sosyal psİkolojİ unite08

8/3/2019 SOSYAL PSKOLOJ unite08

1/20

Bu nitede, insanln karanlk yzn teflkil eden saldrganlk konusu incelene-cektir. Saldrganln ne olduu, neden ortaya kt, hangi etmenler tarafndan

belirlendii ve nasl azaltlabilecei incelenecektir.Bir yandan, saldrganl insanlk durumunun bir paras olarak gryoruz,

ama dier yandan her geen gn dnyann daha fliddet dolu bir yer haline geldi-ini de duyumsuyoruz. Belki de her gn gazetelerin nc sayfalarndan ve te-

levizyondaki haber bltenlerinden akp geen kan, gzyafl, dram ve cinneti tke-

tir hale geldiimiz iin byle bir duyumsamay yaflyoruz. Saldrganln en unoktas olan savafl bir film gibi televizyondan izleyerek, bilgisayar oyunlarnda

vurmaktan, ldrmekten zevk alarak neredeyse fliddeti arar ve ister hale geldik.

Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;

Saldrganl tanmlayabilecek,eflitli saldrganlk tiplerini ayrt edebilecek,

Saldrganln kkenlerini aklayabilecek,Saldrganln sosyal, durumsal ve kiflisel belirleyicilerinin neler olduunu

saptayabilecek,

Saldrganl azaltma yollarn sayabileceksiniz.

115

Saldrganlk 8


2/20

Hangisi Saldrganlk

Bir asker, dflman askerini sngleyerek korkun bir acya ve sonunda l-

mne neden oldu. Bir restoranda boazna yiyecek taklan ve boularak neredeyse lmek ze-

re olan kadna, mflterilerin iinde doktor olan biri yardm etti. Doktor, ka-dnn boaznda bir delik aarak nefes almasn salad. Bu ifllem kadna

ok ac verdi, ama hayat kurtuldu.

Bir polis memuru, bir kifliye, terrist planlar konusunda bilgi elde etmekiin iflkence yapt. Eer yapmasayd, bombayla yzlerce masum insan le-bilirdi.

Bir anne, olunun yanana, kardeflini bilerek itip dflrd iin bir flap-lak att.

Bir baba, fkesi baflna vurduu bir anda, kzna, onun domasnn bir ha-ta olduunu ve aslnda hi domamfl olmas gerektiini syledi.(Feldman, 1998; s.296).

retmen, snfta biraz nce anlatt halde, bir problemi zemeyen birgrup renciyi sraya dizerek, ellerine bir cetvelle vurdu.

indekiler

SALDIRGANLIK NEDR? SALDIRGANLIIN KKENLER

SALDIRGANLIIN SOSYAL, DURUMSAL VE KfiSEL BELRLEYCLER SALDIRGANLIIN AZALTILMASI

116 Sosyal Psikoloj i

Anahtar Kavramlar

Saldrganlk

Engellenme

fiiddet

Tahrik

Arasal Saldrganlk Medyada fiiddet

Dflmanca Saldrganlk

Duyarszlafltrma

zgeci Saldrganlk

Model Alarak renme

Antisosyal Saldrganlk

A Tipi Kiflilik

zin Verilmifl Saldrganlk Arnma (katarsis)


3/20

GRfiHepimiz gnlk yaflammzda tank ya da belki de kurban olduumuz belirli sal-

drganlk biimlerini kabul edilemez bulmaktayz. Yukardaki rneklerden de g-rld zere eflitli saldrganlk biimleri mevcuttur. Bazlarn kabul edilemezbulmaktayz; ama pek ok saldrganlk biimine de ses karmayz. Bazen bir an-ne ya da babann ya da bir retmenin ocuuna ya da rencisine uygulad ce-zay, ocuu disipline sokmann bir paras olarak grr ve hatta gerekli buluruz.Bunlara ek olarak, saldrganlk fiziksel olduu gibi psikolojik de olabilir. Kimi za-man szler bizi bir bak kadar yaralayabilir.

SALDIRGANLIK NEDR?Gerek bilimsel literatrde gerekse gndelik dilde sk ve yaygn kullanlmasna kar-fllk, saldrganlkkavramnn, zerinde anlaflmaya varlan bir tanm bulunma-maktadr. Herhangi bir saldrganlk tanmnda herkesin kesin olarak kabul ettii

nokta, saldrganln dier bir kifliye zarar vermeyi ya da onu incitmeyi iermesi-dir. Ancak lt olarak sadece zarar verme ya da incitme davranflna odaklanlma-s, yukardaki rnek olaylarn hepsinin saldrganlk olarak grlmesine yol amak-tadr. Oysa doktorun boulan bir kadna yardm etmesi, sonuta kadna ac vermiflolsa da saldrganlk olarak deerlendirilemez. Dolaysyla, zarar verme ya da incit-me davranfl, saldrganl tarif etmede aka yetersiz kalmaktadr.

Arafltrmaclarn ou bu problemi, saldrganlk tanmna niyet esini ekleye-rek zmfltr (Brewer ve Crano, 1994; . Yani, btn zarar verme ya da incitmeeylemleri deil, sadece zarar verme ya da incitme niyeti ile yaplanlar saldrganlkolarak grlmektedir. Ancak, eylemin niyetli yaplmas da sorunu ok fazla z-memektedir. Bu kez de Kiflinin niyetini nasl bilebiliriz? sorusu karflmza kmak-

tadr. nk, niyeti, direkt olarak gzleyemeyiz, sadece tahmin edebiliriz.Her ne kadar niyet kavram ile ilgili problem varsa da, bugn pek ok sosyal

psikolog saldrganl tanmlamada niyet kavramn vazgeilmez olarak grmekte-dir. Bu durumda, birbirine benzer olsa da birka saldrganlk tanm vermek yarar-l olabilir. Saldrganlk, dier bir kifliye niyetli olarak zarar vermek ya da onu in-citmektir (Feldman, 1998; s. 297). Ya da saldrganlk, dierini incitme niyetiyleyaplan eylemler ve sylenilen szlerdir (Brewer ve Crano, s. 305). nc bir ta-nm ise flyledir: Saldrganlk, fiziksel ya da psikolojik acya yol amay amalayanniyetli davranfltr (Aronson, Wilson ve Akert, 1999; s. 457).

Yukardaki tanmlardan, zarar verme ya da incitme niyetiyle yaplmamfl eylem-lerin, sonuta karfldaki kifliye ac vermifl bile olsa saldrganlk saylmamas gerek-tii aktr. rnein, difl doktorunun bize ac yaflatt dorudur; ancak bu, zararverme niyeti sonucu deil, tam tersine salmz koruma niyetiyle bize yaflattr-lan acdr ve bu yzden saldrgan bir eylem olarak grlemez. Ya da kalabalk birbelediye otobsnde ayamza basan ve hemen arkasndan nazik bir biimdezr dileyen kiflinin davranfln da saldrgan olarak yorumlamayz. Dier yandan,zarar verme ya da incitme niyetiyle yaplmfl, ama bir flekilde bu niyetin gereklefl-medii, dier bir deyiflle hedefin skaland durumlar olabilir. rnein, karsnakzan alkolik bir adam elindeki bira fliflesini ona frlatmfl ve isabet ettirememifl ola-bilir. Kadnn bu olayda incinmemifl olmasna ramen, adamn flifle atmas hl sal-drgan bir eylem olarak grlmelidir.

Yukarda verilen saldrganlk tanmlarnn ncsnde aka ortaya konduugibi, zarar verme ya da incitme fiziksel ya da psikolojik olabilir. Bu noktada saldr-

ganlk ile fliddeti birbirinden ayrmak gereklidir. fiiddet, kasti olarak yaplan cid-

117nite 8 - Sald rganl k

Saldrganlk: Dier kifliyefiziksel ve psikolojik olarakzarar vermeyi ya daincitmeyi amalayan

davranfltr.

fiiddet: Dier kifliye fizikselolarak zarar vermeyiamalayan davranfltr.


4/20

di fiziksel incitme eylemleridir (Feldman, 1998; 297). O halde fliddet, psikolojikdeil, sadece fizikseldir. Saldrganlk ise aktif, fiziksel bir fliddet olabilecei gibi pa-sif, szel ya da baflka bir biimde de ortaya kabilir. rnein, sevmedii bir me-murun terfi kararnamesini geciktiren bir ynetici ya da snf iindeki tartflmalardaherhangi bir renciyi srekli nemsememe tavr gsteren bir retmen saldrgandavranfl gstermektedir. Bunlar pasif saldrganlkrnekleridir. Pasif saldrgan-lk, hibir faaliyet yaplmamasna ramen, karfldakine zarar vermeyi amalayan fa-aliyetsizlik olarak tanmlanmaktadr (Bilgin, 2000; s. 276).

Saldrganl daha iyi anlamak iin baflka bir ayrm daha yapmak gereklidir:Arasal saldrganlkve dflmanca saldrganlk.Arasal saldrganlk, deerli birhedefe ulaflmay salamak zere gereklefltirilen zarar verme ya da incitme eyle-midir. Byk bir mirasa konmak iin kiflinin akrabasn ldrmesi, profesyonel birboksrn rakibine vurmas, bir hrszn girdii evin sahibine vurmas ya da futbol-da rakip oyuncunun gol atmasn engelleme arasal saldrganlk rnekleridir. B-

tn bu davranfllarda karfldakine zarar verme niyeti vardr, ama ana ama saldr-ganlk yoluyla hedefe ulaflmaktr. Temel olarak boksr kazanmak, hrsz yakalan-mamak ve futbolcu gol engellemek iin saldrganlk gsterir. Bu durumda yuka-rda askerin, annenin, polisin ve retmenin davranflna iliflkin rnekleri, arasalsaldrganlk olarak nitelendirebiliriz.

