KİMYA

2 10 8

kpss

ÖABT

Öncebiz sorduk

50 Soruda

SORU35

GüncellenmişYeni

Baskı

ALAN BİLGİSİALAN EĞİTİMİ

KOMİSYONÖABT KİMYA ÖĞRETMENLİĞİ

ISBN 978-605-318-908-4Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

7. Baskı: 2018, Ankara

Proje-Yayın: Çağla BardakcıoğluDizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun

Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı

Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ

Sevgili Öğretmen Adayları,

Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Kimya Öğretmenliği Alan Bilgisi ve Alan Eğitimi Testi (ÖABT-Kimya) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT'de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmistir.

Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla da önemli konulara dikkat çekilmiştir.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi pegem@pegem.net adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...

Başarılar...

KİMYA ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

KİMYA ÖABT, 50 sorudan oluşmakta ve Kimya Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Analitik Kimya, Anorganik Kimya, Organik Kimya, Fizikokimya) ve Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Kimya Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı

Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40

a. Analitik Kimya

b. Anorganik Kimya

c. Organik Kimya

d. Fizikokimya

% 20

% 20

% 20

% 20

Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50

Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013-2014-2015-2016-2017 KİMYA ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

ALAN BİLGİSİ1. BÖLÜM: MADDE

A. KİMYA BİLİMİ ............................................................................................................................................................ 5Yunan Felsefesine Göre Kimya ........................................................................................................................... 5Orta Çağ'da Kimya .............................................................................................................................................. 6Modern Kimyanın Öncüleri (17. Yüzyılda Kimya) ................................................................................................. 7Birim Sistemleri ..................................................................................................................................................... 8Ölçümlerde Belirsizlikler ...................................................................................................................................... 9

B. MADDE ..................................................................................................................................................................... 10Maddenin Ortak Özellikleri ................................................................................................................................. 10Kapasite ve Şiddet Özelliği ................................................................................................................................. 11Maddenin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri .......................................................................................................... 11Maddenin Ayırt Edici Özellikleri ...........................................................................................................................12Maddenin Sınıflandırılması ................................................................................................................................. 18

1. Saf (Arı) Maddeler ........................................................................................................................................18Elementler ........................................................................................................................................................18Bileşikler ...........................................................................................................................................................192. Karışımlar (Saf Olmayan Maddeler).............................................................................................................20Homojen Karışımlar (Çözeltiler) ..................................................................................................................... 21Çözeltilerin Sınıflandırılması ........................................................................................................................... 21Heterojen Karışımlar ....................................................................................................................................... 22Karışımları Ayırma Yöntemleri ........................................................................................................................ 23

C. MADDELERİN HÂL DEĞİŞİMİ ................................................................................................................................ 24

D. MADDELER ARASI ISI ALIŞVERİŞİ ....................................................................................................................... 25

ÇÖZÜMLÜ TEST .......................................................................................................................................................... 28

ÇÖZÜMLER ................................................................................................................................................................. 31

2. BÖLÜM: ATOM VE YAPISI

A. STATİK (DURGUN) ELEKTRİK .............................................................................................................................. 35Atom ve Elektriklenme ........................................................................................................................................ 35Faraday’ın Elektroliz Deneyleri ve Atom Altı Parçacıklar ................................................................................... 35Elektronun Keşfi ................................................................................................................................................. 36Elektron Yükü İle Atomdaki Pozitif Yük Arasındaki İlişki .................................................................................... 38Nötronun Keşfi .................................................................................................................................................... 39

B. ATOMUN TEMEL TANECİKLERİ VE ÖZELLİKLERİ ............................................................................................. 39Dalton Atom Modeli ........................................................................................................................................... 39Thomson Atom Modeli ........................................................................................................................................ 39Rutherford Atom Modeli ...................................................................................................................................... 40

C. IŞIK .......................................................................................................................................................................... 40Elektromanyetik Dalga Modeli ........................................................................................................................... 40Işığın Dalga Modeli ............................................................................................................................................. 41Madde-Işık Etkileşimi .......................................................................................................................................... 42Dalga Mekaniği Atom Modeli (Modern Atom Kuramı) ....................................................................................... 49

vi

D. ATOMLARIN ELEKTRON DAĞILIMI ....................................................................................................................... 50Küresel Simetri .................................................................................................................................................. 52İyonların Elektron Dağılımı ................................................................................................................................ 53Değerlik Orbitalleri ve Değerlik Elektronları ........................................................................................................ 54Temel Hâl - Uyarılmış Hâl .................................................................................................................................. 55Kuantum Sayıları ve Atomik Dalga Fonksiyonları............................................................................................... 56

E. ATOM TÜRLERİ ........................................................................................................................................................61İzotop Atomlar .....................................................................................................................................................61İzobar Atomlar ................................................................................................................................................... 62İzoton Atomlar .................................................................................................................................................... 62İzoelektronik Atomlar ......................................................................................................................................... 62Allotrop Atomlar ................................................................................................................................................. 63Karbonun Allotropları .......................................................................................................................................... 63Allotrop Atomların Özellikleri .............................................................................................................................. 63

ÇÖZÜMLÜ TEST - 1 .....................................................................................................................................................65

ÇÖZÜMLÜ TEST - 2 .....................................................................................................................................................67

ÇÖZÜMLER - 1 .............................................................................................................................................................69

ÇÖZÜMLER - 2 .............................................................................................................................................................71

3. BÖLÜM: PERİYODİK ÇİZELGE

A. PERİYODİK TABLONUN TARİHSEL GELİŞİMİ ...................................................................................................... 75

B. PERİYODİK CETVEL .............................................................................................................................................. 75Periyodik Cetvelde Yer Bulma ........................................................................................................................... 76Grupların Genel Özellikleri ................................................................................................................................. 78Elementlerin Periyodik Cetvelde Değişen Özellikleri .......................................................................................... 82

C. KOVALENT, İYONİK VE VAN DER WAALS YARIÇAPI ......................................................................................... 901. Kovalent Yarıçap ............................................................................................................................................ 902. İyonik Yarıçap ................................................................................................................................................ 903. Van Der Waals Yarıçapı .................................................................................................................................. 90

D. BÜYÜK PATLAMANIN DENEYSEL KANITLARI ................................................................................................... 91Mineraller ............................................................................................................................................................ 91Cevher ............................................................................................................................................................... 91Kavurma ............................................................................................................................................................ 91İndirgeme ............................................................................................................................................................ 91

E. ALAŞIMLAR ............................................................................................................................................................ 921. Örgü Boşluğu Alaşımları ................................................................................................................................. 922. Metaller Arası (intermetalik) Bileşikler ........................................................................................................... 923. Süper Alaşımlar ............................................................................................................................................. 92

ÇÖZÜMLÜ TEST ......................................................................................................................................................... 93

ÇÖZÜMLER ................................................................................................................................................................. 96

vii

4. BÖLÜM: KİMYASAL BAĞLAR

A. KİMYASAL TÜRLER ............................................................................................................................................. 101Atom ................................................................................................................................................................ 101İyon ................................................................................................................................................................... 101Molekül ............................................................................................................................................................ 101Radikal .............................................................................................................................................................. 101

B. KİMYASAL TÜRLER ARASINDA ETKİLEŞİM ..................................................................................................... 101Kimyasal Türler Arasında Bağ Oluşumu .......................................................................................................... 101Güçlü Etkileşimler ............................................................................................................................................. 102Zayıf Etkileşimler ............................................................................................................................................. 106Kimyasal Bağ Kavramı ..................................................................................................................................... 109Lewis Yapılarının Yazılması ................................................................................................................................111Formal Yük ........................................................................................................................................................ 112Rezonans........................................................................................................................................................... 113Hibritleşme (Melezleşme) .................................................................................................................................. 116Molekül Geometrisi ve VSEPR Kuramı ............................................................................................................. 119Moleküler Orbital Teorisi ...................................................................................................................................126Katılar ...............................................................................................................................................................129Kristal Türleri .....................................................................................................................................................130

ÇÖZÜMLÜ TEST ........................................................................................................................................................ 134

ÇÖZÜMLER ............................................................................................................................................................... 137

5. BÖLÜM: BİLEŞİKLER

BİLEŞİKLER .............................................................................................................................................................. 1431. Basit (Kaba) Formül ...................................................................................................................................... 1432. Molekül (Gerçek) Formülü ........................................................................................................................... 1433. Açık (Yapı) Formülü ..................................................................................................................................... 143İyonik Bağlı Bileşiklerin Formüllerinin Yazılması ve Adlandırılması .................................................................. 143Kovalent Bağlı Bileşiklerin Yazılması ve Adlandırılması ................................................................................... 146Bileşiklerin Sınıflandırılması ............................................................................................................................. 148

ÇÖZÜMLÜ TEST ........................................................................................................................................................ 154

ÇÖZÜMLER ............................................................................................................................................................... 156

6. BÖLÜM: KİMYASAL TEPKİMELER

A. KİMYASAL TEPKİMELER .................................................................................................................................... 161Basit Denklem Denkleştirme ............................................................................................................................ 161

B. KİMYASAL TEPKİME TÜRLERİ ........................................................................................................................... 1631. Homojen Tepkime ......................................................................................................................................... 1632. Heterojen Tepkime ........................................................................................................................................ 1633. Endotermik Tepkime .................................................................................................................................... 1634. Ekzotermik Tepkime ..................................................................................................................................... 1635. Analiz (Ayrışma) Tepkimeleri ....................................................................................................................... 1636. Sentez (Birleşme) Tepkimeleri ...................................................................................................................... 164

viii

7. Yanma Tepkimeleri ...................................................................................................................................... 1648. Yer Değiştirme Tepkimeleri .......................................................................................................................... 1669. Çökelme Tepkimeleri ................................................................................................................................... 16610. İndirgenme-Yükseltgenme (Redoks) Tepkimeleri ....................................................................................... 16611. Nötrleşme Tepkimeleri ............................................................................................................................... 16912. Metallerin Asit, Baz ve Su ile Tepkimeleri ................................................................................................... 169

