Na osnovu člana 17. stav 1. Zakona o Centralnoj banci Crne Gore (�Slu�beni list, RCG�, br. 52/00, 53/00, 47/01 i 04/05), a u vezi sa članom 8 stav 3 Zakona o sprječavanju pranja novca i finansiranja terorizma (�Sl.list CG�,br.14/07 i 04/08) i člana 2 stav 1 Pravilnika o izradi smjernica za analizu rizika radi sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma (�Sl.list CG�, br. 20/09), Savjet Centralne Banke Crne Gore, na sjednici odr�anoj 25. februra 2010.godine, utvrdio je

SMJERNICE ZA ANALIZU RIZIKA KOD BANAKA RADI SPRJEČAVANJA PRANJA NOVCA I

FINANSIRANJA TERORIZMA 1. Ovim smjernicama se utvrđuju bli�i kriterijumi za izradu internog akta banaka i filijala stranih banaka ( u daljem tekstu: banke) o analizi rizika radi sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma. 2. Rizik od pranja novca i finansiranja terorizma Rizik od pranja novca i finansiranja terorizma, u smislu člana 5 tačka 5 Zakona o sprječavanju pranja novca i finansiranja terorizma ( u daljem tekstu: Zakon), je rizik da će klijent iskoristiti finansijski sistem za pranje novca ili finansiranje terorizma, odnosno da će poslovni odnos, transakcija ili proizvod biti posredno ili neposredno kori�ćen za pranje novca ili finansiranje terorizma. Pranjem novca, u smislu člana 2 Zakona, smatra se naročito:

1) zamjena ili drugi prenos novca ili druge imovine koja potiče iz krivičnog djela; 2) sticanje, posjedovanje ili kori�ćenje novca ili druge imovine koja potiče iz krivičnog djela; 3) prikrivanje prirode, porijekla, mjesta deponovanja, kretanja, raspolaganja, vlasni�tva ili prava u vezi sa novcem ili drugom imovinom koji su proistekli iz krivičnog djela.

Finansiranjem terorizma, u smislu člana 3 Zakona, smatra se naročito:

1) obezbjeđivanje ili prikupljanje, odnosno poku�aj obezbjeđivanja ili prikupljanja novca ili druge imovine, posredno ili neposredno, sa ciljem ili uz saznanje da će biti u cijelosti ili djelimično kori�ćeni za sprovođenje terorističkog akta ili upotrijebljeni od strane teroriste ili terorističke organizacije; 2) podstrekavanje ili pomaganje u obezbjeđivanju ili prikupljanju sredstava ili imovine iz tačke 1 ovog paragrafa.

3. Analiza rizika od pranja novca i finansiranja terorizma Banka je du�na, u smislu člana 8 stav 1 Zakona, da izradi analizu rizika kojom utvrđuje procjenu rizičnosti grupa klijenata ili pojedinog klijenta, poslovnog odnosa, transakcije ili proizvoda u cilju sprječavanja kori�ćenja njenih usluga ili proizvoda u svrhe pranja novca ili finansiranja terorizma.

2

U tom smislu banka je du�na da usvoji interni akt o analizi rizika i primijeni pristup zasnovan na procjeni rizika.

3.1 Identifikacija klijenta Banka je du�na da prije uspostavljanja poslovnog odnosa izvr�i identifikaciju klijenta. U smislu člana 7 Zakona identifikacija klijenta je postupak koji obuhvata: 1) utvrđivanje identiteta klijenta, odnosno ako je identitet prethodno utvrđen, provjeru identiteta na osnovu vjerodostojnih, nezavisnih i objektivnih izvora; 2) prikupljanje podataka o klijentu, odnosno ako su podaci prikupljeni, provjeravanje prikupljenih podataka na osnovu vjerodostojnih, nezavisnih i objektivnih izvora.

3.1.1 Utvrđivanje i provjera identiteta fizičkog lica ili preduzetnika Banka je du�na na osnovu člana 14 Zakona da utvrđuje i provjerava identitet klijenta koji je fizičko lice, odnosno njegov zakonski zastupnik, preduzetnik, ili fizičko lice koje obavlja djelatnost, uvidom u ličnu ispravu klijenta uz njegovo prisustvo i pribavlja sljedeće podatke:

Podaci o klijentu -fizičko lice Podaci o klijentu-fizičko lice

• lično ime; • adresa prebivali�ta, odnosno boravi�ta; • datum i mjesto rođenja ; • poreski broj fizičkog lica, odnosno njegovog zastupnika; • broj, vrstu i naziv organa koji je izdao ličnu ispravu; • lično ime, adresa prebivali�ta, odnosno boravi�ta, datum i mjesto rođenja

fizičkog lica, koje pristupi sefu; • namjena i pretpostavljena priroda poslovnog odnosa, uključujući informaciju

o djelatnosti odnosno status klijenta (zaposlen, nezaposlen, student, penzioner, poljoprivrednik itd.);

• datum uspostavljanja poslovnog odnosa, odnosno datum i vrijeme pristupa sefu;

Podaci o klijentu -preduzetniku

• lično ime; • adresa prebivali�ta, odnosno boravi�ta; • datum i mjesto rođenja preduzetnika ili fizičkog lica koje obavlja djelatnost,

koje uspostavi poslovni odnos ili izvr�i transakciju, odnosno fizičko lice, za koje se uspostavi poslovni odnos ili vr�i transakcija i broj, vrstu i naziv organa koji je izdao ličnu ispravu;

• firma, adresa i matični broj, ako je dodijeljen, preduzetnika ili fizičkog lica koje obavlja djelatnost.

Podaci o transakciji • datum i vrijeme izvr�enja transakcije; • iznos transakcije i valuta u kojoj je transakcija izvr�ena; • namjena transakcije i lično ime i prebivali�te, odnosno boravi�te, odnosno

firma i sjedi�te lica kojem je namijenjena transakcija; • način izvr�enja transakcije; • podaci o izvoru imovine i sredstava, koji su ili će biti predmet poslovnog

odnosa ili transakcije. Podaci vezani za osobu koja predstavlja klijenta (prav.zas. ili ovla. lice)

• ime i prezime, stalna ili privremena adresa, datum i godina rođenja, poreski broj i broj lične isprave i naziv organa koji je izdao ličnu ispravu.

3

Identitet klijenta koji je fizičko lice, mo�e se utvrditi i na osnovu kvalifikovane elektronske potvrde klijenta, koju je izdao davalac usluga sertifikovanja u skladu sa propisima o elektronskom potpisu i elektronskom poslovanju. 3.1.2 Utvrđivanje i provjera identiteta klijenta � pravno lice Banka utvrđuje i provjerava identitet klijenta koji je pravno lice, odnosno njegov zakonski zastupnik, ili ovla�ćeno lice uvidom u original ili ovjerenu kopiju isprave (koja ne smije biti starija od tri mjeseca) iz Centralnog registra Privrednog suda (u daljem tekstu: CRPS) ili drugog odgovarajućeg javnog registra, koju u ime pravnog lica podnese pravni zastupnik, u smislu člana 15 Zakona. Banka mo�e utvrditi i provjeriti identitet pravnog lica i pribaviti podatke iz člana 71 tačka 1 Zakona i uvidom u CRPS ili drugi odgovarajući javni registar. S tim u vezi, banka na izvodu iz registra u koji je izvr�en uvid, označava datum, vrijeme i lično ime lica koje je izvr�ilo uvid. Izvod iz registra banka čuva u skladu sa Zakonom. Ako uvidom u originale ili ovjerene kopije isprava nije moguće utvrditi pojedine podatke koji su Zakonom propisani (član 71 tač. 2,7,9,10,11,12,13 i 14), nedostajući podaci se pribavljaju neposredno od zastupnika ili ovla�ćenog lica. Ukoliko banka prilikom utvrđivanja i provjere identiteta pravnog lica posumnja u istinitost dobijenih podataka ili vjerodostojnost isprava i druge poslovne dokumentacije iz koje su uzeti podaci, du�na je da od zastupnika ili ovla�ćenog lica prije uspostavljanja poslovnog odnosa ili izvr�enja transakcije pribavi i pisanu izjavu. Ako je klijent strano pravno lice, koje obavlja djelatnost u Crnoj Gori preko svoje poslovne jedinice, banka utvrđuje i provjerava identitet stranog pravnog lica i njegove poslovne jedinice. Podaci koje banka pribavlja o klijentu koji je pravno lice, prezentirani su u sljedećoj matrici:

Podaci o klijentu - pravno lice Podaci o klijentu • firma;

• adresa; • sjedi�te i matični broj pravnog lica koje uspostavi poslovni odnos ili izvr�i

transakciju, odnosno pravnog lica za koje se uspostavlja poslovni odnos ili vr�i transakcija.

