sosyal psİkolojİ unite16

8/3/2019 SOSYAL PSKOLOJ unite16

1/16

Cinsiyet olgusu, ocuklar iin yaflamlarnn birka ylnda yaknlk ve sevginin

dzeyinin; sonraki yllarda baflkalaryla kuracaklar iliflkilerin temeli olacaktr.

Yaflamda bir tek mutluluk vardr. Sevmek ve Sevilmek (George Sand, Fransz

Romonc).

AmalarmzBu niteyi tamamladktan sonra;

Cinsiyet kategorisinin anlamn tanmlayabilecek,

Cinsiyet ve kltrel kalplar arasndaki iliflkiyi aklayabilecek,

Cinsel kimlii her ynyle tanmlayabilecek,

Eril ve diflil karakteristiklerini benlik kavramyla iliflkilendirebilecek,

Cinsiyetle ilgili teorik yaklaflmlar, toplumsal ve kltrel yansmalarn

aklayabilecek,

Toplumsal cinsiyetin farkllklarn bilerek; sosyal davranfllar yeniden

gzden geirebileceksiniz.

255

Cinsiyet 16


2/16

256 Sosyal Psikoloj i

Anahtar Kavramlar

Sex

Cinsiyet

Androgyny

Erillik

Face-ism

Cinsel Rol

Cinsel Kimlik

Diflilik

Toplumsal Cinsiyet

Srcnn Cinayeti

Trafik flklarnda spor bir arabann srcsne tesadfen flyle bir baktnz. Fark

ettiiniz gri sweet shirt ve dz bir eneyle grdnz kiflinin erkek olduunu d-flnrsnz. Ama kiflinin yzndeki bir fley, kifliye tekrar bakmanza neden olur.

Hzl bir flekilde kiflinin fiziini incelersiniz. Przsz yanaklar, sakallar olma-

dna dair ipucu vermektedir. Omuzlar bir kadn iin biraz genifltir; ama belki

de o bir yzcdr. Arabann kapsna uzanmfl kolu gsn saklamakta ama

zarif ve hofl parmaklar belli olmaktadr. Ne yzkleri ne de kpeleri grnmemek-

tedir. Sonra flk yanar ve src cinsiyeti hakknda sizi merak iinde brakarak,

hareket eder.

Acaba Kz m? Olan m?

nl bir psikolog kk ocuklarn davranfllar hakknda bir arafltrmaya bafllar.

ocuun cinsiyeti hakkndaki bilgi, ocuun davranfllarn inceleyen gzlemcile-

rin alflmasnda etkili olabileceinden, arafltrmaclar, ailelerden ocuklarn cin-

siyetini gizleyecek tarzda gmlek ve T-shirt giydirilerek alflmaya getirmeleri ister.

Arafltrmaclar flaflrtan; ocuklarn yeni yrmeye bafllyor olmalarna ramen,

cinsiyetlerini saklama abalarnda baflarl olmamalardr. Btn ocuklar pan-

tolon ve gmlek, t-shirt giymelerine ramen, kz ocuklarnn bir ksm krma ya-

kal ve fiyonklu gmlekler giymifllerdir.

indekiler

CNSYET KATEGORLER

CNSYET VE BENLK

CNSYET ZERNE KURAMSAL PERSPEKTFLER

TOPLUMSAL CNSYET FARKLILIKLARI TOPLUMSAL CNSYET VE SOSYAL DAVRANIfi


3/16

GRfileriki sayfalarda cinsiyetin nemini aklamaya alflacaz. nce eril ve diflil ste-

reo tipleri ve cinsiyet kategorileri zerinde duracaz. Daha sonra cinsiyetin kifli-nin benlik kavramn nasl etkilediini greceiz. Devamnda cinsiyet ile ilgili ku-ramlar gzden geireceiz. Toplumsal cinsiyet farkllklarna girerek kadn ve er-kein sosyal davranfllar arasndaki farkn zerinde detayl duracaz. Kadn ve er-kein deiflen rollerini de tartflacaz. Terminolojide, kimi psikologlar sex ve cin-siyet terimini farkllafltrrlar. Gnmzde arafltrmaclar arasnda bu konuda grflbirlii yoktur. Genelde sex ve cinsiyet birbirinin yerine de kullanlmaktadr.

CNSYET KATEGORLERrnek olaydaki rneklerden de grlebilecei gibi, cinsiyet sosyal yaflamdaki te-mel kategorilerden biridir. Yeni insanlarla tanfltmzda, kanlmaz olarak on-larn kadn veya erkek olduklarn tanmlamaya alflrz. Bu sre zerinde ok

dflnmeksizin otomatik olarak gerekleflir. ou zaman sa ya da gs ve gi-yim tarz gibi fiziksel zellikler cinsiyet hakknda kolaylkla elde edilen iflaretler-dir. nsanlar genellikle kiflisel tantmlarnn belirgin bir paras olarak cinsiyetle-rini sergilerler.

Genellikle ebeveynler, ocuklarn cinsiyetini kolayca belirten kyafetler giydi-rirler. Dfl mahallelerdeki alflverifl merkezlerinde yrtlen gzlemci bir arafltrmada kk ocuklarn %90nn cinsiyetlerine uygun renk ve biimlerde giydirildik-leri grlmfltr. rnein, kz ocuklarn %75i pembe giyip pembe fleyler taflsa-lar da erkek ocuklardan- hibiri bunu yapmamaktadr. Aksine erkek ocuklarn%79u mavi giyip mavi fleyler taflrlar. Kiflinin cinsiyetini tanmlayamadmz du-rumlar ok nadirdir. nsanlar snflandrma ifllemine nem vermekte ve bizi kiflinin

difli ya da erkek olduunu renmeye alflmaya gtrmektedir.Dnyay difli ya da erkek kategorilerine ayrma eilimi kiflilerle snrl deildir.

Birok nesne ve faaliyet diflil ve erkeksi olarak tanmlanabilir. ocuklar erken yafl-larda bebekler ve mutfak takmlarnn kz ocuklar iin, oyuncak arabalarnn vesilahlarn erkek ocuklar iin olduunu renirler. Drt yafl ve grubu ocuklarnou doktor, polis, memur, inflaat iflisi ifllerinin erkek ifli; sekreter, retmen,hemflire ve ktphaneciliin kadn ifli olduuna inanmaktadr. Cinsiyet snflandr-ma sreci yetiflkinlik dneminde de devam etmektedir. Evli iftler bazen imleribimek, p dflar karmak ve barbek yapmak gibi iflleri erkek ifli, evi temiz-leme ve ocuk bakm gibi iflleri kadn ifliolarak ayrmaktadrlar. Psikolog, gaze-teci ve komedyen gibi nadir mesleklerde cinsiyet ayrm gzkmese de birokmeslek cinsiyet ayrml olarak alglanmaktadr. Resepsiyonist, beyin cerrah, oto ta-mircisi, hemflire, borsa alflan gibi mesleklerin ou insanlar tarafndan hangi cin-siyete ait olduu konusunda rahatlkla sylenebilmektedir. Kadn ve erkek arasn-daki fark sosyal yaflamda evrensel dzenleyici ve temeldir. Kz ve erkek ocuklar-dan farkl beceriler renmeleri ve farkl kiflilikler gelifltirmeleri beklenir. Yetiflkinolarak kadn ve erkekler, belirgin biimde kar ya da koca, anne ya da baba gibifarkl cinsiyet ayrml rolleri zerlerine alrlar. Kltrler eril ya da diflil tanmlanma-snda ve cinsiyet farkllklar ya da benzerlikleri zerinde ne derece durduklar ko-nusunda tamamen deifliklik gsterirler ama sosyal yaflamda cinsiyetin kullanmtemeldir (Sears, Taylor, Peplau, 2000).

