trzeci'&Ustawa Rządowa z 3 V 1791 była pierwszą, pisaną nowoczesną polską konstytucją, a trzecią na świecie, po amerykańskiej (1787) i szwedzkiej (1789).Nie istotne; istotne, /e Konstytucja USA 1787 nadal jest w u/yciu, bo pisana j"zykiem prostym, obarczona jedynie 27-ma poprawkami, gdy Kon-stytucja 1791 tylko wiedz' podr"czni-kow', z powodu idei w niej zawartych, u/ytego j"zyka, i zasad pisowni s=[w. By=a jak moda w odzie/y swoich cza-s[w – dziwacznie dzi> wygl'da; nale/y doda: do pe=no>ci obrazu wydarzenia i jej warto>ci.S=owa vs. czyny; nie idee zawarte w konstytucji, lecz praktyczne jej wy-konawstwo decyduje o warto>ci aktu i dzia=ania systemu na niej opartego.Nar[d jak konstytucja, a konstytucja – jak nar[d. ˚k=am, prawda.

konsul(tant(tacja=ac. consul ]naczelny urz"dnik cyw. i wojsk. w Rzymie w czasach republiki\.

konsum-ent(owa:konsyliumkonszachtykontakt(owa:kontekstkontemplacja†konterfekt podr[bka, fa=szerstwo.

=ac. facere ]robi:, dzia=a:\ ˘ con-tre` ]przeciw`\ % faire ˘conterfaire ]upiera: si", podrabia:\,starofranc. counterfait,>redniow. ang. counterfete,ang. counterfeit ]1. wykonane na podobizn" czego> prawdziwego z zamiarem oszukania, nadu/ycia,2. udawa:, symulowa:, pozorowa:\,ros. poddelka-poddie=ka,fal;sifikaciq.

konto 1. dwustronny rachunek wksi"gowo>ci, szczot 2. przypisanie komu> czego>, np. wyczynu.˚nr 891.ang. account, ros. shët-scziot ]konto bankowe\.

kontrabandakontrabaskontrahentkontrakt(owa:(orkontrast(owa:kontratakkontrol-a(er(owa:

kontrowersjakontrybucja†kontryfa=,kontrywa= stop cyny

z miedzi' lub innym metalem, przy-pominaj'cy kolorem bursztyn.staropol. ca 1500 kontryphal elec-trum, kontrywal electrum. starofranc. controver ˘ >redniow. ang. contreven, controven ˘ ang. contrive.

kontuarkonturkontusz staropolski str[j m"ski

wk=adany na /upan, rodzaj d=ugiej sukni z rozci"tymi r"kawami ]tzw. wylotami\, spinanymi zwykle na plecach.w"g. köntös ]suknia\.

kontuzja st=uczenie.kontynentkontyngentkontynu-acja(owa:¢konura psia buda, cha=upa,

sza=as. ros. konura.konwalia Convallaria majalis,

ro>lina z rodziny liliowatych.staropol. =anuszka.ang. lily of the valley,ros. landyw-=andysz.

konwenanskonwencjakonwent 1. zebranie cz=onk[w

uprawnionych do g=osu; zebranie, zgromadzenie zakonne, 2. og[= zakonnik[w, dom zakonny, zakon, monaster, klasztor.staropol. 1400 prziorano xandzu opathowi y conuentu tineczskemv ]tynieckiemu ¯ Tyniec\,1432 przeor y conventh clastora]wg Ss 1953& clast}r|ora, autorzy R wstawili\, s konuentem ˘ conuent, conventh, konuent –

og[= zakonnik[w lub zakonnic w danym klasztorze, dom zakonny.

staropol. 1399 s convenczkego,y conuenczskich dzedzin,1440 conuentskey ˘ convenczky, conuenczsky, conuentsky –

konwencki, konwencski, nale/'cy do konwentu ]zakonnik[w\.

†konwers braciszek zakonny. staro-pol. 1425 cunwirzsz – kunwirsz.p[{nogr. monachos ˘ p[{no=ac. monachus ˘anglosas. munuc ˘>redniow. ang. munec ˘ang. monk, franc. moine, ros. monax-monach ¯ gr.,hernec-czerniec.

konwikt†konwisarz rzemie>lnik odlewaj'-

cy naczynia z metalu, rzadziej dzwony i bro<; ludwisarz. ˚kocielnik.¯ can ]puchar, pojemnik z metalu na p=yny, ang. a cup, container\ % niem.

giesser ]odlewnik, franc. fondeur, ang. founder, smelter ¯ smelt ^ topi:, wytapia: metal\; WG.staropol. 1498 convissar.ang. smelter ¯ smelt.

konwulsjakonieczn-y(o>:ko<, kon-ik(nno(nica

¯ staro=ac. commoinos ]dzielony przez wszystkich lub wielu; tak u/ywany\, dzi> ang. common.1. wielki ˘ ko< % zdrobn. niec ˘

koniec ]cz=onek, pr':, ma=y, m"ski ¯ ma= – m'/\ ˘ nazwisko Koniec-polski ]Wielkopolski\, Oro< ]wielki ko<\, wa=ko< ]wielki le<\ ¯ wa= ^ le< ^ ziemia % ko<]wielki\, t=um. od ty=u.odpowiednikiem islandzkie th]wielko>:\ % or ]ko<\ ̆ ¢thor ]wiel-ki\, th ˘ ang. thick, thin, depth,

2. Equus caballus, zwierz" ss'ce, jed-nokopytne, ro>lino/erne, poci'go-we i do jazdy na nim, jak osio=, zebra ˘ konik ]np. szachowy\,

3. przyrz'd gimnastycznydo :wicze< w skokach.

˚konik, koniczek ]ma=y ko<\.s=owotw. pokr. lub poch. gon, go< ^ ko< ]KG\ ^ p"d ^ ]w\ lot ]szybko\˘ goni: ^ p"dzi:,o(wy(za•gon ^ o(wy(za•p"d, i inne,p"dzi:, goni: bimber – ulatnia:, destylowa:, ˚goni:, gonitwa, destylacja.staropol. 1386 vkradzoni kone ]\, 1387 kone pobral ]zabra=, po ^ za\,1387 kone, 1388 kone wroczicz; koni, 1391 kon; koni ne wedzoni, koin, 1394 o kon, 1391 pobracz... coni, 1391 kon y odzene; kon, cona, nie vkradl... koni, 1393 zayøli kone, 1394 vsøl cony, 1396 sobe kona... swoy kon, 1396 kone; s konem, 1398 kone pobrani, 1399 quon; koynmy, 1399 szwimi conmi, 1400 vrznøla cona, ten conn, cony, na conoch, iaco con, s conem, daw cona, 1403 ti kone, s quona, konya, dwa cona, 1420 dwoye cony, 1423 troye cony, 1440 cabellos albo kony, 1441 tich kony; konye; na konyech przyby-egly ˘ kon, con, quon –1. ko<, Equus caballus L.,2. dziki ko< – wielb='d,

Camelus dromedarius L.Latopis 1116 komon;-komo<,s=aw.-ros. kon;, wo=. 1289 kon; ego zastr≠len= bys ]ko< jego ustrzelon by=\, konei]koni\, konex ]koniach\, ko-n;nik= ]konnych\, konniky]konnych\, kon[wπi ]koniuchy\,mazur. kon; ¯ s=aw. kon;,kon[x.ukr. wa=ach ]kastrowany ogier; ko<\.staropol. 1426 za skodø konszkø;


xkonskyego; kopita koynska; do broni konskey; ku bronye konskey; stada owcza y koza ]kozie\, y konska ˘ konszky, konsky – konia

dotycz'cy, zwi'zany z koniem.staropol. ca 1500 czyn konsky – rz'd,

uprz'/ na konia, oporz'dzenie.staropol. 1462 mlyna thego konsky-ego nye dzyrsza w szasthawye we czthyrdzesczy kop ̆ mlyn konsky –

m=yn poruszany si=' ko<sk', koni.staropol. biedrnik, mi"tka, ogon, szczaw. szczawik.

†ko<czaty ostro zako<czony,spiczasty.staropol. ta korona byla vczynyona s czyernya ]z ciernia\ morskyego, ba-rzo konczatego y sylno ostrego.ang. pointed, sharp-pointed, ros. ostrokonehnyj-ostrokonecznyj.

ko<czy: 1. doprowadza: do ko<ca,2. by: na wyczerpaniu, zu/ywa: si",3. by: na uko<czeniu, by: bliskim

zako<czenia.ko<czy: si" –1. by: ko<cem, kresem, granic',

urywa: si", zako<czonym by:, zatrzymywa: si", przestawa: na czym,

2. by: na wyczerpaniu, zu/ywa: si",3. by: na uko<czeniu, bliskim

zako<czenia by:.staropol. konczi szya ˘ konczicz –

ogranicza:.staropol. konyczenye ˘ko<czenie – koniec, kres. =ac. finis, terminatus.staropol. do(s(u-ko<czy:, sko<-cze:, doska<cza:, sko<cza:,dzi> dodatkowo& za(wy-ko<czy:.

ko<-czyna(cowy(c[wka(czy:˚ko< ˘ koniec ]cz=onek\.ko<czyna – narz'd ruchu kr"gowc[w.

†koopertura pergaminowa, mi"kkaobwoluta ]ok=adka\ ksi'/ki.staropol. ca 1500 kooperthur' operimentum, opertorium .¯ p[{no=ac. cooperatus ]$\.ang. cover page, book-jacket.

kopa 1. 60 sztuk czego,2. z=o/one w stert" siano, s=oma,3. zaokr'glony, kopulasty wierzcho-

=ek g[rski.staropol. 1415 polthori kopi powro-sow, 1420 pancz kop ]pi": k[p\,1429 poltrzecze copi scot przez ¢pyøczorga ]2,5 kopy byd=a rogate-go bez pi"ciu, czyli 145 sztuk\,1437 paynczdzezant cop drzewa,1437 przesz dw kopu... nye zapral gualtem, 1478 y dw kopu bydla rogathego ]w Ss 1953 4,5 kolumny cytat[w\˘ kopa –1. liczba zawieraj'ca 60 sztuk

}wg. Ss 1953& miara ilo>ci zawie-raj'ca 60 sztuk; ilo>: nale/y do

niepoliczalnych, J.D.|.2. st[g zbo/a lub siana, 60 snopk[w,3. jednostka pieni"/na zawieraj'ca

60 groszy srebrnych; pieni'dze w og[le.

ang. three-score, ros. kopa-kopa.kop-a(iec g[rka, cho=m ]che=m\.

kopiec – pag[rek, trasa kopna – pokryta zaspami >niegu.niem. koppe ]wierzch(=ek, sto/ek\,staropol. kopiec – wzg[rek, wzniesie

nie, najcz">ciej sztucznie usypane.ang. threescore ]3 razy 20; 60\, ros. kopa-kopa. ˚kopica.

kopa-:(lnia1. wierzga:, kopyto,2. ziemi", d[= ˘ kopalnia,3. gmera:, grzeba:, przetrz'sa:,

przeszukiwa:.ros. kopat;, kopasq.staropol. gruba ]kopalnia\,staropol. kopacki, kopacski –1. z kopaniem zwi'zany,2. dot. kopaczy.staropol. o(pod(po(prze(przy(roz((s(u(w(ws(wy(za•kopa:.«kopa:» s=owotw. zwi'zane z«ko<czyn'», ko % pal ^ ko % niec.staropol. copacz, kopacz –1. robotnik zatrudniony przy pracach

ziemnych, wykopowych,2. r"bacz w /upie solnej,3. grabarz, grzebi'cy zmar=ych.staropol. kopa-:(nie –1. o zag="bieniu w ziemi& dr'/y:, /=o-

bi: rydlem, kopaczk', robi: za-g="bienia,

2. wydobywa:, wygrzebywa:,3. karczowa: zajmuj'c teren pod

upraw", ry:,4. prze-k=uwa:(bija:.staropol. kopanye, copane, cop-pane –1. wykopywanie, robienie zag="bie<

w ziemi,2. wykopywanie, wybieranie ziemi, 3. karczowanie lasu pod upraw",4. uderzanie, zadawanie cios[w nog'.1428 kopanye, 1426 copana, 1386 copane, 1399 coppane, staropol. kopanina, kopanyna,copanina – karczowisko wzi"te

pod upraw", nowina.staropol. kopanka – niecka.staropol. o(pod(po(prze(przy(roz((s(u(w(ws(wy(za•kopa:.starofranc. diguer ]wykopywa:, prowadzi: wykopaliska\,>redniow. ang. diggen,ang. dig ]narusza: lub usuwa: ziemi" szpadlem lub innym narz"dziem, r"ka-mi, pazurami, =apami, pyskiem, itp.\, ros. kopat;-kopat, ryt;-ryt; tolhok-to=czok, udar-udar.

koparka maszyna do kopania gruntui =adowania ziemi, gruzu, na >rodki transportowe.

ang. steam shovel ]szufla na par"\.†kopanina karczowisko wzi"te

pod upraw", nowina.†kopanka niecka.kopci-:(uch(uszek†kopczy: sypa: kopce graniczne.

staropol. 1466 kopczycz,1468 kopcicz.

†kpoczyzna rodzaj daniny sk=ada-nej w snopach ]kopach\ zbo/a.staropol. 1447 s kopczysny, cop-czysna, kopcziszna, copcziszna ˘ kopczysna, kopcziszna, copczy-sna, copczisna.

kope: osad z sadzy.staropol. 1437 copecz, kopecz –

osad z dymu, sadza.=ac. fuligo. anglosas. i >redniow. ang. sot, pokr. >redniow. holend. soet ]o podstawo-wym znaczeniu «co osiada»\,ang. soot, black, ros. sa'a-sa/a ]sadza\.

koper przyprawa.niem. kupfer.staropol. kopur, koprz, siedem nazw botanicznych&1. Anetum graveolens L. –

koper ogrodowy,staropol. 1389 copr,1419, kopr,- kopr ogrodny ]1484& ogrodni\,- kopr polski ]1460& Polsky\,- kopr swojski ]1437& swoyski,

ca 1465& schwoysky,ca 1500& svoyski\,

2. Foeniculum vulgare Mill –koper w=oski,staropol. 1460 Wlosky kopr,

3. Anthemis cotula L.staropol. 1419 kopr amarusca, 1472, gluchy kopr amarusca,

4. Peucedanum palustre Moench,5. Dausuc carota L. silvestris –

psi kopr, marchew ]dzika\,6. Laserpitium latifolium L. –

>wini kopr, koprz,7. Torillis anthriscus Bernh. –

wszywy kopr,staropol. ca 1465 wszyvy copr peucedanum,

franc. aneth, anglosas. dile,>redniow. ang. dille, dylle, ang. dill, staroros. kopër=-kopior.