Podaci vezani za uspostavljanje poslovnog odnosa

• datum uspostavljanja poslovnog odnosa, ili pristup sefu; • namjena i pretpostavljena priroda poslovnog odnosa, uključujući informaciju o

djelatnosti klijenta. Podaci vezani za obavljenu transakciju

• datum i vrijeme izvr�enja transakcije; • iznos transakcije i valuta u kojoj je transakcija izvr�ena; • namjena transakcije, lično ime i prebivali�te, odnosno boravi�te, odnosno firma i sjedi�te lica kojem je namijenjena transakcija; • način izvr�enja transakcije; • podaci o izvoru imovine i sredstava.

Podaci vezani za lice koje predstavlja klijenta (pravni

• lično ime; • adresa prebivali�ta, odnosno boravi�ta;

4

zastupnik ili ovla�ćeno lice)

• datum i mjesto rođenja i poreski broj zastupnika ili ovla�ćenog lica, koje za pravno lice ili drugo lice građanskog prava zaključi poslovni odnos ili izvr�i transakciju;

• broj i vrsta lične isprave; • naziv organa koji je izdao ličnu ispravu.

Podaci vezani za stvarnog vlasnika klijenta

• lično ime; • adresa prebivali�ta ili boravi�ta; • datum i mjesto rođenja stvarnog vlasnika pravnog lica, odnosno u slučaju iz člana 19 stav 3 tačka 2 Zakona podatak o kategoriji lica u čijem je interesu osnivanje i djelovanje pravnog lica ili sličnog pravnog subjekta stranog prava.

Prilikom sprovođenja transakcija na osnovu uspostavljenog poslovnog odnosa u iznosu od 15.000 Eura ili vi�e, banka mora provjeriti identitet fizičkog lica, koje obavlja transakciju u ime pravnog lica, npr. odrediti i potvrditi identitet pravnog predstavnika ili ovla�ćenog lica provjeravajući va�eću ličnu ispravu u njegovom prisustvu. Ukoliko transakcije obavlja ovla�ćeno lice, ono mora podnijeti ovjereno pismeno ovla�ćenje od pravnog predstavnika. Pismeno ovla�ćenje pravnog predstavnika ili ovla�ćenog lica klijenta, banka zadr�ava u dokumentaciji. Ako su i pravni zastupnik i ovla�ćeno lice odsutni prilikom sprovođenja transakcije (npr. sprovođenje transakcija preko elektronskog bankarstva), smatraju se primjenjivim procedure po kojima banka zahtijeva kori�ćenje kvalifikovanog digitalnog sertifikata i lozinke za potvrđivanje identiteta pravnog zastupnika ili ovla�ćenog lica tokom sprovođenja transakcija. 3.1.3 Utvrđivanje stvarnog vlasnika pravnog lica

U okviru provjere i pregleda klijenta koji je pravno lice, banka je du�na da pored identifikacije, utvrdi i stvarnog vlasnika tog pravnog lica. U cilju pribavljanja podataka banka sprovodi mjere i radnje vezano za lice koje je stvarni vlasnik. Kada se radi o visoko-rizičnom klijentu, banka mora potvrditi dobijene podatke, ako oni nijesu dobijeni iz povjerljivog i nezavisnog izvora (npr. ako je jedini izvor podataka prilikom utvrđivanja identiteta klijenta bila pismena izjava pravnog zastupnika, banka u tom slučaju mora provjeriti podatke do te mjere u kojoj razumije vlasni�tvo pravnog lica i strukturu njegove kontrole, kako bi utvrdila sve stvarne vlasnike klijenta). Stvarni vlasnik privrednog dru�tva, odnosno pravnog lica u smislu člana 19 Zakona smatra se: (1) fizičko lice koje je, posredno ili neposredno, imalac vi�e od 25% poslovnog uče�ća akcija, prava glasa ili drugih prava, na osnovu kojih učestvuje u upravljanju, odnosno učestvuje u kapitalu sa vi�e od 25% udjela ili ima preovlađujući uticaj u upravljanju sredstvima privrednog dru�tva i (2) fizičko lice koje privrednom dru�tvu posredno obezbijedi ili obezbjeđuje sredstva i po tom osnovu ima pravo da bitno utiče na dono�enje odluka organa upravljanja privrednim dru�tvom prilikom odlučivanja o finansiranju i poslovanju. Prema gore pomenutoj definiciji, stvarni vlasnik je fizičko lice koje učestvuje (posredno ili neposredno) u upravljanju pravnim licem, na osnovu vi�e od 25% vlasničkog udjela. Prilikom utvrđivanja stvarnog vlasnika, potrebno je provjeriti vlasnički udio određenog

5

fizičkog lica u pravnom licu, kao i vlasnički udio pravnog lica koje je pod kontrolom tog istog fizičkog lica. Banka mo�e dobiti podatke o vlasni�tvu na osnovu originala ili ovjerene kopije izvoda iz sudskog registra ili drugog zvaničnog registra koju podnese pravni zastupnik ili ovla�ćeno lice u ime pravnog lica. Pored toga, banka mo�e primijeniti odredbe Zakona koje omogućuju da se podaci vezani za stvarnog vlasnika dobiju direktnom provjerom u sudskom registru ili drugom javnom registru, ili preko drugih dostupnih izvora. Ako se svi propisani podaci vezani za stvarnog vlasnika (npr. datum i mjesto rođenja) ne mogu dobiti iz sudskog registra ili drugog zvaničnog registra, banka mo�e nedostajuće podatke pribaviti od pravnog zastupnika ili njegovog ovla�ćenog lica. Stranim vlasnikom smatra se i privredno dru�tvo, pravno lice, kao i ustanova ili drugo lice stranog prava, koje je neposredno ili posredno imalac najmanje 500.000 Eura poslovnog uče�ća akcija, odnosno uče�ća u kapitalu. Stvarnim vlasnikom ustanove ili drugog lica stranog prava (trust, fond ili slično) koje prima, upravlja ili dijeli imovinska sredstva za određene namjene, u smislu Zakona, smatra se: (1) fizičko lice koje, posredno ili neposredno, raspola�e sa vi�e od 25% imovine pravnog lica ili sličnog subjekta stranog prava (2) fizičko lice koje je određeno ili odredivo kao korisnik vi�e od 25% prihoda od imovine kojom se upravlja. Banka mora utvrditi strukturu vlasni�tva za klijente koji su pravna lica i pribaviti sve neophodne podatke vezane za stvarnog vlasnika, u skladu sa Zakonom. Ako je pravno lice sa sjedi�tem u Crnoj Gori, preporučuje se banci da izvr�i direktnu provjeru u sudskom registru ili drugom javnom registru, kako bi pribavila ili potvrdila podatke vezane za stvarnog vlasnika tog pravnog lica. Ako je jedan od stvarnih vlasnika strano pravno lice, banka je obavezna u smislu člana 20 Zakona, pribavi podatke vezane za stvarnog vlasnika tog pravnog lica na osnovu originala ili ovjerene kopije iz stranog registra (koja ne smije biti starija od tri mjeseca od dana izdavanja) ili iz poslovnih dokumenata koje podnosi pravni predstavnik ili ovla�ćeno lice u ime klijenta. Ukoliko banka ne posjeduje informacije vezane za vjerodostojnost podataka iz drugih dr�ava, preporučuje se da pravni zastupnik klijenta ili ovla�ćeno lice dostave izjavu iz javnog registra druge dr�ave. Ukoliko iz objektivnih razloga pravni zastupnik ne mo�e pru�iti neophodnu dokumentaciju iz koje se jasno mogu utvrditi podaci vezani za stvarnog vlasnika, ti podaci se pribavljaju iz pismene izjave koju dostavlja pravni zastupnik ili njegovo ovla�ćeno lice. Banka će takođe zahtijevati pismenu izjavu od pravnog zastupnika ako postoji sumnja u istinitost dostavljenih podataka. Ukoliko pravni zastupnik ne poka�e spremnost da sarađuje sa bankom u pru�anju potrebnih podataka i iz tog razloga se stvarno vlasni�tvo ne mo�e utvrditi, banka ne bi trebala uspostaviti poslovni odnos. Ako je uspostavljen poslovni odnos, preporučuje se banci da u situaciji kada klijent izbjegava podno�enje svih Zakonom zahtijevanih podataka, to koristi kao indikator za otkrivanje sumnjive aktivnosti klijenta u vezi pranja novca i finansiranja terorizma.