Kiflinin cinsiyeti bizim alglamamz ve kifliyi ve davranfllarn deerlendirmemizi nasl

etkiler?

257nite 16 - Cinsiyet

Kiflileri ya da nesneleri difliya da erkek olarak ayrmasreci cinsiyetsnflandrma olarak

adlandrlr.

SIRA S ZDE


4/16

Gzlemcinin Gznde CinsiyetKadn ve erkein nasl farkl olduklarn dflnrsnz? Bir cinsin dierinden da-

ha saldrgan ya da terbiyeli olmaya eilimli olduuna inanr msnz? Cinsiyetler be-lirgin biimlerde cesur, dzgn, mantkl, kibar, ok titiz, baskc ya da saf olmakgibi niteliklerle nasl karfllafltrlr?

Cinsiyetin Medya HayalleriTelevizyon filmleri, popler mzik ve popler kltr, medyann dier ounluu,erkeklik ve diflilik hakknda birok mesajlar iletirler. rnein televizyonda, ailesi-nin kyafetleri zerindeki lekelerin nne gemeyi umutsuzca deneyen endifleli evkadnlar grebiliriz. Gen bayanlar zayflamay kafasna takmfl durumda grlrya da doru pantolonu giyerek ya da doru parfm ve kozmetik rnlerini kul-lanarak erkeklerin dikkatini ekmek iin yarflrlar. Erkek uzmanlarn sesleri ciddibir flekilde kameradan uzakta haber vermektedir. Ekranlarda etkileyici grevlerde-

ki erkekler elektrikli trafl makineleri tantabilmektedirler. Hafta sonu spor aktivite-leri boyunca, alkoll iecek reklamlar ak havada yaplan tehlikeli etkinliklerle il-gilenen erkekleri gstermektedir. Erkek karakterlerin %77si yetkili kifli olarak gs-terilir ve kadn karakterlerin %65i rnn kullancs olarak gsterilmektedir.

Son yllarda medya imajn deifltirmek iin abalar vardr. rnein televizyon-da kadnlar ifl dnyasnda, erkekleri mutfakta grmeye baflladk. Ancak yine deerkek medyada baskn roldedir.

Cinsiyetin bu medya portreleri insanlarn gnlk yaflamlarn etkiler mi? eflitliarafltrmalar daha ok televizyon seyreden ocuklarn; erkekler, kadnlar ve hercinsiyete uyan meslek tipleri hakknda daha basmakalp bakfl alarna sahip ol-maya eilimli olduklarn bulmufltur. ocuklarn televizyon izleme miktar onlarn

ufak tefek ev ifllerinin cinsiyet ayrm hakkndaki davranfllar ile balantldr. Ay-rca, daha ok televizyon izleyen ocuklar sadece kzlarn bulaflk ykamas ve ye-mee yardm etmesi gereine ve sadece erkeklerin imleri biesi ve p dflar -karmas gereine daha gl bir flekilde inanmaktadrlar.

Deneysel alflmalar medyann muhtemel etkisi hakknda daha gl kant sa-larlar. Deneyler televizyonun seyircilerinin cinsiyet hakkndaki inanlarn, rol vekavramlarn etkileyebildiini kantlar. Bir deneyde Kanada toplumunu televizyo-nun mevcut olmasndan nce ve sonra incelemifltir. Televizyonun bafllangcndansonra, ocuklarn inanlar daha ok cinsiyet ayrml olmufltur ve televizyonun art-t dier toplumlardaki ocuklar ile benzer bir hale gelmifltir (Sears, Taylor, Pep-lau, 2000).

Face-ismCinsiyet stereotiplerinin medyada kullanm sklkla aka grlebilirken gizli kulla-nmlar da bulunmaktadr. Dane Archer ve arkadafllar (1983) (Aktaran: Franzoi,2000) ABDde gazete ve dergilerde binlerce fotorafn varln ortaya koymufllardr.

Bu arafltrma sonucunda elde edilen bulgular, erkeklerin yzlerinin, kadnlarn-sa daha ok vcutlarnn resmedildiini sergilemektedir. Erkek resimlerin 2/3,kadn resimlerinin ise yardan aznn yzleri fotoraflarda kullanlmaktadr.

Archer ve arkadafllar, ayn arafltrmay, Hong-Kongdan Kenyaya kadar uzananbir derinlikte 11 farkl lkede gereklefltirmifller ve tm bu alflmalarnn sonucun-da face-ism terimini gelifltirmifllerdir.

Glamour, Ebony ve Esquire gibi dergilerin rnek alnd bir arafltrmada da ka-

dn vcudunun resmedilen blgelerinin sklkla karn blgesi, bacaklar gibi erotik


Kadn ve erkeklerin kifliselzellikleri hakkndaki

inanlar cinsiyetflablonlardr.

Face-ism, medyada kadnvcudu ve erkek yznnkullanmdr.


5/16

unsurlar ieren uzuvlar olduu gzlemlenmifltir (Plovs ve Neptune, 1997; Akta-ran: Franzoi, 2000). Bira reklamlarnda dahi, kamera ekimleri, sklkla kadn v-cudu zelinde gereklefltirilmektedir. Yine talk showlar zerinde yaplan bir alfl-mada da yakn plana alnan karelerin kadn vcudunun eflitli erojen blgeleri ol-duunu ortaya koymufltur. Face-ism sadece medya ile snrl kalmamfltr. Cinsiyetalannda Archer ve arkadafllarnn niversite rencileri zerinde yaptklar arafltr-mada: gerek bir insan karakterini resmetmeleri istenmifl ve izilen resimler yineface-isme iflaret etmifllerdir. Bu da bu kavramn aslnda kltrel bir vurgu olduu-nu kantlamaktadr. Archer, yz ekiminin yakn ekimde gereklefltii fotoraflar-da yer alan bireylerin daha zeki olarak nitelendirildii dorultusunda bulgular el-de etmifltir. Bu bulgular bize fotoraflarda yer alan vurgularn ne kadar nemli ol-duunu kantlamaktadr. Sonu olarak bu fotoraflarda kullanlan erkek portrele-ri ve kadn vcutlar belli stereotiplere iflaret etmektedir. Erkek entelektel, kadnise, seks objesidir.

Kltrel ve Kiflisel KliflelerKltrel ve kiflisel klifleler arasnda yararl bir ayrm yaplabilir. Cinsiyetler hakkn-daki inanlar olan kltrel klifleler medyann byk ounluu, dini retiler, sa-nat ve edebiyat tarafndan nakledilirler. Kiflisel olarak kltrel kliflelere aflinayzdr;ama bunlarla ayn fikirde olabilir ya da olmayabiliriz.

Kliflelerin anlam her bir cinsiyeti nitelendiren yaygn kiflilik zelliklerine grebetimlenmektedir. oumuz erkekleri ve kadnlar farkl klan evrensel zelliklerhakknda inanlara sahibizdir.

Bir arafltrma liderlik, tarafszlk ve bamszlk gibi yeteneklerle bal olan zel-liklerde genellikle erkeklerin kadnlardan daha yksek oranda deerlendirildiinibulmaktadr. Tam tersine, baflkalarnn dflncelerinin farkndal ve hassasiyetigibi itenlik ve etkileyicilik ile iliflkili olan zelliklerde kadnlar erkeklerden dahayksek oranda deerlendirilmektedir. Gemifl 20 yl boyunca Birleflik Devletlerdekadnn rolnde, evin dflnda alflan kadn orannn nemli artfln ieren birokdeifliklikler vardr. Yine de bu deiflikliklere ramen, zaman iinde erkek ve ka-dnlarn kiflisel zellikleri hakkndaki klifleler fark edilir flekilde ayn kalmfltr.

