Ġstanbul teknĠk ÜnĠversĠtesĠ fen bĠlĠmlerĠ … · 1. gĠr Ġġ ... 2.7 bölüm sonucu...

ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Mehmet KESER

Anabilim Dalı : ġehir ve Bölge Planlama

Programı : ġehir Planlama

Haziran 2010

KENTSEL YENĠLEME ALANLARININ

BELĠRLEME VE UYGULAMA SÜREÇLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ

YENĠKAPI YENĠLEME ALANI ÖRNEĞĠ

HAZĠRAN 2010

ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Mehmet KESER

(502071807)

Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 07 Mayıs 2010

Tezin Savunulduğu Tarih : 07 Haziran 2010

Tez DanıĢmanı : Prof. Dr. Nilgün ERGUN (ĠTÜ)

Diğer Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Hale ÇIRACI (ĠTÜ)

Y. Doç. Dr. Hülya ARI(ĠTÜ)

KENTSEL YENĠLEME ALANLARININ

BELĠRLEME VE UYGULAMA SÜREÇLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ

YENĠKAPI YENĠLEME ALANI ÖRNEĞĠ

iii

Aileme,

v

ÖNSÖZ

Bu çalışmamda hiçbir zaman benden desteğini esgirgemeyen sevgili aileme, iş

hayatımda kolaylıklar sağlayan ve Yenikapı Yenileme Projesi ile ilgili yapılan

projeyle ilgili her türlü yardımlarından dolayı İlke Planlama ailesine, tez yazım süresi

boyunca beni destekleyen sevgili arkadaşım Uğur Kasımoğlu‟na ve öğrenim hayatım

boyunca bana her türlü desteğini vermiş, deneyimi ve ilgisi ile bana çok büyük

katkılar sağlamış olan sevgili hocam Prof. Dr. Nilgün Ergun‟a sonsuz teşekkürlerimi

sunuyorum.

Mayıs 2010

Mehmet KESER

Şehir ve Bölge Plancısı

vii

İÇİNDEKİLER

Sayfa

ÖNSÖZ ........................................................................................................................ v

KISALTMALAR ...................................................................................................... ix ÇĠZELGE LĠSTESĠ .................................................................................................. xi ġEKĠL LĠSTESĠ ...................................................................................................... xiii ÖZET ......................................................................................................................... xv SUMMARY ............................................................................................................ xvii

1. GĠRĠġ ...................................................................................................................... 1 1.1 Amaç .................................................................................................................. 1 1.2 Kapsam ............................................................................................................... 1

2. KAVRAMSAL VE KURAMSAL YAKLAġIM .................................................. 3 2.1 Konuyla İlgili Kavramlar Ve Tanımlar .............................................................. 3 2.2 Tanımlar ............................................................................................................. 3

2.3 Kentsel Yenilemenin Amaç Ve Hedefleri .......................................................... 7 2.4 Kentsel Yenilemenin Boyutları ........................................................................ 11

2.4.1 Fiziksel ...................................................................................................... 11 2.4.2 Sosyal ........................................................................................................ 12 2.4.3 Ekonomik .................................................................................................. 13 2.4.4 Kültürel ..................................................................................................... 14

2.4.5 Yasal .......................................................................................................... 15 2.4.6 Katılım ...................................................................................................... 17

2.5 Kentsel Yenilemeye Neden Olan Faktörler ..................................................... 18 2.5.1 Köhneme ................................................................................................... 19 2.5.2 Yeni sosyo-ekonomik gelişmeler ve küreselleşme ................................... 21

2.5.3 Planlama kararları ve yatırımlar ................................................................ 23 2.6 Kentsel Yenilemeye Konu Olan Alanlar .......................................................... 26

2.6.1 Kentsel sitler ............................................................................................. 27 2.6.2 Gecekondu alanları ................................................................................... 28

2.6.3 Desantralize edilecek sanayi alanları ........................................................ 28 2.7 Bölüm Sonucu .................................................................................................. 29

3. KENTSEL YENĠLEME OLGUSUNUN EVRĠMĠ VE DÜNYA ÖRNEKLERĠ

.................................................................................................................................... 31 3.1 Amaç ................................................................................................................ 31

3.2 Kentsel Yenilemenin Tarihi Gelişimi .............................................................. 31 3.2.1 Kamu eliyle gerçekleşen uygulamalar (19. Yy. – 1960) ........................... 32 3.2.2 Yeniden geliştirme ve sağlıklaştırma uygulamaları (1960 – 1970) .......... 33

3.2.3 Gayrimenkul eksenli kamu-özel sektör ortaklığı uygulamaları (1970 –

1990) .......................................................................................................... 34

3.2.4 Ortaklık modellerine dayanan sosyal öncelikli dönüşüm uygulamaları

(1990 sonrası) ............................................................................................ 36

3.3 Yurtdışı Deneyimlerinden Örnekler ................................................................. 38 3.3.1 Southwark - Elephant & Castle kentsel yenileme projesi / Londra .......... 39

3.3.1.1 Projenin hedefleri ve stratejileri 39 3.3.1.2 Örgütlenme modeli 41

3.3.2 Potsdam Meydanı kentsel yenileme projesi (Almanya- Berlin) ............... 42

3.3.2.1 Proje konsepti 43 3.3.2.2 Örgütlenme modeli 44

viii

3.3.3 Narragansett İskelesi Kentsel Yenileme Projesi (Providence, Rhode Island

- ABD) ....................................................................................................... 45 3.3.3.1 Proje konsepti 45 3.3.3.2 Örgütlenme modeli 47

3.3.4 Hiroşima – Danbara Kenti Kentsel Yenileme Projesi (Japonya) .............. 48 3.3.4.1 Proje konsepti 48 3.3.4.2 Örgütlenme modeli 49

3.4 Bölüm Sonucu .................................................................................................. 49

4. 5366 SAYILI KANUNA GÖRE YENĠLEME ALANI ĠLAN EDĠLEN

YENĠKAPI YENĠLEME ALANI ÖRNEK ÇALIġMASI .................................... 51 4.1 Amaç................................................................................................................. 51 4.2 Türkiye‟deki Kentsel Yenileme Olgusu ve5366 Sayılı Kanunun İncelenmesi

Ve Yenikapının Yenileme Alanı İlan Edilme Süreci ............................................. 51 4.3 Türkiye‟de Kentsel Yenileme Olgusu .............................................................. 51

4.3.1 Yıpranan Kent Dokularının Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak

Kullanılması Hakkında Kanun (5366) ....................................................... 52

4.3.2 Fatih ilçesinde ilan edilen yenileme alanları ve Yenikapı......................... 54 4.4 Yenikapı Yenileme Alanı Projesi ..................................................................... 57

4.4.1 Projenin amaç ve hedefleri ........................................................................ 57 4.4.2 Proje alanının tarihi gelişimi ..................................................................... 58

4.4.3 Proje alanının fiziksel ve sosyo-ekonomik bulguları ................................ 60 4.4.3.1 Fiziksel analizler 61

Arazi kullanımı 61 Kat adedi analizi 61 Bina durumu analizi 61

Bina yapım tekniği analizi 65 Bina doluluk boşlukanalizi 65

Mülkiyet Analizi 67 4.4.3.2 Sosyo-ekonomik analizler 71

4.4.3.3 GZTF analizi 75 4.4.3.4 Projenin temel yaklaşımları 75

Kültür park yaklaşımı 77

Sosyal yaklaşım 77 4.4.3.5 Proje süreci 79

Öngörülen süreç 79 Uygulanan süreç 80

4.5 Bölüm Sonucu .................................................................................................. 80

5. SONUÇ .................................................................................................................. 81 EKLER ...................................................................................................................... 89

ix

KISALTMALAR

ĠBB : İstanbul Büyükşehir Belediyesi

ĠSKĠ : İstanbul Su ve Kanalizasyon İşletmesi

TCDD : Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları

GZTF : Güçlü-Zayıf Yönler; Fırsatlar ve Tehditler

AKB : Avrupa Kültür Başkenti Ajansı

xi

ÇĠZELGE LĠSTESĠ

Sayfa

Çizelge 3.1 : Kentsel Yenileme Süreçlerinde Öne Çıkan Aktörler ve Roller ........... 32 Çizelge 4.1 : Türkiye‟de Kentsel Yenileme İle İlgili Olan Yasalar .......................... 52

Çizelge 4.2 : Yenikapı Proje Alanının Fonksiyon Dağılımı. .................................... 62 Çizelge 4.3 : Yenikapı Proje Alanının Kat Adedi Dağılımı. ..................................... 62

Çizelge 4.4 : Yenikapı Proje Alanının Bina Durumu Dağılımı. ................................ 65 Çizelge 4.5 : Yenikapı Proje Alanının BinaYapım Tekniği Dağılımı. ...................... 65 Çizelge 4.6 : Yenikapı Proje Alanının Bina Doluluk Boşluk Dağılımı. .................... 67

Çizelge 4.7 : Yenikapı Proje Alanının Mülkiyet Dağılımı. ....................................... 67 Çizelge 4.8 : GZTF Analizi. ...................................................................................... 76

xiii

ġEKĠL LĠSTESĠ

Sayfa

ġekil 2.1 : Kentsel yenileme politikalarının genel çerçevesi. .................................... 10 ġekil 2.2 : Kentsel Turizm Stratejisi . ........................................................................ 25 ġekil 3.1 : Elephant and Castle Projesi Planlama Bölgeleri ve Plan Etapları............ 40

ġekil 3.2 : Potsdam Meydanından eski görünüş. ....................................................... 42 ġekil 3.3 : Potsdam Meydanı şantiye çalışmaları. ..................................................... 44 ġekil 3.4 : Narragansett İskelesi Kentsel Yenileme Projesi Sınırları. ....................... 46

ġekil 3.5 : Narragansett İskelesi Kentsel Dönüşüm Projesi Tasarımı. ...................... 47 ġekil 3.6 : Narragansett İskelesi Kentsel Dönüşüm Projesi Örgütlenme Modeli. ..... 48 ġekil 4.1 : 5366 Sayılı Kanunun İşleyiş Biçimi (Yılmaz E. 2009). ........................... 55

ġekil 4.2 : Fatih İlçesindeki Yenileme Alanları. ....................................................... 56 ġekil 4.3 : Yenikapı Yenileme Alanına Etki Eden Önemli Ulaşım Kararları. .......... 57

ġekil 4.4 : Yenikapı - Bizans Dönemi,Theodosius Limanı, Kıyı Çizgisi. ................. 59 ġekil 4.5 : Yenikapı - 15. Yy. Kıyı Çizgisi, Langa Bostanları, Yalı Mahallesi......... 60 ġekil 4.6 : Yenikapı Proje Alanının Arazi Kullanım Haritası. .................................. 63

