P O L S K I E T O W A R Z Y S T W O G L E B O Z N A W C Z E

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE

ЕЖЕГОДНИК ПОЧВОВЕДЕНИЯ

S O I L S C I E N C E A N N U A L

ТОМ VII

ZESZYT 2

WARSZAWA 1959P A Ń S T W O W E W Y D A W N I C T W O N A U K O W E

К О М И Т Е Т R E D A K C Y J N Y MARIAN GÓRSKI, przewodniczący (Warszawa), STANISŁAW ВАС (Wrocław),

EDWARD CHODZICKI (Kraków), BOHDAN DOBRZAŃSKI (Lublin), MIKOŁAJ KWINICHIDZE (Poznań), ARKADIUSZ MUSIEROWICZ (Warszawa),

JAN TOMASZEWSKI (Wrocław), TADEUSZ WŁOCZEWSKI (Warszawa)

R E D A K T O R WŁADYSŁAW TRZCIŃSKI (Warszawa)

C O P Y R I G H T B Y P A Ń S T W O W E W Y D A W N I C T W O N A U K O W E W A R S Z A W A 1959

Nakład 1 700 + 150. Ark. wyd. 9,25. Ark. druk. 6,5 -t- 2. Oddano do składania w czerwcu 1958 r. Druk ukończono w maju 59 r. Papier druk.

sat. kl. V 70 g, 70X100. Papier na wkładki offset. 120 g, III kl. Zam. nr 989/58. W-87. Cena zł 40.—

Drukarnia im. Rewolucji Październikowej, Warszawa

GENETYCZNA KLASYFIKACJA GLEB POLSKI

opracowali

A. KOWALKOWSKI, S. KOWALlNSKI, L. KRÓLIKOWSKI, F. KUŹNICKI, M. KWINICHIDZE, A. MUSIEROWICZ, Z. PRUSINKIEWICZ

Klasyfikację gleb górskich opracowali

B. DOBRZAŃSKI, A. MUSIEROWICZ, M. STRZEMSKI, S. UZIAK

E r r a t a

WierszStr.j od od Jest Powinno być

góry dołu

27 19 wymywania wmywania32 1 IV IV333 8 w my wania wymywania57 24 wykazujący wykazujące58 8 samorodnych sandrowych58 1 cały wiersz skreślić59 1 cały wiersz skreślić82 8 a) b)95 7 on-formé non-formé

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE t. VII, z. 2

SPIS TREŚCI

Str.Przedmowa do I wydania . 7Przedmowa do II wydania . 9

C z ę ś ć p i e r w s z a

R o z d z i a ł IW s t ę p ................................................................ 1 1

Podstawowe jednostki klasyfikacji gleb 13

R o z d z i a ł IICharakterystyka typów i podtypów gleb terenów równinnych — wyżyn­nych i nizinnych (z wyjjątkiem gleb współczesnych tarasów rzecznych) . . 16

I. Gleby początkowego stadium rozwojowego o niewykształconym pro­filu 16

II. Rędziny węglanowe i siarczanowe — uprawne . . . . 17III. Czarnoziemy — u p r a w n e .................................................................................19IV. Czarne ziemie — u p r a w n e ................................................................................. 21V. Gleby brunatne — u p r a w n e ................................................................................ 23

VI. Gleby bielicowe — u p r a w n e ........................................................................25VII. Gleby bagienne (błotne) . 28

Charakterystyka typów i podtypów gleb współczesnych tarasów rzecznych , 31I. Mady początkowego stadium rozwojowego o niewykształconym pro­

filu — u p r a w n e .................................................................................................... 31IV. Mady próchnicze (czarne ziemie) — uptraw ne.................................................... 32

V. Mady brunatne (gleby brunatne) — uprawne . . . . 32VI. Mady zbielicowane (gleby bielicowe) — uprawne . . . . 33

R o z d z i a ł IIICharakterystyka rodzajów i gatunków gleb . . 34

I. Skały macierzyste gleb . . . 34II. Frakcje i grupy mechaniczne gleb . . 43

Rozdział IVWykaz gleb Polski ze szczególnym uwzględnieniem gleb uprawnych . . 46

Gleby terenów g ó r z y s t y c h .......................................................................................... 46Gleby halne stanowiące grupę typów genetycznych . . . . 52

Gleby terenów równinnych — wyżynnych i nizinnych (z wyjątkiem glebwspółczesnych tarasów rzecznych) ............................................................................. 53

Gleby współczesnych tarasów r z e c z n y c h .......................................................................80L i t e r a t u r a ..........................................................................................................................................84'С о к р а щ ен и е .........................................................................................................................................87Summary ............................................................................................................. 90Résumé . . . .....................................................................................................93

C z ę ś ć d r u g a*

Zasady znakowania map glebowych w skalach szczegółowych 1 : 10 000i 1: 5000 ................................................................................................................................97-104

Wykaz znaków dla map glebowych w skalach szczegółowych 1 : 10 000 i 1 : 5 000

Przykładowa mapa gleb

PRZEDMOWA DO I WYDANIA

Polskie Towarzystwo Gleboznawcze podjęło, w ramach prac przewidzianych w planie 6-letnim, opracowanie szczegółowej klasyfikacji uprawnych gleb Polski, w oparciu o dotychczasowy dorobek naszego gleboznawstwa. Podjęcie tego zada­nia podyktowane było koniecznością posiadania naukowych podstaw dla wykony­wania różnego rodzaju szczegółowych map gleboznawczych.

Poza tym klasyfikacja tego rodzaju byłaby wstępnym etapem do opracowa­nia system atyki gleb Polski.

Stworzenie systematyki gleb Polski powinno być poprzedzone szczegółowym opracowaniem przyrodniczo-genetycznych klasyfikacji poszczególnych kategorii gleb, wyodrębnionych na podstawie charakteru trwałego ich użytkowania., Pod tym względem wszystkie gleby Polski można podzielić na trzy zasadnicze kate­gorie, a mianowicie:

1. Gleby uprawne.2. Gleby łąkowo-pastwiskowe.3. Gleby leśne.Przyrodniczo-genetyczne klasyfikacje poszczególnych kategorii gleb — ujęte

w odpowiedni, logiczny układ — dadzą podstawę do stworzenia systematyki po­krywy glebowej Polski.

Materiały kartograficzno-gleboznawcze, gromadzone od szeregu lat przez ośrodki gleboznawcze wyższych uczelni oraz instytutów badawczych w Polsce, umożliwiły dokładniejsze poznanie gleb występujących na terenie naszego kraju i pozwoliły na opracowanie niniejszej Przyrodniczo-genetycznej klasyfikacji gleb Polski ze szczególnym uwzględnieniem gleb uprawnych, dla map w skalach 1 :10 000 i 1 :5 000.

Opracowanie to jest poważnym osiągnięciem polskiej m yśli gleboznawczej i sta­nowi podstawę do dalszego rozwoju naszego gleboznawstwa.

Niniejsza praca składa się z dwóch zasadniczych części.W pierwszej części podano krótki zarys naukowych podstaw klasyfikacji glet

obejmujący: definicję gleby, ogólną charakterystykę przebiegu procesu glebotwór- czego oraz czynników jego kształtowania. Następnie sprecyzowane zostały jedno­stki taksonomiczne klasyfikacji gleb, z uwzględnieniem glebowych rejonów fizjo­graficznych, typów i podtypów gleb, stopni rozwoju procesu glebotwórczego oraz rodzajów i gatunków gleb (część 1, rozdz. I, II, III).

Ponadto w rozdziale IV części 1 przedstawiono schemat przyrodniczo-gene- tycznej klasyfikacji gleb ze szczególnym uwzględnieniem gleb uprawnych, w któ­rym wszystkie gleby ujęto według rejonów fizjograficznych, wydzielając:

1. Gleby terenów górzystych z podziałem na:a) gleby terenów górskich,b) gleby dolin rzecznych terenów górzystych,c) gleby kotlin śródgórskich.

8 Przedmowa do I wydania

2. Gleby terenów równinnych — wyżynnych i nizinnych z wyjątkiem gleb współczesnych tarasów rzecznych.

3. Gleby współczesnych tarasów rzecznych. ,W ramach wymienionych glebowych rejonów fizjograficznych wydzielono z ko­

lei szereg genetycznych typów gleb, uporządkowanych według następującej kolejności:

I. Gleby początkowego stadium rozwojowego — o niewykształconym profilu.

II. Rędziny węglanowe i siarczanowe — uprawne — stanowiące grupę ty­pów genetycznych.

III. Czarnoziemy — uprawne.IV. Czarne ziemie — uprawne.V. Gleby brunatne — uprawne.

VI. Gleby bielicowe — uprawne.VII. Gleby bagienne (błotne).Ponadto w glebach górzystych wydzielono:Gleby halne — stanowiące grupę typów genetycznych.Nie wszystkie z wymienionych powyżej typów genetycznych występują w po­

szczególnych rejonach fizjograficznych, co znalazło również swój wyraz w w y­kazie gleb.

W części drugiej niniejszej pracy podano szczegółowy wykaz jednobarwnych i wielobarwnych znaków dla map gleboznawczych w skalach 1 :10 000 i 1 : 5 000,sporządzony na podstawie klasyfikacji gleb zawartej w części pierwszej.

Ten ujednolicony sposób znakowania stanowi również poważne osiągnięcie, gdyż ułatwi prace kameralne przy sporządzaniu map gleboznawczych w skalach szczegółowych, stwarzając jednocześnie warunki porównywalności tych opracowań.

Dalszym etapem prac Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego będzie sporzą­dzenie przyrodniczo-genetycznych klasyfikacji i wykazów gleb łąkowo-pastwisko- wych i leśnych. W związku z tym Polskie Towarzystwo Gleboznawcze zwraca się z uprzejmą prośbą do ogółu zainteresowanych Czytelników o nadsyłanie uwag dotyczących niniejszego opracowania, jak również projektów dalszych prac. Uwagi te posłużą Komisji Klasyfikacji, Nomenklatury i Kartografii Gleb PTG jako w y­tyczne do należytego ustawienia zamierzonych opracowań.

Za Zarząd Polskiego Tow. Gleboznawczego Prezes

Prof. dr M. Górski

PRZEDMOWA DO II WYDANIA

Po wyczerpaniu I wydania Przyrodniczo-genetyczłnej klasyfikacji gleb Polski Polskie Towarzystwo Gleboznawcze opracowano II wydanie tej książki pt. : Genetyczna klasyfikacja gleb Polski, uznając, że powinna ona stanowić podstawę do dalszego opracowywania system atyki gleb Polski oraz przy wszelkich pracach gleboznawczych prowadzonych przez gleboznawców, rolników, leśników, a wresz­cie klasyfikatorów wyceniających obecnie grunty Polski.

W II wydaniu pracy pt. Genetyczna klasyfikacja gleb Polski w porównaniu do I wydania nie wprowadzono zasadniczych zmian, dodano natomiast tłumacze­nie ważniejszych terminów gleboznawczych z systematyki gleb w języku angiel­skim, francuskim, niemieckim i rosyjskim.

Polskie Towarzystwo Gleboznawcze zdaje sobie wprawdzie sprawę z tego, że klasyfikacja niektórych typów gleb, a w szczególności typu gleb bagiennych oraz typu gleb brunatnych posiada jeszcze pewne braki i wymaga dalszego opracowa­nia, ale PTQ uważa, że ostateczne ustalenie i przyjęcie tej klasyfikacji wymaga omówienia tych spraw na międzynarodowych koordynacyjnych konferencjach, co zresztą rozpoczęte już zostało na Konferencji Gleboznawczej w Polsce, która od­była się we wrześniu 1957 r.

Polskie Towarzystwo Gleboznawcze zwraca się z uprzejmą prośbą do ogółu za­interesowanych Czytelników o nadsyłanie uwag dotyczących niniejszego opraco­wania, jak również projektowanych wykazów gleb łąkowo-pastwiskowych i leś­nych, które to wykazy mają stanowić dalszy etap prac Komisji Klasyfikacji, No­menklatury i Kartografii Gleb PTG.

Przewodniczący Komisji Klasyfikacji, Nomenklatury

i Kartografii PTG

Prof. dr A. Musierowicz

Za Zarząd Polskiego Tow. Gleboznawczego Prezes

Prof. dr M. Górski

WST^P

Gleba jes t to ożywiony tw ór przyrody, k tó ry pow staje i rozw ija się dzię­k i oddziaływaniu biosfery oraz innych czynników glebotwórczych na li­tosferę i charak teryzu je się zdolnością w ytw arzania plonów.

Gleba jest u tw orem zm iennym nie ty lko w przestrzeni, ale także w cza­sie, to znaczy, że podlega ona bezustannej ewolucji. Ten nieprzerw any pro­ces rozw oju (proces glebotwórczy) powodowany jest w zajem nym oddzia­ływ aniem św iata roślinnego i środowiska glebowego.

Proces glebotwórczy polega na zachodzących w wierzchnich w arstw ach w ietrzeliny skalnej ciągle trw ających zjawiskach przetw arzania (rozkładu i syntezy) oraz przemieszczania substancji zarówno organicznych, jak i m i­neralnych. Zjawiska te przebiegają w ścisłej w zajem nej zależności, k tórej podstawą jest obustronna w ym iana różnych substancji m iędzy glebą a roślinnością.

Rozkład, synteza, przemieszczanie i wym iana różnych substancji gle­bowych stanow ią więc elem enty tzw. małego biologicznego obiegu substan­cji, k tó ry przebiega na tle wielkiego obiegu geologicznego. Jako zasadni­cze elem enty tego wielkiego obiegu można wym ienić procesy w ietrzenia, denudacji, transportu , sedym entacji, diagenezy itp.

Proces glebotwórczy, uw arunkow any w zajem nym oddziaływaniem na siebie roślinności i środowiska glebowego, nie przebiega jednak w oderw a­niu od w pływ u czynników zew nętrznych. Na przebieg procesu glebotw ór- czego oprócz świata roślinnego i zwierzęcego oddziaływają: klim at, rzeźba terenu, skała m acierzysta, stosunki wodne, wiek terenu oraz działalność człowieka.

K lim at jest bardzo ważnym czynnikiem w pływ ającym na przebieg p ro­cesu glebotwórczego. Od k lim atu zależą ilości energii słonecznej, ilości opa­dów itp., k tóre w poszczególnych strefach klim atycznych różnie odziały- w ają na glebę i (pokrywającą ją szatę roślinną. K ształtu je się ona zależnie od czynników klim atycznych — reguluje dostęp wody, ciepła, św iatła itp. do gleby, dzidki czemu stw arza specyficzny dla każdego zbiorowiska roś­linnego fitoklim at i k lim at glebowy.

Rzeźba terenu (relief) m odyfikuje pośrednio przebieg procesu glebo­twórczego poprzez w pływ na lokalne w arunki klim atyczne, a w szczegół-

12 Wstęp

ności na rozmieszczenie ciepła i na kształtow anie się stosunków w ilgotno­ściowych gleb. Rzeźba terenu posiada również bezpośredni w pływ na k ie­runek przemieszczania różnych substancji w profilach glebowych.

Skała m acierzysta jest czynnikiem w yw ierającym znaczny w pływ na przebieg procesu glebotwórczego. W pływ ten zaznacza się szczególnie w y­raźnie w pierw otnym okresie tw orzenia się gleb. M aleje on jednak na ogół w m iarę przechodzenia gleb w coraz to dalsze stadia ew olucyjne i w m iarę form owania się w glebach poziomów genetycznych. Od charak teru skały m acierzystej zależą: skład m ineralny, m echaniczny i chemiczny gleb oraz w dużej m ierze ich stosunki cieplne, pow ietrzne i wodne.

Biosfera, klim at, rzeźba terenu i skała m acierzysta w pływ ają — jak już wspom niano — na ilość i krążenie wody w glebach.

Woda jako czynnik glebotwórczy odgrywa szczególną rolę w obustron­nej wymianie, różnych substancji między glebą i roślinnością, jak również i w przem ieszczaniu substancji w profilu glebowym, zgodnie z siłam i gra­witacji, włoskowatości itd. Przyczynia się to m iędzy innym i do pow staw a­nia w profilach glebowych charakterystycznych cech morfologicznych. Wo­da jest również jednym z. najw ażniejszych czynników biorących udział w kształtow aniu się k lim atu glebowego.

Na powstaw anie takich czy innych cech i właściwości poszczególnych utw orów glebowych w pływ a również czas trw ania procesu glebotwórczego. W iek absolutny gleby liczy się od chwili osiedlenia w w ietrzelinie skalnej pierwszych organizmów zapoczątkowujących proces glebotwórczy.

Istnienie różnych stadiów ewolucyjnych (typów gleb) na obszarze o pew nym określonym wieku absolutnym tłum aczy się niejednakow ą szybkością przebiegu procesu glebotwórczego w różnych częściach tego obszaru (niejednakowy wiek względny). Zróżnicowanie wieku względ­nego uw arunkow ane jest niejednakow ą podatnością skały m acierzystej na w pływ y czynników glebotwórczych oraz przestrzenną zmiennością nasilenia tych czynników.

Tempo, a naw et k ierunek procesu glebotwórczego zmieniane są często przez ingerencję człowieka. Tak np. w glebach upraw nych dynam ika p ro­cesów glebowych zależy w dużym stopniu od gospodarczych zabiegów człowieka.

Człowiek, stosując racjonalną agrotechnikę, może wpływać na w szyst­kie omówione wyżej czynniki glebotwórcze, nie wyłączając podstawowego czynnika biotycznego. Chodzi o to, aby poznawszy praw a rządzące proce­sami rozwojowym i gleb spowodować ich ewolucję w k ierunku gw aran tu­jącym wzrost produkcyjności.

C Z Ę Ś Ć P I E R W S Z A

R o z d z i a ł I

PODSTAWOWE JEDNOSTKI KLASYFIKACJI GLEB

Proces glebotwórczy prowadzi do bezustannej ewolucji gleb. Ewolu­cja ta przejaw ia się w zm ianach biologicznych, fizycznych i chem icznych właściwości gleby oraz w zmianie tow arzyszących im ceoh morfologicz­nych.

Zadaniem klasyfikacji gleb jest stw orzenie uporządkowanego, p rzy­czynowo i praktycznie uzasadnionego układu, obejm ującego w szystkie gleby pewnego obszaru. Im szczegółowiej i wszechstronniej m ają być w podziale gleb odzwierciedlone stosunki istniejące w przyrodzie, tym więcej różnych kry teriów należy użyć dla zbudowania system u klasyfi­kacji gleb.

W szczegółowej klasyfikacji gleb Polski zastosowane są następujące grupy kryteriów : k ry te ria genetyczne oraz k ry te ria fizjiogirafilctzne ze szczególnym uwzględnieniem elem entów geologiozno-petroigraficztnych i geomorfologicznych. K ry teria te pozwalają na ustalenie szeregu pod­staw owych jednostek klasyfikacji gleb.

Za podstawę klasyfikacji gleb przyjęto k ry teria genetyczne, naw ią­zujące do przebiegu procesu glebotwórczego.

W oparciu o te k ry te ria w yodrębniono następujące podstawowe jed ­nostki k lasyfikacji gleb:

1. Typ gleby.2. Podtyp gleby.3. Stopień rozw oju procesu glebotwórczego.Przez pojęcie typu gleby należy rozumieć genetycznie uw arunkow a­

ne stadium rozwojowe gleby, charakteryzujące się specyficznymi w a­runkam i biochemicznego obiegu organicznych i m ineralnych substancji glebowych oraz określonymi biofizykochemicznymi właściwościami w poszczególnych poziomach genetycznych profilu glebowego. Cechy rozwojowe procesu glebotwórczego najbardziej bezpośrednio przejaw ia­ją się w morfologii profilu glebowego. Należy podkreślić, że w ytw orze­nie się pewnych charakterystycznych cech profilu glebowego wym aga na ogół długich okresów czasu, przeto morfologia w yraża raczej histo­

14 Podstawowe jednostki klasyfikacji gleb

ryczny przebieg kształtow ania się danej gleby, a m niej mówi o jej ak tu ­alnych tendencjach rozwojowych.

Pod typ gleby pogłębia pojęcie genetycznego typu w zależności od układu czynników glebotwórc?ych. Jeśli układ m odyfikujących czynni­ków glebotwórczych w yw ołuje w yraźne zm iany właściwości gleb oraz ich cech m orfologicznych w porównaniu do gleby typowej — przy nie­zmienionym zasadniczym charakterze procesu — to powstałe utw ory glebowe wydziela się jako podtypy (np. w ram ach typu gleb bielico- w ych — upraw nych w yróżniam y podtypy: gleby bielicowe właściwe — upraw ne i gleby bielicowe oglejone — uprawne).

Stopień rozwoju procesu glebotwórczego przejaw ia się w ilościowo różnym nasileniu właściwości i cech morfologicznych gleb w ram ach poszczególnych typów i podtypów. W ten sposób określam y np. słaby, średni lub silny stopień zbielicowania, oglejenia itp.

N astępna z kolei grupa podstawowych jednostek klasyfikacji gleb opiera się na geologicznym i petrograficznym charakterze skał m acie­rzystych gleb oraz na elem entach geomorfologicznych.

W oparciu o geologiczny i petrograficzny charak te r skał m acierzy­stych gleb wyróżniono następujące jednostfki:

1. Rodzaj gleby.2. G atunek gleby.Pojęcia te stosuje się dla bardziej szczegółowego podziału jednostek

('typów, (poditypów, itp.) wyodrębnionych na podstawach genetycznych.Pojęcie rodzaju gleby dotyczy pochodzenia oraz ogólnych właściwo­

ści fizykochemicznych skały m acierzystej, z której tw orzy się gleba (np. gleba wytw orzona z gliny zwałowej, gleba wytworzona z lessu itp.).

Pojęcie gatunku gleby charak teryzu je szczegółowo glebę i skałę m a­cierzystą pod względem składu mechanicznego (np. gleba wytworzona z piasku zwałowego słabo gliniastego, gleba wytworzona z gliny zwałowej ciężkiej itp.).

Przy wydzielaniu genetycznych i geologiczno^petrograficznych pod­stawowych jednostek klasyfikacji gleib bienze się pod uw;agię bjudowę profilu oraz fizyczne, chemiczne i biologiczne właściwości poszczegól­nych poziomów gleb (np. skład m echaniczny, odczyn, zawartość węgla­nów, zaw artość i jakość próchnicy itp.).

Trzecia grupa jiednostek taksonom icznych opierai się w p(ierwsizym rzędzie na k ry teriach geomorfologicznych, charakteryzujących większe obszary powierzchni ziemi pod względem ich przestrzennego ukształto­wania. Na tej podstaw ie w klasyfikacji gleb wyróżniono:

1. Gleby terenów górzystych:a) gleby terenów górskich,

Podstawowe jednostki klasyfikacji gleb 15

b) gleby dolin rzecznych terenów górzystych,c) gleby kotlin śródgórskich.

2. Gleby terenów rów ninnych — wyżynnych i nizinnych (z w y ją t­kiem gleb współczesnych tarasów rzecznych).

3. Gleby współczesnych tarasów rzecznych.D o t e r e n ó w g ó r z y s t y c h zalicza się obszary obejm ujące góry

oraz doliny rzek terenów górzystych i kotliny śródgórskie.Góry są to obszary znacznie wzniesione nad otaczającym terenem

i charakteryzujące się silnym razczłonowaniem pow ierzchni oraz duży­m i i gw ałtow nym i w ahaniam i wysokości na krótkich odległościach (po­nad 200 m na długości 2 km).

Doliny rzek terenów górzystych są to podłużne i zazwyczaj wąskie zagłębienia w ystępujące w terenach górzystych, okresowo zalewane przez przepływ ow e wody rzeczne.

K otliny śródgórskie są to szerokie i na ogół płaskie zagłębienia po­łożone w terenach górzystych.

T e r e n a m i r ó w n i n n y m i nazyw a się obszary, których w ahania różnic wysokości względnych na długości dwóch kilom etrów wynoszą 0— 200 m. W zależności od przeciętnego wzniesienia nad poziomem mo­rza jak i ukształtow ania powierzchni wyróżnia się w teren ie rów nin­nym — niziny i wyżyny. Ponadto na terenach rów ninnych spotyka się współczesne tarasy rzeczne.

Do nizin zalicza się obszary, na k tórych wzniesienie nie przekracza zwykle 200 m n.p.m.

Do wyżyn zalicza się niektóre obszary wzniesione zasadniczo ponad 200 m n.p.m. o reliefie zwykle zróżnicowanym, przy czym w ahania w y­sokości względnych na długości 2 km nie przekraczają 200 m.

W s p ó ł c z e s n e t a r a s y r z e c z n e są to najniższe tarasy, stano­wiące współczesne dno doliny rzeki. Mogą one być zalew ane częściowo lub całkowicie przez wody rzeczne osadzające na nich m ateria ły alu- w ialne.

R o z d z i a ł II

CHARAKTERYSTYKA TYPÖW I PODTYPÓW GLEB TERENÓW RÓWNINNYCH — WYŻYNNYCH I NIZINNYCH1

(z wyjątkiem gleb współczesnych tarasów rzecznych)

I. GLEBY POCZĄTKOWEGO STADIUM ROZWOJOWEGO O NIEWYKSZTAŁCONYM PROFILU

Soils of the first stage of evolution with not formed profile. Sols de stade initial d’évolution au profil non formé. Prim itive Böden des anfänglichen Entwicklungs­stadium mit unausgebildetem Profil. Почвы начальной стадии развития с необ- разовавшимся профильам.

Тур gleby początkowego stadium rozwojowego o niew ykształconym profilu obejm uje utw ory znajdujące się w początkowym (pierwotnym) okresie procesu glebotwórczego, w którym skała m acierzysta ulega prze­obrażeniu w glebę pod wpływem osiedlającycih się w niej organizmów'. W glebach tych proces glebotwórczy nie wycisnął jeszcze wyraźnego piętna na budowie i właściwościach profilu.

Z chwilą kiedy pod w pływem biosfery zaznaczy się już pewien w y­raźny kierunek procesu glebotwórczego, pow stające utw ory zalicza się do dalszych stadiów rozwojowych w ykazujących charakterystyczne dla każdego typu profile genetyczne o określonej budowie i właściwościach.

W typie gleb o niew ykształconym profilu wyróżnia się następujące utw ory:

A. U tw ory naw iew ane i rozwiewane.B. U tw ory glebowe zm yw ane i nam yw ane (świeże abluwia, delu-

wia i koluwia).C. U tw ory glebowe sztucznie odsłonięte (wykopy).D. U tw ory glebowe sztucznych usypisk różnego pochodzenia (np.

hałdy).

1 Charakterystyka typów i podtypów gleb terenów równinnych — wyżynnychi nizinnych dotyczy również typów i podtypów gleb terenów górzystych, które jed­nak wyróżniają się na ogół większą szkieletowością i słabszym wykształceniem profilów glebowych.

Gleby początkowego stadium rozwojowego. Rędziny 17

Produktyw ność rolnicza gleb początkowego stadium rozwojowego o niew ykształconym profilu jest przew ażnie bardzo niska, można ją jed ­nak podnieść przez odpowiednie zabiegi agrotechniczne zm ierzające do w ytw orzenia poziomu próchnicznego, zwiększenia jego miąższości itp.

II. RĘDZINY WĘGLANOWE I SIARCZANOWE — UPRAWNE(grupa typów)

Carbonatic and sulphatic rendzina-soils. Rendzines carbonatiques et sulfatiques. Karbonat- und Sulfatrendzinen. Карбонатные и сульфатные рендзины.

Rędziny węglanowe są to gleby w ytworzone ze zwietrzelin skał węglanowych różnych form acji geologicznych (np. wapieni, m argli, do­lomitów) i innych m asyw nych skał zasobnych w w ęglan w apnia (nip. z piaskowców zasobnych w węglan w apnia lub w węglan w apnia i m ag­nezu).

W śród rędzin w yróżnia się rędziny czyste, k tóre pow stały ze skały m acierzystej bez obcych domieszek, oraz rędziny mieszane, w k tórych zw ietrzelina zaw iera domieszki obcych m ateriałów (rup. m ateria łu lo­dowcowego).

Rędziny obejm ują kilka stadiów rozwojowych gleb. Gleby te w y­dzielono jednak w osobną grupę ze względu na swoiste cechy, jak ie na ­daje im skała m acierzysta.

W grupie rędzin w yróżnia się następujące typy:II I. Rędziny początkowego stadium rozwojowego o niew ykształco­

nym profilu.112. Rędziny czam oziem ne — upraw ne.113. Rędziny* b runatne — upraw ne.

II1. RĘDZINY POCZĄTKOWEGO STADIUM ROZWOJOWEGO O NIEWYKSZTAŁCONYM PROFILU

Rendzina-soils of the first stage of evolution with not formed profile. Rendzines de stade initial d'évolution au profil non formé. Rendzinen des anfänglichen Entwicklungsstadium mit unausgebildetem Profil. Рендзины начальной стадии раз­вития с необразовавшимся профильом.