Gemifl 20 yl iinde lkemizde; sizce erkek ve kadnlarn kiflisel zellikleri ve rolleri ileilgili deiflen bir fleyler oldu mu? Olduysa; bu olgu, geliflme ya da gerileme ynnde midir?Tartflnz.

Kltrleraras arafltrmalar cinsiyet kliflelerinin ou lkede olduka benzer ol-

duklarn bulmufltur. John Williams ve Deborah Best; Nijerya, spanya, Yeni Zelan-da, Hindistan, Japonya, Kanada ve Brezilyayda ieren 25 lkede niversite ren-cileri arasnda cinsiyet kliflelerini incelemifllerdir. Cevap veren kifliler her bir lke-de gz pek, bamsz, baskc ve gl olmay eril nitelikleriolarak, duygusal,aysal ve bofl inanl olmay diflil nitelikleri olarak tanmlamaktadr (Sears, Tay-lor, Peplau, 2000).

Ayn zamanda cinsiyet kliflelerinde, farkl rksal ve etnik gemiflten olan insan-lar hakknda da eflitlilik vardr.

Cinsiyetin Alt KategorileriCinsiyetler hakknda ayrt edici zelliklerine gre dflnmeye ek olarak insanlarn

cinsiyet hakknda dflndkleri ikinci bir yol vardr. Ska erkekler ve kadnlarn


Kiflisel klifleler kadnlarve erkekler gibi insan gru-plarnn zelliklerihakkndaki bize ait olaninanlarmzdr.

SIRA S ZDE


6/16

farkl alt kategorilerinin fleklini kurarz. Kadnlar hakknda genel dflnmek yerine,kadnlarn anneler, ifl kadnlar, gzellik kralieleri, feministler, olans kzlar ya daevlenmemifl yafll kzlar gibi daha zel kategorilerini dflnebiliriz. Benzer olarakerkekler hakknda tek ve benzer izlenime sahip olmak yerine, erkekler hakknda-ki inanlarmz babalar, ifl adamlar, inflaat iflileri, hanm evlatlar, aflr milliyeti-ler gibi kategorilere ayrabiliriz. Baflka bir deyiflle ayrt edici niteliklerin zel kme-lerini bir btn halinde toplayan erkek ve kadn kategorileri hakknda flemalaroluflturabiliriz. Bu nedenle bir kifli annelerin besleyici ve zverili olduuna, gzel-lik kralielerinin grkemli ama bofl kafal olduuna ya da erkeksi kadnlarn gen,atletik ve macerac olduuna inanabilir. nemli bir husus bu kliflelerin ska diercinsiyet ile belirgin bir flekilde ortak olan zelliklerinin birlefltirilmesidir. Bir ifl ka-dn ekici ve zarif grld kadar, yetenekli ve bamsz olarak da grlebilir.fiimdi bu alt kategorilere bir gz atalm.

Tipik Erkek Tipik KadnSaldrgan KibarDuygusuz Kolay alarMatematik ve Fen Bilimlerini Sever Sanat ve Edebiyattan hofllanrok bilmifl Kaba bir dil kullanmazHrsl Zarif Baskc DindarRekabet edebilen Kendi grnfl ile ilgilenirKendine gvenen Baflkalarnn duygularndan haberdardrMantkl Gvenlie gl ihtiya duyarLider gibi davranr KonuflkanBamsz Dzen sever ve baml

Yaplan bir arafltrmada, ocuun erkek olduunu dflnen insanlar ocua da-ha aktif ve gl gzyle bakmfllardr. ocuun kutusunun kapa alnca dflarfrlayan yayl kukla oyuncana tepkisi ocuk kz olduunda korku olarak sayl-mfl, ocuk erkek olduunda daha ok kzgnlk olarak saylmfltr. Bir baflka a-lflmada; 5, 9 ve 15 yafllarndaki ocuklar, niversite rencileri ve anneler erkekve difli olarak nitelendirilen bebeklerin video kasetlerini seyretmifller. Hem ocuk-lar hem de niversite rencileri, kz bebekleri erkek bebeklerden daha kk,daha flirin, daha tatl ve gzel olarak deerlendirmifllerdir (Aktaran: Sears, Taylor,Peplau, 2000).

Belirli bir kiflinin belirgin zellikleri hakknda daha ok bilgiye sahip olduu-

muzda, cinsiyet flablonlarna daha az gveniriz. rnein erkeklerin ounun ol-duka deerli olduuna inanabilirsiniz ve bylece yeni bir erkekle tanfltnzdaonun da deerli olacan farz edersiniz. Yine de arkadaflnz Leventin utanga vemtevaz olduunu tecrbelerinizden renebilirsiniz. Cinsiyet kliflelerinin etkisizel bir kifli hakknda ilgili bilgileri edindike azaltlabilir ya da yok edilebilir.

lkemizdeki cinsiyet kliflelerinden rnekler verebilirmisiniz?

CNSYET VE BENLKCinsiyet benliimizin temel bir unsurudur. Ben bir kadnm veya Ben bir erke-imi bilmek kiflisel kimliimizin nemli bir parasdr. Dahas ou insan kendi-

lerini cinsiyeti olan ilgi ve kifliliklere sahip biri olarak alglarlar.


SIRA S ZDE


7/16

Cinsel KimlikErkek veya difli olduumuz bilgisini, cinsel kimliialglayflmz, erken yafllarda -

reniriz. 2-3 yafllarnda ocuklar kendi cinsiyetlerinin farkndadrlar ve bize kendi-lerinin kz veya erkek olduklarn syleyebilirler. Ama ocuklarn cinsiyetten anla-dklar, yetiflkinlerinkinden farkldr.

Lawrance Kohlberg (1966) tarafndan yaplan arafltrma ve geliflim psikologla-rn belgeledikleri srpriz; kk ocuklarn, isterlerse cinsiyetlerini deifltirebile-ceklerini dflnmeleriydi (Aktaran: Sears, Taylor, Peplau, 2000).

Kk ocuklar fiziksel doann duraan olduunu alglayamazlar. ocuklarbydke tecrbenin ve olgunlaflmann bileflimi onlar zihinsel geliflimin dahaileri bir konumuna ulafltrr ki ocuklar bu srete cinsiyeti ve dier fiziksel zel-liklerin dfl grnfllerinin deiflmesine ramen ayn kaldn anlarlar.

ocuklarda geliflimin nemli kilometre tafllarndan biri de ocuklar cinsiyetinsabit ve deiflmez olduunu anladklarnda belirir. Erkek domuflsan daima erkek-

sin ve kz olarak domuflsam daima kzm bilgisi nemli olmufltur.Cinsel kimliimizi kazanmamz oumuz iin kolay ve rahat bir ifllemdir. Do-

ufltan eril ya da difli olarak snflandrlrz. Ebeveynlerimiz bir erkek ya da difli gi-bi davranrlar bize ve yetiflirken kolaylkla kendi cinsiyetimizi reniriz. Fakat ba-z insanlar iin cinsel kimlii gelifltirme bir sorundur. Transseksellerbu gruba birrnektir.