ÇÖZÜMLÜ TEST ........................................................................................................................................................ 172

ÇÖZÜMLER ............................................................................................................................................................... 175

7. BÖLÜM: MOL KAVRAMI

MOL KAVRAMI .......................................................................................................................................................... 1811. Avogadro Sayısı ve Mol Sayısı ..................................................................................................................... 1812. Bağıl Kütle ve Mol Kütlesi ............................................................................................................................. 1833. Molar Hacim ................................................................................................................................................. 1854. Avogadro Hipotezi ....................................................................................................................................... 186

ÇÖZÜMLÜ TEST ........................................................................................................................................................ 187

ÇÖZÜMLER ............................................................................................................................................................... 190

8. BÖLÜM: STOKİYOMETRİ

A. KİMYASAL YASALAR .......................................................................................................................................... 1951. Kütlenin Korunumu Yasası .......................................................................................................................... 1952. Sabit Oranlar Yasası ..................................................................................................................................... 1953. Katlı Oranlar Yasası ...................................................................................................................................... 1974. Sabit Hacim Oranları Yasası ........................................................................................................................ 199

B. KİMYASAL HESAPLAMALAR ............................................................................................................................. 1991. Miktarlı Geçiş Problemleri ............................................................................................................................. 2002. Artan Madde Problemleri .............................................................................................................................. 2013. Karışım Problemleri ..................................................................................................................................... 2024. Basit ve Molekül Formülü Bulma Problemleri ............................................................................................... 2045. Verim Problemleri ........................................................................................................................................ 2056. Saflık Problemleri ......................................................................................................................................... 2067. Birbirini İzleyen Reaksiyonlar ....................................................................................................................... 207

ÇÖZÜMLÜ TEST ........................................................................................................................................................ 208

ÇÖZÜMLER ............................................................................................................................................................... 211

ix

9. BÖLÜM: GAZLAR

A. GAZLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ ...................................................................................................................... 217Brown Hareketi ................................................................................................................................................ 217

B. KİNETİK GAZ TEORİSİ .......................................................................................................................................... 217Gazların Difüzyonu .......................................................................................................................................... 218Efüzyon ............................................................................................................................................................. 219

C. GAZLARDA BASINÇ, HACİM, MOL SAYISI VE SICAKLIK İLİŞKİSİ ................................................................. 220Basınç ............................................................................................................................................................... 220İdeal Gaz Denklemi ......................................................................................................................................... 223Gazların Yoğunluğu ......................................................................................................................................... 224

D. GAZ YASALARI .................................................................................................................................................... 2251. Gazlarda Basınç-Hacim İlişkisi (n-T sabit) (Boyle-Mariotte Yasası) ............................................................ 2252. Gazlarda Basınç-Mol Sayısı İlişkisi (V ve T sabit ......................................................................................... 2283. Gazlarda Basınç-Sıcaklık İlişkisi (V-n sabit) (Gay Lussac Yasası ................................................................ 2284. Gazlarda Hacim-Sıcaklık İlişkisi (P-n Sabit) (Charles Yasası) ..................................................................... 2285. Gazlarda Hacim-Mol Sayısı İlişkisi (P-T Sabit) (Avodagro Yasası) ............................................................. 230Kısmi Basınç ..................................................................................................................................................... 232Genel Gaz Denklemi ........................................................................................................................................ 233Gazların Karıştırılması ...................................................................................................................................... 234Tepkimeli Gaz Problemleri ................................................................................................................................ 236Su Üstünde Toplanan Gaz Basıncı ................................................................................................................... 239Gerçek Gazlar .................................................................................................................................................. 240Henry Yasası ................................................................................................................................................... 242Atmosferde Su Buharı ..................................................................................................................................... 242

ÇÖZÜMLÜ TEST ....................................................................................................................................................... 243

ÇÖZÜMLER ............................................................................................................................................................... 247

10. BÖLÜM: ÇÖZELTİLER

A. ÇÖZELTİLER .......................................................................................................................................................... 253Çözünme Olayı ................................................................................................................................................. 253Çözünme Entalpisi ............................................................................................................................................ 253

B. ÇÖZELTİ TÜRLERİ ............................................................................................................................................... 2531. Çözücünün Durumuna Göre Çözeltiler ........................................................................................................ 2532. Çözünme Şekillerine Göre Çözeltiler ........................................................................................................ ... 2543. Çözünen Madde Miktarına Göre Çözeltiler .................................................................................................. 2544. Çözünürlüğüne Göre Çözeltiler ....................................................................................................................255

C. ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER ......................................................................................................... 255Katıların Çözünürlüğüne Sıcaklığın Etkisi ........................................................................................................ 255Gazların Çözünürlüğüne Sıcaklığın Etkisi ....................................................................................................... 256Çözücü ve Çözünenin Türü ............................................................................................................................. 256Basınç ............................................................................................................................................................... 256Ortak İyon Etkisi ............................................................................................................................................... 257

D. ÇÖZÜNME HIZI ..................................................................................................................................................... 258Çözünme Hızını Etkileyen Faktörler ................................................................................................................ 258

x

E. DERİŞİM (KONSANTRASYON) ............................................................................................................................. 258Kütlece % Derişim .............................................................................................................................................259Hacimce % Derişim ...........................................................................................................................................260Molalite ..............................................................................................................................................................261ppm ve ppb ........................................................................................................................................................261Molarite (Molar Derişim) ....................................................................................................................................262

F. ÇÖZELTİLER ARASI TEPKİMELER ..................................................................................................................... 2651. Çökelme Tepkimeleri ................................................................................................................................... 2652. Nötrleşme Tepkimeleri ................................................................................................................................. 2663. Kimyasal Tepkimelerde Molarite Hesabı ...................................................................................................... 268

G. KOLİGATİF ÖZELLİKLER .................................................................................................................................... 270Buhar Basıncı .................................................................................................................................................. 270Clausius-Clapeyron Denklemi ......................................................................................................................... 272Kaynama Noktası Yükselmesi .......................................................................................................................... 274Donma Noktası Alçalması (Kriyoskopi) ............................................................................................................ 275Ozmotik Basınç ve Ozmos Olayı ...................................................................................................................... 276Viskozite .......................................................................................................................................................... 278Aktiflik Katsayısı ve İyonik Şiddet .................................................................................................................... 278Analiz İle İlgili Temel Kavramlar ........................................................................................................................ 279Ayarlama ve Ayarlı Çözelti ............................................................................................................................... 279Birincil (Primer) ve İkincil (Sekonder) Standart ................................................................................................. 279Sistematik Belirli Hata ........................................................................................................................................280

ÇÖZÜMLÜ TEST -1 ................................................................................................................................................... 284

ÇÖZÜMLÜ TEST -2 ................................................................................................................................................... 287

ÇÖZÜMLER -1 ........................................................................................................................................................... 288

ÇÖZÜMLER -2 ........................................................................................................................................................... 292

11. BÖLÜM: RADYOAKTİFLİK

A. RADYOAKTİFLİK (ÇEKİRDEK TEPKİMELERİ) .................................................................................................. 295Alfa Işıması ....................................................................................................................................................... 295Beta Işıması ...................................................................................................................................................... 295Gama Işıması .................................................................................................................................................. 296Pozitron Işıması ................................................................................................................................................ 296Nötron Işıması ................................................................................................................................................. 297Proton Işıması .................................................................................................................................................. 297Elektron Yakalaması (K yakalaması) ............................................................................................................... 297Doğal Radyoaktiflik ........................................................................................................................................... 299Yapay Radyoaktiflik ve Bombardıman .............................................................................................................. 299Fisyon (Çekirdek Bölünmesi ............................................................................................................................. 299Füzyon (Çekirdek Kaynaşması) ....................................................................................................................... 299Yarılanma Süresi ..............................................................................................................................................300 Radyasyon Birimleri .......................................................................................................................................... 303Çekirdek Bağlanma Enerjisi ............................................................................................................................. 303Atom Altı Parçacıklar ....................................................................................................................................... 304

xi

Radyoaktif Işık ................................................................................................................................................. 305Absorblaşmış Doz ............................................................................................................................................ 305Doğadaki Temel Kuvvetler ................................................................................................................................ 306Radyoaktif Tepkimelerin Kinetiği ....................................................................................................................... 306

ÇÖZÜMLÜ TEST ........................................................................................................................................................ 307

ÇÖZÜMLER ............................................................................................................................................................... 310

12. BÖLÜM: TERMODİNAMİK

A. KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ ................................................................................................................. 315Sistem ve Çevre .............................................................................................................................................. 315İç Enerji (U) ....................................................................................................................................................... 315Enerji ve İş ........................................................................................................................................................ 315Termodinamiğin I. Kanunu .................................................................................................................................316

B. KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ DEĞİŞİMİ ................................................................................................ 318Endotermik Tepkimeler .................................................................................................................................... 318Ekzotermik Tepkimeler ..................................................................................................................................... 319Sistemlerde Entalpi Değişimi ............................................................................................................................ 320Oluşum Entalpisi (Isısı) .................................................................................................................................... 321Tepkime Entalpisi (∆H) Hesaplanması ............................................................................................................ 322Hess Yasası (Tepkime Isılarının Toplanabilirliği) .............................................................................................. 324Born - Haber Çevrimi .........................................................................................................................................325Bağ Enerjileri ................................................................................................................................................... 326Kalorimetre Kabı ............................................................................................................................................... 327İstemlilik ............................................................................................................................................................ 329Termodinamiğin 2. Kanunu ............................................................................................................................... 331Termodinamiğin 3. Kanunu ............................................................................................................................... 332Gibbs Serbest Enerjisi ...................................................................................................................................... 332Serbest Enerji ve Kimyasal Denge .................................................................................................................. 334Buharlaşma Entalpisi ........................................................................................................................................ 334Trouton Kuralı .................................................................................................................................................. 335

ÇÖZÜMLÜ TEST -1 ................................................................................................................................................... 337

ÇÖZÜMLÜ TEST -2 ................................................................................................................................................... 339

ÇÖZÜMLER -1 ........................................................................................................................................................... 343

ÇÖZÜMLER -2 ........................................................................................................................................................... 345

13. BÖLÜM: KİMYASAL KİNETİK

A. TEPKİME HIZI ....................................................................................................................................................... 351Tepkime Hızının İzlenmesi ................................................................................................................................ 352Çarpışma Teorisi ............................................................................................................................................... 353

B. TEPKİME HIZINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER ........................................................................................................ 3541. Derişimin Etkisi ............................................................................................................................................ 3542. Sıcaklığın Etkisi ........................................................................................................................................... 3543. Basınç ve Hacim Etkisi ................................................................................................................................ 355

xii

4. Katalizörün Etkisi ......................................................................................................................................... 3565. İnhibitör Etkisi .............................................................................................................................................. 3576. Madde Cinsinin Etkisi .................................................................................................................................. 3577. Temas Yüzeyinin Etkisi ................................................................................................................................. 358

C. HIZ DENKLEMİNİN YAZILMASI ........................................................................................................................... 359Tek Basamaklı (Mekanizmasız) Tepkimelerde Hız Bağıntısı ............................................................................ 359Çok Basamaklı (Mekanizmalı) Tepkimelerde Hız Bağıntısı .............................................................................. 359Tepkime Mekanizmasına Katalizörün Etkisi ..................................................................................................... 360Deneysel Yoldan Hız Denkleminin Bulunması ................................................................................................. 362Birinci Dereceden Reaksiyonların Hız Denklemi ve Yarılanma Ömrü ............................................................. 363İkinci Dereceden Reaksiyonların Hız Denklemi ................................................................................................ 364Sıfırıncı Dereceden Reaksiyonların Hız Denklemi ........................................................................................... 365Anlık Hız .......................................................................................................................................................... 366

ÇÖZÜMLÜ TEST -1 ................................................................................................................................................... 367

ÇÖZÜMLÜ TEST -2 ................................................................................................................................................... 371

ÇÖZÜMLER -1 ........................................................................................................................................................... 373

ÇÖZÜMLER -2 ........................................................................................................................................................... 376

14. BÖLÜM: KİMYASAL DENGE

A. FİZİKSEL DENGE ................................................................................................................................................. 381

B. KİMYASAL DENGE ................................................................................................................................................ 381Denge Sabiti .................................................................................................................................................... 381Derişimler Türünden Denge Sabiti ................................................................................................................... 382Dengenin Nicel Görünümü .............................................................................................................................. 382Kısmi Basınçlar Türünden Denge Sabiti ........................................................................................................... 385Denge Sabitinin Değişimi ................................................................................................................................. 386Dengenin Kontrolü (Denge Kesri) ..................................................................................................................... 388

C. DENGEYE ETKİ EDEN FAKTÖRLER (Le Chatelier İlkesi) ................................................................................ 3891. Derişimin Etkisi ............................................................................................................................................ 3892. Basınç ve Hacmin Etkisi .............................................................................................................................. 3913. Sıcaklığın Etkisi ........................................................................................................................................... 392Kimyasal Dengenin Nedeni ............................................................................................................................. 393

ÇÖZÜMLÜ TEST ........................................................................................................................................................ 395

ÇÖZÜMLER ............................................................................................................................................................... 398

xiii

15. BÖLÜM: ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ

A. ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ .................................................................................................................................... 403Çözünürlük ....................................................................................................................................................... 403Çözünme Olayında Düzensizlik Faktörü .......................................................................................................... 403Çözünürlük Çarpımı .......................................................................................................................................... 404Çözünürlük Çarpımının Hesaplanması ............................................................................................................. 404Ortak İyonun Çözünürlüğe Etkisi ..................................................................................................................... 406Çökelme Koşulu ............................................................................................................................................... 407Seçimli Çöktürme ............................................................................................................................................. 410Çözünürlüğe Yabancı İyon Etkisi ...................................................................................................................... 410Çözünürlüğe Hidrojen (Hidronyum) İyonu Derişiminin Etkisi ............................................................................ 410

B. KOMPLEKS İYON DENGELERİ VE Kçç

............................................................................................................... 411Kompleks İyon Dengeleri ve Oluşum Sabitleri .................................................................................................. 411 Kompleks İyonlar İçeren Bir Çözeltide Çökelek Oluşması ............................................................................... 412Ligand Derişiminin Çökmeyi Önleyecek Şekilde Ayarlanması ........................................................................ 412Ligand Derişiminin Çökmeyi Önleyecek Şekilde Kompleks İyon Oluşturması ve Çözünürlük ........................ 412Kompleks İyonları Oluşturan Bir Çözeltiden Çökelek Oluşması ....................................................................... 413

ÇÖZÜMLÜ TEST ....................................................................................................................................................... 415

ÇÖZÜMLER ............................................................................................................................................................... 418

16. BÖLÜM: SULU ÇÖZELTİLERDE ASİT - BAZ DENGESİ

A. ASİT-BAZ TANIMLARI .......................................................................................................................................... 4231. Arrhenius Asit-Baz Tanımı ........................................................................................................................... 4232. Lowry-Bronsted Asit-Baz Tanımı ................................................................................................................. 4233. Lewis Asit-Baz Tanımı ................................................................................................................................. 424Saf Suyun İyonlaşması ..................................................................................................................................... 426pH ve pOH Kavramı ......................................................................................................................................... 426Kuvvetli Asitlerde ve Bazlarda pH ve pOH ...................................................................................................... 429Sulu Çözeltilerde Zayıf Asit ve Baz Dengeleri .................................................................................................. 430Zayıf Asitlerde ve Bazlarda pH ve pOH ............................................................................................................ 430Poliprotik Asitler ve pH ......................................................................................................................................432 İyonlaşma Yüzdesi ........................................................................................................................................... 432

B. NÖTRLEŞME .........................................................................................................................................................433Tam Nötrleşme ................................................................................................................................................. 433Kısmi Nötrleşme ...............................................................................................................................................434 Tampon Çözeltiler ............................................................................................................................................. 435Hidroliz .............................................................................................................................................................. 438

C. TİTRASYON .......................................................................................................................................................... 439Asit veya Bazların Titrasyon Eğrileri ................................................................................................................ 439İndikatörler ........................................................................................................................................................ 443

ÇÖZÜMLÜ TEST -1 ................................................................................................................................................... 447

ÇÖZÜMLÜ TEST -2 ................................................................................................................................................... 450

ÇÖZÜMLER -1 ........................................................................................................................................................... 452

ÇÖZÜMLER -2 ........................................................................................................................................................... 456

xiv

17. BÖLÜM: ELEKTROKİMYA

A. ELEKTROKİMYA .................................................................................................................................................. 461Aktiflik .............................................................................................................................................................. 461İndirgenme ve Yükseltgenme Potansiyeli ......................................................................................................... 462

B. ELEKTROKİMYASAL PİL ...................................................................................................................................... 464Bir Elektrokimyasal Pilin Çalışma Sistemi ....................................................................................................... 464Anot ................................................................................................................................................................. 465Katot ................................................................................................................................................................ 465Tuz Köprüsü .................................................................................................................................................... 465Pil Denklemi ve Pil Potansiyeli ......................................................................................................................... 466Pil Potansiyelinin Değişimi ................................................................................................................................ 467Derişim Pilleri .................................................................................................................................................... 469Derişimin Pil Gerilimine Etkisi-Nerst Denklemi ................................................................................................ 470Redoks Tepkimelerin İstemliliği ........................................................................................................................ 471

C. ELEKTROLİZ ........................................................................................................................................................ 473Erimiş NaCI Tuzunun Elektrolizi ...................................................................................................................... 475NaCI Çözeltisinin Elektrolizi .............................................................................................................................. 476Kaplamacılık .................................................................................................................................................... 477Elektrolizin Nicel Yönü ...................................................................................................................................... 478

ÇÖZÜMLÜ TEST ....................................................................................................................................................... 482

ÇÖZÜMLER ............................................................................................................................................................... 487

18. BÖLÜM: ORGANİK KİMYA

A. ORGANİK BİLEŞİKLER VE ÖZELLİKLERİ ...........................................................................................................493Hidrokarbonlar ................................................................................................................................................. 494Alkanlar (Parafinler) .......................................................................................................................................... 494Alkanların Adlandırılması .................................................................................................................................. 497İzomer Maddeler ............................................................................................................................................... 502