Są to gleby znajdujące się w początkowym (pierw^otnym) okresie procesu glebotwórczego, w których zw ietrzelina m asyw nych skał m a­cierzystych ulega przeobrażeniu w glebę pod wpływem osiedlających się w niej organizmów.

Cały profil tw orzy mniej lub więcej rozdrobniony rumosz skały w a-

2 Roczniki Gleboznawcze, zeszyt 2

18 Charakterystyka typów i podtypów gleb

piennej. Często gleby te, bez w yraźnie zaznaczonego poziomu próchnicz- nego, w ystępują w m iejscach silnie erodowanych.

Z chwilą kiedy pod w pływ em biosfery zaznaczy się już pewien w y­raźny kierunek procesu glebotwórczego — pow stające utw ory zalicza się do dalszych stadiów rozwojowych (rędzin czam oziem nych lub b ru ­natnych), w ykazujących charakterystyczne dla każdego typu profile ge­netyczne o określonej budowie i właściwościach.

Produktyw ność rolnicza rędzin początkowego stadium rozwojowego o niew ykształconym profilu jes t przew ażnie bardzo niska, można ją jednak podnieść przez odpowiednie zabiegi agrotechniczne, zm ierzające do w ytw orzenia poziomu próchnicznego, zwiększania jego miąższości itp.

II2. RĘDZINY CZARNOZIEMNE — UPRAWNE

Black rendzina-soils. Rendzin-es, au caractère des terres noires. Dunkle humose Rendzinen. Темноцветные рендзины.

Są to gleby cz&moziemne wytworzone ze zw ietrzelin m asyw nych skał, zasobnych głównie w w ęglan wapnia oraz ze skał siarczanowych. Gleby te pow stały pod wpływem tzw. procesów „darniow ych”, związa­nych z oddziaływaniem roślinności traw iastej. Roślinność ta dostarcza dużych ilości resztek organicznych, k tóre są następnie przetw arzane w czam oziem ną próchnicę.

Profil najczęściej w ystępujących u nas rędzin czam oziem nych, w y­tworzonych z m asyw nych skał węglanowych (kredowych), przedstaw ia załączony opis:

A i — poziom próchniczny o zabarwieniu czarnym i różnej miąższości w yka­zuje przeważnie zawartość próchnicy powyżej 4°/o oraz odczyn zbliżo­ny do obojętnego. Dość często już w tej warstwie spotyka się odłamki skały wapniowej. Gleby posiadające w warstwie próchnicznej dużo tych odłamków nazywamy rędzinami szkieletowymi.

A/C — poziom przejściowy o ciemnoszarym zabarwieniu, posiada zwykle nie­wielką miąższość. W szczelinach między odłamkami skały macierzystej widać ciemne nacieki próchniczne.

С — skała macierzysta — w różnym stopniu zwietrzała skała wapniowa.

W zagospodarowanych rędzinach czam oziem nych działalność człowie­ka zmienia w yraźnie charak ter naturalnego procesu glebotwórczego, wo­bec czego gleby te zalicza się do rędzin czam oziem nych — upraw nych.

W artość użytkowa czam oziem nych rędzin węglanowych zależna jest między innym i od miąższości wytworzonej gleby i w zrasta wraz z jej powiększeniem.

Czarnoziemy 19

I I 3. RĘDZINY BRUNATNE — UPRAWNE

Brown rendzina-soils. Rendzines brunes. Braunrendzinen. Бурозёмные рендзины.

Rędziny b runatne tworzą się pod w pływ em roślinności leśnej ze zwie- trzelin m asyw nych skał wapniowych na ogół m ało aktyw nych, ze zwie- trzelin innych skał m asyw nych zasobnych w węglan wapnia oraz ze skał siarczanowych. W rędzinach, znajdujących się w stadium brunatnienia, następu je w ym yw anie z górnych w arstw gleby węglanów oraz innych czynnych związków w apnia i magnezu. W tych w arunkach rozkładowi ulegają również inne, mniej aktyw ne m inerały zaw arte w skałach w a­pniowych, a produkty tego rozkładu zaczynają podlegać biologicznemu rozkładowi. W trakcie rozkładu m inerałów glebowych uwolnione zostają między innym i związki żelaza, k tóre nadają profilowi tych rędzin cha­rak terystyczną b runatną barw ę.

W w arunkach obojętnego lub słabo kwaśnego odczynu, jak i cechuje te gleby, związki żelazowe nie mogą podlegać znaczniejszem u przem iesz­czeniu w profilu glebowym i nie tw orzą widocznych poziomów w ym y­w ania i wm ywania. Często spotykany profil rędzin b runatnych przed­staw ia się następująco:

A i — Poziom próchniczny o miąższości dochodzącej niejednokrotnie do 30 cm posiada zwykle brunatnoszare zabarwienie. Zawartość próchnicy jest w rędzinach brunatnych na ogół mniejsza niż w rędzinach czarnoziem- nych i wynosi zazwyczaj poniżej 3%. Warstwa ta zaciekami przechodzi w poziom brunatnienia.

(B) — poziom brunatnienia o zabarwieniu rdzawobrunatnym, pochodzącym od wytrąconych związków żelaza. Przejście poziomu (B) do skały m acie­rzystej jest najczęściej stopniowe.

С — skała macierzysta — w różnym stopniu zwietrzała skała wapniowa.

W zagospodarowanych rędzinach brunatnych działalność człowieka zmienia w yraźnie charak ter naturalnego procesu glebotwórczego, wobec czego gleby te zalicza się do typu rędzin brunatnych — upraw nych.

W artość rolnicza rędzin b runatnych — upraw nych waha się w sze­rokich granicach w zależności od miąższości gleby, właściwości skał m a­cierzystych itp.

III. CZARNOZIEMY — UPRAWNE

Chernozems. Chernozems. Tschemozemböden. Чернозёмы.W typie czam oziem ów upraw nych wyróżnia się dwa podtypy:

A. Czarnoziemy właściwe — upraw ne,B. Czarnoziemy zdegradowane — upraw ne.

20 Charakterystyka typów i podtypów gleb

A. CZARNOZIEMY WŁAŚCIWE — UPRAWNE

Typical chernozems. Chernozems typiques. Typische Tschernosemböden. Типичные чернозёмы.

Czarnoziemy właściwe są glebam i silnie próchnicznym i w ytw orzony­mi z różnych, zwykle zasobnych w węglan wapnia, skał m acierzystych, pod wpływem roślinności łąkowo-stepowej w arunkującej tzw. „darnio­wy proces glebotw órczy”. Próchnica pow stająca w tych glebach jest bio­logicznie czynna, sorpcyjnie nasycona i sprzyja w ytw arzaniu się trw ałej, ziarnistej s tru k tu ry gruzełkow atej. Czarnoziemy właściwe w ykazują od­czyn obojętny lub zbliżony do obojętnego. W ęglan wapnia w ystępuje zazwyczaj niezbyt głęboko.

Często spotykany profil, w ystępujących u nas na niewdelkch obsza­rach południowej Polski czarnoziemów właściwych przedstaw ia poniższy opis:

Ai — poziom próchniczny o miąższości dochodzącej często do około 70 cm,czarno zabarwiony. Zawartość próchnicy w tym poziomie jest zwyklewyższa od 4°/o, przy czym wraz z głębokością ilość jej zazwyczaj stop­niowo maleje,

A/C — poziom przejściowy z zaciekami próchniczny mi zawierający węglanwapnia. Miąższość tego poziamu może być różna — od kilku do kilku­dziesięciu centymetrów. W poziomie tym występują zwykle konkrecje wapienne (tzw. laleczki węglanowe),

С — skała macierzysta (przeważnie less) słabo zmieniona przez proces gle­botwórczy.

W zagospodarowanych rolniczo czarnoziem ach właściwych działalność człowieka zmienia w yraźnie charak te r naturalnego procesu glebotwórcze­go, wobec czego gleby te zalicza się do typu czarnoziem ów właściwych — upraw nych.

Większość czarnoziemów właściwych, dzięki korzystnym dla rozwoju roślin cechom biologicznym, fizycznym i chemicznym, zaliczana jest do gleb bardzo dobrych i dobrych.

B. CZARNOZIEMY ZDEGRADOWANE — UPRAWNE

Degraded chernozems. Chernozems dégradés. Degradierte Tschernosemböden. Деградированные чернозёмы.

Większość czarnoziemów na teren ie naszego k ra ju należy zaliczyć do podtypu czarnoziemów zdegradowanych. M orfologicznie różnią się one od czarnoziemów właściwych przede w szystkim jaśniejszym , szarym za­barw ieniem górnej części poziomu Ли, k tó re spowodowane jest zm niej­szeniem zaw artości próchnicy (na ogół poniżej 4%). W tym przejaśnio­nym poziomie stopień nasycenia zasadam i jes t zw ykle m niejszy niż w głębszych w arstw ach, w skutek czego może nastąpić również pogorsze­nie się strukturalności gleby.

Czarne ziemie 21

Wyżej wym ienione zm iany mogą zachodzić wówczas, kiedy zespół ro­ślin łąkowo-stepowych zostaje zastąpiony przez roślinność leśną lub też z innych przyczyn, np. w skutek stosowania niewłaściwej (jednostronnej) upraw y rolnej itp., powodującej m iędzy innym i szybki rozkład związków organicznych. Rozróżnienie początkowych stadiów procesu bielicowego, wyw ołanych przez roślinność leśną, od procesu degradacji, spowodowane­go np. jednostronną upraw ą rolną, na tra fia w praktyce na duże trudności, ponieważ często cechy morfologiczne czamoziemów zdegradowanych w skazują na działalność obydwu procesów.

Najczęściej spotykany profil w ystępujących u nas zdegradowanych czarnoziemów przedstaw ia poniższy opis:

A i — poziom próchniczny zawierający w górnej warstwie z reguły mniej niż 4%> próchnicy. Niższa natomiast część tego poziomu zachowuje zwykle większą zawartość próchnicy i posiada barwę ciemniejszą.

A/B — poziom przejściowy, charakteryzujący się zaciekami próchnicy oraz niekiedy białym nalotem krzemionkowym na powierzchni agregatów glebowych.

В — poziom iluwialno-węglanowy wykazujący często plamy rdzawobru- natne pochodzące od związków żelaza. Również często występują kon- krecje wa/pienne.

С — Skała macierzysta (zazwyczaj less) słabo zmieniona przez proces glebo- twórczy.

W zagospodarowanych rolniczo czarnoziemach zdegradowanych dzia­łalność człowieka zmienia w yraźnie charak ter naturalnego procesu glebo- twórczego, wobec czego gleby te zalicza się do typu czam oziem ów zde­gradow anych — upraw nych.

Produktyw ność rolnicza czarnoziemów zdegradowanych jest zazwy­czaj wysoka, zmienia się jednak w zależności od stopnia ich degradacji.

IV. CZARNE ZIEMIE — UPRAWNE

Black earths. Terres noires. Dunkle humose Böden. Тёмноцветные почвы.

W typie czarnych ziem wyróżnia się następujące podtypy:A. Czarne ziemie właściwe — upraw ne.B. Czarne ziemie zdegradowane — upraw ne.

A. CZARNE ZIEMIE WŁASOIWE — UPRAWNE

Typical black earths. Terres noires typiques. Typische dunkle humose Böden. Типичные темноцветные почвы.

Czarne ziemie kształtu ją się z różnych, najczęściej zasobnych w wę­g lan w apnia, skał m acierzystych przy udziale wysokiego poziomu wód

22 Charakterystyka typów i podtypów gleb

glebo w o-gruntow ych. Gleby te twonzą się przy udziale roślinności tra ­w iastej, głównie łąkowej, w w arunkach dużej wilgotności.

Najczęściej spotykane czarne ziemie charak teryzu je poniższy opis:Ai — poziom próchniczny czarno zabarwiony o znacznej miąższości często

przekraczającej 40 cm. Poziom ten charakteryzuje się dość dużą za­wartością próchnicy (najczęściej powyżej 2,5°/o).

A/CG — poziom przejściowy, szarobrązowy, w którym mogą już występować w dolnej części zielonkawoniebieskie plamy oglejenia. Poziom ten wykazuje zazwyczaj zawartość węglanów.

CG — oglejona -skała macierzysta w zasięgu wody glebowo-gruntowej.

W zagospodarowanych rolniczo czarnych ziemiach właściwych dzia­łalność człowieka zmienia w yraźnie charak ter naturalnego procesu gle­botwórczego, wobec czego gleby te zalicza się do typu czarnych ziem właściwych — upraw nych.

W artość użytkow a czarnych ziem w aha się w szerokich granicach w zależności od miąższości poziomu próchnioznego, jakości i ilości próch­nicy, fizycznych i chemicznych właściwości skały m acierzystej, stosun­ków wodnych itp.

Czarne ziemie wykształcone z glin m arglistych są zazwyczaj glebam i w ysokoprodukcyjnym i. Rolniczo najsłabsze są czarne ziemie w ytw orzone z piasków.

B. CZARNE ZIEMIE ZDEGRADOWANE — UPRAWNE

Degraded black earths. Terres noires dégradés. Degradierte dunkle humose Böden. Деградиро­ванные темноцветные почвы.

Czarne ziemie zdegradowane różnią się od czarnych ziem właściwych jaśniejszym , szarym odcieniem górnej części poziomu próchnicznego, m niejszą zawartością próchnicy i m niejszym stopniem nasycenia zasada­mi. Powyższe zmiany mogą zachodzić pod w pływem roślinności leśnej potęgującej ługowanie i zakwaszanie gleb, jak również pod w pływem jednostronnej upraw y rolnej oraz zbyt silnego obniżenia poziomu wody glebow o-gruntowej itp.

Często spotykany profil czarnej ziemi zdegradowanej charakteryzuje poniższy opis:

Ai — poziom próchniczny często zróżnicowany na dwie warstwy: górną — jaśniejszą i dolną — zachowującą zwykle czarne zabarwienie.

A/B — poziom przejściowy o szarobrunatnym zabarwieniu, zawierający drob­ne konkrecje żelaziste i niekiedy drobne konkrecje wapienne.

Be* — poziom iluwialno-węglanowy, wykazujący często plamy rdzawobrunat- ne, pochodzące .od związków żelaza. Również często występują konkre­cje wapienne.

CG — oglejona /skała macierzysta w zasięgu wody glebowo-gruntowej.

Gleby brunatne 23

W zagospodarowanych rolniczo czarnych ziemiach zdegradowanych działalność człowieka zmienia w yraźnie charak ter naturalnego procesu glebotwórczego, wobec czego gleby te zalicza się do typu czarnych ziem zdegradowanych — upraw nych.

Produkcyjność rolnicza czarnych ziem zdegradowanych jest zwykle n ie tak wysoka, jak u wyjściowych czarnych ziem właściwych, znajdu ją­cych się w korzystnych w arunkach wodnych.

V. GLEBY BRUNATNE — UPRAWNE

Brown soils. Sols bruns. Braunerden. Бурозёмные почвы.

W typie gleb b runatnych — upraw nych w yróżnia się trzy podtypy:A. Gleby b runatne właściwe — upraw ne.B. Gleby b runatne zdegradowane — upraw ne.C. Gleby b runatne kw aśne — upraw ne.

A. GLEBY BRUNATNE WŁAŚCIWE — UPRAWNE

Typical brown soils. Sols bruns typiques. Typische Braunerden. Типичные бурозёмные почвы.

Gleby b runatne kształtu ją się z różnych, najczęściej zasobnych w w ę­glan wapnia, skał m acierzystych pod w pływem lasów liściastych lub m ie­szanych. Oddziaływanie biocenozy tych lasów przyczynia się do specy­ficznego rozkładu m inerałów glebowych i jednocześnie do intensyw nego biologicznego obiegu produktów tego rozkładu.

W trakcie rozkładu m inerałów uwolnione zostają między innym i związki żelaza, które powlekając cienką w arstew ką cząstki glebowe, na­dają glebom brunatnym charakterystyczne rdzaw obrunatne zabarwienie.

Dynam icznie zrównoważone krążenie składników m ineralnych po­woduje, m iędzy innymi, względnie trw ałe utrzym anie się odczynu zbli­żonego do obojętnego w całym profilu gleb brunatnych. W tych w arun­kach nie ulegają przem ieszczeniu związki żelaza i nie następuje zróżni­cowanie profilu glebowego na poziomy w ym ywania i wmywania.

Zm iana form acji roślinnej przez wycięcie lasu i w prowadzenie upra­wy rolnej powoduje przerw anie w glebach brunatnych naturalnego k rą ­żenia składników odżywczych. K rążenie tych składników trw a w praw ­dzie nadal, lecz nie jest zbyt silnie związane z ich pobieraniem z głęb­szych w arstw i przenoszeniem w postaci opadu roślinnego na powierzch­nię gleby, gdzie następuje jego szybka m ineralizacja. W upraw ianych glebach brunatnych obieg substancji odżywczych uzależniony jest od stosowanych zabiegów agrotechnicznych.

24 Charakterystyka typów i podtypów gleb

Zm iany procesu glebotwórczego spowodowane upraw ą pozwalają na zaliczenie om awianych gleb ornych do typu gleb brunatnych właści­wych — upraw nych.

Często spotykany profil gleby brunatnej właściwej — upraw nej opi­sany jes t poniżej:

Ai — poziom próchniczny o barwie zwyküe szarobrunatnej i miąższości prze­kraczającej niekiedy 30 cm, zawiera często około 2°/o próchnicy i wykazuje zazwyczaj odczyn obojętny lub słabo alkaliczny,

(B) — poziom brunatnienia o zabarwieniu brunatnym wykazujący odczyn obo­jętny lub słabo alkaliczny, a często zawierający węglan waynia,

С — skała macierzysta mało zmieniona przez proces glebotwórczy. Przejścia pomiędzy poszczególnymi poziomami są zwykle stopniowe.

Produkcyjność rolnicza gleb b runatnych właściwych — upraw nych ze względu na większą ich zasobność w składniki odżywcze oraz lepsze właściwości fizyczne jest na ogół wyższa niż odpowiednich gleb bieli- cowych — upraw nych, utrzym yw anych w tej samej kulturze.

B. GLEBY BRUNATNE WYŁUGOWANE — UPRAWNE

Leacheed brown soils. Sols bruns lessivés. Ausgelaugte Braunerden. Выщелоченные бурозём- кые почвы.

Gleby b runatne zdegradowane różnią się od gleb b runatnych właści­wych często m niejszą zawartością próchnicy w poziomie A lf w skutek czego poziom ten uzyskuje jaśniejsze, szare zabarwienie. Jedno­cześnie w zrost zakwaszenia gleby powoduje częściowe, początkowo nie­znaczne urucham ianie związków żelaza i przemieszczanie ich pod wpływem wody przesiąkającej w głąb profilu. Zm iany te pow stają w sku­tek zakłócenia biologicznego krążenia substancji m ineralnych w w yniku np. niekorzystnych zmian składu gatunkowego drzewostanu, grabienia ściółki itp. W glebach brunatnych w yługowanych b rak w yraźnych po­ziomów m orfologicznych w ym yw ania oraz w m yw ania nie pozwala za­liczyć om awianych gleb do typu bielicowego, mimo że stanow ią one w y­raźne przejście do tego typu. Przew aga cech charakterystycznych dla gleb b runatnych stanowi podstawę dla w yodrębnienia om awianych gleb w osobny podtyp — gleb b runatnych wyługowanych. Znajdujące się pod upraw ą rolną wyługow ane gleby b runatne nazyw am y glebam i b ru n a t­nym i wyługowanym i — upraw nym i.

Często spotykany profil gleby brunatnej wyługowanej — upraw nej przedstaw ia poniższy opis:

— poziom próchniczny o barwie szarej i miąższości do ok. 30 cm.A2 (B) — poziom przejściowy o barwie brunatnej z zaciekami próchnicznymi

i nikłymi plamami jaśniejszymi.С — skała macierzysta zawierająca zwykle węglan wapnia.

Gleby bielicowe 25

Produkcyjność gleb brunatnych w yługowanych — upraw nych znaj­dujących się w dobrej ku ltu rze jest zwykle niew iele niższa od produk­cyjności gleb b runatnych właściwych — upraw nych.

C. GLEBY BRUNATNE KWAŚNE — UPRAWNE

Acid brown soils. Sols bruns acides. Saure Braunerden. Кислые бурозёмные почвы.

Gleby brunatne kw aśne tworzą się z ubogich w zasady (kwaśnych) skał m acierzystych przew ażnie gliniastych i ilastych, w których prze­m ieszczanie związków żelaza jest w dużej m ierze utrudnione. W niektó­rych w arunkach ekologicznych mogą się tworzyć również z piasków.

Gleby b runatne kw aśne posiadają cechy morfologiczne bardzo zbli­żone do morfologii gleb brunatnych właściwych, różnią się jednak od tych ostatnich właściwościami chemicznymi, a w szczególności 9 ilnym stopniem zakwaszenia w całym profilu glebowym.

Produkcyjność tych gleb bez przeprow adzenia uprzednich m elioracji jest na ogół niewysoka. Powyższa charak terystyka typu gleb brunatnych kw aśnych odnosi się zarówno do gleb terenów górzystych i kotlin śród- górskich, jak i do gleb terenów równinnych.

VI. GLEBY BIELICOWE — UPRAWNE

Podsolic soils. Sols podzoliques. Podsolierte Böden. Подзолистые почвы.

W typie gleb bielicowych upraw nych wyróżnia się następujące pod- typy:

A. Gleby bielicowe właściwe — upraw ne.B. Gleby bielicowe oglejone — upraw ne.

A. GLEBY BIELICOWE WŁASdlWE — UPRAWNE

Typical podsolic soils. Sols podzoliques typiques. Typische podsolierte Böden. Типичные под­золистые почвы.

Gleby bielicowe pow stają z różnych skał m acierzystych pod w pływ em roślinności leśnej, głównie lasów iglastych. W skutek rozłożenia p ierw ot­nych m inerałów glebowych i ługowania produktów tego rozkładu z gór­nych w arstw do niższych gleba ulega zakwaszeniu oraz uzyskuje cha­rak terystyczne cechy morfologiczne.

Typowa gleba bielieowa (leśna) posiada pod w arstw ą ściółki A 0 słabo wykształcony szary poziom próchniczny A lf o miąższości nie przekracza­jącej kilku centym etrów i niedużej zaw artości próchnicy (przeważnie poniżej 1%). W arstw a próchniczna przechodzi zaciekami w zalegający poniżej biaław y poziom w ym ywania A 2, o miąższości od k ilku do k ilku­

26 Charakterystyka typów i podtypów gleb

dziesięciu centym etrów . Jeszcze niżej tw orzy się z reguły b runatnordza- wy poziom B, w którym gromadzą się przem ieszczane z w arstw górnych składniki (głównie żelazo, glin, m angan, związki próchniczne i inne).

Poziom В posiada zazwyczaj miąższość od kilku do kilkudziesięciu centym etrów . Pod tym poziomem w ystępuje m ało zmieniona przez pro­ces glebotwórczy skała m acierzysta — C.

Zaznaczyć należy, że opisany typow y profil gleby bielicowej spoty­kany jest dość rzadko. Zarówno miąższość, jak i stopień wykształcenia się poszczególnych poziomów genetycznych w aha się w szerokich gran i­cach, w zależności od rodzaju roślinności, m ineralnego, mechanicznego i chemicznego składu skały m acierzystej, stosunków wodnych itp. W związku z tym na podstaw ie stopnia rozw oju procesu glebotwórczego wyróżnia się następujące gleby bielicowe2:

1) gleby słabo zbielicowane,2) gleby średnio zbielicowane,3) gleby silnie zbielicowane.Poniższe zestaw ienie przedstaw ia najw ażniejsze cechy pozwalające na

odróżnienie poszczególnych stopni zbielicowania leśnych gleb bielicowych:

słabe średnie silne

A 0 — bardzo nieznaczny A 0 — bardzo nieznaczny A 0 — wyraźnie uformo­wany

A ± — dobrze rozwinięty A x — dobrze rozwinięty A x — słabo zaznaczonyA 2 i В — bardzo słabo A 2 i В — wykształcone, A 2 i B — wyraźnie w y­

wykształcone lecz o małej kształconemiąższości

Odczyn słabo kwaśny Odczyn kwaśny Odczyn silnie kwaśny

Gleby słabo zbielicowane nie zawsze posiadają w yraźnie widoczne morfologiczne cechy zbielicowania. W tych przypadkach bardzo pomocne jest stw ierdzenie stopnia zakwaszenia poszczególnych poziomów glebo­wych. Gleby bielicowe posiadają z reguły odczyn najbardziej kw aśny w poziomach powierzchniowych. W w arstw ach głębszych odczyn zbliża się coraz bardziej do obojętnego, a naw et alkalicznego, jeżeli związki za­sadowe nie zostały w ym yte zbyt głęboko.

Przez wycięcie lasu i oddanie gleb bielicowych pod upraw ę rolną za­ham ow any zostaje proces bielicowania. W glebach upraw nych profil gleb bielicowych zostaje zmieniony przez zabiegi agrotechniczne, które powodują zazwyczaj zniekształcenie poziomu A± i Ao, podczas gdy poziom В pozostaje m niej przeobrażony.

2 Gleby bielicowe, w których nie można morfologicznie wyróżnić poziomu A \ t nazywane są w literaturze — bielicami.

Gleby bielicowe 27

Chemiczne właściwości poszczególnych poziomów profilu glebowego zmienione zostają również w tym kierunibu, że racjonalnie upraw iane wierzchnie w arstw y tych gleb często w ykazują wzbogacenie w substancje próchniczne oraz uzyskują odczyn m niej kw aśny od odczynu poziomów głębszych. Przy zastosowaniu racjonalnych płodozmianów oraz właściwej upraw y i nawożenia (obornik, nawozy zielone, komposty, wapnow anie itd.) działanie omawianego sztucznego procesu glebotwórczego zmienia profil glebowy dając gleby o większej miąższości w arstw y próchniczne j i coraz słabiej zaznaczającym się poziomie eluwialnym. W glebach tych zachodzi więc stopniowe odbiedicowywanie.

Uwzględniając powyższe zmiany, zachodzące w rolniczo zagospodaro­wanych glebach bielioowych, zaliczamy te gleby do typu gleb bielicowych upraw nych. Typowy profil gleb bielicowych upraw nych przedstaw ia po­niższy opis:

Ai — poziom próchniczny szary o miąższości uwarunkowanej głębokością oirki.Zawartość próchnicy na ogół niska, nie przekraczająca 2%,

A 2 — poziom wymywania (eluwialny) o barwie jasnoszarej i o miąższości do­chodzącej do kilkunastu centymetrów,

В — poziom wymywania (iluwialny) o barwie brunatnordzawej, często z kon- krecjami żelazistymi,

С — skała macierzysta, mało zmieniona przez proces glebotwórczy.

Produkcyjność rolnicza gleb bielicowych — upraw nych jest różna i zależy od jakości skały m acierzystej, od stopnia zbielicowania gleby, od stosunków wodnych, od stanu ku ltu ry itd.

B. GLEBY BIELICOWE OGLEJONE — UPRAWNE

Gley-podsolic soils. Sols podzoliques à gley. Gley-podsolierte Böden Подзолистые оглеенные почвы.

Gleby bielicowe oglejone pow stają z różnych skał m acierzystych pod wpływem rośliności leśnej i płytko zalegających wód glebow o-grunto- wych.

Obok procesów bielicowania zachodzą w omawianych glebach również procesy oglejenia.

Przesycenie wodą głębiej zalegających w arstw glebowych w yw ołuje w nich w arunki beztlenowe, co z kolei wyw ołuje procesy redukcji, k tó­rym podlegają różne substancje glebowe. Procesom redukcji ulegają m. in. również związki żelaza, k tóre przechodząc w mniej utlenione związki żelazawe nadają poziomom oglejonym charakterystyczne szaro- niebieskie lub zielonkawe zabarwienie.

W zależności od stopnia rozwoju procesu glejowego wyróżnia się w glebach bielicowych oglejonych:

1) gleby bielicowe słabo oglejone,

28 Charakterystyka rodzajów i gatunków gleb

2) gleby bielicowe średnio oglej one,3) gleby bielicowe silnie oglejone.Gleby słabo oglejone posiadają nieliczne zielonkawoszare p lam ki i na­

cieki oglejenia w ystępujące na tle poziomów genetycznych. W glebach średnio oglejonych plam y te i nacieki łączą się zajm ując około 50% po­wierzchni w tej części profilu glebowego, która, podlega procesom reduk­cyjnym . W glebach silnie oglejonych procesy redukcyjne w ytw arzają już m niej więcej jednolity poziom oglejenia zabarw iony zwykle in ten ­sywnie na kolor zielonkawoniebie9ki. Jeżeli procesy redukcyjne przebie­gają w w arstw ach ubogich w związki żelaza, wówczas mimo silnego- oglejenia zabarw ienie to nie w ystąpi lub będzie bardzo mało intensywne.

Gleby bielicowe oglejone w ystępują zw ykle w obniżeniach terenu. Podniesienie się poziomu wód glebowo-gruntowych może spowodować, w nich procesy zabagnienia.