Arasal saldrganln tam tersine, dflmanca saldrganlkta, amacn kendisi kar-fldakine zarar vermek ya da onu incitmektir. Bu saldrganlk biiminde hedef se-vilmeyen ya da nefret edilen biridir. Bu yzden, dflmanca saldrganlk fke ya dakzgnlk duygusuyla birlikte ortaya kmaktadr. Adamn tartflma esnasnda fke-lenip efline barmas ya da vurmas ya da bir kahvehanede veya bir kumarhane-de hileli kart ya da zardan dolay patlak veren bir kavga dflmanca saldrganlk r-nekleridir. Yukardaki rnek olaylardan sadece babann gsterdii szel saldrgan-lk, dflmanca saldrganlk olarak nitelendirilebilir. Hem arasal saldrganlk hemde dflmanca saldrganlk niyetli yaplan eylemlerdir (Feldman, 1998).

Arasal saldrganlk ve dflmanca saldrganlk ayrm, saldrgan bir davranflnarkasnda yatan nedeni anlamamz iin bir dereceye kadar yararn grdmzbir ayrmdr. Ancak, ou zaman bu iki saldrganlk tr birbirine karfltndan, ay-rm zorlaflmaktadr. rnein baz spor dallarnda, zellikle futbol, basketbol gibioyuncular arasnda fiziksel temasn olduu spor dallarnda, saldrganlk bafllang-ta arasal bir flekilde ortaya kmakta, ancak bunun rakip oyuncuda kzgnlk vefke yaratmas sonucu dflmanca saldrganla dnflmektedir. Yine baz durum-larda saldrgan davranflmzn altndaki dflmanlk duygularn gizleyerek, davran-flmz bir takm arasal gdlerle aklamaya alflrz; Cann actmak istemiyor-

dum; ama emredilmiflti, Ya ben ya o idi, baflka seim flansm yoktu., Paraya okihtiyacm vard, bu yzden onu vurmak zorundaydm (Bilgin, 2000).

Son olarak, baz sosyal psikologlarn (Baron ve Byrne, 2000; Taylor, Peplau veSears, 2000), saldrgan davranfllar toplumsal normlara uygunluu asndan belir-li snflara ayrma abalarndan da sz edilmelidir. Saldrgan davranfllarn bir ksmtoplumsal normlara uygun olarak grlr ve onaylanrken, dierleri normlara uy-gun olarak grlmezler ve toplum tarafndan onaylanmazlar. Aslnda saldrganl-n hep kt bir davranfl biimi olduunu biliriz; ama baz durumlarda onu onay-larz da. Polisin kamu gvenliini koruma grevinde, bir suluyu vurmas nedeniy-le alkfllanmas en sk karfllafllan rnektir. Yukarda verilen polisin davranfl dabelki baflka bir rnek olabilir. Bu saldrganlk biimine zgeci saldrganlk,yani

toplumca onaylanan saldrganlk ad verilmektedir. Dier yandan, suikast, dvme,


Pasif Saldrganlk: Dierkifliye zarar vermeyi ya daonu incitmeyi amalayanfaaliyetsizlik halidir.

Arasal Saldrganlk: Kiflitarafndan deerli grlenbir amaca ulaflmak iingsterilen saldrganlktr.

Dflmanca Saldrganlk:Amac dier kifliye zararverme ya da onu incitmekolan saldrganlktr.

zgeci Saldrganlk:Toplumsal normlara uygunolarak grlen ve toplumtarafndan onaylanan

saldrganlktr.


5/20

cinayet, saldr gibi davranfllar aka toplumsal normlar ineyen davranfllardr.Bu tarz davranfllar toplum tarafndan onaylanmad iin antisosyal saldrganlkolarak adlandrlmaktadr. Aslnda toplumsal yaflamda onaylanan pek ok saldr-ganlk biimi bulunmaktadr. Yasalar uygulamaya ve desteklemeye ynelik ey-lemler, uygun anababa disiplini, ya da savafl srasnda komutann emirlerine uymauygun hatta gerekli grlmektedir. Bir de zgeci saldrganlk ile antisosyal saldr-ganlk arasnda bir yere yerlefltirilebilecek ve izin verilmifl saldrganlkolarakadlandrlan baflka bir saldrganlk biimi daha tanmlanmaktadr. Bir kiflinin ken-dini savunma amacyla karflsndakinin saldrganlna karfllk vermesi, bir kadnnkendine tecavze yeltenen bir adama engel olmak iin saldrmas zgeci saldrgan-lk olarak deerlendirilmeyebilir ama toplum kurallarnn snrlar dahilindedir veok da kt olarak grlmez (Baron ve Byrne, 2000; Taylor, Peplau ve Sears,2000).

Bilindii zere, gvenlik glerinin, toplum gvenliini ve huzurunu salarken g kul-lanma yetkisi bulunmaktadr. Sizce yukarda verilen tanm ve kavramsal ayrmlar ere-

vesinde, Trkiyede gvenlik glerinin kifli ya da kitleler zerindeki eflitli tarzlardaki

g kullanmnn saldrganlk ve/veya fliddet saylabilecei durumlar var mdr? Varsa bun-

lar ounlukla arasal m yoksa dflmanca mdr? Eer byle bir fleyin olmadn dfln-

yorsanz, o zaman ayn sorular polisin insan haklar ihlalleri kapsamnda tartflnz.

SALDIRGANLIIN KKENLERBilim insanlar, filozoflar ve dier tm dflnrler saldrganln doufltan gelenigdsel bir davranfl m, yoksa renilmifl bir davranfl m olduu konusundatam bir grflbirliine varamamfllardr. Bu iki grfl arasndaki atflma yzyllar-dr sregelmektedir (Aronson, Wilson ve Akert, 1999). Aflada saldrganln do-ufltan getirildiini ileri sren iki kuramsal yaklaflma ve bunun karflt olarak, sal-drganln renilmifl bir davranfl olduunu ileri sren sosyal renme yaklafl-mna yer verilmifltir.

Aslnda bugn pek ok sosyal psikolog bu iki grfl arasndaki atflmann yan-lfl olduunu ve saldrganln doufltan m getirildii ya da sonradan m renildi-i sorusunun reddedilmesi gerektiini ileri srmektedirler. Saldrgan davranfllarnsadece doufltan gelen igdlerden kaynakland ya da btn saldrgan davra-nfllarn renildii grflnn fazlasyla basitlefltirilmifl olduu, gerein muhte-melen bu iki grfln arasnda bir yerde olduu dflnlmektedir. Doufltan getir-diimiz genetik etmenler, belirli durumlarda saldrgan drtlerimizi ortaya kar-yor olabilir; ama gerekte bunu davranfla dnfltrp dnfltrmememiz, bu ey-

lemin o ortamda sosyal olarak ne kadar uygun grdmze baldr. Bir sosyalortamda hangi davranfln uygun hangi davranfln uygun olmad konusundakibeceri ise doufltan getirilmez, renilir (Feldman, 1998).

zetle, saldrgan eylemin gerekte gsterilip gsterilmeyecei, doufltan gelenyatknlklar, eflitli renilmifl ketleyici tepkiler ve sosyal ortamn zellikleri arasn-daki karmaflk etkileflime baldr ( Aronson, Wilson ve Akert, 1999).

gdsel YaklaflmlarSaldrganlkla ilgili ilk kuramsal geliflme, saldrgan davranfl, insan ve hayvan do-

asnn doufltan gelen, genetik kkenli bir igdnn dflavurumu olarak gren

anlayfltr. Freudun psikanaliz erevesinde gelifltirdii bu kuram, insanlarda ikili

bir igd olduunu savunur. Buna gre, bireyin davranfl, iki temel g tarafn-


Antisosyal Saldrganlk:Toplumsal normlar ineyen

ve toplumca onaylanmayansaldrganlktr.

zin Verilmifl Saldrganlk:Toplum kurallarnn snrlariinde olan ve ak bir onayverilmese de toplumtarafndan meflru olarakalglanan saldrganlktr.

SIRA S ZDE


6/20

dan ynetilir: Yaflam igds (eros) ve lm igds (thanatos). Eros, kiflileri

haz aramaya ve isteklerini gereklefltirmeye ynlendirirken, thanatos benlik-yk-

mna yneltir. Bu iki igd, kiflinin iinde hi bitmeyen bir psikolojik atflma ya-

ratr. Bu atflma, ykc gcn, kiflinin kendinden dierlerine yneltilmesiyle z-

lr. Bylece, birey dier bir kifliye saldrgan davranarak, kendi psikolojik dengesi-

ni korumufl olur. Bu kurama gre, saldrganlk insan doasnn kanlmaz bir par-

asdr ve bireyin kontrol dflndadr (Mummendy, 1996).

Saldrgan davranfllarn kkenini biyolojik bir igdnn varlna balayanlar

yalnz psikanalizciler deildir. Saldrganl hayvan davranfllarn gzlemleyerek

inceleyen etologlar (hayvan davranfllarn doal ortamlarnda gzleyen arafltr-

maclar), saldrganln evrim sreci iinde nemli bir ifllevi olduunu ileri sr-

mfllerdir. Bu yaklaflma gre, saldrgan davranfl, trn en gl ve genetik olarak

en uygunlarnn hayatta kalmasn salayarak, trlerin evrimsel gelifliminde uyum-

sal bir ifllev grmektedir.

Bu yaklaflm, her ne kadar hayvan davranfllarna odaklanmflsa da, insan dav-

ranfllarn aklamak iin de kullanlmakta ve bu yzden elefltirilmektedir. Orga-

nizmann srekli saldrgan enerjiyi biriktirdiini varsayan bu grflte, insann psi-

kolojisi hidrolik bir modele benzetilmifltir. Srekli kaynayan bir kazanda biriken

buhar, azar azar serbest braklmaldr. Eer buharn dflar kmasn salayan em-

niyet sbab devre dfl braklrsa, basn ok artacak ve buhar kendiliinden ve

daha fliddetli bir biimde dflarya kacaktr (Akt. Krah, 1996).