ġekil 4.7 : Yenikapı Proje Alanında Kat Adedi Dağılımı Haritası. ........................... 64 ġekil 4.8 : Yenikapı Proje Alanında Bina Durumu Haritası. ..................................... 66

ġekil 4.9 : Yenikapı Proje Alanında Bina Yapım Tekniği Haritası. .......................... 68 ġekil 4.10 :Yenikapı Proje Alanında Bina Doluluk Boşluk Haritası......................... 69 ġekil 4.11 :Yenikapı Proje Alanında Mülkiyet Haritası. ........................................... 70

ġekil 4.12 :Yenikapı‟da Hane Halkı Büyüklüğü Mekansal Dağılımı. ...................... 71 ġekil 4.13 :Yenikapı‟da Mülk Sahipliliği ve Kiracılık Mekansal Dağılımı. ............. 72

ġekil 4.14 :Yenikapı‟da Hanelerin Gelir Seviyelirine Göre Dağılımının Mekansal

Dağılımı. .................................................................................................. 73 ġekil 4.15 : Yenikapı‟da Sektörel Dağılımın Mekansal Dağılımı (Ökten, A. 2008). 74 ġekil 4.16 : Yenikapı Öneri Arazi Kullanım Şeması. ................................................ 75 ġekil 4.17 : Yenikapı‟da öngörülen Açıkhava Müzesi Alanı. ................................... 78 ġekil 4.18 : Yenikapı Yenileme Projesi İçin Öngörülen Süreç. ................................ 79

ġekil 4.19 : Yenikapı Yenileme Projesi için Uygulanan Süreç. ................................ 80

xv

KENTSEL YENĠLEME ALANLARININ BELĠRLEME VE UYGULAMA

SÜREÇLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ, YENĠKAPI YENĠLEME ALANI ÖRNEĞĠ

ÖZET

19. yy.dan itibaren sanayileşmeyle oluşan kırdan kente göçün etkisi şehirlerde büyük

değişimler meydana getirmiştir. Bu değişimler kentin yapısını hem fiziksel hem

sosyal yönleriyle değiştirmiştir. Batı ülkelerinde sanayileşme sürecinin beraberinde

getirdiği kentsel sorunları çözmek amacıyla geliştirilen önemli yöntemlerden biri

“kentsel yenileme” olgusudur. Başlangıçta sadece bir fiziksel yenileme anlamını

karşılayan bu kavram, tarihsel süreç içinde kapsamı ve anlamı bakımından birçok

farklı evreden geçmiştir. Günümüzde ise konunun fiziksel boyutunun yanında sosyal,

ekonomik ve kültürel boyutlarıyla ele alınması, “kentsel yenileme” olgusuna yeni bir

anlam yüklemiştir. 1980‟li yıllardan sonra etkisini daha yoğun olarak hissettirmeye

başlayan küreselleşme ve bunun sonucunda ortaya çıkan taleplerden birisi olan

turizm yatırımları, kentlerdeki yenileme süreçlerini hızlandırmış ve farklı açılımlar

kazandırmıştır.

Batı ülkelerinde, öncelikle sanayileşmenin getirdiği ve kentsel sorunları çözmek

amaçlı olarak ortaya çıkmış yenileme kavramı, günümüzde metropol olma sürecinde

kentlerin imajını ve sunumunu etkileyecek boyutuyla dikkat çekmektedir. Kentsel

yenileme örnekleri görülen batılı ülkelerde, yasal süreç iyi bir şekilde tanımlanmış ve

büyük ölçekli projelere esneklik sağlayacak ölçüde güçlüdürler. Uygulama süreçleri

açısından Avrupa örnekleri, Amerika örnekleri ve Uzak Doğu örnekleri birbirinden

ayrışmalarına rağmen, ortak olan paydaları “dünya kenti” olma yolunda bu bir araç

olarak “kentsel yenileme” olgusunu kullanmalarıdır.

Dünya kenti olma çabasında olan İstanbul bu sürece dahil olma çabası içerisinde

eline geçen bir araç olarak 5366 sayılı “Yıpranan Kent Dokularının Yenilenerek

Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun”u bir araç olarak

kullanmak suretiyle tarihi dokularının yeniden yapılandırılması için girişimlerde

bulunmuştur. İstanbul‟un bu merkezi dokularının tekrar kentsel yaşama

kazandırılması yönündeki eylemler, bu sürecin ne kadar sağlıklı işlediği merak

konusu olmuştur. Yenikapı Kentsel Yenileme Alanı, barındırdığı tarihi değer, sosyal

doku ve en önemlisi de ulaşım ve planlama kararları açısından bu konuda özellikli

bir örnek olmuştur.

Kentsel yenileme ihtiyaç duyulan alanlar için gerekli bir araç iken günümüzdeki

uygulama süreciyle yeterli olup olamdığı tartışma ve araştırma konusu olmuştur.

xvii

ANALYSING DESIGNATION AND IMPLEMENTATION PROCESS OF

URBAN RENEWAL AREAS, YENIKAPI RENEWAL AREA CASE

SUMMARY

Since 19th century the affect of migration to city that appears with industrialization

has made great changes. Those changes affected the structure of city both physcal

and social ways. One of the important methods to solve the urban problems apearing

with industrialization of western countries is “urban renewal” action. That concept

initialy having only pyhsical renewal, passed through many different steps during

history. However today besides the pyhsical meaning; undertaking of social,

economical and cultural aspects has given a new meaning to “urban renewal” action.

Globalism having more effect on humanity after 1980s and tourism investments that

occured as a result of globalism effect, have accelareted renewal process in cities and

brought different expansions.

In Western Countries, renewal concept occures in order to solve the problems of the

city coming with primarily industrialization, attracts attention with a size affecting

image and presantation of cities in becoming metropol at the present day. In urban

renewal examples in the world; western countries the legimate procces is well

defined and strong enough to generate flexibility to big scaled projects. Also

participation to these projects is crucial in terms of application processes. Although

Europen, American and Far Eastern examples differs from each other their common

denominators is the usage of „urban renewal‟ action as an tool on way to be become

a „world city‟.

İstanbul that makes efforts to be a world city attempted to restructure its historical

structures by using 5366 numbered “the sustainable use of downgraded historical

real estate through protection by renewal” law as an opportunity in effort to take

place in this process. The actions to regain those central structures of İstanbul into

city life and how that progress goes healthy, have become interest subject. Yenikapı

Urban Renewal Area has become a special example in terms of its historical, social

structure and especially in terms of transportation and planning decisions.

While urban renewal being a required instrument for needed regions, its efficiency

with application process at the present day has become a discussion and research

subject.

1

1. GĠRĠġ

Kentlerin tarihi mekânlarında, kentsel yenileme adına verilen planlama kararları ve

uygulamaları güncelliğini korumaktadır. Bunlardan en göze çarpanı 5366 numaralı

ilan edilen yenileme alanlarıdır. İstanbul gibi ülkenin küresel ekonomideki odağı

haline gelmiş bir kentin tarihi çekirdeğinde ilan edilen bu alanlar kuşkusuz bir

yeniden canlandırma potansiyeli taşımaktadır. “Yapılan bu çalışmalar ne kadar

başarılı olmuş ve bu amacı güden kararlar fiziksel mekânın dönüştürülmesinin

yanında, sosyal ekonomik ve kültürel yönüyle ne kadar etkin olmuş?” Bu soruların

cevabı; kavramsal açıdan kentsel yenileme kavramının tanımlanmasından sonra,

Dünya örneklerindeki süreç ile ülkemizdeki süreç karşılaştırılması yapılarak

verilmeye çalışılmıştır.

1.1 Amaç

Yapılan çalışma bağlamında: Tarihi kent merkezlerinde yapılan yeniden canlandırma

çalışmaları için verilen “yenileme alanı” planlama kararları, kent planlama disiplini

içerisinde, gerçek anlamda hedeflenen ve gerçekleştirilen olgular açısından bir süreci

ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Bu sorular çerçevesinde de problem olarak değerlendirilen nokta; “kentsel yenileme”

çalışmalarının mevcut yapıya cevap vermesi onu göz ardı ederek bambaşka

karakterlerde yapılaşmalar ve gelişimler öneriyor olmasıdır.

1.2 Kapsam

Kapsamlı bir literatür araştırması ile “kentsel yenilemeyi” kavramsal yönüyle

incelenmesi ve bu bağlamda temel çerçevenin kavramsal hatlar ile ortaya konması.

Sonraki aşamada ise ülkemizdeki dönüşüm çalışmalarının incelenmesi, İstanbul kenti

içerisinde görülen örneklerin incelenmesi ve karşılaştırmalı olarak yurt dışı

örneklerinin irdelenmesi. Bu çalışmanın yapılmasındaki amaç yurtdışı uygulama

2

modellerinin incelenerek başarılı olmuş yöntemleri ülkemiz koşullarına göre

uyarlanabilmesinin sınanması.

En son olarak da yenileme alanı ilan edilmiş, aynı zamanda Transfer Merkezi

planlama kararı verilmiş olan Yenikapı Yenileme Alanı bölgesinin dönüşümü

esnasında barındırmış olduğu yeniden canlandırma potansiyelinin; literatür taraması,

alan özelinde uzaktan algılama ve CBS ile destekli fotoğraflama, mülakat ve anket

çalışmaları ile desteklenerek ortaya çıkarılması. İncelenen bu süreç doğrultusunda da

dönüşümün sadece fiziksel boyutunun incelenmesi değil; ekonomik, sosyal ve

kültürel boyutunun ele alınması. Yenikapı yenileme alanının kendi özeline dair

barındırdığı dinamikleri, ve barındırdığı yeniden canlandırma potansiyeli. Bu

deneyimde ekonomik sosyal ve kültürel olarak ele alınması gereken kriterler.

Yapılan bu çalışma sonucunda planlama kararlarının ve yasal araçların, kentsel

yenileme faaliyetlerine nasıl girdi verdiği ve bu konuda teorik bir altyapı

oluşturulması. Var olan yenileme uygulamalarının ekonomik, sosyal ve kültürel

altyapısının hazırlanması yönünde bir çalışma olacaktır.