†koperek bot., koper ogrodowy,Anetum graveolens L.,staropol. 1478 koprek anetum.

koperta papierowa ochrona listu,przeznaczona na adresy& odbiorcy i nadawcy, oraz znaczek pocztowy.co` ]razem\ % =ac. pertinere ]wyci'g-n': i inne, trzyma:\ ˘ ital. coperta;=ac. pertinere ˘ starofranc. parte-nir, >redniow. ang. partenen,ang. pertain,ros. prinadle'at;-prinadle/at]przy(nale/e:\, kasat;sq-kasatsja.


xstarofranc. enveloper ˘ franc. envelopper ˘ franc. enveloppe, ang. envelope ]koperta\,ros. obërtka-obiortka.wsp[lne per]t\ bert, PB.

†koperwaser, koperwoserkoperwas miedziany siarczanmiedzi, atramentum sutorium,CuSO

4, lub Cu

2SO

4. ˚mied{.

¯ =ac. cuper % waser ]kwas\ ¯ niem.,=ac. cuper, cuprum ¯ gr. Kyprios.staropol. 1437 coperwasser dragantum, 1472, coperwasser atramantum viride. =ac. atramentum sutorium.˚kopruch.

†koperwa bot. pokrzywa zwyczajna.Urtica dioica L.k•oper•wa k•rapi•wa, koncepcji 010& Kropiwnica Koprzywnica.staropol. 1472 koperui veliki urtica, urtica magna. franc. piquer, irriter, anglosas. netele, pokr. niem. nessel,>redniow. ang. netle, netel ˘ang. nettle, ros. krapiva-krapiwa.

1. kopia}kopja| rodzaj k=uj'cejbroni na drzewcu osadzonej na drzew-cu, u/ywanej przez jazd" zachodnio-europejsk' do ko<ca XVI w., przez husari" polsk' do po=owy XVIII w.staropol. 1451 s kopyamy; i iako kopye w bokv, 1468 tres hastas albo kopye; kopyye, vlocznye; nye bylacz kopya albo vlocznya ˘ kopya, kopyya ]kopija\ –

w=[cznia, ˚kopia,=ac. hasta, lancea, franc. la pique, lance ]kopia\,anglosas. i >redniow. ang. spere,ang. spear ]w=[cznia\, lance ]lanca\, kop;ë-kopio ]w=[cznia\.

2. kopia}kopja| wierny odpisorygina=u.staropol. kopya ]odpis\.=ac. exemplar descriptum,>redniow. =ac. copia, franc. la copie ]kopia-odpis\,starofranc. i >redniow. ang. copie,ang. copy ]wierny odpis\, staroros. kopπq-kopia ]odpis\,staroros. spisok=-spisok ]odpis\.

1.kopica kopa ]siana, zbo/a, itp.\.staropol. 1471 stogy et copiczas.=ac. cumulus, acervus,niem. koppe ]wierzch(o=ek, sto/ek\,ang. pile, haycock ]st[g siana\, ros. kopna sena-kopna siena.

2.kopica bot. babka lancetowata,Plantago lanceolata L.staropol. ca 1465 kopycza.

†kopic-a(e(zki babka lancetowata,Plantago lanceolata L.staropol. 1419 kopicze lingua agni, 1437 kopicze lanceola, 1472 kopicz-ki lanceola, plantago minor.

†kopi: sk=ada: siano w kopy.staropol. 1456 fenum furcaverunt albo kopyli super prato.

kopiec ˚kopa, kopka.staropol. ]1362, 1375, 1390\ copce,1388 kopcze, 1391 szescz copczew, 1393 sipal copcze, 1397 copcze; ty kopcze y pol yeszora ]te kopce i p[= jeziora\, 1398 copczi pocz'ti sna-monowacz; copcze, u ostatecz-nego copcza, 1398 dwa copcza, 1398 kopecz, w Ss 1953 3 kolumny cytat[w ˘ copecz, kopecz –

wzg[rek, wzniesienie, najcz">ciej sztucznie usypane.

=ac. parvus collis, cumulus,ang. hillock, mound, ros. xolmik-cho=mik, kohka-koczka.

kopja, kopia lanca, spisa, drzewiecz metalowym, ostrym ko<cem, w=[cz-nia, sulica.staropol. 1397 Ramsz vderzyl Ma-czeya trzycrocz w licze y kopy}m| w lep ]w =eb\, 1466 anim copiya}l| dal, ani gim ranon ]anim d{gn'= – go – kopij', ani go rani=em\,1419 kmecza gego copigem zaklol ]zak=[=\, copye, drzewo ]drzewiec\ certanea; kopyge ]kopija\, kopy-gym; kopye ]lancea\; kopye ]has-tam\, kopya ̆ copiya, copye, kopy-ge ]g ^ j ˘ kopije\, ˚kopia,staroros. kop;ë-kopio,=ac. i starofranc. lancea,>redniow. ang. launce, lance,wo=. 1289 Danil= 'e vbode kopπe svoe v rat;nogo. izlomivwou 'e sœ kopπ[. i ábna'i meh; svoi ]Dani= tak wbi= kopi" sw' w konnego, z=a-mawszy tak – w ten spos[b – kopi", obna/y= miecz sw[j\.

†kopijni-k(czy, kopiejni-k(czy,kopienni-k(czy, kopini-k(czy,kopinniczy je{dziec uzbrojony we w=[czni", kopnik.staropol. kopynyk, 1471 kopynyczy; sbroia copynycza, sbroya spelna kopynycza, 1493 equis hastariis albo kopynycze; 1495 w kopyny-czey sbroy zvpelnyey, 1495 vkazal kon kopylnyczy, 1497 w kopyny-czey szbroy zvpelney szchvlycz' ]z sulic'\, w kopynyczey szbroy bez barthv; w kopyeyczey szbroy z wloczny', 1499 kon... kopynnyczy, sbroya kopynycza ˘ kopynyczy.staropol. kopynyk, ]1474$\ albo copyennyka, ca 1500 kopyennyk hastifer – kopijnik, je{dziec uzbrojony

we w=[czni".staropol. 1437 copnik hastiferus,XV w. copniczy lencearii ˘ copnik

– kopijnik.†kopka ˚kopiec, kopczyk.

staropol. 1420 de terra sypavimus copky ˘ copka.

=ac. ]parvus\ cumulus,ang. hillock, mound, ros. xolmik.

kop-n':(yto wierzgn':.†kopnik kopijnik, je{dziec uzbrojo-

ny we w=[czni".¢koprina jedwab.

staroros. koprina-koprina,ros. welk-szelk.

†kopruch koperwas miedziany,siarczan miedzi.staropol. XV w. copruch vitreolum.

†koprzyk koperek.kopulacja sp[=kowanie, wsp[=/ycie

p=ciowe. Czynno>: prowadz'ca w do orgazmu i w ko<cu do rozrodu poprzez systematyczn' kopulacj". W ka/dym j"zyku ma swoist' nazw" i w ka/dym s=owo to jest wulgaryzmem. ko ]razem, wsp[=`\.=ac. co•pula ]para\ ˘ copulation,=ac. copula ]para\, starofranc. cople,>redniow. ang. i ang. couple ]para, wszystko co zobowi'zuje, ='czy dwie rzeczy razem, wi'/e, chwyta, spina, lub ogranicza; ogniwo, wi"{, zwi'zek, kontakt; zobowi'zuje w fizycznym znaczeniu i przeno>ni, w fizycznym – obj"cie si" ramionami obu stron\.przestawienie co•pula ˘ co•uple.=ac. copulatio ]kopulacja\ ˘ ang. copulation ]kopulacja\;=ac. copulatus ]z(po-='czenie\ ˘p[{no=ac. copulativus, franc. copulatif, ang. copulative.

kopu=a sklepienie o kszta=cie czaszy.ital. ¯ =ac. zdrobn. cupula¯ cupa, ang. cupola.

†kopyd=o kopyto szewskie; blok lubforma o kszta=cie ludzkiej stopy, u/y-wana przez szewc[w do robienia lub naprawy obuwia, but[w. staropol. ca 1455 kopydlo formale,=ac. forma sutoria, franc. la forme]de souliers\, embouchoir ]de bottes\, anglosas. l≤st ]but\,>redniow. ang. laste ˘ ang. last, ros. kolodka-ko=odka.

†kopy=ka bot. Ruscus aculeatus L.staropol. 1472 kopylki spina rega-lis ˘ kopylka.

†kopystka drewniana =opatkado mieszania.

†kopy-tnik(lnik(dlnik(tlnikbot. kopytnik pospolity,Asarum europaeum L.staropol. XIII w. copitnik azara, bacara, 1419 copithnyk azarum, gariofulis agrestis,1437 copithnik asarus, vulgago,ca 1455 kopythnyk labulatus,ca 1465 copythnyk asarus.ca 1465 copytnyk labrutaca ]\1472 kopithnik azarum, vulgago,1778 kopythnik iuniperus,1481 kopitnik asareus


x1484 kopithnyk azarum, asarum, kopydlnyk, kopydlnik, copidlnik, copytlnyk.

kopyto rogowe zako<czenie nogikonia.staropol. kopita koynska, 1471 kopitho ungulam; kopita ungulas, XV w. kopyto vngula, ca 1500 vngula kopytho animalium; swyerz'cze kopytho vngula, ca 1500 gdy ko-pytho leszye od nogy ˘ kopito, kopitho, kopyto, copitho –wg Ss 1953&1. racica zwierz"cia }racica jest roz-

dwojonym kopytem, u krowy, wg mej wiedzy; ale niegdy> tak by=o|,

2. odbicie kopyta lub racicy w ziemi,>lad,

3. kopyto szewskie& drewniana formastopy.

†kor ˚ch[r.1. grupa >piewak[w w ko>ciele,2. cz">: ko>cio=a gdzie oni >piewaj',3. ka/da grupa >piewak[w i ta<cerzy.gr. choros ]taniec w kszta=cie kr"gu\,=ac. chorus, starofranc. cuer,>redniow. ang. quere, ang. choir,ros. xor-chor, kliros-kliros.

kor-a(nik(ze< wzd=u/prze]k\•kora ^ w po•przek ^ zapora,korabl ]statek\.s=owotw. pokr. korze< ]kore<\, sk[ra.

†korab statek, okr"t; =[d{. ˚korabl.¯ gr. karabion ]rodzaj galery; pojazd wodny nap"dzany rz"dem wiose= i/aglem\ ˘ s=aw. kora ]wzd=u/\; przezprawos=awn' Ru> do >redniow. Polski,tak/e mog=oby by:&dun. køre % ang. able –mog'cy je{dzi: ]wod'\,jak ang.-dun. hybryda kogut, ale ostatnie troch" naci'gane.ros. korabl;.staropol. 1237 corabe, 1413(14 koga albo ¢koryap carrabus,1450 cum coraby; naczinil bil Iozaphat korabyow na morze; na korabyoch, 1455 korapy carina; w korabyech in ratibus, korab clas-sis, corabye naves, korab trieris, corabyewye naves, przodek ko-rabya, albo korab; ]o Arce Noego\ a ti vczyn sobye korab ]arcam\ s drzewa heblowanego; wyrzch tego korabyu; wnydzesz w korab ]arcam\ y synowye twogy; 1471 skrzyny' albo korab archam; v korabyv ˘ korab, koryap, corab –1. statek, okr"t, =[d{, 2. tylko o biblijnej arce& skrzynia,

s=owotw. baz' «is, kra» ]woda\.A. Br¥ckner 1927& og[lnos=owia<ska po/yczka z gr. karabion }rodzaj gale-ry, po/yczka bardzo prawdopodobna, omal pewna, bo i IL, J.D.|.

†korabielnik moneta z wizerunkiemkorabia(koraba.

staropol. 1475 corabyelnyky sicut duo floreni.

¢korabl ros. okr"t, statek. ˚korab.¯ gr. karabion ]rodzaj galery\ ˘s=aw. kora ]wzd=u/\.=ac. navis, ratis, carina, franc. vaisseau, niem. schiff ]okr"t\, fahrzeug ]statek\, anglosas. scip ˘ >redniow. ang. schippe ˘ ang. ship, vessel ]statek\ ¯ starofranc. ¯ =ac. ros. korabl;-korabl.

koral(owy zool. zwierz" i jegowapienny szkielet.staropol. 1472 koral corallus,1475 coral carolus – koral.staropol. 1493 item paczyerze, yedny koralowe a drugye bursty-nowe ˘ koralowy –

zrobiony z koralu lub korali.gr. korallion, =ac. corallum,hebr. goral ]kamyk rzeczny\,arab. garal ]kamyk\.

†korandr, korijander ˚kolender.korba r'czka do obracania.

niem. kurbe(l, =ac. orbi ]obraca:\.†korbacz ˚bicz, ka<czug, knut.†korbas bot. tykwa, Lagenaria vul-

garis Ser., jednoroczna ro>lina z rodzi-ny dyniowatych; owoc tej ro>liny.staropol. ca 1500 cucumer, ein kurbesz, cucurbita idem, korbasz vel b'nya ]bania\. =ac. cucurbita, starofranc. gouorde, gougorde,>redniow. ang.i ang. gourd, ros. tykva-tykwa.

†korczag korczak.†korczak kubek, kielich, czara.

staropol. 1424 korczak, 1437 ciphys albo korczaky, 1437 corczak cy-atus, 1441 argentum ciphum albo korczag; ligneum ciphum albo korczag, 1454 septem picarios albo korczakow argentos; kor-czak z wodø ]scyphum aquae\; korczakow zlotich, yeden szrebrny korczak, korczak they panyey; lyszky sz kypkyem za ten korczak yako lyszky, then korczak, then szrzebrny korczak szlusza; kufliky aut korczacowye arisce, ca 1500 korczak ciphus; korczak vel krzy-now ˘ korczak, korczag, KG.staropol. XV w. korczagowy ora calicis – dotycz'cy korczaka.=ac. poculum, scyphus, calix, franc. coupe, jatte; vase, calice, anglosas. cuppe,>redniow. ang. i ang. cup,niem. becher, schale; tasse; kelch, ros. hawa-czasza, kubok-kubok.

korci trapi, dokucza, sw"dzi mnie,popycha ku.

korczak czasza, kubek.¢kord(elas miecz kr[tki, prosty.

staropol. 1279 gladium vel cultel-

lum, quod vlg. kord, 1430 kedi na myam corda dobil ]kiedy na mnie korda doby= – wyci'gn'=\, 1432 cultellum cord... restitut liczem, 1438 gladium, cultellum albo kord magnum, 1443 Pyotr nye wzyal Micolayowi corda syl'; o wy'czy ]wyj"ciu\, myecza albo corda w sz'dze; corth wy'l alybo myecz ]cultellum vel gladium\, 1450 Philipp ne zaczal ]zaci'=\ Thomka cordem we glowa, 1451 conya, corda, myecze ]miecza\, ostrok y sszodla nye wrocil pozyczonych;ludzye... myecze kordy wyymo-waly ˘ kord, cord, corth.staropol. 1471 kordzyk – kordzik,

ma=y kord.pers. kard ]n[/\, w"g. miecz, n[/;holend. kortelas, ital. cortelas. pol. kordelas, miezykordia ]rodzaj szty-letu do dobijania rannych\. Mo/e mie: zwi'zek z =ac. cor(dis ]serce\.

kordon sznur, lina.gr. chorde, =ac. chorda, starofranc. i >redniow. ang. corde, ang. cord.

korek hiszp.-arab.al-corque.