B. ALKANLARIN ELDESİ ......................................................................................................................................... 5041. Würtz Sentezi .............................................................................................................................................. 5042. Grignard Bileşiklerinin Hidrolizi ..................................................................................................................... 5043. Karboksilli Asit Tuzlarının Dekarboksilasyonu ............................................................................................. 5054. Alkil Halojenürlerin İndirgenmesi ................................................................................................................. 5055. Doymamış Hidrokarbonların İndirgenmesi .................................................................................................. 505Sikloalkanlar .................................................................................................................................................... 505

C. DOYMAMIŞ HİDROKARBONLAR ....................................................................................................................... 506Alkenler ............................................................................................................................................................. 506Alkadienler ........................................................................................................................................................ 507Siklo Alkenler .................................................................................................................................................... 507Alkenlerde İzomeri ............................................................................................................................................ 507

xv

D. STEREOİZOMERİ ................................................................................................................................................. 508Cis-trans izomerliği .......................................................................................................................................... 508(E) ve (Z) Adlandırma Sistemi ......................................................................................................................... 508Chan-Ingold-Prelog Öncelik Sıralama Sistemi ................................................................................................ 508Halkalı Bileşiklerde Geometrik İzomeri ..............................................................................................................509

E. ALKENLERİN TEPKİMELERİ ............................................................................................................................... 5101. Yanma Tepkimeleri ...................................................................................................................................... 5102. Katılma Tepkimeleri ..................................................................................................................................... 510Alkenlerin Yükseltgenme Tepkimesi ................................................................................................................ 511Alkenlerin Yükseltgenmeli Bölünmesi ............................................................................................................... 511Polimerleşme Tepkimeleri ................................................................................................................................. 511Alkenlerin Elde Edilme Tepkimeleri....................................................................................................................512

F. ALKİNLER .............................................................................................................................................................. 513Alkinlerin Adlandırılması .................................................................................................................................. 513Alkinlerin Tepkimeleri ........................................................................................................................................ 514Alkinlerin Yükseltgenmeli Bölünmesi ................................................................................................................ 515Alkinlere Katılma Tepkimeleri Özet ................................................................................................................... 515Alkinlerin Elde Edilme Tepkimeleri .................................................................................................................... 516

G. ALKOLLER, ETERLER, ALDEHİTLER VE KETONLAR ..................................................................................... 517Alkoller .............................................................................................................................................................. 517Alkollerin Adlandırılması .................................................................................................................................. 518Eterler .............................................................................................................................................................. 521Aldehitler ve Ketonlar ....................................................................................................................................... 522

H. KARBOKSİLLİ ASİTLER, ESTERLER, KARBONHİDRATLAR, AZOTLU ORGANİK BİLEŞİKLER, AROMATİKLER ............................................................................................ 526

Monokarboksilli Asitler ...................................................................................................................................... 526Polikarboksilli Asitler ......................................................................................................................................... 526Karboksilli Asitlerin Adlandırılması ....................................................................................................................527 Karboksilli Asitlerin Genel Elde Edilme Tepkimeleri ......................................................................................... 527Karboksilli Asitlerin Özellikleri ........................................................................................................................... 528Karboksilli Asitlerin Kimyasal Tepkimeleri ......................................................................................................... 528Esterler ............................................................................................................................................................ 530Yağlar ............................................................................................................................................................... 532Karbonhidratlar ................................................................................................................................................ 533Azotlu Organik Bileşikler ................................................................................................................................... 534Aromatik Bileşikler ........................................................................................................................................... 535

I. STEREOİZOMERİ ................................................................................................................................................... 545Optik İzomeri (Optikçe Aktiflik) ......................................................................................................................... 545Asimetrik Karbon Atomu ................................................................................................................................... 545Simetrik Karbon Atomu ..................................................................................................................................... 546Enantiyomerler ve Rotamerler .......................................................................................................................... 547Polarize Işık ..................................................................................................................................................... 547D ve L Tipi Enantiyomerler .............................................................................................................................. 547R-S Adlandırma Sistemi .................................................................................................................................. 547Rasemik Karışım ............................................................................................................................................. 548Birden Fazla Asimetrik Karbon ........................................................................................................................ 548

xvi

İki Kiral Karbon Atomlu Bileşiklerde (R) ve (S)Sistemi .................................................................................... 548Diastereomerler ............................................................................................................................................... 549

ÇÖZÜMLÜ TEST -1 ................................................................................................................................................... 553ÇÖZÜMLÜ TEST -2 ................................................................................................................................................... 556ÇÖZÜMLER -1 ........................................................................................................................................................... 561ÇÖZÜMLER -2 ........................................................................................................................................................... 563KAYNAKLAR ............................................................................................................................................................. 569

19. BÖLÜM: ORGANİK KİMYA EK KONULAROrganik Reaksiyonlar.................................................................................................................................................579

Yer Değiştirme (Sübstitüsyon) Reaksiyonları ....................................................................................................579Kovalent Bağ Bölünmesi....................................................................................................................................579Radikaller ...........................................................................................................................................................579Seçimli Radikalik Halojenlemeler.......................................................................................................................580Açık-Zincirli Bileşiklerin Konformasyonları .........................................................................................................580

Halkalı Bileşiklerin Konformasyonları ......................................................................................................................581Sikloheksanın Konformerleri ..............................................................................................................................582Aksiyal ve ekvatoryal hidrojen atomları .............................................................................................................583Aksiyal ve ekvatoryal hidrojen atomların yazılması ...........................................................................................584Metilsikloheksan konformasyonu .......................................................................................................................584Cis-Trans izomerisi ve konformasyon yapılar ....................................................................................................585Ekvatoryal metilsikloheksanda anti yapılar ........................................................................................................585Dimetilsikloheksanın konformasyonları .............................................................................................................587HBr’ün Anti-Markovnikov Katılması ...................................................................................................................589Cıva (II) Asetat Yardımıyla Su Katılması ...........................................................................................................589Alkenlere Boran Katılması .................................................................................................................................590Alkenlerden Alkol Sentezinin Özeti ....................................................................................................................591Alkenlere Brom ve Klor Katılması ......................................................................................................................591Alkenlere Halojen Katılmasının Stereokimyası ..................................................................................................591Halohidrin Oluşumu ...........................................................................................................................................592Alkenlerin Yükseltgenmesi.................................................................................................................................593Organohalojenür Bileşikler.................................................................................................................................597Alkil halojenürlerin adlandırma ve sınıflandırılmaları .........................................................................................597Yer Değiştirme ve Ayrılma Tepkimelerine Giriş ..................................................................................................597

A. Yer Değiştirme Tepkimeleri ...................................................................................................................................597B. Ayrılma Tepkimeleri ...............................................................................................................................................598C. Yarışan Tepkimeler ................................................................................................................................................598D. Bazlığa Karşı Nükleofillik ......................................................................................................................................598

SN2 Tepkimesi....................................................................................................................................................599

Tepkime mekanizması .......................................................................................................................................599S

N2 Tepkimesinin Stereokimyası .......................................................................................................................599

Endotermik tepkime ...........................................................................................................................................600S

N2 tepkimesinin hızı .........................................................................................................................................600

Aktivasyon enerjisinin hız ve ürünlere etkisi ......................................................................................................600Yapının hıza etkisi ..............................................................................................................................................600S

N2 Tepkimelerinde Sterik Engel .......................................................................................................................601

SN1 Tepkimesi....................................................................................................................................................601

xvii

SN1 Tepkimesinin Mekanizması.........................................................................................................................601

SN1 Tepkimesinin Stereokimyası .......................................................................................................................602

SN1 Tepkime Hızı ...............................................................................................................................................604

SN1 Tepkimelerinde Göreceli Etkinlikler.............................................................................................................604

Karbokatyonların Kararlılığı ...............................................................................................................................604Karbokatyonların Çevrilmeleri............................................................................................................................605S

N1 ve S

N2 mekanizmalarının özeti ..................................................................................................................605

Allil ve Benzil Halojenürlerin Yer Değiştirme Tepkimeleri ...................................................................................606Allil ve Benzil Halojenürlerin S

N1 Tepkimeleri ....................................................................................................606

Bazı organik halojenürlerin tipik SN1 koşullarında göreceli hızları ....................................................................606Allil ve Benzil Halojenürlerin S

N2 Tepkimeleri ....................................................................................................607

Alkil Halojenürlerin Ayrılma Tepkimeleri .............................................................................................................607Dehidrojenlemede kullanılan bazlar...................................................................................................................607Dehidrohalojenleme tepkime mekanizması .......................................................................................................607E2 Tepkimesi .....................................................................................................................................................607E1 Tepkimesi .....................................................................................................................................................608Ayrılmaya karşı yer değiştirme ..........................................................................................................................610Aminler...............................................................................................................................................................613Kimyasal özellikler .............................................................................................................................................613Aminlerin tepkimeleri .........................................................................................................................................613Aminlerin elde ediliş yöntemleri .........................................................................................................................614Aromatik nitro bileşiklerinin indirgenmesi...........................................................................................................615Aminlerin Bazlığı: Amin Tuzları ..........................................................................................................................615Arilaminlerin Bazlığı ...........................................................................................................................................616Amonyak ve Amin Türevi Bileşikleri Reaksiyonu ...............................................................................................617Karboksilli Asitlerin Asitlik Kuvvetlerinin Karşılaştırılması ..................................................................................617Bisiklo Bileşikler .................................................................................................................................................618Dekalinler ...........................................................................................................................................................619Halojenleme Reaksiyonu ...................................................................................................................................620Haloform Reaksiyonu ........................................................................................................................................620Aldol kondenzasyonu (Aldolizasyon) .................................................................................................................620Claisen Kondenzasyonu ....................................................................................................................................621

ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................623ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................626