Miąższość, stan nasycenia zasadami, odczyn itp. poszczególnych pozio­mów gleb bielicowych oglejonych zależą m. in. w dużej m ierze od stop­nia zbielicowania i jakości wody podsiąkającej. Usunięcie lasu oraz upra­wa rolna powodują w glebach bielicowych oglejonych zm iany procesu, glebotwórczego i dliaitego też rolnicizo zagos|podarowiane gleby tego podty- pu zalicza się do gleb bielicowych oglejonych — upraw nych.

Typowy profil gleby bielicowej oglęjonej — upraw nej przedstawia, się następująco:

Ai — poziom próchniczny o zabarwieniu zwykle ciemnoszarym,A 2 — poziom wymywania (eluwialny) o barwie jasnej, białawej,В — poziom wmywania (iluwialny) o barwie rdzawobrunatnej, zaw ierający

bardzo często konkrecje żelaziste różnej wielkości,G — poziom oglejenia o barwie zielonkawoniebieskawej,

CG — oglejona skała macierzysta w zasięgu wody glebowo-gruntowej.

Produkcyjność rolnicza gleb bielicowych oglejonych — upraw nych, nie jest zwykle zbyt wysoka. Gleby te przew ażnie wym agają uregulow a­nia stosunków wodnych.

VII. GLEBY BAGIENNE (BŁOTNE)

Hydromorphic soils. Sols hydromorphes. Hydromorphe Böden (Nassböden). Болот­ные почвы.

W typie gleb bagiennych (błotnych) wyróżnia się następujące podtypy::A. Gleby glejowe (zabagniane).B. Gleby torfowe.C. Gleby murszowe.

Gleby bagienne 29

A. GLEBY GLEJOWE (ZABAGNIANE)

Gdey soils. Sols à gley. Gleyböden. Глеевые почвы.

Gleby zabagniane pow stają w niższych, podmokłych partiach terenu, (np. w dolinach rzecznych, zagłębieniach terenow ych itp.), w których nadm ierne uwilgotnienie w arunkuje rozwój procesów anaerobowych i po­w staw anie oglejenia obejm ującego rów nież powierzchniowe poziomy utw orów glebowych. Gleby zabagniane stanow ią utw ory znajdujące się w początkowym stadium procesu bagiennego. W m iarę rozwoju procesu bagiennego i pojaw iania się zbiorowisk hydrofilnej roślinności torfo­twórczej następuje przeobrażenie gleb zabagnianych w gleby m urszowe lub torfowe.

B. GLEBY TORFOWE

Peat soils. Sols tourbeux. Moorböden. Торфяные почвы.

Gleby torfowe tw orzą się pod w pływ em hydrofilnej roślinności w w a­runkach nadm iernego uwilgotnienia. G lebą torfową nazywa się w ierzch­nią w arstw ę utw oru organogenicznego (do głębokości w ystępowania ży­wych korzeni roślin), w której zachodzi zarówno gromadzenie szczątków roślinnych, jak i ich przetw arzanie na to rf i bezpostaciowe związki próch- niczne. Ten biologicznie czynny poziom o często bardzo m ałej miąższości podlega okresowej aeracji.

W arstw y torfu zalegające poniżej tego poziomu i znajdujące się nie­przerw anie w w arunkach beztlenowych, w skutek stałego zatopienia wo­dami gruntow ym i, nie są glebą, ale organogeniiczną skałą, w której nie zachodzą procesy glebotwórcze, lecz skałotwórczy proces zwęglania. Od­wodnienie gleb torfow ych powoduje przerw anie procesów tiorfiotwóriczych, zmianę roślinności i pogłębienie gleby. W tyah w arunkach zaiczynają przeważać procesy darniowe.

W podtypie gleb torfow ych w yróżnia się następujące rodzaje:1) gleby torfow e w ytw orzone z torfów torfowisk niskich,2) gleby torfowe w ytw orzone z torfów torfowisk przejściowych,3) gleby torfow e wytworzone z torfów torfowisk wysokich.Gleby torfowe wytworzone z torfióiw torfow isk niskich tw orzą się pod

wpływ em specyficznej, eutroficznej roślinności hydrofilnej, w w arunkach nadm iernego uw ilgotnienia ruchom ym i wodami wgłębnym i i częściowo powierzchniowymi wodami przepływowymi, zaw ierającym i pew ne ilości składników odżywczych i zawiesin m ineralnych. W przyrodzie w ystępuje kilka rodzajów torfowisk niskich, różniących się składem roślinności. G leby wytworzone z torfów torfow isk niskich posiadają przew ażnie od­czyn zbliżony do obojętnego. Po zmeliorowaniu mogą posiadać dość w y­soką produktyw ność szczególnie pod użytkam i łąkowymi, przy czym

30 Charakterystyka rodzajów i gatunków gleb

wydajność ich zależy m iędzy innym i od ilości i jakości nam ułów oraz od stopnia rozłożenia m asy torfowej.

Gleby torfowe wytw orzone z torfów torfow isk przejściowych kształ­tu ją się pod wpływem specyficznej roślinności hydrofilnej w w arunkach nadm iernego uwilgotnienia wodami o bardzo m ałym stopniu ruchliwości i nieznacznej zawartości składników odżywczych.

W przyrodzie w ystępuje kilka rodzajów torfowisk przejściowych, różniących się składem roślinności. W w arunkach naturalnych torfowiska przejściowe bardzo łatw o przekształcają się w torfowiska wysokie. Ze względu na m ałą zawartość substancji odżywczych gleby torfow isk przejściowych posiadają m ałą wartość użytkowo-rolniczą.

Gleby torfowe wytw orzone z torfów torfowisk wysokich ksz ta łtu ją się pod w pływ em specyficznej skąpożywnej (oligotroficznej) roślinności hydrofilnej w w arunkach nadm iernego uwilgotnienia skrajnie ubogimi wodami, pochodzącymi głównie z opadów. Odczyn tych gleb jest bardzo kwaśny. Ze względu na niską zawartość substancji odżywczych gleby te z rolniczego punktu widzenia stanowią nieużytki i tylko w yjątkow o słu­żyć mogą jako liche pastw iska.

Ich znaczenie przyrodnicze polega głównie na dużej zdolności m aga­zynowania wody (retencyjnej).

C. GLEBY MURSZOWE

„Mursh” soils. Sols „mourches”. „Murschböden”. М урш евые почвы.

Są to gleby bagienne (błotne) wytworzone w w arunkach okresowego nadm iaru wody, k tó ry powoduje kolejne procesy torfienia i pow staw a­nia próchnicy. Stąd też gleby m urszowe zaw ierają obok storfiałej sub­stancji organicznej większą ilość próchnicy właściwej. Odczyn gleb m ur- szowych w aha się w szerokich granicach od silnie kwaśnego do alkalicz­nego. Gleby m urszowe pow stają najczęściej na podmokłych utw orach piaszczystych (piaskach luźnych lub słabo gliniastych),, z płytkich przesu­szonych torfów, jak również z przesuszonych średnio głębokich i głębo­kich torfów, najczęściej w w yniku ich degradacji. Geneza gleb m urszo- wych nie została dotychczas należycie w yjaśniona.

Typowy profil gleby m urszowej w ytworzonej na utw orach m ineral­nych przedstaw ia poniższy opis:

A t — poziom murszowy o miąższości dochodzącej niejednokrotnie do 60—80 cm i ciemnoszarym zabarwieniu, ostro odcina się od niżej zalegającego poziomu. Zwykle w poziomie murszowym stwierdza się obecność bia­łych ziam piasku.

C/G — oglejona skała mineralna w zasięgu wody glebowo-gruntowej.

Mady początkowego stadium rozwojowego 31

Produktyw ność rolnicza gleb m urszowych w ytworzonych na utw orach m ineralnych jest zazwyczaj niska.

Typowa gleba m urszowa wytworzona z torfu posiada następującą budowę:

A i — poziom murszowy o miąższości ok. 50 cm, zawierający silnie rozłożoną i częściowo zhumifikowaną masę organiczną, wykazującą swoistą struk­turę rozdzielno-ziarnistą,

A/C — poziom przejściowy — torf zamulony, mniej lub bardziej rozłożony, С — torfowa skała macierzysta znajdująca się w zasięgu wody glebowo-

gruntowej.

CHARAKTERYSTYKA TYPÓW I PODTYPÓW GLEB WSPÓŁCZESNYCH TARASÓW RZECZNYCH

I. MADY POCZĄTKOWEGO STADIUM ROZWOJOWEGO O NIEWYKSZTAŁCONYM PROFILU — UPRAW NE

(podlegające stale okresowym zalewom d silnemu namulaniu)

Alluvial soils of the first stage of evolution with not formed profile. Sols alluviaux de stade initial d'évolution au profil non formé. Aueböden des anfängli­chen Entwicklungsstadium mit unausgebildetem Profil. Пойменно-луговые почвы начальной стадии развития с необразовавшимся профильом (Мады).

Тур gleb о niew ykształconym profilu obejm uje m ady znajdujące się w pierw otnym , początkowym okresie procesu glebotwórczego, w którym osady rzeczne są przeobrażone w glebę pod wpływem osiedlających się organizmów roślinnych.

Zaznaczanie się pewnego określonego kierunku procesu glebotwórcze­go może nastąpić dopiero wtedy, kiedy zmniejszy się nasilenie geologicz­nego procesu akum ulacji m ateriałów rzecznych. Zjawisko to zachodzi wówczas, gdy dana część tarasu rzecznego przestanie podlegać stałym zalewom i silnem u nam ulaniu.

Z chwilą kiedy pod wpływem biosfery zą^naczy się już pewien w y­raźny k ierunek procesu glebotwórczego — znajdujący swój w yraz w w y­kształceniu profilów glebowych o określonej budowie i właściwościach — zalicza się poszczególne utw ory współczesnych tarasów rzecznych do odpowiednich typów genetycznych.

Produkcyjność rolnicza m ad o niew ykształconym profilu może być bardzo różna i zależy od jakości nam ułów oraz układu poszczególnych w arstw , stosunków wodnych i innych.

32 Charakterystyka rodzajów i gatunków gleb

IV. MADY PRÓCHNICZE (CZARNE ZIEMIE) — UPRAWNE

Humus alluvial soils. Sols alluviaux humiques. Humose Aueböden. Перегнойные пойменные луговые почвы (Мады).

Mady próchniczne są odpowiednikiem typu czarnych ziem. Gleby te pow stały z osadów rzecznych pod wpływem roślinności łąkowej, przy udziale płytko zalegających wód glebow o-grunt owych. Często spotykany profil m ady próchnicznej posiada:

A i — poziom próchniczny czarno zabarwiony o miąższości przekraczającej przeważnie 30 cm. Poziom ten charakteryzuje się stosunkowo dużą zawartością próchnicy,

A/C — poziom przejściowy szarobrunatny, zawierający często węglan wapnia,CG — oglejona skała macierzysta w zasięgu wody glebowo-gruntowej lubDG — oglejone podłoże w zasięgu wody glebowo-gruntowej.

W zagospodarowanych rolniczo m adach próchnicznych działalność człowieka zmienia w yraźnie charak ter procesu glebotwórczego, wobec czego gleby te zalicza się do m ad próchnicznych (czarnych ziem) upraw ­nych.

Produkcyjność rolnicza m ad próchnicznych jest na ogół wysoka. Za­leży ona przede w szystkim od charak teru osadów rzecznych oraz sto­sunków wodnych.

V. MADY BRUNATNE (GLEBY BRUNATNE) — UPRAWNE

Brown alluvial soils. Sols alluviaux bruns, Braune Aueböden. Бурозёмные поймен­ные луговые почвы (Мады).

M ady b runatne pow stają z w arstw ow anych osadów rzecznych prze­w ażnie pod w pływ em lasów liściastych. Gleby te tworzą się w m iejscach nieco wyżej położonych nie podlegających stałym zalewom. W skutek te ­go na ich kształtow anie się nie w yw iera już bezpośredniego w pływ u zwierciadło wody gruntow ej. Dynam icznie zrównoważony biologiczny obieg substancji odżywczych w profilu m ad brunatnych powoduje względ­nie trw ałe utrzym yw anie się odczynu zbliżonego do obojętnego. W ta ­kich w arunkach nie ulegają przem ieszczaniu związki żelaza oraz nie następuje zróżnicowanie profilu glebowego na poziomy wym yw ania i w m y- wania.

W zagospodarowanych rolniczo m adach brunatnych działalność czło­wieka zmienia w yraźnie charak ter procesu glebotwórczego, wobec czego

3 Brak w numeracji II (rędziny), III (czarnoziemy), ponieważ gleby te w ma­dach nie występują.

Mady próchniczne, brunatne, zbielicowane 33

gleby te zalicza się do typu m ad brunatnych (gleb brunatnych) upraw ­nych.

Często spotykany profil m ady brunatnej — upraw nej przedstaw ia po­niższy opis:

A t — poziom próchniczny o szarobrunatnym zabarwieniu i miąższości docho­dzącej niejednokrotnie do 30 cm,

(B) — poziom brunatnienia o brunatnej barwie pochodzącej od wytrąconych związków żelaza,

С — skała macierzysta i niekiedyD — podłoże.

Produkcyjność rolnicza m ad brunatnych — upraw nych jest zazwy­czaj dość wysoka i zależy w dużym stopniu od jakości osadów rzecznych.

VI. MADY ZBIELICOWANE (GLEBY BIELICOWE) — UPRAWNE

Podsolic alluvial soils. Sols alluviaux podzoliques. Podsolierte Aueböden. Под­золистые пойменные луговые почвы (Мады).

M ady zibielicowarne pow stają z w arstw ow anych osadów rzecznych pod w pływ em roślinności leśnej. Zakwaszenie m ad spowodowane jest prze­mieszczaniem zasad z górnych poziomów do niższych. W skutek rozłoże­nia pierw otnych m inerałów glebowych i ługowania produktów tego roz­kładu w głąb profilu, m ady te uzyskują charakterystyczne cechy m orfo­logiczne gleb bielicowych.

W zagospodarowanych rolniczo m adach zbielićowanych działalność człowieka zmienia w yraźnie charak ter naturalnego procesu glebotwór­czego, wobec czego gleby te zalicza się do typu m ad zbielicowanych (gleb bielicowych) — upraw nych.

Profil m ad zbielicowanych przedstaw ia poniższy opis:

A i — poziom próchniczny o miąższości odpowiadającej głębokości orki, posia­dający zwykle szare zabarwienie,

A 2 — poziom wmywania (eluwialny) o jasnoszarej barwie,В — poziom wmywania (iluwialny) o zabarwieniu brunatnordzawym, często

z konkrecjami żelazistymi,С — skała macierzysta i niekiedy ,D — podłoże.

W artość rolnicza m ad zbielicowanych upraw nych jest zbliżona do w artości gleb bielicowych upraw nych terenów nizinnych i w yżynnych o zbliżonym składzie mechanicznym, stopniu k u ltu ry itp.

3 Roczniki Gleboznawcze, zeszyt 2

R o z d z i a ł III

CHARAKTERYSTYKA RODZAJÓW I GATUNKÓW GLEB

Jak podano przy om awianiu podstawowych jednostek klasyfikacji gleb — rodzaje gleb w yróżnia się na podstawie geologicznego pochodze­nia oraz ogólnych właściwości fizyko-chem icznych skały m acierzystej, a gatunki gleb na podstawie składu mechanicznego utworów glebowych. Dlatego też zachodzi konieczność ogólnego omówienia skał m acierzystych gleb4 oraz frakcji i grup m echanicznych utw orów glebowych.

I. SKAŁY MACIERZYSTE GLEB

Skałam i m acierzystym i gleb nazyw am y powierzchniowe utw ory sko­rupy ziemskiej, k tóre w ietrzejąc dostarczają substra tu dla tw orzących się gleb.

Skały dzielą się na trzy zasadnicze grupy:A. Skały magmowe (ogniowe).B. Skały osadowe.C. Skały przeobrażone (metamorficzne).

A. SKAŁY MAGMOWE

Skały magmowe pow stały z zastygłej ognisto-płynnej m agm y znajdu­jącej się w 'głębszych w arstw ach skorupy ziemskiej.

W zależności od głębokości i w arunków zastygania magmy powstają:a) skały magm owe głębinowe — np. granit, sjenit, dioryt, gabro

i inne,b) skały magmowe w ylew ne — np. porfir kwarcowy, trachit, ande-

zyt, bazalt, szkliwo w ulkaniczne i inne,c) skały m agmowe żyłowe — np. porfir granitow y, pegm atyt i inne.Ze skał m agmowych w ytw arzają się najczęściej gleby szkieletowe

o małej miąższości. W Polsce w ystępują one na m ałych obszarach w te ­renach górzystych.

Skały macierzyste gleb 35

B. SKAŁY OSADOWE

Skały osadowe pow stały przez osadzanie różnego rodzaju zwietrzelin skał pierw otnych pochodzenia przew ażnie nieorganicznego i organicznego na powierzchni lądów, w korytach rzecznych, na dnie jezior, mórz i oce­anów.

Na terenie Polski najw iększą rolę w śród glebowych utw orów m acie­rzystych odgryw ają skały osadowe.

W śród skał osadowych w yróżnia się:1. Skały osadowe m echaniczne (zwane okruchow ym i lub klastycz-

nymi).2. Skały osadowe organogeniczne.3. Skały osadowe chemiczne.

1. SKAŁY OSADOWE MECHANICZNE

Skały osadowe m echaniczne składają się z okruchów powstałych ze zw ietrzenia różnych skał. Cząsteczki zw ietrzałych skał pierw otnych albo pozostają na m iejscu swojego powstania, albo też pod w pływem czynni­ków transportu jących (np. działania lodowców, wód przepływowych, w ia­tru i innych) mogą być przeniesione na znaczne odległości. Ponadto nie­które z nich ulegają procesom diagenezy, w czasie której luźne osadyklastyczne ulegają scementowaniu.

Skały osadowe m echaniczne dzielimy na:a) osady m echaniczne luźne (niescementowane),b) osady m echaniczne scementowane.

a) Osady mechaniczne luźneW śród skał osadowych m echanicznych luźnych (niescem entowanych

lepiszczem) wyróżnia się między innymi:a) żwiry, e) utw ory pyłowe wodnego pochodzenia,b) piaski, f) lessy,c) gliny, g) osady rzeczne,d) iły, h) osady jeziorne i inne.a) Żw iryŻ w i r y r e z y d u a l n e — są to u tw ory zawierające przewagę fra k ­

cji żwirowej, k tóre pow stały ze zw ietrzenia skał m asyw nych i nie zo­stały przemieszczone pod wpływem czynników transportujących.

Ż w i r y z w a ł o w e — utw ory akum ulacji lodowcowej, zaw ierające przewagę frakcji żwirowej (o średnicy cząstek większej od 1 mm).

Ż w i r y w o d n e g o p o c h o d z e n i a — utw ory wodnolodowcowe lub rzeczne, zaw ierające również przew agę frakcji żwirowej i odzna­czające się warstw owaniem .

3 *

36 Charakterystyka rodzajów i gatunków gleb

Z utworów żwirowych pow stają gleby najczęściej suche ze względu na zbyt dużą ich przepuszczalność i bardzo m ałą podsiąkliwość. Gleby te zwane są często przepalczyskami.

b) PiaskiP i a s k i r e z y d u a l n e — są to utw ory zaw ierające przewagę frak ­

cji piasku, które powstały ze zwietrzenia skał m asyw nych (przeważnie piaskowców) i nie zostały przemieszczone pod wpływem czynników tra n ­sportujących.

P i a s k i z w a ł o w e — są to utw ory powstałe przez bezpośrednie osadzenie przez lodowiec lub powstałe z glin zwałowych przez w ypłu­kiwanie z nich w m niejszym lub większym stopniu części spław ialnych (mniejszych od 0,02 mm). Pokłady piasków zwałowych w ystępują w m iej­scach swego pierwotnego powstania i n ie podlegały w tórnie tran spo rtu ­jącem u działaniu wód powierzchniowych. W odróżnieniu od piasków wodnego pochodzenia zaw ierają one większą domieszkę części szkieleto­wych oraz są zasobniejsze w glinokrzem iany, z k tórych w trakcie wie­trzenia urucham iają się składniki pokarm owe dla roślin. Pod względem składu mechanicznego (według przyjętego przez Polskie Tow arzystw o Gleboznawcze podziału utw orów glebowych na grupy m echaniczne) mo­gą one zawierać do 20% części spław ialnych. W śród nich spotyka się stosunkowo rzadko piaski luźne.

P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e (fluwioglacjalne) — są to piaski osadzone przez wody lodowcowe na przedpolu m oren czołowych (piaski sandrowe) lub osadzone dalej od m oreny czołowej, np. wodnolodowcowe piaski pylaste. Pokłady piasków wodnolodowcowych odznaczają się w ar­stw owaniem oraz przesortow aniem m ateria łu w poszczególnych w ar­stw ach.

Piaski sandrow e w ykazują na ogół skład m echaniczny piasków luź­nych lub słabo gliniastych. Gleby z nich w ytw orzone odznaczają się nie­korzystnym i właściwościami fizycznymi ze względu na m ałą podsiąkli­wość, m ałą pojemność wodną i zbyt dużą przepuszczalność. Na pew nych obszarach w sąsiedztwie gleb typu bagiennego spotyka się piaski san­drowe podmokłe. Suche piaski luźne sandrow e ulegają często zwydm ie- niu.

Do wodnolodowcowych piasków pylastych zalicza się piaski zaw iera­jące 0—20% części spław ialnych oraz 25—40% części pyłowych. Gleby z nich wytworzone odznaczają się lepszymi właściwościami fizycz­nym i aniżeli gleby w ytw orzone z innych piasków o tej samej zawartości części spław ialnych, nie zaw ierających frakcji pyłowych.

P i a s k i a l u w i a l n e starych tarasów akum ulacyjnych — są to piaski osadzone przez wody w pradoldnach rzecznych w epoce dyluw ial-

Skały macierzyste gleb 37

nej, odznaczające się charakterystycznym warstw owaniem . Pod wzglę­dem składu mechanicznego piaski te należą najczęściej do grupy m echa- niczej piasków luźnych lub piasków słabo gliniastych, a rzadziej dc piasków gliniastych. Suche piaski luźne ulegają zwydm ieniu i rozw yd- m ieniu.

P i a s k i a l u w i a l n e współczesnych tarasów rzecznych — są to piaski osadzone przez wody rzeczne we współczesnych dolinach. P iaski te są najczęściej luźne i ulegają łatw o zwydmieniu.

P i a s k i w y d m o w e — są to suche piaski luźne przesortow ane przez w ia tr i łatwo przenoszone z m iejsca na miejsce. Gleby wytworzone z piasków wydm owych lotnych zalicza się do typu gleb początkowego stadium rozwojowego o niew ykształconym profilu.* U trw alone i zalesio­ne piasiki wydm owe znajdujące się pod długotrw ałym wpływem roślin­ności leśnej (lasów iglastych) mogą wykazywać cechy zbielicowania. Zw ydm ieniu ulegają suche i luźne zarazem piaski różnego pochodzenia geologicznego, a przede wszystkim piaski rzeczne starych tarasów aku­m ulacyjnych.

c) GlinyG l i n y r e z y d u a l n e — są to utw ory o składzie m echanicznym

glin, k tó re powstały ze zwietrzenia skał m asyw nych i nie zostały prze­mieszczone pod wpływem czynników transportujących.

G l i n y z w a ł o w e — stanowią utw ory akum ulacji lodowcowej, składające się z różnoziarnistego m ateria łu nie warstwowanego, zali­czanego do grupy mechanicznej glin (powyżej 20% części spławialnycih według PTG). C harakterystyczną cechą glin zwałowych są tkwiące w nich otoczone odłam ki skalne różnej wielkości. Z glin zwałowych, w w yniku procesu glebotwórczego, mogą powstawać u nas gleby różne pod względem typologicznym.

W zależności od składu mechanicznego glin zwałowych w ytw arzają się z nich gleby różniące się między sobą stopniem zwięzłości. W ierzch­nie w arstw y tych glin uległy najczęściej w m niejszym lub większym stopniu spiaszczeniu w w yniku przem yw ania m ateriału przez wody lo­dowcowe oraz w wynoku rozwoju procesu glebotwórczego.

d) IłyIły są to utw ory zwięzłe, plastyczne w stanie wilgotnym , składające

się przew ażnie z m ateriału drobnego, równoziarnistego, z przew agą częś­ci spław ialnych (części o średnicy m niejszej od 0,02 mm). W zależności od pochodzenia geologicznego wyróżniam y na terenie Polski m. in. iły trzeciorzędowe — plioceńskie, iły czwartorzędowe — warwow e (wstę­gowe) osadzone w zbiornikach wodnych oraz iły w ytw orzone ze skał m asyw nych różnych form acji geologicznych (tzw. iły rezydualne). Te

38 Charakterystyka rodzajów i gatunków glieb

ostatn ie zostaną omówione przy charakterystyce skał osadowych okru­chowych, spojonych lepiszczem (scementowanych).

I ł y t r z e c i o r z ę d o w e — plioceńskie, zwane również iłam i p s try ­m i lub poznańskim i, odznaczają się dużą zaw artością części koloidalnych, w ielką spoistością i plastycznością oraz charakterystyczną na tu ra lną S trukturą pryzm atyczną.

I ł y w a r w o w e (wstęgowe) są to utw ory pow stałe przez osadzanie się m ateria łu pyłowo-ilastego w arstw am i w jeziorach zastoiskowych. W arstw a osadzona latem posiada odcień jasny, w ykazuje większą m iąż­szość i składa się z m ateria łu grubszego. W arstw a osadzona zimą jest ciem niejsza i składa się z m ateria łu drobnego. Grubość poszczególnych w arstew ek jest zazwyczaj nieduża i w aha się najczęściej w granicach od 0,5— 1,0 cm. Zarówno z iłów 'trzeciorzędowych, jak i z iłów ;warwowych mogą wytworzyć się gleby różne pod względem ‘typologicznym.

e) U tw ory pyłowe wodnego pochodzeniaU tw ory pyłowe wodnego pochodzenia zaw ierają powyżej 40% części

pyłowych (0,1—0,01 mm według PTG). M ateriał ten najprawdopodobniej powstał w w yniku przesortow ania utw orów iziwałowych, jak również i in ­nych utw orów przez wody lodowcowe i polodowcowe ii osadzania go w obniżeniach terenow ych. Z utw orów pyłowych wodnego pochodzenia mogą wytworzyć się gleby (różne pod względem typologicznym.

f) Lessy iLessy są to utw ory pochodzenia eolicznego odznaczające się dużą po­

rowatością i (zawierające przeciętnie 60— 80% kw arcu, 10— 20% glino- krzem ianów oraz pew ne ilości węglanu w apnia. Pod względem składu m echanicznego lessy >są u tw oram i pyłowymi, zaw ierającym i przew ażnie 60—70% części pyłowych z przew agą frakcji drobnego pyłu (0,05— —0,01 mm). Odznaczają się one doskonałym i właściwościami fizycznymi, a w pierwszym rzędzie znaczną (podsiąkliwością. Z lessów tw orzą teię g le­by różne pod względem typologicznym.

g) Osady RzeczneOsady rzeczne współczesnych i starych tarasów 'składają isię z różnego

m ateria łu zarówno m ineralnego, jak i organicznego, osadzanego w ars tw a­m i przez wody rzeczne w dolinach rzek. W śród tych utw orów w yróżnia­m y utw ory piaszczyste, pylaste i pyłowe, gliniaste oraz ilaste (piaski sta­rych 'i współczesnych tarasów 'rzecznych zostały omówione przy charak te ­rystyce piasków). 'Z osadów rzecznych współczesnych i starych tarasów tw orzą się gleby różne pod względem typologicznym. W zależności od składu mechanicznego wierzchnich w arstw tych gleb przeprow adza się ich dalszą 'klasyfikację.