†korijander, korandr ˚kolender.¢korm karma, jad=o; utrzymanie;

uczta, go>cina.staroros. korm-korm, k=rm-korm,ros. pi]a> rod podati, so-der'anie> pir, ugo]enie.˘ staroros. kormyxatisq-kormychatisja ]karmi:\,ros. kormit;sq-kormitsja.

korkoci'gang. cork-screw, ros. wtopor-sztopor.

¢kormilec opiekun, wujek,wychowawca.Latopis 1116 kormilec=-kormilec.

¢kormychatisja karmi:, ˚korm.staroros. kormyxatisq.

¢korn anglosas., >redniow. ang. iang. corn ]ziarno\, pokr. niem. korn]ziarno, /yto\ ̄ got. kaurn. Korniszon ¯ franc. cornichon ]ma=y, niedojrza=y og[rek zmarynowany w occie\.s=aw.-pol. orny ¯ or ]ko<\ ˘ ora:, s=aw. orati, ros. orat;.

†kornel min. czerwona odmianachalcedonu, kornalin.staropol. 1472 cornel kornelius. =ac. caro, carnis ]mi"so, cia=o\ ¯cornelian; ang. carnelian ]uprzed-nio cornelian.

kornet 1. nakrycie g=owy si[strzakonnych zwykle w formie du/ego, nakrochmalonego czepca, 2. najni/-szy stopie< oficerski w kawalerii, odpowiadaj'cy randze chor'/ego piechoty, lub oddzia= jazdy, kawale-rii; we Francji XVI w. – kwadratowy


xsztandar oddzia=u lekkiej kawalerii, oficer nosz'cy ten sztandar.=ac. cornu ]r[g\ ˘franc. cornette ]ro/ek\,ros. kornet ]kornet\.

kornet instrument d"ty blaszany,rodzaj tr'bki o wysokim, piskliwym tonie, piszcza=ka z rogu.=ac. cornu ]r[g\ ˘ital. cornetto ]ro/ek\,ros. kornet ]kornet\.

kornik zool. chrz'szcz dr'/'cychodniki pod kor' drzewa lub w samym drzewie.staropol. drzewotocz ]$, by=obyAnobium pertinax L.\.wg s=ownika ros.-franc., insekt&franc. capricorne ]wsp[lne korn\,staroros. drovos≠k=-drowosiek, ros. drovosek-drowosiek. ˚drwa.

korniszonfranc. kornichon.

korny ¯ korzy: si", ˘ pokorny.koromys=o nosi=ki do konewek.koron-a(owa:(owanie co> za-

krzywionego, lub zgi"tego, wieniec.staropol. isbicz on coronø krole-fstva nebeskego byl szasluszyl;wstawil ies na ¢glowo iego coronø od kamena drogego,XV w. w koronye, regali; koronø wloszy na glowø; wszøw Dauid koronø ]coronam\ zlotø z glowi; wstawyly nayn koronø, s korona-my; ya sz krola korona semkna, bissowa byala korona cidarim;korunye albo v cronye, koruna biskupya cidaris, byszkup w ko-runye, ca 1500 koron' na glow' wloszyl; o tey koronye stoy tako pyssano; przez koron' zlotha,1453 korvna; korona, corone coroni viczaszstwa ]zwyci"stwa\, spadla korona glovy naschey ˘ korona, koruna, korvna, corona –1. uroczysty ubi[r g=owy, oznaczaj'-

cy wysok' w=adz", dostoje<stwo, albo uznanie i chwa=" ]korona kr[lewska, mitra biskupia, wieniec\,

2. ozdobne zwie<czenie, obr"cz,listwa ozdobna np. z koronki metalowej,

3. kr[lestwo. gr. korone, =ac. corona,>redniow. ang. croune, corune, ang. crown, staronord. ]isl.\ kruna, korona,wo=. 1289 korounou ]koron"\, ros. korona,` kr[lewska – pier>cie< wykonany ze z=ota, ozdobiony ornamentami inabity drogimi kamieniami.˚Stepan, Stefan.

¢koronka – bot.1. Polytrichum commune L.,2. z=ocie< w=a>ciwy,

Chrysanthemum leucanthemum.staropol. ca 1465 korunky ffenum tectoris, ca 1500 korvnky fenum tectorum ˘ korunka, korvnka.=ac. laquesus, starofranc. laz, las, >redniow. ang. las, ang. lace,ros. kru'evo-kru/ewo.

¢korosta gr[b.staroros. korosta-korosta,ros. grob-grob.

korow[d taniec ]sznurem ludzi\,poch[d ]/a=obny\.

korporacjakorpulentn-y(akorpus kad=ub.korsak tat. korsak ]lis\.korsarz pirat.

=ac. cursarius ¯ cursus, cursa]rajd\, franc. corsaire ang. corsair.

¢korsta, kersta gr[b, grobowiec.Latopis 1116 korsta-korsta, kersta-kersta.

†kortezyjanka prostytutka.ital. corte ]dw[r\ ˘ cortigiana]pierwotnie& dama dworu, p[{niej& prostytutka\, starofranc. courtisane,ang. courtesan, courtezan,ros. kurtizanka-kurtizanka, bludnica-bludnica.

†koruna korona.korupcjakorygowa:korytarz

=ac. corritorumkoryto pierwotnie – bodaj/e – /=[b.

s=owotw. pokr. koryto – kopyto.staropol. koryto – 1. pod=u/ne naczy-

nie drewniane, u/ywane do karmie-nia >wi<, solenia s=oniny, przecho-wywania produkt[w,

2. drewniany zbiornik w kszta=ciedu/ego koryta bez dna.

Stan w dniu 6 pa{dziernika 2015.

Dalsza cz">: wymaga uzupe=nie-nia o obszerniejsze cytaty s=ow-nictwa staropolskiego.Zamieszcz" j' po uzupe=nieniu.

W dalszej cz">ci niekt[re has=a, wybi[rczo, tre>ci d=u/szej lub trudniejszej, dla pogl'du. Moim ulubionym& «kwas», polecam.

kos-a(i:(iarz 1. narz"dzie do >cinania zbo/a i

trawy; d=ugie, lekko zakrzywione ostrze, osadzone na drzewcu,

2. cz">: maszyn rolniczych, n[/,bagnet,

3. dawn. d=ugie, splecione w=osy,warkocz,

4. wa= piaszczysty oddzielaj'cycz">ciowo zatok" od morza

¯ ukos ˘ pokos, pokot, ST, ukosi:]np. trawy\, s=owotw. pokr. sianokos,pokos ^ pokot, ST.staropol. ma kosza vysz, trawa szyeczye, przeth nyv nykth nye vczeczye, 1422 tres pennas galli ablo cossy cokothowe ˘ kosza, cossa – 1. kosa, 2. pi[ro.anglosas. sithe, sigthe,franc. faux, faucher,>redniow. ang. sithe, ang. scythe,isl. saka ]wyrz'dza: szkod", krzywd"; skaleczenie\.ros. kosa/r;-kosa(r,staronord. skatha ˘ >redniow. ang. scathen ˘ ang. scathe ]kaleczy:\,staropol. kosarz, kosiarz,kosiniec – kosiarz.ros. 'nec-/niec, ˘ do/ynki.ang. cradle scythe ]kosa z kab='kiem do podbierania koszonego zbo/a, trawy, by pada=y r[wno\.Nie mog" oprze: si" wra/eniu, /escythe ]kosa\ ˘ Scythia ^ Kossak ^Kozak ^ Kazachstan, stamt'd przy-byli na Ukrain", OA, ChK,podobnie ˚wikingowie ]vikings\.

kosaciec bot. Iris, irys, ˚kaczonek;4 r[/ne ro>liny w rodzaju kosa:ca&1. kosaciec, kosaciec polny, wodny,

Iris pseudo acorus L.staropol. ca 1465 cossaczyecz gladius,

2. kosaciec modry, Iris Germanica,1419 cossaczyecz gladiolus agrestis, acorus,

3. kosaciec bia=y, Iris Florentina L.1486 koszaczecz byaly ireos, iris,

4. czerwony kosaciec, Gladiolusimbricatus L., gat. mieczyk[w.1486 czyrwony koszaczyecz, acorus, i

5. bia=y kosaciec, grzybienie ]lilie wod-ne\ Nymphaea alba L., 1478 bialy koszaczyecz, grzybye ireos.


xkostrzewa bot. chwasty zbo/owe

z rodziny traw,1. /ycica, stok=osa,

Lolium temulentum L.staropol. ca 1500 kostrzev', kakol lolium, kostrzewa albo k'kol,

2. kostrzewa, Panicum crus galli L.staropol. 1460 kostrzewa er-bium, 1464 kostrzewa lolium,ca 1465 kostrzewa erbum,1472 kostrzewa pirina,ca 1500 koszthrzeva erbum.

1. koszt(owny(owno>:(owa: cen-a(ny(no>:(i:.ang. cost, =ac. constare ]sta: razem; ‘za wszelk' cen"» ̂ ka/dym kosztem\ ˘ costare, ang. cost.staropol. XV w. psszy lowcze wy-'czey kostvgya ]plus constant\, nyszly... uzythku nosz'; gedno mussy mv szyy' kostovacz ˘kostovacz – wydatku wymaga:,

koszty poci'ga:, albo utrat"r[/nych warto>ci.

r[/ne ]sic#\ od kosztowa: ¯ kosta.staropol. ca 1428 costowno con-stabit ˘ costowno – drogo,

kosztownie, za wysok' cen".staropol. kostownoscz valor –

kosztowno>:, warto>:, cena.staropol. cosztowne, costowne, kosthowne, kostowny –

wiele kosztuj'cy, wymagaj'cykoszt[w, drogi, cenny, zbytkowny.

2. kosztowa: pr[bowa: dla zbada-nia smaku, na j"zyk bra:, troszk".staronord. ]isl.\ kosta ]pr[bowa:, ang. to try\,staropol. kosthowacz, kostowacz –

r[/ne ]sic#\ od kosztowa: ¯ cost.

†kosztywa=, kostywa= cztery nazwy botaniczne&1. Cynoglossum officinale L.,

staropol. 1437 costival,1460 kosthywal consolida alba,

2. Symphytum officinale –czarny kostywa= lub kosztywa=,/ywokost lekarski,staropol. 1419 czarny kostyval barba hrycina, 1437 czarni costival consolida maior,

3. Saussurea Lappa Clarke,staropol. 1437 costiual costus,

4. Plantago maior L. – babka zwy-czajna.staropol. 1478 costhywal arno-glossa, plantago magna.

ko>: dos=. krzyw.1. twarda tkanka barwy bia=ej,

jedna z cz">ci szkieletu ludzi i zwierz't,

2. ko>: pacierzowa – kr"gos=up,3. z"by s=oni, hipopotam[w u/ywa-

ne na ozdobne wyroby,4. ko>: niezgody – pow[d jej,5. z ko>ci czyjej – autentyczny

potomek6. czu: b[l w ko>ciach – odczuwa:

zm"czenie,7. porachowa: ko>ci – pobi: kogo

dotkliwie,8. stawa: ko>ci' w gardle –

stawa: si" nie do zniesienia,9. do ko>ci, do szpiku – zupe=nie,

do g="bi, na wskro>,10. psia ko>: – z=o>: /e napotkany

problem niezwykle trudny do rozgryzienia, przesz=o na rodzaj lekkiego przekle<stwa,

11. osoba przy ko>ci – t"ga,12. ko>ci – zw=oki, prochy,13. ko>ci – gra sze>ciankami,14. ko>ci zosta=y rzucone – sta=a si"

rzecz nieodwo=alna; zapad=a osta-teczna decyzja, “rzek= m'/ rzu-caj'c chud' /on"& ko>ci zosta=y rzucone”.

s=owotw. pokr. o>:, ko>cisty, kostny, pako>: ]krzywo, przeciwie<stwo do prawdy – prostolinijno>ci\,u¶kos – krzyw¶o,po¶kost – po¶krywa,ale nie ko>ci[= ̄ kostel ̄ castle, castel ¯ =ac. castellum ¯ zdrobn. castrum]zamek, budowla obronna, fort\.¯ gr. osteon, ST ˘ ÍÇ, franc. un os, ]o>:\ une arete,]s=oniowa\ ivoire, ]do gry\ le de a jouer, anglosas. ban,>redniow. ang. bone, boon,ang. bone, ]do gry\ die, ]s=oniowa\ ivory, ]niezgody\ bone of conten-tion, ros. kost;-kost, ryb;q kost;-rybja kost ]o>:\, slonovaq kost;-s=onowaja kost, igral;naq kost;-igralnaja kost.wo=. 1289 i vs≠x kosti tou†le'at; ]i wszech ‘ko>ci’ – prochy, zw=oki – tu le/'\, kost; borodna≥ peregnila bœwe ]ko>: brody przegni=a by=a\,mazur. kosti ]ko>ci\ ̄ s=aw. kost;.

krn'brny nie daj'cy sob' kierowa:,niepos=uszny, uparty, przekorny, niesforny, niegrzeczny.serb.-s=aw. pochodzenia&krn ¯ ang. curb ]1. =a<cuch lub pasek wok[= dolnej szcz"ki konia, przymocowany do w"dzid=a, wstrzy-muj'ce go za poci'gni"ciem lejc, 2. wszystko co powstrzymuje, hamuje, kontroluje, 3. narzucony zr'b, zasi"g pracy, ang. framework, 4. podniesio-

ny margines wok[= lub wzd=u/, do wzmocnienia lub ograniczenia; pol. kraw"/nik\ %brny – wojuj'cy ¯ bra<,po='czenie «krn» z «brn» – obie trudne do wym[wienia, wyda=o liczne formy pisowni&staropol. XV w. crrnøbne,1447 kr'brny temerarius; kn''brzny, kn'brznego ]rebel-lem\, 1484 zly albo krn'brny ]incorrigibilis\, XV w. krnabrny; w krnabrna, ca 1500, crabrny ˘ kn'br-nie(no>:,kn'brz-nie(ny(no>:,kr'brn-ie(o>:(y,krn'bro>:, krn'bn-ie(y,krz'brn-ie(o>: –

zuchwale, bezczelnie; uparte niepo-s=usze<stwo, buntowanie si", bez-czelno>:; hardo>:; niepos=uszny, oporny, buntuj'cy si", zuchwa=y.