En ok yaygn olan durum bir kimsenin dfl grnfl olarak bir erkek olmasama onun psikolojik gerekliinin eril bir bedene yakalanmfl bir difli olmasdr.

ou transsekseller biyolojik bir anormallik gstermezler. Genetik, hormonalve psikolojik olarak, kendi cinsiyetlerinin normalliindedirler ancak sorunlu olanlar-da psikoterapiyle transseksellere yardm etme abalar olduka az bir baflar flans-

na sahiptirler. Cinsiyet kimliinin kkleflmifl duygusunu deifltirmek kolay deildir.Sonu olarak baz teorisyenler ve uzmanlar, zihinsel ve bedensel uyumsuzluu-

nu gidermenin bir yolu olarak bedeni, kiflinin zihinsel kimliine uygun bir flekildecinsiyet deifltirme yntemini tavsiye ediyorlarsa da karflt grfl savunanlarn sa-ys da az deildir.

Fiziksel Erillik, Kadnlk ve EflcinsellikCinsel kimlik iki olgudan oluflur. Bunlar da insanlarn kendilerini ya difli ya da er-kek olduklarna inanmalarndan geer.

Kendi cinsel kavramlar erevesinde, ou erkek bireyler kendi sosyal statle-ri gerei bir ok eril zellik, ilgi, ayrcalk ve beceri sahibi olduklarna inanrlar.Buna bal olarak kadn bireylerde birok ilgi, kadns beceri ve ayrclk sahibi ol-duklarna inanrlar.

Bu iki grupta farkl olarak kifliler ise kendilerini gl erillik veya kadnlk zel-likleri ile birlikte tanmlayabilmektedirler.

Eflcinsel arafltrmalar, erillik ve kadnln psikolojik olarak mutluluu nasl etki-leyebilecei konusunda nemli sorular arafltrmfllardr. Benlik ve cinsellik arasndauygun efllefltirme olduu zaman mutluluk ve uyum artmaktadr. Buna karfln mutlu-luun daha yeni bir cinsiyet modeli ise hem erilsi hem difli zelliklerinin bir aradabulunmasnn insanlar iin daha iyi olduunu tartflr. Eflcinsel bireylerin daha fazladavranflsal esneklie, rahatla, daha yksek benlik saygsna sahip olma konusun-da alfllmfl cinsiyet zelliine sahip bireylerden daha iyi olduklarn ileri srer.

Sonu olarak erilsi ve kadns zellikler konusundaki tartflmalar, insanlarn ki-

fliliine veya yaflantlarna dokunmakta ve ideallerini etkilemektedir.


Cinsel kimlik: Erkek veyadifli bilgisinin

isellefltirilmesidir.

Transeksel bireyler biyolojikolarak bir cinsiyete sahiptir-ler fakat kendilerinin karflbir cinsiyetten olduunainanrlar.


8/16

CNSYET ZERNE KURAMSAL PERSPEKTFLERCinsiyet farkllklar hakkndaki tartflmalar sosyal psikolojinin varoluflundan ok

daha nce fliddetlendi. Yz yllar boyunca, kiflisel deneyim ve sezgi bu tr tartfl-malar iin ana kavramlard. Bugn bilimsel teoriler ve arafltrmalar cinsiyet farkl-lklar ve benzerliklerinin daha dengeli ve etrafl anlafllmasn salyorlar.

nceki tartflmalar, cinsiyet farkllklarna doann, biyolojinin mi yoksa beslen-menin mi sebep olduunu sordular. Ancak cinsiyet farkllklarnn tam bir akla-mas cinsiyetlerin biyolojik kapasitelerini, difli ve erkeklerin iinde yafladklar sos-yal evreyi ve biyoloji ve kltr arasndaki etkileflimi gz nnde bulundurmaldr.Cinsiyet biimlerinin kkleri zerine olan drt genifl perspektif; biyolojinin, sosyal-lefltirme srecinin, toplumsal rollerin ve deiflen sosyal durumlarn etkisini vurgu-lar. (Taylor, Peplau, Sears, 2000).

BiyolojiCinsiyet farkllklar eflitli biyolojik faktrler tarafndan etkilenirler. Boy ve kas ge-liflimindeki, ocuk dourma ve emzirme yeteneindeki fiziksel farkllklar aktr.Cinsiyet hormonlarnn hem domamfl genin hem de yetiflkinler zerindeki etkisinemli bir inceleme konusudur. Beyindeki cinsiyet farkllklarnda olduu gibi ev-rimsel psikologlar ve sosyobiyolojistler genetik evrimin, insan davranflndaki cin-siyet farkllklarna katkda bulunduunu ileri srerler. Biyolojiye ynelmifl arafltr-maclar, erkeklerin fiziksel fliddete ve sosyal hakimiyete olan aflr eilimleri ze-rinde dururlar.

Sosyal psikologlar insan davranfllarna olan biyolojik katklar inkar etmiyor.Buna ramen, bir ok sosyal psikologun sosyal glerin ve grup olarak yaflamanntemel biyolojik mizalar deifltirebileceini vurguladklarn sylemek adil olur.

nsan saldrganl zerine yaplan arafltrmalar buna bir rnek salyor.reme gibi temel biyolojik fonksiyonlar bile, sosyal faktrler tarafndan olduk-

a etkileniyor.Gemiflte, kadnlar genellikle birok ocua sahipti. Hayatlarnn ounu anne

rolyle geirirlerdi. Gebelii nleyici metotlar ve adafl sosyal tutumlardan dola-y bugn tipik bir kadn yalnzca iki ya da ocua sahiptir. Ayrca, tbbi tekno-lojideki ilerlemelerden nce doum tehlikeliydi ve bir ok kadn gen yafllardahayatn kaybediyordu. Sonuta, erkekler kadnlardan daha uzun yaflyorlard. Bu-gn kadnlarn biyolojik gleri ayndr ve doum daha gvenlidir. fiimdi kadnlardaha uzun yaflamaya ve hatta tipik olarak erkeklerden birka yl daha uzun yafla-maktadrlar. Ksacas, biyolojik cinsiyet farkllklarnn etkisi, sosyal evreye balolarak nemli lde deiflebilir.

SosyallefltirmeBu bakfl as insanlarn cinsiyetleri renme ve ocuklukta bafllayan uygun cinsi-

yet davranfllarn edinme yollarnn nemini vurgular. Toplumun kadnlarn ve er-keklerin davranfllar iin standartlar ve farkl beklentileri olduu nemli bir olgu-dur. ocuklar bydke bu cinsiyet derslerini model alma ve taklit yoluyla re-nirler. Bir baba hayal edin ki; kk kz annesinin kpelerini, ipek elbisesini, yk-sek topuklu ayakkablarn giyerek oturma odasna gelir ve babasnn kucanaoturur. Bu baba muhtemelen kzna glmseyecek, ona smsk sarlacak ve oksevimli kk bir kz olduu konusunda iltifat edecektir. fiimdi de ayn fleyleri ya-pan 4 yaflnda bir olan ocuu hayal edin. Modern bir baba olunu cezalandrma-



9/16

masna ramen, muhtemelen kadnlara mahsus kyafetlerin erkeklere uygun olma-yaca konusunda onunla sabrla konuflacaktr. Hem annelerin hem de babalarnocuklarn cinsiyetlerine uygun faaliyetlere teflvik ettiklerine dair nemli kantlarvardr.

ocuklar zerinde dier nemli etki de yafltlar olan: arkadafllar, snf arkadaflla-r, kardeflleridir. ocukluk dneminin en gze arpan zelliklerinden biri ocuklarnkendilerini tamamen kz ve tamamen erkeklerden oluflan gruplara ayrma ve genel-likle dier cinsiyetteki insanlardan uzak durma eilimleridir. Hemcinslerle oyun mo-deli ilk kez okul ncesinde ortaya kar ve ilk yetiflkinlie kadar devam eder.

ocuklarn hemcinslerinden oluflan grubu tercih etmelerinin bir nedeni deoyunlarnda ve oyuncaklarnda cinsiyetlerine uygun ilgiler gelifltirmeleridir. Birokkz oyuncak bebeklerle ve makyaj takmlaryla oynamay sever ve birok erkek o-cuk silahlarla, kamyonetlerle, video oyunlarn ve futbolu tercih eder. Dier sebepde, kzlarn ve erkeklerin ayn cinsiyetten oyun arkadafllarn daha elenceli hale

getiren, ayrt edici tarzda etkileflimler gelifltirme eilimleridir. Erkek ocuklar ge-nellikle stnl, rekabeti ve fiziksel temas n plana karan, sert ve dflme ih-timalleri olan oyunlardan hofllanrlar. Kzlar, tam aksine, daha az fiziksel temaslameflgul olurlar, atflmay en aza indirmeye alflrlar ve bu nedenle erkek ocukla-rnn oyun tarzlarn iren bulabilirler.