6

Ukoliko banka pored preduzetih aktivnosti ne bude u mogućnosti da dobije podatke vezane za stvarnog vlasnika, (i pored detaljne analize vlasničke strukture), zbog slo�enosti same strukture, u takvim slučajevima, banci se dozvoljava da nastavi takav poslovni odnos, pod uslovom da banka pribavi pisanu izjavu zastupnika ili ovla�ćenog lica i klasifikuje klijenta kao visoko-rizičnog, �to zahtijeva produbljeno praćenje poslovnih aktivnosti. Treba napomenuti da se ovo primjenjuje u izuzetnim slučajevima, i da ne predstavlja uobičajenu praksu. Banka je du�na, da u slučaju postupanja na prethodno pomenuti način za utvrđivanje stvarnog vlasnika pravnog lica, dokazati nadle�nom nadzornom organu, da je na odgovarajući način sprovela proceduru za utvrđivanje stvarnog vlasnika, i da je u pitanju poseban slučaj slo�enog vlasni�tva koji opravdava postupak banke. Istovremeno se banci preporučuje, da slo�enu strukturu vlasni�tva cijeni kao mogući razlog za prijavljivanje sumnjivih transakcija. Pored toga, banke bi trebale da zahtijevaju od klijenata pismeno obavje�tenje o svakoj promjeni vezano za stvarne vlasnike. Banke bi trebale da internim aktom defini�u postupak utvrđivanja stvarnog vlasnika, uzimajući u obzir gore pomenute odredbe zakona i preporuke. 3.2 Način utvrđivanja prihvatljivosti klijenta Banka je du�na da internim aktom utvrdi uslove za ocjenu prihvatljivosti klijenta na osnovu pribavljenih i provjerenih podataka i informacija o klijentu prije uspostavljanja poslovnog odnosa. To je postupak koji obuhvata identifikaciju klijenta i stvarnog vlasnika, ako je klijet pravno lice, pribavljanje informacija o cilju i prirodi poslovnog odnosa ili transakcije i druge podatke u smislu člana 11 stav 1 Zakona. Pored navedenog pravila, u članu 11 stav 2 Zakona propisano je da banka izuzetno mo�e sprovesti propisane mjere provjere i pregleda klijenta i tokom uspostavljanja poslovnog odnosa sa klijentom, ako je to neophodno radi uspostavljanja poslovnog odnosa i ako postoji neznatan rizik od pranja novca ili finansiranja terorizma. Kada izvr�i identifikaciju, odnosno pribavi i provjeri sve Zakonom propisane podatke o klijentu, banka uspostavlja poslovni odnos sa klijentom. Banka, internim aktom, takođe defini�e razloge za odbijanje zaključivanja poslovnog odnosa sa klijentom, a naročito: • Ako je dr�ava porijekla klijenta ili stvarnog vlasnika klijenta, na listi nekooperativnih

dr�ava, koju izdaje radna grupa za finansijske mjere protiv pranja novca-FATF, na popisu zemalja navedenih kao �off-shore� zone ili na listi dr�ava koje nadzorni organ smatra rizičnim po osnovu sopstvene procjene;

• Ako je klijent ili stvarni vlasnik klijenta lice iz dr�ave, prema kojoj su sprovedene mjere prema Rezolucijama Savjeta bezbjednosti UN;

• Ako je klijent lice sa Liste, sastavljene prema Rezolucijama Savjeta bezbjednosti UN. 3.3. Procjena rizičnosti pojedinog klijenta i grupe klijenata i poslovnog odnosa Procjenu rizičnosti pojedinog klijenta i grupe klijenta banka vr�i na osnovu pristupa zasnovanog na analizi rizika. Prije izrade analize rizika klijenta, banka je du�na da pored identifikacije sprovede mjere pregleda i praćenja klijenta (eng.customer due diligence) u

7

smislu člana 9 Zakona, a naročito u sljedećim slučajevima: (1) prilikom uspostavljanja poslovnog odnosa sa klijentom, (2) prilikom jedne ili vi�e povezanih transakcija u vrijednosti od 15.000 Eura ili vi�e, (3) kada postoji sumnja u tačnost ili vjerodostojnost pribavljenih podataka o identifikaciji klijenta, (4) kada u vezi transakcije ili klijenta postoji osnov sumnje da se radi o pranju novca i finansiranju terorizma. Pregled i praćenje klijenta banka po pravilu sprovodi prije uspostavljanja poslovnog odnosa ili prije sprovođenja transakcije i samo izuzetno tokom uspostavljanja poslovnog odnosa, ako postoji neznatan rizik od pranja novca i finansiranja terorizma. Ako je banka uspostavila poslovni odnos sa klijentom, a isti obavlja jednu ili vi�e povezanih transakcija u iznosu od 15.000 Eura ili vi�e, u tom slučaju banka pribavlja samo dopunske podatke (npr. svrhu transakcije, podatke o izvoru sredstava, podatke o primaocu sredstava itd.). Mjere koje je banka du�na da sprovede u postupku pregleda i praćenja klijenta su:

• identifikacija klijenta i stvarnog vlasnika, ako je klijent pravno lice; • pribavljanje i provjera podataka o klijentu, odnosno stvarnom vlasniku, ako je

klijent pravno lice, pribavljanje podataka o cilju i prirodi poslovnog odnosa ili transakcije i

• nakon, uspostavljanja poslovnog odnosa, banka redovno prati poslovne akivnosti klijenta i provjerava usklađenost tih aktivnosti sa prirodom poslovnog odnosa i uobičajenim obimom i vrstom poslovanja klijenta.

U sljedećoj tabeli prikazani su slučajevi u kojima je banka du�na da sprovede standardne mjere pregleda i praćenja klijenta, kao i mjere koje preduzima da bi sprovela pregled i praćenje klijenta:

Slučajevi u kojima je banka du�na da sprovede standardne mjere pregleda i praćenja klijenta

(1) prilikom uspostavlja-nja poslovnog odnosa

(2) prilikom jedne ili vi�e povezanih transakcija u vrijednosti od 15.000 Eura ili vi�e

(3) kada postoji sumnja u tačnost ili vjerodostojnost pribavljenih podataka o identifikaciji klijenta

(4) kada u vezi transakcije ili klijenta postoji osnov sumnje da se radi o pranju novca i finansiranju terorizma

(a) identifikacija klijenta.

Da Da Da Da

(b) određivanje stvarnog vlasnika

Da - Da (dodatni podaci)

Da (dodatni podaci )

(c) pribavljanje propisanih podataka

Da Da Da Da

(d) identifikacija klijenta prilikom pristupa sefu

Da - Da Da (kada u vezi klijenta postoji osnov sumnje o pranju novca i fina. teroriz.)

Mje

re k

oje

je b

anka

du�

na d

a sp

rove

de u

pos

tupk

u pr

egle

da i

prać

enja

klij

enta

(e) pribavljanje dodatnih podataka za klijenta koji je p.e.lice

Da

Da

Da

Da

8

Obzirom da banka ne mo�e uspostaviti poslovni odnos niti sprovoditi transakcije ako nije sprovela sve mjere propisane u okviru standardnog pregleda i praćenja klijenta, dalje tokom trajanja poslovnog odnosa vr�i praćenje poslovnih aktivnosti klijenta. Pored standardnog pregleda i praćenja klijenta banci su na raspolaganju Zakonom propisani posebni oblici provjere klijenta, i to: produbljena provjera klijenta i pojednostavljena provjera klijenta (koji su opisani u Odjeljku 3.3.1). Nakon izvr�ene provjere i pregleda klijenta, banka na osnovu utvrđenih faktora rizika klasifikuje klijenta u određenu kategoriju rizika od pranja novca ili finansiranja terorizma. Obzirom na činjenicu da analiza rizika od pranja novca i finansiranja terorizma, zahtijeva dobro poznavanje klijenta i njegovo poslovanje, preporučuje se da klasifikaciju klijenta po kategorijama rizika sprovodi organizaciona jedinica koja najbolje poznaje klijenta u saradnji sa licem ovla�ćenim za sprovođenje mjera radi otkrivanja i sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Neposredno po uspostavljanju poslovnog odnosa, banka utvrđuje tzv. početni rizični profil klijenta i klasifikuje ga u određenu kategoriju rizika. Pored klasifikacije novih klijenata i određivanja njihovog rizičnog profila, banka je du�na da izvr�i klasifikaciju postojećih klijenata.

