1

Περιβαλλοντικές Δράσεις για την δεκαετία 2005-2014 Εκπαίδευση για την Αειφορία

Μαρία Σωτηράκου,

Υ.Π.Ε.Π.Θ. Συνέδριο για την Έναρξη της Δεκαετίας για την ΕΑΑ (2005-2014) στη Μεσόγειο,

Αθήνα, 26-27 Νοεμβρίου 2005

Το Υπουργείο Παιδείας συμβαδίζοντας με τους στόχους της UNESCO, διαμόρφωσε δράσεις για την δεκαετία 2005-2014, οι οποίες αφενός στοχεύουν στο να καλλιεργήσουν στους μαθητές μας στάσεις που χαρακτηρίζουν τον ενεργό πολίτη και αφετέρου προωθούν το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία, μέσω της από κοινού υλοποίησης δράσεων με κοινωνικούς φορείς, με στόχο την αειφόρο εξέλιξη του πλανήτη μας. Σήμερα, η έννοια της Αειφορίας δεν αναφέρεται πλέον μόνον στο φυσικό περιβάλλον : διευρύνοντας την έννοια του περιβάλλοντος ως κελύφους των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, η σύνδεση με την αειφορία σήμερα περιλαμβάνει και την ενασχόληση, τη συνειδητοποίηση και την εξεύρεση λύσεων στα προβλήματα της φτώχειας, της υγείας, της εξασφάλισης τροφής, της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ειρήνης. Η αειφορία δεν έχει στατικό χαρακτήρα. Η αντίληψη για την αειφόρο σχέση ανθρώπου-περιβάλλοντος δεν υιοθετεί μόνον την ανάγκη διατήρησης και προστασίας του περιβαλλοντικού status quo όπως αυτό εκφράζεται σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή, αλλά προσλαμβάνει δυναμικό περιεχόμενο : αποσκοπεί στην βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, ώστε οι μελλοντικές γενιές να ζήσουν σε ένα ποιοτικά αναβαθμισμένο περιβάλλον. Αποτελεί με αυτόν τον τρόπο η αρχή της αειφορίας, όχι απλά μια νέα ή πιο ολοκληρωμένη περιγραφική έννοια, αλλά μια συνεργατική , παρεμβατική αρχή με προοπτική. Στο παραπάνω πλαίσιο, η εκπαίδευση αναγνωρίζεται ως εργαλείο ώστε να τεθούν σημαντικές ερωτήσεις σχετικά με περιβαλλοντικά ζητήματα, να επεκταθεί ο προβληματισμός για την έννοια του περιβάλλοντος και να ενισχυθούν υγιείς στάσεις που θα απορρέουν από νέα συστήματα αξιών και προτύπων ζωής, έχοντας πολλαπλασιαστική δυνατότητα για τις τοπικές κοινωνίες. Τα συστήματα αυτά επιβάλλεται να καλύψουν όλα τα επίπεδα της τυπικής, της μη τυπικής και της άτυπης εκπαίδευσης. Η Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη θα πρέπει να ενσωματώσει στις δράσεις της την κοινωνική και αναπτυξιακή εκπαίδευση με στόχο την προώθηση μιας αποτελεσματικής εκπαίδευσης για αειφόρο ανάπτυξη αρχικά σε τοπικό και στη συνέχεια σε εθνικό και διεθνή επίπεδο και ταυτόχρονα να αναφέρεται σε περιεχόμενο σχετικό με :

• τη γνώση των φυσικών διαδικασιών • τη γνώση των τρόπων ορθολογικής διαχείρισης των φυσικών πόρων με σκοπό τη διατήρηση του

περιβάλλοντος ή και την αποκατάστασή του όπου αυτό έχει διαταραχθεί, • την υιοθέτηση των κοινωνικών αξιών της συμμετοχής, της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης, και

της διαφορετικότητας στα πλαίσια της κοινωνικής συνοχής. Το Υπουργείο Παιδείας μέσα από τα σχολικά προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που συντονίζει και τα εγκεκριμένα εθνικά θεματικά δίκτυα Π.Ε., αναπτύσσει ολιστικές, διεπιστημονικές προσεγγίσεις οι οποίες οδηγούν σε σύγκλιση διαφορετικούς γνωστικούς χώρους και θεσμούς χωρίς αυτοί να απολέσουν την χαρακτηριστική τους ταυτότητα και οι οποίοι καλύπτουν τις γνωστικές πληροφορίες που προαναφέρθηκαν. Οι στόχοι που υλοποιούνται μέσα από αυτές τις δράσεις είναι :