Hem psikanalizciler hem de etologlar, saldrganl, insan doasnn kanlmaz

bir zellii olarak grmfllerdir. Ancak etologlar saldrganl, uyum salayc bir

davranfl olarak grrken, psikanalizciler saldrganl ykc drtlerin temsilcisi

olarak grmektedirler. Buna bal olarak da, saldrganln nasl azaltlaca ya da

bertaraf edilecei sorusuna verdikleri yantlar farkldr. Etolojik grfle gre, saldr-ganlk gibi saldrganl ketleme de igdseldir. Evrim sreci boyunca kendi tr-

lerini yok etmelerini nleyen birtakm ket vurmalar gelifltirmifl olan hayvanlar, sal-

drganl yararl bir flekilde kullanmfllardr. Ama, insanlar ounlukla uzaktan kul-

lanlan ve annda lme yol aabilecek ok gl silahlar gelifltirmifllerdir. Tm

dvfller sadece elle ya da fiziksel olarak, en ufak bir tafl paras ya da sopa kul-

lanmakszn yaplsayd, belki insanlar da trlerinin yok olmasn nleyecek ketle-

meler gelifltirebilirdi. Etolojik grfl asndan, eer saldrganlk doufltan gelen ve

kfl arayan bir igdyse, o zaman, daha barfl bir toplum iin, saldrgan enerji-

nin sosyal olarak kabul edilebilir yollarla boflaltlmas, ykc saldrganlktan kan-

mak iin ok nem taflmaktadr. Sosyal olarak kabul edilebilir bir saldrganlk bi-

imi olarak spor, zellikle de yarflmac sporlar bir emniyet sbab olarak neril-mifltir. Etologlarn ketleme anlayflndan farkl olarak, psikanalizde ketlemeler ev-

reyle etkileflim iinde gelifltirilir; bunlar, bireyin ilk yafllardaki aile iliflkileri ve daha

sonra speregonun geliflimi ve toplumsal olarak kltrleflme srecinin sonucu ola-

rak kazanlrlar. nsann saldrgan drtlerinden kurtulmas mmkn deildir; ama

bu enerji baflka kanallara yneltilebilir (Krah, 1996).

Saldrganl igd temelinde aklayan yaklaflmlar, arafltrmaclar tarafndan

baflta igdlerin gzlenemeyecei, dolaysyla varlklarnn kantlanamayaca ge-

rekesi olmak zere pek ok gereke yznden elefltirilmifltir.


Hem psikanalizciler hem deetologlar, saldrganl,insan doasnn kanlmazbir zellii olarakgrmfllerdir. Ancaketologlar saldrganl, uyumsalayc bir davranfl olarakgrrken, psikanalizcilersaldrganl ykcdrtlerin temsilcisi olarak

grmektedirler.


7/20

Sosyal renme YaklaflmSaldrgan davranfl insan doasnn kanlmaz bir dflavurumu olarak kabul eden

grfllerin tersine, sosyal renme kuramna gre, saldrgan davranfl ve diertm davranfllar, renilmifl davranfllardr. Bir bisikleti kullanmay, bir arabay sr-meyi nasl reniyorsak, saldrgan davranfl gstermeyi ve saldrgan davranfl ket-lemeyi (gstermemeyi) de ayn flekilde reniyoruz (Brewer ve Crano, 1994). Bugrfle gre, saldrgan davranfl renmenin en temel yolu, bireyin bu tr davra-nfllarnn direkt olarak pekifltirilmesidir. Pekifltirme, bireyin saldrgan davranfl-nn dllendirilerek, tekrar yapma olasln arttrma anlamna gelmektedir. rne-in okuldan eve gzyafllar iinde gelen kk bir olan ocuunu dflnn. Ar-kadaflnn ona vurduunu alayarak anlatan ocua babas, neden onun da arka-daflna vurmadn, yani karfllk vermediini sorar ve oluna kzar. Bir dahaki se-fere okuldan eve burnu kanamfl ama zafer kazanmfl edasyla gelen ocuk, baba-sndan arkadaflna vurduu iin vg dolu szler iflitir. Bu rnek, intikam temelin-

de gsterilen saldrganln ok yaygn grlen renilme biimidir (Taylor, Pep-lau ve Sears, 2000). Anaokulundaki ocuklar, bir kez, arkadafllarnn oyuncaklarlabirlikte oynama nerisine saldrgan bir flekilde tepki verince, en gzel oyuncaklar-la tek bafllarna oynayabileceklerini renmifllerse, artk oyuncaklarla tek bafllarnaoynamak iin ayn saldrgan tepkileri tekrar gstereceklerdir (Feldman, 1998).

Saldrgan davranfl, sadece direkt pekifltirme (kiflinin kendi yapt davranflndllendirilmesi) yoluyla renilmez. Saldrganlk dolayl yollarla da pekifltirilebi-lir. Bu yollardan biri, model alarak renmeya da taklittir. Baz sosyal psikolog-lara gre saldrgan davranfln en nemli renilme yolu, saldrgan bir modelingzlemlenmesi ile gerekleflir. Model, davranflnn taklit edildii ve uygun davra-nfl iin rehber olarak alnan kiflidir. Anaokulu ocuklar ile yaplan klasik bir de-

neyde, ocuklarn, gzledikleri saldrgan davranfl hibir dllendirme olmaksznbile taklit ettikleri grlmfltr (Akt. Brewer ve Crano, 1994; Feldman, 1998). Eergzlenen yetiflkin model; 1- Gsterdii saldrgan davranfl iin dllendirilmiflse, 2-ocukla ayn cinsiyetten ise ve 3- ocuun daha nce yakn iliflki iinde oldukla-r kimseler (anababa veya retmen ya da dier sevilen yaknlar) ise, ocuklarnmodeli daha ok taklit ettikleri grlmfltr (Taylor, Peplau ve Sears, 2000).

Saldrganln doufltan m getirildii yoksa sonradan m kazanld neden nemlidir,

tartflnz.

SALDIRGANLIIN SOSYAL, DURUMSAL VE KfiSELBELRLEYCLER

Sosyal Belirleyiciler: Engellenme, Tahrik ve Medyada fiiddet

EngellenmeSizi muhtemelen terfi ettirecek ok nemli bir ifl toplantnz var. Tam vaktinde, hat-ta toplantdan biraz nce iflyerinde olmak istiyorsunuz. Sabah erkenden kalkptm hazrlnz yapp arabanza biniyorsunuz. Bir sre gittikten sonra dikkatsizbir src gelip arabanza arpyor ve polisin gelip zabt tutmas ve dier ifllemleriin beklemek zorunda kalyorsunuz. Artk byk olaslkla toplantya ge kalacak-snz. Kendinizi nasl hissedersiniz?


Sosyal renme Kuram:Sosyal davranfllarn direktpekifltirme ve model almayoluyla renildiini nesren kuramsal yaklaflmdr.

Pekifltirme: Davranflizleyen ve organizmazerinde hofla gidici bir etkiyaratarak, davranfln tekrarolma olasln arttranuyarclarn verilmesidir.

Model Alarak renme:Deer verilen kiflilerindavranfllarn gzlemleyerekrenmedir.

Model: Davranflnn taklitedildii ve uygun davranfliin rehber olarak alnan

kiflidir.

SIRA S ZDE


8/20

Yukarda verilen rnekte yaflanlan engellenme ve fke duygusu bir hayli yo-undur. Ama bazen gnlk yaflammzda ok daha kk olaylarda bile engellen-me duygusunu yaflarz. Bankamatik kuyruunda olduunuzu, para ekmek zorun-da olduunuzu ve stne stlk ok da aceleniz olduunu farz edin. Byk bir sa-brla srann size gelmesini bekliyorsunuz ve sra tam size geldiinde ekranda Hiz-met dfldr yazsn okuyorsunuz. Belki yukardaki gibi meslek kariyerinizi etkile-yecek denli nemli bir toplanty karmyorsunuz; ama gene de hatr saylr birengellenme duygusu yafladnz muhakkak.

Hi kuflkusuz saldrganln en nemli nedeni engellenmedir (Engellenme, ki-flinin amaca ynelik davranflnn dflsal olarak bloke edilmesi demektir). Bu konu-daki en nemli kuramlafltrma 1930lu yllarda ortaya atlan engellenme-saldr-ganlk modelidir. Saldrganl igd kuramlarndan farkl bir biimde aklayanengellenme-saldrganlk modelinde, saldrganlk bir drt olarak grlmfltr. Birigdnn tersine, drt her zaman varolan, srekli artan bir enerji kayna deil-

dir. Drt, organizmann yaflamsal bir ihtiyac tatmin edilmediinde ortaya kt-ndan, yoksunluu sona erdirici bir g olarak hizmet eder. Yetersiz besinin a-lk, yetersiz suyun susuzluk drtsn ortaya kard gibi, engellenme de saldr-ganlk drtsn ortaya karr.

Engellenme-saldrganlk modelini ortaya atan arafltrmaclar, lm igdsnya da saldrganla iliflkin zgl, doufltan gelen igd kavramn reddetmifllerdir.lk ortaya atlan orijinal modelde, saldrganln her zaman engellenmeden kay-nakland, engellenmenin de her zaman saldrgan davranfla yol at ileri srl-mfltr. Bu ilk model, daha sonralar pek ok arafltrmac tarafndan elefltirilmifltir.Zira ok ak bir biimde engellenmenin her zaman saldrganla yol amad, en-gellenen insann saldrganlktan baflka tepkiler de gsterebilecei grlmfltr. r-nein iflsiz kald iin engellenme yaflayan bir insan, saldrgan davranfllar gster-mek yerine umutsuzluk, znt tepkileri gsterebilir ya da depresyona girebilir.Ya da tm bu tepkiler yerine, engellenme yaflad problemi zmeye alflr; gidipkendine baflka bir ifl aramaya bafllayabilir ya da bilgisayar veya yabanc dil kursla-rna gidip yeterliliini arttrma karar verebilir. Benzer flekilde, her saldrgan davra-nfln engellenme nedeniyle ortaya kmad da ok aktr. rnein, saldrgan birdavranfl gsteren asker, bunu engellenme yaflad iin deil, komutan emir ver-dii iin yapmaktadr. Ya da boksr, rakibine engellendii iin deil, dl kazan-mak iin vurmaktadr.