Tokom trajanja poslovnog odnosa sa klijentom i praćenja njegovih poslovnih aktivnosti banka je du�na da izvr�i a�uriranje svih podataka i klasifikuje klijenta u odgovarajuću klasifikacionu kategoriju. To podrazumijeva npr. slučaj kada banka utvrdi da pojedino klijentovo poslovanje značajno odstupa od uobičajenog toka poslovanja, ona mora sprovesti dodatnu analizu poslovanja klijenta, kako bi utvrdila razloge za takvo odstupanje. Na osnovu dodatne analize, zadu�ena lica treba da procijene rizični profil klijenta i eventualno izvr�e njegovu reklasifikaciju. Takođe se preporučuje da banka uspostavi procedure za redovno a�uriranje procjene rizika klijenta za koji ne postoje značajna odstupanja od normalnog toka poslovanja. Ovo se mo�e uraditi prilikom redovnog a�uriranja dokumenata i podataka o klijentu. Dinamiku procjene rizičnosti klijenata, banka utvrđuje internim aktom u zavisnosti od samog klijenta i njegovog poslovanja. Ukoliko određeni klijent na osnovu faktora rizika mo�e biti klasifikovan u različite kategorije rizika u vezi sa pranjem novca i finansiranjem terorizma, tom klijentu se dodjeljuje samo jedan rizični profil koji predstavlja najveći rizik. 3.3.1 Posebni oblici provjere klijenta

Posebni oblici provjere klijenta u smislu člana 24 Zakona su:

• Produbljena provjera klijenta i

• Pojednostavljena provjera klijenta.

Banka je du�na da pored identifikacije klijenta, izvr�i dodatne mjere provjere klijenta, odnosno izvr�i produbljenu provjeru klijenta prilikom:

9

o zaključivanja kontokorentnog odnosa sa bankom ili drugom sličnom kreditnom organizacijom, koja ima sjedi�te izvan EU ili izvan dr�ava sa liste;

o zaključivanja poslovnog odnosa ili sprovođenje transakcije iz člana 9 stav 1 tačka 2 Zakona sa klijentom, koji je politički eksponirano lice iz člana 27 Zakona;

o provjere klijenta kada nije prisutan u postupku utvrđivanja i provjere identiteta. Obaveza je banke da primijeni mjeru ili mjere produbljene provjere klijenta iz člana 26 (kontokorentni bankarski odnosi sa kreditnim organizacijama trećih dr�ava), člana 27 (politički eksponirana lica) i člana 28 (utvrđivanja identiteta klijenta u odsustvu) Zakona, u slučajevima kada procijeni da, zbog prirode poslovnog odnosa, oblika i načina izvr�enja transakcije, poslovnog profila klijenta, odnosno drugih okolnosti povezanih sa klijentom, postoji ili bi mogao postojati rizik od pranja novca ili finansiranja terorizma. 3.3.1.1 Produbljena provjera klijenta a) Kontokorentni bankarski odnosi sa bankama iz trećih dr�ava Kontokorentni odnos je ugovorni odnos između domaće i strane kreditne organizacije, koji nastaje otvaranjem računa, strane kreditne organizacije kod domaće kreditne organizacije (npr.otvaranje loro računa). U smislu člana 26 Zakona kontokorentni odnos, sa bankom koja ima sjedi�te u trećoj zemlji predstavlja povećani rizik, i stoga zahtijeva da banka sprovede dodatni pregled i praćenje klijenta, �to je u nastavku tabelarno ilustrovano:

Kontokorentni odnos sa bankom koja ima sjedi�te u trećoj zemlji

Zakonom propisan slučaj ↓

1) Odobrenje odgovornog lica u banci

↓

2) Dobijanje dodatne dokumetacije i podataka

↓

3) Dodatni pregled i praćenje poslova klijenta ↓

4) Dodatne mjere

↓

Kontokorentni bankarski odnos sa bankama iz trećih dr�ava

Da Da (Set podataka

definisanih članom 26 Zakona)

Da Po ocjeni banke

Zaposleni u banci koji su zadu�eni za zaključivanje ugovora o kontokorentnim odnosima sa bankom ili sličnom finansijskom organizacijom koja ima sjedi�te u zemlji van EU ili zemlji koja se ne nalazi na listi zemalja koje po�tuju standarde u oblasti sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma, du�ni su da prije zaključenja ugovora sprovedu postupak produbljene provjere klijenta i pribave pisanu saglasnost odgovornog lica u banci. Zahtijevane podatke banka pribavlja iz javne ili druge dostupne evidencije podataka, odnosno uvidom u isprave i poslovnu dokumentaciju, koju dostavlja banka ili druga slična kreditna organizacija sa sjedi�tem izvan EU i izvan dr�ave sa liste.

10

Podaci koje je banka du�na da obezbijedi u slučaju zaključivanja kontokorentnog odnosa sa bankom iz zemlje van EU ili izvan zemalja sa Liste su:

• datum izdavanja i vrijeme va�enja dozvole za obavljanje bankarskih usluga, naziv i sjedi�te nadle�nog organa dr�ave koji je izdao dozvolu; • opis sprovođenja internih postupaka, koji se odnose na otkrivanje i sprječavanje pranja novca i finansiranja terorizma, a naročito postupaka provjere klijenta, utvrđivanja stvarnih vlasnika, saop�tavanja podataka o sumnjivim transakcijama i klijentima, nadle�nim organima, vođenja evidencija, interne kontrole i drugih postupaka, koje je banka, odnosno druga slična kreditna organizacija utvrdila u vezi sa sprječavanjem i otkrivanjem pranja novca i finansiranja terorizma; • opis sistemskog uređenja u oblasti otkrivanja i sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma, koji se primjenjuje u trećoj dr�avi, u kojoj ima sjedi�te, odnosno je registrovana banka odnosno druga slična kreditna organizacija; • pisanu izjavu da je banka ili druga slična kreditna organizacija u dr�avi u kojoj ima sjedi�te, odnosno u kojoj je registrovana pod pravnim nadzorom i da je, u skladu sa Zakonima te dr�ave, du�na da primjenjuje odgovarajuće propise u oblasti otkrivanja i sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma; • pisanu izjavu da banka, odnosno druga slična kreditna organizacija ne posluje kao "kvazi" banka; • pisanu izjavu da banka ili druga slična kreditna organizacija nema uspostavljene, odnosno ne uspostavlja poslovne odnose ili vr�i transakcije sa "kvazi" bankama.

Ako postoji slučaj da je banka zaključila kontokorentni odnos sa nekom bankom izvan EU ili izvan zemalja sa Liste, prije stupanja na snagu Zakona, banka je du�na da tra�i i pribavi sve propisane podatke i informacije vezano za odnosnu banku. Ukoliko banka ne dobije sve zahtijevane podatke, preporučuje se da prekine taj kontokorentni bankarski odnos. b) Klijent kao politički eksponirano lice 1. Postupak uključivanja lica na listu politički eksponiranih lica Na osnovu člana 27 Zakona politički eksponiranim licem smatra se fizičko lice koje djeluje ili je u posljednjoj godini djelovalo na istaknutom javnom polo�aju u dr�avi, uključujući članove njegove u�e porodice i bli�e saradnike. U cilju utvrđivanja politički eksponiranih lica i članova njihove u�e porodice i bliskih saradnika u smislu Zakona, banka mo�e postupiti na jedan od sljedećih načina:

• popunjavanjavanjem obrasca od strane klijenta (koji je dat u prilogu ovih smjernica i čini njihov sastavni dio, Obrazac PEL);

• pribavljanjem informacija iz javnih izvora; • pribavljanjem informacija na osnovu uvida u baze podataka koje uključuju popise

politički eksponiranih lica (World Check PEP List, upitom putem interneta itd.). Postupak utvrđivanja bliskih saradnika politički eksponiranih lica primjenjuje se ukoliko banka ocijeni, na bazi dokumentovanih činjenica da takav odnos postoji.

11

Banka je du�na da, izvr�i identifikaciju klijenata u skladu sa Zakonom, i istovremeno u tom postupku, na jedan od načina opisanih u stavu 2 ovog odjeljka, utvrdi da li je klijent politički eksponirano lice. Kada utvrdi da je klijent politički eksponirano lice, zaposleni u banci je du�an da izvr�i produbljenu provjeru (član 25 Zakona) koja obuhvata dodatne mjere u slučajevima:

• zaključivanja poslovnog odnosa ili sprovođenja transakcije iz člana 9 stav 1 tačka 2 Zakona (sprovođenja jedne ili vi�e transakcija u vrijednosti od 15.000 Eura ili vi�e);

• kada procijeni da, zbog prirode poslovnog odnosa, oblika i načina izvr�enja transakcije, poslovnog profila klijenta, odnosno drugih okolnosti povezanih sa klijentom, postoji ili bi mogao postojati rizik od pranja novca ili finansiranja terorizma.

Pored toga, u okviru produbljene provjere klijenta - politički eksponiranog lica, saglasno Zakonu, zaposleni u banci je du�an da:

• prije uspostavljanja poslovnog odnosa sa klijentom pribavi pisanu saglasnost odgovornog lica u banci.