3

2. KAVRAMSAL VE KURAMSAL YAKLAġIM

2.1 Konuyla Ġlgili Kavramlar Ve Tanımlar

Bu bölümde konuyla ilgili kavramlara ve şimdiye kadar yapılmış tanımlamalara yer

verilmiştir. Kentsel yenileme, geçmişten günümüze çok farklı evrelerden geçerek

gelmiş, farklı uygulamalar sonucunda bugünkü halini almıştır. Uygulamalardaki bu

farklılık ve kapsamlarında ki değişiklik nedeniyle de konuyla ilgili farklı türler,

kavramlar ve tanımlamalar mevcuttur. Bu kavramlar konuyla ilgili fonksiyon, amaç,

hedef ve metotlarındaki temel farklılıklara rağmen anlamı gereği birbirine yakın çok

çeşitli sayıda ilgili kavramlardır. Yenileme (renewal), renovasyon (renovation),

yeniden yapılandırma (restructuring), rehabilitasyon, yeniden canlandırma

(revitalisation), koruma (conservation) ve soylulaştırma (gentrification) bu bağlamda

ele alınabilir.

2.2 Tanımlar

Yeniden Canlandırma (Revitalization): Revitalization kavramının sözlük anlamı

yeniden canlandırma, yaşam verme, güçlendirme olarak tanımlanabilir.

Kentlerde yaşanan hızlı nüfus değişimleri ve göç hareketleri, ekonomik yapıdaki

değişiklikler ve planlama sürecindeki aksamalardan doğan problemler tarihi kent

merkezlerindeki sosyal, ekonomik ve fiziki yapıya zarar vermekte ve bu alanlarda bir

çöküntüye neden olmaktadır. Yeniden canlandırmada bu alanlardaki köhneme ve

gerilemenin durdurulması ve temizlenerek gelişmesini sağlamak için

yapılmaktadır.(Alterman, Cars 1991)

Rehabiilitasyon (Rehabilitıon): Türkçe de de rehabilitasyon olarak kullanılan bu

kavramın sözlük anlamı, esenleştirme, ıslah etme, onarma, iyileştirme olarak

tanımlanmaktadır.

Rehabilitasyon, zamanla yıpranmış, çeşitli eklemeler ve değişikliklerle yoğunlukları

artmış, yapı ve bina gruplarının yeniden bir düzenleme ile sağlıklı bir hale getirilmesi

eylemi olarak tanımlanmaktadır. Sıhhileştirme de diyebileceğimiz bu kavram

4

binaların çağdaş teknik imkanlara kavuşturulması, tamir ve bakım ile yenilenmelerini

sağlayabileceği gibi çevre şartlarının da iyileştirilmesini sağlamaktadır.

Rehabilitasyonda amaç bozulan mesken içi ve mesken dışı çevre koşullarının

iyileştirilmesidir. Kentsel mekandaki binalara yapılan müdahale bina strüktürüne

dokunmadan binanın yeniden organizasyonu şeklinde olmaktadır. (Andersen,

Leather 1998)

Rehabilitasyon yenilemeden farklı olarak bölgede yaşayan halkla birlikte

yapılabilecek ve orada yaşayanlara yönelik yapılabilecek bir iyileştirme çalışmasıdır.

Özgün niteliğini kaybetmemiş eski kent dokularında gelişen bir süreçtir. Bu süreçte

daha çok fiziksel ve sosyal olarak bir esenleştirmeden söz edilebilir.

Redevelopment: Sözlük anlamı yeniden geliştirmedir. Yeniden geliştirme koruma

ve rehabilitasyonun ihtiyaçlara cevap veremeyeceği durumlarda yapılan

çalışmalardır.

Yeniden geliştirme, şehir yenileme planının yapımından sonra kamu araştırmasının

yapılması ilgili kurullardan öneriler alınması ve ekonomik canlılık sağlanacak

şekilde gelişmenin sağlanmasıdır. (Andersen, Leather 1998)

Gentrification: Sözlük anlamı olarak tam bir Türkçe karşılığı olmayan bu kavram,

eski kent merkezlerindeki yenilenme sürecinde ortaya çıkan ve bu alanlarda yaşayan

düşük gelir grubunun yerine daha yüksek gelir grubuna mensup kişilerin

yerleşmeleriyle oluşan sosyal ve fiziksel yenilenme ve değişme olarak

tanımlanmaktadır.

“Bu terim Türkçe ye Gönül Tankut tarafından soylulaştırma olarak

kazandırılmıştır (ENLİL, Z. 2000).”

Bununla birlikte burjuvalaştırma, mutenalaştırma gibi farklı terimlerde kullanılmakla

birlikte, soylulaştırma, yerleşmiş bir terim olarak en çok kullanılandır. Burada önemli

olan mekanın fiziksel olarak değişiminden çok o mekanda yaşayan toplum sınıfının

değişmesidir. Soylulaştırma, daha üst gelir grubunun düşük gelir gruplarının yerini

alarak, köhnemekte olan yada köhnemiş bölgeleri sosyal, ekonomik, fiziksel ve

çevresel olarak üst seviyelere çıkartmasıdır.

5

Renewal: Kentin çeşitli nedenlerle çöküntüye uğramış bölümlerinin yıkılıp yeniden

yapılmasını ifade eden renewal kelimesinin sözlük anlamı yenileme olarak ifade

edilmektedir.

Başka bir deyişle kent yenileme, zaman içinde eskimiş, köhnemiş kent dokularının

günün sosyal, ekonomik koşul ve gereksinimlerine göre değiştirilmesi yada bir

kentin sürekli olarak düzenlenmesi olarak gösterilebilir. Yani kent yenileme eylemi,

kentsel fonksiyonların ve sosyal ekonomik yapılanmanın gelişimi ve değişimlerine

bağlı olarak, eskime ve köhneme sürecine girmiş olan kentsel mekanların

gereksinimlerinin sonucunda oluşmaktadır.

Bu nedenle kentsel yenileme, sadece tarihi kent merkezlerinde değil, kentin farklı

bölgelerindeki eskimiş dokularda da uygulanmaktadır. Kentsel yenilemeyi kentsel

strüktür içinde eskimiş bölgelerin veya mekanların yıkılarak yeniden yapılmaları

şeklinde de tanımlanabilirken, köhneme ve eskimenin giderilmesi olarak da

düşünülmelidir. Bu nedenle yenilemenin dinamik bir özelliğe sahip olduğu

söylenebilir. Yani yenileme eskimeye karşı gelişen bir reaksiyondur.

Yenileme sürecinde eskime yaşayan kentsel bölgelerin yıkılmaları ve daha sonraki

aşamalarda fiziksel çevre ve altyapı projeleri düzenlemeleri ile yeniden gelişmesinin

sağlanması amaçlanmaktadır. Şehir yenileme fiziksel açıdan gelişmenin

sağlanmasını amaçlayan bir eylem türüdür. (Andersen, Leather 1998).

Kentsel yenileme uygulamaları olarak karşımıza çıkan çalışmaların daha çok

kentlerin eskiyen bölümlerinin fiziksel olarak yenilenmesi yada yeniden inşa

edilmesi olduğu görülmektedir. Kentin fiziki yapısını etkileyen süreçlerle ilgili olan

bu dar çerçevede kent yenileme, eskiyen ve günün gereklerine uymayan yapı

stoklarının yenileri ile değiştirilmesi veya yapı stokları ve çevreleyen alanlarının

bakımdan geçirilmesidir. (Genç, N. 2003). Bu da kent yenilemeye maruz kalan

alanlarda sosyal, ekonomik ve kültürel açıdan gelişme ve değişimlere karşı herhangi

bir girişimin yapılmadığını göstermektedir.

Regeneration: Regeneration, sözlük anlamı olarak yeniden canlandırma, hayat

verme, yeniden oluşum, yeniden üretim gibi kavramlarla açıklanmaktadır. Tezin ana

konusu olan yenileme kavramı, regeneration kavramının karşılığı olarak

kullanılmaktadır.

6

Kent içinde tümüyle bozulmuş yok olmuş köhneleşmiş dolayısıyla çöküntü bölgesi

haline gelmiş alanlarda yeni bir dokunun yaratılması veya mevcudunun

iyileştirilmesi ile bu alanların kente kazandırılmasını ifade eder. (Özden, P. 2001)

Kentsel problemlere yeniden çözüm oluşturabilecek kapsamlı ve entegre izlenim ve

hareketin yanı sıra değişim gösteren alan hakkında ekonomik, fiziksel, sosyal ve

çevresel koşullarla ilgili düzeltme ve gelişmelerin tümü olarak tanımlanmaktadır.

(Roberts, Skyes 2000)

Kentsel yenileme, kentlerde yaşanan problemlerinin çözülmesi ve bir alanın

ekonomik fiziksel, sosyal ve çevresel koşullarının iyileştirilmesine yönelik çözüm

sağlayan, kapsamlı ve entegre olmuş vizyon ve eylemlerin bütünüdür. Kentsel

yenilemeyi sosyo-ekonomik ve fiziksel yapının yeniden yapılandırılması olarak da

eşleştirmek mümkündür. (Roberts, Skyes 2000)

Kentsel yenileme, kentsel gelişmenin genel misyonunu taşır ve rehabilitasyonun

eylemci yaklaşımını metot edinir. Kentsel yenileme, kamuyu, özel sektörü ve

katılımcı olarak halkı bir araya getiren müdahaleci bir yaklaşımdır. Kentsel

mekanların gelişmesi için değişen sosyal, ekonomik, çevresel ve politik durumlara

karşı örgütlenmeyi, politika ve eylemlerin belirlenmesini sağlar. (Roberts, Skyes

2000)

Kentsel yenileme, kentsel gelişmenin amaçlarını içeren ve bununla birlikte

rehabilitasyon ve yeniden canlandırmanın sürekliliğini savunan korumacı

yaklaşımları olan bir planlama yaklaşımıdır. (Couch, C. 1992)

Kentsel yenilemenin rehabilitasyon, yeniden geliştirme, yeniden canlandırma gibi

metotlardan farkı, daha uzun dönemli, daha stratejik ve daha kararlı bir tutum

göstermesidir.

Başlangıçta kentsel yenileme olarak ortaya çıkan olgu giderek değişimlere göre,

gelişmiş ülkelerde yeni idari ve teknik kurallar geliştirilmesine yol açmıştır. Kentsel

yenileme olarak kentin bozulmuş bölgelerinde, yıkıp yeniden yapma eylemi şeklinde

yetersizliklerin giderilmesinde bir amacı olmuştur. Zamanla kentsel yenilemenin

yalnızca kentin bozulmuş bölgelerinde fiziksel yenileme değil, aynı zamanda o

bölgedeki yaşam kalitesinin düzeltilmesine çözüm bulması olarak da belirmiş ve yeni

politikalar, teknikler, yöntemler ve araçlar geliştirilmiştir. Böylelikle kentsel

7

yenilemeden yola çıkılarak fiziksel yenilemeyle birlikte sosyal ve ekonomik

gelişmenin de dikkate alındığı kentsel yenileme kavramına ulaşılmıştır.