2

1. η διεύρυνση των ορίων της γνώσης και της ενεργητικότητας των μαθητών σχετικά με το πώς ένας κόσμος με ισορροπία για τους ανθρώπους και τα υπόλοιπα είδη είναι εφικτός

2. η ενθάρρυνση των μαθητών ως προς την δημιουργική επίλυση των ποικίλων κοινωνικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων,

3. η ανάπτυξη στους μαθητές δεξιοτήτων κριτικής σκέψης έτσι ώστε να οικοδομήσουν ένα πλαίσιο αρχών και αξιών για τις ανθρώπινες δραστηριότητες, το περιβάλλον και την ανάπτυξη.

Με την ενσωμάτωση των αρχών της εκπαίδευσης για την αειφόρο ανάπτυξη στην καθημερινή ζωή της σχολικής τάξης υποστηρίζουμε τους μαθητές να δημιουργήσουν έναν πιο υγιεινό και ισορροπημένο κόσμο με το να τους βοηθάμε να μετατραπούν από παθητικοί δέκτες σε ενεργούς πολίτες.

Οι κύριες Περιβαλλοντικές νέες δράσεις του Υπουργείου Παιδείας - όπως αυτές έχουν δρομολογηθεί για την δεκαετία της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη - είναι οι εξής:

• Σύσταση Εθνικής Επιτροπής για το συντονισμό των περιβαλλοντικών δράσεων, η οποία αποτελείται από στελέχη του ΥΠ.Ε.Π.Θ., του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., του Υπουργείου Ανάπτυξης, της UNESCO και εκπροσώπους Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, Πρόεδρος της ανωτέρω επιτροπής είναι ο Γενικός Γραμματέας του ΥΠ.Ε.Π.Θ. Καθηγητής κ. Α. Καραμάνος.

Όπως είναι γνωστό οι Εθνικές Επιτροπές συνδέονται με τις περιφερειακές, ευρωπαϊκές και τις διεθνείς δράσεις που θα υλοποιηθούν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 2005-2014 και ρόλος τους είναι να ενθαρρύνουν τις συνεργασίες φορέων και να εργάζονται -μέσω μιας σειράς δημόσιων προσκλήσεων και γεγονότων- για την αύξηση της δημόσιας εγρήγορσης σχετικά με τα θέματα της εκπαίδευσης για την αειφορία. Στο έδαφος του τριπτύχου περιβάλλον -κοινωνία -οικονομία, όπως αυτό διαμορφώθηκε κατά τη σύσκεψη στο Γιοχάνεσμπουργκ, οι Εθνικές Επιτροπές θα δώσουν ιδιαίτερο βάρος στην περιοχή Πολιτισμός, ως περιοχή που υπερκαθορίζει τον τρόπο με τον οποίο ζητήματα της αειφόρου ανάπτυξης σχετίζονται με το συγκεκριμένο κοινωνικό και οικονομικό ιστό κάθε χώρας. Γεγονός, το οποίο προσυπέγραψε και το Συμβούλιο της Ευρώπης κατά τη Συνάντηση των αρχηγών των χωρών-μελών του ΣτΕ στη Βαρσοβία (16-17 Μαΐου 2005). Σε σύνδεση με τα Ηνωμένα Εθνη και την UNESCO, οι Εθνικές Επιτροπές αποτελούν ένα συνεργατικό σχέδιο και θα εργαστούν για την υποστήριξη των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται από εθνικούς φορείς για την υιοθέτηση αειφόρων πρακτικών σε τοπικό επίπεδο.