=ac. arrogans, insolens,protervus, rebellis, franc. altier, arrogant,ang. arrogant, rebel, mutineer;refractory, intractable, ros. vysokomernyj,buntov]ik, mqte'nik.

kozio= s=owotw. pokr. sio= SZ,staroros. mjsc. Kozielsk.staropol. kozlow ]koz=[w\, s cozli]z koz=[w\, weszmyczye kosla za grzech ]we{mijcie koz=a za grzech\, kozel, kozyel, koziel, kozell˘ koziel, OE –1. samiec kozy, Capra hircus L.,2. dziki, dziwoki kozio=&

jele<, Capra ibex,3. koz=ek lekarski,

Valeriana officinalis L.,4. krokiew, cz">: konstrukcji dachu.franc. le bouc, anglosas. gat,>redniow. ang. goot, gote,ang. goat, buck, staroros. kozël=-kozio=.staropol. krew kozlowo picz ˘kozlowy – do koz=a nale/'cy,

z koz=em zwi'zany.staropol. koz=ow-y(e& jajce, jajko, m'da, mi"tka.staropol. 1437 cozopas dux enoy-cus ˘ cozopas – pasterz k[z. =ac. caprarius.

kozio=ek zool. i bot. nazwy.staropol. kozie=ek, kozie=k, ko-z=ek, kozie=kowy – kozio=ka do-

tycz'cy, z kozio=kiem zwi'zany.zoologiczne&1. Capreolus haedus – m=ody kozio=,

staropol. koszelka ]kozio=ka\,ca 1500 kozelek capriolus,

2. prawdop. ptak >piewaj'cyo >wicie, mo/e s=owik&Avis quaedam mane cantans fartasse luscinia.


xbotaniczne&1. Valeriana officinalis –

koz=ek lekarski,staropol. 1419 kozlek,1437 koslek; coslek, koszlek, coszlek, koszyelk, cozyelek,

2. Orchidearum sp. tuberis obovatis– gatunek storczyka,staropol. 1460 coszielky,ca 1465 kozyelky leporina;kozelky, koszelky, koszyelky.

krogul-ec(czy Accipiter nisus L.,ptak drapie/ny dzienny z rodziny soko=[w, z zakrzywionym dziobem, u/ywany do polowania.staropol. 1399 krogulecz,1427 yastrab albo dobri crogulecz,1435 krogulcza mu wschal;ysche mu crogulyecz wschal, 1446 crogulcza... wroczil ]wr[ci=\,1455 crogulczom, 1462 crogulcza, 1472 krogulecz nisus ˘ krogulecz, crogulecz, crogulyecz.franc. epervier, niem. sperber,>redniow. ang. sparowhawke ˘ang. sparrowhawk ]zwany tak od polowania na wr[ble; o kr[tkich skrzyd=ach\, ros. qstreb-jastreb.

kr[l(owa(ewna(ewicz(estwo((ewski(owa:(owanie(owy monarcha, m"ski w=adca narodu lub pa<stwa, zwanego zwykle kr[lestwem.staropol. krol(owa:(ewa:((owy(ewy(ewic, OE.staropol. krol – 1. w=adca koronowa-

ny, czy te/ w og[le panuj'cy,2. Trzech Kr[l[w – >wi"to Trzech

Kr[li przypadaj'ce na dzie< 6 stycznia.

staropol. krol-estwo(ewstwo((owstwo, krol-ewic(owic, OE –

kr[lewicz.staropol. v dworze krolewskym, czeladz krolevska, w dom krolevsky, krolevstvo, to czvsch krolevska mocz moya; yego krolevskye dostoyenstwo ˘krolewsky, krolevsky – kr[lewski,

dotycz'cy kr[la, jak kr[l.staropol. crolewska droga,krolewska gacz ]ga:\ –

publiczna droga, ga:.staropol. ksy'gy krolewskye,kxyagy krolewszkye ]krol Davyd, Szalomonovy, Iob, Iudyth – Iudyth nale/y do apokryfu St. Testamentu\ –

tytu=y ksi'g Starego Testamentu.staropol. 1395 na krolewskem ˘ krolowskye – kr[lewskie, ziemia

stanowi'ca w=asno>: kr[la.roku 1816& krol(ewski& o Michale Gli<skim 1505& „...serce krola i ma=ych dusz nienawi>: obr[ci= na siebie.” „...i nast"pcy krolewskiego Zygmunta

G=ogowskiego xi'/"cia... itd.”holend. koning, staronord. konungr,anglosas. cynig ]kr[l\, cynedom, cyningdom ]kr[lestwo\,>redniow. ang. kynge, ]kr[l\ ˘ang. king(dom ]kr[l(estwo\,ros. korol;-korol,korolestvo-korolestwo, czes. kral, Ø ^ A.¯ Karol Wielki Charlemagne 768–814, kr[l Frank[w, pogromca S=awian zachodnich.Kr[lowa – 1. /ona kr[la, 2. kobieta rz'dz'ca krajem. ˚kr[lowa.ang. queen ¯ staronord. kv≤n]kobieta\.s=aw. kral;, wo=. korol; 1227,mazur. kral;, korol;,ros. velikij knqz; – wielki ksi'/", terytorium knq'estvo, p[{niej ˚car ]caesar\.

kr[lik dos=. karlik ¯ Karol ˘ kr[l,ma=a podobizna zaj'ca.1. namiestnik kr[lewski zarz'dzaj'-

cy pewnym obszarem, l'dem,staropol. krolyk, krolik,

2. zool. kr[lik, Lepus cuniculus L.,1472 krolyk cumiculus,

3. w'/ bazyliszek, basiliscus angius,1471 krolika vanza reguli,

4. mysikr[lik, Regulus cristatusKoch., 1472 krolik regulus,

5. zool., ryba zwana konikiemmorskim lub p=awikokonikiem, Hippocampus antiquorum,1472 krolyk aculea,

6. bot. z=ocie< w=a>ciwy,Chrysanthemum leucanthemum,1472 kroliki coronaria maior,

franc. le lapin, >redniow. ang. rabette ]m=ody, ma=y kr[lik\,ang. rabbit; bot. and zool. names, staroros. krolik=-krolik.staropol. 1465 futro krolykowe,1475 pelliceam crolykovy,1492 koschky crolicoue,1493 koschky k}r|olykowy ˘ kroly-kowy, crolykovy, crolicouy –

ze sk[rek kr[liczych zrobiony. ang. made of rabbit leather.

kr[lowa 1. w=adaj'ca krajem, l'dem,kobieta, cz"sto /ona kr[la.staropol. kroleua, krolyowa,kroloua, krolewna. ˚kr[l,2. goryczka kropkowana,

Gentiana punctata L.staropol. 1472 krolewa genciana.=ac. regina, domina, franc. la reine, anglosas. cwen,>redniow. ang. quen, ang. queen, ros. koroleva, carica-carica ¯staroros. car;-car ¯ niem. Kaiser.

†kr[tce kr[tko, zwi"{le.

1. kr[tk-i(o ma=ej d=ugo>ci, mniej-szej od spodziewanej, oczekiwanej, przeci"tnej, nie si"gaj'cy celu ]do-s=ownie i w przeno>ni\;o mowie – zwi"z=y.staropol. 1471 s krothkem ogonem; 1471 krothky, XV w. krotky ˘staropol. krotky, Ø A –1. zawieraj'cy niewiele jednostek

wymiaru liniowego, czasowego, i innych, nied=ugi,

2. zwi"z=y.franc. breve; bref, court,staronord. skort, anglosas. scort, sceort, >redniow. ang. schort,ang. short; ortrot, czes. kratky,Ø ^ A,ros. kratkij,staroros. kratkπj-kratkij.staropol. krothko, kroczey ]kr[cej\,1420 krothko dzyeyalo –1. zwi"{le, w niewielu s=owach,2. z uszczupleniem praw,

niesprawiedliwie,3. {le, licho, marnie,4. d=ugo i kr[tko, kr[tko albo d=ugo

– w pe=ni, ca=kowicie, ilekolwiek.staropol. ca 1420 crothcoszcz,krothcosczy nye may'cz –

o czasie& kr[tkie trwanie.2. †kr[tki czy krotki dos=. =askawy;

=agodny, spokojny, umiarkowany.¯ wo=. korotkyi ]poufa=y, intym-ny, za/y=y\, “po=kni"te” O.franc. court, bref; intime,ang. intimate, familiar; courteous ]uprzejmy, grzeczny\, staroros. korotkπj-korotkij.staropol. XV w. crothkoscz mo-destia verborum, w crothkosczi, ¢crathcoscz albo lascawoszcz,1471 krothkosczy mitigationis –

pow>ci'gliwo>:, skromno>:, uprzejmo>:, =agodno>:.

niem. höflichkeit, gefälligkeit, =ac. continentia, modestia, comitas,franc. curteisie, curtoisie ˘>redniow. ang. cortaisie, corteisie˘ ang. courtesy, ros. ve'livost;-wie/liwost.

†kr[tko>: 1. kr[tkie trwanie w cza-sie. staropol. ca 1420 nasszego zywotha crothcoszcz,2. ograniczenie czyich> praw.krothcosczy nye may'cz w dawnosczy;myal dawnoscz za trzy lyatha.ang. 1. temporary, 2. restriction, ros. 1. vremennyj-wremiennyj,2. ogranihenie-ograniczenie.


xkr[wka nazwy botaniczne i zool.

botaniczne&1. kokoryczka,

Polygonatum officinale All.,staropol. 1437 krowka herba salo-monis, 1460 krowka doronila,

2. kurdybanek, Glechoma hederacea,staropol. ca 1465 mala krowka comedreos,

3. przetacznik, Veronica chamaed-rys L., staropol. ca 1465 ¢vyelka krowka canficcos,

zoologiczne&4. chrz'szcz majowy,

Melolontha vulgaris L.,staropol. XV w. krowka brucus,

5. /uk, Geotrupes stercorarius L.,staropol. 1472 krowka altic,

6. szara<cza, locusta,staropol. XV w. krowka locusta,

7. jaki> chrz'szcz, bli/ej nieokre>lo-ny. ca 1500 krowk' scarabeus.

kr[wka gat. chrz'szcza /ywi'cegosi" nawozem; biedronka.

krta< g[rna cz">: tchawicy.pokr. gard=o.wo=. 1289 gortan;-gorta<,staropol. krta<, grta<, KG,gard=o wraz z podniebieniem, g[rna cz">: tchawicy.

†kryce<ski,krycki,krycski okre>lenie gatunku sukna wyrabianego na Krecie, gr. Kriti, ang. Crete, T ̆ C.W Ss 1953 pod tryce<ski, trycki, trycski, z zaznaczeniem /e nie mo/na wy='czy: lekcji «krycki». Nazwy wy-rob[w, szczeg[lnie tkanin, posiadaj' w sobie przymiotnikowe formy miast gdzie by=y wyrabiane& amsterdamski, lerski, itp., lub kraj[w& tureckie dywa-ny, podobnie dzi>. By=y tam wyrabia-ne, lub nie, lecz pisiec tak pisa=, je/eli s'dzi=, /e s'; ̊ knyaski garnek..., J.D.staropol. 1476 ¢cricenske, 1476 cricz-sky, 1481 creczky, 1492 triczkie, 1495 triczkego.

krzy/(owa:([wka(yk(ak((owiec(ownica(ulecstaropol. krzy/(ownik(owa:(owy.staropol. krzy/owa: ]kr'/y:\¯ s=aw. krug ]kr'g\.1. =ac. crux, starofranc. crois, cruis, staroirland. cros, staronord. kross, >redniow. ang. cros, crois, ang. cross, s=aw.-staroros. krest=,wo=. krsty ]krzy/ami\,2. kr"gos=up ]=amie w krzy/u\.ros. krestik ]krzy/yk, franc.une petite croix\, krestil;nica]chrzecielnica, franc. les fonts bapti-smaux\, krestiny ]chrzestni, franc. le bapteme\, krestitel; ]chrzci-ciel\ ̆ Ioann= Krestitel; ]Jan

Chrzciciel, franc. St.-Jean-Baptiste\, krestit; ]chrzci:, franc. baptiser\, krestnik= ]chrze>niak, franc. fil-leul, godson\, krestnica ]chrze>-niaczka, goddaughter\, krestnyj ]1. chrzestny, franc. du bapteme,2. krzy/owy\ ˘krestnyj otec= ]le parrain\, krestnaq mat; ]la marraine\, krestnyj syn= ]filleul\,krestnaq doh; ]la filleule\, krestone imq ]le nom de bapte-me, christian name\, krestovyj]de croix\ ˘ krestovyj poxod ]krucjata, la croisade, the Crusade\, krestonosec= ]krzy/owiec, le croise, crusader\, krestnyj xod= ]procesja ko>cielna, z krzy/em, la pro-cession d’eglise\, krestoobraz-nyj ]w formie krzy/a, en forme de croix, cross-shaped\, kre]enie]chrzest, le bapteme, baptism\.

ksi'/-ka(eczka(kowy((ksi"g-a(arnia(arski(owy((owo>:(ozbi[rznaczna liczba z=o/onych kartek jednego rozmiaru, zadrukowanych tekstem i oprawionych.Te same przed` lub przyrostki, lub odmiany&ksi"ga, ksi'/ka ]Å, ´\ – ros. kniga,ksi"stwo, ksi'/" – ros. knia/stwo ]G? jak noga – no/na\, i knia{; ksi"/yc wi"c do tej grupy nie nale/y, bo nie ma odpo-wiednika “ksi'/yc”, jak ksi'/", ksi"/na. Poza tym, «ksi'/"» i «ksi'dz» zwi'zani s' z «ksi"g'» bo ksi"gi umieli czyta:. W czasach powszechnego analfabetyzmu by=a to wysoka umij"tno>:. Jak wiemy, ci'gn"=y si" grubo poza rok 1800, po 1950 – resztki. A w czasach Íredniowie-cza tylko ci potrafili je czyta:, literaci na swe czasy. Ksi"/yc te/ bez zwi'zku z ksi"g' – dodatkowe ostrze/enie /e z='czeniem co> {le.si"ga: ˘ ksi"ga ˘ ksi'dz, ksi'/", ˘ ksi"/yc ]do si"gania; k ^ do\.G? ˘ ksi"ga ˘ ksi'/" i ksi"/na,Å´ ˘ ksi'/" ksi"/na, ˘ ksi'dz ksi"dza;nie ma odmiany “ksi'/yc” ksi"/yc,st'd ksi"/yc nie nale/y do grupy ksi'dz, ksi'/", lecz na wsp[lny korze< z nimiw si"ganiu, g="biej o jeden stopie< –wszystkim trzem wsp[lne si"ganie.