Klasik imar planlama ya da fiziksel koruma planlaması anlayışı ile yaşatılması çok

da mümkün olmayan tarihsel dokuları, kentsel yenileme süreçleri ile canlandırmak

ve kentsel yaşama geri kazandırmak; bu alanları fiziksel, sosyal ve ekonomik olarak

iyileştirmek, planlamanın değişen gündeminde gittikçe önem kazanmaya başlamıştır.

2.3 Kentsel Yenilemenin Amaç Ve Hedefleri

Kentsel yenilemede ana amaç kentlerdeki çöküntü alanlarının yeniden kent yaşamına

kazandırılmasıdır. Bu alanlardaki fiziksel eskimenin durdurulması ve ıslah

edilmesinin sağlanması, bölgedeki sosyal yapının düzeltilmesi ve ekonominin

canlandırılması ve insanların yaşam kalitesinin arttırılıp, daha iyi çevrelerde

yaşamalarının sağlanması da bu amaca giden başlıca hedeflerdir.

Avrupa ülkeleri ve Amerika‟da 1950‟lerde önem kazanmış olan kentsel yenileme,

zamanla planlama sisteminin içinde önemli bir yere sahip olmuştur. 1970‟li yıllarda

ise kentsel yenileme ile ilgili yeni arayışların ve çalışmaların peşine düşülmüştür.

1980‟lerden bu yana ise kentsel yenileme ilkesel bazda yerleşmiş, özümsenmiş ve bu

yönde uygulamalarla kendini ispat etmiştir. Yasalarla yerini bulan kentsel

yenilemenin örgütsel, kurumsal formülleri de oluşturulmuş böylelikle uygulamada

sorunlar yaşanması olasılığının önü kesilmiştir. (Özden, P. 2001)

“Avrupa ülkeleri ve Amerika‟nın uzun yıllardan beri sürdürmekte olduğu kentsel

yenileme çabaları aynı zamanda kentsel koruma ilkeleri ile de ilişkilendirilmekte,

bütüncül koruma ilkesinin ışığında gerçekleştirilen kentsel yenileme eylemleri bir

yandan kentsel kültür mirasını yakın çevresiyle birlikte koruyup yaşatırken diğer

yandan kentlerin çöküntü bölgelerini ıslah edip bu alanları öngördüğü yeni

fonksiyonlarla renklendirmeye, canlandırmaya ve kente kazandırmaya yardımcı

olmaktadır.” (Özden, P. 2001).

Kentsel yenileme düşüncesinin 19. yüzyılın bitip 20. yüzyılın başladığı ve sosyo-

kültürel ekonomik ve fiziksel açılardan büyük dönüşümlerin baş gösterdiği

dönemlerde ortaya çıktığını söylemek mümkündür. Aşırı nüfus hareketleri,

yoğunlaşmaları ve yığılmaları ile birlikte başta kent merkezleri olmak üzere tüm

kentsel alanlarda bir dönüşüm başlamış, kent merkezlerinde yaşayan nüfusun yerini

8

yeni sosyal tabakalar almıştır. Buna işlevsel anlamda dönüşümlerinde eklenmesi ile

birlikte kentsel çöküntü kendini göstermiştir. Tarihi kent merkezlerinin boşalması

sonucu bu alanda mevcut olan konut fonksiyonu yerini ticaret birimlerine küçük

imalathanelere yada depolara bırakmış, burada yaşayan nüfus da merkezleri terk

etmiş, yeni fonksiyonların getirdiği yeni bir sosyal tabaka merkeze yerleşmiştir. Bu

işlevsel dönüşüm kent merkezlerini son derece olumsuz yönde etkilemiş, kent

merkezleri, hem sosyo-kültürel, hem de fiziksel açılardan özgün niteliklerini

kaybetmişlerdir. Özellikle de II. Dünya savaşından büyük hasarla çıkan ve tarihi

zenginlikleri dolayısıyla büyük önem taşıyan kentlerde yaşanan kentsel çöküntü,

ilgili çevreleri konuyla yakından ilgilenmeye ve çözüm arayışlarına itmiştir.

Böylelikle daha çok kent merkezlerinde oluşan problemli alanların yenilenmesi ve

kente yeniden kazandırılması zorunluluğu ortaya çıkmış, hükümetlerin bu konuda

geliştirdikleri politikalarla kentler yenilenmeye ve yeniden canlanmaya başlamıştır.

(Özden, P. 2001)

Kentsel yenilemede amaç ve hedeflerin dengeli ve doğru belirlenmesi, yenilemenin

başarısını büyük ölçüde etkilemektedir. Sosyal yönü yetersiz kalmış bir yenileme

projesi, kentin bir kısmında problemleri çözerken başka problemli alanların

oluşumuna yol açabilir. Bu nedenle kentsel yenileme, tüm boyutlarıyla ele alınmalı

stratejileri ona göre kurgulanmalıdır.

Kentsel yenileme ve yenileme çalışmaları kentlerin genellikle eski ve köhnemiş

bölgelerinde uygulanır. Fakat bu çalışmalar en köhne olandan en az köhne olana

doğru olacak değildir. Yani köhneme düzeyi, yenilenecek bölgelerin seçiminde en

önemli kriter olmamaktadır. Örneğin tarihsel bir geçmişi olan eski dokuların

yenilenmesi genellikle tercih edilen bir durumdur. Burada önemli olan yenilenmesi,

kent için en kazançlı olan ve yenilenme potansiyelinin en fazla olduğu alanların

seçilmesidir.

Kentsel yenilemenin hedeflerinde 4 temel kriter vardır:

Kentlerdeki fiziksel çöküşü durdurmak ve tarihi dokunun sürekliliğinin

sağlanması

Ekonomik yaşamın canlanması

Kentsel yaşam kalitesinin arttırılması ve kültüre dayalı dinamikleri harekete

geçirmek

9

Her ölçekte katılımın sağlanması (Erden, D. 2003)

Kentsel yenilemede hedefler saptanırken şunlara da dikkat edilmesi gerekmektedir.

Yenileme projeleri, bütüncül bir kent planına uygun olmalıdır. Böylelikle

projenin kent bütününe yönelik hedeflerle ters düşmemesi ve kentin kalan

parçaları ile iyi ilişkilendirilmesi gerçekleştirilmiş olur. Her ne kadar

yenileme ve yenileme projeleri kapsamlı planlama yaklaşımından çok,

stratejik ve parçacıl bir planlama yaklaşımının izlerini taşımaktaysa da kent

bütününe yönelik böyle bir yapısal veya stratejik plana uymak zorundadır.

Yenileme projeleri, kent içerisindeki farklı gelir grupları arasında adaletsizlik

yaratıcı veya yasadışı kullanımları özendirici olmamalıdır. (Gökbulut, Ö.

1996)

Bu konuda Roberts ve Skyes yenileme programlarının geniş kapsamlı stratejik

hedeflerini tanımlamaktadır. (ġekil 2.1) Ekonomik, fiziksel ve sosyal hedefleri de

kapsayan kentsel yenileme politikalarının genel çerçevesinin bir özeti oluşturulurken

kentlerde meydana gelen sonuçlara da ulaşılmaktadır.

Kentsel yenilemenin prensipleri şöyle sıralanabilir:

Kentsel alanın fiziksel dokusuna, sosyal yapısına, ekonomik temeline ve

çevresel koşullarına uygunluk amaçlanmalı

Bu eş zamanlı uyum konusuyla beraber üretim ve uygulama aşamalarında da

dengeli düzenli ve pozitif tavır içinde kapsamlı ve bütünleşmiş stratejiler

geliştirmeli

Strateji ve sonuca yönelik uygulamaların sürdürülebilir gelişme amaçlı

hazırlanmasına önem göstermeli

Kullanılmaya hazır hedefler açıkça ortaya konmalı ve mümkünse miktarı

belirtilmeli

Arazi ve yapılaşmış çevrenin özelliklerini içeren doğal, ekonomik, insan vb.

kaynakları mümkün olan en etkin biçimde kullanılmalı

10

Programların stratejik amaçları

ekonomik fiziksel Sosyal

İstihdam, katma değer varlığı Çevre, altyapı Konut, eğitim, yaşam kalitesi,

toplum

Kazançlar(masraflar)

Yapısal fonlar

Diğer kamu

sektörleri

Özel sektör

Aktivite ölçümleri

Desteklenen iş

alanı

Desteklenen

çalışma alanları

Yenilenen alanlar

ve birimler

Okul, eğitim

toplumsal

projeler

Yeni geliştirilmiş

konutlar

sinerji

Çıktılar ve sonuçların ölçümlenip değerlendirilmesi

Artan satışlar ve

oranlar

Çalışma sonuçları Ele alınan

değerlendirilen

arazi ve emlak

Katılım ve

kulanıcı oranları

Konut kalitesinin

oranı

Global etkiler

Varlık iş alanları Üretim katma değer

Karşı etkiler

Kentsel alandaki net etkiler

ġekil 2.1 : Kentsel yenileme politikalarının genel çerçevesi (Roberts, Skyes 2000).

Genel ilave (eksi)

yer değiştirme (artı)

bağlantılar üreticiler

11

Kentsel alanın yenilemesinde mümkün olan her tür katılım ve birliktelik

ortaklıklar yada diğer mekanizmalarla sağlanmalı

Kentsel alanı etkileyen iç ve dış güçlerin etkilerini değişen doğal ortamı

yansıtmanın ve belirlenen hedefler çerçevesinde ileriye dönük stratejilerin

değerlendirilmesinin önemi anlaşılmalı

Değişiklikler oldukça uygulama programları da revize edilmeli

Çeşitli strateji elemanlarının gerçekte farklı hızlarda ilerleme yapacağı göz

önüne alınmalı ve buna göre kaynakların kullanımında da amaçlanan hedefler

dengeli bir gelişim göstermeli (Roberts, Skyes 2000)

Kentsel yenilemede dikkate alınacak diğer unsurlarda, kentlerde yaşam koşullarının

geliştirilmesi, kentlerin şimdiki ve gelecekteki rollerinin tanımlanması ve ne

olacağının tartışılması, kentsel yaşamın geliştirilmesi için mevcut yasaların

uygulanması ve yeni yasal dayanaklar elde edilmesi, kentsel sorunlarla ilgili idari ve

teknik yöntemlerin geliştirilmesidir.