Engellenme-saldrganlk modeli son zamanlarda yeniden yorumlanmfl ve en-gellenmenin kiflide yaratt olumsuz duygular lsnde saldrganla yol aabi-lecei ileri srlmfltr. Bu grfle gre, saldrganla yol aan fley, engellenmenin

kendisi deil, engellenmenin yaratt olumsuz duygulardr. Engellenme yaflants,bireyde fke, dflmanlk ya da rahatszlk duygular hissetmesine yol aacak ve buduygular da saldrganlkla ilgili daha nceki yaflantlar ve saldrganla efllik edenfiziksel tepkileri harekete geirecektir. Bu biliflsel srecin sonunda saldrgan dav-ranfln gsterilmesi evresel koflullara baldr. Eer saldrganl destekleyen bazunsurlar evrede varsa, rnein bir silah ya da saldrgan davranan baflka biri, sal-drgan davranfln gsterilme olasl yksektir (Feldman, 1998).

Son olarak, engellenmenin, ancak belirli koflullar altnda saldrganln ortayakmasnda byk bir rol oynadn eklemek gereklidir. Eer engellenme birey ta-rafndan bir niyetin sonucu olarak alglanrsa, haksz, keyfi ve gayrimeflru bir uy-gulama sonucunda olduu dflnlrse, saldrgan davranfla yol ama olasl b-

yktr. flyerinde yksek performans olan ve iyi bir terfi bekleyen bir kadn al-


Engellenme: Engellenme,kiflinin amaca ynelikdavranflnn dflsal olarakbloke edilmesidir.

Engellenme-SaldrganlkModeli: Engellenmenin,saldrganln gl bir

belirleyicisi olduunu nesren kuramsal yaklaflmdr.


9/20

flann, beklediinden ok daha az bir terfi ile dllendirilmesi, kadnda yneticile-re ya da flirkete ya da kuruma karfl dflmanca dflnceler, fke ve intikam hisleriyaratabilir (Baron ve Byrne, 2000).

TahrikSaldrganln muhtemelen en meflru grld durumlar, saldrgan davranflntahrik sonucu gstermifl olduu durumlardr.

Saldrganlk sklkla fiziksel ya da szel tahrik sonucu ortaya kmaktadr. Sal-drgan davranfl sz konusu olduunda, bireyler arasnda karfllkllk ilkesi geer-lidir. Bir yanana vurana dier yanan dnmektense, insanlar difle difl, gzegz intikam almay istemektedirler. Genellikle, karflmzdakine bize verdii kadarac vermek hatta gerekten kt niyetli olduuna inanyorsak bize ektirdiindendaha fazlasn ektirmek isteriz (Baron ve Byrne, 2000).

Kifliler tahrike her zaman saldrganlkla karfllk vermezler. Saldrganln karfl-

ln saldrganlkla vermek, tahrikin ne kadar niyetli bir davranfl olarak algland-na baldr; eer yaplan davranfln kasti olmadna ikna olursak, o zaman sal-drganlkla karfllk vermeyiz, aslnda bu durumda muhtemelen olay, tahrik olarakalglamaktan da vazgeeriz. (Aronson, Wilson ve Akert, 1999).

Saldrgan davranfln en sk rastlanan nedenlerinden biri tahrik olsa da, yukar-da da belirtildii zere, tahrik her zaman saldrganla yol amaz. Szel ya da fi-ziksel olarak tahrik edilen bir kifli saldrganlk yerine farkl tepkiler verebilir. rne-in, tahrik eden kendinden gl biriyse, kifli, tahrikin gerekten var olduunu in-kar edebilir. Ya da kafasnda tahriki yeniden tanmlayabilir; bunu kendini ne ka-dar kontrol edebilen bir kifli olduunu veya dierlerine anlayflla yaklaflan biri ol-duunu gsterme frsat ya da belki barfla ballnn snanmas olarak grebilir.Burada nemli olan nokta, tahrike ne tr tepkilerin verildii deil, tahrike zorunluolarak saldrgan tepki verilmeyiflini vurgulamaktr (Bilgin, 2000).

Sizce polislerin herhangi bir olaya mdahale etme kararnda tahrikin rol nedir? Bir ka-

mu grevlisi olarak polisin tahriklere kaplmasnn sonularn tartflnz.

Medyada fiiddetTelevizyon programlar ve sinema filmlerini ok sistematik olmayan bir incelemebile, bize, bu iletiflim aralarnn bol miktarda, uzun sreli ve ok canl fliddet sah-neleri ierdiini gstermeye yetecektir. Grsel medyada tank olduumuz fliddetin,gerek hayatta karfllafltmzdan ok daha fazla olduu ifade edilmektedir (Baronve Byrne, 2000).

Kitle iletiflim aralarnn zellikle de, grsel olanlarnn saldrgan davranfl ze-rindeki etkisi sosyal psikolojide en ok tartfllan konularn baflnda gelmektedir.Bu konuda yirmi yldan daha uzun bir sredir, deneysel ve korelasyonel olmakzere yzlerce alflma yaplmfl ve halen de yaplmaya devam edilmektedir. Buarafltrmalarda temel olarak yant aranan soru fludur: fiiddet ieren grsel mater-yalleri (filmler, diziler, izgi filmler, gerek hayattan kesitler, belgeseller vb.) izle-mek ocuklar ve/veya yetiflkinlerdeki saldrganln artmasna neden olur mu?

Medyadaki fliddetin etkisini gsteren kantlar, farkl yntemle yaplan arafl-trmalardan elde edilmifltir; laboratuvar deneyleri, korelasyonel surveyler ve alandeneyleri. Laboratuvar alflmalar, ok kesin olmasa da, medyada gzlenen flidde-tin saldrgan davranfl arttrma eiliminde olduunu gstermifltir. Korelasyonel a-

lflmalarn byk bir ounluu, ocuklarn fliddet ieren televizyon programlarn-


Saldrganln karfllnsaldrganlkla vermek,tahrikin ne kadar niyetli birdavranfl olarakalglandna baldr.

Medyadaki fliddeti izlemek,baz insanlarn bazsaldrgan davranfllarsergilemesine etki edenetmenlerden sadece biridir.

SIRA S ZDE


10/20

dan hofllanmalar ile sergiledikleri saldrgan davranfllar arasnda orta derecedeolumlu bir iliflki elde etmifllerdir. Yani, fliddet ierikli televizyon programlarndanhofllanan ocuklarn saldrgan davranma olaslklarnn daha yksek olduu belir-tilmektedir. Dier yandan, gerek yaflam ortamlarnda gereklefltirilen alan deney-leri, genel olarak, medyadaki fliddetin kifliler arasndaki saldrganlk zerinde sade-ce orta derecede bir etkisi olduunu gstermektedir (Taylor, Peplau ve Sears,2000).

Bu alandaki alflmalar toplu bir biimde deerlendiren sosyal psikologlar, ge-nelde, flu yorumu yapmaktadrlar: Saldrgan davranfl ortaya karmak iin medyafliddeti yeterli bir etmen deildir. Yani, tek baflna medyada fliddeti izlemek saldr-gan davranfl ortaya karmamaktadr. Dier yandan saldrgan davranfln gsteril-mesi iin medyadaki fliddeti izlemek gerekli de deildir. Dier bir deyiflle, bylebir fliddete tank olmakszn da insanlar fliddet sergileyebilmektedirler. Ancak, so-nuta, btn bu belirsizlie ramen, medyadaki fliddete maruz kalmak ve saldr-

gan davranfl gstermek arasndaki iliflki flyle ifade edilmektedir: Medyadaki flid-dete maruz kalmak, baz insanlarn baz saldrgan davranfllar sergilemesine etkieden etmenlerden sadece biridir (Baron ve Byrne, 2000; Taylor, Peplau ve Sears,2000; Hogg ve Vaughan, 1995).

Medyadaki fliddetin etkileri konusundaki arafltrmalar, ok anlafllabilir neden-lerle, ocuklar zerinde younlaflmfltr. Arafltrmaclar, fliddet ierikli program izle-menin, saldrgan eilimli ocuklarda, saldrganlklarn dflar vurmak iin bir zeminoluflturabileceini ifade etmektedirler. Bundan da nemlisi, fliddet ierikli tek birfilm izlemenin deil ama uzun bir dnem boyunca pek ok fliddet ierikli film iz-lemenin, saldrganla eilimi olmayan ocuklarda bile saldrganl arttrabileceibildirilmektedir. Ayrca, arafltrmaclar, medyadaki fliddetin sadece ocuklar deilyetiflkinleri de etkilediini belirtmektedirler (Aronson, Wilson ve Akert, 1999).