Skały macierzyste gleb 39

h) Osady jeziorneOsady jeziorne w ytw orzyły się w zbiornikach wodnych przez osadza­

nie się substancji m ineralnych ^przynoszonych przez dopływające wody oraz przez osadzenie się resztek roślin i zw ierząt rozw ijających się w je ­ziorach. Osady jeziorne w ykazują poziome w arstw ow anie oraz składają się głównie z drobnoziarnistego gliniastego lub ilastego m ateriału, boga­tego w substancje organiczne. W niektórych osadach jeziornych resztki organiczne bardzo często w ystępują w form ie wkładek i jednorodnych drobnych w arstew ek. Osady w ystępujące na obrzeżach jezior mogą za­wierać większą domieszkę piasków, a niekiedy i drobnego szkieletu.

b) Osady mechaniczne scementowane

W śród skał osadowych m echanicznych scem entowanych (zlepionych lepiszczem) »wyróżnia się:

a) druzgoty kam ieniste i zlepieńce (żwirowce) *b) piaskowce,c) glinowce,d) pyłówce,e) iłowce. ' 1 1

a) Druzgoty kam ieniste i zlepieńce (żwirowce)Druzgoty, czyli brekcje, przedstaw iają spojony lepiszczem gruz ostro-

kraw ędzisty. Zlepieńce natom iast składają sdę ze spojonych lepiszczem odłamków zaokrąglonych. Skały te, podlegając w ietrzeniu oraz procesowi glebotwórczemu, dają gleby kam ieniste i żwirowe.

b) PiaskowceSą to piaski zlepione różnorodnym spoiwem (krzemionkowym, żelazi-

stym, wapiennym , ilastym i innym ). W zależności od jakości piasków i charak teru lepiszcza oraz n a tu ry fizycznej piaskowców gleby powstałe z ich zw ietrzeliny w ykazują różny sikład mechaniczny. Na ogół są to gleby piaszczyste różnej miąższości, zaw ierające m niej lub więcej części szkieletowych.

c) GlinowceZaw ierają obok frakcji iłu i pyłu dość znaczną ilość frakcji piasku,

stąd też przy w ietrzeniu dają m ateriał gliniasty (glinę rezydualną). Z glinowców w ytw arzają się gleby gliniaste różnych typów genetycznych.

d) Pyłówce iSą to scem entowane osady mechaniczne,' dające w w yniku w ietrzenia

m ateria ł pyłowy, z którego w ytw arzają się gleby pyłowe różnych typów genetycznych.

40 Charakterystyka rodzajów i gatunków gleb

e) IłowceSą to scem entow ane osady mechaniczne, (dające przy w ietrzeniu

zw ietrzelinę ilastą {iły rezydualne), z k tórej pod wpływem procesu gle­botwórczego w ytw arzają się gleby ilaste różnych typów genetycznych. Iły rezydualne w odróżnieniu 'od glin rezydualnych zaw ierają mało części szkieletowych i w ykazują większą miąższość.

Gleby -wytworzone ze zwietrzelin skał osadowych m echanicznych (okruchowych) zlepionych lepiszczem w ykazują różną miąższość oraz różny stopień szkdeletowości w swych poziomach powierzchniowych. Gleby te w ystępują praw ie wyłącznie na terenach górskich i podgórs­kich, z w yjątkiem gleb wytworzonych z piaskowców, k tóre -sporadycznie spotykam y również na terenach rów ninnych — nizinnych i wyżynnych.

2. SKAŁY OSADOWE ORGANOGEN1ICZNE

Skały osadowe organogeniczne pow stają z nagrom adzenia się szcząt­ków organizmów zwierzęcych i roślinnych, przew ażnie w zbiornikach wodnych lub na lądzie. ‘

Wśród skał osadowych organogenicznych m ających znaczenie glebo- twórcze wyróżniam y dwie grupy utworów:

a) wapienie, dolomity i m argle różnych form acji geologicznych po­w stałe z nagrom adzenia szczątków organizmów zwierzęcych i roślinnych w zbiornikach wodnych (morskich i częściowo śródlądowych),

b) torfy powstałe z nagrom adzenia się na lądzie lub w zbiornikach wód lądowych szczątków organicznych pochodzących z obum arłych ro­ślin w w arunkach nadm iernego uwilgotnienia.

a) Wapienie , dolomity i margle różnych formacji geologicznych

W skałach tych zależnie od ogólnej zaw artości węglanów oraz części niewęglanowych (a wśród węglanów — kalcytu oraz dolomitu) w yróżnia się wapienie, m argle wapienne, dolomity i m argle dolomitowe.

W a p i e n i e mogą zawierać 75— 100% węglanów oraz 0— 25% części niewęglanowych, przy czym ilość kalcytu może wahać «się w granicach od 50— 100% ogólnej ilości węglanów, a ilość dolomitu może wahać się wT granicach od 0—50% ogólnej ilości węglanów. W zależności od m niej­szej lub większej domieszki iłu, gliny lub piasku w częściach iniewęgla- nowych w yróżnia się: wapienie czyste (0—5% części niewęglanowych), wapienie ilaste, wapienie gliniaste lub wapienie piaszczyste. W przypad­ku zawartości dolomitu od 5 do 25% ogólnej ilości węglanów określa się wapienie jako wapienie dolomityczne, a w przypadku zaw artości dolo­m itu od 25 do 50% ogólnej ilości węglanów określa się w apienie jako wapienie dolomitowe.

Skały macierzyste gleb 41

M a r g i e w a p i e n n e mogą zawierać 20—75% węglanów oraz 25— 80% części niewęglanowych. Zależnie od m niejszej lu b większej za­wartości iłu, gliny lub piasku w częściach niewęglanowych w yróżnia się m argle wapienne: silnie ilaste, ilaste, silnie gliniaste, gliniaste, silnie piaszczyste lub piaszczyste. W przypadku zawartości dolomitu od 5 do 25% ogólnej ilości węglanów określa się m argle wapienne jako m argle w apienne dolomityczne, a w przypadku zawartości dolomitu od 25—50% ogólnej ilości węglanów określa się m argle w apienne (jako m argle w a­pienne dolomitowe.

D o l o m i t y mogą zawierać 75— 100% węglanów oraz 0— 25% części niewęglanowych, przy czym ilość dolomitu może w ahać się w granicach od 50 do 100% ogólnej ilości węglanów, a ilość kalcytu może wahać się w granicach od 0—50% ogólnej ilości węglanów.

W zależności od m niejszej lub większej domieszki iłu, gliny lub pias­ku w częściach niewęglanowych w yróżnia się dolomity czyste (0—5% części niewęglanowych), dolomity ilaste, dolomity gliniaste lub dolomity piaszczyste. W przypadku zaw artości kalcytu od 5— 25% ogólnej ilości węglanów określa się dolomity jako dolomity waipniste, a w przypadku zawartości kalcytu od 25 do 50% ogólnej ilości węglanów określa się dolomity jako dolomity wapienne.

M a r g l e d o l o m i t o w e mogą zawierać 20— 75% węglanów oraz 25—80% części niewęglanowych. Zależnie od mniejszej lub większej za­w artości iłu, gliny lub piasku w częściach niewęglanowych wyróżnia się m argle dolomitowe silnie ilaste, ilaste, silnie gliniaste, gliniaste, silnie piaszczyste lub piaszczyste. W przypadku zawartości kalcytu od 5—25% ogólnej ilości węglanów określa się m argle dolomitowe jako m argle do­lomitowe w apniste, a w przypadku zaw artości kalcytu od 25— 50% ogól­nej ilości węglanów określa się m argle dolomitowe jako m argle dolomi­towe wapienne.

W apienie, dolomity i m argle tw orzyły się w różnych form acjach geo­logicznych i w zależności od tego przedstaw iają różną wartość glebo- twórczą. W apienie i m argle form acji kredowej są to u tw ory pow stałe w m orzu ze szkieletów obum arłych otwornic. Ze skał ;tych w ytw arzają się in sita rędziny kredowe, k tóre w odróżnieniu od rędzin wytworzo­nych z wapieni lub z m argli innych form acji geologicznych odznaczają się na ogół większą miąższością, m niejszą sizkieletowością i w ynikającą stąd większą wartością użytkowo-rolniczą.

W apienie i m argle dewońskie, ju ra jsk ie i trzeciorzędowe, jak również w apienie i m argle innych form acji geologicznych charak teryzu ją się w naszych terenach w stosunku do skał form acji kredowej większą na ogół twardością d m niejszą rozpuszczalnością w wodzie, a co za tym idzie i m niejszą aktywnością. Gleby w ytw orzone z tych skał są na ogół p ły t­

42 Charakterystyka rodzajów i gatunków g!ieb

kie, silnie szkieletowe i daleko mniej produktyw ne. Podobne właściwości w ykazują na ogół gleby w ytw orzone z dolomitów — rędziny początko­wego stadium rozwojowego o niew ykształconym profilu. G leby w ytw o­rzone ze skał wapiennych, dolomitowych i m arglistych nazyw ane rę ­dzinam i stanow ią grupę typów, w której w yróżnia się między innym i rę ­dziny czarnoziemne i rędziny brunatne.

b) TorfyWśród torfów wyróżnia się:

a) to rfy torfow isk niskich,b) torfy torfow isk wysokich,c) to rfy torfowisk przejściowych.

a) Torfy torfow isk niskichPow stają one w w arunkach nadm iernej wilgotności przy udziale wód

przepływowych. Glebotwórcza jakość torfów niskich zależy między in­nym i od zespołów roślinnych, biorących udział w ich tworzeniu, i dlatego też wśród torfów torfow isk niskich wyróżnia się m iędzy innymi:

t o r f y t r z c i n o w e pow stające ze szczątków trzcin. Torfy te są zazwyczaj zasobne w składniki odżywcze,

t o r f y t u r z y c o w e — zwykle drobnow łókniste i szarobrunatne, najczęściej zasobne w składniki odżywcze,

t o r f y o l s z y n o w e i t o r f y b r z ó z o we , k tóre zalicza się do tzw. torfów niskich leśnych. Torfy olszynowe są zazwyczaj lepiej rozło­żone i urodzajniejsze od torfów brzozowych.

W śród torfów torfowisk niskich wyróżnia się również t o r f y d a r ­n i o w e (dolinowe) o dużym stopniu zam ulenia i odznaczające się sto­sunkowo znaczną zawartością składników odżywczych.

b) Torfy torfowisk wysokichTworzą się one w bezodpływowych i bezprzepływ owych zagłębieniach,

w których nagrom adza się i pozostaje w bezruchu woda opadowa uboga w sole m ineralne. C harakterystycznym i cecham i torfow isk wysokich są m. in.: m niej lub więcej kopulasty kształt torfowiska oraz silnie kw aśny odczyn torfów. W skład zespołów roślinnych tworzących torfy torfowisk wysokich wchodzą poza m cham i sfagnow ym i między innym i w ełnianka pochwowa, toagno i pijanica. Stopień rozkładu w arstw górnych to rfu to r­fowiska wysokiego nie przekracza zazwyczaj 20%, a w w arstw ach głęb­szych waha się w granicach 40—60%. Torfy torfowisk wysokich nie przedstaw iają praktycznie żadnej w artości upraw owej i dlatego też uży­wa się ich najczęściej w celach opałowych, do produkcji ściółki torfow ej itp. Ich znaczenie przyrodnicze polega głównie na dużej zdolności re ten ­cyjnej.

Frakcje i grupy mechaniczne gleb 43

c) Torfy torfowisk przejściowychC harakteryzują się one właściwościami pośrednimi między torfam i

torfow isk niskich i torfam i torfowisk wysokich.W podłożu torfow isk przejściowych leży przew ażnie torf niski.W śród torfowisk przejściowych wyróżnia się między innym i torfy

turzycowe, jak również torfy leśne (sosnowo-brzozowe). Stopień rozkładu torfu przejściowego jes t zazwyczaj mały.

3. SKAŁY OSADOWE CHEMICZNE

Skały osadowe chemiczne obejm ują utw ory chemicznego pochodze­nia, powstałe przez w ytrącanie się z wodnych roztworów soli m ineral­nych w postaci osadów.

Spośród skał osadowych chem icznych najw iększą rolę w procesach kształtow ania się gleb odgrywa gips — rzadziej wapienie nieorganiczne. Gleby wytworzone z gipsu nosizą nazwę rędzin siarczanowych (gipso­wych) i zaliczone są do grupy typów rędzin.

C. SKAŁY PRZEOBRAŻONE

Skały przeobrażone, zwane inaczej m etam orficznym i, pow stają z p rze­obrażenia skał m agm owych lub osadowych pod wpływ em zmian ciśnie­nia i tem pera tu ry , zachodzących w głębszych częściach skorupy ziem­skiej. Do najpospolitszych skał zmetam orfizowanych, posiadających w Polsce znaczenie glebotwórcze, należą: gnejsy, m arm ury, łupki k ry ­staliczne i inne. Ze skał m etam orficznych w ytw arzają się w naszych w a­runkach klim atycznych przew ażnie gleby płytkie, zaw ierające dużo części szkieletowych.

II. FRAKCJE I GRUPY MECHANICZNE GLEB

PODZIAŁ MATERIAŁU GLEBOWEGO NA FRAKCJE MECHANICZNE

Przez pojęcie frakcji m echanicznych należy rozum ieć podział m a­teriału glebowego na elem entarne składniki zgrupow ane według roz­m iarów ich średnic.

W m ateria le glebowym w yróżniam y:A. Części szkieletowe — o średnicy większej od 1 mm.B. Części ziem iste — o średnicy m niejszej od 1 mm.

A. Podział części szkieletowych:1. K am ienie — o średnicy cząstek większej od 20 mm.2. Żw ir o średnicy cząstek 20 — 1 mm.

44 Charakterystyka rodzajów i gatunków gteb

B. Podział części ziemistych:

1. Piasek — o średnicy cząstek 1,0 — 0,1 mm.a) piasek g r u b y — o średnicy cząstek 1,0 — 0,5 mm,b) piasek średni — o średnicy cząstek 0,5 — 0,25 mm,c) piasek drobny — o średnicy cząstek 0,25 — 0,1 mm.

2. Pył — o średnicy cząstek 0,1 — 0,01 m m (0,02 mm).a) pył gruby — o średnicy cząstek 0,1 — 0,05 mm,b) pył drobny — o średnicy cząstek 0,05 — 0,01 (0,02 mm).

3. Części spław ialne (glina fizyczna) — o średnicy cząstek poniżej0 ,0 1 mm, względnie poniżej 0 ,0 2 m m 4.

a) ił pyłow y gruby — o średnicy cząstek 0,01 — 0,005 mm,względnie 0,02 — 0,005 mm,

b) ił pyłow y drobny — o średnicy cząstek 0,005 — 0,001 mm,względnie 0,005 — 0,002 mm,

c) ił koloidalny — o średnicy cząstek m niejszej od 0 , 0 0 1 mm lub 0 , 0 0 2 mm.

PODZIAŁ UTWORÓW GLEBOWYCH NA GRUPY MECHANICZNE

Przez pojęcie grupy m echanicznej u tw oru glebowego należy rozu­mieć procentową zawartość poszczególnych frakcji mechanicznych, a w szczególności frakcji części spiawialnych, wchodzących w skład danego m ateriału glebowego.

Poszczególne utw ory glebowe, w zależności od ich składu m echa­nicznego, a w szczególności od procentowej zawartości części spław ial- nych, dzielimy na następujące grupy mechaniczne.

1. U tw ory kam ieniste — utw ory zaw ierające znaczną ilość kamieni.

2 . U tw ory żwirowe (żwiry) — utw ory, w których przeważa frak ­cja żwiru. W zależności od zaw artości cząstek spław ialnych wśród żwi­rów wyróżnia się:

a) żw iry piaszczyste, w których ilość części spław ialnych nie prze­kracza 1 0% (w przeliczeniu na całość m asy glebowej), a części ziem iste w ykazują skład m echaniczny piasków,

b) żw iry gliniaste, w których ilość części spław ialnych wynosi ponad 1 0 °/o (w przeliczeniu na całość m asy glebowej), a części ziemiste w ykazują skład m echaniczny glin.

4 Uwaga: dwie wielkości graniczne dla części spławialnych podano ze względu na stosowane różne m etody analiz (mechanicznych.

Frakcje i grupy mechaniczne gleb 45

3. U tw ory piaszczyste (piaski), w których przeważa frakcja piasku, a ilość cząstek spław ialnych (wynosi 0 — 2 0 % (w stosunku do części zie­m istych). W śród piasków wyróżnia się:

a) piaski luźne zaw ierające 0 — 5% części spław ialnych,b) piaski słabo gliniaste, zawierające 5 — 10% części spławialnych,c) piaski gliniaste, zawierające 10 — 2 0 % części spławialnych,

wśród których wyróżniam y:piaski gliniaste lekkie zaw ierające 10 — 15% części spław ial­nych,piaski gliniaste mocne, zaw ierające 15 — 20% części spław ial­nych.

W zależności od przew agi pewnej frakcji piasku wyróżnia się: piaski gruboziarniste, średnioziarniste i drobnoziarniste oraz różnoziarniste. Piaski zawierające 25 — 40% frakcji pyłowej nazywam y piaskam i py- lastymi.

4. U tw ory pyłowe — utw ory zaw ierające ponad 40% części pyło­wych i do 50% części spław ialnych ( w stosunku do części ziemistych). W śród utw orów pyłowych w zależności od procentowej zawartości części spław ialnych wyróżnia się:

a) utw ory pyłowe zwykłe zaw ierające do 35% części spławialnych,b) utw ory pyłowe ilaste zaw ierające 35 — 50% części spławialnych.

U tw ory pyłowe zaw ierające powyżej 50% części pyłowych i do 15% części piaszczystych nazywane byw ają glinkami.

5. U tw ory gliniaste (gliny) — utw ory przew ażnie różnoziarniste zaw ierające ponad 2 0 % części spław ialnych (w stosunku do części zie­mistych):

a) gliny lekkie silnie spiaszczone, zawierające 20 — 25% części spławialnych,

b) gliny lekkie słabo spiaszczone, zaw ierające 25 — 35% części spławialnych,

c) gliny średnie zaw ierające 35 — 50% części spławialnych,d) gliny ciężkie zaw ierające ponad 50% części spławialnych.

Gliny zaw ierające 25 — 40% części pyłowych nazywa się glinam i pylastym i.

6 . U tw ory ilaste (iły) — utw ory zaw ierające ponad 50% części spław ialnych (w stosunku do części ziemistych), części pyłowe i ewen­tualnie nieznaczną domieszkę piasku albo części szkieletowych. Iły za­w ierające 25 — 40% frakcji pyłowej nazywa się iłami pylastym i.

R o z d z i a ł IV

WYKAZ GLEB POLSKI ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM GLEB UPRAWNYCH

(Dla zdjęć kartograficzno-gleboznawczych w iskalach 1:10 000 i 1:5000)

GLEBY TERENÓW GÓRZYSTYCH

GLEBY TERENÓW GÓRSKICH

I. GLEBY POCZĄTKOWEGO STADIUM ROZWOJOWEGO O NIEWYKSZTAŁCONYM PROFILU

1. W ytworzone ze skał magmowych i m etam orficznych powstałych ze skał m agmowych (np. granitów, ortognejsów, łupków k rysta ­licznych, amifibolitów itp.):a) gleby skaliste,b) gleby szkieletowe o różnym składzie m echanicznym (rumoszo­

we, kam ieniste, żwirowe, piaszczyste, gliniaste, pyłowe, ilaste),2 . W ytworzone ze skał m etam orficznych pow stałych ze skał osado­

wych (bez m arm urów ), np. z filitów itp.:a) gleby skaliste,b) gleby szkieletowe o różnym składzie m echanicznym (rumoszo­

we, kam ieniste, żwirowe, piaszczyste, gliniaste, pyłowe, ilaste).3. W ytworzone ze skał osadowych fliszowych niewęglanowych:

a) gleby skaliste,b) gleby szkieletowe o różnym składzie m echanicznym (rumoszo­

we, kam ieniste, żwirowe, piaszczyste, gliniaste, pyłowe, ilaste).4. W ytworzone ze skał osadowych zw artych z w yjątkiem skał fli­

szowych i węglanowych:a) gleby skaliste,b) gleby szkieletowe o różnym składzie m echanicznym (rumoszo­

we, kam ieniste, żwirowe, piaszczyste, gliniaste, pyłowe, ilaste)..

Gleby terenów górzystych 47

II. RĘDZINY WĘGLANOWE (grupa typów)

111. Rędziny początkowego stadium rozwojowego o niew ykształconym profilu — wytworzone ze skał węglanowych (np. z wapieni, m argli, dolomitów, m arm urów itp.):

1 . Skaliste.2. Szkieletowe o różnym składzie m echanicznym (rumoszowe, ka­

mieniste, żwirowe, piaszczyste, pyłowe, ilaste).112. Rędziny czarnoziemne:

1. W ytworzone z wapieni kredowych.2. W ytworzone z w apieni jurajskich.3. W ytworzone z w apieni innych form acji geologicznych (trzecio­

rzędowe, triasowe, i starszych formacji).4. W ytworzone z osadowych skał okruchowych zw artych o spoiwie

węglanowym (zasobnych w w ęglan wapnia lub w węglan w ap­nia i magnezu).

113. Rędziny brunatne:1. W ytworzone z wapieni kredowych.2. W ytworzone z w apieni jurajskich.3. W ytw orzone z w apieni innych form acji geologicznych (trzecio­

rzędowe, triasow e i starszych formacji).

U w a g i1. W każdym rodzaju rędzin wyróżnia się rędziny czyste (sama zwietrzelina

zwartej skały macierzystej) i mieszane (z domieszką obcego materiału).2. Skład mechaniczny, a w szczególności procentową zawartość części szkie­

letowych wyróżnia się na podstawie obserwacji polowych i \v miarę możności napodstawie analizy mechanicznej.

3. Wszystkie rodzaje rędzin w zależności od miąższości zwietrzeliny skały macierzystej dzielimy na:

a) płytkie (których miąższość gleby wynosi do 25 cm),b) średnio głębokie (których miąższość gleby wynosi 25 — 50 cm),c) głębokie (których miąższość gleby wynosi 50 — 100 cm),d) bardzo głębokie, których miąższość gleby wynosi ponad 100 cm.4. W każdym rodzaju rędzin wyróżnia się:b) rędziny słabo próchniczne (od 2—4% próchnicy),b) rędziny średnio próchniczne (od 2—4°/'o próchnicy),c) rędziny silnie próchniczne (powyżej 4°/o próchnicy).5. Wyróżnia się:a) rędziny silnie szkieletowe (zawierające w wierzchnich warstwach powyżej

50°/o części szkieletowych),b) rędziny średnio szkieletowe (zawierające w wierzchnich warstwach 10 —

50°/o, części szkieletowych),c) rędziny słabo szkieletowe (zawierające w wierzchnich warstwach poniżej

10°/o części szkieletowych).6. Wyróżnia się rędziny czarnoziemne podmokłe.

48 Wykaz gleb Polski

III. CZARNOZIEMY

Na obszarze Polski w terenach górzystych typ ten nie w ystępuje.

IV. CZARNE ZIEMIE

Dalszy podział według rodzaju skał m acierzystych, grup m echanicz­nych oraz stopnia szkieletów ości ja k w klasyfikacji czarnych ziem te­renów równinnych.

V. GLEBY BRUNATNE

A. Gleby b runatne właściwe i wyługowane:1 . W ytworzone ze skał magmowych.2 . W ytworzone ze skał m etam orficznych pow stałych ze skał m ag­

mowych.3. W ytworzone ze skał m etam orficznych pow stałych ze skał osa­

dowych.4. W ytw orzone ze skał osadowych fliszowych.5. W ytworzone ze skał osadowych zw artych, bez skał fliszowych

i bez skał węglanowych.6 . W ytworzone ze skał osadowych okruchowych niescem entowa-

nych.Dalszy podział w edług grup m echanicznych z uwzględnieniem stop­

nia szkieł eto wości jak w klasyfikacji gleb b runatnych właściwych te ­renów równinnych.

B. Gleby b runatne kwaśne:

1 . W ytworzone ze skał magmowych.2 . W ytworzone ze skał m etam orficznych powstałych ze skał m ag­

mowych.3. W ytworzone ze skał m etam orficznych pow stałych ze skał osa­

dowych.4. W ytworzone ze skał osadowych fliszowych.5. W ytworzone ze skał osadowych zw artych, bez skał fliszowych

i bez skał węglanowych.6 . W ytworzone ze skał osadowych okruchowych niescem entowa-

nych.Dalszy podział według g rup m echanicznych z uwzględnieniem stop­

nia szkieletowości jak w klasyfikacji gleb b runatnych terenów rów nin­nych.

Gleby terenów górzystych 49

Uw a g i1. Wśród gleb brunatnych właściwych, brunatnych wyługowanych i brunat­

nych kwaśnych wyróżnia się:a) silnie szkieletowe (zawierające w wierzchniej warstwie powyżej 50%> części

szkieletowych),b) średnio szkieletowe (zawierające w wierzchniej warstwie 10 — 50% części

szkieletowych),c) słabo szkieletowe (zawierające w wierzchniej warstwie poniżej 10°/o części

szkieletowych).2. W miarę możności wyróżnia się rodzaje skał macierzystych.3. Gleby brunatne wytworzone ze skał masywnych, w zależności od miąż­

szości zwietrzeliny skały macierzystej dzielimy na:a) płytkie (których miąższość wynosi do 25 cm),b) średnio głębokie (których miąższość wynosi 25—50 cm),c) głębokie (których miąższość wynosi 50—100 cm),d) bardzo głębokie (których miąższość wynosi ponad 100 cm).

VI. GLEBY BIELICOWE

A. Gleby bielicowe właściwe:

1 . W ytworzone ze skał magmowych.2. W ytworzone ze skał m etam orficznych powstałych ze skał m ag­

mowych.3. W ytworzone ze skał m etam orficznych powstałych ze skał osa­

dowych.4. W ytworzone ze skał osadowych fliszowych.5. W ytworzone ze skał osadowych zw artych, bez skał fliszowych

i bez skał węglanowych.6 . W ytworzone ze skał osadowych okruchowych niescem entowa-

nych.Dalszy podział w edług grup m echanicznych z uwzględnieniem stop­

nia szkieletowości jak w klasyfikacji gleb bielicowych właściwych te re ­nów równinnych.

B. Gleby bielicowe oglejone:

1 . W ytworzone ze skał magmowych.2. W ytworzone ze skał m etam orficznych powstałych ze skał m ag­

mowych.3. W ytworzone ze skał m etam orficznych powstałych ze skał osa­

dowych.4. W ytworzone ze skał osadowych fliszowych.5. W ytw orzone ze skał osadowych zwartych, bez skał fliszowych

i bez skał węglanowych.

4 Roczniki Gleboznawcze, zeszyt 2

50 Wykaz gleb Polski

6 . W ytworzone ze skał osadowych okruchowych niescem entowanych. nych.

Dalszy (podział według grup m echanicznych z uwzględnieniem stop­nia szkielet o wości jak w klasyfikacji gleb bielico wy ch oglejonych, te re ­nów równinnych.

U w a g i1. Wśród gleb bielicowych wyróżnia się:a) silnie szkieletowe (zawierające w wierzchniej warstwie powyżej 50%> części

szkieletowych),b) średnio szkieletowe (zawierające w wierzchniej warstwie 10—50°/o części

szkieletowych),c) słabo szkieletowe (zawierające w wierzchniej waTstwie poniżej 10°/o części

szkieletowych).2. W miarę możności wyróżnia się rodzaje skał macierzystych.3. Gleby bielicowe wytworzone ze skał masywnych w zależności od miąższo­

ści zwietrzeliny skały macierzystej dzielimy na:a) płytkie (których miąższość gleby wynosi do 25 cm),b) średnio głębokie (w których miąższość wynosi 25—50 cm),c) głębokie (których miąższość wynosi 50—100 cm),d) bardzo głębokie (których miąższość wynosi ponad 100 cm.

VII. GLEBY BAQIENNE (BŁOTNE)

A. Gleby glejowe (zabagniane):1. W ytworzone z utw orów m ineralnych niezamulonych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków,b) w ykazujące skład m echaniczny glin,c) wykazujące skład m echaniczny utw orów pyłowych,d) w ykazujące skład m echaniczny iłów.

2 . W ytworzone z nam ułów deluw ialnych i aluw ialnych (glebymuło wo-bagieinne) :

a) bardzo lekkie (zawierające w w ierzchnich w arstw ach 0— 10% części spławialnych),

b) lekkie (zaw ierające w wierzchnich w arstw ach 1 0 —2 0 % części spławialnych),

c) średnie (zawierające w w ierzchnich w arstw ach 20— 35% części spławialnych),

d) ciężkie (zaw ierające w wierzchnich w arstw ach 35—50% części spławialnych),

e) bardzo ciężkie (zaw ierające w w ierzchnich w arstw ach ponad50% części spławialnych).

We w szystkich gatunkach gleb m ułowo-bagiennych uwzględnia się skład m echaniczny w arstw głębszych.

Gleby terenów górzystych 51

U w a g i1. W poszczególnych rodzajach gleb wytworzonych z namułów wyróżnia się

w zależności od zawartości części pyłowych w wierzchnich warstwach:a) gleby wytworzone z namułów pylastych (zawierające od 25 do 40%> części

pyłowych) a — e;b) gleby wytworzone z namułów pyłowych (zawierające powyżej 40°/o części py­

łowych) a r— d.2. Wśród gleb zabagnianych wytworzonych z namułów wydziela się w zależno­

ści od miąższości utworu naniesionego:a) bardzo płytkie (do 25 cm),b) płytkie (25 — 50 cm),c) średnio głębokie (50 — 100 cm),d) głębokie (ponad 100 cm), z uwzględnieniem różnych rodzajów podłoża.3. Wśród gleb zabagnianych, wytworzonych z namułów, wydziela się namuły

przewarstwione osadami organicznymi.4. Gleby zabagniane wytworzone z namułów zalegających na torfach jak rów­

nież przewarstwione osadami organicznymi wydziela się jako gleby mułowo-torfowe (według J. Tomaszewskiego).