Bu balamda, bafllangta intizamsz ve kuralsz oyunlarda veya faaliyetlerdekikk cinsiyet farkllklar, ocuklarn kendilerini cinsiyete gre ayrmalarna yolaar. Bu da etkileflimle ilgili farkl oyun aktivite ve normlarla, bir hemcins kltr-nn yaratlmasna yol aar.

Sosyalleflmede etkili olan kimseler, sadece aile ve arkadafllar deildir. Daha n-cede grdmz gibi televizyon ve dier popler medya aralar cinsiyetler hak-knda birtakm basmakalp zellikler sunarlar. ocuklarn oyuncaklar bile bir l-keden dier bir lkeye gre deiflen kltrel mesajlar ierirler.

Sosyalleflme grfl asna gre, kzlarn ve erkeklerin bir ok farkl toplumsaldeneyimleri davranfllarda, ilgi alanlarnda, becerilerde ve kifliliklerde, eriflkinliekadar devam eden ve sregelen cinsiyet farkllklarna sebep olmaktadr.

Toplumsal Rollernc bir bakflas, insanlarn davranfllarnn toplumsal rollerden etkilendiini

vurgulamaktadr. Yetiflkinlerin yaflamlar, aile bireyi, alflan veya toplumsal gnl-l gibi eflitli rollerle yaplandrlmfltr. Temel fikir birok nemli toplumsal roleher iki cinsiyet iinde farkl olarak tanmlanmfltr. Aile iinde insanlar, genellikleanne ve babadan, kar ve kocadan, oul ve kzdan farkl beklentilerde bulunurlar.

fl dnyasnda mesleki roller ounlukla cinsiyete gredir. Hemflirelik, sekreterlikve ilk kademe eitim hizmetleri geleneksel olarak kadnlara aittir. Tp, mhendis-lik ve st kademe yneticilii, askerlik, polislik de erkeklere aittir. fl dzenleme-lerinde kadnlarn ifl rolleri g, prestij ve sosyal stat bakmndan erkeklerinkinegre daha dflktr. Erkek patron, kadn sekreterdir.

Geleneksel toplumsal roller kadnlar ve erkeklerin davranfllarn birok yn-den etkiler. Kadnlar ocuk bakc ve evi dzenleyen, erkekleri ise ekmek paraskazanan olarak gsteren, cinsiyete gre ifl ayrmn devam ettirirler. Roller insanla-rn ocuklukta ve daha sonra yetiflkinlikte gelifltirdikleri ilgi ve yetenekleri etkiler.Kk kzlar kendilerini anne ve efl rollerine hazrladklar mutfak eflyalar ve be-beklerle oynarlar. Yeni bir insanla tanfltmzda onun cinsiyetini ipucu olarak kul-

lanabiliriz; bu adam gvenilir bir lider veya bu kadn gvenilmez bir sevgili gibi.



10/16

Toplumsal rol teorisine gre, kadn ve erkek davranfllarndaki farkllklar, on-larn gnlk yaflamda farkl toplumsal rolleri edindikleri iin ortaya kmaktadr.nsanlar genelde zel rollerle birleflmifl normlar uygularlar ve toplumca uygunolan flekilde davranrlar. Bu yzden ailesi iin iyi bir maddi kaynak olmak isteyenbir koca, kariyer iin hrs ve istek gsterebilir. yi bir anne olmak isteyen kadn daocuk bakm hakknda okur ve zamannn byk bir ksmn ocuklarna adar.

Biyolojik, cinsel kimlik ve toplumsal rol bir bireyin cinsel rol kavramnn geliflmesinde et-kili midir? Tartflnz.

Erkek ve Kadnn Rol DeiflimiGnmz gazeteleri erkek ve kadnn rol deiflimi ile ilgili hikayelerle doludur. Birgazete bu deiflikliklerin cinsiyet eflitliine ynelik bir adm olduunu sylese yada geleneksel deerlerin bir kfl olduuna zlse bile bazlar kadn ve erke-

in yaflamlarnn eskisi gibi olduunu kabul ediyorlar. Geleneksel cinsiyet rolleriiki temel ilke etrafnda organize olurlar. Bunlardan biri, ifl yaflamnn cinsiyete g-re ifl ayrmn gerektiren ayrt edici aktiviteler sergilemeleridir. Dieri ise erkeinhem evde hem de genelde baskn cinsiyet olmasdr.

Cinsiyet Rollerinde Deiflen TutumlarKadn ve erkei geleneksel rolleri olan gl inanlarn ykldna dair birok ka-nt var. Cinsiyet rollerine karfl toplumun tutumunu deerlendiren alflmalar budeifliklikleri belgeledi. ABDde yaplan bir arafltrmada birinci snf niversite -rencilerinin yaptklar ankette; Evli kadnlarn evlerine kapanmalar yaptklar eniyi aktivitedir ifadesine katlan insanlarn oranlarnn dflt sonucuna varlmfltr.(Sears, Taylor, Peplau, 2000)

Cinsiyet rolleri hakkndaki geleneksel grfllerden uzak deifliklikler gnmz-de de devam etmektedir.

TOPLUMSAL CNSYET FARKLILIKLARIToplumsal cinsiyet terimi biyolojik adan difli ya da erkek olmayla iliflkilendirilenpsikolojik ve sosyal anlamlara iflaret etmek iin kullanlmfltr.

te yandan, erkeksive kadnsterimleri farkl psikolojik ve sosyal anlamlara sa-hiptir. Erkeksi, terimi toplumumuzda tipik olarak erkek olmakla iliflkili tercihleri,yklemeleri ve ilgileri kapsar. Kadns, terimi ise kadn olmakla iliflkili tercihler,yklemeler ve ilgiler ierir.

Cinsiyetler arasndaki farklar dikkate alan pek ok yaygn inan, her cinsiyet

iin tipik olduu varsaylan zellikleri, toplumsal cinsiyet kalpyarglarn temelalr.

Kadnlarn ve erkeklerin tipik olarak neye benzediklerine iliflkin kalp yarg-larmzn tesinde her cinsiyetten yerine getirmesini beklediimiz davranfllar anla-mna gelen toplumsal cinsiyet rollerihakknda da genel inanlarmz vardr.

Cinsiyetlere iliflkin deerlendirmemizde toplumsal cinsiyet kalpyarglarylatoplumsal cinsiyet rolleri genellikle birlikte yer alr. rnein erkeklerin cesur ya dagl olduu fleklindeki kalpyarglarnz, bir adamdan koruyucu ya da ifli st-lenen kifli roln yerine getirmesini beklemenize yol aabilir. Bu trden kalpyar-glar ve rol beklentileri her zaman iin doru olmayabilir.