2.4 Kentsel Yenilemenin Boyutları

2.4.1 Fiziksel

Kentlerde yaşanan değişim ve gelişmeler, en çok fiziksel olarak farklılaşmalara ve

yıpranmalara neden olmaktadır. Zaten bu yıpranma ve çöküntü alanı haline gelme

durumunda ilk dikkat çeken fiziksel olgular olmaktadır. Terk edilen binalar,

kullanılmamaktan kaynaklanan bakımsız ve kötü çevre koşulları yenilenme

konusunda bir talep doğurmaktadır.

Kentsel yenileme çalışmalarının en dikkat çekici özellikleri fiziksel mekânda

yarattıkları değişim ve gelişmelerdir. Bu yöntemle kentin kullanılmayan köhneleşmiş

alanları kente geri kazandırılması hedeflenmektedir. Ayrıca günümüzde büyük

kentlerin önemli sorunlarından olan kentsel alan ihtiyacı yenileme çalışmalarıyla bir

ölçüde giderilebilir. Yani eskime ve köhnemeden dolayı kullanılmayan ve atıl

durumda bulunan kentsel mekânlar yenileme yoluyla iyileştirilerek kentsel yaşama

kazandırılıp kentlerde yaşanan gelişme problemlerine daha kalıcı ve akılcı çözümler

sağlanabilir.

12

2.4.2 Sosyal

Kentsel yenileme çalışmalarının başlıca amaçlarından birisi de yaşam kalitesinin

arttırılmasıdır. Sosyal ve ekonomik boyutları da düşünülerek yapılan yenileme

çalışmalarında bölgede yaşayan düşük gelir grupları hem daha iyi şartlarda yaşamaya

başlayacak hem de yeni iş olanakları ile karşı karşıya kalacaklardır.

1960‟ların sonuna kadar yenileme projelerini uygulamaya sokan sosyal fayda

kuramının artık tek başına geçerli olamayacağı düşünülmeye başlanmıştır. Bu

kurama göre eğer bir yenileme eylemi sonucu ortaya çıkan faydaların toplamı,

maliyetlerin toplamını geçiyorsa bu eylem gerçekleştirilirdi. Bunun tam tersi

durumda ise herhangi bir sosyal eyleme gerek olmadığı düşünülürdü. Ancak bu

yaklaşımın yenilemenin politik, sosyal, ekonomik ve katılım yönünü göz ardı ederek

mevcut uygulamaları açıklama da yetersiz kaldığı görülmektedir. Kısacası kentsel

yenilemenin objektifleri düşünülürken ekonomik maliyetler yanında sosyal

maliyetler de göz önüne alınmalıdır.

Kentsel yenilemede fiziksel ve ekonomik değişimler çok ön plana çıkmasına rağmen

toplumsal ve sosyal boyutlarda son derece önemlidir. Kentin sağlıksız bölgelerinde

yaşayan toplulukların da kente kazandırılması yenilenen bölümlerin fiziksel olarak

olduğu kadar toplumsal olarak da dönüştürülmesi bu yörelerdeki toplumsal

yozlaşmanın artan toplumsal sorunların önüne geçilmesi sürecinde kendisini

göstermektedir. Örneğin, Türkiye için düşünüldüğünde kent yenilemenin sosyal

boyutu, köyden kente göçün yarattığı çarpık kentleşme gecekondulaşma ve burada

yaşayan toplumsal tabakaların kente uyumu kentlilik bilincini kazanması,

sosyalleşme süreçleri, kente karşı işlenen suçlar vb çerçevesinde ele alınmaktadır.

Çoğu ülkede gettolara, gecekondu bölgelerinin ıslahına yönelik olarak girişilen

çalışmalar bu türdendir.

“Gerçekleştirilen pek çok projede yenileme öncesi bölgede oturanların sosyal

güvenliklerini veya toplumsal özelliklerini korumak en son amaçlardan birisi

olarak görülmektedir. Ancak son yıllarda yapılan sosyal yönden başarılı

uygulamalarda amaçlardaki ağırlıkların değişmekte olduğu görülebilir.”

(Baransü, B. 1989)

Sosyal boyutu ile ele alınan yenileme projeleri başarıya daha yakın projeler

olmaktadır. Sosyal boyut ele alınmadan yenilemenin gerçekleştiği alanlarda,

13

kullanıcılarda değişmekte ve bölgede bir soylulaştırma eylemi gerçekleşmektedir. Bu

da yenilemenin ana amaçlarından birisi olan sosyal refahın arttırılması ve bölgesel

dengesizliklerin giderilmesi ilkesine ters düşen bir durum yaratmaktadır.

2.4.3 Ekonomik

Ekonomik açıdan yenileme, bir köhneme bölgesinin şehrin genel ekonomik dengesi

içinde uyumlu bir birim oluşturması için gerekli yatırım kararlarının doğru adımlar

atılarak gerçekleştirilmesi ve köhnemiş olan bu alanda yapılacak çalışmaların

ekonomik olarak da fayda sağlamasıdır.

“Kentsel yenilemenin başlıca nedenlerinden biri ekonominin yeniden yapılanmasıdır.

Rekabetin ön plana çıktığı bu ortamda bireyler, firmalar, topluluklar ve hatta kentler

hayatta kalmaya çalışmaktadır. Rekabet kendini en çok yerel ekonomilerde

göstermektedir. Kentler yeni piyasalarda yer almak devlet yardımlarından

yatırımlarından ve kamu işlerinden daha fazla pay kapmak için yarışmaktadır. Bu

ortam içerisinde bazı kentler veya kent parçaları bir yenilenme baskısı ile karşı

karşıyadır (Gökbulut, Ö. 1996).”

“Kent merkezlerindeki bir yenileme ve dönüşüm eylemi yeni iş hacmi yaratırken

yakın çevresini de etkilemekte, ekonomik canlılığa neden olmaktadır. Bu ancak

kamu-özel ortak girişimi içinde yerel kullanıcıların hak sahiplerinin yer alması ve

fırsatların hakça dağılımına yönelik yasal yaptırımı olan düzenlemelerle mümkün

olabilmektedir ( Karaman, A. 2003).”

Eskiyen kent merkezlerindeki yenileme çalışmalarıyla birlikte ortaya çıkan

ekonomik faydaların başında bu alanlarda yapılacak fiziksel yenilemeyle birlikte

oluşacak ekonomik canlanma, bu alanlarda yer alacak işlevsel değişimlerle birlikte

bölgede yaşayanlara sağlanacak iş olanakları ve uygulamaların yapıldığı alanlarda

oluşacak ekonomik değer artışı olacaktır.

“Yenileme projelerinde finansman önemli bir faktördür. Kentsel yenileme

projelerinin pek çoğu yüksek kamulaştırma maliyetleri yüzünden

gerçekleştirilememektedir. Bu sorunu çözmek için son yıllarda belediyeler kendi

kendini finanse eden projelere yönelmektedirler. Bu projelerde ya proje sonucu

oluşan ranta arsa sahipleri ortak edilerek kamulaştırma bedelleri ödenmekte yada

özel girişimciler proje modelleri içine katılmaktadır. Bu durumda yenileme

projelerini gerçekleştiren belediyelerde farklı model arayışlarına yönelmektedir.

14

Yenileme projelerinin finansmanında proje süresi de önemli bir faktör olmaktadır.

Belediyeler uzun vadeli projelerdense kısa vadede gelir sağlayabilecek projeleri

tercih etmektedirler. Bu nedenle kentin yüksek rantlar getirecek alanlarındaki

yenileme projeleri çoğu zaman tercih edilmektedir.” (Gökbulut, Ö. 1996)

“Kentsel yenilemenin uygulanacağı bölge, yenileme sonucunda tatminkar düzeyde

bir kar bırakmalıdır. Bir yenileme girişiminin finansmanı genellikle üç kaynaktan

temin edilir. Mahalli idarelerin bütçeleri, devletin katkısı ve özel finansman

kaynakları. Yenileme yapılacak bölgenin yenilemeden bırakacağı karın yüksek

olması finansman kaynaklarının yükünü azaltacak ve karar organı olarak mahalli

idarenin inisiyatifini yükseltecektir.” (Baransü, B. 1989)

Görüldüğü gibi finansman sorunu çözümlenmiş, proje maliyetleri iyi incelenmiş ve

ortaya çıkacak sonuçlarda, ekonomik kazanç sağlama belli oranda da olsa

garantilenmiş ve yenilemenin diğer boyutlarıyla iyi dengelenmiş bir yenileme projesi

kentlerde ortaya çıkan problemlerin çözümünde her zaman başarılı olacak bir yol

olarak planlama gündeminde yer alacaktır.

2.4.4 Kültürel

Yenileme ihtiyacı olan eski kent merkezlerinde göz ardı edilememesi gereken bir

olgu da kültürdür. Özellikle tarihsel çevrelerde meydana gelen köhnemede geçmişe

ait öğelerin yok olmaya başlaması önemli bir problemdir ve bu tür alanlarda yapılan

yenileme çalışmalarında çözüm üretilecek konulardan birisi de kentlerdeki kültür ve

tarih bilincinin yaşatılması olmalıdır.

Koruma ve yenilemede kültürel boyuta bakıldığında tarihi mirasın gelecek kuşaklara

aktarılması, kültürel sürekliliğin sağlanması, çağdaş insana tarih ile birlikte yeni

yaşam olanakları sağlanması en önemli konulardır. Tarihi çevrenin oluşmasındaki

ilkeler ve sonuçları günümüzün sorunlarının çözümünde çok değerli ipuçları

verebilmektedir. Ayrıca insan ölçeğindeki eski yapılar, sokaklar ve bunların

oluşturdukları kentsel doku çağımızda çok akılcı yenilemelerle çağdaş yaşam uygun

hale getirilebilir. (Eruzun, C. 1989)

Kentlerde yaşanan gelişim ve değişmeler sonucunda toplumsal ve mekansal anlamda

farklılaşmalar gözlenmektedir. Bu durum kentsel mekanda yerleşik dokuda da

değişim ve dönüşüm doğrultusunda baskılar olmasına ve kentlerdeki geleneksel

özelliklerin zamanla kaybolmasına yol açmaktadır. Slum bölgesi haline gelmiş

15

kentin sorunlu bölgeleri yenileme çalışmaları ile yeniden yaşanabilecek mekanlara

dönüştürülmektedir. Köhnemeye maruz kalmış tarihsel çevreler çağdaş yaşama

uygun olarak yeniden kullanılabilir hale gelirken bu alanlar kent kültürünün bir

parçası olmaya devam etmektedirler. Tarihsel dokuların korunması ve kültürel

sürekliliğin sağlanması kent kültürünün gelişiminde de önemli role sahiptir. Kentsel

yenilemenin temel konularından birsi de kentlerde yaşanan tarih bilincinin sürekliliği

ve kentsel kimliğin yok olmasının önlenmesidir.