5. Uwzględnia się występowanie namytych związków organicznych, węglanów,, siarczanów, związków żelaza i innych.

6. Uwzględnia się głębokość występowania wody glebowo-gruntowej.

B. Gleby torfowe:

1. W ytworzone z torfów torfow isk niskich (dalszy podział na rodzaje następuje według składu roślinności, z której pow stała organo- geniczna skała m acierzysta, njp. torfy trzcinowe, turzycowe i inne).

2 . W ytworzone z torfów torfowisk przejściowych (dalszy podział na rodzaje następuje według składu roślinności, z k tórej pow stała organogeniiczna sikała macierzysta).

3 . W ytworzone z torfów torfowisk wysokich (dalszy podział na rodza­je następuje według składu roślinności, z której powstała organo- geniczna skała m acierzysta, np. to rfy sfagnowe).

U w a g i1. We wszystkich rodzajach torfów uwzględnia się:a) słaby stopień rozłożenia substancji organicznej,b) średni stopień rozłożenia substancji organicznej,c) silny stopień rozłożenia substancji organicznej.2. W glebach torfowych uwzględnia się charakter i skład mechaniczny podłoża

(np. gytia, utwór mineralny, piaszczysty, gliniasty i inne).3. Uwzględnia się:a) słaby stopień zamulenia torfów,b) średni stopień zamulenia torfów,c) silny stopień zamulenia torfów orazd) przeławicowanie torfów osadami mineralnymi (gleby torfowo-m ułowe według

J. Tomaszewskiego).

4*

52 Wykaz gleb Polski

4. Uwzględnia się występowanie namytych węglanów, siarczanów, związków żelaza i innych (np. wapno łąkowe, ruda darniowa i inne).

5. Uwzględnia się głębokość występowania wody glebowo-gruntowej.

C. Gleby murszowe:

1 . W ykształcone na utw orach m ineralnych.2. W ykształcone z utw orów torfowych.

U w a g i1. W glebach murszowych wykształconych na utworach mineralnych uwzględ­

nia się skład mechaniczny tych utworów oraz miąższość warstwy murszowej:a) płytka warstwa murszowa (do 25 cm),b) średnio głęboka warstwa murszowa (25 — 50 cm),c) głęboka warstwa murszowa (ponad 50 cm).2. Gleby murszowe wykształcone na utworach mineralnych zawierające m a­

łe ilości substancji organicznej wydziela się jako gleby murszaste.3. Do gleb murszowych wykształconych ż utworów torfowych zalicza się gle­

by wykazujące zazwyczaj głębszą warstwę murszową.4. W glebach murszowych uwzględnia się głębokość występowania wody gle-

bowo-grunto w ej.

G L E B Y H A LN E (grupa typów)

GLEBY DOLIN RZECZNYCH TERENÓW GÓRZYSTYCH

I. MADY POCZĄTKOWEGO STADIUM ROZWOJOWEGO O NIEWYKSZTAŁCONYMPROFILU

IV. MADY PRÓCHNICZNE (CZARNE ZIEMIE)

V. MADY BRUNATNE (GLEBY BRUNATNE)

U w a g a (ad I, IV i V)W miarę możności dalszy podział jak dla gleb współczesnych tarasów rzecznych

terenów równinnych).

GLEBY KOTLIN ŚRÓDGÓRSKICH

Dalszy podział jak dla gleb terenow ych równinnych, z uwzględnieniem skał m acierzystych, charakterystycznych dla gleb terenów górzystych oraz ich szkieletowości.

Gleby terenów równinnych 53

GLEBY TERENÓW RÓWNINNYCH — WYŻYNNYCH I NIZINNYCH (z wyjątkiem gleb współczesnych tarasów rzecznych)

I. GLEBY POCZĄTKOWEKO STADIUM ROZWOJOWEGOO NIEWYKSZTAŁCONYM PROFILU

A. U tw ory naw iew ane i rozwiewane.Piaski wydm owe lotne.

B. U tw ory glebowe zm ywane i nam yw ane (świeże abluwia, deluw ia i koluwia):

1. W ytworzone ze żwirów.2. W ytworzone z piasków.3. W ytworzone z gliny i iłów.4. W ytworzone z utworów pyłowych (lessów i innych pyłowych).5. W ytworzone ze skał m asywnych.

C. U tw ory glebowe sztucznie odsłonięte (wykopy):1 . Żwiry.2. Piaski.3. Gliny i iły.4. U tw ory pyłowe (lessy i inne pyłowe).

• 5. Skały masywne.6. Torfy.

D. U tw ory glebowe sztucznych usypisk różnego pochodzenia (np. hałdy).

U w a g aWśród gleb początkowego stadium rozwojowego o niewykształconym profilu

wyróżnia się gleby podmokłe.

II. RĘDZINY WĘGLANOWE I SIARCZANOWE — UPRAWNE(grupa typów)

I I1. Rędziny początkowego stadium rozwojowego o niewykształconym profilu.

Rędziny węglanowe:a) trzeciorzędowe,b) kredowe,c) jurajskie,d) triasowe,e) perm skie,f) dewońskie,g) innych form acji geologicznych.

Rędziny siarczanowe (gipsowe).

54 Wykaz gleb Polski

112. Rędziny czarnoziemne — upraw ne.Rędziny węglanowe:

a) trzeciorzędowe,b) kredowe,c) jurajskie,d) triasowe,e) perm skie,f) dewońskie,g) innych form acji geologicznych.

Rędziny siarczanow e (gipsowe).

113. Rędziny b runatne — upraw ne.Rędziny węglanowe:

a) trzeciorzędowe,b) kredowe,c) jurajskie,d) triasow e,e) perm skie,f) dewońskie,g) innych form acji geologicznych.

Rędziny siarczanowe (gipsowe).

U w a g i1. W każdym rodzaju rędzin wyróżnia się rędziny czyste (sama zwietrzelina

masywnej skały macierzystej) i mieszane (z domieszką obcego materiału).2. Skład mechaniczny, a w szczególności procentową zawartość części szkiele­

towych, wyróżnia się na podstawie obserwacji polowych i w miarę możności na podstawie analizy mechanicznej.

3. Wszystkie rodzaje rędzin w zależności od miąższości zwietrzeliny skały macierzystej dzielimy na:

a) płytkie (których miąższość gleby wynosi do 25 cm),b) średnio głębokie (których miąższość gleby wynosi od 25 do 50 cm),c) głębokie (których miąższość gleby wynosi ponad 50 cm).4. W każdym rodzaju rędzin wyróżnia się:a) rędziny słabo próchniczne (poniżej 2°/o próchnicy),b) rędziny średnio próchniczne (od 2 do 4°/o próchnicy),c) rędziny silnie próchniczne (powyżej 4°/o próchnicy).5. Wyróżnia się:a) rędziny silnie szkieletowe (zawierające w wierzchnich warstwach powyżej

50°/o części szkieletowych),b) rędziny średnio szkieletowe (zawierające w wierzchnich warstwach 10 —

50°/o części szkieletowych),c) rędziny słabo szkieletowe (zawierające w wierzchnich warstwach poniżej

10°/o części szkieletowych).6. Wyróżnia się rędziny czarnoziemne podmokłe.

Gleby terenów równinnych 55

III. CZARNOZIEMY UPRAWNE

A. Czarnoziemy właściwe — upraw ne:

1. W ytworzone z lessów:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­rów pyłowych zwykłych ( do 35% części spławialnych),

b) wykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­rów pyłowych ilastych (35 — 50% częścii spławialnych);

2 . W ytworzone z innych skał.

B. Czarnoziemy zdegradowane — upraw ne:

1. W ytworzone z lessów:

a) wyikazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­rów pyłowych ilostych (35 — 50% części spławialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­rów pyłowych ilastych (35—50% części spławialnych),

2 . W ytworzone z innych skał.

U w a g i1. Uwzględnia się miąższość poziomu próchnicznego:a) płytki poziom próchniczny (do 50 cm),b) średnio głęboki poziom próchniczny (50 — 100 cm),c) głęboki poziom próchniczny (ponad 100 cm).2. W każdym rodzaju czarnoziemów wydziela się:a) utwory całkowite,b) utwory niecałkowite.3. W utworach niecałkowitych określa się głębokość, na jakiej zalega odmien­

ny utwór:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (50 — 100 cm),c) głęboko (100 — 150 cm).4. Wśród utworów niecałkowitych wyróżnia się utwory warstwowane.5. Zarówno w czarnoziemach całkowitych, jak i w niecałkowitych wyróżnia się

czarnoziemy zmywane i namywane.6. Wyróżnia się czarnoziemy podmokłe.

/IV. CZARNE ZIEMIE — UPRAWNE

A. Czarne ziemie właściwe — upraw ne:

1 . W ytworzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego:

l i ) wytworzone z piasków zwałowych:a) wykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 1 0 %

części spławialnych),

56 Wykaz gleb Polski

b) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych),

c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych (15— 20% części spławialnych);

12 ) w ytw orzone z piasków wodnolodowcowych:— w ytworzone z piasków sandrowych:a) wykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 1 0 %

części spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych

(15—20% części spławialnych);— wytw orzone z innych piasków wodnolodowcowych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 1 0 %

części spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych

(15—20% części spławialnych);1 3) w ytworzone z piasków aluw ialnych starych tarasów rzecznych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 1 0%

części spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych

(15—20% części spławialnych).

2. W ytworzone z glin zwałowych:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 10 części spławialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład mechaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15 części spławialnych) — lekkie,

c) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych (15— 20% części spławialnych) — lekkie,

d) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich silnie spiaszczonych (20—25% części spławialnych) — śred­nie,

e) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich słabo spiaszczonych (25— 35% części spławialnych) — średnie,

f) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin średnich (35—50% części spławialnych) — ciężkie,

Gleby terenów równinnych 57

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin cięż­kich (powyżej 50% części spław ialnych) — biardzo ciężkie.

3. W ytworzone z różnych glin pochodzenia wodnego oraz z glin w ie­trzeniow ych (rezydualnych):

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 1 0 % części spławialnych),

b) w ykazujące w w ierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych) — lekkie,

c) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych (15—20% części spław ialnych) — lekkie,

d) wykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich silnie spłaszczonych (20—25% części spław ialnych) — śred­nie,

e) wykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glinlekkich słabo spiaszczonych (25—35% części spławialnych) —średnie,

f) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glinśrednich (35— 50% części spławialnych) — ciężkie,

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glinciężkich (powyżej 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

4. W ytworzone z iłów różnych form acji geologicznych:a) zaw ierające w wierzchniej w arstw ie 35—50% części spław ial­

nych — ciężkie,b) w ykazujący w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny iłu (po­

nad 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

5. W ytworzone z utw orów pyłowych różnego pochodzenia:a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­

rów pyłowych zwykłych (do 35% części spławialnych) — lekkie lub średnie,

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­rów pyłowych ilastych (35— 50% części spławialnych) — ciężkie.

U w a g i1. W miarę potrzeby określa się w czarnych ziemiach właściwych — upraw­

nych miąższość poziomu próchniczego:a) o płytkim poziomie próchniczym (do 50 cm),b) o średnim głębokim poziomie próchniczym (od 50 do 100 cm),c) o głębokim poziomie próchniczym (ponad 100 cm).2. W czarnych ziemiach właściwych — uprawnych określa się stopień oglejenia:a) oglejenie słabe,b) oglejenie średnie,c) oglejenie silne.

58 Wykaz gleb Polski

3. Uwzględnia się głębokość występowania wody glebowo-gruntowej.4. W każdym rodzaju gleb wyróżnia się:a) utwory całkowite o jednolitym składzie mechanicznym,b) utwory całkowite o niejednolitym składzie mechanicznym,c) utwory niecałkowite.5. W utworach całkowitych o niejednolitym składzie mechanicznym, wytworzo­

nych z glin różnego pochodzenia, określa się głębokość przejścia piasku w glinę:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 — 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).6. W utworach całkowitych o niejednakowym składzie mechanicznym, w ytw o­

rzonych z iłów różnych formacji geologicznych, określa się głębokość przejścia wierzchniej warstwy w ił:

a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).7. W utworach niecałkowitych określa się głębokość, na jakiej zalega odmienny

utwór:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).8. Wśród utworów niecałkowitych wyróżnia się utwory warstwowane.9. W miarę potrzeby określa się stopień szkieletowości gleb.10. Wyróżnia się piaski drobne, średnie i grube oraz różnoziarniste.11. W glebach wytworzonych z iłów, utworów pyłowych oraz glin wodnego po­

chodzenia wyróżnia się utwory starych tarasów rzecznych (akumulacyjnych).12. Piaski, gliny oraz iły zawierające od 25 do 40fl/o części pyłowych nazywa się

piaskami, glinami i iłami pylastymi.

B. Czarne ziemie zdegradowane — upraw ne:

1. W ytworzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego:

11) wytworzone z piasków zwałowych:a) wykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych

(5— 1 0 % części spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych

(15—20% części spławialnych);12 ) wytworzone z piasków wodnolodowcowych samorodnych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 1 0 % części spławialnych),

b) wykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych),

c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych (15— 20% części spławialnych);

rów pyłowych ilastych (35 — 50% części spławialnych),

Gleby terenów równinnych 59

— w ytw orzone z innych piasków wodnolodowcowych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków’ słabo gliniastych

(5— 1 0% części spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych

(15— 20% części spławialnych),1з) wytworzone z piasków aluw ialnych starych tarasów rzecznych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 1 0% części spławialnych),

b) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych),

c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych (15—20% części spławialnych).

2 . W ytworzone z glin zwałowych:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 1 0% części spławialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych) — lekkie,

c) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych (15—20% części spławialnych) — lekkie,

d) wyikazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich silnie spłaszczonych (20—25% części spławialnych) — śred­nie,

e) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lekkich słabo spiaszczonych (25— 35% części spławialnych) — średnie,

f) wykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin średnich (35—50% części spławialnych) — ciężkie,

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin cięż­kich (powyżej 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

3. W ytworzone z różnych glin pochodzenia wodnego oraz z glin w ie­trzeniow ych (rezydualnych):

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 1 0 % części spławialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych) — lekkie,

c) wykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych (15—20% części spławialnych) — lekkie,

d) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny g lin lek -1) wytworzone z piasków zwałowych:

60 Wykaz gleb Polski

kich silnie spłaszczonych (20—25% części spław ialnych) — śred­nie,

e) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich słabo spiaszczonych (25— 35% części spławialnych) — śred­nie,

f) w ykazujące w w ierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin średnich (35—50% części spławialnych) — ciężkie,

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin ciężkich (powyżej 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

4. W ytworzone z iłów różnych form acji geologicznych:

a) zaw ierające w wierzchniej w arstw ie 35— 50% części spław ial­nych — ciężkie,

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny iłu (po­nad 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

5. W ytworzone z utworów pyłowych różnego pochodzenia:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­rów pyłowych zwykłych (do 35% części spławialnych) — lekkie lub średnie,

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­rów pyłowych ilastych (35—50% części spławialnych) — ciężkie.

U w a g i

1. W miarę potrzeby określa się w czarnych ziemiach zdegradowanych — upraw­nych miąższość poziomu próchnicznego:

a) o płytkim poziomie próchnicznym (do 50 cm),b) średnio głębokim poziomie próchnicznym (od 50—100 cm),c) o głębokim poziomie próchnicznym (ponad 100 cm).2. W czarnych ziemiach zdegradowanych — uprawnych określa się stopień

oglejenia:a) ogle jenie słabe,b) oglejenie średnie,c) oglejenie silne.3. W każdym rodzaju gleb wydziela się:a) utwory całkowite o jednolitym składzie mechanicznym,b) utwory całkowite o niejednolitym składzie mechanicznym,c) utwory niecałkowite.4. W utworach całkowitych o niejednolitym składzie mechanicznym, wytwo­

rzonych z glin różnego pochodzenia, określa się głębokość przejścia piasku w glinę:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).5. W utworach całkowitych, o niejednakowym składzie mechanicznym, w ytwo­

rzonych z iłów różnych formacji geologicznych, określa się głębokość przejścia, wierzchniej warstwy w ił:

Gleby terenów równinnych 61

a) płytko (do 50 om),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).6. W utworach niecałkowitych określa się głębokość, na jakiej zalega odmienny

utwór:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).7. Wśród utworów niecałkowitych wyróżnia się utwory warstwowane.8. W miarę potrzeby określa się stopień szkieletowości gleb.9. Wyróżnia się piaski drobne, średnie i grube oraz różnoziarniste.

10. W glebach wytworzonych iz iłów, utworów pyłowych oraz glin wodnego po­chodzenia wyróżnia się utwory starych tarasów rzecznych (akumulacyjnych).

11. Piaski, gliny oraz iły zawierające od 25—40% części pyłowych nazywa się piaskami, glinami, oraz iłami pylastymi.

12. Uwzględnia się głębokość występowania wody glebowo-gruntowej.

V. GLEBY BRUNATNE — UPRAWNE

A. Gleby b runatne właściwe — upraw ne:

1. W ytworzone ze żw irów różnego pochodzenia geologicznego:a) w ykazujące skład m echaniczny żwirów piaszczystych (do 1 0%

części spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny żwirów gliniastych (zawierające

ponad 1 0% części spławialnych).

2 . W ytworzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego:

2 1) wytworzone z piasków zwałowych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0— 5% części

spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych

(5— 1 0 % części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),d) wykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych

(15—20% części spławialnych),

2 2 ) wytw orzone z piasków wodnolodowcowych sandrowych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0 —5% części spławialnych),

b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 1 0 % części spławialnych),

c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych),

62 Wykaz gleb Polski

d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych (15— 20% części spławialnych).

— w ytworzone z innych piasków wodnolodowcowych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0— 5% części

spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych

(5— 10% części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych

(15— 20% części spławialnych),2 3) w ytw orzone z piasków aluw ialnych starych tarasów rzecznych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0—5% części spławialnych),

b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 10% części spławialnych),

c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych),

d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych (15— 20% części spławialnych),

2 4 ) w ytworzone z piasków powstałych in situ ze zw ietrzelin skał m asywnych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0—5% części spławialnych),

b) wykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 10% części spławialnych),

c) wykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych),

d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych (15— 20% części spławialnych),

3. W ytworzone z glin zwałowych:

a) wykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 10% części spławialnych),

b) wykazujące w w ierzchniej w arstw ie skład m echaniczny pias­ków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych) — lekkie,

c) w ykazujące w w ierzchniej w arstw ie skład m echaniczny pias­ków gliniastych m ocnych (15— 20% części spławialnych) — lek­kie,

d) w ykazujące w w ierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich silnie spiaszczonych (20—25% części spławialnych) — śred­nie,

Gleby terenów równinnych 63

e) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich słabo spiaszczonych (25— 35% części spław ialnych) — śred­nie,

f) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin średnich (35—50% części spławialnych) — ciężkie,

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin ciężkich (powyżej 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

4. W ytworzone z różnych glin pochodzenia wodnego oraz z glin wie­trzeniow ych (rezydualnych):

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 10% części spławialnych),

b) wykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych) — lekkie,

c) wykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych (15—20% części spławialnych) — lekkie,

d) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lekkich silnie spiaszczonych (20—25% części spławialnych) — średnie,

e) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich słabo spiaszczonych (25— 35% części spławialnych) — śred­nie,

f) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glinśrednich (35— 50% części spławialnych) — ciężkie,

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin cięż­kich (powyżej 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

5. W ytworzone z iłów różnych form acji geologicznych:a) zawierające w wierzchniej w arstw ie 35—50% części spław ial­

nych — ciężkie,b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny iłu

(ponad 50% części spław ialnych) — bardzo ciężkie.

6. W ytworzone z utw orów pyłowych wodnego pochodzenia:

a) wykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­rów pyłowych zwykłych (do 35% części spław ialnych) — lekkie

lub średnie,b) wykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­

rów pyłowych ilastych (35— 50% części spławialnych) — ciężkie.

7. W ytworzone z lessów:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utwo­rów pyłowych zwykłych (do 35% części spławialnych),

64 Wykaz gleb Polski

b) w ykazujące w w ierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­rów pyłowych ilastych (35—50% części spławialnych).

U w a g i1. W każdym rodzaju gleb wydziela się:a) utwory całkowite o jednolitym składzie mechanicznym,b) utwory całkowite o niejednakowym składzie mechanicznym,c) utwory niecałkowite.Z. W utworach całkowitych o niejednolitym składzie mechanicznym, w ytwo­

rzonych z glin różnego pochodzenia, określa się głębokość przejścia piasku w glinę:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 *cm),c) głęboko (ponad 100 cm).3. W utworach całkowitych o niejednolitym składzie mechanicznym, wytwo­

rzonych z iłów różnych formacji geologicznych, określa się głębokość przejścia wierzchniej warstwy w ił:

a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).

4. W utworach niecałkowitych określa się głębokość, na jakiej zalega odmien­ny utwór:

a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).

5. Wśród utworów niecałkowitych wyróżnia się utwory warstwowane.6. W miarę potrzeby określa się stopień szkieletowości gleb.7. Wyróżnia się piaski drobne, średnie i grube oraz różnoziamiste.8. W glebach wytworzonych z iłów, utworów pyłowych oraz glin wodnego po­

chodzenia, wyróżnia się utwory starych taras w rzecznych (akumlacyjnych).9. Piaski, gliny oraz iły zawierające od 25 do 40%> części pyłowych nazywa się

piaskami, glinami oraz iłami pylastymi.

B. Gleby b runatne w yługowane — upraw ne:

1. W ytworzone ze żwirów różnego pochodzenia geologicznego:

a) w ykazujące skład m echaniczny żwirów piaszczystych (do 10% części spławialnych),

b) w ykazujące skład m echaniczny żw irów gliniastych (zawierające ponad 10% części spławialnych).

2. W ytworzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego:2i) w ytworzone z piasków zwałowych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0— 5% części

spławialnych),b) wykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych

(5— 10% części sipławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),

Gleby terenów równinnych 65

d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych (15— 20% części spławialnych);

2г) wytworzone z piasków wodnolodowcowych sandrowych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0—5% części

spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych

(5— 10°/o części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15°/o części spławialnych),d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych

(15— 20% części spławialnych),— w ytw orzone z innych piasków wodnolodowcowych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0—5% części spławialnych),

b) wykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych(5— 10% części spławialnych),

c) wykaz/ujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich(10— 15% części spławialnych),

d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych (15— 20% części spławialnych),

23) wytw orzone z piasków ahiw ialnych starych tarasów rzecznych:a) wykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0—5% części

spław ialnych),b) wykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych

(5— 10% części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),d) w ykazujące skład m echaniczny (piasków gliniastych mocnych

(15— 20% części spławialnych),

24) wytw orzone z piasków powstałych in situ ze zw ietrzelinskał m asywnych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0—5% części spławialnych),

b) wykazujące skład .mechaniczny piasków słabo gliniastych(5—10% części spławialnych),

c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich(10— 15% części spławialnych),

d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych (15— 20% części spławialnych).

5 Roczniki Gleboznawcze, zeszyt 2

Wykaz gleb Polski

3. W ytworzone z glin zwałowych:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków słatoo gliniastych (5— 10'% części spławialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% częśc-i spławialnych) — lekkie,

c) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych (15— 20% części spławialnych) — lekkie,

d) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich silnie spiaszczonych (20—25% części spławialnych) — śred­nie,

e) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich słabo spiaszczonych (25—35% części spławialnych) — śred­nie,

f) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład mechaniczny glin średnich (35— 50% części spławialnych) — ciężkie,

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin cięż­kich (powyżej 50% części -spławialnych) — bardzo ciężkie.

4. W ytworzone z różnych glin pochodzenia wodnego oraz z glin w ie­trzeniow ych (rezydualnych):

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 10% części spławialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych) — lekkie,

c) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych (15— 20% części spławialnych) — lekkie,

d) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich silnie spiaszczonych (20—25% części spławialnych) — śre­

dnie,e) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­

kich słabo spiaszczonych (25—35% części spławialnych) — śred­nie,

f) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glinśrednich (35—50% części spławialnych) — ciężkie,

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin ciężkich (powyżej 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

5. W ytworzone z iłów różnych form acji geologicznych:

a) zaw ierające w wierzchniej w arstw ie 35— 50% części spław ial­nych — ciężkie,

b) w ykazujące w w ierzchniej w arstw ie skład m echaniczny iłu (po­nad 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

Gleby terenów równinnych 67

6. W ytworzone z utw orów pyłowych wodnego pochodzenia:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­rów pyłowych zw ykłych (do 35% części spławialnych) — lekkie lub średnie,

b) wykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utworów pyłowych ilastych (35—50% części spławialnych) — ciężkie.

7. W ytworzone z lessów:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw oru pyłowego zwykłego (do 35% części spławialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw orupyłowego ilastego (35—50% części spławialnych).

U w a g i1. W każdym rodzaju gleb wyróżnia się:a) utwory całkowite o jednolitym składzie mechanicznym,b) utwory całkowite o niejednolitym składzie mechanicznym,c) utwory niecałkowite.2. W utworach całkowitych o niejednolitym składzie mechanicznym, w ytw o­

rzonych z glin różnego pochodzenia, określa się głębokość przejścia piasku w glinę:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).3. W utworach całkowitych o niejednolitym składzie mechanicznym, wytworzo­

nych z iłów różnych formacji geologicznych, określa się głębokość przejścia wierzch­niej warstwy w ił:

a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).4. W utworach niecałkowitych określa się głębokość, na jakiej zalega odmien­

ny utwór:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).5. Wśród utworów niecałkowitych wyróżnia się utwory warstwowané.6. W miarę potrzeby określa siię stopień szkieletowości gleb. ,7. Wyróżnia się piaski drobne, średnie i grube oraz różnoziarniste.8. W glebach wytworzonych z iłów, utworów pyłowych oraz glin wodnego po­

chodzenia wyróżnia się utwory starych tarasów rzecznych (akumulacyjnych).9. Piaski, gliny oraz iły zawierające od 25 do 40% części pyłowych nazywa się

piaskami, glinami oraz iłam i pylastymi.

C. Gleby b runatne kwaśne — upraw ne:

1j W ytworzone ze żwirów różnego pochodzenia geologicznego:

a) w ykazujące skład m echaniczny żwirów piaszczystych (do 10% części spławialnych),

5*

68 Wykaz gleb Polski

b) wykazujące skład m echaniczny żwirów gliniastych (zawierające ponad 10% części spławialnych),

2. W ytworzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego:

2i) wytworzone z piiasków zwałowych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0—5% części

spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5 do

10% części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),d) wykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych

(15— 20% części spławialnych),

2г) w ytworzone z piasków wodnolodowcowych sandrowych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0— 5% części spławialnych),

b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 10% części spławialnych),

c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (0— 15% części spławialnych),

d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych(15— 20% części spławialnych),

— wytworzone z innych piasków wodnolodowcowych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0—5% części

spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych

(5— 10% części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(5— 20% części spławialnych),d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych

(15— 20% części spławialnych),

2з) wytw orzone z piasków aluw ialnych starych tarasów rzecznych:

a) w ykazujące skład mechaniczny piasków luźnych (0—5% części spławialnych),

b) wykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych(5— 10% części spławialnych),

c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich(10— 15% części spławialnych),

d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych (15— 20% części spławialnych),

Gleby terenów równinnych 69

2 4 ) wytw orzone z piasków pow stałych in situ ze zwietrzelin skał m asyw nych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków* luźnych (0—5% części spławialnych),

b) wykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 10%. części spławialnych),

c) wykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych),

d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych (15—20% części spławialnych).

3. W ytworzone z glin zwałowych:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 10% części spławialnych),

b) wykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piaskówgliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych) — lekkie,

c) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych (15— 20% części spławialnych) — lekkie,

d) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich silnie spłaszczonych (20—25% części spławialnych) — śred­nie,

e) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich słabo spiaszczonych (25— 35% części spławialnych) — śred­nie,

f) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin średnich (35— 50% części spławialnych) — ciężkie,

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin ciężkich (powyżej 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

4. W ytworzone z różnych glin pochodzenia wodnego oraz z glin w ie­

trzeniow ych (rezydualnych):a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków

słabo gliniastych (5— 10% części spławialnych), 1b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków

gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych) — lekkie,c) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków

gliniastych mocnych (15—20% części spławialnych) — lekkie,d) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­

kich silnie 9piaszczonych (20— 25% części spławialnych) — śred­nie,

e) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek-

70 Wykaz gleb Polski

kich słabo spiaszczonych (25— 35% części spławialnych) — śred­nie,

f) w ykazujące w w ierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin średnich (35—50% części spławialnych) — ciężkie,

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin ciężkich (powyżej 50% części spław ialnych) — bardzo ciężkie.

5. W ytworzone z iłów różnych form acji geologicznych:

a) zaw ierające w wierzchniej w arstw ie 35— 50% części spław ial­nych — ciężkie,

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny iłu (po­nad 50% części spławialnych) — bardzo oiękie.