Genellemeler, yadsnamayacak kadar nemli biliflsel ksaltmalardr; ancak,

kalpyarglarn ise abartlmfl genellemeler olduu dflnlr. Bu bireyin kiflilik


SIRA S ZDE


11/16

zelliklerine dikkat etmek yerine alflkanlkla kalpyarglara dayanmak o kifli hak-knda yanlfl izlenimlere, hatal inanlara ve haksz sonulara varlmasna yol aa-bilir. Kadnlar ve erkekler hakkndaki kalpyarglarmz ylesine yerleflmifl ve po-tansiyel olarak ylesine hasar verici niteliktedir ki bilimsel olarak incelenmeleri ge-rekir (Morris, 2002).

Toplumsal Cinsiyet ve Biliflsel BecerilerToplumsal cinsiyet ile biliflsel yetenekler arasndaki iliflki tartflmaldr. Sokaktakiinsanlarn ou, kadnlarla erkekler arasnda zeka, szel beceriler, matematik per-formans ve dier biliflsel yetenekler asndan temelde birbirine benzedii gr-flndedir. Bu konu, giderek artan sayda kadnn ifl yaflamna katlmas nedeniyleher geen gn ok daha nemli olmaya bafllamfltr.

Maccoby ve Jacklin adl psikologlar, 1974 ylnda inceledikleri alflmalarn o-unda, kadnlarla erkekler arasnda hibir fark bulmamfllardr. Ancak, biliflsel ye-

tenekler alannda birka farkllk gzlenmifltir: Kzlar szel yetenee daha fazla sa-hip olma, erkekler ise mekansal ile matematiksel yeteneklerde daha iyi olma ei-limi gstermifllerdir (Aktaran, Morris, 2002).

Ancak, pek ok son alflmay da ieren arafltrmalarn yakndan incelenmesi,szel ve matematiksel yetenek asndan cinsiyetler arasnda bir farkn gerekteyer almadn gstermifltir.

Erkeklerin, mekansal yetenekler asndan kadnlara gre belirgin olarak bir s-tnl vardr (Halpern, 1992; Aktaran: Morris, 2002). Bu beceriler zellikle belir-li mhendislik, mimari ve geometri problemlerini zmede yararldr.

Bu bulgulardan nasl bir sonuca varmalyz? lk olarak, kadnlar ile erkekler ara-sndaki farklar zgl biliflsel becerilerle snrl grnmektedir. Stanford Binet ya daWAIS gibi testlerden elde edilen puanlar, genel zeka asndan cinsiyet fark olma-dn gsterir (Halpern, 1992; Aktaran: Morris, 2002). kinci olarak, zgl biliflselyeteneklerde cinsiyet fark tipik olarak azdr ve aslnda belki de kaybolabilmekte-dir. Son olarak, varolan farkllklarn kaynann hl belirsiz olduunu syleyebi-liriz. Esas olarak biyolojik etkenler mi iflin iindedir? Yoksa yant, kz ve erkek o-cuklarn toplumsallaflmasnda olduu gibi kltrel etkenlerde mi aranmaldr? Sonarafltrmalar, matematik ve bilim alanlarnda meslee ynelme konusunda kadnla-rn cesaretini kran birka etken belirlemifltir. rnein, Chipman, Krantz ve Silver(1992) (Aktaran: Morris, 2002) kadnlarn matematik kaygs nedeniyle bu alanlar-da meslee ynelmekten kandklarn bulmufltur.

Toplumsal Cinsiyet ve DuyguSezgisel, duygusal, igrl, duygularnn farknda, bu tr ifadeleri, ounlukla,erkeklere kyasla kadnlar betimlemek iin kullanrz. Kadnlar ihanete uradkla-r ya da elefltirildiklerinde zldklerini, incindiklerini veya hayal krklna ura-dklarn bildirirlerken; erkekler, daha ok, fkelendiklerini belirtmifllerdir. Aynzamanda erkeklerin bir olay karflsnda, kadnlara kyasla, duygularn ifade etmeolasl daha azdr (Morris, 2002).

Kadnlarn erkeklere kyasla kendilerini daha ifade edici biimde davrandklarkalpyargs, onlarn duygusal bilginin daha iyi gndericileri olmalar gerektiineiflaret eder. Dahas, yaygn bir inan olan kadnlarn sezgisine gre kadnlar, di-er insanlarn duygusal ifadelerini alglamada ya da kodlar zmekte erkekler-den daha iyidirler; rnein, anlk bir yz ifadesinden neyin iletildiini karabilir-



12/16

Sosyal Psikoloj i

ler. Arafltrmalar bu kalpyarglarda bir gerek pay olduunu gstermektedir. Bualandaki alflmalar kapsayan bir meta analiz sonucunda Judith Hall (1984) kadn-larn, yz ifadelerinin, bedensel ipularnn ve ses tonlarnn anlamlarn zmedeerkeklere kyasla daha iyi olduklar sonucuna varmfltr.

Erkeklerin kadnlara kyasla g konumlarn elde etme olaslnn daha yk-sek olduu gerei duygusal yaflanty baflka alardan da etkileyebilir. Gelenekselolarak kadnlarn alflt ifl trlerinde alflanlardan, sklkla duygusal ifadelerinikontrol etmeleri, ynetmeleri ya da deifltirmeleri istenir (Morris, 2002).

TOPLUMSAL CNSYET VE SOSYAL DAVRANIfiDflnce ve duygulardaki toplumsal cinsiyet ve sosyal davranfl zerinde durabili-riz. Kadnlarla erkekler dier insanlarla etkileflimde bulunurken benzer biimlerdemi yoksa farkl biimlerde mi davranrlar? Eer sosyal davranfl asndan toplum-sal cinsiyet farkllklar gzlenmekte ise, bu farkllklarn kkenleri konusunda ne

gibi sonulara varabiliriz?

SaldrganlkYaygn inanfla gre, erkekler kadnlardan daha saldrgandrlar. Gnlk yaflamdakigzlemlerimiz bu kalpyargy destekleyecek birok kant salamaktadr. Tm kl-trlerde ve her yaflta, erkeklerin kadnlara kyasla saldrgan davranma olasl da-ha fazladr. stelik, erkeklerin cinayet iflleme, idam cezasndan yana olma, amala-rna ulaflmak iin g kullanma, buz hokeyi, Amerikan futbolu ve boks gibi saldr-gan sporlar tercih etme eilimleri kadnlara kyasla daha fazladr (Morris, 2002).

Yazl kaynaklardaki arafltrmalar bu inanc desteklemektedir. Saldrganlk ze-rine yaplan 100den fazla arafltrmay kapsayan iki meta analiz taramasnda da, er-keklerin kadnlardan hem szel (rn. Alay, aflalama, tehdit) hem de (zellikle) fi-ziksel (rn., vurma, tekmeleme, dvflme) adan daha saldrgan olduklar sonu-cuna varlmfltr (Eagly ve Steffen, 1986; Hyde, 1986; Aktaran: Morris, 2002).

Saldrganlktaki toplumsal cinsiyet farkllklar biyolojik mi yoksa sosyal kkenli midir?

Bu sorunun yant o kadar basit deildir. Bir yanda, belirli biyolojik etkenler sal-drgan davranfla katkda bulunmaktadr. Testosteron (yaygn olarak erkeklerde bu-lunan bir hormon)byle bir etkisi yok gibi grnmektedir. Ayn zamanda, toplumu-muzda erkek ocuklarn, saldrgan davranmaya kz ocuklarna oranla daha fazlazendirildikleri de aka grlmektedir. Erkek ocuklara kz ocuklara kyasla da-ha fazla oyuncak silahlar verilmekte ya da bu ocuklar, saldrgan davranmalarndan

dolay dllendirilmektedirler; kz ocuklar saldrgan davrandklarnda erkek o-cuklara kyasla daha fazla sululuk duyarlar ya da ana babalar tarafndan hofl kar-fllanmayacaklar beklentisine girerler (Perry ve Weiss, 1989; Aktaran: Morris, 2002).