20. BÖLÜM: SPEKTROSKOPİSPEKTROSKOPİ .........................................................................................................................................................631Ultraviyole (morötesi)−Görünür Bölge (UV−GB) Spektroskopisi ..........................................................................631Tek ışın yollu ve çift ışın yollu spektrofotometrelerin farkı ....................................................................................631

Uv - Gb Spektroskop Içinde Kullanılan Işık Kaynağının Özellikleri....................................................................632Monokromatörler................................................................................................................................................632Uv−Gb Spektroskopisinin Teorisi .......................................................................................................................632Molekül Orbitalleri ..............................................................................................................................................632Molekül Orbitallerinin (N Hariç) Oluşması..........................................................................................................632Uv−Gb Bölgesi Için Elektronik Geçişler .............................................................................................................632Elektronik Geçiş Tipleri ......................................................................................................................................632

xviii

Organik Moleküllerin Elektronik Geçişleri ..........................................................................................................632Kromofor Gruplar ...............................................................................................................................................633Lambert−Beer Yasası (Sıvılar Için) ....................................................................................................................634Beer Kanunu’ndan Sapmalar ...........................................................................................................................634Kalitatif Analiz ....................................................................................................................................................634Kantitatif Analiz ..................................................................................................................................................635Dalga Boyu Seçimi ............................................................................................................................................635Absorplamayan Türlerle Ilgili Uygulamalar ........................................................................................................635Absorbansı Etkileyen Değişkenler .....................................................................................................................635Absorbans Ile Derişim Arasındaki Bağıntının Tayini ..........................................................................................635Absorplayan Maddelerin Karışımlarının Analizi .................................................................................................635İnfrared Bölge ....................................................................................................................................................635İnfrared (Titreşim) Spektroskopisi ......................................................................................................................635Gerilme Titreşiminin Ölçülmesi ..........................................................................................................................636Titreşim Frekansı ...............................................................................................................................................636Soğurma Piklerinin Sayısı..................................................................................................................................636Moleküler Titreşim Tipleri ...................................................................................................................................637Yakın (Near) Infrared Bölge ...............................................................................................................................637Orta (Middle) Infrared Bölge ..............................................................................................................................637Uzak (Far) Infrared Bölge ..................................................................................................................................637Fourier Transform Spektrometre Tipleri .............................................................................................................637Işık Kaynakları ...................................................................................................................................................638Dedektörler ........................................................................................................................................................638Ir Spektrumlarının Alınması Için Yöntemler .......................................................................................................638Kalitatif Analiz ....................................................................................................................................................638Molekülün Parmak İzi ........................................................................................................................................639Nmr (Nükleer Manyetik Rezonans Spektroskopisi) ...........................................................................................640Proton Nmr (1H-Nmr) Spektroskopisi ................................................................................................................642Kimyasal Kayma ................................................................................................................................................643Karbon-Karbon Çift Bağlarındaki Protonlar .......................................................................................................646Spin−Spin Etkileşmeleri (Yarılmalar) .................................................................................................................647Bazı 1H−Nmr Örnekleri ......................................................................................................................................647Diğer Nmr Teknikleri ..........................................................................................................................................649Kütle Spektroskopisi ..........................................................................................................................................653

ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................656ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................659

21. BÖLÜM: İNORGANİK KİMYAKoordinasyon Bileşiklerinde Kimyasal Bağ ............................................................................................................663Kristal Alan Teorisi .....................................................................................................................................................663

D-Orbitallerinin Şekli ..........................................................................................................................................663Sekizyüzlü Komplekslerde Kristal Alan Yarılması ..............................................................................................664Metalin D-Orbitalleri Üzerine Ligant Alan Etkisi ................................................................................................664Sekizyüzlü Komplekslerde Kristal Alan Yarılması ..............................................................................................664Yüksek ve Düşük Spinli Kompleksler ................................................................................................................665Dörtyüzlü kristal alan yarılması ..........................................................................................................................667Kristal Alan Yarılma Enerjisini Etkileyen Faktörler .............................................................................................669

xix

Jahn-Teller Teoremi ...........................................................................................................................................670Kristal Alan Kuramının Yetersizlikleri .................................................................................................................670Koordinasyon Bileşikleri.....................................................................................................................................671Atomun Özellikleri ..............................................................................................................................................676Koruma ..............................................................................................................................................................676Atomun Büyüklüğü.............................................................................................................................................677İyonlaşma enerjisi ..............................................................................................................................................678Sertlik ve yumuşaklık .........................................................................................................................................678Polarizasyon gücü ve polarlanabilirlik: Fajans kuralları .....................................................................................678

ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................680ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................681

ALAN EĞİTİMİ

1. BÖLÜM: BİLİMSEL YÖNTEM BİLİMSEL BİLGİ VE KİMYA EĞİTİMİBİLİM ............................................................................................................................................................................687

Bilim Nedir? .......................................................................................................................................................687Bilgi Türleri .........................................................................................................................................................687Bilimsel Bilgi.......................................................................................................................................................687Bilim Tarihi .........................................................................................................................................................688Bilim Okuryazarlığı.............................................................................................................................................689Bilimsel Yöntemler .............................................................................................................................................690Bilimsel Yöntem Basamakları ............................................................................................................................690Problemin Belirlenmesi ......................................................................................................................................690Kanun (Yasa) ....................................................................................................................................................691Teori (Kuram) .....................................................................................................................................................691

ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................693ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................694

2. BÖLÜM: BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLER (BSB)BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİ ................................................................................................................................697A) Temel Beceriler ......................................................................................................................................................697B) Nedensel Beceriler ................................................................................................................................................697C) Deneysel Beceriler.................................................................................................................................................697D) Temel Beceriler ......................................................................................................................................................697

Nedensel Süreçler .............................................................................................................................................698Deneysel Beceriler.............................................................................................................................................698

ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................701ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................702

3. BÖLÜM: KİMYA DERSİNİN AMAÇLARI VE KAZANIMLARI2017 YILINDA YAYIMLANAN KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI'NIN ÖĞRENME ÖĞRETME YAKLAŞIMI .....7052017 YILINDA YAYIMLANAN KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI'NIN ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI ..................................................................................................................................................................7062017 YILINDA YAYIMLANAN KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI'NDAKİ YETERLİLİK VE BECERİLER .........7072017 YILINDA YAYIMLANAN KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI'NDAKİ DEĞER EĞİTİMİ ..............................709KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ UYGULANMASI ...................................................................................... 711

xx

2017 YILINDA YAYIMLANAN KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ TEMEL FELSEFESİ VE GENEL AMAÇLARI .................................................................................................................................................................. 711KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ UYGULANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR .......................7122017 YILINDA YAYIMLANAN KİMYA ÖĞETİM PROGRAMINDA YER ALAN KAZANIM SAYISI VE SÜRE TABLOSU ....................................................................................................................................................................713KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ YAPISI .....................................................................................................714SINIF DÜZEYLERİNE GÖRE ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI .........................................................7149. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI ...........................................................................................7149.1. KİMYA BİLİMİ .......................................................................................................................................................714

9.1.1. Simyadan Kimyaya ..................................................................................................................................7149.1.2. Kimya Disiplinleri ve Kimyacıların Çalışma Alanları ................................................................................7149.1.3. Kimyanın Sembolik Dili ............................................................................................................................7159.1.4. Kimya Uygulamalarında İş Sağlığı ve Güvenliği ......................................................................................715

9.2. ATOM VE PERİYODİK SİSTEM ...........................................................................................................................7159.2.1. Atom Modelleri .........................................................................................................................................7159.2.2. Atomun Yapısı .........................................................................................................................................7159.2.3. Periyodik Sistem ......................................................................................................................................715

9.3. KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER .....................................................................................................7169.3.1. Kimyasal Tür ............................................................................................................................................7169.3.2. Kimyasal Türler Arası Etkileşimlerin Sınıflandırılması .............................................................................7169.3.3. Güçlü Etkileşimler ....................................................................................................................................7169.3.4. Zayıf Etkileşimler .....................................................................................................................................7169.3.5. Fiziksel ve Kimyasal Değişimler ..............................................................................................................716

9.4. MADDENİN HÂLLERİ ...........................................................................................................................................7179.4.1. Maddenin Fiziksel Hâlleri .........................................................................................................................7179.4.2. Katılar ......................................................................................................................................................7179.4.3. Sıvılar.......................................................................................................................................................7179.4.4. Gazlar ......................................................................................................................................................7179.4.5. Plazma .....................................................................................................................................................717

9.5. DOĞA VE KİMYA ..................................................................................................................................................7179.5.1. Su ve Hayat .............................................................................................................................................7179.5.2. Çevre Kimyası .........................................................................................................................................718

10. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI .........................................................................................71810.1. KİMYANIN TEMEL KANUNLARI VE KİMYASAL HESAPLAMALAR ...............................................................718

10.1.1. Kimyanın Temel Kanunları .....................................................................................................................71810.1.2. Mol Kavramı...........................................................................................................................................71810.1.3. Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler ......................................................................................................71810.1.4. Kimyasal Tepkimelerde Hesaplamalar...................................................................................................718

10.2. KARIŞIMLAR ......................................................................................................................................................71810.2.1. Homojen ve Heterojen Karışımlar..........................................................................................................71910.2.2. Ayırma ve Saflaştırma Teknikleri ...........................................................................................................719