†kuwszyk dzbanek.¯ ros. kuvwin=-kuwszin ]dzban\. staropol. 1471 zlothy koschik –odczytany przez autor[w Ss 1953 jako “z=oty koszyk” i opisany na podst. tre>ci& «jakie> naczynie z metalu, rodzaj kubka». ˚koszyk.˚g'sior ]dzban\, miara ]kru/ka\.

kwas(i:(kowy(kowaty(mierz((ota(omierz(oryt(owo>:((zarnia(zeniak, kwa>nyostry smak, nie id'cy w parze z naszym organizmem, po kt[rym usta krzywi' si", smak kiszonej kapusty, starego mleka, zielonych jab=ek i innych, niedojrza=ych owoc[w.k ]do\ % was s ]od\ % =ad ˘KWAS ¯ S+ØDsur, syr, ser syr•op ¯ opposezur, /ur glazuraraz(owy psze(nny kwa>ny prza>ny ]s=odki\k•was ]czyn\ za•sada ]odczyn\czyn(nik od•czynyest ]dro/dze\ not ]nie, niet\ ˘dzie< ]czyn\ noc ]odpoczynek, son ^ sen, TS\kis, wis ¯ is ]woda, wasser\cie, cier, cie/, dzie/ ]kwas\dzie ^ cie/ ^ czyn ^ kis ^ raz ^ kwas ^ /e ˘ za•kwas ^ za•czyn ^ czyn•nik,cie/ ]kwas ^ k=ad ^ =o/; przy•k=ad ^ przy•=o/enie\ ˘ dzie/a ˘ o•dzie/]w•k=ad\, w•k=ada: lub w•=o/y: co na siebie ]k=ad =o/\,tu•dzie/ – o•raz ]razowy ^ kwa>ny\chleb razowy ]kwa>ny\ – pszenny]s=odki, prza>ny\;kwa>ny prza>ny koncepcji 002.A.kis-=ota(=y ^ kwa-s(>ny ˘ wi>niakoperwas ]siarczan miedzi, s[l kwasu siarkowego i miedzi\ ¯ koper % was ]kwas\ ¯ niem. wasser.s=owotw. pokr. cierp•ki, za•cier,za•cier – za•kwas – za•czyn,cie•k – k•was; cie•cz – czy•n]kwas – czynnik; cie•k – cie•cz\;ilo•raz ]wynik dzielenia\ ilo•czyn ]wynik mno/enia\;za•sada ]za•=o/enie\ –k•was ]do•w[d\,osada i woda... o•sada ˘ za•sada;woda ˘ w[d ]czyn\ ˘ k¶was]czyn(nik\, za•sada ]od•czyn\ – dzi> termin rozci'gni"ty na zasadowy, obo-j"tny, i kwa>ny ]w wi"c przeciwny\, jak pogod" ]s=oneczne i ciep=e warunki\ na wszystkie stany, a wi"c i burze, mrozy ]zupe=nie przeciwne pogodzie\.>redniow. ang. yest ]dro/d/e ^ czyn-nik, ferment\ ˘ ang. yeast.logika poj": nieznana polonistom.zg=oski& sur, syr, ser, sir ]kwas\ ̆ syrop ]s=odki, g"sty nap[j\ ̄ syr % op]pose\, ser ]produkt, przetw[r z mleka\;sur, zur ]kwas\ ̆ /ur, >redniow. =ac. la-zurium ]b="kitny, modry ¯ odr, dr\,glazura ]s=odka polewa ciast, lukier\,Sura/ ¯ lit. suras ]kwa>ny\, Bzura,/uraw ]ptak mokrade= i step[w\,surowy i razowy ]sur % raz, kwa>ny\.tak/e byss ]kwas\ ¯ ¢yss ]woda\ ˘ anglosas. i >redniow. ang. is, ang. ice,niem. eis ]l[d\, rzeki& Wis=a, Sesuwis i dwie rzeki Pisa, plemi" Visigothi ]Wi-


xzygoci\, wi>nia, starofranc. pissier, >redniow. ang. pissen ̆ ang. piss ]siu-sia:, mocz oddawa:\, wi"cej ̊ nr 494.was ¯ niem. wasser,k % was ˘ wa><; as ¯ acidgot. akeit KCS=ac. acidus ˘ ang. acid;OAEI; TD, ac` ]ostry\,ros. kvas/it;/noi ]fermentowa:\, kislota wa>ni: ]ludzi\.

†kyersztrang wi>ni[wka, wi>niak,wi>nie zalane mocnym alkoholem.¯ kyer ¯ niem. kirsche ]wi>nia\, lub¯ kyer ]likier ̄ =ac. liquor ̆ starofranc. licor, licur, likeur ˘ >redniow. ang. licour ̆ ang. liquor \ % anglosas. strang, strong ]mocny\. ˚kiersztr'g.ang. cherry-brandy, ros. viwnëvka-wiszniowka.

Kyrie eleison przy>piew ko>cielnypodczas mszy i Lach[w id'cych do boju w Wiekach Írednich;1. kr[tka modlitwa Ko>cio=a Prawo-

s=awnego }Prawowiernego, J.D.|,2. cz">: mszy w Ko>ciele Rzym.-Kat.

– pierwsza, zmienna cz">: mszy, sk=adaj'ca si" z wersetu psalmu i antyfonu ]>piewanych odpowie-dzi\, za kt[rymi Gloria Patri]Chwa=a Ojcu\,

3. w Ko>ciele Anglika<skim& odpo-wied{ na >w. Komuni" – psalm lub hymn >piewany na samym pocz'tku rozdawania Komunii.

gr. Kyrie eleeson – Panie, zmi=uj si" }na nami|, =ac. Kyrie eleison,ang. Kyrie eleison,s=aw. Gospod;, pomiloui -Gospodi, pomi=uj,wo=. 1289 vid≠v 'e Danil=. Lœxy kr≠pko idou]im= na Vasilka. koreles; po[]im=. silen= glas= revou]e v polkou ix=. ]Da-ni=o widz'c /e Lachy ‘silnie id'’ na Wasylka ‘koreles’ >piewaj'c, silny g=os rozbrzmiewa w ‘po=ku’ ich\,Ipat. ltps 1420 ker;le]; ]ker-lesz, pod 1249, w rzecz. 1245\.

LL – znak kszta=tem podobny jest do

litery J, I ]l j, i\; kszta=t r"cznie pisanych zaczerpni"ty z alfabetu greckiego.ma=a litera L ]l\ jest podobna do ma=ej J ]j\ i d{wi"ki te przechodz' jedne w drugie, cz"sto w j. hiszp. LL ˘ pol. J.

L, LLJw pi>miennictwie kilkakrotnie widzia=em >lady zmiany jednej w drug', z nich zapami"ta=em przej>cia&Mallorca – Majorka, Jolla }hoja|gr. karabion ]karaboi w liczbie mn.\ – ros. korabl(e, OE=ac. impluvia, bos. pluvial – pol. piwia= ]pl ^ pi\,franc. cotillon – kotylionanglosas. land – s=aw. `ja,anglosas. elles – s=aw. jeszcz-o(estaroniem. balla – pol. balianiem. jammern – lamentang. yet ˘ jeno ^ lecz ]no ^ cz,

je ^ le ^ ye, T ˘ Cz\,ang. stallion ]ogier\ – pol. stajniaros. worobej – wr[bel,ros. seral – pol. saraj, tur. seraibu=g. bolar – s=aw. bojars=aw.-staropol. wszej – wszelakiej, wszelkiej ]wszystkiej\staropol. kurdziej – kurdzielstaropol. jedwo – ledwostaropol. szcze/ula – szcze/uja,

ros. czeszujapol. jele< – serb. lele<pol. ziemia – ros. zemlaros.-pol. `skij ]zaw[d, profesja\

w nazwiskach, ¯ skill ]zr"cz-no>:, sprawno>:, umij"tno>:\

pol. daj – dali>my, da=,czekaj – czekali>my, czeka=, itp.pol. lecz, TCz – ang. yet ¯>redniow. ang. yit, yete, anglosas. giet, gieta, GJY,jak genera= – jenera=, i inne.wg Samuela Lindego 1814, szczeg[l-nie widoczne u po=udniowych S=awian& “Po=udniowi S=owianie, Dalmaci,Raguzanie, i.t.d. przemieniaj' W=o-skim trybem }sposobem| =, l na j, n.p. cz=owiek – cjovek...”.

L+Ale S. Linde by= w b="dzie& “We wzgl"dzie etymologicznym obydwie te g=oski }+, L| s' r[wne; w wymawianiu tylko si" r[/ni', dla d{wi"ku, gdy tego pewnych g=osek przypadkowy zbieg wymaga, n.p. szko=a z Grecko-+aci<skiego schola...itd.”D{wi"k l zwi'zany jest bowiem z greck' «alfa», gdy + – z greck' «beta», st'd&

BW, V, U+ ]patrz te litery\.arab. sultan – pol. So=tan=ac. falsus ˘ franc. faux ˘ pol. fa=sz=ac. culmen, culminis ˘ niem. kulm, wo=. cho=m, staropol. che=mpol. Jagie==o – Jagiello<skiby=, by=a – byli>myi wiele innych

LRistnieje jaki> zwi'zek mi"dzy L i R, ja napotka=em nie mniej ni/ dwa wypadki, /e s=owa r[/ni'ce si" tymi literami zwi'zane by=y znaczeniem ze sob', odnotowa=em, bawi=em si" przez dobr' chwil", /e to ciekawe, odnotuj" za chwil", po czym przeszed=em do innych zagadnie<, i... zapomnia=em.Po kilku tygodniach przypomnia=em sobie o tym zwi'zku, lecz po przyk=a-dach >ladu nie by=o.By=a to kombinacja w rodzaju&_ r _ _ _,_ l _ _ _,jak by=aby pRaca p+aca,gdyby R by=o w zwi'zku z +,lub ang. right ]prawo\ left ]lewo\,ros. klik krzyk;tak/e kieL i kieR ]k't\ ̆ Kielce, kielnia, bakier, ekierka, ˚]litera\ W.mo/liwe /e balwierz barwierz,lecz nie jestem przekonany.O# Chyba przypomia=em sobie, noc'& blask brzask, bo by=y kr[tkie.Innym jest beltram bertram.Jeszcze innym mog=o by:&s=aw.-ros. klik ]ang. call, shout\

ros. krik ]ang. cry, shriek, scream, roar\, pol. krzyk,

niem. roth ]rothgiesser\ – ludwisarz,=ac. peregrinus – pelerin ]pilgrim,

pielgrzym\ ˘ pelerine ]peleryna\el•ekcja er•ekcja,elekt ¯ =ac. electus ¯ eligere ¯e` ]wy`\ % legere ]selekcjonowa:\,erect ¯ =ac. erectus ¯ erigere ¯e` ]wy`\ % regere ]prostowa:\;elekcja – wybory, wyb[r na wysokie stanowisko.erekcja – 1. wzniesienie jakiej> bu-dowli, 2. wzw[d pr'cia.beltram – bertram.I znalaz=em w ko<cu, chyba,w zapisie&szarwark szalwark.Tak/e& oba staropol.fordowacz – foldrowacz.

ci"cie; dalsz' cz">: celowo opu>ci=em bo wymaga dopracowania, w tym uzu-pe=nienia o s=ownictwo staropolskie.b"dzie w wersji ostatecznej S=ow-nika.


x¢latopis s=aw. ˚kronika.

s=aw. l≠topis; ¯ l≠t % opis; ]lat % opis ^ opis roku\,opis jednego roku, jedna karta, by=y latopisem.Zawiera=y&• za=o/enia i palenia si" cerkwi,• wst'pienia do zakonu,• za=o/enia i zbudowania grod[w,• urodziny przysz=ych kniazi[w,

zawarte zwi'zki ma=/e<skie,• chrzciny, zgony, zab[jstwa,• walki, wyprawy wojenne, po>cigi

za rabusiami, opisy bitew,zwyci"stwa, rzadziej pora/ki,

• zawarte pokoje i przemierza,• dyplomatyczne wyjazdy kniazi[w,• imiona sprawuj'cych w=adz",• zarazy, okresy g=odu, rzadkie zjawi-

ska astronomiczne i atmosferyczne jak za:mienia s=o<ca, ksi"/yca,komety i znamiona na niebie,a nawet trz"sienia ziemi;powodzie, srogie zimy, susze,kl"ski powodowane przez natur".

Latopisy spe=nia=y praktyczn' rol" w /yciu kraju – by=y materia=em pouczaj'cym w=adc[w, jak si" rzeczy mia=y i jak nale/y je rozwi'zywa: w przysz=o>ci. Nale/a=y&do ok. 1430 – do dostojnik[w >wiec-

kich i cerkiewnych&kniazi[w, biskup[w imetropolit[w,

1440–1570 – do w=adz grodzkich,1570–1800 – historycy korzystali,1840–1970 – drukowane na pow-

szechny u/ytek,dla posp[lstwa.