Medyadaki fliddetin, izleyicilerin saldrganl zerindeki etkileri eflitli yollarlagerekleflmektedir. Birincisi, fliddet ierikli film ve programlar izleme yoluyla, iz-leyiciler yeni saldrganlk teknikleri renebilirler. rnein, yetiflkin izleyiciler, hr-szlk, cinayet, uak karma vb. gibi fliddet eylemlerine iliflkin daha nce hi akl-larna gelmeyen tuhaf ya da ustaca yntemleri renebilir ve belki de bunu uygu-lamaya kalkflabilirler. Medyadaki fliddeti izlemenin ikinci etkisi, duyarszlafltr-ma etkisiolarak adlandrlmaktadr. ok gereki fliddet sahneleri izledikten son-ra, insanlar kurbann ektii acya duyarszlaflmaya bafllamakta ve daha nce gs-terdikleri duygusal tepkiler azalmaya bafllamaktadr. fiiddete duyarszlaflmann, in-sanlarn kendilerinde saldrganla iliflkin snrlamalar da gevfletebilecei dflnl-mektedir. Son zamanlarda yaplan arafltrmalar medyadaki fliddetin nc bir et-

ki biimini daha ortaya karmfltr. Buna gre, medyada fliddeti izlemek, fliddetsahnelerinin kiflide dflmanca duygularn daha ne kmasna ve bu duygulara bi-linte kolayca ulafllmasna yol amaktadr. Dflmanca duygular bu kadar kolayulafllabilir olduunda, en kk frsatta bilince gelmeleri ve kiflinin davranfllarnetkilemesi zor deildir. Srekli fliddet sahneleri izlemek, belki bu etkiyi daha daglendiriyor olabilir (Baron ve Byrne, 2000).

Bilindii zere televizyon kanallarnda ok sayda polisiye dizi gsterilmektedir. Bu dizi-

lerde polislik meslei yceltilmekte ama bir yandan da bol fliddet ieren sahneler gsteril-

mektedir. Hatta bir polis ne kadar sertse, o kadar iyi bir polis olarak lanse edilmektedir.

Bu dizileri nasl elefltirirsiniz?


SIRA S ZDE

Duyarszlafltrma Etkisi:Uzun sre fliddeti izlemesonucunda, bireyin aceken insanlara karflduyarszlaflmas ve eskiyeoranla daha az duygusaltepkiler vermesidir.


11/20

Durumsal Belirleyiciler: Alkol ve Yksek Scaklk

AlkolBilindii zere, alkoll ikiler saldrganlk da dahil olmak zere toplum tarafndanonaylanmayan davranfllar zerindeki ketlemeleri gevfletmektedir. Rastgele gz-lemler bile alkol tketimi ile saldrganlk arasnda bir iliflki olduunu dflndrt-mektedir. Bar, gece kulb veya gazino gibi alkoll ikilerin tketildii elenceyerlerinde kavgalarn bolca kmas bir tesadf deildir. Bu sradan gzlemlerleedindiimiz izlenim, istatistiksel veriler tarafndan dorulanmaktadr. Cinayet, sal-dr ve dier sulardan dolay tutuklanan kiflilerin % 75inin yakalandklarnda al-koll olduu bildirilmektedir. Dier yandan deneysel alflmalar da, alkol alan ki-flilerin almayanlara gre, tahriklere, fliddet ieren davranfllarla karfllk verdiklerigrlmfltr (Aronson, Wilson ve Akert, 1999).

Alkol alan kiflilerde saldrganln otomatik olarak arttn sylemek pek mm-

kn deildir; ayn flekilde btn alkol alan kifliler kavga karmak iin frsat da kol-lamazlar. Daha ziyade alflmalar, alkoln ketlemeyi gevfletici bir etkisi olduunu,sosyal ketlemeleri azaltarak, davranfllarmz konusundaki zeni de azaltmamza yolatn gstermektedir. Sadece bu koflullarda, birey fliddete eilimli ise, daha sal-drgan hale gelecek ya da duygusal bir kifliyse daha da duygusallaflacaktr. Benzerflekilde, alkollyken engellenme hisseden ya da tahrik edilen bir kiflinin saldrgandavranfllar zerindeki ketlemeleri daha zayftr (Aronson, Wilson ve Akert, 1999).

Yksek ScaklkGenellikle scakln yksek olduu zamanlarda insanlarn, havann etkisiyle dedaha kolay fkeye kapldklar ve saldrgan davrandklar dflnlmektedir. Bu

balamda, sosyal psikologlar, Yksek scaklk ve saldrganlk arasnda bir iliflkivar m? sorusuna yant aramfllardr. Baz laboratuvar alflmalar scak havann sa-dece belirli bir noktaya kadar saldrganl arttrdn, ancak o noktadan sonra sal-drganl arttrmayp azalttn gstermifltir (Baron ve Byrne, 2000; Feldman,1998). Ancak scaklkla saldrganlk arasndaki bu iliflkiye iliflkin kantlar ok netdeildir. Dolaysyla, bu konuda kesin bir sonuca ulafllamamfltr. Yksek scaklk-la saldrganlk arasnda nasl bir iliflki olduunun bilinmesi nemlidir, zira kresellekte bir snmadan sz ediyorsak, belki de fliddetin daha da artfl gsterecei yl-lara tank olabiliriz (Baron ve Byrne, 2000).

Fiziksel evrenin scakl kadar kalabalk ve hava kirlilii gibi dier durumsaletmenler de saldrganln ortaya kfln etkilemektedir. Hem insanlarda hem dehayvanlarda kalabaln saldrgan davranfl arttrd bulunmufltur. Genel olarakhava kirliliinin de saldrganlkta artfla yol at bildirilmektedir (Feldman, 1998).

Mesleinizde flimdiye kadar edindiiniz deneyimlere dayanarak, yaz ve kfl aylarnda iflle-

nen fliddet ierikli sularn orannda bir farkllk olduunu syleyebilir misiniz? Ayrca al-

kol ve kalabalk gibi etmenlerin su oranlarn ne derece etkilediini mesleki deneyimle-

rinize dayanarak tartflnz.


SIRA S ZDE

Birey alkol aldnda,fliddete eilimli ise dahasaldrgan hale gelecek ya daduygusal bir kifliyse daha daduygusallaflacaktr.


12/20

Sosyal Psikoloj i

Kiflisel Belirleyiciler: Kiflilik ve Cinsiyet Farkllklar

Kifliliknsanlar, baz kiflilerin dierlerinden daha saldrgan olduunu, bunun da saldr-gan kiflilikten kaynaklandn dflnme eilimindedirler. Saldrganlkla iliflkili ol-duu varsaylan kiflilik zelliklerinden birisi sosyal onay ihtiyacdr. Dierlerininonayn isteyen bireylerin reddedilme (itilme) korkusu nedeniyle saldrgan davra-nfllardan kanacaklar tahmin edilmektedir (Bilgin, 2000).

Kifliliin saldrganl etkilediine iliflkin en arpc bulgu, arafltrmaclarn yap-tklar alflmalar sonundaA tipi kiflilikad verilen bir davranfl biiminin varlnortaya koymufl olmalardr. A tipi kiflilii olanlarn, aflr rekabeti, srekli acelesiolan, zamana karfl yarflan ve ok aktif kifliler olduklar ve kalp hastalna yatknolduklar ifade edilmektedir. Bunlarn tam tersi zellikler ise B tipi kiflilikad veri-len davranfl tarzn iflaret etmektedir (Baron ve Byrne, 2000).

A tipi insanlarn stresliyken dierleriyle deil tek baflna alflmay tercih ettikle-ri, zira hem yetersizliklerini gstermekten kandklar hem de durumu kontrol al-tna alma istekleri olduu belirtilmektedir. Bu kiflilerin bu alflma tarzlaryla belkiyaflamda bir noktaya kadar baflarl olabilecekleri, ama bu kiflilik zelliklerinin hemkendileri hem de yaknlarndaki kifliler iin ykc etkileri olabilecei ileri srl-mektedir. Nitekim, A tipi kiflilik zelliklerine sahip insanlarn ocuk istismarna da-ha yatkn olduu bildirilmektedir (Baron ve Bryne, 2000; Hogg ve Vaughan, 1995).

A tipi kiflilik zellikleri gz nne alndnda, bu zelliklere sahip olan kiflile-rin, B tipi kiflilii olanlara gre daha saldrgan olduklar kolayca tahmin edilebilir.Arafltrmalar, yksek dzeyde testeron hormonu (bir cinsiyet hormonu) ile A tipikiflilik zelliklerinin saldrgan davranfl ortaya karmada nemli bir rol oynadkla-rn gstermifltir

Son olarak, A tipi kiflilii olanlarn dflmanlk hisleriyle dolu olduklar iin,arasal saldrganlktan ok dflmanca saldrganlk gsterdikleri belirtilmektedir(Akt. Baron ve Byrne, 2000).

Eer saldrganlk, gerekten kiflilik yapsndan kaynakl bir davranfl biimiyse, o zaman

saldrgan kiflilikleri deifltirmenin zor olmas gibi bir problemle karfl karflya kalnabilir.

Sizce byle bir kiflilik zellii sizin mesleiniz iin ne derece uygundur? Ve bu balamda,

sizce meslee seilirken, adaylara kiflilik testleri gibi birtakm testler uygulanmal mdr?

Cinsiyet FarkllklarSaldrganlk sz konusu edildiinde, sorulacak en nemli sorulardan biri, saldr-

ganlk asndan kadnla erkek arasnda farkllk olup olmaddr. Genel olarak er-keklerin kadnlardan daha saldrgan olduu ynnde kantlar mevcuttur (Baron veByrne, 2000; Hogg ve Vaughan, 1995).

Cinsiyetlerin farkl biimlerde sosyalleflmesi, saldrganlkta grlen cinsiyetebal farkllklarn nemli bir kaynadr. Modern toplumlarn ounda, kk yafl-lardan itibaren erkek ocuklarn saldrgan davranfl gstermesi, kz ocuklarnnki-ne gre daha fazla teflvik edilmektedir. Kz ocuklar saldrgan davranfl gsterdi-inde ise, aileler bunun nne gemek iin aba harcamaktadrlar (Hogg ve Vaug-han, 1995).

Cinsiyet asndan saldrganlkta bir farkllk olup olmadna iliflkin arafltrmasonular, ilk bakflta erkeklerin kadnlardan daha saldrgan olduunu dorula-maktadr. Fakat biraz daha yakndan baknca, konunun daha karmaflk olduu

grlecektir.

126

A Tipi Kiflilik: Yksekdzeyde rekabetilik,zamanla yarflma vedflmanlk ieren bir kiflilikrntsdr.