10.3. ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR .......................................................................................................................71910.3.1. Asitler ve Bazlar .....................................................................................................................................71910.3.2. Asitlerin ve Bazların Tepkimeleri ............................................................................................................72010.3.3. Hayatımızda Asitler ve Bazlar................................................................................................................72010.3.4.Tuzlar ......................................................................................................................................................720

xxi

10.4. KİMYA HER YERDE ...........................................................................................................................................72010.4.1. Yaygın Günlük Hayat Kimyasalları ........................................................................................................72010.4.2. Gıdalar ...................................................................................................................................................721

11. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI .........................................................................................72111.1. MODERN ATOM TEORİSİ ..................................................................................................................................721

11.1.1. Atomun Kuantum Modeli ........................................................................................................................72111.1.2. Periyodik Sistem ve Elektron Dizilimleri .................................................................................................72111.1.3. Periyodik Özellikler ................................................................................................................................72111.1.4. Elementleri Tanıyalım .............................................................................................................................72111.1.5. Yükseltgenme Basamakları ...................................................................................................................722

11.2. GAZLAR ..............................................................................................................................................................72211.2.1. Gazların Özellikleri ve Gaz Yasaları ......................................................................................................72211.2.2. İdeal Gaz Yasası ....................................................................................................................................72211.2.3. Gazlarda Kinetik Teori ............................................................................................................................72211.2.4. Gaz Karışımları ......................................................................................................................................72211.2.5. Gerçek Gazlar ........................................................................................................................................722

11.3. SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK ..............................................................................................................72211.3.1. Çözücü Çözünen Etkileşimleri ...............................................................................................................72211.3.2. Derişim Birimleri .....................................................................................................................................72311.3.3. Koligatif Özellikler ..................................................................................................................................72311.3.4. Çözünürlük .............................................................................................................................................72311.3.5. Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler ...........................................................................................................723

11.4. KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ ...............................................................................................................72311.4.1. Tepkimelerde Isı Değişimi ......................................................................................................................72311.4.2. Oluşum Entalpisi ....................................................................................................................................72311.4.3. Bağ Enerjileri ..........................................................................................................................................72311.4.4. Tepkime Isılarının Toplanabilirliği ...........................................................................................................723

11.5. KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ ......................................................................................................................72411.5.1. Tepkime Hızları ......................................................................................................................................72411.5.2. Tepkime Hızını Etkileyen Faktörler ........................................................................................................724

11.6. KİMYASAL TEPKİMELERDE DENGE ...............................................................................................................72411.6.1. Kimyasal Denge .....................................................................................................................................72411.6.2. Dengeyi Etkileyen Faktörler ...................................................................................................................72411.6.3. Sulu Çözelti Dengeleri ...........................................................................................................................724

12. SINIF ÜNİTE, KONU, KAZANIM VE AÇIKLAMALARI .........................................................................................72512.1. KİMYA VE ELEKTRİK ........................................................................................................................................725

12.1.1. İndirgenme-Yükseltgenme Tepkimelerinde Elektrik Akımı.....................................................................72512.1.2. Elektrotlar ve Elektrokimyasal Hücreler .................................................................................................72512.1.3. Elektrot Potansiyelleri ............................................................................................................................72512.1.4. Kimyasallardan Elektrik Üretimi .............................................................................................................72512.1.5. Elektroliz ................................................................................................................................................72512.1.6. Korozyon................................................................................................................................................726

12.2. KARBON KİMYASINA GİRİŞ .............................................................................................................................72612.2.1. Anorganik ve Organik Bileşikler .............................................................................................................72612.2.2. Basit Formül ve Molekül Formülü ..........................................................................................................72612.2.3. Doğada Karbon......................................................................................................................................72612.2.4. Lewis Formülleri.....................................................................................................................................72612.2.5. Hibritleşme-Molekül Geometrileri...........................................................................................................726

xxii

12.3. ORGANİK BİLEŞİKLER .....................................................................................................................................72612.3.1. Hidrokarbonlar .......................................................................................................................................72612.3.2. Fonksiyonel Gruplar...............................................................................................................................72712.3.3. Alkoller ...................................................................................................................................................72712.3.4. Eterler ....................................................................................................................................................72712.3.5. Karbonil Bileşikleri .................................................................................................................................72712.3.6. Karboksilik Asitler ..................................................................................................................................72712.3.7. Esterler ..................................................................................................................................................727

12.4. ENERJİ KAYNAKLARI VE BİLİMSEL GELİŞMELER .......................................................................................72712.4.1. Fosil Yakıtlar ..........................................................................................................................................72812.4.2. Alternatif Enerji Kaynakları ....................................................................................................................72812.4.3. Sürdürülebilirlik ......................................................................................................................................72812.4.4. Nanoteknoloji .........................................................................................................................................728

2013 YILINDA YAYIMLANAN TEMEL DÜZEY KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI'NIN GENEL AMAÇLARI ....7282013 YILINDA YAYIMLANAN TEMEL DÜZEY KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI İLE KAZANILMASI ÖNGÖRÜLEN BECERİLER ........................................................................................................................................728

Bilimsel Okuryazarlık Temaları ..........................................................................................................................7292013 YILINDA YAYIMLANAN İLERİ DÜZEY KİMYA DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI İLE KAZANILMASI ÖNGÖRÜLEN BECERİLER ........................................................................................................................................730

Bilimsel Okuryazarlık Temaları ..........................................................................................................................730Bilimsel Süreç Becerileri ....................................................................................................................................731Yaşam Becerileri ................................................................................................................................................731Bilim, Teknoloji, Toplum, Çevre ve Ekonomi ......................................................................................................732

ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................734ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................736

4. BÖLÜM: ÖĞRENME KURAMLARININ KİMYA ÖĞRETİMİNDEKİ UYGULAMALARIKİMYA EĞİTİMİNDE MODELLER ...............................................................................................................................741Modellerin Sınıflandırılması ......................................................................................................................................741

A. Açık (Benzetme) Modeller .............................................................................................................................742B. Örtük (İçsel) Modeller ...................................................................................................................................742

1. YAPILANDIRMACI ÖĞRETİM .................................................................................................................................743Bilişsel Yapılandırmacılık ...................................................................................................................................744Sosyal Yapılandırmacılık ...................................................................................................................................7445E Öğrenme Modeli ...........................................................................................................................................744

2. İŞ BİRLİKLİ ÖĞRENME ..........................................................................................................................................746İş Birlikli Öğrenme Teknikleri..............................................................................................................................746

3. PROBLEME DAYALI ÖĞRENME ............................................................................................................................7464. PROJE TABANLI ÖĞRENME .................................................................................................................................746

Probleme Dayalı Öğrenme-Proje Tabanlı Öğrenme Yaklaşımlarının Benzerlik ve Farklılıkları .........................7475. SORGULAMAYA DAYALI ÖĞRENME ....................................................................................................................747

1) Yapılandırmacı sorgulama .............................................................................................................................7482) Rehberli sorgulama yaklaşımı .......................................................................................................................7483) Açık sorgulama yaklaşımı..............................................................................................................................748

6. ARAŞTIRMAYA (AÇIK-SORGULAYICI) DAYALI ÖĞRENME ................................................................................748

xxiii

Araştırmaya Dayalı Öğrenme Tipleri .................................................................................................................7487. KUANTUM ÖĞRENME ............................................................................................................................................7498. TAM ÖĞRENME .....................................................................................................................................................7499. AKTİF ÖĞRENME ...................................................................................................................................................74910. ÇOKLU ZEKÂ KURAMI .........................................................................................................................................74911. BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME .................................................................................................................................75112. SOYUT İŞLEM DÖNEMDE DÜŞÜNME .................................................................................................................752

Yaşam (Bağlam) Temelli Öğrenme Yaklaşım ....................................................................................................752A. KİMYA ÖĞRETİMİNDE EN ÇOK KULLANILAN YÖNTEMLER ............................................................................753B. KİMYA ÖĞRETİMİNDE SIKÇA KULLANILAN TEKNİKLER .................................................................................754

Üst Düzey Düşünme Becerileri ..........................................................................................................................755

5. BÖLÜM: KİMYA ÖĞRETİMİNDE LABORATUVAR YAKLAŞIMLARIA. LABORATUVAR YAKLAŞIMLARI ..........................................................................................................................759

i. Doğrulama Yaklaşımı ......................................................................................................................................759ii. Tümevarım Yaklaşımı ....................................................................................................................................759iii. Araştırmaya Dayalı Laboratuvar Yaklaşımı ...................................................................................................759iv. Teknik Beceriler Yaklaşımı ............................................................................................................................759

B. DENEY ÇEŞİTLERİ .................................................................................................................................................7601. Kapalı Uçlu Deney Tekniği ............................................................................................................................7602. Açık Uçlu Deney Teknikleri ...........................................................................................................................7613. Hipotez Test Etme Deneyi ............................................................................................................................762

6. BÖLÜM: KİMYA ÖĞRETİMİNDE LABORATUVAR GÜVENLİĞİLABORATUVAR GÜVENLİĞİNİN ÖNEMİ ..................................................................................................................767

Laboratuvar Güvenliğini Bozan Etmenler ..........................................................................................................767Fiziksel Ortam ....................................................................................................................................................767Kazaların Meydana Gelme Nedenleri ................................................................................................................767Laboratuvar Güvenliği İçin Neler Yapılmalıdır? .................................................................................................768Laboratuvardaki Güvenlik Sembolleri ................................................................................................................768Kimyasal Maddeler İle Çalışırken Dikkat Edilmesi Gerekenler ..........................................................................769Bazı Güvenlik ve Uyarı İşaretleri .......................................................................................................................771Kimyasalların Riskleri .......................................................................................................................................771Kimyasal Maddelerin Depolanması ...................................................................................................................772