• pribavi podatke o izvoru sredstava i imovine koji su predmet poslovnog odnosa, odnosno transakcije, iz ličnih i drugih isprava koje podnese klijent, a ako propisane podatke nije moguće pribaviti iz podnesenih isprava, podaci se pribavljaju neposredno iz pisane izjave klijenta;

• nakon uspostavljanja poslovnog odnosa sa posebnom pa�njom prati transakcije i druge poslovne aktivnosti koje kod banke obavlja politički eksponirano lice, posebno imajući u vidu svrhu i namjenu transakcije kao i usklađenost sa njegovim uobičajenim poslovanjem.

Dodatne mjere koje banka sprovodi u postupku produbljene provjere klijenta

Zakonom propisan slučaj

↓

1) Odobrenje odgovornog lica u banci

↓

2) Pribavljanje dodatne dokumetacije i podataka

↓

3) Dodatni pregled i praćenje poslova klijenta ↓

4) Dodatne mjere

↓ Politički eksponirano lice

Da Set podataka definisanih članom 27 Zakona

Da

Po ocjeni banke

Banka je du�na da utvrdi listu politički eksponiranih lica, koja će na adekvatan način biti dostupna zaposlenim licima u banci koja imaju neposredan kontakt sa klijentima.

2. Postupak prestanka obaveze tretiranja lica, kao politički eksponiranog lica Banka je du�na da internim aktom utvrdi postupak prestanka obaveze tretiranja klijenta kao politički eksponiranog lica. To podrazumijeva obavezu banke, da nakon isteka jedne godine od dana prestanka djelovanja politički eksponiranog lica na istaknutom polo�aju u jednoj dr�avi, isključi to lice sa liste politički eksponiranih lica kao i njegove članove u�e porodice i saradnike. Nakon uspostavljanja poslovnog odnosa sa politički eksponiranim licem, članovima njegove u�e porodice i bliskim saradnicima u skladu sa Zakonom, banka je obavezna da vodi posebnu evidenciju o ovim licima i transakcijama.

12

Banka je obavezna da redovno a�urira svoju listu politički eksponiranih lica, kako bi sprovela postupak produbljene provjere klijenta u skladu sa Zakonom i za one klijente koji u vrijeme zasnivanja poslovnog odnosa nijesu bila politički eksponirana lica u smislu Zakona. c) Utvrđivanje identiteta klijenta u odsustvu U smislu člana 28 Zakona pri utvrđivanju i provjeri identiteta klijenta koji nije prisutan, banka je du�na da u okviru produbljenje provjere klijenta, pored identifikacije iz člana 7 preduzme jednu ili vi�e dopunskih mjera i to:

• pribavi dopunske isprave, podatke ili informacije, na osnovu kojih provjerava identitet klijenta;

• provjeri podnesene isprave ili pribavi potvrdu od strane finansijske organizacije koja obavlja platni promet da je prvo plaćanje klijenta izvr�eno na teret računa koji se vodi kod odnosne organizacije.

Dodatne isprave, podaci ili informacije na osnovu kojih se provjerava identitet klijenta mogu biti sljedeće:

• za rezidentna lica dokaz o prebivali�tu od nadle�nog dr�avnog organa koje vodi evidenciju o prebivali�tu;

• lične preporuke (npr. ako je moguće dobiti preporuke od drugog klijenta banke); • prethodne preporuke banke u vezi sa klijentom; • podaci o izvoru sredstava i imovine koji jesu ili će biti predmet poslovnog odnosa; • potvrda o zaposlenju ili javnoj funkciji koju klijent obavlja.

Za fizička lica, banke mogu dodatno provjeriti podnesene isprave na najmanje jedan od sljedećih načina:

• potvrđivanjem datuma rođenja pomoću slu�bene isprave (npr. izvoda iz matične knjige rođenih, paso�a, ili drugih javnih registara);

• potvrđivanjem stalne adrese (npr. pomoću akta o porezu, bankarskog izvoda, ili pisma neke javne institucije);

• kontaktiranjem klijenta telefonom, pismom ili elektronskom po�tom radi potvrđivanja pribavljenih informacija nakon �to je račun otvoren (npr. isključeni telefon, vraćeno pismo ili netačna adresa elektronske po�te trebaju ukazivati na to da je potrebna dodatna provjera).

Za pravna lica, banke mogu dodatno provjeriti podnesene isprave na najmanje jedan od sljedećih načina:

• pregledom finansijskih izvje�taja i drugih izvje�taja o poslovanju; • pregledom javnih registara ili drugim ispitivanjem kako bi se utvrdilo da pravno

lice nije prestalo poslovati, da nije izbrisano iz registra ili likvidirano odnosno da nije u procesu prestanka poslovanja, brisanja iz registra ili likvidacije;

• nezavisnom provjerom informacija, kao �to je pristupanje javnim i privatnim bazama podataka;

• kontaktiranjem klijenta telefonom, po�tom ili elektronskom po�tom. 3.3.1.2 Pojednostavljena provjera klijenta U okviru posebne provjere klijenta banka mo�e prilikom uspostavljanja poslovnog odnosa ili prilikom sprovođenja jedne ili vi�e povezanih transakcija u vrijednosti od

13

15.000 Eura ili vi�e, primijeniti pojednostavljenu provjeru klijenata koji imaju sjedi�te u EU ili se nalaze na listi dr�ava koju uvrđuje Ministarstvo finansija CG. U smislu člana 29 Zakona, klijenti koji imaju nizak rizik i na koje se primjenjuje pojednostavljena provjera klijenta su :

• filijale stranih banaka i druge finansijske organizacije, �tedionice i �tedno-kreditne organizacije, po�te, dru�tva za upravljanje investicionim fondovima i filijale stranih dru�tava za upravljanje investicionim fondovima, dru�tva za upravljanje penzionim fondovima i filijale stranih dru�tava za upravljanje penzionim fondovima, osiguravajuća dru�tva i filijale stranih osiguravajućih dru�tava koja obavljaju poslove �ivotnog osiguranja, priređivači klasičnih i posebnih igara na sreću;

• dr�avni organ ili organ lokalne samouprave i druga pravna lica koja vr�e javna ovla�ćenja;

• dru�tvo čije su hartije od vrijednosti uvr�tene u trgovinu na organizovanom tr�i�tu u dr�avama koje su članice EU ili drugim dr�avama u kojima se primjenjuju standardi EU;

• klijenti iz člana 8 stav 4 Zakona, za koji postoji neznatan rizik od pranja novca i finansiranja terorizma.

U slučaju kada klijent ima neznatan nivo rizika u vezi pranja novca i finansiranja terorizma, tokom pojednostavljene provjere klijenta, banka sprovodi manji broj mjera za pregled i praćenje klijenta. U skladu sa tim, od banke se ne tra�i verifikacija identiteta klijenta, niti je neophodno utvrđivanje stvarnog vlasnika. Podaci koje je banka du�na da pribavi o klijentu u postupku pojednostavljene provjere, prikazani su u sljedećoj tabeli:

Pojednostavljeni pregled i praćenje klijenta � podaci o klijentu pravnom licu

Podaci o klijentu • firma, • sjedi�te pravnog lica, odnosno u čije ime i za čiji račun se

uspostavlja poslovni odnos. Podaci o uspostavljanju poslovnog odnosa

• datum uspostavljanja poslovnog odnosa • cilj i priroda uspostavljanja poslovnog odnosa.

Podaci o izvr�enim transakcijama iz člana 9 stav 1 tačka 2 Zakona, odnosno o jednoj ili vi�e povezanih transakcija u vrijednosti od 15.000 Eura ili vi�e.

• firma i sjedi�te pravnog lica, u čije ime i za čiji račun se vr�i transakcija;

• ličnom imenu zastupnika ili ovla�ćenog lica koje za pravno lice vr�i transakciju;

• datumu i vremenu izvr�enja transakcije; • iznosu transakcije, valuti i načinu izvr�enja transakcije; • cilju transakcije i ličnom imenu i prebivali�tu, odnosno firmi i

sjedi�tu pravnog lica kojem je namijenjena transakcija. Napominjemo da banka gore navedene podatke pribavlja uvidom u originale ili ovjerene kopije dokumentacije iz CRPS-a ili drugog odgovarajućeg javnog registra, koje dostavlja klijent odnosno neposrednim uvidom. Ako propisane podatke nije moguće pribaviti, nedostajući podaci se pribavljaju iz originala ili ovjerenih kopija isprava i druge poslovne dokumentacije, koju dostavlja klijent ili iz pisane izjave zastupnika ili ovla�ćenog lica. Dokumentacija ne smije biti starija od tri mjeseca od dana izdavanja.

Podaci o licu koje zastupa klijenta (pravni zastupnik ili ovla�ćeno lice).

Propisani podaci za pravnog zastupnika ili ovla�ćeno lice, koji se zahtijevaju za ova lica prilikom redovne provjere klijenta.