Yardm Etme DavranflSosyal psikoloji ile ilgili blmde de grdmz gibi insanlarn yardm etme dav-ranfl gsterme olasl, hem bireyin hem de ortamn zelliklerinden etkilenir.Yardm etmeye istekli olma da toplumsal cinsiyete gre deiflme gsterir mi? Yar-dm etme davranflnda toplumsal cinsiyet farkllklar zerinde yaplan arafltrmala-r tarayan bir meta analiz alflmasnda, erkeklerin yardm etme eiliminin kadnla-ra kyasla genellikle daha fazla olduu sonucuna varlmfltr (Eagly ve Crowley,

1986; Aktaran: Morris, 2002). Sonraki alflmalar, ailede temel bakm veren kiflile-

266

SIRA S ZDE


13/16

rin daha ok kadnlar olduunu ve baflkalarna sosyal destek verme (t verme,cesaretlendirme, beslenme ve bakmyla uraflma) konusunda erkeklere kyasladaha yatkn olduklarn gstermifltir (Shumaker ve Hill, 1991; Aktaran: Morris,2002).

Uyma DavranflSosyal psikolojiyle ilgili blmde sz ettiimiz gibi uyma, kiflinin kendi tercihleri-ne ramen istemli olarak sosyal normlara gre hareket etmesi anlamna gelmekte-dir. Yaygn bir grfle gre, belki de etkileflimdeki dinamiklere daha duyarl vebylece kifliler arasnda uyum salamaya daha istekli olduklar iin, kadnlar er-keklere kyasla daha fazla uyma gsterirler. Dolaysyla uyma davranfl konusun-da cinsiyet farkllklaryla ilgili herhangi bir sonu kuflkuyla karfllanmaldr.

Liderlik

fl dnyasnda da kadnlar st ynetim konumunda grmek olduka enderdir.Toplumdaki liderlik konumlarnda, neden erkekler saysal olarak kadnlara kyas-la byk bir stnlk salamaktadr?

Bu sorunun bir yant flu olabilir: Kadnlarn ve erkeklerin liderlik tarzlar fark-ldr. Baz insanlar geleneksel toplumsal cinsiyet kalpyarglarna bal kalarak, ka-dnlarn daha grup temelli, katlmc bir liderlik yaklaflm olduunu, erkeklerinsedaha arasal ve baskc bir liderlik uyguladklarn ne srmfllerdir.

Veriler daha ok; hem kadnlarn hem de erkeklerin yetenekli, etkili, pefllerin-den gelenlerin vgsn toplayan ve eldeki ifllerin gereklerini yerine getirebilenliderler olabildiini gstermektedir (Morris, 2002).



14/16

zetCinsiyet kategorisinin anlamn tanmlamak.

Sosyal yaflamda en nemli temel kategorilerden birtanesi cins kategorisidir. nsanlar cinsiyet snflar-

na ayrmann sembol eril ve diflil diye adlandrlr.

Cinsiyet ve kltrel kalplar arasndaki iliflkiyi

aklamak.

Cinsiyet kalplar kadn ve erkeklerin tipik kiflisel

davranfllardr. Kltrel kalplar medya, sanat ve

edebiyatta bulunan cinsiyetlerin sosyal dzeyleri-

nin imajlardr. Medyada erkein yz ve kadnn

vcudu zerinde vurgu yapma eilimi flekilcilik (fa-

ce-ism) olarak bilinmektedir.

Okulda ya da iflte kadn ve erkein bireysel perfor-

manslarnn deerlendirilmesinde taraf tutabiliyor

olmalar kadn ve erkek cinsiyetlerinin dolaysyla,

toplumun bir sorunudur.

Cinsel kimlii her ynyle tanmlamak.

Cinsiyet kimlii, yani kadn ya da erkek olduumu-

za dair bilgi ocuklukta elde edilir. Geliflimsel ola-

rak nemli bir dnm noktas, ocuklarn cinsiye-

tin deiflmez ve srekli olduunu anlamaya baflla-

d geliflimsel dnemde olur. Transsekseller cid-

di bir cinsiyet benzefliklii atflmasna sahiptirler.Onlar kendilerinin gerek psikolojik cinsiyetlerinin

biyolojik cinsiyetlerinden farkl olduuna inanrlar.

Eril ve diflil karakteristiklerini benlik kavramyla

iliflkilendirmek.

Kadnlk (diflillik) ve erkeklik (erillik) hakkndaki

inanlar, bizim kendi benlik kavrammzn nemli

elementleridir. Androgynous insanlarn oran hem

eril hem diflilde yksektir. Son yllardaki arafltrma-

lar; geleneksel olarak hem kadn hem erkek karak-

teristik zellikleri taflyan durumun, psikolojik mut-luluun zemini sayld yeniliki uyum model sav-

nn bulgularn kabulleniyorlar.

Cinsiyetle ilgili teorik yaklaflmlar toplumsal ve kl-

trel yansmalarn aklayabilmek.Cinsiyet farkllna yol aan 4 temel teorik bakfl

as vardr. Biyolojik yaklaflm; fiziksel farkllk, cin-

siyet hormonlar ve geliflimin etkisini vurgular. Sos-

yal yaklaflm; ocuklukta bafllayan destek ve flekil-

cilik iindeki ayrt edici cinsiyet kalplarn ve elde

ettiimiz cinsel klifleleri vurgular. Sosyal rol bakfl

as; insanlarn cinsiyet beklentisine uymaya ei-

limli olduunu vurguluyor. Son yaklaflm ise insan-

larn tavrlarnn durumdan duruma, kltrden kl-

tre ve zamana gre eflitlilik gsterdiini vurgular.

Bu deifliklikler ayrca grubun cinsiyet bileflimine,

aktivitenin niteliine ve dierlerinin sosyal beklen-

tilerine de baldr.

Birok arafltrma kadn ve erkein sosyal davranfl-

larn karfllafltrd. Meta-Analizi denilen bir teknik

birok farkl alflmadaki sonular birlefltirmek iin

nicel bir yntem salar. Arafltrmalarda ortalama

olarak; erkekler baz durumlarda daha saldrgandr

ve sosyal etkileflimlerde daha az zarar grmeleri

olasdr. Erkeklerin sorunlarda yabanclardan yar-

dm almalar daha muhtemeldir, kadnlarn ise ak-

raba ve arkadafllarna ilgi ve sosyal destek salama-

lar daha yaygndr. Kadnlar szsz iletiflime dahaeilimlidirler. Kadnlar ve erkekler kiflisel hak ve

duyularnda ve alglarnda farkllk gsterirler.

Toplumsal cinsiyetin farkllklarn bilerek; sosyal

davranfllar yeniden gzden geirebilmek.

Kadn ve erkek toplumsal cinsiyet rollerinin oluflu-

munda sosyalleflme, evre, aile, toplum, kltr, bi-

reysel alg ve kiflisel zellikler birlikte alflrlar.

Toplumsal cinsiyet kadn ve erkee farkl sosyal

davranfllar yklerler. Liderlik, yardmlaflma, saldr-

ganlk, duygusal ve biliflsel farkllklar kadn ve er-kek asndan srekli arafltrlmaktadr.

Kadn ve erkein cinsiyet rolleri hakkndaki tavrlar

sre iinde daha az geleneksel, yine de erkekler

geleneksel tavrlar kadnlardan daha fazla srdr-

meye devam ediyorlar.