6. Wy tworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­rów pyłowych zwykłych (do 35% części spławialnych) — lekkie lub średnie,

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład mechaniczny utw orów pyłowych ilastych (35— 50% części spławialnych) — ciężkie.

7. W ytworzone z lessów:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw oru pyłowego zwykłego (do 35% części spławialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej W arstwie skład m echaniczny utw oru pyłowego ilastego (35—50% części spławialnych).

U w a g i ;1. W każdym rodzaju gleb wyróżnia się:a) utwory całkowite o jednolitym składzie mechanicznym,b) utwory całkowite o niejednakowym składzie mechanicznym,c) utwory niecałkowite.2. W utworach całkowitych o niejednolitym składzie mechanicznym, wytw o­

rzonych z glin różnego pochodzenia, określa się głębokość przejścia piasku w glinę:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).3. W utworach całkowitych o niejednolitym składzie mechanicznym, wytwo­

rzonych z iłów różnych formacji geologicznych, określa się głębokość przejścia wierzchniej warstwy w lił:

a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).4. W utworach niecałkowitych określa się głębokość, na jakiej zalega odmien­

ny utwór:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm).

Gleby terenów równinnych 71

c) głęboko (ponad 100 cm).5. Wśród utworów niecałkowitych wyróżnia się utwory warstwowane.6. W miarę potrzeby określa się stopień szkieletowości gleb.7. Wyróżnia się piaski drobne, średnie i grube oraz różnoziarniste.8. W glebach wytworzonych z iłów, utworów pyłowych oi*az glin wodnego po­

chodzenia wyróżnia się utwory starych tarasów rzecznych (akumulacyjnych).9. Piaski, gliny oraz iły zawierające od 25 do 40°/o części pyłowych nazywa się

piaskami, glinami oraz iłam i pylastymi.

VI. GLEBY BIELICOWE UPRAWNE

A. Gleby bielicowe właściwe — upraw ne:

1. W ytw orzone ze żwirów różnego pochodzenia geologicznego:a) w ykazujące skład m echaniczny żwirów piaszczystych (do 10%

, części spławialnych),b) wykazujące skład m echaniczny żwirów gliniastych (ponad 10%

części spławialnych).

2. Gleby wytworzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego: 2i) wytworzone z piasków zwałowych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0—5% części

spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5—

— 10% części spławialnych),c) wykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),d) wykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych

(15— 20% części spławialnych),

2г) wytworzonee z piasków wodnolodowcowych sandrowych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0—5% części

spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5—

— 10% części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych

(15— 20% części spławialnych),— w ytw orzone z innych piasków wodnolodowcowych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0—5% części spławialnych),

b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— — 10% części spławialnych),

72 Wykaz gleb Polski

c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych),

d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych (15— 20% części spławialnych),

2з) wytworzone z piasków aluw ialnych starych tarasów rzecznych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0 —5% części

spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5—

— 1 0 % części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych

(15— 20% części spławialnych).2 4 ) w ytw orzone z piasków pow stałych in situ ze zw ietrzelin skał

m asyw nych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0 —5% części

spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5—

— 1 0 % części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych

(15— 20% części spławialnych).

3. W ytworzone z glin zwałowych:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 10% części spław ialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych) — lekkie,

c) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych (15— 20% części spławialnych) — lekkie,

d) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich silnie spiaszczonych (20—25% części spław ialnych) — śred­nie,

e) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich słabo spiaszczonych (25— 35% części spławialnych) — śred­nie,

f) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin średnich *(35—50% części spławialnych) — ciężkie,

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin cięż­kich (powyżej 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

Gleby terenów równinnych 73

4. W ytworzone z różnych glin pochodzenia wodnego oraz z glin wie­trzeniow ych (rezydualnych):

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 10% części spławialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład mechaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15!% części spławialnych) — lekkie,

c) w ykazujące w w ierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych (15—20% części spławialnych) — lekkie,

d) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich silnie spiaszczonych (20—25% części spław ialnych) — śred­nie,

e) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich słabo spiaszczonych (25—35% części spławialnych) — śred­nie,

f) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin śred­nich (35— 50% części spław ialnych) — ciężkie,

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin cięż­kich (powyżej 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

5. W ytworzone z iłów różnych form acji geologicznych:

a) zawierające w w ierzchniej w arstw ie 35—50% części spław ial­nych — ciężkie,

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny iłu (po­nad 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

6. W ytworzone z utw orów pyłowych wodnego pochodzenia:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw orów pyłowych zwykłych (do 35% części spławialnych) — lekkie lub średnie,

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utwo­rów pyłow ych ilastych (35— 50% części spławialnych) — ciężkie.

7. W ytworzone z lessów:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny u tw oru pyłowego zwykłego (do 35% części spławialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw oru pyłowego ilastego (35— 50% części spławialnych).

U w a g i1. W glebach bielicowych właściwych określa się stopień zbielicowania:a) zbielicowanie słabe,b) zbielicowanie średnie,

74 Wykaz gleb Polski

c) zbielicowanie silne.2. W każdym rodzaju gleb wydziela się:a) utwory całkowite o jednolitym składziie mechanicznym,b) utwory całkowite o niejednolitym składzie mechanicznym,c) utwory niecałkowite.3. W utworach całkowitych o niejednolitym składzie mechanicznym, wytwo­

rzonych z glin różnego pochodzenia, określa się głębokość przejścia piasku w glinę:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).

4. W utworach całkowitych o niejednolitym składzie mechanicznym wytworzo­nych z iłów różnych formacji geologicznych określa się głębokość przejścia wierz­chniej warstwy w ił:

a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm),5. W utworach niecałkowitych określa się głębokość, na jakiej zalega odmien­

ny utwór:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).6. Wśród utworów niecałkowitych wyróżnia się utwory warstwowane.7. W miarę potrzeby określa się stopień szkieletowości gleb.8. W każdym rodzaju piasków wydziela się piaski wydmowe.9. Wyróżnia się piaski drobne, średnie i grube oraz różnoziarniste.

10. W glebach wytworzonych z iłów, utworów pyłowych oraz glin wodnego po­chodzenia wyróżnia się utwory starych tarasów rzecznych (akumulacyjnych).

11. Piaski, gliny oraz iły zawierające od 25 do 40% części pyłowych nazywa się piaskami, glinami oraz iłami pylastymi.

B. Gleby bielicowe oglejone — upraw ne:

1. W ytworzone ze żwirów różnego pochodzenia geologicznego:

a) w ykazujące skład m echaniczny żwirów piaszczystych (do 10% części spławialnych),

b) w ykazujące skład m echaniczny żwirów gliniastych (ponad 10% części spławialnych),

2. Gleby wytworzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego:

2 j ) wytworzone z piasków zwałowych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0—5% części

spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych

(5— 10% części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),

Gleby terenów równinnych 75

d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych(15— 20'% części spławialnych),

2г) wytworzone z piasków wodnolodowcowych sandrowych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0— 5% części spławialnych),

b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 10% części spławialnych),

c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich(10— 15% części spławialnych),

d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych(15— 20% części spławialnych),

— w ytworzone z innych piasków wodnolodowcowych:a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0— 5% części

spławialnych),b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych

(5— 10% części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),d) w ykazujące skład m echaniczny piasków^ gliniastych mocnych

(15— 20% części spławialnych),

2 3) wytw orzone z piasków aluw ialnych starych tarasów rzecznych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków luźnych (0—5% części spławialnych),

b) w ykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych(5— 10% części spławialnych),

c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich(10— 15% części spławialnych),

d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych (15— 20% części spławialnych),

24) w ytworzone z piasków powstałych in situ ze zw ietrzelin skał

m asyw nych:a) w ykazujące skład mechaniczny piasków luźnych (0—5% części

spławialnych),b) wykazujące skład m echaniczny piasków słabo gliniastych

(5— 10% części spławialnych),c) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich

(10— 15% części spławialnych),d) w ykazujące skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych

(15— 20% części spławialnych).

76 Wykaz gleb Polski

3. W ytworzone z glin zwałowych:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków słabo gliniastych (5— 10% części spławialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych) — lekkie,

c) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych mocnych (15—20% części spławialnych) — lekkie,

d) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glin lek­kich silnie spiaszczonych (20—25% części spław ialnych) — śred­nie,

e) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glinlekkich słabo spiaszczonych (25— 35% części spławialnych) —średnie,

f) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glinśrednich (35—53% części spławialnych) — ciężkie,

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glinciężkich (powyżej 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

4. W ytworzone z różnych glin pochodzenia wodnego oraz z glin w ie­trzeniow ych (rezydualnych):

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny' piasków . słabo gliniastych (5— 10% części spławialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych lekkich (10— 15% części spławialnych) — lekkie,

c) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny piasków gliniastych m ocnych (15—20% części spławialnych) — lekkie,

d) wykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glinlekkich silnie spiaszczonych (20— 25% części spławialnych) — średnie,

e) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glinlekkich słabo spiaszczonych (25— 35% części spławialnych) — średnie,

f) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glinśrednich (35—50% części spławialnych) — ciężkie,

g) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny glinciężkich (powyżej 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

5. W ytworzone z iłów różnych form acji geologicznych:

a) zaw ierające w w ierzchniej w arstw ie 35— 50% części spław ial­nych — ciężkie,

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny iłu (po­nad 50% części spławialnych) — bardzo ciężkie.

Gleby terenów równinnych 77

6. W ytworzone z utw orów pyłowych wodnego pochodzenia:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw orów pyłowych zwykłych (do 35% części spławialnych) — lekkie lub średnie,

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw o­rów pyłowych ilastych (35—50% części spławialnych) — ciężkie.

7. W ytworzone z lessów:

a) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw oru pyłowego zwykłego (do 35% części spławialnych),

b) w ykazujące w wierzchniej w arstw ie skład m echaniczny utw oru pyłowego ilastego (35—50% części spławialnych).

U w a g i

1. W glebach bielicowych oglejonych określa się stopień zbielicowania:a) zbielicowanie słabe,b) zbielicowanie średnie,c) zbielicowanie silne.2. W glebach bielicowych oglejonych określa się stopień oglejenia:a) oglejenie słabe,b) oglejenie średnie,c) oglejenie silne.3. Wyróżnia się gleby bielicowe oglejone podmokłe. •4. W każdym rodzaju gleb wydziela się:a) utwory całkowite o jednolitym składzie mechanicznym,b) utwory całkowite o niejednolitym składzie mechanicznym,c) utwory niecałkowite.5. W utworach całkowitych o niejednolitym składzie mechanicznym, wytwo­

rzonych z glin różnego pochodzenia, określa się głębokość przejścia piasku w glinę:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).6. W utworach całkowitych o niejednolitym składzie mechanicznym, wytwo­

rzonych z iłów różnych formacji geologicznych, określa się głębokość przejścia wierzchniej warstwy w ił:

a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).7. W utworach niecałkowitych określa się głębokość, na jakiej zalega odmienny

utwór:a) płytko (do 50 cm),b) średnio głęboko (od 50 do 100 cm),c) głęboko (ponad 100 cm).8. Wśród utworów niecałkowitych wyróżnia się utwory warstwowane.9. W miarę potrzeby określa się stopień szkieletowości gleb.

78 Wykaz gleb Polski

10. W każdym rodzaju piasków wydziela się piaski wydmowe.11. Wyróżnia się piaski drobne, średnie i grube oraz różnoziarniste.12. W glebach wytworzonych z iłów, utworów pyłowych oraz glin wodnego po­

chodzenia wyróżnia się utwory starych tarasów rzecznych (akumulacyjnych).13. Piaski, gliny i iły zawierające od 25 do 40% części pyłowych nazywa się

piaskami, glinami oraz iłami pylastymi.14. Uwzględnia się głębokość występowania wody glebowo-gruntowej.

VII. GLEBY BAGIENNE (BŁOTNE)

A. Gleby glejowe (zabaganiane):

1. W ytworzone z utw orów m ineralnych niezamulanych:

a) w ykazujące skład m echaniczny piasków,b) wykazujące skład m echaniczny glin,c) w ykazujące skład m echaniczny utw orów pyłowych,d) w ykazujące skład m echaniczny iłów.

2. W ytworzone z nam ułów deluw ialnych i aluw ialnych (gleby niu- łowo-bagierme):

a) bardzo lekkie (zaw ierające w w ierzchnich w arstw ach 0— 10% części spławialnych),

b) lekkie (zaw ierające w wierzchnich w arstw ach 10— 20% części spławialnych),

c) średnie (zaw ierające w w ierzchnich w arstw ach 20—35% części spławialnych),

d) ciężkie (zaw ierające w w ierzchnich w arstw ach 35— 50% części spławialnych),

e) bardzo ciężkie (zaw ierające w w ierzchnich w arstw ach ponad 50% części spławialnych).

U w a g i

1. W poszczególnych rodzajach gleb wytworzonych z namułów wyróżnia się w zależności od zawartości części pyłowych w wierzchnich warstwach:

a) gleby wytworzone z namułów py las tych, (zawierające od 25 do 40% części pyłowych — rodzaje a—e).

b) gleby wytworzone z namułów pyłowych (zawierające powyżej 40% części pyłowych — rodzaje a—d).

2. Wśród gleb zabagnianych wytworzonych z namułów wydziela się w zależności od miąższości utworu naniesionego:

a) bardzo płytkie (0—25 cm),b) płytkie (25—50 cm),c) średnio głębokie (50—100 cm),d) głębokie (ponad 100 cm), z uwzględnieniem różnych rodzajów podłoża.3. Wśród gleb zabagnianych wytworzonych z namułów wydziela się namuły-

przewarstwione osadami organicznymi.

Gleby terenów równinnych 79

4. Gleby zabagniane wytworzone z namułów zalegających na torfach, jak rów­nież prze warst wionę osadami organicznymi wydziela się jako gleby m ułowo-tor- fowe (według J. Tomaszewskiego).

5. Uwzględnia się występowanie namytych związków organicznych, węglanów, siarczanów, związków żelaza i innych. .

6. Uwzględnia się głębokość występowania wody glebowo-gruntowej.

B. Gleby torfowe:

1. W ytworzone z torfów torfow isk niskich (dalszy podział na rodzaje

następuje w edług składu roślinności, z której pow stała organoge- niczna skała m acierzysta, np. to rfy trzcinowe, turzycow e i inne),

2. W ytworzone z torfów torfow isk przejściowych (dalszy podział na rodzaje następuje w edług składu roślinności, z której powstała or- ganogeniczna skała m acierzysta),

3. W ytworzone z torfów torfow isk wysokich (dalszy podział na ro­dzaje następuje według składu roślinności, z której powstała orga- nogeniczna skała m acierzysta, np. to rfy sfagnowe).

U w a g i

1. We wszystkich rodzajach torfów uwzględnia się:a) słaby stopień rozłożenia substancji organicznej,b) średni stopień rozłożenia substancji organicznej,c) silny stopień rozłożenia substancji organicznej.2. W glebach torfowych uwzględnia się charakter i skład mechaniczny podłoża

(np. gytia, utwór mineralny, piaszczysty, gliniasty ii inne).3. Uwzględnia się:a) słaby stopień zamulenia torfów,b) średni stopień zamulenia torfów,c) silny stopień zamulenia torfów,d) przeławicowanie torfów osadami mineralnymi (gleby torfowo-mułowe, według

J. Tomaszewskiego).4. Uwzględnia się występowanie namytych węglanów, związków żelaza i innych

(np. wapno łąkowe, ruda darniowa i inne).5. Uwzględnia się głębokość występowania wody glebowo-gruntowej.

C. Gleby murszowe:

1. W ykształcone na utw orach m ineralnych.

2. W ykształcone z utworów torfowych.

U w a g ii1. W glebach murszowych wykształconych na utworach mineralnych uwzględnia

się miąższość warstwy murszowej:a) płytka warstwa murszowa (do 25 cm),b) średnio głęboka warstwa murszowa (od 25 do 50 cm),

80 Wykaz gleb Polski

c) głęboka warstwa murszowa (ponad 50 cm) oraz skład mechaniczny mineral­nego utworu.

2. Gleby murszowe w y kształcone na utworach mineralnych, zawierające małe ilości substancji organicznej, wydziela się jako gleby murszaste.

3. Do gleb murszowych wykształconych z utworów torfowych zalicza się gleby wykazujące zazwyczaj głębszą warstwę murszową.

4. W glebach murszowych uwzględnia się głębokość występowania wody glebo- wo-gruntowej.

GLEBY W SPÓŁCZESNYCH TARASÓW RZECZNYCH

I. MADY POCZĄTKOWEGO STADIUM ROZWOJOWEGO O NIEWYKSZTAŁCONYM PROFILU — UPRAWNE /

(podlegające stale okresowym zalewom i silnemu namulaniu)

1. Piaski rzeczne (zawierające do 10% części spławialnych).2. Mady bardzo lekkie (zaw ierające w wierzchnich w arstw ach

0— 10% części spławialnych).3. M ady lekkie (zaw ierające w wierzchnich w arstw ach 10—20% czę­

ści spławialnych).4. Mady średnie (zaw ierające w w ierzchnich w arstw ach 20— 35%

części spławialnych).5. M ady ciężkie (zaw ierające w wierzchnich w arstw ach 35—50%

części spławialnych).6. Mady bardzo ciężkie (zawierające w w ierzchnich w arstw ach po­

nad 50% części spławialnych).

U w a g iW poszczególnych rodzajach mad wyróżnia się w zależności od zawartości części

pyłowych w wierzchnich warstwach:a) mady pylaste (zawierające od 25—40%> częśoi pyłowych) — rodzaje 2—6,b) mady pyłowe (zawierające powyżej 40% części pyłowych) — rodzaje 2—5.

IV. MADY PRÓCHNICZE (CZARNE ZIEMIE) — UPRAWNE

1. Mady bardzo lekkie (zaw ierające w wierzchnich w arstw ach 0— 10% części spław ialnych).

2. M ady lekkie (zaw ierające w wierzchnich w arstw ach 10—20% częś­ci spławialnych).

3. M ady średnie (zawierające w w ierzchnich w arstw ach 20—35% częś­ci spławialnych).

Gleby współczesnych tarasów rzecznych

4. M ady ciężkie (zaw ierające w wierzchnich w arstw ach 35—-50% części spławialnych).

5. M ady bardzo ciężkie (zawierające w wierzchnich w arstw ach p o ­nad 50'% części spławialnych).

U w a g i iW poszczególnych rodzajach mad wyróżnia się w zależności od zawartości części

pyłowych w wierzchnich warstwach:a) mady pylaste (zawierające od 25—40Vo części pyłowych) — rodzaje 1 do 5,

b) mady pyłowe (zawierające powyżej 40% części pyłowych) — rodzaje 1 do 4.

V. MADY BRUNATNE (GLEBY BRUNATNE) — UPRAWNE

1. M ady bardzo lekkie (zaw ierające w wierzchnich w arstw ach0— 10% części spławialnych).

2. M ady lekkie (zawierające w wierzchnich w arstw ach 10— 20%części spławialnych).

3. M ady średnie (zawierające w wierzchnich w arstw ach 20— 35%części spławialnych).

4. M ady ciężkie (zawierające w wierzchnich w arstw ach 35— 50%części spławialnych).

5. Mady bardzo ciężkie (zawierające w wierzchnich w arstw ach ponad 50% części spławialnych).

U w a g iW poszczególnych rodzajach mad wyróżnia się w zależności od zawartości części

pyłowych w wierzchnich warstwach:a) mady pylaste (zawierające od 25—40% części pyłowych) — rodzaje 1—5,b) mady pyłowe (zawierające powyżej 40% części pyłowych) — rodzaje 1—4.

VI. MADY ZBIELI CO W ANE (GLEBY BIELICOWE) — UPRAWNE

1. Mady bardzo lekkie (zawierające w wierzchnich w arstw ach 0— 10% części spławialnych).

2. M ady lekkie (zawierające w wierzchnich w arstw ach 10— 20%części spławialnych).

3. M ady średnie (zaw ierające w wierzchnich w arstw ach 20—35%części spławialnych).

4. M ady ciężkie (zawierające w wierzchnich w arstw ach 35—50%części spławialnych).

5. Mady bardzo ciężkie (zawierające w wierzchnich w arstw ach po­nad 50% części spławialnych).

U w a g iW poszczególnych rodzajach mad wyróżnia się w zależności od zawartości części

pyłowych w wierzchnich warstwach:

6 Roczniki Gleboznawcze, zeszyt 2

Wykaz gieb Polski

a) mady pylaste (zawierające od 25 do 40°/o części pyłowych) — rodzaje 1—5,b) mady pyłowe (zawierające powyżej 40°/o części pyłowych) — rodzaje 1—4.

U w a g i o g ó l n e

1. Wśród mad wyróżnia się w zależności od miąższości utworu naniesionego:a) bardzo płytkie (do 25#cm),b) płytkie (25—50 cm),c) średnio głębokie (od 50 do 100 om),d) głębokie (powyżej 100 cm); z uwzględnieniem różnego rodzaju podłoża.2. We wszystkich gatunkach mad uwzględnia się skład mechaniczny warstw

głębszych, np. mada lekka płytka, zalegająca na utworze ciężkim (glinie lub ile), podścielona utworem pyłowym.

VII. GLEBY BAGIENNE (BŁOTNE)

A. Gleby glejowe (zabagniane):

1. W ytworzone z nam ułów aluw ialnych (gleby mułowe bagienne):

a) faardzo lekkie (zaw ierające w w ierzchnich W arstwach 0—10°/o części spławialnych),

b) lekkie (zawierające w w ierzchnich w arstw ach 10—20°/o części spław ialnych),

c) średnie (zaw ierające w wierzchnich w arstw ach 20— 35% części (Spławialnych),

d) ciężkie (zawierające w wierzchnich w arstw ach 35—50% części spławialnych),

e) bardzo ciężkie (zawierające w w ierzchnich w arstw ach ponad 50% części spławialnych).

U w a g i

1. W poszczególnych rodzajach gleb wytworzonych z namułów wyróżnia się w zależności od zawartości części pyłowych w wierzchnich warstwach:

a) gleby wytworzone z namułów pylastych (zawierające od 25—400/'о części py­łowych) — rodzaje a—e.

b) gleby wytworzone z namułów pyłowych (zawierające od 25—40%> części pyłowych) — rodzaje a—d.

2. W glebach zabagnianych wytworzonych z namułów wydziela się w zależności od miąższości utworu naniesionego:

a) bardzo płytkie (do 25 cm),a) płytkie (25—50 cm),c) średnio głębokie (50—100 cm),d) głębokie (iponad 100 cm); z uwzględnieniem różnych rodzajów podłoża.3. Wśród gleb zabagnianych, wytworzonych z namułów, wydziela się namuły

przewarstwione osadami organicznymi.4. Gleby zabagniane, wytworzone z namułów zalegających na torfach jak rów­

nież przewarstwione osadami organicznymi, wydziela się jako gleby mułowo-tor- fowe (według J. Tomaszewskiego).

Gleby współczesnych tarasów rzecznych 83

5. Uwzględnia się występowanie namytych związków organicznych, węglanów, siarczanów, związków żelaza i linnych.

6. Uwzględnia się głębokość występowania wody glebowo-gruntowej.

B. Gleby torfowe:

1. W ytworzone z torfów torfowisk niskich (dalszy podział na rodzaje następuje w edług składu roślinności, z której powstała organoge- niczna $kała m acierzysta, np. to rfy trzcinowe, turzycow e i inne).

2. W ytworzone z torfów torfowisk przejściowych (dalszy podział na rodzaje następuje w edług składu roślinności, iż k tórej powstała organogeniczna skała macierzysta).

3. W ytworzone z torfów torfowisk wysokich (dalszy podział na ro ­dzaje naistępuje według składu roślinności, z której pow stała orga­nogeniczna skała m acierzysta, np. to rfy sfagnowe).

U w a g i

1. We wszystkich rodzajach torfów uwzględnia się:a) słaby stopień rozłożenia substancji organicznej,b) średni stopień rozłożenia substancjii organicznej,c) silny stopień rozłożenia substancji organicznej.2. W glebach torfowych uwzględnia się charakter i skład mechaniczny podłoża

(np. gytia, utwór mineralny piaszczysty, gliniasty i inne).3. Uwzględnia się:a) słaby stopień zamulenia torfów,b) średni stopień zamulenia torfów,c) silny stopień zamulenia torfów,d) przeławicowanie torfów osadami mineralnymi (gleby torfowo-mułowe według

J. Tomaszewskiego).4. Uwzględnia się występowanie namytych węglanów, związków żelaza i innych

(np. wapno łąkowe, ruda darniowa i inne).5. Uwzględnia się głębokość występowania wody glebowo-gruntowej.

C. Gleby munszowe:

1. W ykształcone na utw orach m ineralnych.

2. W ykształcone z utworów torfowych.

U w a g i

1. W glebach mùrszowych wykształconych na utworach mineralnych uwzględ­nia się miąższość warstwy murszowej:

a) płytka warstwa murszowa (do 25 cm),b) średnio głęboka warstwa murszowa (od 25 do 50 cm),c) głęboka warstwa murszowa (ponad 50 cm); oraz. skład mechaniczny mineral­

nego utworu,

6*

84 Wykaz gleb Polski

2. Gleby murszowe wykształcone na utworach mineralnych, zawierające małe ilości substancji organicznej, wydziela się jako gleby murszaste.

3. Do gleb murszowych wykształconych na utworach torfowych zalicza się gleby wykazujące zazwyczaj głębszą warstwę murszową.

4. W glebach murszowych uwzględnia się głębokość występowania wody glebo­wo-gruntowej.

LITERATURA

[1] B o r o w i e c J. — Bielicowe gleby pyłowe podgórza dynowskiego, ze szczegól­nym uwzględnieniem ich potrzeb nawozowych. Annales UMCS, Sec. E, vol.

VIII, 1, Lublin 1953.[2] D o b r z a ń s k i B. — Występowanie rędzin na skałach fliszu karpackiego.

Annales UMCS, Sec. E, vol. V, 10, Lublin 1950.[3] D o b r z a ń s k i B. i M a l i c k i A. — Gleby województwa krakowskiego

i rzeszowskiego. Annales UMCS, Sec. B, vol. IV, 6, Lublin 1950.[4] D o b r z a ń s k i B. i N i p a n i с z A. — Mady w dolinie Wisłoka. Annales

UMCS, Sec. B, vol. IV, 10, Lublin 1950.[5] D o b r z a ń s k i B. i C z a r n o c k a K. — Rędziny jurajskie Skałek Pieniń­

skich. Annales UMCS, Sec. E, vol. VII, 2, Lublin 1953.[6] G i e r a s im o w I. P. — Naucznyje osnowy sistiematiki i kłassifikacyi poczw.

Poczwowiedienije, 8/1954.[7] G o ł ą b J. — Zasady zdjęć geologicznych. PWT. Katowice 1951.[8] G o r s z e n i n K. P. — Nużna kłassifikacyja poczw a nie odni ich spiski.

Poczwowiedienije, 6/1953.[9] H a r t m a n n F. — Forstekologie, Verlag Georg Fromme und Co, Wien 1952. [101 K o w a l l i ń s k i S. — Czarne ziemie wrocławskie. Roczn. Glebozn., t. II, 1952.

[11] K o w a l k o w s k i A. — Zasady malowania map glebowych w różnych skałach (maszynopis).

[12] K r ó l i k o w s k i L. — Wytyczne do opisu gleb przy prowadzeniu prac urządzeniowych w lasach państwowych, CZLP (powiel.), 1951.

[13] K u b i e na W. L. — Entwicklungslehre des Bodens, Wien 1948.[14] К u b i e n a W.L. — Bestimmungsbuch und Systematik der Böden Europas,

Stuttgart 1953.[15] K u ź n i c k i F. — Właściwości darniowo-bielicowych gleb piaskowych w y­

tworzonych z piasków różnego pochodzenia geologicznego. Roczn. Gleboznaw­cze (cz. I), t. IV, 1955.

[16] K w i n i c h i d z e M., P r u s i n k i e w i c z Z. — Kwestia gleb brunatnych. Roczn. Glebozn., t. II, 1952.

[17] К w i n i с h ii d z e М., K r ó l i k o w s k i L. — Materiały do mapy gleboznaw- czo-rolniczej Polski, Ark. Sobótka. Upr. RośL i Nawoź., 19Э5.

[18] L a a t с h W. — Dynamik der mitteleuropäischen Mineralböden. IV Auflage. Drezden und Leipzig 1957.

[19] M i c z y ń s k i K. — O pochodzeniu i składzie chemicznym gleby w dolinie sądeckiej. Sprawozdanie Komisji Fizjograficznej, t. 29, Kraków 1894.

[20] Mietodicseskoje i*ukowodstwo po giełogiczeskoj sjomkie i poiskam. Gosgieoł- tiechnizdat, Moskwa 1954.