14

Ovdje treba napomenuti da je sprovođenje pojednostavljene provjere klijenta dozvoljeno samo za klijente (pravna lica) koji su definisani članom 29 Zakona i koji po�tuju njegove odredbe, odnosno ne obavljaju sumnjive transakcije, kao i da banka ne mo�e pro�iriti krug klijenata, nad kojima će sprovesti pojednostavljeni pregled. Pored gore navedenih Zakonskih obaveza, koje je banka du�na da izvr�i u postupku pojednostavljene provjere klijenta, banci se preporučuje da:

• identifikuje neobične i sumnjive aktivnosti; • dostavi podatke i dokumentaciju na zahtjev nadle�nog organa uprave i • sprovodi određene mjere u vezi konkretnog slučaja.

U skladu sa tim, preporučuje se da banka obezbijedi i redovno praćenje poslovnih aktivnosti ovih klijenata. Takođe se preporučuje da u takvim slučajevima, banka kreira rizični profil klijenta i redovno prati aktivnosti shodno utvrđenom rizičnom profilu klijenta. Učestalost i obim bančinih aktivnosti treba da bude usklađen sa niskim rizikom, obzirom na ovu kategoriju klijenata. 3.3.2 Faktori rizika na osnovu kojih se utvrđuje stepen rizičnosti pojedinog klijenta ili grupe klijenata i poslovnog odnosa

Međunarodno prihvaćeni standardi na kojima se zasniva metodologija za izradu analize rizika radi sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma, (npr. preporuke FATF i Wolfsberg smjernice), obuhvataju sljedeće faktore rizika:

• Faktori rizika klijenta: faktori rizika koji se odnose na njegov status ili aktivnost (npr. dr�avno tijelo, politički eksponirano lice, klijent čija je aktivnost povezana sa gotovinskim transakcijama, neprofitne organizacije i sl.)

• Faktori rizika povezani sa poslovnim odnosom : rizik poslovnog odnosa npr. sa klijentom čija zemlja porijekla ne po�tuje standarde iz oblasti sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma, politički eksponirano lice i drugi poslovni odnosi koji po procjeni banke nose visok rizik.

• Faktori rizika povezani sa geografskim regionom: zemlje koje imaju neadekvatne sisteme za sprječavanje pranja novca i finansiranje terorizma, zemlje sa visokim stepenom korupcije ili kriminalne aktivnosti, zemlje protiv kojih su međunarodne organizacije objavile restriktivne mjere;

Faktori rizika na osnovu kojih se utvrđuje stepen rizičnosti pojedinog klijenta ili grupe klijenata, poslovnog odnosa kao i faktori rizika povezani sa geografskim regionom ilustrovani su u sljedećoj matrici rizika. Pored faktora prezentiranih u matrici, banka mo�e definisati dodatne faktore koji su povezani sa specifičnom prirodom poslovanja klijenta.

Faktori rizika klijenta

K1 Neznatan rizik

Klijent prema kojem banka sprovodi pojednostavljenu provjeru u skladu Zakonom, odnosno klijent koji ima sjedi�te u EU ili pripada dr�avama sa liste koju utvrđuje Ministarstvo finansija Crne Gore, ocjenjuje se kao klijent koji ima neznatan rizik:

15

• filijale stranih banaka i druge finansijske organizacije, �tedionice i �tedno-kreditne organizacije, po�te, dru�tva za upravljanje investicionim fondovima i filijale stranih dru�tava za upravljanje investicionim fondovima, dru�tva za upravljanje penzionim fondovima i filijale stranih dru�tava za upravljanje penzionim fondovima, osiguravajuća dru�tva i filijale stranih osiguravajućih dru�tava koje obavljaju poslove �ivotnog osiguranja, priređivači klasičnih i posebnih igara na sreću (obveznici iz člana 4 stav 2 tač. 1, 2, 4, 5, 6, 8 i 9);

• dr�avni organ ili organ lokalne samouprave i druga pravna lica koja vr�e javna ovla�ćenja; • dru�tvo čije su hartije od vrijednosti uvr�tene u trgovinu na organizovanom tr�i�tu u dr�avama koje su članice EU ili drugim dr�avama u kojima se na berzama primjenjuju standardi EU;

• klijent iz člana 8 stav 4 Zakona, za koji postoji neznatan rizik od pranja novca i finansiranja terorizma.

K2 Nizak rizik Klijent je klasifikovan u ovu kategoriju rizika na osnovu pregleda neposredno nakon uspostavljanja poslovnog odnosa i koji zadovoljava sve Zakonom propisane zahtjeve, klijent prema kojem banka tokom praćenja nije utvrdila odstupanje od uobičajenog poslovanja, i prema kojem banka ne sprovodi niti pojednostavljenu, niti produbljenu provjeru u skladu sa Zakonom.

K3 Srednji rizik Klijent je klasifikovan u ovu kategoriju na osnovu provjere, pregleda, i ocjene da istog nije moguće svrstati u kategoriju sa neznatnim rizikom, niskim rizikom niti u visokorizičnu kategoriju, a kod kojeg je banka tokom praćenja njegovog poslovanja utvrdila odstupanje, od njegovog uobičajenog poslovanja.

K4 Visok rizik Klijent prema kojem banka sprovodi produbljenu provjeru u skladu sa Zakonom, i klijent kod kojeg je tokom praćenja poslovnih aktivnosti utvrdila značajno odstupanje od uobičajenog, a naročito: • klijent koji ne mo�e dokazati izvor sredstava, odnosno izvor sredstava je nepoznat ili nejasan; • klijent koji nije bio prisutan prilikom utvrđivanja i provjere identiteta; • ako postoji sumnja da klijent postupa po nalogu ili uputstvu trećeg lica; • ako je neuobičajen put transakcije, naročito obzirom na njen osnov, iznos i način izvr�enja, svrhu, i

slično; • ako postoje indicije da klijent obavlja sumnjive transakcije; • klijent je politički eksponirano lice u smislu člana 27 Zakona, a prema kojem banka sprovodi mjere

produbljene provjere iz člana 25 stav 1 tačka 2 i stava 2; • ako je račun klijenta povezan sa računima rizičnih klijenata; • klijent čiji je pravni zastupnik, ovla�ćeno lice ili stvarni vlasnik politički eksponirano lice; • klijent je strano pravno lice kojem je zabranjeno obavljanje pojedine djelatnosti (npr. trgovina,

proizvodnja ili druga aktivnost) u zemlji u kojoj je registrovan ili strano pravno lice koje je registrovano u zemlji u kojoj je dozvoljena registracija �off-shore� kompanija;

• klijent koji ima slo�eni pravni oblik ili vlasničku strukturu za kojeg je ote�ano utvrditi stvarnog vlasnika;

• klijent je finansijska organizacija koja ne zahtijeva ili nije du�na do dobije ovla�ćenje od nadle�nog organa za obavljanje poslovne aktivnosti ili nije obavezna da implementira mjere u vezi sa sprječavanjem pranja novca i finansiranja terorizma u skladu sa zakonodavstvom zemlje porijekla;

• klijent za kojeg je banka dostavljala nadle�nom organu uprave izvje�taje o sumnjivim transakcijama u posljednje 3 godine;

• klijent za kojeg je nadle�ni organ uprave dao nalog o privremenom obustavljanju transakcije ili zahtjev za permanentnim praćenjem njegovog poslovanja;

• klijent je lice koje se nalazi na internoj crnoj listi banke ili bankarske grupe.

Faktori visokog rizika povezani sa poslovnim odnosom

PO Poslovni odnos sa klijentom prema kojem banka sprovodi mjere produbljene provjere u skladu sa Zakonom, i to: • poslovni odnos sa bankom iz treće zemlje; • poslovni odnos sa politički eksponiranim licem.

16

Faktori visokog rizika povezani sa geografskim regionom1

U zemlje visokog rizika u kojima klijent ima prebivali�te odnosno boravi�te (fizička lica) ili sjedi�te za pravna lica, ubrajaju se sljedeće zemlje:

G1

• zemlje kojima su nametnute sankcije, embargo i slične mjere od strane Ujedinjenih nacija;

G2 • zemlje za koje su odgovarajuća međunarodna tijela ili organizacije utvrdile: a) da nemaju odgovarajuće Zakone, propise i druge mjere za sprječavanje pranja novca i finansiranja

terorizma; b) da finansiraju ili podr�avaju terorističke aktivnosti i da u njima djeluju terorističke organizacije; c) da u njima postoji značajan stepen korupcije ili drugih kriminalnih aktivnosti;

G3

• zemlje koje nijesu članice Evropske unije ili potpisnice Ugovora o osnivanju Evropskog ekonomskog prostora, niti pripadaju ekvivalentnim trećim dr�avama;

G4 • koje po podacima međunarodne organizacije FATF2 spadaju među nekooperativne dr�ave ili teritorije ili ako se radi o off-shore finansijskom centru navedenom na listi koju priprema nadle�ni organ.