7. BÖLÜM: KAVRAM ÖĞRETİMİ VE KAVRAM YANILGILARININ TESPİTİKAVRAMLARIN ÖZELLİKLERİ ..................................................................................................................................777

Algılanan Kavramlar ..........................................................................................................................................777Betimlemeli Kavramlar .......................................................................................................................................777Kuramsal Kavramlar ..........................................................................................................................................777Kavram Öğretimi ve Kavram Yanılgıları .............................................................................................................778Kavram Öğretimi ................................................................................................................................................778Kavram Yanılgılarının Tespitinde Kullanılan Yöntemler .....................................................................................780Kavram Yanılgılarının Giderilmesinde Kullanılan Yöntemler .............................................................................780

xxiv

Kavram Ağları ....................................................................................................................................................781Kavram Haritaları ...............................................................................................................................................781Kavram HaritalarI NasIl Değerlendirilir? ............................................................................................................783Kavram Karikatürleri .........................................................................................................................................785Kavramsal Değişim Metinleri ............................................................................................................................785Zihin Haritaları ...................................................................................................................................................787Vee Diyagramı ...................................................................................................................................................787Tahmin Et – Gözle – Açıkla Yöntemi .................................................................................................................788

ÇÖZÜMLÜ TEST .........................................................................................................................................................790ÇÖZÜMLER .................................................................................................................................................................793

8. BÖLÜM: ÖLÇME TÜRLERİ; KİMYA ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN ÖLÇME YÖNTEMLERİ VE BLOOM TAKSONOMİSİA. ÖLÇME ....................................................................................................................................................................797B. ÖLÇME TÜRLERİ ...................................................................................................................................................797C. BLOOM'UN TAKSONOMİSİNE UYGUN ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ............................................................797

Bilişsel Alana Göre Ölçme .................................................................................................................................797Bilgi Düzeyindeki Davranışların Ölçülmesi ........................................................................................................797Kavrama Düzeyindeki Davranışların Ölçülmesi.................................................................................................797Uygulama Düzeyindeki Davranışların Ölçülmesi ...............................................................................................798Analiz Düzeyindeki Davranışların Ölçülmesi .....................................................................................................798Sentez Düzeyindeki Davranışların Ölçülmesi ....................................................................................................798Değerlendirme Düzeyindeki Davranışların Ölçülmesi .......................................................................................799

DUYUŞSAL ALANA GÖRE ÖLÇME ...........................................................................................................................799PSİKOMOTOR (DEVİNİMSEL) ALANA GÖRE ÖLÇME ............................................................................................799GELENEKSEL VE ALTERNATİF DEĞERLENDİRME TÜRLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI....................................800DEĞERLENDİRME NEDİR? ........................................................................................................................................800ALTERNATİF ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMLARI ...............................................................................800

Ürün/Gelişim Dosyası (Portfolyo) Değerlendirme ..............................................................................................801Peformansa Dayalı Durum Belirleme ................................................................................................................801Öz Değerlendirme..............................................................................................................................................801Akran Değerlendirme .........................................................................................................................................802Grup Değerlendirme ..........................................................................................................................................802Tanılayıcı Dallanmış Ağaç ..................................................................................................................................803Yapılandırılmış Grid ...........................................................................................................................................804Kelime İlişkilendirme Testleri (KİT).....................................................................................................................804Ölçme Araçlarında Kullanılacak Puanlama Anahtarları .....................................................................................805Dereceleme Puanlama Anahtarı (Rubrik) ..........................................................................................................805Kontrol Listeleri .................................................................................................................................................806Dereceleme Ölçekleri .......................................................................................................................................807

KAYNAKÇA .................................................................................................................................................................809

ALAN EĞİTİMİ

1. BÖLÜMBİLİMSEL YÖNTEM,BİLİMSEL BİLGİ VE

KİMYA EĞİTİMİ

687

BİLİM

Bilim Nedir?

Bilim için birçok tanım yapmak mümkündür. Bilim, ev-rende gerçekleşen olayları deneysel yöntemlere ve ger-çekliğe dayanarak inceleme, bu olaylarla ilgili yöntemli, dizgesel bilgi edinme ve yasalar çıkarma çalışmaları, be-lirli bir ereğe yönelik bilgi edinme ve yöntemli araştırma yapma süreci olarak tanımlanabilir.

Çağdaş bilimin dört önemli özelliği vardır. Bunlar: çeşitli-lik, süreklilik, yenilik ve ayıklanmadır.

Çeşitlilik

Bilim herkese açık olup herhangi bir kişiden ya da ku-rumdan izin almaya gerek yoktur. Yani, bilimsel çalışma hiç kimsenin tekelinde değildir. İsteyen herkes (kişi ya da kurum) bilimsel çalışma yapabilir. Bilimsel çalışma için dil, din, ırk, ülke sınırlaması da yoktur.

Süreklilik

Bilimsel bilgi üretme sürecinde devamlılık vardır, hiçbir zaman durmaz. Dinler, krallar, imparatorlar bilimsel ça-lışmaları yasaklamış olsalar bile, bilgi üretimi hiç durma-mıştır; bundan sonra da durmayacaktır.

Yenilik

Bilimsel çalışmalara her gün yenileri eklenmekte, yeni bilim dalları ortaya çıkmakta, yeni bilimsel yöntemler ge-liştirilmektedir.

Ayıklanma

Bilimsel bilginin geçerliği ve kesinliği her an, isteyen her-kes tarafından denetlenebilir. Zaman içerisinde yanlış olduğu anlaşılan bilgiler kendiliğinden ayıklanır; yanlış bilgilerin yerine yenisi konulur.

Bilgi Türleri

Bilgi türleri, algılanan ve açıklanan bilginin sistematik bi-çimde sunulması ve daha kolay anlaşılması amacıyla bil-ginin belli gruplar altında toplanmasıyla ortaya çıkmıştır. Bilgi türleri 7 farklı şekilde sınıflandırılabilir:

• Felsefi bilgi

• Metafizik bilgi

• Dinî bilgi

• Teknik bilgi

• Bilimsel bilgi

• Sanat bilgisi

• Gündelik bilgi

Felsefi bilgi: Doğrulanması ya da yanlışlanması gere-ken bilgi türlerinden değildir. Bu özelliğinden dolayı felse-fi bilgi daha özgürce üretilir ve tartışmaların kapsamı da çok geniştir. Buna rağmen felsefi bilgi mantıksaldır. Ken-dine ait yöntemlerle sorgulamalar yaparak bilgiye ulaşılır.

Metafizik bilgi: Genelde görünenin dışında kalan bilgi-lere bir biçimde ulaşılmasıyla elde edilen bilgilerdir. Ço-ğunlukla metafizik bilgilere nasıl ulaşıldığı açıklanama-maktadır. İçe doğma, sezgiler ve rüyalar aracılığıyla elde edilen bilgiler metafizik bilgiler olarak açıklanabilir.

Dinî bilgi: İnsan inancını ve dinleri esas alan bilgidir. Dinî bilgiler toplum ve insan tarafından kutsal kabul edilen bil-gilerdir.

Teknik bilgi: Amaç-araç bağlantısının kurulmasının ge-rekli olduğu bilgilerdir. Doğada var olan nesneleri insan yaşamında kullanım değeri olan araç ve gereçlere dö-nüştürme faaliyetidir. Teknik bilgiler, bireylerin bilimsel gelişmelerden yararlanmaları ve toplumsal hayatı geliş-tirmeleri için kullanılmaktadır.

Bilimsel bilgi: Nesnel bilgi olup olguya ait bilginin keş-fedilen yönüne ilişkin açıklamaları içeren bilgidir. İnsan aklının belli bir konuya yönelerek elde ettiği yöntemli, sistemli, düzenli, tutarlı, geçerli ve kanıtlanabilir objektif bilgidir.

Sanat bilgisi: Bireyin yaratıcılığını ortaya koyduğu faali-yeti sonucu ortaya çıkan öznel bilgilerden oluşur. Sanat bilgisi aracılığıyla toplumsal yaşama ait özellikler estetik değerlerle birlikte yansıtılmaktadır.

Gündelik bilgi: Günlük yaşamı kolaylaştırmak amacıyla oluşmuş olan bilgidir. Bu bilgi bireylerin kendi çevresiyle girdiği etkileşim sonucunda öznel deneyimlerine dayalı olarak deneme yanılma yoluyla elde ettiği bilgi türüdür.

Bilimsel Bilgi

Bilimsel bilginin ne olduğunu epistemoloji olarak adlan-dırılan bilgi felsefesi açıklamaya çalışır. Bilimsel bilgi, evreni, toplumu ve insanı araştırma konusu yapan, bu araştırma konuları üzerinde gözleme, deneye ve akla dayanarak yöntemli bir şekilde elde edilen düzenli bilgi-dir. Anlama ve açıklama amacını taşır. Tutarlı, düzenli ve sistemli olma özelliğine sahiptir. Bilimsel bilgiye ulaşmak için bilimsel yöntemler kullanılır.

688

Bilimsel Bilginin Özellikleri

• Evrenseldir.

• Nesneldir.

• Kesindir, doğrulanabilme özelliği vardır.

• Akıl ve mantık ilkelerini kullanır.

• Uygulanabilir.

• Değişebilme ve kendini yenileme özelliğine sahiptir.

• Olgusaldır.

• Tekrarlanma özelliğine sahiptir.