SIRA S ZDE


13/20

Arafltrma sonular zetle flyledir (Baron ve Byrne, 2000): Erkekler genel olarak kadnlardan hem daha fazla saldrgan davranfl gster-

mekte ama hem de daha fazla saldrganln hedefi olmaktadrlar. Ve cinsi-yetler arasndaki bu farkllk mr boyu srmektedir.

Saldrganlk asndan iki cinsiyet arasndaki farkllk tahrik olmad durum-da daha fazladr. Dier bir deyiflle, erkekler tahrik sz konusu olmadndakadnlardan daha fazla saldrgan davranfl gstermektedirler. Ancak tahrikvarsa ve bu tahrik younsa, kadnlar da erkekler kadar saldrgan davranflgstermektedirler.

Saldrganlk asndan iki cinsiyet arasndaki farkllk, saldrganln tipinegre deiflmektedir. Arafltrmalar sonucunda, erkeklerin direkt saldrganl(fiziksel saldr, itme, hedefe bir fleyler atma vb.) kadnlara gre daha fazlagsterdikleri bulunmufltur. Kadnlar ise, dolayl saldrganl erkeklerden da-ha fazla gstermektedirler. Dolayl saldrganlk, hedef kifli hakknda evre-

ye sylentiler yayma, hedefin arkasndan dedikodu yapma, hedef kifliyi zordurumda brakacak hikayeler uydurma vb. eylemleri iermektedir. Son ola-rak cinsiyetler aras bu farklln erken yafllarda ortaya kt ve farkl kl-trlerde gzlendii de belirtilmektedir.

Polislik g kullanan ve ayn zamanda gce maruz kalnan bir meslek olduundan, kimi

kesimlerce kadnlar iin pek uygun grlmeyebilmektedir. Trkiyede kadn polislerin po-

lis teflkilat iindeki azlnn nedenlerini ve kadn polislerin meslekte yafladklar sorun-

lar saldrganlk ve g kullanm erevesinde tartflnz.

SALDIRGANLII AZALTMA

Arnma (Katarsis)Saldrganln kkenlerine iliflkin kuramlardan hatrlanaca zere, psikanalizciler

ve etologlara gre, saldrgan eylemin bafllamas igdseldir; engellenme-saldr-ganlk modeline gre ise, saldrganlk, bir kez uyarldnda dflar vurulmas gere-ken bir drtdr. Saldrganla iliflkin yaklaflmlar farkl da olsa, kuram da sal-drgan bir eylemin, isel olarak retilen saldrganlk igds veya drtsnazaltmaya hizmet ettiini ileri srmektedir. Bu, arnma (katarsis) ilkesidir.

Genellikle iimizde biriken ya da bir kez harekete geen fke duygusunu ya dasaldrganl, daha zararsz bir biimde boflaltrsak, rahatlayacamz dflnrz.Popler kltrde de, insanlara, fkeye kaplnca, bunu iinde tutmamalar tavsiyeedilir, fkenin bir flekilde dflar atlmasnn (barmak, lk atmak, duvara bir

fleyler frlatmann vb.) kifliye iyi gelecei varsaylr.Saldrganl grece zararsz yolla boflaltmak, daha sonra gsterilmesi olas sal-

drganl gerekten de azaltr m? rnein, yaygn bir flekilde, futbol gibi birtakmrekabeti sporlarla uraflmann saldrganl azaltmak iin iyi bir yol olduu dfl-nlmektedir. Arafltrma sonular, hem rekabeti sporlar yapmann hem de bu trsporlar izlemenin, saldrganl azaltmadn, aksine arttrdn gstermifltir (Aron-son, Wilson ve Akert, 1999).

Peki, saldrgan eylemlerimizi, fkemizin kaynakland kifliye yneltirsek, dahasonraki saldrgan davranfllarmzda bir azalma olur mu? Laboratuvar deneyleri degerek yaflamda yaplan gzlemler de bu tr durumlarda saldrganln azalma ye-rine arttn gstermifltir. Sonu olarak arnma (katarsis) kavram, arafltrmalar ta-

rafndan desteklenmemifltir (Aronson, Wilson ve Akert, 1999; Feldman, 1998).


SIRA S ZDE

Arnma Uyarlmfl (hareketegemifl) psiflik enerjininharcanmas ve sistemintekrar psikolojik dengedurumuna dnmesidir.


14/20

CezalandrmaSaldrganl kontrol altna alma ya da azaltma yollarndan bir dieri, saldrgan

davranfl gstereni cezalandrmaktr. Cezakarmaflk bir olgudur; bir yandan saldr-gan davranfln skln azaltt sylenebilir. Ama te yandan, aflr durumlarda ce-zann kendisi kolayca saldrgan bir biim alabileceinden, aslnda cezay veren ki-fli, taklit edilecek bir saldrgan davranfl iin model oluflturuyor olabilir. Bu nokta,cezalandrlan zellikle ocuklar olduunda byk bir nem kazanmaktadr (Aron-son, Wilson ve Akert, 1999).

Toplumlarn byk bir ounluu, toplum genelinde fliddeti kontrol etmekiin, saldr, gasp, cinayet, tecavz gibi fliddet ieren sulara uzun dnemli hapiscezalar veren bir adalet sistemi oluflturmufl, hatta bazlarnda baz sular (rneinadam ldrme) iin lm cezas verilmesi, adalet sisteminin bir paras haline gel-mifltir. Gnlk yaflam dzeyinde ise, modern toplumlarda bile daha son zamanla-ra kadar ocuklar disipline sokmak iin okullarda ve evde fiziksel ceza verilmesi

meflru ve yasal grlmekteydi (Feldman, 1998). Hatta Trkiyede bu tr cezalarnen azndan evlerde ana babalar tarafndan uygulanmasnn hl meflru grldsylenebilir.

Cezann veya misilleme tehdinin ksa bir sre iin saldrgan davranfln ortayakfln bastrd ve bylece saldrganl kontrol altna almada ifle yarad dfl-nlebilirse de, uzun vadede etkili bir yntem olduu ok tartflmaldr. Saldrganolduklar iin sk sk cezalandrlan, ounlukla da fiziksel yntemlerle cezaland-rlan ocuklarn, uzun vadede daha saldrgan hale geldikleri ileri srlmektedir. Buocuklarn, yetiflkin olduklarnda zellikle efllerine kt mumalede bulunma olas-lklarnn yksek olduu belirtilmektedir (Taylor, Peplau ve Sears, 2000).

Bir polis olarak, mesleinizdeki deneyimlerinizden hareketle, saldrganl azaltmada ce-zann etkililiini tartflnz.

Saldrgan Olmayan Davranfllarn Model AlnmasSosyal renme kuram, daha nce belirtildii zere, saldrgan modelleri gzleme-nin, saldrgan davranfla yol aacan ileri srmektedir. Peki ayn renme ilkesigereince, saldrgan olmayan modelleri gzlemek, saldrganl azaltmaya hizmetedebilir mi? Dier bir deyiflle, tahrik edilen biri, tahrike saldrganlk yerine dahakontroll, mantkl ve hofl bir tepki verdiinde, bunun, izleyiciler zerinde ne trbir etkisi olur? Bu sorulara, ocuklarla yaplan laboratuvar deneylerinde yant aran-mfltr. Arafltrma sonular, saldrgan olmayan modelleri izleyen ocuklarn dahasonraki saldrgan davranfllarnda bir azalma olduunu gstermifltir (Aronson, Wil-son ve Akert, 1999; Feldman 1998).

Bu arafltrma sonular, saldrganl azaltabileceimize dair umutlarmz arttr-yorsa da, ne yazk ki, gerek yaflamda saldrgan olmayan modellerden ziyade sal-drgan modellerle daha sk karfllaflmaktayz. stelik, saldrgan modellerin davra-nfllar daha dikkat ekici olarak alglanmakta, saldrgan olmayan modellerin dav-ranfllar ise daha pasif ve snk kalmaktadr (Feldman, 1998).

Sosyal Beceri EitimiPek ok insann saldrgan davranfl gstermesinin altnda yatan en nemli neden-lerden biri, temel sosyal becerilere sahip olmamasdr. oumuz tahrik karflsndanasl bir tavr alacamz, insanlara ricada bulunurken nelere dikkat edeceimizi,


Ceza: Davranfl izleyen ve

organizma zerinde hoflagitmeyen bir etki yaparakdavranfln tekrar olmaolasln azaltan ya dadurduran uyarclardr.

SIRA S ZDE

Saldrgan olmayandavranfllar model almaksaldrganl azaltmaktadr,ancak ne yazk ki bu trmodellerle gnlk hayattaok sk karfllmamaktadr.


15/20

insanlar bize bir ricada bulununca, eer yapamayacamz bir fleyse, onlar kzdr-madan nasl hayr diyeceimizi bilemiyoruz. Dolaysyla, insanlara, dier insan-larla nasl iletiflimde bulunacaklar ve nasl iyi iliflkiler kurabilecekleri konusundabirtakm sosyal beceriler kazandrlrsa, kifliler aras iliflkilerde saldrgan davranflla-rn azalmas beklenebilir (Baron ve Byrne, 2000).

Her fleyden nce, yaflam engellenme, kzgnlk, fke, hayal krkl vb. olum-suz duygular hissetmeden srdrmemizin olanaksz olduu kabul edilmelidir. Ba-z koflullar altnda bu olumsuz duygular yaflamann yanlfl olan hibir yan yoktur;insan olmann bir parasdr bu duygular. Esas probleme yol aan fley, bu duygu-larn saldrgan bir tarzda ifade edilmesidir. Hibirimiz fkemizi ya da kzgnlm-z saldrgan olmayan bir tarzda nasl ifade edeceimizi bilerek domuyoruz; amabu bilgiyi sonradan kazanabiliriz. Temel iletiflim becerilerini ve problem zmebecerilerini reten programlar mevcuttur ve bu programlar hem ocuklara hemde yetiflkinlere bu becerileri hzl bir biimde kazandrabilmektedir (Aronson, Wil-

son ve Akert, 1999; Baron ve Byrne, 2000).