Po=noe sobranie russkich letopisej]Poln. sobr. rus. letop.\, dos=. Pe=ny zbi[r ruskich latopis[w; kolekcja ruskich kronik – wydawnictwo zaj-muj'ce si" drukiem r"kopis[w. W latach 1841÷1921 wyda=o 24 tomy, obejmuj'ce dzieje Kijowskiej Rusi i Rosji, epoki feudalizmu, lat 855]od cara Micha=a\ do ok. 1550 ]zna -komita wi"kszo>: latopis[w\, nie dalej ni/ 1700.Latopis – nazwa dzie=a pisanego w latach 1110–1116, przez Silwestra, w podkijowskim monasterze.Silwester – w starczym wieku, zwa= siebie “Nestorem” ]starcem\; ucze< jego – Nestor, o takim, rzeczywistym imieniu ]przez przypadek lub nie\, w 1118 przepisa= Latopis – Silwestra 1116, zw'c swe dzie=o Powie>ci' wremennych let ]ubieg=ych\; zmar= wkr[tce po 1156.Rosjanie pomieszali obu& “Nestora” z Nestorem.Silwester “Nestor” zmar= 1123 w Pere-jas=awlu, a Nestor, z Kijowa, przeni[s= si" do Rostowa, gdzie – w starczym ju/

wieku – mia= postrada: zmys=y ]$\, bo nie przestrzega= post[w wiary.Silwester – najwyra{niej – kszta=cony na greckim Athos, w bu=garskim klasztorze, pocz'= dzieje Kijowskiej Rusi od 6360 ]855\ A.D. opisuj'c je stylem 5505, rozpowszechnionym w Bug=arii, a +awrentaj, przepisuj'c latopis Silwestra w 1377 – 1381, w Konstantynopolu, opisa= rok 6360 15-tym indyktem, odpowiadaj'cym 852 A.D.W sprawie latopisania, stan docieka< po rosyjskiej stronie jest op=akany i przyczyn nie trzeba szuka: d=ugo.Lapidarnie – pogr'/eni s' po uszy w bagnie b="d[w, i wyj>: z niego nie mog'. I tak&• gdy latopis[w jest nie mniej ni/ kilka-na>cie kt[re nale/y wzi': pod uwag" by ustali: pierwowzory – bior', najcz">-ciej, dwa, i nie wi"cej ni/ kilka.• gdy rozpi"to>: czasowa wynosi ok. 600 lat ]855 A.D. – ok. 1500 A.D.\ – por[wnaniami obejmuj' lat 20 – 40.• opaczno>:; gdy tre>: latopis[w ros=a wraz z ich przepisywaniem, bo w trakcie przepisywania wci'gano w nie zapisy z innych latopis[w i tw[rczo>ci pisanej – s'dz', /e bogatsze w tre>ci s' pierwowzorami, z ubo/sze – ich kopiami, skr[tami }czyli najbogatsza tw[rczo>: by=a na samym pocz'tku, w rodzaju Patryjarszej, w 5-ciu tomach, zako<czonej 1553|.• nie potrafi' lat dodawa: >rednio-wiecznym sposobem, nalicza: lata w=ada< w=adcom, st'd powstaj' im rzekome b="dy, kt[rych w latopisach nie ma; po o>miu w=adcach dopatrzyli si" “b="du” o>miu lat i nie wiedz' jaka jest tego przyczyna.• nie potrafi' przeliterowa: z cyrylicy na gra/dank" by nie pope=ni: b="du.• gdy wo=y<ski pisany by= przez Chodorka, jedn' osob", w Brze>ciu Lit. n(Bugiem, 1289, wspominkowo, tj. na podst. materia=[w w archiwum Dani=y wo=. †1264 – dopatrzyli si" a/ 5-ciu pi>c[w, i nawet przypisali im lata pisania, zaznaczaj'c, /e nie ma jednak r[/nicy w stylu, i wbrew innym danym przecz'cym teorii, jak to, /e pisiec wielokrotnie potrafi wyprzedzi: lata pisz'c co nast'pi, wie naprz[d co b"dzie; Kinga ur. 1207, zm. 1231, kanonizowana 1234, ju/ w 1208 zwana jest >wi"t' ]˚Ky<ka nr 700\; litewski Trojden 1270 –1282, pisze pod 1270& „Pocz'= kniazio-wa: w Litwie cholerny i bez zasad, przekl"ty, bezlitosny Trojden... itd.” „/iw /e let 12 i tako prestawisja”]“/y=” – w=ada=, }knia|/iw – lat 12 i zmar=; Trojden zabity k(Drohiczyna\; wo=y<ski nie posiada= opisu wydarze< latami, pisiec Ipatiewskiego je dopisa=,

w 1428, z odchy=kami do lat 5-ciu.• gdy wo=y<ski opluwa Haliczan znad Dniestru& “bezbo/ni”, “z rodu smro-da” – pisz', /e w Haliczu by= pisany, st'd zw' Halicko-wo=y<sk' letopisi', by katolicki Halicz z prawos=awnym Wo=yniem zwi'za:.• i st'd /e W"grzy uzurpowali prawo do Halicko-wo=y<skiego Ksi"stwa – do Halickiego – tak, nigdy do wo=y<skie-go; prawdziwa przes=anka ]Halicz\ do='czona do fa=szywej ]Wo=ynia\ by wykaza: fa=szywo>: prawdziwej ]/e fa=szywie, nies=usznie, bezpodstawnie po Halicz si"gali, nie po swoje\.• gdy +awrentaj przepisywa= latopis Silwestra, sam, w Konstantynopolu, 1377 – 1381 – pisz', /e +awrentaj dy-rygowa= grup' pi>c[w, w Nowogrodzie Ni/nym, hen nad Wo=g', 400 km E od Moskwy, ju/ w 1377 ]Silwester pisa=lat 7, 1110 – 1116, a +awrentaj przepi-sywa= przez lat 5, 1377–1381\.• gdy +awrentiewska by=a jeszcze raz przepisana, w Smole<sku, na wyczucie, w latach 1490-tych po 1510 – opu>cili opis znak[w wodnych kart pergaminu bo przecz' rokowi 1377]latopis by= w[wczas przepisany po raz pierwszy, w Konstantynopolu, patrz wy/ej, drugi raz – w Smole<sku\.• gdy Ruryk przyby= z Niemiec, okr"gu Ruhr ]st'd nazwa\ – zaciekle polemizuj' z badaczami Zachodu, /e to legenda, a je/eli ju/, to /e Skan-dynawem by=. Rosjanie znaj' sw' histori" najlepiej, powinni zna:, wi"c francuskie {r[d=o u>ci>li=o – z wyspy Gotland na Ba=tyku.• gdy latopisy m[wi', /e Waregowie byli plemieniem osiad=ym mi"dzy „ziemi' Angielsk' i W=osk'” }a wi"c w Zachodniej Europie| – pisz', /e byli to “najemnicy skandynawscy ]Szwedzi,Norwedzy, Du<czycy\” }a wi"c z P[=nocnej Europy| i niezorientowa-ny czytelnik musi tak wierzy:, bo nie przedk=adaj', cytuj' materia=u {r[d=owego bo przeczy temu. I /e nazwa od Vacringjar, utrzymuj', gdyWaregi ¯ Ba•war•ia % =ac. rex, regis]kr[l(estwo; nieme S\, wg mnie.BaWa, gr.-celt. BW, % regis.Pisz'& „Pochodzenia s=owa wariag do naszych czas[w definitywnie nie ustalono.” By=o to plemi", nie s=owo; nazwa plemienia te/ jest s=owem, lecz s=[w jest niewsp[=miernie wi"cej ni/ nazw plemion, po tysi'ckro:.• znajomo>: geografii >wiata&Nirokuria ]wyspy Kuria Muria u

brzegu Omanu\ – niezrozumia=e,E=mais ]Oman\ – biblijny Elmaus,Komaginy ]Hama\ – Kolchida$,Gadirie ]Algier\ – bibl. Gades,nazwy biblijne wci'gni"toby w 1377 do opisu [wczesnego >wiata#


xNie s' >wiadomi przej>: OE ]Oman\, OA, H i ChK ]Hama ̆ Koma\; nie >ledz' opisu z map'; ̊ Arabia nr 700.W danych publikowanych przez Rosjan jest 10 – 20@ fakt[w, i 80@ teorii, zmy>le<, to jeden w wielu powod[w ich b="d[w; fa=sz co krok, jak 5-ciu pisarzy wo=y<skiego ltpsu.Zakrawa /e nie wa/ne jak wygl'da=a rzeczywisto>: – wa/ne jak chcemy j' widzie:; cecha wszystkich wiar, w tym S=awian ]Wiernych\.D=ug' list" r[/nych przyczyn m[g=bym tu wymieni: ]wi"cej ˚znajomo>: nr 700\; og[lnie, s'dz" /e ogrom mate-ria=u przygniata badaczy, robi'c wra-/enie /e rzecz nie do rozwik=ania; ja te/ przez ten etap przechodzi=em na samym pocz'tku. Badania Rosjan s' wi"c wyrywkowe, gdy rzecz wymaga kompleksowego, i du/ej dozy konse-kwencji, >ledzenia wszystkich danych zawartych w latopisach.Ja rozwi'za=em kolejno>: odpis[w, dane w mej “Litwie”, w formie sche-matu i tabel, po prze>ledzeniu tre>ci wielu latopis[w, 855 A.D. – 1453 A.D., i przy pomocy komputera.Ca=o>: latopisania daje si" uj': w schemat&X, nry .1000 – .5590 – dzieje Rosji,Y, nry .6000 – .8455 – wypisy,Z, nry .9000 – .9320 – bie/'cy zapis

wydarze< w duchu lit.-polskim.X – dzieje Rosji po 855 A.D.,

t=umaczenia latopis[w doprowa-dzi=em do 1453 A.D. ]s' i dalsze zapisy w sprawie Rosji\.

Y – wypisy z rosyjskich latopis[w,z lat 854 – 1544, tzw. Latopis Litewski, powsta=y w Smole<sku ok. 1480; st'd du/o w nim danych z rocznik[w smole<skich.

Z – dzieje pisane na bie/'co, 1482 –1548 – 1567, z podbudowaniem dziej[w do czas[w staro/. Rzy-mu& Dowszprunga i Palemona, po czym literacko, tj. w formie opowiadania, o dziejach Litwy w XIII-tym wieku, by tak i przej>: do dziej[w Giedymina – literacko, i konfliktu Jagie==y z Witowtem }1380 – 1382 A.D.|, i nast"pnych dziej[w, czyli >cis=e wypisy po-mini"te; tzw. Kronika Litewska i ?mudzka, pierwowz[r powsta=y w Smole<sku, ok. 1480 – 1490, rangi omal powie>ci, spisoki gra-f[w, i ga='{ zako<czona 1550.W duchu Odrodzenia, w tym po-puszczone wodze fantazji.

Smole<sk – okazuje si" – by= me-tropoli' przepisywania latopis[w, po upadku Konstantynopola, 1453, i – jak Konstantynopol – le/a= na skrzy/owaniu szlak[w& do Nowogrodu Wielkiego ]Starego\, Moskwy, Kijo-

wa, i Litwy; je/eli latopis ma w tytule “kniaziom moskiewskim” – znaczy nie w Moskwie by= pisany. Zbyt wiele innych danych wskazuje /e by=o tak, nie inaczej.W Smole<sku lat 1490-tych go>ci=a Ipatiewska ltps, powsta=a 1428 we W=odzimierzu Wo=., z kt[rej – podczas kolejnego przepisywania +awrentiew-skiej – wci'gni"to do +awr. b="dny rok bitwy Rusi z Tatarami, nad Ka=k', 1219 ˘ Ipat. 1224 ˘ +awrent. 1223.Tu >ciera=y si" wp=ywy Rosji i Litwy]do spo=u z Polsk'\, i st'd w latopisaniu wp=yw j"zyk[w& s=awia<skiego ]okolic Nowogr. Wlk.\, rosyjskiego ]Moskwy\,bia=oruskiego ]oficjalnego j"zyka Litwy\, i polskiego ]Origo regis w j. =aci<skim, tam powsta=e, 1431(45, z Supra>lskiego latopisu, z uzupe=nie-niem o imiona rzekomych morderc[w Kiejstuta, †1382, a odpis Origo – w Moskwie, 1502 A.D.\.

++ – znak b"d'cy przer[bk' litery L,

bo d{wi"k L przechodzi na +, np. byli>my – by=(a(o, szkole ˘ szko=a, o wole ]zwierz"ciu\ ˘ w[=, dolina ˘ d[=, orli ˘ orze=, s[l, solny ˘ s=ony, i wiele innych.Jakob Parkosz z ?urawicy, rektor UJ 1439–1441, wprowadzi= polskie znaki do =aci<skiego alfabetu. W>r[d nich nie by=o jednak znaku +, wprowadzony – najwyra{niej – znacznie p[{niej.Znak istniej'cy wy='cznie w alfabecie polskim.D{wi"k + ma powi'zanie&LA ]gr. alfa\ ^ Ø }U|,+B ]gr. beta\ ^ UO. ˚litera A.U silnie zwi'zane z d{wi"kiem O we wszystkich europejskich j"zykach ˚U.Ma=a litera U ]u\ jest podobna do ma=ej O ]o\, Y ]y\, i V ]v\, zw=aszcza w r"cznej pisowni znaku.W j. =ac. reprezentowana cz"sto przez V ]v\, w anglosas. przez UU ]uu\ a/ do 900 A.D.UU by=o «d=ugim U» zbli/onym w wymowie do d{wi"ku + ]=\, zast'pione nast"pnie przez znak «=en» ]ƒ\ pisma runowego.U ]u\, czasami WU ]wu\, WO ]wo\, VO ]vo\, UO ]uo\, lub O ]o\. W XI wieku po='czone VV ]vv\ zosta=o wprowadzone przez skryb[w Normandii, i tak znak ten wypar= «=en» z pi>miennictwa.W ten spos[b «d=ugie U» ^ «=en» ^ pol. + ]=\ }e=| przesz=o stopniowo w W ]w\, zwane «podw[jnym U» ]double U\ i tak w j. ang. do dzi>& W ]w\ ̂ pol. + ]=\, np. William }=iliam|.W >redniow. Rosji, cyr. B ^ niem. W ^ pol. W, +, B, pisane przeze mnie& gr.-celt.-ros. BW+, np. Dowmund ^ Do=mond, Do=mant, Dowmond, Do-umond, tak samo Dowgerd ̂ Do=giert, Dowgird, swoboda – S=obodan ]imi"\, woda ^ =ada ^ ang. water }=ote&|, itp.W j. s=aw. U pisano OU ]najcz">ciej, jak u Anglosas[w\, kilku innych zna-k[w u/ywano tak/e na opisanie tego d{wi"ku, wprowadzonych wy='cznie do cyrylicy.

l= ziemia, l'd ˚le, la ˘d[=, wa=, l'd, pole, zawale, lemiesz, zaborole, i inne

ci"cie; dalsz' cz">: celowo opu>ci=em bo wymaga dopracowania, w tym uzu-pe=nienia o s=ownictwo staropolskie.b"dzie w wersji ostatecznej S=ow-nika.


xM

M – znak kszta=tem podobny jest dolitery N;ma=a litera M ]m\ jest podobna do ma=ej N ]n\ i d{wi"ki te przechodz' jedne w drugie, lub uzupe=niaj' si", np. mnie, przyjemnie, mnogo.Litera «m» od hebrajskiego znaku «mim» – woda.