• Τα σχολικά έτη της Δεκαετίας 2005-2014 χαρακτηρίζονται με θεματικό περιβαλλοντικό περιεχόμενο ως εξής :

2006 Νερό – Γαλάζιος Πλανήτης 2007 Καταναλωτισμός & Περιβάλλον 2008 Δάσος – Πράσινος Πλανήτης 2009 Γεωργία, Διατροφή & Ποιότητα Ζωής 2010 Ενέργεια- Ανανεώσιμες Πηγές & Τοπικές Κοινωνίες 2011 Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα 2012 Υγεία & Παραγωγικές Διαδικασίες 2013 Ανθρωπογενές Περιβάλλον & Αειφόρος Διαχείριση 2014 Ενεργοί Πολίτες Στο πλαίσιο αυτό, τα σχολικά προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ενθαρρύνονται να εργαστούν πάνω σε γνωστικές περιοχές σχετικές με το Θεματικό Ετος και, ταυτόχρονα, να καταλήγουν μέσα από διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων, θεωρητικές και βιωματικές

3

προσεγγίσεις σε προτεινόμενες πρωτοβουλίες και δράσεις της μαθητικής κοινότητας, με πολλαπλασιαστική δυνατότητα για την τοπική κοινωνία ή την πολιτεία.

• Θεσμοθετείται από το ΥΠ.Ε.Π.Θ. η «Εβδομάδα Περιβάλλοντος» : στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς, τα περιβαλλοντικά δρώμενα καθώς και το εκπαιδευτικό υλικό που παράγεται από τις περιβαλλοντικές σχολικές ομάδες και τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης θα παρουσιάζονται σε ειδική εκδήλωση – αφιέρωμα. Η Εβδομάδα Περιβάλλοντος στοχεύει, αφενός να τονώσει το ενδιαφέρον για περιβαλλοντικά ζητήματα, αφετέρου να χρησιμοποιήσει τη σχολική ομάδα και το έργο της ως μοχλό διάδοσης των προβληματισμών για το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον στην κοινωνία των ενηλίκων. Τέλος, η Εβδομάδα Περιβάλλοντος, στοχεύει να τονώσει και το αυτοσυναίσθημα και την αίσθηση δημιουργικότητας των μαθητών, επιβραβεύοντας τις καλές προσπάθειες που δημιουργούν το γνωστικό και συναισθηματικό έδαφος για τη δημιουργία ενεργών πολιτών. • Περιβαλλοντικές τάξεις -Καλλιστώ Από την τρέχουσα σχολική χρονιά περισσότεροι από 20.000 μαθητές, σε ετήσια βάση, θα επισκέπτονται τόπους με έντονο οικολογικό ενδιαφέρον και μέσα από οργανωμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες θα προσεγγίζουν με βιωματικό τρόπο περιβαλλοντικά και πολιτιστικά στοιχεία της πατρίδας μας. Οι δραστηριότητες αυτές, πέρα από τα εκπαιδευτικά οφέλη των μαθητών / εκπαιδευτικών, θα συντελέσουν και στην τοπική οικοτουριστική ανάπτυξη των τόπων προορισμού. • Δημιουργία Περιοδικού Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης : Το ΥΠ.Ε.Π.Θ. για πρώτη φορά προτίθεται να εκδώσει περιοδικό, το οποίο απευθύνεται κυρίως στους μαθητές και θα φτάνει σε όλα τα σχολεία της χώρας. Κύριος στόχος της έκδοσης του περιοδικού η ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας ανάμεσα στους μαθητές και η διάχυση σκέψεων και προβληματισμών σχετικά με τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά θέματα της καθημερινότητάς μας..

• Επαναπροσδιορισμός του ρόλου των Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Κ.Π.Ε.) και εμπλοκή τους στην τοπική ανάπτυξη :

Ολοκλήρωση του δικτύου των Κ.Π.Ε. με στόχο τη λειτουργία 56 Κ.Π.Ε. Το ΥΠ.Ε.Π.Θ. ήδη έχει συστήσει επιτροπή για τη μελέτη της βιωσιμότητας των Κ.Π.Ε. : στο νέο πλαίσιο δράσης που διαμορφώνεται, τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης αναλαμβάνουν και υποστηρίζουν σε τοπικό επίπεδο δραστηριότητες με αειφορικό χαρακτήρα, επιδιώκοντας έναν ενεργότερο ρόλο στην ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών. Με άξονα τον εκπαιδευτικό το Υπουργείο Παιδείας προγραμματίζει :

• Επιμόρφωση εκπαιδευτικών σε επιστημονικά και παιδαγωγικά θέματα που σχετίζονται με τους στόχους της δεκαετίας :