3.4 Utvrđivanje rizičnosti proizvoda i usluga, s aspekta sprječavanja pranja novca i

finansiranja terorizma Faktori rizika povezani sa proizvodima/transakcijama se odnose na: senzibilnost proizvoda ili usluga u pogledu njihove zloupotrebe u svrhe pranja novca ili finansiranja terorizma (npr. elektronski transferi novca).

Faktori visokog rizika povezani sa proizvodima ili transakcijama

Faktori rizika povezani sa proizvodima odnosno uslugama visokog rizika, se odnose na osjetljivost proizvoda ili usluga u pogledu njihove zloupotrebe za pranje novca ili finansiranje terorizma, kao npr:

P/T 1 • međunarodne usluge korespondentnih banaka trećih dr�ava koje uključuju komercijalna plaćanja;

P/T 2 • za lica koja nijesu klijenti banke (npr. ako lice koristi uslugu banke koja ima ulogu posredničke banke);

• usluge koje osiguravaju veću anonimnost, kao �to je elektronsko bankarstvo, međunarodni elektronski transfer novca i tome slično.

P/T 3 • transakcije koje klijent obavlja u gotovom novcu; • povremene transakcije koje nijesu u skladu sa aktivnostima klijenta ili sa očekivanom svrhom računa.

______________________________________________ Napomena: U vezi sa informacijama o rizičnim zemljama odnosno nekooperativnim dr�avama ili teritorijama koji ne ispunjavaju ključne međunarodne standarde vezane za sprječavanje pranja novca ili finansiranja terorizma upućujemo na kori�ćenje internet stranica relevantnih međunarodnih tijela: MONEYVAL1: www.coe.int/t/dghl/monitoring/moneyval i FATF2: www.fatf-gafi.org

17

3.5 Rizične kategorije klijenata

Klasifikacija pojedinog klijenta i grupa klijenata u određenu kategoriju rizika na osnovu propisanih faktora rizika

Kategorija rizika �ifra

kategorije Faktor rizika

Neznatan rizik A Banka u kategoriju A klasifikuje klijenta prema kojem primjenjuje

pojednostavljenu provjeru u skladu sa Zakonom (K 1). Nizak rizik B Banka u kategoriju B klasifikuje klijenta, neposredno po uspostavljanju

poslovnog odnosa, (prema kojem se ne primjenjuje pojednostavljena provjera u skladu sa Zakonom, odnosno nije klasifikovan u kategoriju A) i klijenta kod kojeg tokom praćenja njegovog poslovanja banka nije utvrdila odstupanje u poslovanju od njegovog uobičajenog poslovanja (K 2).

Srednji rizik C Banka u kategoriju C klasifikuje klijenta, kod kojeg je tokom praćenja njegovog poslovanja utvrdila odstupanje, od uobičajenog poslovanja tog klijenta (K 3).

Visok rizik D Banka u kategoriju D klasifikuje klijenta (K 4): • kod kojeg je identifikovala značajno odstupanje u poslovanju od

njegovog uobičajenog poslovanja; • na kojeg se odnose faktori visokog rizika povezani sa geografskim

regionom (G1, G2, G3, G4); • na kojeg se odnose faktori visokog rizika povezani sa poslovnim

odnosom (PO); • na kojeg se odnose faktori visokog rizika povezani sa proizvodom ili

uslugom (P/T 1, P/T2 i P/T 3). 3.6 Nadzor nad računima i transakcijama klijenta

Banka je du�na da kontinuirano sprovodi odgovarajuće mjere za otkrivanje sumnjivih aktivnosti klijenta, na osnovu liste indikatora za identifikovanje klijenata i transakcija za koje postoji osnovana sumnja da se radi o pranju novca i finansiranju terorizma. Svi klijenti moraju biti uključeni u ovu proceduru, bez obzira na njihov rizični profil. Banka je takođe du�na da uspostavi odgovarajuće procedure za redovno i pa�ljivo praćenje poslovnih aktivnosti klijenta, pri čemu obuhvat i implementirane mjere moraju biti u skladu sa rizičnim profilom klijenta. Mjere koje banka treba da sprovodi prema klijentima koji su klasifikovani u odgovarajuće kategorije, ilustrovane su u sljedećoj tabeli:

Mjere koje banka sprovodi radi praćenja klijenata koji su klasifikovani u rizične kategorije

Kategorija rizika �ifra katego. rizika Pregled klijenta Praćenje

klijenta Neznatan rizik A Pojednostavljena provjera klijenta Godi�nje Nizak rizik B Standardna provjera klijenta Polugodi�nje Srednji rizik C Standardna provjera klijenta, uz dodatne

potrebne mjere po ocjeni banke Kvartalno

Visok rizik D Produbljena provjera klijenta Mjesečno

18

3.7 Upravljanje rizicima kojima je banka izlo�ena u oblasti sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma Banka je du�na da, u skladu sa zakonom kontinuirano upravlja svim rizicima kojima je izlo�ena u svom poslovanju, �to uključuje i upravljanje rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma. U tom smislu banka je du�na da uspostavi sistem za upravljanje rizikom od pranja novca i finansiranje terorizma, kojim se obezbjeđuje: • identifikacija rizika koji proizilazi iz postojećih, kao i rizika koji mogu proizaći iz novih poslovnih proizvoda ili aktivnosti banke; • mjerenje rizika kroz uspostavljanje mehanizama i procedura za tačnu i blagovremenu

procjenu rizika; • praćenje i analiziranje rizika; • kontrolisanje i minimiziranje rizika. Sistem za upravljanje rizicima mora odgovarati veličini banke, slo�enosti ponuđenih proizvoda i usluga u njenom poslovanju. Sistem za upravljanje rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma, kao minimum, obuhvata: • razvijene procese za upravljanje rizikom; • jasno definisana ovla�ćenja i odgovornosti za upravljanje rizikom; • efikasan i pouzdan sistem informacione tehnologije; • način i dinamiku izvje�tavanja i informisanja odbora direktora i rukovodstva banke o upravljanju rizikom. U cilju adekvatnog upravljanja rizikom u oblasti sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma, banka je du�na da smanji izlo�enost riziku koji proizlazi iz novih tehnologija koje omogućavaju anonimnost (elektronsko ili internet bankarstvo, elektronski novac i sl.), odnosno banka je du�na da u svojim politikama i procedurama posebno defini�e: • identifikaciju stranke koja je korisnik elektronskog bankarstva; • vjerodostojnost potpisanog elektronskog dokumenta; • pouzdane mjere protiv falsifikovanja dokumenata i potpisa dokumenata; • sisteme koji osiguravaju i omogućavaju bezbjedno elektronsko bankarstvo; • ostale uslove u skladu sa pozitivnim propisima kojima je uređena gore pomenuta oblast

poslovanja. Banke moraju imati politike i procedure koje zahtijevaju sve informacije o svrsi i prirodi poslovnog odnosa ili transakcije sa klijentima koji nijesu fizički prisutni i du�ne su ih primjenjivati pri uspostavljanju poslovnog odnosa sa klijentom i tokom sprovođenja mjera produbljene provjere klijenta. Radi sigurne identifikacije klijenta koji je korisnik elektronskog bankarstva, banka mo�e upotrijebiti različite metode utvrđivanja identiteta, uključujući PIN-ove, lozinke, pametne kartice, biometriku i kvalifikovane elektronske potvrde.