MNhebr. serafim – serafingr. stadion – =ac. stadiumgr. thymon – =ac. thymum,

ang. thyme, pol. tymianekgr. sympatheia ¯ syn` ]razem\ %

pathos ]uczucie\gr. eis ten polin ]na miasto\ ˘

ang. Istanbul – pol. Istambu=gr. doron – s=aw. darom ]za darmo\=ac. congressus ¯ com` ]razem\ %

gradi ]kroczy:\=ac. matta – franc. natte=ac. com` – con`=ac. instrumentum – strunap[{no=ac. canfora – camphorastaronord. snigill, anglosas. snegl,

sn≤gl, >redniow. ang. snile ˘ang. snail ˘ pol. >limak

starofranc. guimbelet – guinbeletang. gimlet ]>widerek\, ˚wiert=o

franc. comtoir – niem. kontor; kantorholend. Sant Nikolaas ˘ Sante Klaas

– >w. Miko=aj>redniow. ang. slime ]>luz\ – >linaang. snail – >limakang. solemn – solennyang. womb – pol. =onoholend. hennep – ang. hemp –

pol. konop ]HK\niem. sieben – siedemniem. Mettensee – pol. jez. Neckoniem. kmotr – kum,

s=aw.-wo=.-ros. kuntorniem. schön – staropol. szoms=aw. mied % wied ˘

miedwied – nied{wied{s=aw. surna – pol. surmas=aw.-ros. pust – niech – miechros. postromka – pol. postronekstaropol. aaron – Arum maculatumstaropol. b=am, b=anstaropol. brana – bramastaropol. brzmie:, brznie:, brzny'czstaropol. drobima, drobinastaropol. dyptan – dyptamstaropol. echtowamy – echtowanstaropol. inbir – imbirstaropol. kampust – kanpuststaropol. mieszpory – nieszporystaropol. miszpu=a – nieszpu=astaropol. nnyey sza – myeny ]mia=a\

has=o w Ss 1953& Epifaniastaropol. >miady – >niadystaropol. zabrzni – zabrzmi ]d{wi"k\staropol. zamtuz – zantuzstaropol. znamy – znany

odyn•niec – sam•miec ]odyniec – samiec\plemi" – pleni: si"siemi" – nasienieciemno>: – cie<m"da – nuda`mica – nica ]ziemia\=om – =on ]d[=\ ˘ sk=onznami" – Pozna<+omianki, Ko=omna, i innemagic – cigan ]czyt. wspak\

MWmy ]ang. we\ – wy ]ang. you\, nadto dawne& YE; UW, i czyt. wspakmiera ]miara\ – ros. wierstastaropol. sm'd – sw'dstaropol. smrek – >wierkmanowce – wertepy ]man ^ wer\wie> w bia=ostock. Nomiki – Nowiki

ci"cie; dalsza cz">: w kilku frag-mentach bo wymaga dopracowania, w tym uzupe=nienia o s=ownictwo staropolskie.b"dzie w wersji ostatecznej S=ow-nika.

maszyn-a(eria(ista(opis(ka((ownia(owy martwa struktura sk=adaj'ca si" z wielu ruchomych, wsp[=pracuj'cych ze sob' cz">ci,urz'dzenie uruchamiane mechanicz-nie, wykonuj'ce ruchy automatycz-nie, u=atwiaj'ce b'd{ zast"puj'ce prac" ludzk', w przen. aparat pa<stwowy.Definicja opisuje szereg wynalazk[w jak pojazdy ]samoch[d\, lokomotywa, maszyna tkacka, do szycia, do pisania, parowa, drukarska, papiernicza, bro< maszynowa, itp.s=owotw. zwi'zane z machinalnie ]bez-my>lnie, odruchowo, automatycznie\ i ˚machinacj'.gr. mechos ]pomys=, wynalazek, urz'dzenie\ ˘ mechane,=ac. machina,franc.-ang. machineros. mawina-maszina.Nie w spos[b opisa: na jednej stronie parku maszynowego pa<stwa cywi-lizowanego >wiata XX wieku. I tak, w profesjimechanik[w&• tokarkitokarki k=owe poci'gowe,tokarki karuzelowe, jednostojakowe,tokarki rewolwerowe

– z g=owic' o pionowej osi obrotu,– z g=owic' o poziomej osi obrotu,

p[=automaty jednowrzecionowe– wielono/owy,– kopiowy,

automaty jednowrzecionowe.• wiertarkis=upowe,sto=owe,stojakowe.• frezarkiwspornikowe poziome,wspornikowe pionowe,wspornikowe uniwersalne.• szlifierki.rolnik[w&• kosiarki ]do koszenia ='k\,• /niwiarki ]do koszenia zbo/a\,• snopowi'za=ki,• kombajny ]do koszenia i m=[cenia\,• m=ocarnie.do rob[t ziemnych&• koparki,• zgarniarki,• spychacze,• pog="biarki.og[lnie pojazdy nap"dzane silnikami spalinowymi lub elektrycznymi.inne wszelkie rozwi'zania prowa-dz'ce do przekazywania lub zmiany zastosowania energii& lewar ]d{wig-nia\, ko=o i >ruba zwane s' prostymi maszynami.


xmiar-a(ka(owy(kowa:(odajny

1. wielko>: przyj"ta za jednostk"por[wnawcz' przy pomiarach wielko>ci tego samego rodzaju,

2. przedmiot, przyrz'd do mierzenia,3. umiar, granica; stopie<, miara ˘

miarkowa: ]pow>ci'ga: si"\,4. mierzenie, przymiarka.Albo&1. jednostka d=ugo>ci, wagi, obj"to>ci,

oraz odczucia z nimi zwi'zane; wagi ˘ ci"/ki, t"gi ¯ tug, zug }cug|,

2. cel, kierunek ˘ namierzy: si" –nacelowa:; zmierza: – i>: w kie-runku, prowadzi: do,

3. sta: ˘ stat, sta< ˘ przy•mierze ^przy•sta: na co ̆ przy•sta< ]dla stat-k[w\ i statek ]r[wnomiernie obci'-/ony\, dostateczny ]mierny\,stateczny ]zr[wnowa/ony\; statek ̆ dostatek ˘ pod dostatkiem,zegar cyka jednostajnie ]miarowo\,

4. pe=no, st'd do>:, gdzie ̀ >: ̂ miara;na domiar ]z=ego\ ̂ na dope=nienie,do>: =adny ^ w miar" =adny,do>: ]wystarczy, dosy:, zwrot przy wype=nianiu pojemnika ciecz' lub materia=em sypkim; sy: ^ woda\,

5. dost ˘ do>: ˘ w miar" cz"sto ^do>: cz"sto.

6. r[wno ˘ miarowy krok ]r[wny\,synonimami miary& r[wnomiernie,zr[wnowa/ony, r[wnowaga ]r[wno ^ waga ^ miara ^ ci'g\,

7. ci'g ˘ ci'/a, ci"/arna, t"gi, uci'g,pow>ci'ga: si" ]miarkowa:\.

staropol. miara, miera, AE –umiar, umiarkowanie.

staropol. za(na(po(prze(od(wy(z((u-mierzy:.staropol. miarkowa: – 1. mierzy:,2. uspakaja:, 3. powodowa: si",4. mitygowa:.s=owotw. pokr. co niemiara, niezmierny, szy: na miar" ]lub na wyrost\, w miar" dobry ]wzgl"dnie\, miarodajny ]taki, na kt[rym mo/na oprze: si", kompetentny, wiarygod-ny\, miarkowa:, miernictwo, mierz".=ac. metri ]mierzy:\ ˘ mensus ˘ mensura ˘ starofranc. i >redniow. ang. mensure, ang. measure(ment,ros. mera-miera, razmer-razmier, merka-mierka ]miarka\; gr. metron ]miara\ ˘para•metr – wy•miar,do(bez(na(nad(po(u(wy(za-miar,mier-ny(niczy(nictwo,za(na(po(prze(przy(do(od(wy(z((roz-mierzy:. ˚mierzy:.

BrytyjskieBritish Weights and Measures

1. Miary d=ugo>ciMeasures of Length

1.1 liniowe, Linear Measure1 mile ^ 1760 yards ^ 8 furlongs ^ 5280 feet ^ 1.609,34 m1 furlong ^ 40 rods ^ 201,168 m1 rod ]pr"t\ ^ 5,5 yards 5,029 m1 yard ^ 3 feet 91,44 cm1 foot ^ 12 inches 30,48 cm1 inch 2,54 cm

1.2 miary morskieNautical Measure

1 league ^ 3 nautical miles ^ 5,56 km1 naut. mile ̂ 6,080 feet ^ 1.853,18 m1 fathom ^ 6 feet ^ 1,829 m

2. Miary powierzchniMeasure of Surface

1 sq. mile ^ 640 acres 258,998 ha1 acre ^ 4.840 sq. yards 0,405 ha ^ 160 sq. rods 1 square rod ]pr"t\ ^ 30.25 sq. yards 1 square yard ^ 9 sq. feet 0,836 m2

1 square foot ^ 144 sq. in. 929,0 cm2

1 square inch 6,45 cm2

3. Kubiczne, sze>cienneCubic Measure

1 cub. mile ^ 4,16818 km3

1 register ton ^ 100 cub. feet 2,832 m3

1 cub. yard ^ 27 cubic feet 0,7646 m3

1 cub. foot ^ 1,728 cub. in. 0,02832 m3

1 cub. inch ]in.\ ^ 16,387 cm3

3.1 drewna, Wood Measure1 cord ]sznur\ ^ 8 cord feet1 cord foot ^ 16 cubic feet

4. Miary pojemno>ciMeasure of Capacity

4.1. cia= sypkich, Dry Measure1 quarter ^ 8 bushels 290,935 l1 bushel ^ 4 pk ^ 8 gallons 36,368 l

lub, wg Random¢ – 35,239 l1 imp. peck ^ 2 gallons ^ 9,092 l

lub, wg Random¢ – 8,8098 l1 imp. gallon ^ 4 quarts 4,546 l1 imp. gallon ^ 277.42 cubic inches 1 quart ^ 2 pints ^ 1,136 lub 1,1012 l1 pint 0,568 l

4.2. cieczy, Liquid Measure1 imp. barrel ^ 36 gallons 163,656 l¢ The Random House Dictionary of the English Language, New York 1967, 1664 stron, du/ego rozmiaru 234 x 305 mm

5. Wagi handloweWeights, Avoirdupois Weight

1 long ton ^ 1,1200 short tons ^ 20 hundredweight 1.016,047 kg1 short ton ^ 0,8929 long ton ^ 0,90718 metr. tony ^ 907,18 kg1 hundredweight ^ 112 lbs. 50,802 kg1 quarter ]qr.\ ^ 28 pounds 12,701 kg1 pound ]lb.\ ^ 16 ounces 453,592 g1 ounce ]oz.\ ^ 16 drams 28,35 g1 dram ^ 3 sc. ^ 27.344 gr. 1,772 g

1 scruple ]sc.\ ^ 9.115 gr. 0,591 g1 grain ]gr.\ ^ 64,7989 mg ^ 0,065 g

Poza tym istniej' jeszcze&1. troy weight, u/ywany do handlukruszcami& z=otem, srebrem, kamienia-mi szlachetnymi, itp., od miasta Troyes we Francji gdzie po raz pierwszy by=u/yty ]troy 1 pound ^ 0.823 lb.\, oraz2. apothecaries weight, u/ywany w aptekach.«Grain» we wszystkich uk=adach jest identyczny.Troy weights&1 pound ^ 12 ounces ^ 5.760 grains ^ 0.82286 lb. ^ 0.37324 kg ^ 373,242 g1 ounce ^ 20 pennyweights ^ 31,103 g1 pennyweight ^ 24 grains ^ 1,555 g1 grain ^ 0.064799 gApothecaries’ weight in Great Britain1 pound ^ 12 unces1 unce ^ 8 drams1 dram ^ 3 scruples1 scruple ^ 20 grainsApothecaries’ measure in G.B.1 gallon ^ 4 quarts ^ 8 pints ^ 277,724 cubic in.1 quart ^ 2 pints1 pint ^ 16 fluid ounces1 fluid ounce ^ 8 fluid drams1 fluid dram ^ 60 minims

Rosyjskie ]carskiej Rosji\Russkaq metrologπqv= car;skoe vremq i

starinnej, drevnej Rusi1. Liniowe

Linejnyq ili pogonnyq merylinπq 2,54 mmd[jm= ª 10 linπi 2,540 cmfut= ª 12 d[jmov= 30,48 cmsa'en; ª 7 futov= 213,36 cm sa'en; ª 3 arwiny 2,134 marwin= ª 16 verwkov= 0,711 m

verwok= ª 4,445 cmarwin= ª 28 d[jmov= 71,12 cm versta ª 500 sa'en= 1,067 kmpopri]e ª versta ili 40 verst= Russkij fut= odinakov= s=

anglπjskim=. Versta, putevaq m≠ra, soder'it= v= seb≠ 500 sa'en= ili 3500 futov=.Popri]e, zabytaq putevaq

m≠ra Drevnei Rusi, dnevnoi perexod=, 40 (mnogo) verst= ª 42,7 km> versta ª 1000 wagov=.

od 1849 r. 1 wiorsta ^ 500 s'/ni ^ 1500 arszyn[w ^ 2390 =okci ^ 3500 st[p ^ 1066.78 km

2. KwadratoweKvadratnyq mery

desqtina ª 2400 kv. sa'en= ª 1,092251 ha

kv. sa'en; ª 9 kv. arwin= ª 4,552 m2

Desqtina est; prqmougol;nyj parallelogramm=, im≠[]πi v=


xdlinu 80, a v= wirinu 30 sa-'en=> to est;, ona ravna 2400 kvadratnyx= sa'en=.

3. Kubiczne, sze>cienneKubiheskπq mery

kub. fut= ª 1728 kub. d[jmov= ^ 28,315 decm3 ^ 0,028 m3

kub. arwin= ª 4096 kub. verwkov= ^ 0,360 m3

kub. sa'en= ª 343 kub. futov= ^ 9,712 m3

4. Pojemno>ciMery vm≠stimosti

4.1. dla cia= sypkichdlq sypuhix= têl=

last= ª 12 hetvertej ^ 2516,6 lhetvert; ª 2 os;miny ^ 2.097 los;mina ª 4 hetverikov= ̂ 104,9 lhetverik= ª 8 garncov= ^ 262,1 lgarnec= ª 30 hastej ^ 3,277 l

4.2. dla cieczydlq 'i∂kos†ej

bohka ª 40 veder= ^ 419,6 lvedro ª 8 wtofov= ^ 12,290 lvedro ª 10 kru'ek= ^ 12,290 lkru'ka ª 10 harok= ^ 1,229 lloknq, Drevnej Rusi ª 4,719 l$ 28,315 & 6 ̂ 4,719 litra ̂ sze>cipi"dek$

5. WagiVesy

berkovec= ª 10 pudov= ̂ 163,8 kgpud= ª 40 funtov= ^ 16,380 kgfunt= ª 32 lota ^ 0,410 kglot= ª 3 zolotnikov= ^ 12,797 gzolotnik= ª 96 dol; ^ 4,266 gdolq ^ 0,044 gFunt= medicinskago v≠sa

d≠litsq na 12 uncπj, 96 draxm=, 288 skrupulov=, 5760 granov=> on v≠sit= 84 zolotnika, to est; 8 medicinskix= funtov= ª 7 obyknovennyx=.