[21] M i k l a s z e w s k i S. — Gleby Polski, Warszawa 1930.[22] M i k l a s z e w s k i S. — Mapa gleb Polski. Skala 1:500 000, Warszawa 1927.

Literatura 85

[23] M u s i e r o w i c z A. — Gleboznawstwo szczegółowe, PWRiL, Warszawa 1953.[24] M u s i e r o w i c z A. — Klasyfikacja Gleb Polski ustalona przez Polskie

Towarzystwo Gleboznawcze. Roczn. Glebozn. PTG, Warszawa 1954.[25] M u s i e r o w i c z A. — ^arys wiadomości o glebach Polski. Biulet. Do­

świadczalnictwa IUNG, 2/1954.[26] M u s i e r o w i c z A. — Gleboznawstwo ogólne. PWRiL, Warszawa 1956.[27] M u s i e r o w i c z A. — Studia nad glebami połoninowymi. Roczn. Nauk

Roln. i Leśn., XLVI — 1939.[28] M u s i e r o w i c z A. — Charakterystyka gleb lekkich Polski. Postępy Nau­

ki Rolniczej, t. 3, 1954.[29a] M u s i e r o w i c z A., K u ź n i c k i F., K o n e ö k a - B e t l e y K. — Gleby

brunatne i czarne ziemie zdegradowane okolic Łęczycy. Roczn. Glebozn. t. II, 1952.

[29b] M u s i e r o w i c z A., O l s z e w s k i Z., K u ź n i c k i F., Ś w i ę c i c k i C.,К o n e с к a-B е 1 1 е у К., L e s z c z y ń s k a Е. — Gleby województwa war­szawskiego (z mapami glebową i bonitacyjną w skali 1 : 600 000) Roczniki Nauk Rolniczych, t. 75—D, 1956.

[29c] M u s i e r o w i c z A. — Zagospodarowanie gleb lekkich. Zeszyty probl. Nauki Polskiej, PAN Warszawa 1956.

[30] P a l l m a n n H., R i c h a r d F., B a c h R. — Über die Zusammenarbeit von Bodenkunde und Pflanzensocjologie, X Congres, Zürich 1948, Comptes Rendus.

[31] P i ą t k o w s k i F. — Kartografia i reprodukcja kartograficzna. PP Wk, Warszawa 1951.

[32] P i s z c z e k J. — Mady w dolinie Wisłoki. Annales UMCS, Sec. E, vol. VIII, 5, Lublin 1953.

[33] Prace Komisji Klasyfikacji, Nomenklatury i Kartografii Gleb. Wykaz glebdo mapy w skali 1 : 100 000. PTG, Warszawa 1953.

[34] Prace Komisji Klasyfikacji, Nomenklatury i Kartografii Gleb. Wykaz glebdo mapy w skali 1 : 300 000. PTG, Warszawa 1953.

[35] Prace Komisji Klasyfikacji, Nomenklatury i Kartografii Gleb. Wykaz gleb do projektowanych map w skali 1 : 300 000. Roczn. Gleb., t. III, 1954.

[36] P r u s i n k i e w i c z Z. — Projekt klasyfikacji niecałkowitych utworów gle­bowych. Roczn. Gleb. t. III, 1954.

[37] R o d e A.A. — Poczwowiedienije, Moskwa 1955.[38] R o d e A.A. — Podzołobrazowatielnyj process. Moskwa — Leningrad 1937.[39] R o z o w F. — O principie razkraski poczwiennych kart. Poczwowiedienije,

6/1934, (str. 843).[40] S k r y n n i k o w a I.N. — К woprosu ob istoriii issledowanija, principach

kłassifikacyi sistiematiki bołotnych poczw SSSR. Poczwowiedienije, 4/1944.[41] S t r z e m s k i M. — Zarys rozwoju naukowej systematyki gleb. Materiały

do poznaniia gleb Polski, t. VI, Puławy 1947.[42] S t r z e m s k i M. — Wstęp do gleboznawstwa. PWTRiL, Warszawa 1952.[43] S t r z e m s k i M. — Gleby województwa krakowskiego. Przegląd Geogra­

ficzny, t. XXVI, nr 4/54, Warszawa 1954.[44] S w e d e rs ki W. — Studia nad glebami górskimi w Karpatach Wschodnich.

Cz. I, Gleby północno-zachodniej części pasma Czarnohory. Pamiętniki PINGW, t. 12, z. 1, Puławy 1931.

[45] T e r l i k o w s k i F. — Moment biologiczny zagadnienia żyzności gleb, a teoria Wiliamsa. Postępy Wiedzy Rolniczej, 3/1950.

86 Literatura

[46] T e r l i k o w s k i F. — Roślinność jako czynnik glebo twórczy. Postępy Wiedzy Rolniczej, 2/1951.

[47] T e r l i k o w s k i F. — Gleby Polski. Roczn. Glebozn., t. III, 1954.[48] T e r l i k o w s k i F., K u r y ł o w i c z B., K r ó l i k o w s k i L. — Materiały

do mapy gleboznawczonrolmczej Polski. Ark. cz* Pow. Wolsztyn, Śmigiel, Kościan, Grodzisk, Poznań, Szamotuły, Nowy Tomyśl, Roczn. Nauk Roln. Leśn. 1927, t. XVIII.

[49] T e r l i k o w s k i F., K r ó l i k o w s k i L. — Materiały do mapy gleboznaw­czo-rolniczej Polski Ark. Śrem, Roczn. Nauk Roln. i Leśn. t. XX, 1928.

[50] T e r l i k o w s k i F., K w i n i c h i d z e M., K r ó l i k o w s k i L. — Materia­ły do mapy gleboznawczo-rolniczej Polski. Ark. Poznań, Roczn. Nauk Roln. i Leśn., t. XXI, 1929.

[51] T e r l i k o w s k i F., K w i n i c h i d z e M., K r ó l i k o w s k i L. — Materiały do mapy gleboznawczo-rolniczej Polski Ark. Września, t. XX, 1928.

[52] T e r l i k o w s k i F., K w i n i c h i d z e M., K r ó l i k o w s k i L., Z a c h a - r z e w s k i P. — Materiały do mapy gleboznawczo-rolniczej Polski. Ark. Gostyń, t. XXII, Roczn. Nauk Roln. i Leśn., 1930.

[53] T e r l i k o w s k i F., K w i n i c h i d z e M., K r ó l i k o w s k i L., Z a c h a - r z e w s k i P. — Materiały do mapy gleboznawczo-rolniczie'j Polski. Ark. Koźmin. Roczn. Nauk Roi. Leśn., t. XXIII, 1930.

[54] T e r l i k o w s k i F., K w i n i c h i d z e M., K r ó l i k o w s k i L., Z a c h a ­r z e w s k i P. — Materiały do mapy gleboznawczo-rolnicziej Polski. Ark. Koź­min. Roczn. Nauk Roln. Leśn., t. XXIII, 1930.

[55] T e r l i k o w s k i F., K w i n i c h i d z e M., K r ó l i k o w s k i L., Z a c h a - r z e w s k i P., — Materiały do mapy gleboznawczo-rolniczej Polski. Ark. Krotoszyn, Roczn. Nauk Roln. Leśn., t. XXIII, 1930.

[56] T e r l i k o w s k i F., K w i n i c h i d z e M., K r ó l i k o w s k i L., Z a c h a ­r z e w s к i P. — Materiały do mapy gleboznawxzo-rolniczej Polski. Ark. Rawicz. Roczn. N. Roln. Leśn., t. XXIV, 1930.

[57] T e r l i k o w s k i F., K w i n i c h i d z e M., K r ó l i k o w s k i L., Z a c h a- r z e w s k i P., P a n k i e w i c z B. — Materiały do mapy gleboznawczo- rolniczej Polski. Ark. Koronowo ii Bydgoszcz, Roczn. N. Roln. Leśn., t. XXVIII, 1932.

[58] T e r l i k o w s k i F., K w i n i c h i d z e M., K r ó l i k o w s k i L., Z a c h a - r z e w s k i P., P a n k i e w i c z B. — Materiały do mapy gleboznawczo- rolniczej Polski, Ark. Mikstat i Kępno. Rocżn. Nauk Roln. Leśn., t. XXIX, 1933.

[59] T e r l i k o w s k i F., K w i n i c h i d z e M., K r ó l i k o w s k i L. — Materiały do mapy gleboznawczo-rolniczej Polski. Ark. Gniewkowo, Roczn. N. Roln. Leśn., t. XXXIII, 1934.

[60] T o m a s z e w s k i J. — Uwagi krytyczne odnośnie systematyki gleb Poiski. Roczn. Glebozn., t. III, 1954.

[61} T o m a s z e w s k i J. — Gleby łąkowe. Bibl. Puławska nr 31, Puławy, 1947.[62] Tymczasowa instrukcja sporządzania zdjęcia geologicznego. Instytut Geolo­

giczny, Warszawa 1954.[63] U z i a k S. — Gleby kotlin śródgórskich na obszarze Dołów Jasielsko-Sanoc-

kich, Annales UMCS, Sec. E, vol. VIII, 4, Lublin 1953.[64J W i l j a m s W. — Gleboznawstwo — podstawy rolnictwa, PRWiL, War­

szawa 1950,

Streszczenie 87

ГЕНЕТИЧЕСКАЯ КЛАССИФИКАЦИЯ ПОЧВ ПОЛЬШИ

С о к р а щ е н и е

Е стественно-генетическая классификация почв Польши с под­робным учетом пахотных почв установленная Польским Обществом Почвоведов состоит из двух основных частей.

Часть первая содержит краткий очерк научных основ классифика­ции почв (определение почвы, общая характеристика развития почво­образовательного процесса и факторов его образования). Кроме того определено таксономические единицы для классификации почв учи­тывая почвенные физиографические районы для типов и подтипов почв, степени развития почвообразовательного процесса, разнородно­сти и разновидности почв. В главе четвертой первой части этой класси­фикации составлено список (почв Польши с подробным учетом пахот­ных почв для карт в масштабах 1 : 10000 и 1 : 5000.

Во второй части этой классификации предложено подробную пере­чень одноцветных и разноцветных условных знаков для почвенных карт 1 : 10000 и 1 : 5000, составленных на основании классификации почв совмещенной в части первой.

Все почвы разделено согласно физиографическим районам е кото­рых они выступают на:

I. Почвы горных районова) горные почвыб) почвы речных долин горных районовв) почвы котловин горных районов

II. почвы равнина) почвы равнин (за иск л ю че(ьшем почв речных террас и почв

речных пойм)б) почвы равнин — речных пойм (современных речных террас).

Среди перечисленных физиографических районов выделено сле­дующие генетические типы почв:

I. Почвы начальной стадии развития.II. Рендзины карбонатные и сульфатные (группа типов).III. Черноземы.IV. Черные (темноцветные) почвы.V. Бурозёмные почвы.

VI. Подзолистые почвы.VII. Болотные почвы.

88 Streszczenie

VIII. Горнолуговые почвы (составляющие комплекс генетических типов).

Как основу классификации почв принято генетические критерии основанные на развитии почвообразовательного процесса.

Выделенные на генетических основах стадии развития почв типы и подтипы разделено на роды и виды почв.

Понятие рода почв относится к материнской породе из которой об­разуются почвы; понятие видов почвы относится к их механическому составу.

Глава II содержит подробную характеристику типов и подтипов почв, глава III — характеристику родов и видов почв составленных на основании петрографического и геологического происхождения мате­ринских пород и механического состава почв.

Глава IV содержит список почв Польши (для карт в масштабах 1 : 10000 и 1 : 5000); среди почв горных районов разделенных на горные почвы, почвы речных долин и почвы котловин горных районов выде­лено следующие типы:

I. почвы начальной стадии развития, II. рендзины карбонатные,IV. черные (темноцветные) почвы, V. буроземные почвы, VI. подзо­листые почвы, VII. болотные почвы, VIII. горно-луговые почвы состав­ляющие комплекс типов разных почв.

Дальнейшее подразделение разных родов почв горных районов на разновидности обосновано на механическом составе, содержании ске­лета и глубине почвенного профиля. Подразделение болотных почв об­разовавшихся в горных районах такое же как почв болотных образо­вавшихся на равнинах.

Среди почв равнинных (за исключением почв речных террас) выде­лено следующие типы: I почвы начальной стадии развития, II рендзи­ны карбонатные и сульфатные (группа типов), III черноземы, IV чер­ные (темпоцветные) почвы, V буроземные почвы, VI подзолистые почвы.

Почвы начальной стадии развития подразделено на: развеваемые и навеваемые пески, свежие смытые и намытые, искусственные обна­жения разных отложений и рухляков, выветривания пород, искусствен­ные насыпи разного происхождения (например тараканы) ; комплекс ти­пов рендзин составляют:

II1 — рендзины начальной стадии развития, II2 — рендзины черно­земные и II3 — рендзины буроземные.

В каждом типе выделено рендзины карбонатные и рендзины суль­фатные.

Streszczenie 89

Среди типов черноземов и черных (темноцветных) почв выделено следующие подтипы: Ai — черноземы типичные (обыкновенные), Б — черноземы деградированные, Ах — черные почвы типичные (обы­кновенные), Бх — черные почвы деградированные (выщелоченные).

Тип буроземных почв разделено на следующие подтипы: А — бу­роземные почвы типичные, Б — буроземные почвы деградированные (выщелоченные), В — буроземные кислые почвы.

Подзолистые почвы разделено на два подтипа: А — подзолистые типичные (обыкновенные) почвы, Б — подзолистые глеевые почвы.

Болотные почвы разделено на следующие подтипы: А — заболачи- ванные почвы, Б — торфяные почвы, В — муршевые и муршеватые почвы.

Для разделения типов и подтипов почв на роды выделено следую­щие материнские породы:

1) хрящевые отложения разного геологического происхождения,2) пески и супеси разного геологического происхождения, 3) валунные глины1, 4) разные глины1 не-ва лунного происхождения, 5) илы раз­ного геологического происхождения, 6) сильно пылеватые отложения водного происхождения, 7) лессы, 8) известняки, доломиты и мергели разных геологических формаций, разного геологического происхожде­ния, 9) разные массивные осадочные породы (без карбонатных пород) разного геологического происхождения, 10) деллювиальные отложе­ния, 11) разные минеральные заболачиванные материнские породы ни­зинных переходных и сфагновых болот.

Среди почв современных речных террас выделено следующие типы почв: I. Почвы начальной стадии развития, IV мады перегнойные (гор­ные почвы) развитые из аллювиальных отложений, V мады бурозем­ные (буроземные почвы развитые из аллювиальных отложений), VII болотные почвы разделено на следующие подтипы: А — заболачи- ванньте почвы, Б — торфяные почвы, В — муршевые и муршеватые почвы.

Мады разделено на роды и виды в зависимости от механического состава материнских пород.

Выделено следующие породы: 1) минеральные материнские породы заболачиванные, 2) аллювиальные отложения и 3) породы низинных, переходных и сфагновых болот.

При подразделении почв равнин (вместе с почвами речных террас) на виды принято во внимание механический состав предложенный Польским Обществом Почвоведов совмещенный в разделе III.

1 и суглинки.

7 Roczniki Gleboznawcze, zeszyt 2

90 Streszczenie

GENETICAL CLASSIFICATION OF POLISH SOILS

S u m m a r y

A Natural and Genetical Classification of Polish Soils w ith Special Emphasis on Cultivated Soils was prepared by a group of soil scientists of the Polish Soil Science Society, and consists of two basic parts.

A short outline of the scientific foundations of this classification is given in P a rt I, and include following: definition of soils, a ge­nera l characterization of the soil form ing process, and factors in fluen­cing its developm ent. This is followed by taxonom ic units of soil classi­fication w ith consideration given7 to physiographic soil regions, soil types and sub-types, the degree of developm ent of soil form ing processes, and kinds and varieties of soils. Polish soils a re iisted in C hapter IV of P a rt I w ith special emphasis on cultivated soils for m aps in scales of 1:10 000 and 1:5 000.

P a rt II of th is study includes a detailed list of one- and m ulti-colo­red m arkings for soil m aps in scales of 1:10 000 and 1:5 000 p repared on the basis of the soil classification as given in P a r t I.

All of the soils are listed according to physiographic regions by differentiating: j

1. M ountain area soils,a) M ountain area soils,b) M ountain river valley soils,

c) In ter-m ountain valley soils.2. P lain soils — upland and lowland,

a) P lain soils — upland and lowland w ith the exception of con­tem porary river terraces,

. b) Soils of contem porary river terraces.The following genetical soil types w ith in the fram e of the m entioned

physiographic regions w ere distinguished:

I. Soil in the initial stage of developm ent w ith not form ed profile.II. Carbonate and sulphate rendzinas constituting a group of gene­

tical types.III. Chernozems.IV. Black earths.V. Brown soils.

VI. Podsolic soils.VII. Bog soils.

Streszczenie 91

VIII. H ighland pastu re soils constituing a group of genetical types.This soil classification was based on genetical criteria in connection

w ith the soil form ing process.Soil types and sub-types distinguished on a genetical basis as certain

stages of developm ent w ere then divided according to soil kinds and varieties. The expression „soil k ind’’ is understood as concerning the paren t rock from w hich the soil developed, while the expression ,,soil va rie ty ” characterizes the soil in relation to its m echanical composition.

C hapter II contains a detailed characterization of soil types and sub- types, while C hapter III characterizes soil kinds and varieties on th e basis of the geological origin of the paren t rock and the m echanical composition of the soil formations.

C hapter IV contains a list of Polish soils (for maps in scales of 1:10 000 and 1:5 000).

From among m ountain area soils, w hich include m ountain areas pro­per, river valleys and valleys, the following types w ere distinguished:

I. Soils in initial stages of developm ent w ith not form ed profile,II. C arbonate rendzinas, ÏV Black earths, V. Brown soils, VI. Podsolic soils, VII. Bog soils, VIII. H ighland pastu re soils constituting a group of genetical types.

In fu rth e r classifying soils in in itial stages of developm ent w ith not form ed profile, as also brown and podsolic soiils, the following parent rocks characteristic for m ountain areas w ere taken into consideration: 1) m agm atic rocks, 2) solid sedim ent rocks and sedim ent aggregates,3) m etam orphic rocks. The second group of parent rocks is also charac­teristic for black earth types occurring in in ter-m ountain valleys.

From among alluvial soils occurring in m ountainous areas, soils were distinguished form ed from calcium rocks, m arls and dolomites of various geological origin.

In fu rth e r classifying various soil kinds occuring in m ountainous regions according to soil varieties, the following w ere taken into con­sideration: m echanical composition, skeleton character, and depth of the profile. Classification of bog soils occurring in m ountainous regions is the same as th a t for plains.

From among plain soils — upland and lowland (with the exception of contem porary river terraces), the following types were distinguished:

I. Soils in the in itial stage of developm ent w ith not form ed profile,II. Carbonate and sulphate rendzinas (group of types), III. Chernozems,IV. Black earths, V. Brown soils, VI. Podsolic soils, VII. Bog soils.

In th e type of soils in the in itial stage of developm ent w ith not

7*

92 Streszczenie

form ed profile, the following form ations w ere distinguished filched and transferred aeolian form ations, outwash and alluvial soil form ations, artificially uncovered form ations and m ounds of various geological origin.

The group of carbonate and sulphate rendzinas includes:I I 1 — rendzinas in the in itial stage of developm ent w ith not form ed

profile, II2 — Black rendzinas, and II3 — Brown rendzinas. In each of the m entioned types of alluvial soils carbonate and sulphate (gypsum) soils can be distinguished.

In the chernozem and black earth types, the following sub-types are to be found: A. — chernozem s proper, B. — degraded chernozems, A. — black earth proper, and B. — degraded black earths. The brow n type of soils was divided into: A. — brow n soils proiper, B. — degraded brown soils, and C. — acid brow n soils.

In the podsolic soils, two sub-types w ere distinguished: A. — podsolic soils proper, and B. — gley podsolic soils.

The following sub-types w ere distinguished in th e bog type soils: A. — m uck bog soils, B. — peat soils, and C. — m ursh soils.

F u rth e r in dividing types and sub-types according to kinds of soils, the following p a ren t rock form ations w ere taken into consideration:1. gravels of various geological origin, 2. sands of various geological origin, 3. m oraine loams, 4. Loams of aquatic origin and residual loams, 5. clays of various geological origin, 6. dust sedim ents of w a te r origin, 7. loess soils, 8. calcium rock soils, dolomites and m arls of various geological origin, 9. com pact sedim ent rocks (w ithout carbonate soils) of various geological origin, 10. diluvial silts, 11. various m ineral rocks subject to bogginess and 12. low, m edial and high peatland peats.

From among contem porary river terraces, th e following types w ere distinguished: I. soils in the in itia l stage of developm ent w ith not form ed profile, IV. hum us alluvial soils (black soils), V. brow n alluvial soils (brown soils), VI. podsolic alluvial soils (podsolic soils), and VII. bog soils. Bog soils w ere divided into the following эиЬ-types: A. m uck bog soils, B. peat soils, and C. m ursh soils. A fu rth e r division of alluvial soils as to kinds and varieties was based on th e m echanical composi­tion of each of the paren t form ations. The following p a ren t form ations w ere distinguished in the bog type soils: 1) m ineral form ations ofvarious m echanical composition subject to bogginess, 2) alluvial silts, and 3) low, m edial and high peatland peats.

In dividing plain soils (including contem porary river terraces) according to varieties, consideration was given to m echanical composi­tion as quoted in C hapter III.

Streszczenie 93

LA CLASSIFICATION DES SOLS DE POLOGNE

R é s u m é

La classification des sols de Pologne, au point de vue de la nature des ces sols et de leur origine et, en particulier, des terres arables faite par un groupe de spécialistes de la Société Polonaise de Pédologie com­prend en principe deux parties essentielles.

La prem ière partie comprend un aperçu sommaire des principes scien­tifiques de cette classification qui comporte: la définition des sols, les tra its essentiels du processus de form ation de ces derniers et la déterm i­nation des facteurs qui en décident. V iennent ensuite les unités de classi­fication des sols avec distinction des régions physiographiques, des types et des sous-types des sols, des d ifférentes phases du processus de form a­tion, ainsi que des genres e t des espèces des sols. Le chap itre quatre de la prem ière partie contient une liste des sols de la Pologne, un accent particu lier ayant été m is sur les sols arables pour les cartes pédologiques à l ’échelle de 1 >10 000 et 1 : 5 000.

La seconde partie de cet ouvrage contient une liste détaillée des signes uni- et m ulticolores utilisés p a r les dessinateurs des cartes pédolo­giques à l'échelle de 1:10 000 et 1:5 000, basées sur la classification des sols, comprise dans la prem ière partie .

Tous les sols one été répartis su ivant les régions physiographiques. On distingue donc:

1. Les sols des régions m ontagneuses,a) sols des m ontagnes,b) sols des vallées de torrents,c) sol s des dépressions in térieures.

2. Les sols des régions plates — plaines e t plateaux, à Г exception des sols constituant les terrasses fluviales de form ation récente.

3. Les sols des terrasses fluviales de form ation récente. Dans le cadre des régions physiographiques sus-m entionées, les sols ont été répartis en types génétiques suivants:

I. Les sols de form ation prim aire, à profil non-formé.II. Les rendzines, carbonatiques et gypseuses, appartenan t au groupe

des types génétiques.III. Les chernozems.IV. Les te rres noires.V. Les sols bruns.

VI. Les sols podzoliques.VII. Les sols m arécageux.

94 Streszczenie

VIII. Les sols des alpages appartenan t à un groupe de types géné­tiques.

C ette classification des sols repose sur le processus génétique de fo r­m ation du sol.

Les types et les sous-types des sols classés d ’aprés ces principes gé­nétiques, en tan t que stades d ’évolution, ont été subdivisés, à leur tour, en genres et espèces.

La notion de genre d ’un sol est applicable à la roche m ère form antle sol, tandis que celle de l'espèce précise en détail la compositionm écanique de celui-ci.

Dans le chapitre II sont exposés les tra its caractéristiques des typese t des sous-types des sols, et le chapitre III décrit les groupes et lesespèces des sols en p a rtan t de l ’origine géologiques des roches m ères et de la composition m écanique des sols.

Le chapitre IV contient la nom enclature des sols de la Pologne (pour les cartes pédologiques à l ’échelle de 1 : 10 000 et 1 :5 000).

Parm i les sols des régions m ontagneuses com prenant les terra ins m on­tagneux proprem ent dits, les vallées et les dépressions, on distingue les types suivants de sols: a) les sols prim aires à profil non-form é, b) les rendzines carbonatiques, c) les terres noires, d) les sols bruns, e) les sols podzoliques, f) les sols m arécageux, g) les sols des alpages, form ant un groupe de types génétiques.

Dans la subdivision des sols prim aires à profil non-formé, ainsi que des sols bruns et des sols podzoliques, on trouve les roches mères, caracté­ristiques pour les régions m ontagneuses, à savoir: les roches d ’origine m agm atique, les roches m étam orphiques, les roches sédim entaires — clastiques — cim entées et non cimentées. Ce dern ier groupe de roches m ères est égalem ent caractéristique pour le type des terres noires que recellent les dépressions des montagnes.

Parm i les rendzines des régions m ontagneuses on distingue celle qui proviennent de la désagrégation des roches calcaires, des m arnes et des dolomites de différentes form ations géologiques.

Lors de la classification des sols des régions m ontagneuses, on a p ris en considération la différence de leur composition mécanique, de leur squelette et de l ’épaisseur de leur profil. Q uant à la classification des sols m arécageux, ex istan t dans les régions m ontagneuses, leur classifica­tion est analogue à celle des sols m arécageux des plaines.

Parm i les sols des régions plates — p lateaux et plaines (à l’exclusion des sols de form ation récente constituant les terrasses fluviales), on distin­gue les types suivants: a) sols prim aires à profil non-formé, b) rendzines

Streszczenie 95

carbonatiques et gypseuses, c) chernozems, d) terres noires, sols bruns, f) sols podzoliques, ainisi que, g) sols m arécageux.

Les sols prim aires à profil non-formé, se subdivisent en: a) sols accu­mulés p a r les vents et sols dispersés pa r les vents, b) sols réduits par l'érosion et sols alluviaux, c) form ations de sols curées, d) sols prove­nan t d ’am oncellem ents de scories d ’origines différentes. Le groupe des rendzines comprend les rendzines prim aires, à profil on-form é, les rendzines noires e t les rendzines brunes. Dans chaque type, les re n ­dzines carbonatiques e t les rendzines gypseuses sont tra itées à part.

Dans les types chernozem s e t le type des terres noires, on distingue les sues-types suivants: les chernozem s proprem ent dits, les chernozem s dégradés, les te rres noires proprem ent d ites e t les terres noires dégradées. Le type des sols b runs com prend les sols bruns proprem ent dits et les sols b runs dégradés ainsi que les sols b runs acides.

On distingue deux sous-types de sols podzoliques: les sols podzoliques proprem ent dits et les sols podzoliques humides, à horizon de gley.

Parm i les sols m arécageux, on'distingue les sous-types suivants: a) sols bourbeux en voie de transform ation en marécages, b) sols tourbeux,c) te rres noires tourbeuses — en patrie dans les conditions d ’un excès d 'hum idité et en partie aérobes („m ourches’’).

En divisant les types et les sous-types des sols en espèces on a pris en considération les roches m ères suivantes: les graviers et les sables de d ifféren te origine géologique, les argiles m orainiques, les argiles de provenance aquatique, les argiles résiduelles, les glaises de différentes form ations géologiques, les sédim ents poudreux d ’origine aquatique, les loess, les calcaires, les dolomites et les m arnes de d ifférentes form a­tions géologiques, les roches sédim entaires cim entées (excepté les roches carbonatiques), de d ifférentes form ations géologiques, les limons délu­viaux, les différentes roches m ères m inérales en voie de transform ation en m arécages, ainsi que les tourbes des tourbières basses, m oyennes et hautes.

Les sols des terrasses fluviales de form ation récente présenten t les types suivants: sols prim aires à profil non-form é, sols alluviaux riches en hum us (terres noires), sols alluviaux bruns (sols bruns), sols alluviaux podzoliques (sols podzoliques), ainsi que les sols m arécageux. Ces der­niers ont été subdivisés en catégories suivantes: sols bourbeux en voie de transform ations en marécages, sols tourbeux et sols dits „m ourches” — terres noires tourbeuses en partie dans les conditions d ’un excès d’hum i­dité et en partie aérobes. Une classification plus détaillée des sols alluviaux a été basée sur les différences de la composition m écanique des différentes roches m ères. On reconnaît dans le type des sols m aré­

96 Streszczenie

cageux les roches m ères m inérales de d ifférente composition m écanique, en voie de transform ation en m arécages, les limons alluviaux, ainsi que les tourbes des tourbières basses, m oyennes et hautes.

En définissant les d ifférentes espèces des sols des régions p lates (y compris les sols constituant les terrasses fluviales récents), on a adapté la répartition des sols en groupes m écaniques (d’aprés la Société Polonaise de Pédologie), dont tra ite le chapitre III.

C Z Ę S C D R U G A

ZASADY ZNAKOWANIA MAP GLEBOWYCHW skailach szczegółowych 1 : 10 000 i 1 : 5 000.