İşlevlere göre oluşturulan kent alanlarının hedefi sadece mekansal ve işlevsel

kararları değil kent için önemli olan kültürel kimliğin yansıtılması ile ilgili kararları

da içermelidir. Eski kent merkezlerinde yapılan yenileme çalışmaları da bu alanları

yeniden kent yaşamına kazandırarak kültürel devamlılığın sağlanmasına neden

olmaktadır.

2.4.5 Yasal

Kentsel yenileme projelerinin gerçekleşebilmesi için yasal ve yönetsel araçlar büyük

önem taşırlar. Kent yenilemenin gerçekleşmesinde büyük ölçüde bu işi

gerçekleştirmekle görevli kamu kuruluşlarına, uygulamada etkin olan yerel

yönetimlerle yasal süreci oluşturan ve sağladığı imkanlarla yenilemenin

gerçekleşmesinde kolaylık sağlayacak olan merkezi yönetimlere büyük pay

düşmektedir.

Kentsel yenileme özünde kentte yaşayanlara sunulan bir kamu hizmeti olmasından

dolayı kamu yönetimi disipliniyle doğrudan ilgilidir. Yenilenmesine karar verilen

bölgeye ait süreç, işlem ve uygulamaların yönetsel kararlarla şekillenmesi nedeniyle

yenileme aslında kamu yönetiminin kentleşmeye ilişkin genel politikalarının ve

planlarının uzantısı olarak ortaya çıkar. (Genç, N. 2003)

Yenileme konusunda belirtilen görüşlerin uygulama sorumluluğu her ne kadar

merkezi yönetimle yerel yönetimler arasında paylaşılmış ise de sorumluluğun ağırlığı

yerel yönetimlerdedir. Ancak yerel yönetimlerdeki bu sorumlulukta kendi içindeki

ilgili kurumlar ve teşkilatlar arasında paylaşılan bir sorumluluktur.

“Kent yenileme kararları ve uygulamaları kamu yönetimi birimlerinin yanında

(merkezi yönetim bazında bakanlıklar, yerel yönetim birimleri, kent yöneticileri)

farklı meslek gruplarının da katılımını gerektirmektedir. Bu iki grup yanında

yenileme uygulamalarının yerellik özelliğini ön plana çıkaran ise yerel halktır.

16

Uygulama örneklerine bakıldığında kentsel yenileme kararlarında yerel halkın

aktif rol aldığı hatta bazılarında uygulama aşamasında fiziksel olarak katkı

sağladıkları görülmektedir.” (Genç, N. 2003)

Batıda birçok ülkede kentsel yenileme uygulamalarında yerel yönetimler büyük

ölçüde söz sahibidir ve uygulayıcı konumdadır. Bu durum batı geleneğinde kamu

yönetimi sistemi içinde yerel yönetimlerin kamu hizmetinin yerine getirilmedeki

önceliğinin bir sonucu olarak da görülebilir. Kent yenileme uygulamalarının

sonuçlarından öncelikli olarak faydalanacakların kullanıcıların yapılacak olan

çalışmalara katılımı yerel demokrasinin gelişimine yaptığı katkı yanında alınan

kararların niteliğini artıracak ve denetim mekanizması oluşturacaktır.” (Genç, N.

2003)

“ABD‟de 1949 yılında Housing Act adı altında çıkan ve şehirlerin konut

sorunlarını çözmeye yönelik yasadan sonra 1950 yılında Title I adıyla çıkan ve

kentsel yenileme sorunlarını çözmeyi amaçlayan yasa ile birlikte ABD‟de kentsel

yenilemenin yasal dayanağı hazırlanmış oldu (Baransü, B. 1989).”

Yönetsel açıdan ise merkezi yönetim tarafından oluşturulan kentsel gelişme şirketleri

ile beraber pek çok kuruluş yenileme organizasyonlarında yer almışlardır.

Almanya‟da 1972 yılında çıkarılan bir yasa kentsel yenileme uygulamalarına yönelik

unsurları içeriğinde barındıran bir yasa olarak göze çarpmaktadır. Bu yasa kentsel

yenileme çalışmalarında yerel yönetimlere girişimlerinde büyük esneklik ve yetki

kazandırmışlardır. Ayrıca bu yasayla birlikte belediyeler özel sektörü de projelere

dahil etme yetkisini almışlardır. (Baransü, B. 1989)

İngiltere de ise kent yenileme hareketlerinin yasal dayanağı 1947‟de ilk defa

yasalaşan ve 1971‟de son şeklini alan Town and Country Planning Act dir.

İngiltere‟de merkezi hükümet ülke boyutunda projeler için %75 den %100 e kadar

yardım yapmaktadır. Yenileme projelerinde ortaklık şeklinde katılır. Yerel

yönetimler ise projelere özel sektörü de katarak yer almaktadır. (Baransü, B. 1989)

“Kentsel yenilemenin sürdürülebilir kentlerin oluşumundaki önemi açık olmakla

birlikte bu projeleri oluşturmada yasalarımızdaki boşluk nedeniyle nasıl bir örgüt

şeması kurulması gerektiği henüz net değildir (Özden, P. 2001).” Ancak kentsel

yenileme projelerinin oluşumunda yer alması gerekenler olarak yöre halkı, şehir

plancıları, mimarlar, ekonomistler, sosyologlar, ekologlar ve hukukçulardan oluşacak

17

teknik danışman niteliğinde bir komite, planların uygulanması ve kontrolü

konusunda sorumlulukları olan yerel yönetim temsilcileri, merkezi yönetim

temsilcileri, dernekler, vakıflar, birlikler ve özel şahıslar gibi konuyla ilgili olan

herkes sayılabilir.

2.4.6 Katılım

Kentsel yenileme büyük ekonomik, sosyal ve politik girdileri olan bir konudur.

Böyle bir konuda hangi boyutta ve nitelikte olursa olsun kamuoyunu ve bölgede

yaşayanları ilgili ve birincil aktör olarak tutmak gerekir. Bu tür uygulamalardaki en

büyük başarı kriteri, projelerin kamuoyunda beğeni ile karşılanmasıdır. Kamuoyunu

ilgili ve canlı tutmanın ve beğeni kazanmanın en etkili yolarından birisi de halkın

katılımının sağlanmasıdır.

“Kültürel ve doğal varlıklarımızın yaşanarak, yaşatılarak ve geliştirilerek

korunabilmesinde yaşanan sorunların başında katılım gelmektedir. Katılımın

sağlanmasında ise koruma bilincinin oluşması zorunluluğu vardır. Türkiye‟de

çeyrek yüzyıldır gösterilen tüm çabalara rağmen toplumun uygarlaşmasında

güçlü bir öğe olan tarihsel ve doğal kimliğin sürekliliğini sağlamaya yönelik

katılımcı koruma bilinci verilirken aynı zamanda çevreyi yaşatmayı ve

geliştirmeyi amaçlayan bir koruma modeli henüz oluşturulmamıştır.” (Eruzun, C.

2000)

Çoğulculuk ve onun ortaya çıkış biçimi olan katılım, aynı zamanda bir kültür ve

motivasyon olayıdır. Herhangi bir katılım modelinin yaşayabilmesi için önce

demokratik yaşam biçiminin bir kültür olarak özümsenmiş olması ve bireylerin

katılımı bir hak ve bir görev olarak görmeye motive edilmiş olmaları gereklidir. Bu

nedenlerle katılım modellerinin kalibrasyonu yapılırken toplumun değer yargılarının

politik ve sosyal ortamın bir veri olarak dikkate alınması gerekir. Bunun olmadığı

durumlarda kentsel yenilemede katılım modeli de işlemeyecektir. (Baransü, B. 1989)

“Şehirler büyüdükçe insanın insana ilgisi azalmaktadır. Toplumun herhangi bir

kesimi diğer kesiminin nasıl yaşadığını bilmemekte ve bilmek istememektedir.

Kısaca yabancılaşma olarak isimlendirilen bu olgu şüphesiz kentsel yenilemede

rol alan bütün toplum kesimlerini içermektedir (Baransü, B. 1989)”.

Halk katılımının gerçekleşmesi için katılım isteğinin olması şarttır. Kentsel yenileme

kesinlikle halka (yöre sakinlerine) rağmen yapılan bir girişimdir. Kent yenileme

18

sonucunda bölgede oturanların bölgede kalmaya devam edebilmeleri veya girişim

sonrası bölgeye dönebilmeleri plancıların başlıca hedeflerinden olmasına rağmen

genellikle başarısız olunan bir durumdur. Bu nedenle kentsel yenilemede

sıhhileştirme ve koruma ağırlığı arttıkça katılımın başarı düzeyi de gelişecektir.

(Baransü, B. 1989)

Avrupa‟daki örnekler incelendiğinde yoğun bir halk katılımı, yalnız kentsel yenileme

çalışmalarında değil, planlamanın her aşamasında yer alarak, planların halk

tarafından benimsenmesini ve alanın yanlış analizlerden kaynaklanan sorunların

ortadan kalkmasını sağlayan önemli bir girdi olduğunu göstermektedir.

Halk katılımı toplumsal faydalarının yanında proje finansmanının sürekliliği

açısından da büyük bir potansiyele sahiptir. Bu konuda katılımı sağlanan aktörlerin

belirlenmesi de çok önemlidir. Hollanda bu konuda çok başarılı örneklere sahiptir.

Bu projelerdeki ortak yön halk katılımının sadece bilgilendirme veya hisse verme

şeklinde olmaması bunlar yanında yerel işgücü ve uzmanlarında katılımıyla projenin

her aşamasında halkın aktif bir rol oynamasıdır. (Gökbulut, Ö. 1996)

Kentsel yenilemede halk katılımını sağlamaya yönelik modellerden biri mahalle

komiteleridir. Yenileme çalışmalarının uygulanacağı bölgelerde yaşayanlar, meslek

örgütlerinin temsilcileri, sivil toplum örgütlerinden temsilciler, burada yer alan temel

unsurlardır. Bunlar yenileme çalışmalarında en alt kademedeki birimler olarak yerel

ve merkezi yönetimle, üniversiteler ve araştırma merkezleriyle sürekli ve etkileşim

halinde çalışarak programın yürütülmesinden sorumlu olmaktadırlar. Bu türden

uygulamaların başarılı örnekleri İtalya Bologna ve Almanya Kruzberg çalışmalarıdır.