19

3.7.1 Mjere za sprječavanje finansiranja terorizma zasnovane na pristupu procjene rizika Za razliku od pranja novca, finansiranje terorizma ima drugačije karakteristike te stoga procjena rizika od finansiranja terorizma zahtijeva obimniji skup faktora za procjenu rizika kao i kompleksnije metode kako bi se utvrdilo postojanje finansiranja terorizma. Priroda izvora finansiranja terorizma mo�e se razlikovati zavisno od vrste terorističkih organizacija, obzirom na to da sredstva koja se koriste za finansiranje terorističkih aktivnosti mogu proizilaziti kako legalnih tako i iz nelegalnih izvora. Kada izvori finansiranja terorističkih aktivnosti proizilaze iz kriminalnih aktivnosti tada je pristup zasnovan na procjeni rizika pranja novca primjenjiv i na finansiranje terorizma. Obzirom, da se transakcije povezane sa finansiranjem terorizma najče�će realizuju u malim iznosima, te se transakcije s obzirom na visinu njihovog iznosa kroz primjenu pristupa zasnovanog na procjeni rizika od pranja novca, smatraju transakcijama niskog rizika, �to u velikoj mjeri ote�ava utvrđivanje finansiranja terorizma. U slučajevima kada izvori finansiranja terorističkih aktivnosti proizilaze iz legalnih izvora, tada je te�e utvrditi da se legalno stečena sredstva koriste u terorističke svrhe. S tim u vezi, neke aktivnosti za pripremu terorističkih radnji mogu biti neskrivene, kao �to je kupovina potrebnog materijala ili plaćanje određenih usluga. Problematika utvrđivanja finansiranja terorizma je kompleksna, te se istim bave različite institucije i organi u dr�avi, dok se obaveza banaka posebno odnosi na prijavljivanje sumnjivih transakcija koje mogu biti povezane sa finansiranjem terorizma, Upravi za sprječavanje pranja novca i finansiranja terorizma. S tim u vezi, za banke je izuzetno značajno, da prate gotovinske transakcije i transakcije sa zemljama za koje su relevantne međunarodne organizacije ili tijela utvrdili da finansiraju ili poma�u terorističke aktivnosti. 3.8 Stručno osposobljavanje i usavr�avanje zaposlenih u banci Značajan element efikasnosti sistema za sprječavanje pranja novca i finansiranja terorizma jeste adekvatno i blagovremeno osposobljavanje i usavr�avanje zaposlenih, koji obavljaju poslove otkrivanja i sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Usavr�avanje zaposlenih vezano za sprječavanje pranja novca i finansiranja terorizma mora obuhvatiti dobro poznavanje kako regulatornih zahtjeva tako i internih politika i procedura koje je banka usvojila radi uspje�nog upravljanja rizicima u ovoj oblasti. Svi zaposleni čiji se zadaci na bilo koji način odnose na sprovođenje mjera vezanih za sprječavanje pranja novca i finansiranja terorizma, moraju biti uključeni u program za stručno osposobljavanje i usavr�avanje. Edukacija mora biti prilagođena posebnim potrebama zaposlenih prema pojedinačnim poslovnim linijama, odnosno specifičnosti poslova koje obavljaju. U tom smislu, tehnike otkrivanja i sprječavanja pranja novca, moraju biti prezentirane kako zaposlenim licima na �alterima tako i zaposlenima iz drugih sektora koji su obuhvaćeni programom za otkrivanje i sprječavanje pranja novca i finansiranja terorizma.

20

Posebna pa�nja se mora posvetiti novozaposlenima, koji se moraju upoznati sa osnovnim mjerama koje se preduzimaju u banci radi otkrivanja i sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Takođe, izuzetno je va�na edukacija ovla�ćenog lica i njegovih zamjenika u cilju njihovog osposobljavanja za prepoznavanje novih oblika, tehnika i trendova povezanih sa pranjem novca i finansiranjem terorizma. To podrazumijeva i njihovo upoznavanje i praćenje pravnih i regulatornih promjena kako bi blagovremeno uskladili interna akta sa novim propisima. Menad�ment banke mora biti upoznat sa rizikom kojem bi banka bila izlo�ena zbog neusklađenosti sa propisima iz oblasti sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma, kao i zbog neadekvatne obuke zaposlenih koji su u okviru svojih zadu�enja obavezni da sprovode mjere sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Banka mora voditi odgovarajuću evidenciju o zavr�enim edukacijama, koja se posebno odnosi na lica koja su obuhvaćena edukacijom, datum odr�avanja pojedinih seminara, kurseva ili radionica itd. Stručno osposobljavanje i usavr�avanje zaposlenih u banci vezano za sprječavanje pranja novca i finansiranje terorizma, ima za cilj podizanje, na veći nivo, svijesti zaposlenih o značaju blagovremeno preduzetih mjera za sprječavanje pranja novca i finansiranje terorizma. 4.Banke su du�ne da svoja interna akta usklade sa ovim smjernicama i sprovedu ostale aktivnosti neophodne za obezbjeđivanje primjene ovih smjernica u roku od 60 dana od dana njhovog objavljivanja. 5.Ove smjernice stupaju na snagu narednog dana od dana objavljivanja na internet

stranici Centralne banke Crne Gore.

SAVJET CENTRALNE BANKE CRNE GORE Broj:0101-258/2- 8 Predsjednik Savjeta Podgorica, 25.02.2010.god. Ljubi�a Krgović

21

PRILOG 1

OBRAZAC ZA IDENTIFIKACIJU POLITIČKI EKSPONIRANOG LICA Obrazac: PEL

U smislu člana 27 Zakona o sprječavanju pranja novca i finansiranja terorizma (u daljem tekstu: Zakon, �Sl.list CG�, br. 14/07 i 04/08), banka je du�na da utvrdi da li je klijent politički eksponirano lice.

OBRAZAC ZA IDENTIFIKACIJU POLITIČKI EKSPONIRANOG LICA Politički eksponiranim licem, u smislu Zakona, smatra se fizičko lice koje djeluje ili je u posljednjoj godini djelovalo na istaknutom javnom polo�aju u dr�avi, uključujući članove njegove u�e porodice i bli�e saradnike. Članovima u�e porodice politički eksponiranog lica smatraju se bračni ili vanbračni drug i djeca rođena u braku ili van braka i njihovi bračni ili vanbračni drugovi, roditelji, braća i sestre. Bli�im saradnikom politički eksponiranog lica smatra se fizičko lice koje ima zajedničku dobit iz imovine ili uspostavljenog poslovnog odnosa ili drugu vrstu bli�ih poslovnih kontakata. U skladu sa Zakonom, molimo vas da odgovorite na sljedeća pitanja:

Tabela 1 Da li ste lice koje djeluje ili je u posljednjoj godini djelovalo na istaknutom javnom polo�aju u dr�avi?

1. predsjednik dr�ave, predsjednik vlade, ministar, zamjenik odnosno pomoćnik ministra, starje�ina organa uprave i organa jedinice lokalne samouprave, zamjenik odnosno pomoćnik starje�ine organa jedinice lokalne samouprave i drugi funkcioneri;

DA

NE

2. izabrani predstavnik Zakonodavnih organa (poslanici i sva lica koja imenuje/bira skup�tina);

DA

NE

3. nosioc najvi�ih pravosudnih i ustavno sudskih funkcija (sudije, tu�ioci i njihovi zamjenici);

DA

NE

4. član računskih sudova, odnosno vrhovnih revizorskih institucija i savjeta centralnih banaka;

DA

NE

5. ambasador, konzul, ili visoki oficir oru�anih snaga; DA NE

6. član upravnih i nadzornih organa preduzeća koja su u većinskom vlasni�tvu dr�ave. DA

NE

Tabela 2

Da li ste član u�e porodice lica navedenih u tabeli 1?

1. bračni ili vanbračni drug; DA NE

2. djeca rođena u braku ili van braka i njihovi bračni ili vanbračni drugovi; DA NE

3. roditelji, braća i sestre. DA NE

Tabela 3

Da li ste bli�i saradnik lica navedenih u tabeli 1?

1.da li imate zajedničku dobit iz imovine ili uspostavljenog poslovnog odnosa ili drugu vrstu bli�ih poslovnih kontakata;

DA

NE

2.da li ste u nekoj drugoj vrsti bli�eg poslovnog kontakta sa licima navedenim u Tabeli 1. DA NE

22

Tabela 4 Podaci koje klijent dostavlja banci kada protekne 12 mjeseci od dana prestanka njegovog djelovanja na istaknutom javnom polo�aju u dr�avi, na osnovu kojih prestaje obaveza banke da tretira klijenta kao politički eksponirano lice. 1.Da li je proteklo 12 mjeseci od prestanka va�eg djelovanja na istaknutom javnom polo�aju u dr�avi?

DA

NE

2.Da li ste član porodice ili bli�i saradnik lica koje je bilo na istaknutom javnom polo�aju iz ove tabele pozicija 1?

DA

NE

Ukoliko ste na neko od gore navedenih pitanja iz tabela 1,2,3 odgovorili sa DA, vi ste prema Zakonu politički eksponirano lice. Stoga je potrebno da navedete porijeklo sredstava ili imovine koji su ili će biti predmet poslovnog odnosa ili transakcije: __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________ Svojeručnim potpisom potvrđujem da su gore navedeni podaci tačni i istiniti.

Ime i prezime klijenta Adresa klijenta Datum rođenja klijenta

Mjesto i datum Potpis klijenta ______________________________________________________________________________________________________ ______________________________ Ime i prezime zaposlenog banke _________________ Mjesto i datum _______________________ Potpis zaposlenog banke Saglasan/a sam da se uspostavi poslovni odnos i/ili izvr�i transakcija sa politički eksponiranim licem.

Ime i prezime odgovornog lica u banci _________________ Mjesto i datum _______________________________ Potpis odgovornog lica u banci