W ykazy jednobarw nych i w ielobarw nych znakowań dla m ap glebo­wych w skalach szczegółowych opracowano w oparciu o zaw artą w części pierwszej: G enetyczną klasyfikację gleb Polski, ze szczególnym uw zględ­nieniem gleb uprawnych.

Duża ilość w yróżnień klasyfikacyjnych wym agała opracowania odpo­wiedniej liczby um ownych znaków, k tó re m ogłyby w sposób w yraźny i jednoznaczny przedstaw ić na m apie właściwości różnych utw orów gle­bowych. Dla u trzym ania h ierarchii ważności poszczególnych w yróżnień klasyfikacyjnych oraz dla ułatw ienia odczytyw ania m ap podzielono w szystkie znakowania na kilka grup, charakteryzujących się pew nym i w spólnym i cechami konstrukcyjnym i. Podziału znaków na grupy doko­nano w oparciu o podstawowe jednostki klasyfikacji gleb. W związku z tym wyróżniono następujące cztery zasadnicze grupy znakowań:

1. Znakowania typów i podtypów oraz stopni rozwoju procesu gle­botwórczego,

2. Znakowania rodzajów,3. Znakowania gatunków gleb,4. Znakowania fizjograficzne,

oraz specjalną gruipę znakowań — określających dodatkowo inne cechy profilu glebowego, jak np. zawartość próchnicy, szkieletowość itp.

Um owne znakowania starano się skonstruować w ten sposób, ażeby ich graficzne ujęcie sugestywnie obrazowało znaczenie poszczególnych w yróżnień klasyfikacyjnych oraz przedstaw iało w form ie najprostszej obraz poziomego (przestrzennego) rozmieszczenia i pionowej (wgłębnej) budowy utw orów glebowych w ystępujących na pew nym określonym obszarze.

Przedstaw ienie wszystkich cech charakterystycznych dla utw orów glebowych na jednej m apie jest ze względów praktyczno-użytkow ych mało celowe, ponieważ mapa taka staje się nieczytelna w skutek nagro­m adzenia zbyt dużej ilości znaków. W zależności od celów, k tórym m ają służyć opracow ywane m apy glebowe, nanosi się na niej m niej lub więcej szczegółów. Zazwyczaj opracowuje się zbiorcze m apy glebowe, na których

98 Zasady znakowania map glebowych

przedstaw ione zostają najw ażniejsze elem enty charakteryzujące właści­wości pokryw y glebowej. Przykładem możliwości zastosowania opraco­wanych znaków jes t załączona zbiorcza m apa glebowa w raz z odnoszącą się do niej legendą. W przypadku gdy ilość wyróżnień jest zbyt duża i m apa zbiorcza sta je się nieczytelna, należy opracować szereg m ap ana­litycznych, na których naniesione zostają odrębnie poszczególne elem enty odnoszące się do charak terystyk i gleb pewnego określonego obszaru.

ZNAKOWANIE TYPÓW I PODTYPÓW GLEB ORAZ STOPNI ROZWOJU PROCESU GLEBOTWÓRCZEGO

Oznaczenie typów i podtypów gleb na m apie następuje w zasadzie przy pomocy pionowych linii, grubości 0,75 m m ustaw ionych w odstępach 7,5 mm. Znaki te w ykonuje się barw am i odpowiadającymi pojęciom da­nych typów (np. czarne ziemie — barw ą czarną, gleby b runatne — b a r­wą b runatną itd.). Dla czarnoziemów przyjęto oznaczenia dwuliniowe (linie grubości 0,4 mm) celem podkreślenia i w yróżnienia tych gleb wśród pozostałych typów glebowych. Czarnoziemy zdegradowane (znak 15), czarne ziemie zdegradowane (znak 17), gleby b runatne wyługowane (znak 20) oraz gleby bielicowe oglejone (znak 24) oznacza się barw nym i liniam i przeryw anym i.

Gleby bielicowe właściwe w ystępujące na dużych obszarach naszego kraju nie otrzym ały odrębnego znaku, co w efekcie przyczyni się do zmniejszenia stopnia zapełnienia m apy elem entam i graficznymi, a tym sam ym i do podniesienia jej czytelności.

Dla oznaczenia gleb bagiennych (błotnych) zastosowano barw ę zie­loną, różnicując ją na odcienie dla poszczególnych podtypów. Podtyp gleb bagiennych — gleby glejowe (zabagniane) znakuje się liniam i g ru­bości 0,75 mm, ustaw ionym i pionowo w odległościach 7,5 mm (znak 26). Skład m echaniczny skał m acierzystych, z k tórych w ytw arzają się gleby zabagniane, zaznacza się na m apie przy pomocy odpowiednich barw po­danych w dalszej części wykazu (dla gleb zabagnianych wytw orzonych z utworów m ineralnych niezam ulanych — znaki 82, 91, 95, 93 oraz dla gleb zabagnianych wytw orzonych z nam ułów deluw ialnych i aluw ial- nych — znaki 100— 104). Dla gleb bagiennych torfowych, m urszowych i wysokohalnych gleb m urszowo-próchnicznych przewidziano barw ę zie­loną w kilku odcieniach (znaki 27, 28 i 29).

W śród gleb początkowego stadium rozwojowego o niewykształco­nym profilu, w ystępujących w różnych glebowych rejonach fizjograficz­nych, wyróżniono specjalnym i znakam i figurowym i gleby początkowego stadium rozwojowego terenów rów ninnych — nizinnych i w yżynnych oraz współczesnych tarasów rzecznych. Bez oznaczeń typologicznych pozostają

Znakowanie rodzajów i gatunków gleb 99

natom iast gleby początkowego stadium rozwojowego w ystępujące w te ­renach górskich i wśród rędzin.

Stoipnie rozwoju procesu glebotwórczego (stopień zbielicowania i sto­pień oglejenia) zaznacza się na ma.pie liniam i grubości 0,1 — 0,2 m m według podanych w wykazie wzorów (znaki 30 — 35).

ZNAKOWANIA RODZAJÓW GLEB

Znakowania dla rodzajów gleb (geologiczne pochodzenie utw oru m acie­rzystego) opracowano w oparciu o sym bole stosowane w kartografii geolo­gicznej z uwzględnieniem niezbędnych uproszczeń i m odyfikacji. Ozna­czenia literow e o w ym iarach — wysokości dla dużych lite r 3 mm i dla m ałych lite r 2 mm oraz grubości pism a 0,75 mm — charakteryzują geo­logiczne pochodzenie skał, z których w ytw orzyła się gleba. W przypadku, jeśli gleba została w ytworzona ze skały jednolitej pod względem jej p o ­chodzenia geologicznego, podaje się na m apie znak określający rodzaj gle­by (np. Qg — gleba całkowita wytworzona z gliny zwałowej). Jeśli na­tom iast gleba została wytworzona z w arstw ow anej skały m acierzystej o różnym pochodzeniu geologicznym poszczególnych w arstw , oznaczenie

Qptliterow e podaje się w formie ułam ka (np. q ■ oznacza, że gleba niecał­

kowita wytworzona została ze skały m acierzystej złożonej z 2 utw orów różnego pochodzenia geologicznego, nałożonych na siebie).

Gruipy rodzajów gleb — rędziny węglanowe (znak 43) i rędziny siar­czanowe (znak 44) oznaczono barwam i, na które nanosi się znaki literow e (litery duże) określające geologiczne pochodzenie skały m acierzystej (znaki 42, 43a—g).

Odstępstwo od powyższych zasad stanowią barw ne znaki 67—69, cha­rak teryzujące torfy pod względem ich pochodzenia oraz w arunków po­wstaw ania. Barw ne tło jest podkładem, na k tóry nanosi się oznaczenia literow e (znaki 70—75) podające skład roślinny m acierzystej skały to r­fowej.

ZNAKOWANIA GATUNKÓW GLEB

Poszczególne gatunki gleb (skład m echaniczny gleby) oznacza się na mapie glebowej odpowiednio dobranym i barw am i. Jako zasadę przyjęto, że dla oznaczenia gatunku gleby stosuje się barw y w przybliżeniu odpo­wiadające naturalnem u zabarwieniu utw oru glebowego. Skala barw w ten sposób ułożona przedstaw ia więc gleby najsłabsze barw am i jasnym i (np. piaski luźne barw ą żółtą) przechodząc w barw y intensyw niejsze i ciem­niejsze w m iarę zwiększania się zawartości części spław ialnych w utw o­

100 Zasady znakowania map glebowych

rach glebowych (np. gliny barw ą czerwoną). Zbliżone do siebie właści­wościami gatunki gleb przedstaw ia się na m apie różnym i odcieniami tej samej barw y (np. piaski luźne — znak 84 i piaski # słabo gliniaste — znak 85).

Bardziej szczegółowe rozróżnienie składu mechanicznego w poszcze­gólnych utw orach glebowych, konieczne p rzy sporządzaniu map glebo­wych w skalach dużych, następuje przez określenie przew ażających frak ­cji mechanicznych. Frakcje m echaniczne przedstaw ia się na miapie zna­kam i czarnym i (znak 82 a—d oraz 105 — 106) na tle barw oznaczających grupy mechaniczne. Oznaczenia gatunków gleb 78 a—f przew idziane są tylko dla gleb szkieletowych początkowego stadium rozwojowego, w y­stępujących w terenach górskich.

Dla najw ażniejszych grup m echanicznych oraz utworów glebowych wyszczególnionych w wykazie znaków (79— 106) podano przy ich okre­śleniach skróty literow e. W skrótach tych znajdują zastosowanie tylko litery małe, pisane w kolejności ich następow ania bez przerw i kropek (np. skró t pgm oznacza piasek gliniasty mocny).

ZNAKOWANIA FIZJOGRAFICZNE

O drębną grupę stanowią znakowania charakteryzujące fizjografię te ­renów przedstaw ionych na m apie glebowej. Dla gleb terenów górzystych przewidziano znaki czarne w kształcie lite ry V — wysokości 4 m m i g ru ­bości 0,75 mm, ustaw ione w odstępach 7,5 m m (znaki 1— 3). Oznaczenie gleb dolin rzecznych terenów górskich (znak 2) następuje przez dodanie do znaku Л zielonych kropek o przekroju 0,75 mm. Gleby terenów rów ­ninnych — nizinnych i w yżynnych pozostawia się bez oznaczenia specjal­nym i znakami, dodając jedynie w grupie gleb współczesnych tarasów rzecznych zielone kropki o przekroju 0,75 m m w odstępach 4 mml (znak 5).

ZNAKOWANIA GLEB WYTWORZONYCH Z UTWORÓW CAŁKOWITYCH

Do utw orów całkow itych zalicza się takie utw ory skalne, k tóre do głębokości 150 cm (w przypadku gleb upraw nych) złożone są z nie w ar­stwowanych m ateriałów tego samego pochodzenia geologicznego. Z utw orów tych mogą w ytw orzyć się gleby wykazujące jednolity skład m echaniczny na całej głębokości profilu (do 150 cm) lub gleby o składzie m echanicznym zróżnicowanym w poziomach pow ierzch­niowych, głównie dzięki przebiegającym procesom glebo tw ór czym. W przypadku występow ania gleby o jednolitym składzie m echanicznym w profilu podaje się na m apie tylko skład m echaniczny danej gleby przy pomocy odpowiednio dobranej barw y z załączonego wykazu. Jeżeli na­tom iast powierzchniowe poziomy glebowe w ykazują odm ienny skład m e­

Znakowanie rodzajów i gatunków gleb 101

chaniczny od niżej położonych w arstw skały m acierzystej, z zaznaczają­cym się jednak w yraźnym i stopniowym przejściem, należy zastosować podane w wykazie znaki 107— 115.

Głębokość przechodzenia utw oru wierzchniego w u tw ór o odm iennym składzie m echanicznym oznacza się symbolami liniowymi, ustaw ionym i poziomo, ukośnie (pod kątem 45°) lub pionowo. Znaki te o grubości linii 0,2 mm, ustaw ione w odstępach 2,5 m m na tle zaznaczonego barw ą skła­du mechanicznego w arstw powierzchniowych, obrazują, jakii jest skład m echaniczny głębszych w arstw gleby wytworzonej z jednolitego utw oru macierzystego.

K ierunek przebiegu linii zależy od głębokości zalegania u tw oru o od­m iennym składzie od w arstw powierzchniowych. K reskow anie przebie­gające poziomo oznacza płytkie przechodzenie utw oru powierzchniowego w utw ór o odm iennym składzie m echanicznym (do 50 cm), znakowanie liniowe pochylone w praw o pod kątem 45°— średnio głębokie przecho­dzenie w arstw y powierzchniowej w u tw ór o odm iennym składzie m echa­nicznym (od 50 do 100 cm), a znakowanie pionowe — głębokie (poniżej 100 cm) przechodzenie w arstw y powierzchniowej w utw ór o odm iennym składzie m echanicznym .

Znakowania te w ykonuje się, w zależności od składu mechanicznego w arstw głębszych, odpowiednio dobranym i barw am i (np. gliny — barw ą czerwoną — znak 110— 112, iły — barw ą fioletową — znak 113— 115).

W przypadku zaistnienia konieczności określenia przy pomocy skró­tów pochodzenia geologicznego skały m acierzystej oraz składu m echa­nicznego gleb wytw orzonych z utw orów całkow itych stosuje się symbole literow e podane w w ykazie znaków. Symbole te szereguje się według kolejności następowania określeń (np. gleba wytworzona z gliny zwało­wej) wykazującej w w ierzchniej w arstw ie i na całej głębokości profilu skład m echaniczny glin średnich — Qg, gśr). Jeżeli profil gleby całkowi­tej złożony jest z utw oru zróżnicowanego pod względem składu m echa­nicznego gleb w ytworzonych z utw orów całkow itych stosuje się sym bole powierzchniowy przechodzi w w arstw ę o odm iennym składzie m echa­nicznym (np. gleba wytworzona z gliny zwałowej o składzie m echanicz­nym gliny średniej, wykazującej w wierzchniej w arstw ie do głębokości 65 cm skład m echaniczny piasku gliniastego mocnego — Qg, pmg, od 65 gśr).

ZNAKOWANIE GLEB WYTWORZONYCH Z UTWORÓW NIECAŁKOWITYCH

Gleby wytworzone z niecałkowitych, w arstw ow anych utw orów tego samego lub różnego pochodzenia geologicznego, charakteryzujących się odm iennym .składem m echanicznym poszczególnych w arstw , znakuje się

102 Zasady znakowania map glebowych

podobnie jak w przypadku gleb całkowitych znakam i liniowym i. Ozna­czenia liniowe ustaw ione poziomo, ukośnie (pod kątem 45°) lub pionowo w odstępach 5 mm, na tle zaznaczonego barw ą składu mechanicznego w arstw powierzchniowych, wskazują, na jakiej głębokości zalegają utwo­ry charakteryzujące się odrębnym składem m echanicznym i pochodze­niem geologicznym.

Oznaczenia te w ykonuje się barw nie, zależnie od składu m echanicz­nego w arstw głębszych (np. żwiry i piaski — barw ą czarną — znaki 116— 118 i 119— 121, skały organogeniczne — barw ą zieloną — znaki J 28— 130 itp.).

Stosując oznaczenia literow e podajem y przy pomocy ułam ka profilo­we złożenie gleby niecałkowitej zarówno pod względem pochodzenia geo­logicznego utworów m acierzystych, jak też składu mechanicznego po­szczególnych warstw . W liczniku podaje się pochodzenie geologiczne i skład m echaniczny w arstw powierzchniowych. W m ianowniku n ato­m iast scharakteryzow ane zostają pochodzenie geologiczne i skład m e­chaniczny w arstw głębszych z uwzględnieniem głębokości ich w ystępo­wania (np. gleba w ytworzona ze zwałowej gliny lekkiej słabo spłaszczo­nej, zalegającej od głębokości 110 cm na fluw ioglacjalnym piasku luźnym,:

i n f Q p ^ p l * ma<^a tekka zalegająca na madzie bardzo ciężkiej py-

. ™ Qm, m dlłowej w ystępującej od 30 cm: 80 Qm, m dbcpy '

INNE ZNAKOWANIA

Znakowanie głębokości zalegania poziomu wody glebowo-gruntowej (znaki 142— 144) i węglanu wapnia (znaki 148— 150), miąższości w arstw y próchnicznej u gleb czarnoziem nych (znaki 138— 140) oraz w arstw y m ur­szowe j (znaki 145— 147) w ykonuje się podobnie jak w przypadku glebniecałkowitych. Pionowo, ukośnie (pod kątem 45°) lub poziomo ułożone znaki w zależności od głębokości, którą charakteryzują, ustawione są w od­stępach 5 m m i w ykreślone liniam i grubości 0,2 mm. W podanych znakowa- niach miąższości w arstw y murszowej (znaki 145— 147) uwzględniono je ­dynie występow anie pod w arstw ą m urszu lub torfu skały piaszczystej (oznaczono barw ą czarną). Jeśli natom iast w podłożu w ystępuje u tw ór o innym składzie m echanicznym , wówczas znaki podaje się barw am i um ownie odpowiadającymi tym utw orom (np. glina — barw ą czerwoną — znaki 122— 124, ił — barw ą fioletową — znaki 125— 127, żwir — barw ą czarną — znaki 116— 118 lub skała organogeniczna — barw ą zieloną —

Znakowanie rodzajów i gatunków gleb 103

znaki 128— 130). Oznaczenie stopni próchniczności (znaki 131— 133), pod- mokłości (znak 141), stopni zam ulenia torfów (znaki 151— 154) następuje przy pomocy znaków o długości 4 m m i grubości linii 0,2 mm, ustaw io­nych naprzem ianlegle w odległościach 7,5 m m od siebie. Stopień rozłoże­nia torfów (znaki 156— 158) oznacza się czarnym i znakam i o średnicy 2 mm z dodatkow ym i znakam i kreskow ym i wstaw ionym i w półkola.

Omówione uprzednio znakowania pow inny na ogół znaleźć zastosowanie przy opracow ywaniu specjalnych m ap analitycznych (szczególnie znaki 131— 133, 138— 140, 142— 144, 145— 147 i 148— 150). Do zbiorczej m apy glebowej można je wprowadzić tylko w przypadku m ałego stopnia za­pełnienia powierzchni m apy znakam i kartograficznym i.

Z n a k o w a n i a d o d a t k o w e do s c h e m a t y c z n y c h r y s u n ­k ó w p r o f i l ó w g l e b o w y c h stanowią odrębną grupę znaków, znajdujących zastosowanie jedynie p rzy w ykreślaniu schem atycznych rysunków profilów glebowych, będących uzupełnieniem do m apy glebo­wej. W szystkie znakowania (159— 161 oraz 163— 165) w ykonuje się na tle zasadniczej barw y przedstaw iającej skład m echaniczny danego utw o­ru glebowego liniam i grubości 0,2 m m z w yjątkam i znaków 162 i 166 wykonanych liniam i grubości 0,5 mm.

W schem atycznych rysunkach profilów glebowych w inny być również zastosowane, o ile to możliwe, znaki określające stopień zbielicowania poziomu eluwialnego (znaki 30—32 lub znak 30 jako symbol um owny dla poziomu Л 2 ). Dalszym uzupełnieniem treści jest zaznaczenie na rysunku zawartości kam ieni (znak 78a) i żw iru (znak 78b) oraz oznaczenie przy pomocy um ow nych symboli, z jakich frakcji mechanicznych składa się dany utw ór glebowy (znaki 82 a—d). Dla utw orów pylastych przew iduje się znak 106.

Schem atyczne rysunki profilów gleb bagiennych w ytw orzonych z to r­fów w ykonuje się zasadniczo w oparciu o barw ne znaki 67—69 i 98, z po­daniem składu roślinnego poszczególnych w arstw torfow ych (znaki 70—75) oraz stopnia zam ulenia (znaki 151— 153) i stopnia rozłożenia (znaki 156— 158).

Dla gleb glejowych oraz m urszowych ukształtow anych na utw orach m ineralnych podaje się na rysunku przy pomocy odpowiednich barw skład m echaniczny poszczególnych utw orów wchodzących w skład pro­filu. Na tle tych barw zaznacza się dodatkowymi symbolami dalsze ce­chy charakterystyczne dla danego profilu glebowego (np. stopień ogleje­nia skały m acierzystej lub podłoża, znaki 33—35). W poziomach próch- nicznych natom iast określa się przy pomocy znaków czarnych (jedno­barw nych), czy daną glebę zaliczono do gleb bagiennych-glej owych (znak 26), czy też do m urszowych (znak 28).

WYKAZ ZNAKÓW

dla map glebowych w skalach szczegółowych

1 :1 0 000 i 1 : 5000

WYKAZ ZNAKÓW

dla map glebowych w skalach szczegółowych

1 :10 000 i 1 : 5000

G L E B Y T E R E N Ó W G Ó R Z Y S T Y C H

G L E B Y T E R E N Ó W R Ó W N I N N Y C H , W Y Ż Y N N Y C H I N I Z I N N Y C H

T Y P Y I P O D T Y P Y G L E B

I.GLEBY POCZĄTKOWEGO STADIUM ROZWOJOWEGO O NIEWYKSZTAŁCONYM PROFILU

II. RĘDZINY WĘGLANOWE I SIARCZANOWE

III. CZARNOZIEMY

V. GLEBY BRUNATNE

VI. GLEBY BIELICOWE

VII. GLEBY B A G IE N N E (BŁ OT NE )

S T O P N I E R O Z W O J U P R O C E S U G L E B O T W Ó R C Z E G O

R O D Z A J E G L E B

G l e b y w y t w o r z o n e z e s k a ł :

Znakiw i e lo b a r w n e

Znakij e d n o b a r w n e

t r z e c io r z ę d o w e

k r e d o w e

jurajskie

tr ia so w e

perm skie

d e w o ń sk ie

innych formacji geologicznych

Rędz iny s i ar czanowe .

Rędz iny czyste

Rędz iny m ieszane

Tr 43a

К 43 b

43c

43d

43e

43f

bezznakowania 43g

bezznakowania 44

bezznakowania

m

45

46

G l e b / w y t w o r z o n e z:

G l e b y w y t w o r z o n e z:

G l e b y w y t w o r z o n e z:

G A T U N K I G L E B

Znakiw i e lo b a r w n e

Znak ij e d n o b a r w n e

X X X X79 X żwiry X

X X ż X X79

80X X

Xżwiry piaszczyste X X X

X X ŻP X ......X X80

81żwiry gliniaste

żg

X X X

X X X81

82piaski

P82

O O o o o o o o o o

82a o o o o o piaski grube O o o o o

o o o o o Pg o o o o o82a

82b piaski średnie Pś

82b

82c piaski drobne pd

82c

82d• 'o:;*

piaski różnoziarn iste

Pr

ö • "o •' ■ 9 •. ■'•'V

•Q '.o ■ o . •.

82d

83• IVi ■■■ piaski luźne wydmowe

r:>'V ' --T

pwd83

Znak iw i e lo b a r w n e

Znak ij e d n o b a r w n e

84 piaski luźnePl

84

85 piaski słabo gliniaste 4 \ \ t... 85Psg

86piaski gliniaste lekkie ̂ \ ..v V...

pgi86

87 piaski gliniaste mocnep r j F j r

87Pgm w W V

88 gliny lekkie silnie spiaszczone gip

\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ 88

89___

gliny lekkie słabo spiaszczone glsłp

^ V ^ V V

\ v \ 0 \ 89

90 gliny średnie gśr

90

gliny ciężkie, gliny i iły gc

91

92iły zawierające w wierzchniej warstwie

35 — 50% części spławianych is

92

Znakiw i e lo b a r w n e

Znakij e d n o b a r w n e

93

utwory wykazujące w wierzchniej war­stwie skład mechaniczny iłu (ponad

50% części spławialnych)ic

94utwory pyłowe zwykłe

pyz

\94

utwory pyłowe ilaste, utwory pyłowe (lessy i inne pyłowe)

РУ i » РУ

95

96

97

lessy wykazujące w wierzchniej warst­wie skład mechaniczny utworów pyło­

wych zwykłych (do 35% cz. spław.)Is

lessy wykazujące w wierzchniej warst­wie skład mechaniczny utworów pyło­wych ilastych (35—50% cz. spław.)

Isi

b ,96

97

torfy Q Q

98 (utwory organogeniczne)to (* (& Q

98

99piaski rzeczne

(do 10% cz. spław.)prz

99

100

mady bardzo lekkie i namuły delu- wialne bardzo lekkie (do 10% cz. spław.)

mdbl

100

101

mady lekkie i namuły deluwialnelekkie

(10 — 20% cz. spław.) ЗГ щ? w101

Znakiwielobarwne

mady średnie i namuły deluwialne średnie

(20 — 35% cz. spław.) mdśr

Znakijednobarwne

102

Ч „ч X л . X vV

mady ciężkie i namuły deluwialne ciężkie

(35 — 50% cz. spław.)103

mdc

mady bardzo ciężkie i namuły delu­wialne bardzo ciężkie

(ponad 50% cz. spław.)104 \ X \

mdbc

mady pyłowe i namuły deluwialne pyłowe

(odnosi się do znaków 99 — 103)105 —

mdpy

__ ^ mady pylaste i namuły deluwialne ✓'■''w «-V_x106 pylaste 106

(odnosi się do znaków 99 — 104) — ~mdp/l

Z N A K O W A N I E

ZNAKOW ANIE GLEB CAŁKOWITYCH

ZNAKOW ANIE GLEB NIECAŁKOWITYCH

Znakiw i e lo b a r w n e

Zn ak ije d n o b a r w n e

125 ił w podłożu płytko (do 50 cm)

125

126 ił w podłożu średn io g łęb o k o (od 50 - 100 cm)

126

127 ił w podłożu g łęb o k o (ponad 100 cm)

127

128 skała organogeniczna w podłożu płytko(do 50 cm)

128

129skała organogeniczna w podłożu średnio

g łęb o ko (od 50 - 100 cm)

^— 7 7—7Y ' / // / / /

/ / ' \ JL ^ ^ ćT129

130skała organogeniczna w podłożu g łęb o k o

(ponad 100 cm)

1 I I I Г M I I I i i i i ii i i i i

130

INNE ZNAKOWANIA

Znakiwielobarwne

131

Znakijednobarwne

= — gleby silnie próchniczne

33S = (pow yżej 4% próchnicy)131

132 gleby średn io próchniczne (od 4 — 2% próchnicy)

132

133gleby słabo próchniczne

(do 2% próchnicy)133

1340 0

00 0

gleby silnie szk ie le to w e (powyżej 50% cz. szk.)

i ф ф ф© Ф

* Ф ф Ф134

0 0135 0

0 0

gleby średnio szk ie le to w e (od 10 — 50% cz. szk.)

Ф

135

O o136 o

o o.gleby słabo s z k ie le to w e (poniżej 10% cz. szk.)

O OO

O O136

137 czarnoziem y w yk szta łcone z u tw o r ó w deluwialnych

137

138 czarnoziem y o płytkiej w arstw ie próchnicznej (do 50 cm)

138

139

/ у / ■ ■ " Г

' / / /\\ / /' / / / /

/ / .

czarnoziem y o średn io g łębokiej w arstw ie próchnicznej

(od 50 — 100 cm)

У / /139

Znakiw i e lo b a r w n e

Zn akije d n o b a r w n e

141

142

143

144

145

146

147

148 -9---- 0--0-----€>-

czarnoziem y o g łębokiej w arstw ie próchnicznej

(ponad 100 cm)

gleby pod m okłe

poziom w o d y g leb o w o -g r u n to w ej , płytki (do 50 cm)

poziom w o d y g leb o w o -g r u n to w ej , średnio głęboki

(od 50 — 100 cm)

poziom w od y g leb o w o -g r u n to w ej , g łęboki (ponad 100 cm)

gleby m urszo w e o płytkiej w a rstw ie mur- szowej

(do 25 cm)

gleby m urszow e o średnio głębokiej w arstw ie m urszowej

(od 25 — 50 cm)

gleby m urszow e o g łębokiej w arstw ie m urszowej

(ponad 50 cm)

węglan wapnia w podłożu płytko (do 50 cm)

węglan wapnia w podłożu średnio g łęb o k o (od 50 — 100 cm)

143

144

Zn ak iw i e lo b a r w n e

Znakije d n o b a r w n e

węglan wapnia w podłożu g łęb o k o (ponad 100 cm)

torfy słabo zam ulone

torfy średnio zam ulone

torfy silnie zam ulone

torfy przeławicow ane osadami mineralnymi (m u ło w o - to r fo w e )

namuły p rzew a rstw io n e osadami organicznymi

torfy słabo roz ło żo n e

torfy średn io r oz łożon e

torfy silnie roz łożon e

ZNA K O W A N IA DODATKOWE

DO SCHEMATYCZNYCH R YS U N K Ó W PROFILÓW GLEBOWYCH

г 0 cm

■50

-100

-150

Г о cm

- 50

-100

Чбо

оcm

■ 50

-100

-150

Г 0cm

- 50

-100

-150