2.5 Kentsel Yenilemeye Neden Olan Faktörler

Kentlerde yenileme ihtiyacını ortaya çıkaran faktörlerin başında köhneme, sosyo-

ekonomik gelişmeler, turizm gelmektedir. Bunlar büyüyen ve gelişen her kentin

olağan süreci içinde karşılaşabileceği bir nedendir. Bir de planlamada amaç ve

hedefler içinde olmakla beraber, boyutları tam olarak tahmin edilemeyen deprem,

savaş gibi olağanüstü nedenler vardır. Buna en iyi örnek de II. Dünya savaşı

sonrasında Avrupa‟da ki pek çok kentte yıkılan yada tahrip olan alanların yenilenme

çalışmalarıdır. Özellikle Berlin bu konuda çok iyi bir örnek olmakla beraber bir diğer

ilginç bir örnek ise savaş sonrası yıkılan binaların orijinal olarak yeniden yapıldığı

19

Polonya-Varşova‟da ki çalışmalardır. Ayrıca kentlerdeki plansız gelişmeler ya da

yanlış planlama kararları da yenileme ihtiyacını doğuran etmenler arasında yer

almaktadır.

2.5.1 Köhneme

Tek ve basit bir köhneme tanımı yoktur. Her köhneme olayı birbirinden farklıdır.

Çünkü farklı koşullarda meydana gelmektedir. Köhneme olaylarında doğru teşhis

olayın nedenlerinin dikkatle belirlenmesi bu nedenle çok önemlidir.

Köhne kavram olarak birtakım özelliklere sahip olmayan bölgeler için

kullanılmaktadır. Bu anlamda köhneleşmiş bölgelerin temel özellikleri standartların

altında bulunmaları ve gelişmelerinin durması veya gerileme halinde olmasıdır.

Standartların altında olma durumu bir bölgenin kullanıldığı amaçlara göre

benimsenmiş standartlara ulaşamama halidir. Bu standartlar kullanım şekillerine göre

farklılaşmaktadır. Örneğin kent içi alanlarda binalar için geliştirilen temel standartlar

binanın bakımı yeniliği dizaynı donatımı sağlamlığı kent merkezine ve alışveriş

merkezlerine uzaklığı, ulaşım ağlarına ve okullara yakınlığıdır. Köhneleşmenin

belirleyicisi olarak kabul edilen bir başka özellik ise gelişmenin o bölge için durmuş

veya yavaşlamış olmasıdır ki standartların altında kalan bir bölge için bu genellikle

kaçınılmaz bir sonuçtur. (Genç, N. 2003)

Her kent doğal gelişme seyri içinde yıpranmakta bazı bölgeleri terk edilmekte veya

fonksiyon yada kimlik değiştirmektedir. Bu süreçler hemen her kentin

karşılaşabileceği olağan ve tahmin edilebilen bir durumdur. Yapıların eskimesi ve

işlevlerin yerine getirilememesi yenileme ihtiyacını da beraberinde getirmektedir.

Eskiyen yapı stokları ya ekonomik ömürlerini tamamladıkları için yıkılır ya

yıkılmaksızın terk edilir yada farklı gelir gruplarından insanlar tarafından yapılış

amacından farklı amaçlarla kullanılır. Özellikle büyük ve eski kentlerde her türlü

altyapı ulaşım ve benzeri hizmetler sağlanmasına rağmen eski cazibesini kaybederek

çöküntü bölgesi haline gelen kesimler çoktur. Bu durum kentleşme anlamında

sorunlar yaratmanın yanında ekonomik anlamda altyapılı bu binaların atıl kalmasına

ve kaynak israfına da neden olur. Bu türden bölgelerin yeniden cazibe merkezi haline

getirilmesi amacıyla yenileme veya yapıların yeniden işlevlendirilmesi yollarına

başvurulur. Böylece varolan daha verimli biçimlerde kullanılır. (Genç, N. 2003)

20

Kent merkezindeki bu alanlar işlevsel yapı değişikliği sonucunda merkeze özgü

olarak bilinen belirli işlevlerin o bölgedeki konumunu koruyamamalarının sonucu

olarak kentin çevresine yönelmesi merkezdeki geleneksel yapının bozulmasının bir

sonucu olarak oluşmuştur. Bu da üst gelir grubunun merkezden uzaklaşmasına

onların yerine kente yeni gelen düşük gelir gruplarının almasına yol açmıştır.

Köhneleşmiş alanlar bütün olumsuz şartlarına karşın içinde yaşayanlara sağladıkları

avantajlar nedeniyle bazı gruplar tarafından yerleşim yeri olarak tercih edilmişlerdir.

Düşük gelirli gruplara konut sağlama, kente yeni gelenlerin kent yaşamına ilk adım

attığı alanlar olması nedeniyle burada yaşayanlar için büyük önem taşımaktadır.

Köhneleşmiş bölgelerde yaşayanların göz ardı edilmemesi yapılan çalışmanın

başarısı ve yeni köhne mekanlar oluşmaması bakımından büyük önem taşımaktadır.

Yani görüldüğü gibi kentsel yenileme ihtiyacını ortaya çıkaran köhneleşme, kentin

fiziksel olarak eskimesi yanında sosyal yapısında meydana gelen olumsuz

gelişmeleri ve bunun kent üzerindeki yansımalarını da içine alır.

Köhnemenin gerçek nedeni fonksiyonel değişimler ve gelişimlerdir. Bu değişim ve

gelişim sonucu bazı bölgeler yatırım yönünden verimliliğini çekiciliğini kaybeder.

Şehirlerin fiziksel dokuları her gün değişmektedir. Bu değişim temelde şehirsel

fonksiyonların değişimleri ile bağımlıdır. Fonksiyonel değişimler giderek fiziksel

dokudaki değişimleri meydana getirirler. Bu değişimlerin ilki büyümedir. Bu

köhnemenin mekansal yetmezlik boyutudur. (Baransü, B. 1989)

Hiçbir şehirsel fonksiyonun etkin bir düzeyde işleyememesi şehirsel köhneme

bölgelerinin en belirgin karakteristiğidir. Şehirsel köhneme bölgelerinde gelişmiş

özel fonksiyonlar görülmez. Günlük yaşam genel standartların altındadır. Bu da

köhnemenin etkisizlik boyutu olarak gösterilebilir. (Baransü, B. 1989)

Köhnemede ekonomik anlamada genellikle çok yoğun kullanılıştan az yoğun

kullanılışa çok etkin kullanılıştan az etkin kullanılışa doğru bir gidiş vardır. Ancak

her az yoğun kullanılış bölgesi veya her az etkin kullanılış bölgesi bir köhneme

bölgesi değildir. Bazı köhneme bölgeleri ise son derece yoğun kullanılırlar. Demek

ki yoğunluk veya ekonomik etkinlik tek başlarına köhneme kriteri olamazlar.

(Baransü, B. 1989)

Köhnemenin bir diğer boyutu da niteliksel boyuttur. Köhneme son derece karmaşık

bir olaydır. Şehirlerin çeşitli bölgelerinde çeşitli niteliklerde ortaya çıkar. Binaların

21

bakımsızlığı ve pisliği düzeyinde ortaya çıktığı gibi sosyal yapının yerel ölçekte

tamamen bozulmasıyla yerel yönetim yapısını etkileyecek politik boyutlarda

sancılanmalara yol açacak düzeylere varmış köhnemeler de olabilir. Köhneme

başlangıçta bakımsızlık ve önlenemeyen fiziksel yıpranma gibi belirtileri ile

gözlenebilir. Ancak her bakımsızlık olayı gerçek bir köhneme belirtisi olmayabilir.

(Baransü, B. 1989)

Ekonomik Boyutu: Slum alanlarındaki konutlar ilk yapıldığı anda yapı

standartlarına uygun olmadan yapılması yada gerektiği şekilde kullanılmamak,

bakılmamak ve onarılmamak vs gibi nedenlerle gerilemekte köhneleşmektedir. Yer

değiştirmiş şehirsel fonksiyonlar nedeniyle değerini kaybetmiş ve bu sebeple

bakımsız hale gelmiş konutlar köhnemeye uğramaktadır. Üst gelir grubundan düşük

gelir grubuna geçen yerleşim yerlerinde yeni gelenlerin yapılara bakım onarım

yapacak ekonomik düzeyde olmaması yapıların zaman içinde köhnemesine neden

olmaktadır.

Fiziksel Boyutu: Bunlar, konut, bina veya nüfus yoğunluklarının fazla olması, bina

yaşlarının fazla olması, karışık arazi kullanımından doğan sorunlar, trafik düzeninden

kaynaklanmış olan tehlikeler, kentsel donatıların yetersiz ve yerleşim düzeninin

uygunsuz olmasıdır.

Sosyal Boyutu: Bunlar ise kötü yerleşim koşullarından kaynaklanan sağlık

problemlerinin yoğun olması, suç oranının yüksek olması, ortalama aile

büyüklüğünün fazla olması, işsizlik oranının yüksek olması, eğitim düzeyinin düşük

olması, erkek nüfusunun fazla olması, yer değiştirmenin fazla olmasıdır.

2.5.2 Yeni sosyo-ekonomik geliĢmeler ve küreselleĢme

Yenilemeye yol açan faktörlerden önemli bir olguda dünyadaki sosyal ve ekonomik

gelişmeler daha spesifik olarak küreselleşmedir. Özellikle 1980‟li yıllardan itibaren

tüm dünyayı etkisi altına alan küreselleşme olgusu kentleri de olumlu olumsuz olarak

pek çok yönden etkilemiştir. Bu süreçte ortaya çıkan küresel talepler özellikle eski

kent merkezlerinde bir yeniden yapılanma ihtiyacı doğurmuş, kentsel yenilemede bu

konuda önemli bir araç olmuştur.