6. MonetyMonety

zolo†aq mone†a ]z=ote\&imperπal= ª 10 rubleipoluimper. ª 5 rublei

serebrnaq mone†a ]srebrne\&rubl; ª 100 kopeek=hetvertak= ª 25 kopeek=dvugrivennyj ª 20 kopeek=grivennik= ª 10 kopeek=pqtahok= ª 5 kopeek=

mê∂naq mone†a ]miedziane\&pqtikopeehnik= ª 5 kopeek=trikopeehnik= ª 3 kopejki

Pruskie 1871–18731. D=ugo>ci

1 mila ^ 7532,48 m1 mila pocztowa ^ 7500 m

2. Powierzchni1 pruska huba ]w=[ka\ ^ 7,65996 ha ^ 30 re<skich morg[w1 re<ski morg ^ 25,53 ara

Staropolskie 1818–18492. Powierzchni

1 w=[ka ma=opolska ^ 30 morg[w ^90 sznur[w2 ^ 9000 pr"t[w ^15,3 dziesi"ciny ^ 16,796 ha

1 morg ^ 0,5596 ha

StaropolskieMiary d=ugo>ci1.1 handlowe

1 cal ]palec\ ^ 0,0248 m1 d=o< ^ 3 cale ^ 0.0744 m1 :wier: ^ 2 d=onie ^ 1(4 =okcia ]st'd

nazwa\ ^ 0,1489 m1 sztych ^ 8 cali ^ 0,1985 m1 stopa ^ 1,5 sztycha ^ 12 cali ^

0,2978 m1 =okie: ]miara podstawowa\ ^

2 stopy ^ 0,5955 m1 s'/e< ^ 3 =okcie ^ 1,787 m

1.2 rolne i drogowe1 =okie: ^ 0,5955 m1 krok geometryczny ]miara podst.\

^ 3,75 =okcia ^ 2,2333 m1 pr"t ^ 2 kroki ^ 4,4665 m1 laska ^ 2 pr"ty ^ 8,933 m1 sznur ]mierniczy\ ^ 5 lasek

^ 44,665 m1 staja ^ 3 sznury ^ ok. 134 m

2. Miary powierzchni2.1 system I

1 kopanka ^ 19,95 m2

1 laska kwadratowa ^ 4 kopanki ^ 79,8 m2

1 kwadratowy pr"t wi"kszy ^ 2,5 laski kwadratowej ^ 199,5 m2

1 wiertel ^ 18 kwadratowych pr"t[w wi"kszych ^ 3591 m2

1 mogra ]miara podst.\ ^ 12(3 wiertla

^ 5985 m2

1 =an franko<ski ^ 43,2 morgi ^ 258.554 m2

2.2 system II1 kopanka ^ 19,95 m2

1 kawdratowy pr"t wi"kszy ^ 10 kopanek ^ 199,5 m2

1 kwadratowy sznur mierniczy ^ 10 pr"t[w kwadrat. ^ 1995 m2

1 morga che=mi<ska ]miara podst.\ ^ 3 sznury kwadrat. ^ 5985 m2

1 w=[ka che=mi<ska ^ 30 morg[w ^ 179.550 m2

1 =an kr[lewski ]rewizorski\ ^ 3 w=[ki ^ 538.649 m2

3. Miary kubiczne, sze>cienne1 =okie: kubiczny ]$\ ^ 0,21118 m3

4. Miary pojemno>ci4.1 cia= sypkich

1 kwarta ^ 0.9422 l1 garniec ]miara podst.\ ̂ 4 kwarty

^ 3,7689 l1 miarka ]faska\ ^ 4 garnce

^ 15,0756 l1 :wiertnia ^ 2 miarki ^ 30,15 l1 p[=korzec ]korczyk\ ^ 2 :wietrnie

^ 60,30 l1 korzec ^ 2 p[=korce ^ 120,6 l1 =aszt ^ 30 korcy ^ 3618 l

4.2 cieczy1 kwarta ^ 0,9422 l1 garniec ]miara podst.\ ^ 4 kwarty

^ 3,77 l1 konew ^ 5 garn•cy([w ^ 18,8445 l1 beczka ^ 14,4 konwi ^ 271,36 l

5. Miary masy, wagi handlowe1 =ut ^ 0,0127 kg1 grzywna ]marka\ ^ 16 =ut[w

^ 0,2026 kg1 funt ]miara podst.\ ^ 2 grzywny

^ 0,4052 kg1 kamie< ^ 32 funty ^ 12,976 kg1 cetnar ^ 5 kamieni ^ 64,80 kg


xmi"dzynarod[wka

1. mi"dzynarodowy zwi'zek organi-zacji socjalistycznych,1864, Mi"dzynarodowe Stowa-rzyszenie Robotnik[w, za=o/. przez K. Marksa, i F. Engelsa]Karl Marx 1818–1883,Friedrich Engels 1820–1895,niby Niemc[w, ale w S=owniku Webstera Engels opuszczony\,1889, Druga Mi"dzynarod[wka –mi"dzynarodowa organizacja partii socjalistycznych utworzona na kongresie w Pary/u,1919, Trzecia Mi"dzynarod[wka – mi"dzynarod. organizacja partii komunistycznych, utworzona w marcu 1919; Komintern, rozu-miem /e w Moskwie bo akronim w rosyjskim stylu,

2. “Mi"dzynarod[wka” – mi"dzy-narodowy hymn proletariatu i hymn partii komunistycznych.

komuni>ci – demagodzy ze swej na-tury, i plebs – “sprz'tali” szlacht" tj. unicestwiali j', i wszystko co z tym stanem zwi'zane, w tym rodowody, kt[rych sami nie mieli, bo analfabeci, a ludno>: trzymali pod terrorem.Aspekt utrwalony w s=owach&

Przesz=o>ci }rodowody| >lad d=o< nasza zmiata }bo sami nie mamy|,przed ciosem niechaj tyran dr/y,ruszymy z posad bry=" >wiata,dzi> niczym, jutro wszyscy my.

Przer[bmy je troszk", by by=y bli/ejprawdy, sedna socjalizmu&

Przesz=o>ci >lad d=o< nasza zmiata,przed ciosem niechaj ka/dy dr/y,zabijem nawet swego brata,gdy demokracja mu si" >ni.

Czysty socjalizm& dyktatura w=adz, “proletariatu”, zw'ca sw[j ustr[j “demokracj' ludow'” ˘ Kraje De-mokracji Ludowej ]KDL\.Dyktatura z demokracj' w parze.Analfabeci i p[=-analfabeci z wykszta=-cenia, si"gn"li po w=adz" w drodze krwawego przewrotu ]i ciemi"/yciele ich nie byli bez winy\, niczym byli i tak odeszli; nie zaw=adn"li >wiatem, tj. nie opanowali Globu; drudzy po faszystach w swych zamiarach.Nie „ruszyli z posad bry=y >wiata” tj. nie zburzyli jego porz'dku.Za> szacunek dla rodzic[w i pami": o przodkach wyjawia kim z natury byli, skoro go nie mieli.

mi=o(wa:(>:(>nik(stka(sierdzie((sierny(>ciwy(mi=y, milusi<scykocha:, wielce upodoba: sobie, rado>: na widok.s=owotw. poch. u(przy-mili: ]si"\.anglosas. lufu, staroniem. wy/yn. luba ]mi=o>:\, pokr. niem. liebe, >redniow. ang. luve, loveang. love(ly, nice(ly.staropol. nieluby – niemi=y. ˚mi=y.wo=.1289 milaa-mi=aa,milou[ ]mi='\, milovax=]mi=owa=em\, ros. milo/vat;.staropol. O tem, jako mi=y Cristus tamo iste u Annasza barzo trudno bit ci"temi drwy;j"li milego Jesucrista..., niektorzy to >mierne jagni'tko jako wo=u ku ofierze;kako mi=e dzieci" Jesus przed=u-/y= drzewa ci'gn' s=ug',1451 myly Yesus... odszedl od thych trzy apostolow thako daleko;a takosz rzekl myly Kristus daley& Ova szye przyblyza, yen my' zdradzy. A nye doczy'gnal myly Kristus tego slova domovycz, aze ludasch poydzye z vyelyk' thuscz' Zydow; y'ly mylego Iesucrista y zvy'zaly tvardo; vkazal namyl-szego Iesucrista; dzyszya nasch myly zbavyczyel od poganyskych krolow yest pochvalon; v kxyagach o ssyednyanyv evangelyst evan-gelysta svyathy Maczyey chczal rzecz, yze dzye to popelnylo o mylem Iesucrisczye; vøcz Maria gest bila svego szynka milego porodzila; vøcz gego mila ma-tuchna; o r'kv mylego Iezukrysta, pana naschego; y'ly mylego Iesucrista; myly Krystus przyaw-schy krest y vyszedl z rzeky nag; møkø prze milego Xpa cirpely na naszem czele; vschlyschavschy to zvolyenyczy mylego Iesucrista, yze szye iuz tako blysko yego m'ka przyblyza, ylko z vyelykey mlodosczy...; vtencass nasch myly zbavyczyel, ylkosch strachu trudney m'ky, telko z onego okrop-nego szyepanya, telko od onego przykrego y'czstwa; bo kakoly myly Iesus byl blogoslavyon od pyrvey godzyny svego pocz'czya, ylkosch ku duschy,... alye po svym smarthvymvstanyv byl blogosla-vyon na duschy y na czyele; a tez ym czyalo naszego mylego Iesucrista bylo roskoschnyeysze y vyelenyeysche, tem bolescz yego byla gorzczeyscha y przykrscha; a oboy' rzecz myly Iesus mogl vkazacz..., alye nye chczyal prze tho, yze ym byl mocznyeyschy; gy-nakocz gest nasz Xpc mily møczon

byl; yako tesz sam myly Cristus yndzye movyl; myly Krystus schedl do Ierusalem y vyp'dzyl przeday'ce ]rzecz o wyp"dzeniu ze >wi'tyni wymieniaj'cych pieni'dze\, kakoczoly nasz Xpus mily gestcy on byl ginse dny stvworzyl; yako myly Cristus tamo yste v Annascha barzo trudno byth; nasz Xpc mily gestey on tho byl vczinil, ysze gegoscy nebo y szema sdreszecz ]zdzier/e:\ bila ne mogla; potem myly Krystus... poszedl przeczyv ym, yakoby gotovy kv smyerczy; gakocz smercz on tako muszyl... møkø cirpecz, gakocz gest gø nasz Xpc mily cirpal byl; Pylat kazal poslovy vyethnyczkyemv, aby vvyodl mylego Iesucrista na dvor z vyethnycze, vvyodschy y potem, yakocz szye nalepyepey vydzy; a pres tocz nasz Xc mily svøthemu Potru gest on tako rzekl byl; ne telkocz oniy swe odzene szø byly szebe ]z siebie\ srzuczyly, alle y skorø svego czala szøcz gø oniy prze milego Xpa bily dzaly; myly Ie-sus, yawschy y za r'ka, y wyodl y z vlycze; velyke by tho miloserdze... bilo, isze gdisbicz nasz Xpc mily ktoremv clouckovy... poslalcyby mu na pomocz gednego angola svøtego; dayze my przyyacz czyalo szyna thwoyego, jedynaka mylosznego; then Ian, yegosch myloval myly Iesus navyeczey nad ynsche; Annasch... poslal mylego Iesucrista zvy'zanego do Cayffa-scha; myly Yesus... nade wschytky syny czlovyecze byl nadobny... a na zrenyv kazdemv myl ]mi=\,za yvtra rano myly Iesus... vzral drzeuo fykove; bog przeyrzal... bycz sthara mathk' Yeszusza mylego; odsedwschy tayemnye od mylego Iesucrista y byezyal do Zydow; tedy... zebraly szye vschysczy v dom starszego bysku-pa... i vczynyly r'da, kakobysmy y'ly mylego Iesucrista; a pres to kakoczkoly nasz Xpus mily gest-cy on byl ten tho dzen dysegsy svøty vcinil; przetoz rzekl myly Kristus Pyotrovy& „Karzacz y, nye chczesch, abych pyl kyelych, ktory my dal oczyecz moy.”; yako myly Iesus vkazal, yze yego nyyeden z grzecha karacz nye mogl$;i rzekl myly Iesus k nym& „Kto z vasz moze mnye karacz o grzech;yze myly Krystus nye karal svy-'tego Pyotra, alye satana, ktory k temv podusczyl; nye zapovyeda myly Kristus, bychmy szye zvaly mystrzmy... any tez navky na katedrze navczacz, czvsch na vyschokyem stolczv nad lyvdzmy


xszyedz'cz; yako myly Yesus vst'pywschy na gora y kazal o dzyevyeczyorv blogoslavyenyv; Tho kazanye sv'thy Maczyey ynaczey pysche, a sv'thy Lucas ynako. S tego nyektorzy... chcz', yzeby ye dvoycz kazal myly Cri-stus; tych zalob bylo barzo vyelye na mylego Iesucrista, nazyvay'cz ystym zdradnym prorokyem;alye czemv myly Cristus Yvda-scha zovye przyaczyelem szvym, kyedysch yest nyeprzyaczyelem yego$ }Jezus| wschem lyvdzyem vczynyl szye vdz'czny, myly a barzo lyvbyezny, bo yego kra-szye szye wschysczy dzyvovaly a yego nadobnych obyczayow wschysczy szye kochaly y yego m'drosczy zvmyawszy szye, kochaly ˘ myly.staropol. mi=o>-:(ciwie(ciwy1. gor'ce przywi'zanie, silne upodo-

banie w kim> lub czym>, gor'ca sympatia,

2. mi=osierdzie, zmi=owanie,wsp[=czucie, lito>:,

3. =aska(wo>:, przychylno>:,/yczliwo>:, wzgl"dy,

4. tytu= grzeczno>ciowy.za(po(u(przy(z(roz-mi=owa: ]si"\.

mimo 1. przyimek «obok» ˘ mimo grodu ]obok, blisko grodu, w jego pobli/u\, wo=.1289 mimo-mimo,

2. mimochodem ]o czym innymprzy okazji, na marginesie,

3. przys=[wek «wbrew» wyst"puj'cyw po='czeniach& mimo wszystko]wbrew wszystkiemu\, mimo to]wbrew temu\,

4. przys=[wek& chocia/, jednak ˘mimo /e(i/, np. ciep=o w domu mimo /e mr[z na dworze ]mimo mrozu na dworze\.

mSjp 1969 inaczej, tu mog" by: w b="dzie, zakrawa /e przyimek z przy-s=[wkiem tam pomieszany, lub /e ja je pomiesza=em; «obok» jest wskazaniem miejsca ]przyimkiem\, gdy w mSjp – przys=[wkiem, ˚przyimki.staropol. imo ]ko=o, obok, opr[cz, bez, wbrew, ponad, ni/\.=ac. de` % specere ]spostrzega:, patrze: na `\ ˘ =ac. despicere ]po-gardza:\, despectus ]z g[ry patrze: na co\, starofranc. i >redniow. ang. despit, ang. despite ]mimo, wbrew\, in spite of sth ]pomimo czego>, na przek[r czemu>\,ros. ]wbrew\ prezrenie-prezrenie,]sprzeciw\ soprotivlenie,]na z=o>:\, z=oba, nenavist;.

N

słownik języka polskiego, part 4, k-m

Documents