Alanyazında bilimin ve bilimsel bilginin doğası üzerinde uzun yıllardır çalışan, bu konuda çeşitli ölçekler gelişti-ren bazı araştırmacılar bilimsel bilginin özelliklerini şöyle açıklamışlardır:

1. Bilimsel Bilginin Değişebilir Doğası: Bilimsel bilgi yeni gözlemler ve var olan gözlemlerin yeniden yorumlan-ması ile değişebilir. Bilimsel bilgi güvenilir ve uzun süreli olmasına rağmen tam doğru ya da kesin değildir. Bu bilgi-nin içerdiği gerçekler, teoriler ve kanunlar yeni kanıtlar ve yeni teknolojik avantajlarla yeniden yorumlanıp değişebilir.

2. Bilimsel Bilginin Doğası Deneye Dayalıdır: Bilim ve bilimsel bilgi doğanın gözlenmesine dayalıdır. Yapılan gözlemlerin yorumları ile geçerli bilimsel iddialar kurulur. Fakat bilim insanları birçok doğal olguda doğrudan göz-lem yoluyla başarılı olamazlar. Bilim deneyseldir. Göz-lemlerin doğası her zaman teorik çalışmaların içinden yorumlanarak algısal araçlarımız yoluyla süzgeçten ge-çirilir ve bunlar deneysel çalışmalarla uygun koşullarda açıklanmaya çalışılır.

3. Subjektiflik: Bilim insanları aynı verilerle, aynı yön-temlerle çalışmalarına rağmen farklı sonuçlar elde edebilirler. Bilim insanlarının subjektifliği yani kişilerin değerleri, bakış açısı, inançları ve önceki tecrübeleri ça-lışmalarını nasıl ve ne şekilde idare edeceğini belirler.

4. Bilimsel Bilginin Yaratıcı Doğası: Bilimsel bilgi; insanın hayali ve doğadaki olayların mantıklı nedenlerinin araştırıl-masıyla yaratılır. Bilimin içerdiği açıklamalar icatlar ve teorik konular bilim insanlarının kişisel yaratıcılığı sonucu yapılır.

5. Bilimsel Bilginin Sosyal ve Kültürel Yapısı: Bilim, uy-gulandığı toplum ve kültür tarafından etkilenen bir insan aktivitesidir. Kültürel değerler ve beklentiler, bilimin nasıl ve ne şekilde yapılırsa yapılsın kabul edileceğine karar verirler. Bilim politik, sosyal, sosyoekonomik, din faktör-lerini içerir ama bu faktörler onun ilerlemesini sınırlamaz. Aynı zamanda kültür ve sosyal yapı da bilimsel bilgiden etkilenir.

6. Gözlemler, Çıkarımlar ve Bilimde Teorik Başlıklar: Bilim gözlemlere ve sonuç çıkarımlarına bağlıdır. Göz-lemler, insan duyguları ya da çeşitli araçların yardımıyla elde edilir. Elde edilen sonuçlar bu gözlemlerin yorum-larıdır. Bugünkü bilimin ve bilim insanının bakış açısına gözlem ve sonuç çıkarımları rehberlik eder.

7. Bilimsel Teoriler ve Kanunlar: Teoriler ve kanunlar bilimsel bilgiden farklıdır. Kanunlar, doğadaki olgunun al-gılanan ya da gözlenen ilişkinin tanımlanmasıdır. Teori, doğal olgular arasındaki ilişkinin mekaniksel açıklama-larından sonuç çıkarımlarıdır. Bilimsel teoriler, tutarlı iç sistemlerin doğrulanarak açıklanmasıyla kurulur.

8. Bilimsel Bilgi Teori Kökenlidir: Gözlem ve araştır-ma, bilim insanlarına problem ve soruların çözümünde, teorik bakış açısının oluşması için rehberlik eder. Bilim insanlarının önceki bilgileri, eğitimi, tecrübeleri, beklen-tileri, inançları, disiplinler arası sorumlulukları, teoriye dayalı çalışmaları, onların problem ve araştırma yakla-şımını, gözlemleri yorumlamalarını etkilemektedir. Bilim insanının bilimsel bilginin üretiminde etkilendiği olaylar, teorilerin ortaya konulması için önemlidir.

ÖABT Çıkmış Soru

Aşağıdakilerden hangisi bilimsel bilginin özellikle-rinden değildir?

A) İnsan merkezli olması

B) Değişmez olması

C) Ölçülebilir olması

D) Yanlışlanabilir olması

E) Denenebilir ve gözlenebilir olması

Çözüm

Bilimsel bilgi kesin değildir, zamanla değişebilir. Örneğin atom modelleri zamanla değişmiş ve her yeni model bir öncekini tamamen değiştirmiştir.

Cevap B

Bilim Tarihi

İnsanoğlu yeryüzünde görülmeye başladığı ilk andan itibaren gerek kendi vücudunu gerekse çevresinde olup biten tüm doğa olaylarını anlamaya çalışmış, sonu olma-yan bir merak ve öğrenme çabası içerisinde olmuştur. O zamanlardan günümüze insanlık tarihinin birikimlerinin anlamlı bir şekilde algılanabilmesi bilim tarihini bilmek ve irdelemekten geçer. Amacı, nesnel ve öznel bilginin or-taya çıkma, yayılma ve kullanılma koşullarını incelemek

689

olan bilim tarihi, bilimin insanlık tarihi boyunca bir geliş-me gösterdiğini, hangi değişim ve dönüşümler içerisinde olduğunu konu edinmektedir.

Bilim tarihinin aşamaları

Bilim tarihine geniş bir perspektiften bakıldığında, bilim-sel değeri olan her bilginin uzun ve çetin gelişim aşama-ları geçirdiği görülür. Bu aşamaları temelde dört dönem-de ele almak mümkündür:

1. İlk medeniyetlerden eski Mısır ve Mezopotamya’da görülen ampirik bilgi dönemi,

2. İlk medeniyetlerde mevcut ampirik bilgileri zihinsel yolla tanımanın gerçekleştiği Antik Yunan (Grek) dönemi,

3. Orta Çağ Türk İslam dünyasında bilim dönemi,

4. Avrupa’da Rönesans başlangıcından itibaren ortaya konan modern bilim dönemi.

Hristiyan Dünyasında

Bilim

İslam Dünyasında

Bilim

Orta Çağ'da Bilim

Bilim Tarihi

İlk Çağ'da Bilim

Rönesanstan Günümüze

Bilim

Rönesans

16. - 17. yüzyıl

18. yüzyıl

19. yüzyıl

20. yüzyıl

Mezopotamya

Mısır

Hindistan

Çin

Roma

Antik Yunan

Bilim Okuryazarlığı

Dünyamız hızlı değişen bir küreselleşme sürecine gir-miştir. Bu gelişme temel olarak bilginin üretimi, kullanımı, saklanması ve yeniden üretilmesine ilişkin bilinen tüm kavramların değişmesini beraberinde getirmiştir. Tekno-loji ve uluslararası donanım kazanan ürünler bir yandan aynılaşma süreçlerini getirirken sürekli yenilenen model-

ler ile yaşamın tümüne yayılan bir tüketim kısır döngüsü yaratılmıştır. Ne var ki bilgi birikimi ve toplumların daha demokratik açılımları bulması, insanın kendisi, toplumu ve yaşadığı çevre ile ilgili konularda daha duyarlı olma-sını sağlamıştır. Alanyazında bilim okuryazarlığı kavra-mına yönelik birçok tanım yer almaktadır. Sözcük anlamı okuyabilmek, yazabilmek, insanlık bilgisinin sistematiğini anlayabilmek olarak belirtilmiş ve bilimsel yöntemlerle elde edilen bilginin gerektiği şekilde kullanılmasıdır şek-linde tanımlanmıştır.

Bilim okuryazarlığının boyutları

9 Kültürel bilim okuryazarlığı: Diğer formlara göre fen okuryazarlığı formlarının en basitidir. Kültürel bi-lim okuryazarlığı, Shamos’un görüşüne göre mantıklı okumaya inanan, eğitimli gençlerin çoğu tarafından tu-tulan bilim okuryazarlığı seviyesini temsil etmektedir.

9 Fonksiyonel bilim okuryazarlığı: Sadece bireyin sözlük anlamı olarak bilimdeki kavramları yerinde kullanması değil, bireyin konuşabilmesi, okuyabilme-si ve anlamlı fakat teknik dışı metinler yazabilmesidir. Diğer formdan farkı; ilkinin pasif, bu formun ise aktif olmasıdır.

9 Gerçek bilim okuryazarlığı: Birey, bilimin önemli teorilerini fonksiyon olarak bilir. Bunların nasıl orta-ya çıktıklarını ve niçin kabul edildiğini anlar. Bu birey, bilimsel araştırmanın birey elemanlarını, doğru soru-ların önemini, analitik sebeplerin önemini, mantıklı düşünce yöntemlerini bilir.

Ulusal Fen Eğitimi Standartları'na (NRC, National Rese-arch Council, 1996; National Science Education Stan-dards) göre bilim okuryazarı bireyler aşağıdaki özellik-lere sahiptir:

• Problem çözme becerisine sahip,

• Eleştirel düşünme becerisi gelişmiş,

• Bilimsel süreç becerilerini kullanabilen,

• Karar verme becerisi gelişmiş,

• Kavramları bilen ve kavrayan, bilimde genel olarak kabul edilen teorileri kullanma kabiliyetine sahip ola-bilen,

• FTTÇ ilişkisini algılayabilme becerisi gelişmiş birey-lerdir.

Bilim insanının özellikleri

• Bilim insanı şüpheci, meraklı, maceraperesttir.

• Bağımsız düşünebilme yeteneğine sahiptir.