Gnlk yaflamda kadn ve erkekler temel yetenek

ve gdlerini kullanrlar. Sosyal deiflikliklere ra-

men, geleneksel kalplar tm dnyada her iki cinsi-

yet iinde hl devam ediyor. Ancak genelde in-

sanlar cinsiyet rollerinden dolay, bugn gemifle

gre daha az sorunludurlar.

Sosyal Psikoloj i268

1

A M A

2A M A

3A M A

4A M A

5A M A

6A M A


15/16

Kendimizi Snayalm1. Aflada verilen kadn ve erkeklerin toplumsal cinsiyetzellikleri hakkndaki inanlarn oluflturan kavramlardan

hangisi doru deildir?

a. Cinsiyet klifleleri

b. Yardm sever davranfllar

c. Kltrel klifleler

d. Kiflisel klifleler

e. Cinsel kimlik

2. Kiflileri ya da nesneleri difli veya erkek olarak ayrmasrecine ne ad verilir?

a. Cinsiyet sapmalar

b. Cinsiyet snflandrma

c. Toplumsallaflmad. Androgony

e. Face-ism

3. Yapt arafltrmalarda gazete ve dergilerde erkek fo-toraflarda genellikle yz hatlar sergilenirken, kadn fo-

toraflarnda ise vcutlarnn sergilendiini iddia eden

arafltrmac afladakilerden hangisidir?

a. Kimbaoll

b. John Williams

c. Done Archer

d. Deborah Beste. Lawrence Kohlberg

4. Erkeklerin yzlerinin kadnlarn ise vcutlarnn sergi-lenme biimine ne ad verilir?

a. Atf

b. Cinsel kimlik

c. Cinsiyet etiketleme

d. Face-ism

e. Klifle

5. Kadnlar ve erkekler gibi cinsiyet gruplarnn zellikle-

ri hakkndaki bize ait olan inanlara ne ad verilir?

a. Cinsiyet klifleleri

b. Androgyny

c. Transseksel eilim

d. Cinsiyet flablonu

e. Kiflisel klifleler (Kltrel zelliklerle yaplanan)

6. Klifleler her bir cinsiyeti afladakilerden hangisine g-re betimler?

a. Cinsel hormonlara

b. Yaygn kltrel ve cinsel rol zelliklerine

c. Face-ism kavramna

d. Cinsiyet kromozomlarna

e. Kiflilik teorilerine

7. Bireylerin erkeklik ve diflilik karakterleri zelliklerininher ikisini birden de taflyabilmelerine ne ad verilir?

a. Kltrel klifle

b. Sosyal stat

c. Androgyny

d. Face-ism

e. Gender identity

8. Afladakilerden hangisi cinsiyet farkllklarnn veyacinsiyet yapsnn biimlenmesinde etkili roller arasnda

yer almaz?

a. Sosyal roller

b. Sosyalizasyon

c. Biyoloji

d. Fizik

e. Sosyal durumlar

9. Afladakilerden hangisi insanlarn cinsiyetleri ren-me ve ocuklukta bafllayan uygun cinsiyet davranfllarn

edinme yollarnn nemini vurgular?

a. Sosyal roller

b. Cinsel kimlik

c. Sosyal stat

d. Sosyalleflme

e. Yukardakilerin tm

10. Kadn ve erkeklerin tipik cinsiyet davranfl inanlarnane ad verilir?

a. Cinsiyet ball

b. Cinsiyet kalplarc. Kiflisel kimlik

d. Sosyal roller

e. Sosyal durumlar

nite 16 - Cinsiyet 269


16/16

Yaflamn inden

Yksek Kariyerli fllerde Cinsiyet Farkllklar

Amerika bilgisayar endstrisinde; yksek cretli ifllerde

alflan nitelikli ifli ktlyla yzlefliyor. Kanun yapclar

ABDde hkmetin; sahip olduklar bilgisayar bilgi ve ye-

tenekleriyle ifl elde etmek isteyen yabanc iflilerin lkeye

giriflleri iin vize denetimlerini gevfletmesinin, ok ciddi

bir problem olduunu ileri sryorlar.

Bilgisayar bilimi iinde dier zm, daha fazla kadn

cezbetmek olacaktr, dorusu bilgisayar mesleinde ka-

dnlarn saysnn azald grlyor (Piller, 1998).

Aslnda bilgisayar teknolojisinde iflin kazancnn artmaya

devam etmesine ramen, bu alandaki kadnlarn yzdesi

dflt. 1990da bilgisayar sisteminin analistleri ve prog-ramclarnn % 35i kadnd, gnmzde bu say % 29a

dflt.

Ayrca bilgisayar biliminde alflan ve eitim alan kadnla-

rn yzdesi de yksekokullarda ve fakltelerde dflyor.

1995de bilgisayar biliminde fakltelerin % 18ini kadnlar

oluflturuyordur. 1997ye kadar yzdelik oran % 16ya dfl-

mflt ve bu dflmenin srecei aktr. Ayrca lisede de bil-

gisayar biliminde ileri dzeye kaydolan kzlarn says d-

flktr. Problem daha ge bir yaflta bafllyor. 10 yafla kadar

erkek ocuklarn bilgisayar oyunlarnn birounda fliddet

bulunduundan kzlar teflvik edilmiyorlar. Brenda Lav-

relin 7 ile 12 yafl aras ocuklarla yapt genifl bir rpor-

taja dayanan arafltrmasna gre; kzlar bilgisayar oyunlar-

n skc buluyorlar. Brenda Lavrel kzlarn kendilerinin

bilgisayar oyunlar karakterlerinin gerek yaflamla ilgili ol-

masn beklemediklerini syledi. Ek olarak, kzlar ayrca

bilgisayar programclarnn sosyal olarak uygunsuz ne-

denlerle tasvir ettikleri toplumsal kliflelerden tr olum-

suz duygulara sahipler ve flaflknlar.

Kaynak: Taylor, Peplau, Sears, 2000.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. b Eer cevabnz yanlfl ise, Cinsiyet konusunu tek-

rar okuyunuz.

2. b Eer cevabnz yanlfl ise, Cinsiyet konusunu tek-

rar okuyunuz.

3. c Eer cevabnz yanlfl ise, Face-ism konusunu

tekrar okuyunuz.

4. d Eer cevabnz yanlfl ise, Face-ism konusunu

tekrar okuyunuz.

5. e Eer cevabnz yanlfl ise, Sosyal Rol ve Cinsel

Rol konusunu tekrar okuyunuz.

6. b Eer cevabnz yanlfl ise, Sosyal Rol konusunu

tekrar okuyunuz.

7. c Eer cevabnz yanlfl ise, Cinsel Kimlik

konusunu tekrar okuyunuz.8. d Eer cevabnz yanlfl ise, Toplumsal Cinsiyet

konusunu tekrar okuyunuz.

9. e Eer cevabnz yanlfl ise, Toplumsal Cinsiyet


10. b Eer cevabnz yanlfl ise, Cinsel Kimlik


Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

Morris, G.C. (2002). Psikolojiyi Anlamak (PsikolojiyeGirifl). ev.Editrleri: H.Belgin Ayvaflk, Melike Sayl,

Trk Psikologlar Dernei Yaynlar, No: 23 Ankara.

Sampson, E. E. (1991). Social World, Personal Lives

(An Introduction to Social Psychology). Harcourt

Bratce Jovanovich, Publishers, Sandiego, CA.

Suur, S. (2002). Toplumsal Cinsiyet.Anadolu niver-

sitesi, Akretim Fakltesi Yaynlar, Eskiflehir.

Taylor, S.E., Peplau, L. A. & Sears, D. O. (2000). Social

Psychology. Prentice Hall, New Jersey.

Sosyal Psikoloj i270

sosyal psİkolojİ unite16

Documents