Genel olarak bir toplumda fliddeti kullanan modeller yaygnsa, o toplumda yetiflen gen

kuflaklarn da bu modelleri taklit etmesi gelecek iin iyi bir tablo ortaya karmaz. Polis-

ler fliddet ieren sulular yakalamakla grevli olmalarna ramen, kimi zaman toplumda

grlen fliddette pay sahibi de olabilmektedir. Toplumda genel dzeyde grlen fliddetin

azaltlmasnda polislerin roln tartflnz.


SIRA S ZDE

nsanlara, dier insanlarlanasl iletiflimdebulunacaklar ve nasl iyiiliflkiler kurabileceklerikonusunda birtakm sosyalbeceriler kazandrlrsa,kifliler aras iliflkilerdesaldrgan davranfllarnazalmas beklenebilir.


16/20

zet

Saldrganl tanmlamak

Modern sosyal psikolojide yaplan saldrganlk ta-

nmlarnda, saldrganln sonucu kadar niyete de

vurgu yaplmaktadr. Birbirlerine benzerlikleri ol-

sa da, farkl saldrganlk tanm flunlardr: Sal-

drganlk, dier bir kifliye niyetli olarak zarar ver-

mek ya da onu incitmektir. Ya da saldrganlk,

dierini incitme niyetiyle yaplan eylemler ve sy-

lenilen szlerdir. Son olarak saldrganlk, fiziksel

ya da psikolojik acya yol amay amalayan niyet-

li davranfltr.

eflitli saldrganlk tiplerini ayrt etmekeflitli saldrganlk tiplerini ayrt etmeden nce, gn-

lk yaflamda ok sk ayn anlamda kullandmz

saldrganlk ve fliddeti birbirinden ayrmak gerekli-

dir. fiiddet, kasti olarak yaplan ciddi fiziksel incit-

me eylemleridir. O halde fliddet, psikolojik deil,

sadece fizikseldir. Saldrganlk ise aktif, fiziksel bir

fliddet olabilecei gibi pasif, szel ya da baflka bir

biimde de ortaya kabilir.

Saldrganlkla ilgili ilk ayrm, arasal saldrganlk ve

dflmanca saldrganlktr. Arasal saldrganlk, de-

erli bir hedefe ulaflmay salamak zere zarar ver-me ya da incitme eylemidir. Arasal saldrganln

tam tersine, dflmanca saldrganlkta, amacn ken-

disi karfldakine zarar verme ya da onu incitmedir.

Saldrganlkla ilgili dier nemli bir ayrm, saldr-

gan davranfllar toplumsal normlara uygunluu a-

sndan deerlendirmektir. Toplum tarafndan norm-

lara uygun grlen ve onaylanan saldrganlk bii-

mine zgeci saldrganlk ad verilmektedir. Dier

yandan, suikast, dvme, cinayet, saldr gibi davra-

nfllar aka toplumsal normlar ineyen davranfl-

lardr. Bu tarz davranfllar toplum tarafndan onay-

lanmad iin antisosyal saldrganlk olarak adlan-

drlmaktadr. Son olarak, zgeci saldrganlk ile an-

tisosyal saldrganlk arasna yerlefltirilen ve izin ve-

rilmifl saldrganlk olarak adlandrlan baflka bir sal-

drganlk biimi daha tanmlanmaktadr. Bir kiflinin

kendini savunma amacyla karflsndakinin saldr-

ganlna karfllk vermesi, bir kadnn kendine te-

cavze yeltenen bir adama engel olmak iin saldr-

mas zgeci saldrganlk olarak deerlendirilmeye-

bilir; ama toplum kurallarnn snrlar dahilindedir

ve ok da kt olarak grlmez.

Saldrganln kkenlerini aklamak

Saldrganln kkenlerinin doufltan gelen igd-

ler olduunu iddia eden ve buna karfllk, saldr-

ganln doufltan getirilmediini, sonradan re-

nildiini iddia eden yaklaflmlar mevcuttur.

Psikanalizciler ve etologlar, saldrganl, insan do-

asnn kanlmaz bir zellii olarak grmfllerdir.

Ancak etologlar saldrganl, evrim srecinde uyum

salayc bir davranfl olarak grrken, psikanalizci-

ler saldrganl ykc drtlerin temsilcisi olarak

grmektedirler.

Dier yandan sosyal renme yaklaflm, saldrgan-

ln dier tm sosyal davranfllar gibi renildiinisavunmaktadr. Saldrganlk ok temel olarak iki

yolla renilmektedir: Direkt olarak pekifltirme ve

model alma. Direkt olarak pekifltirme, saldrgan

davranfl gsteren bireyin, bu davranflnn pekifltiri-

lerek tekrar yapmasn salamay ifade etmektedir.

Model alma ise, bireyin saldrgan davranfl gsteren

ve bu davranfl iin pekifltirilen kifliyi gzlemesi ve

bu davranfl taklit etmesini ifade etmektedir.

Saldrganln sosyal, durumsal ve kiflisel belirleyi-

cilerinin neler olduunu saptamak

Saldrganln pek ok sosyal belirleyicisi vardr,

ancak bunlar iinde en nemlileri engellenme, tah-

rik ve medyada fliddettir. Engellenme hissettiimiz-

de vereceimiz olas tepkilerden biri saldrganlktr.

Dier yandan kifliler aras iliflkilerde karfllkllk il-

kesi gereince, bizi szel ya da fiziksel olarak tah-

rik eden birine ayn dzeyde ac vermeye alflrz.

Toplumda fliddetin yaygn olarak grlme nedenle-

rinden biri, grsel medyada fliddet ieren sahneleri

ok sk izlememizdir.

Saldrganln ortaya kfln belirleyen pek ok du-

rumsal etmenden ikisi scaklk ve alkoldr. Yksekscaklkta insanlarn daha fazla saldrganlk gster-

me eiliminde olduklar bulunmufltur. Ancak bir

noktadan sonra scaklk artsa da saldrganlk artma-

maktadr. Dier yandan alkoln normal zamanlar-

daki davranfllarmz zerindeki ketlemeleri gevfle-

terek saldrganla yol aabilecei dflnlmekte-

dir. Ancak her alkol alann deil, sadece saldrgan-

lk eilimi olanlarn alkol aldnda saldrgan dav-

rand grlmfltr.

Sosyal Psikoloj i130

1A M A

2A M A

3

A M A

4

A M A


17/20

Kiflilik yapsndaki farklllar ve cinsiyet farklklar

saldrganln ortaya kmasnda belirleyici bir role

sahiptirler. Rekabeti, zamanla yarflan ve kalp has-

talklarna yatkn olan A tipi kiflilikten sz edilmek-

tedir. Bu tr kiflilie sahip olanlarn daha fazla sal-

drganlk gsterdikleri belirtilmektedir. Cinsiyet

farkllklar asndan bakldnda, beklendii ze-

re erkekler kadnlardan daha fazla saldrganlk gs-

termektedir. Ancak, baz durumlarda, rnein tah-

rikin varlnda, kadnlar da erkekler kadar saldr-

gan davranfl gstermektedirler.

Saldrganl azaltma yollarn saymak

Saldrganl azaltt dflnlen yollardan biri, sal-

drganlk enerjisinin sporla uraflma ya da spor iz-

leme gibi zararsz bir takm faaliyetlerle boflaltlma-

sdr. Buna arnma ad verilmektedir. Ancak arafltr-

malar arnma dflncesine destek vermemektedir.

Saldrganl azaltmada dier bir yol cezalandrma-

dr. Ancak ceza ksa vadede saldrganl durdursa

da, uzun vadede etkili deildir. nc bir yol sal-

drgan olmayan davranfllar model almadr. Bu yo-

lun ifle yarad, ancak bu tr modellerle gnlk

hayatta ok sk karfllmad ifade edilmektedir. Sal-

drganl azaltmada son bir yol olarak da bireylere

iletiflim kurma ve problem zme becerilerinin ka-zandrlmas saylabilir.

nite 8 - Sald rganl k 131

5A M A


18/20

Kendimizi Snayalm1. Afladakilerden hangisi arasal saldrganla bir r-nektir?

a. Kskan bir kadnn, kocasn baflka bir kadnla uy-

gun olmayan bir durumda yakalaynca ikisini de

tabancayla vurmas

b. Televizyonu amak istediinde, bozulduunu an-

layan bir adamn, fkelenip televizyonu pencere-

den afla atmas

c. Bir adamn, yksek bir cret karfllnda adam

ldrmesi

d. Bir futbolcu, oyun srasnda rakip bir futbolcuya si-

nirlenip elme takmas

e. Bir kiflinin zerine kahve dken garsonu tokat-

lamas

2. Afladakilerden hangisi saldrganl azaltma etkisi enaz olan yoldur?

a. Saldrgan olmayan davranfl dllendirmek

b. fiiddet ierikli filmleri izlemekten kanmak

c. nsan iliflkilerinde nazik olmak

d. Saldrgan davranfl cezalandrmak

e. Hmanist dflnceyi benimsemek

3. Afladakilerden hangisi arnma (katarsis) dflncesi ile

ilgili doru bir ifadedir?a. Arnma, kiflinin iindeki saldrganlk enerjisinin art-

mas anlamna gelir.

b. Arafltrma sonular arnma fikrini desteklememek-

tedir.

c. Arnma kavram sosyal renme yaklaflmn savu-

nanlar tarafndan gelifltirilmifltir.

d. Rekabeti sporlar izlemek kiflide arnmaya yol

aar.

e. Politik davranfllardan kanmak arnma fikrini

destekler.