Το Τμήμα Αγωγής Υγείας και Περιβαλλοντικής Αγωγής ήδη υλοποιεί με τον τίτλο Σεμινάρια Επιμόρφωσης στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση 2005, μια σειρά 10 σεμιναρίων σε εθνικό επίπεδο, τα οποία απευθύνονται στους υπευθύνους Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και στο εκπαιδευτικό δυναμικό των Κ.Π.Ε. Η επιμόρφωση αυτή καλύπτει επιστημολογικές αναφορές, διαθεματικές συνεισφορές στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση παιδαγωγικά ζητήματα και πλευρές της μεθοδολογίας. Επιδιώκει να ενισχύσει κυρίως τον επιτελικό ρόλο των ανωτέρω στελεχών.

4

Ταυτόχρονα στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ, ΙΙ πρόκειται να ξεκινήσει επιμόρφωση η οποία συνάδει με τις αρχές της Αειφορίας και απευθύνεται σε 15.000 εκπαιδευτικούς. Η επιμόρφωση αυτή θα εξελιχθεί σε πέντε επίπεδα : Ι. Επιμόρφωση για στελέχη της εκπαίδευσης ΙΙ.Επιμόρφωση για εκπαιδευτικούς που έχουν υλοποιήσει πρόγραμμα Π.Ε. ΙΙΙ. Επιμόρφωση για εκπαιδευτικούς που δεν έχουν ακόμη ασχοληθεί σε σχετικά προγράμματα IV.Επιμόρφωση για εκπαιδευτικούς των Τ.Ε.Ε. και, τέλος, V.Επιμόρφωση για εκπαιδευτικούς των Ειδικών σχολείων.

Πρόκειται για θεματική επιμόρφωση, όπου ο κάθε εκπαιδευτικός θα έχει τη δυνατότητα να επιλέξει ανάμεσα σε τέσσερις θεματικούς κύκλους (Περιβαλλοντικών Επιστημών, Παιδαγωγικών, Διδακτικής. Νέων Τεχνολογιών -Π.Ε. ) το είδος της επιμόρφωσης που χρειάζεται.

• Παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού το οποίο διαμορφώνεται βάσει των θεματικών κύκλων

των ανωτέρω σεμιναρίων με τη μορφή επιμορφωτικής «βαλίτσας», δηλαδή, δανειστικής εκπαιδευτικής σκευής, όπου ο εκπαιδευτικός θα βρίσκει επιστημονική πληροφόρηση, διδακτικά και παιδαγωγικά εργαλεία, φύλλα εργασίας και υλικά για περιβαλλοντικά πειράματα ή εφαρμογές

• Αναφορικά με την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση : Στόχος η ίδρυση και λειτουργία και άλλων περιβαλλοντικών Τμημάτων και αντιστοίχων μεταπτυχιακών τα οποία θα δημιουργήσουν εξειδικευμένους επιστήμονες στα θέματα της προώθησης της βιώσιμης ανάπτυξης.

Συνοψίζω τις παραπάνω περιβαλλοντικές δράσεις του Υπουργείου Παιδείας:

• δραστηριότητες και προγράμματα θεσμικής μη τυπικής εκπαίδευσης για μαθητές από την προσχολική ηλικία μέχρι και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, με πολλαπλασιαστική δυνατότητα για τις τοπικές κοινωνίες,

• τοπικές, περιφερειακές και εθνικές συνεργατικές μορφές και θεματικά δίκτυα για τις σχολικές μονάδες,

• επιμόρφωση των εκπαιδευτικών • ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού • πειραματικές - πιλοτικές δράσεις αναμόρφωσης τμημάτων των αναλυτικών προγραμμάτων Κλείνοντας είναι αναγκαίο να τονιστεί ότι, στη δεκαετία που ανοίγεται 2005-2014, ο μετασχηματισμός της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης σε Εκπαίδευση για την Αειφορία, διευρύνει με δημιουργικό τρόπο τα γνωστικά πεδία ενασχόλησης εκπαιδευτικών και μαθητών και φιλοδοξεί να υποστηρίξει ένα νέο πρότυπο ηθικών αξιών, διαφορετικό από το καταναλωτικό παράδειγμα που κυριαρχεί στις μέρες μας. Το Υπουργείο Παιδείας στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής που διαμορφώνει στοχεύει στην ανάπτυξη αυτής της μορφής της εκπαίδευσης.