4. Afladakilerden hangisi medyadaki fliddetin insanlaretkileme yollarndan biri deildir?

a. Medyadaki fliddet, izleyicileri fliddete duyarszlafltrr.

b. fiiddet ierikli programlar izlemek, insann bilin-

cinde dflmanlk duygularn n plana getirir.

c. Medyadaki fliddet insanlarn acma duygularna ses-

lenerek, bireyin dflmanlk duygularn azaltr.

d. fiiddet ierikli filmler, insanlara deiflik saldrganlk

teknikleri hakknda yeni ufuklar aar.

e. Bireyler kendilerini fliddet ierikli filmlerdeki oyun-

cularla zdefltirir.

5. Engellenme-saldrganlk modeli ile ilgili olarak afla-dakilerden hangisi yanlfltr?

a. Yeniden yorumlanan engellenme-saldrganlk mo-

deline gre, engellenme her zaman saldrganla

yol amaz.

b. Birey yaflad engellenme sonucu, bu engellen-

menin ne kadar haksz ya da gayrimeflru olduuna

bakmakszn saldrganlk gsterir.

c. Engellenme, bireyde fke, kzgnlk vb. olumsuz

duygulara yol amaktadr.

d. nsanlar engellenme yaflamadan da saldrgan dav-

ranfl gsterebilirler.

e. Saldrganlk bir drtdr.

6. Sosyal renme yaklaflmna gre afladakilerden han-gisi dorudur?

a. Arasal saldrganlk renilir, dflmanca saldrgan-

lk doufltan gelir.

b. Saldrgan modelleri gzlemek, saldrgan davranfl

arttrr.

c. Saldrganlk, bireyin iinde bir buhar kazan gibi

srekli biriken bir enerjidir.

d. Saldrganln evrim srecinde trlerin ayakta kal-

masnda nemli bir ifllevi vardr.

e. htiyalar giderilince saldrganlk sona erer.

7. Saldrganlkla ilgili afladaki ifadelerden hangisidorudur?

a. Her zaman fiziksel acya neden olur.

b. Her zaman fke ve kzgnlk duygularyla birlikte

ortaya kar.

c. Her zaman birisine zarar verme niyetini ierir.

d. Her zaman engellenme sonucu ortaya kar.

e. Her zaman maddi hasara yol aar.

8. Psikanalizcilerden farkl olarak etologlarn saldrganlayaklaflm biimi afladakilerden hangisidir?

a. Saldrganln renilmifl bir davranfl olduunusavunurlar.

b. Saldrganl bir igd olarak grrler.

c. Saldrganln ykc olmaktan ok uyumsal bir ifl-

levi olduunu savunurlar.

d. Sadece insanda grlen saldrganlkla ilgilenirler.

e. Saldrganln genetik yolla gelecek nesillere

aktarldn savunurlar.



19/20

9. Saldrganlkta cinsiyet farkllklar ile ilgili olarak afla-dakilerden hangisi yanlfltr?

a. Kadnlar erkeklerden daha fazla saldrgan davra-

nfllara maruz kalrlar.

b. Genel olarak erkekler kadnlardan daha fazla sal-

drgan davranfl gsterirler.

c. Kadnlar tahrik edildiinde erkekler kadar saldr-

gan olurlar.

d. Erkekler direkt saldrganlk, kadnlar dolayl saldr-

ganlk biimlerini gsterirler.

e. Aileler kz ocuklarn saldrgan tutumlarnn nne

gemeye alflrlar.

10. ocuunu srekli ihmal ederek, onun sevgisiz by-

mesine neden olan bir anne afladaki saldrganlk trle-rinden hangisini gsterir?

a. Arasal saldrganlk

b. zgeci saldrganlk

c. zin verilmifl saldrganlk

d. Pasif saldrganlk

e. Dflmanca saldrganlk

Yaflamn inden

ALE fiDDET

Toplumumuzda tilmifl-Kaklmfl tiplemesiyle medya ve

gsteri dnyasnda da yerini bulan kadnlarn dvlmesi

olgusu, aile ii fliddetin ve dolaysyla saldrganln nem-

li bir boyutunu oluflturmaktadr. Bunun dier bir boyutu

da ocuklarn dvlmesidir.

Basn yayn organlarnda, hemen her gn kadn ve o-

cuklara dayak haberlerine rastlanmaktadr. Dayak pek

ok ailevi dram (boflanma, intihar, ayrlma, evden kama

ve hatta ldrme olaylar gibi) beslemektedir. Konunun

ancak polisiye vaka haline gelen ksmnn bilinebilmesi

nedeniyle gerek boyutlarn kestirmek olduka g ol-

makla birlikte, uzmanlar aile ii fliddetin rktc boyut-

larda olduunu belirtmektedirler. stelik, bu fliddet sade-

ce olayn olup bittii anla snrl kalmayp daha sonraki

fliddet olaylarna kaynaklk edebilmektedir. On yl kadar

nce gazetelerde, bir Bat lkesinde 14 niversite ren-

cisi arkadafln ldrdkten sonra intihar eden ve eylemi-

ni, feministlerden nefretiyle hakllafltrmaya alflan bir

gencin, ocukken babas tarafndan srekli dvld ve

ocuun annesinin de ayn muameleye maruz kald flek-

linde haberler kmflt. Buna benzer olaylar, ne yazktr

ki, pek de nadir deildir.

Starus (1988), aile ii fliddetin eflitli ynlerini saptamayamalayan ve atflma Taktikleri lei (Conflicts Tac-

tics Scales) denilen bir lek gelifltirmifltir. Bununla

6000den ok aile yesiyle grflen arafltrmaclara gre,

son bir yl boyunca aile yelerinin %16s fliddet olarak ni-

telenen bir davranfla maruz kaldklarn beyan etmifller-

dir; kadnlarn hedef olduu fliddet oran yaklaflk % 12dir.

Ailelerin istisnasz hepsi, son yl boyunca en az bir kez

ocuklarna vurmufl ve bunlarn % 11inin aflr olduu so-

nucuna varlmfltr.

Aile ii fliddet, belirli kltrel gruplara, sosyal snflara ve-

ya ortamlara zg deildir. Arafltrmaclar ailelerdeki flid-detin hemen her tr ailede grldn kaydetmektedir-

ler. Ancak baz deiflkenler, fliddet olgularyla balantl

grnmektedir: Stres yaratc olaylar (iflini kaybetme, is-

tenmeyen gebelik), sosyal soyutlanmann efllik ettii fakir-

lik, aile yelerinin ocukluk yaflantlar, vb. Dayak, dv-

len kiflilerde aresizlik ve umutsuzluk, yalnzlk ve terke-

dilmifllik duygularna, depresyona, z-sayg dzeyinin dfl-

mesine ve gereklik duygusunun yitirilmesine vb. yol aa-

bilmektedir. fiiddete maruz kalanlar tek tip deil, ok e-

flitli duygusal veya davranflsal tepkiler gstermektedir.

te yandan, aile ii fliddetin, byklerden kklere, ne-

silden nesile getiini dflndren somut bulgular bulun-

nite 8 - Sald rganl k 133


20/20

maktadr ve bu olgunun aklamasn yapmak zere eflit-

li yaklaflmlar gelifltirilmektedir: Bandurann sosyal ren-

me teorisi; Bowlbynin ballk teorisi (gven ihtiyacyla

ocuun anababasna balanmas; fliddete maruz kalan

ocuun kaygl bir ballk tarz gelifltirmesi, atflma ve

gcn hakim olduu bir dnya temsiline sahip olmas);

Pattersonn aile dinamii teorisi (Anababann tepkilerin-

de istikrar / dzen eksiklii, ocuun uygun olmayan dav-

ranfllarna uygun olmayan yaptrmlar uygulamalar).

Kaynak: Bilgin, 2000; s. 298.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. c Yantnz yanlfl ise, Saldrganlk Nedir?

konusunu tekrar okuyunuz.

2. d Yantnz yanlfl ise, Saldrganl Azaltma


3. b Yantnz yanlfl ise, Saldrganl Azaltma


4. c Yantnz yanlfl ise, Saldrganln Sosyal,

Durumsal ve Kiflisel Belirleyicileri konusunu

tekrar okuyunuz.

5. b Yantnz yanlfl ise, Saldrganln Sosyal,


tekrar okuyunuz.

6. b Yantnz yanlfl ise, Saldrganln Kkenleri


7. c Yantnz yanlfl ise, Saldrganlk Nedir?


8. c Yantnz yanlfl ise, Saldrganln Kkenleri


9. a Yantnz yanlfl ise, Saldrganln Sosyal,


tekrar okuyunuz.

10. d Yantnz yanlfl ise, Saldrganlk Nedir?


Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

Aronson, E., Wilson, T. D. & Akert, R. M. (1999). Social

Psychology. Longman, New York.

Baron, R. A. & Byrne, D. (2000). Social Psychology.Allyn

and Bacon, London.

Bilgin, N. (2000). Sosyal Psikolojiye Girifl. Ege niversi-

tesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar: 48, zmir.

Brewer, M. B. & Crano, W. D. (1994). Social Psycho-

logy.West Publishing Company, New York.

Feldman, R. S. (1998). Social Psychology. Prentice Hall,

New Jersey.

Hogg, M. A. & Vaughan, G. M. (1995). Social Psycho-

logy: An Introduction. Prentice Hall/Harvester Whe-

atsheaf, London.Krah, B. (1996). Aggression and Violence in Society. In

G. R. Semin & K. Fiedler, (Eds.), Applied Social

Psychology. Sage Publications, London.

Mummendey, A. (1996). Aggressive Behavior. In M. Hews-

tone, W. Stroebe &G. F. Stephenson (Eds.), Introduc-

tion to Social Psychology. Blackwell, Oxford.

Taylor,S. E., Peplau, L. A. & Sears, D. O. (2000). Social

Psychology. Prentice Hall, New Jersey.


sosyal psİkolojİ unite08

Documents