“Kapitalist kent çerçevesinde yaratılan eşitsizliklerin en çarpıcı örneğini kent

merkezlerinde oluşan çöküntü alanları vermektedir. Bu süreci eşitsiz gelişme

kuramını kentsel düzeye taşıyarak inceleyen Smith, yaratılan bu yoksulluk ve

22

mekansal çürümenin kentsel yenileme süreci ile nasıl tekrar bir rant sağlama

aracı haline dönüştürüldüğünü ve bunun sonucunda da bu kesimlerde yaşayan alt

gelir grupları ve marjinal kesimlerin soylulaştırılmış alanlardan nasıl

dışlandıklarını ve yeni orta sınıfların bu alanlara nasıl el koyduklarını

göstermektedir. Bu tür sorunların kapitalizm içinde sosyal politikalar

çerçevesinde nihai bir çözüme ulaştırılması ise olanaksızdır. Çünkü kentin bir

bölgesinde ortadan kaldırılan bir çöküntü alanı kentin başka bir yerinde ortaya

çıkacaktır .” (Şengül, T. 1999)

“Son yirmi yıl içinde kentsel değişme, bize tüketim ve talep merkezli bir kentleşme

modelinden üretim ve sunum merkezli bir kentleşme modeline geçilmekte

olduğunu göstermektedir. Diğer bir anlatımla Keynesci dönemin ulus devlet

şemsiyesi altında birbirini tamamlayan ve asli olarak da toplumsal tüketimin

odağı olan kentler anlayışından küresel düzlemde üretimi merkez alıp

birbirleriyle yarışan bir kentler modeline doğru yönelinildiğini görüyoruz.”

(Şengül, T. 1999)

Kentsel yenileme küreselleşmeyle birlikte ortaya çıkan talepler arasında kentsel

mekanı en çok etkileyen etmenlerdendir. Küreselleşmenin bu boyutu daha çok

sermayenin yoğunlaşması ile ilgilidir. Kentin belirli işlevlerinin küresel düzlemde

gözlenen yoğunlaşmayla doğrudan ilgili olan sektörlerinde uluslar arası standartlara

sahip kurumlar haline dönüşmeleri söz konusudur. Bu daha çok küresel düzlemde

oluşan hiyerarşik örgütlenmenin belli noktasında görev alacak kurumlar için kısıtlı

olan bir süreçtir. Bu da daha çok kentin merkezindeki mekanların değişmesini

kaçınılmaz olarak gündeme getirmektedir.

Küreselleşme ile birlikte kültürel düzlemde yoğunlaşan ve mekanda yer, zaman ve

uzaklık kavramlarına bağlı olarak gelişen yeni toplumsal farklılaşma ve hareketlilik

biçimlerinin toplumsal gruplar arasında yeni uzaklıklar yaratan eşitsizliklere neden

olduğu öne sürülebilir. Geleneksel kent sosyolojisinin ortaya koyduğu kentlilik ve

kentli olma bilincinin kente yaşatılan değerlere sahip olmak bu değerleri aynı

zamanda koruyup gelecek kuşaklara aktarabilecek en önemlisi de birlikte yaşamanın

gerektirdiği davranışsal nitelikleri yani eğitim ve gelenekten kaynaklanan değerlerin

ortak olması gerekmektedir. Örneğin İstanbul gibi bir metropol kentinde hızla dışarı

açılma süreci yaşanırken hızlı bir dışlanma süreci de yaşanmaktadır. Yani bazı

toplumsal gruplar kentsel ilişkilere hızlı eklemlenebilmekte ve eklemlenmenin

23

getirdiği hayat tarzı ve tüketim normlarına güçlendirecek tepkiler geliştirmektedirler.

Bunun en önemli şekli cemaatleşme biçiminde olmakta ve içe kapanma

gerçekleşmektedir. Bu ayrışmanın da esas olarak etnik köken yada mezhep gibi

geleneksel diyebileceğimiz kimlikler çerçevesinde gerçekleştiği söylenebilir. Bunun

da işkollarının piyasa içindeki dağılımı ve hareketliliğinde etnik köken yada

hemşerilik ilişkilerini esas olan bağlar boyunca olduğu unutulmamalıdır. (Tekel, A.

1993)

Ancak tüm bu süreçler çerçevesinde küreselleşmenin kentler üzerinde yarattığı bu

baskılar bazı olumlu sonuçlara da yol açmaktadır. Kent merkezlerinde yer alan

problemlerin, alanların yenilenerek kentsel yaşama kazandırılması, bu olumlu

sonuçlardan birisidir. Küresel talepler doğrultusunda ortaya çıkan ve kentlerdeki

sorunların çözümüne yönelik çabaların başında gelen kentsel yenileme son yılların

önemli meselelerinden birisi olmaktadır.

2.5.3 Planlama kararları ve yatırımlar

Küreselleşmenin kentlerde yarattığı önemli etkilerden birisi de turizm sektörüne olan

taleplerdir. Dünyada, sosyal ve ekonomik anlamda yaşanan tüm bu gelişmeler doğal

olarak kentleri de etkilemiştir. Bu etkiler tarihi kentlerin merkezlerinde daha yoğun

olarak hissedilmeye başlanmıştır. Bu da bu alanlarda yaşanan çöküntü ve işlevsizlik

olarak göze çarpmaktadır. Ancak bu alanlarda yaşanan problemlere çözüm arama da

yine bu yaşanan gelişmeler doğrultusunda ortaya çıkan taleplerle aşılma yoluna

gidilmektedir. Turizm bu taleplerin başında gelmekte ve bu tür kentsel mekanlarda

bir dönüşüm ve yenileme sürecinin başlaması için tetikleyici bir unsur olarak dikkat

çekmektedir.

Kentte, turizme hizmet etmek amaçlı kullanılabilecek kaynaklar iki ana grupta

tanımlanabilirler. Temel ürünler, tarihi binalar ve tarihi kent peyzajı, iklim ve çevre,

müzeler, sanat galerileri, konser salonları, spor karşılaşmaları, eğlence, özel

organizasyonlar gibi insanlar için çekici olan kaynaklardır. İkincil ürünler ise bu

çekiciliklerin değerini arttıran veya turist çekimi sürecini destekleyen ürünlerdir ki

bunlar alışveriş, yeme-içme, konaklama tesisleri ile ulaşım imkanları ve seyahat

acenteleridir. Hem temel ürünler hem de ikincil tamamlayıcı ürünler için kentsel

yenileme uygulamalarına ihtiyaç duyulmaktadır. (Yavuz, Ö. 2003)

24

Özellikle tarihsel niteliklere sahip kentler bu dönemden sonra turizm için daha

öncelikli olarak dikkate alınmaya başlanmıştır. Çünkü tarihi miras, turizm

sektörünün önemli bir konusudur. Turizmin üstü kapalı ekonomik etkilerinin

boyutları oldukça büyüktür. Bir çok kentte yerel ekonominin lokomotif endüstrisi

turizmdir. Ancak konunun bir de diğer yüzü vardır, turizm tıkanıklığa, bozmaya ve

yerel halkın ziyaretçilere açık düşmanlık beslemesine neden olan bir süreç

yaratabilir. Tarihsel niteliği ön plana çıkmış kentlerde, turizm yenileme ile birlikte

ele alındığında, ortaya çıkabilecek bu tür sorunlara bir çözüm bulma konusunda

yardımcı olabilecek bir unsurdur.

1980‟lerden sonra ve 1990‟lar boyunca kentlerdeki ekonomik faaliyetleri

çeşitlendirme kent imajının ve kentsel yaşam kalitesinin arttırılması ve bu yolla

kentler arası rekabette uluslar arası sermayeyi çekebilmenin bir aracı olarak kültürle

ilgili yatırım ve politikalar bir araç olarak kullanılmaya başlanmıştır. Özelikle turizm,

spor, rekreasyon, sanat ve medya gibi daha dolaysız yollarla ekonomik canlanma

hedefleyen stratejilerde kültür politikaları projelerin içine entegre edilmiştir.

(Özdemir, D. 2003)

“Bu dönemde kentlerin birbiriyle rekabet ederek turizmden pay alma yarışına

girmeleri pek çok faktör sonucunda olmuştur. Birinci neden genel olarak turizm

hareketlerindeki artıştır. Artan refah seviyesi daha çok boş zaman ve daha çok

seyahat edebilirlik getireceğinden turizm hareketleri artmış ve turizm tüm

dünyada genişleyen bir sanayi olarak algılanmaya başlanmıştır. İkinci bir neden

de kentsel turizmin genel turizm hareketliliği içinde artan payıdır. Başka bir

neden de pek çok eski sanayi kentinin arkasında çöküntü alanları bırakan ve

üretim depolama ve ulaşım alanındaki iş kaybı ve işsizlikteki artışı getiren fiziksel

çevrede yıpranma ve işlevsizlik yaratan sanayileşme sonrası süreçtir. Böylece eski

sanayi ve liman kentleri turizmi, potansiyel önemi büyük ve teşvik edilmesi

gereken kent merkezi ve yakın çeperindeki alanların ekonomik ve fiziksel

dönüşümünü mümkün kılan bir sanayi olarak görmeye başlamışlardır.” (Yavuz,

Ö. 2003)

Özellikle tarihi niteliğe sahip kentlerde, turizm projeleri merkezde boşalmış, yada

işlevini yitirmiş binaların ve alanların bulunduğu alanlara veya liman işletmeleri ile

konteynır ve antrepo alanlarından boşalan su kıyısındaki alanlara

yönlendirilmektedir. Law‟a göre bu çekirdek alanlar turizm kaynaklarının kente giriş

25

kapısıdır. (ġekil2.2) Bu tür alanlardaki yeni yatırımlar çevrenin iyileştirilmesi ile

sonuçlanmakta ve genellikle yeni yatırımları motive etmektedir. Bu nedenle turizm

yatırımları pek çok kentte çöküntü bölgelerinin ekonomik ve fiziksel olarak

yenilenmesinde önemli bir rol oynamaktadır.

ġekil 2.2 : Kentsel Turizm Stratejisi (Law C.M. 1992).

Turizm tarihi miras ve koruma konusunda olduğu gibi yerel yönetimlerin önemini

ortaya çıkaran bir konudur. Bu da ilişkili olduğu diğer alanlardan soyutlanamayacak

bir politika alanı yaratmaktadır. Turizm kentsel yenilemenin bir gereği olarak

düşünüldüğünde ve bu kapsamda ele alındığında, turizm politikalarının temel

amacını, fiziksel çevrenin kamu ve özel sektör işbirliği ile yeniden canlandırılması

26

suretiyle, ekonominin yükselen sektörlerinden turizme uygun alan ve ortam yaratmak

ve bu yolla ekonomik ve sosyal yenilemeye katkıda bulunmak olarak

tanımlayabiliriz. Turizm amaçlı kentsel yenileme, kentsel yaşam kalitesi ve kültür

mirasının korunmasına ilişkin pratiklerle zenginleşerek ekonomik, çevresel, sosyal,

kültürel, sembolik ve politik boyutları olan bir süreç haline gelmektedir.

Turizmin kentsel yenileme sürecinde dönüşüm stratejisi olarak kullanılmasının diğer

bir deyişle kentsel turizmin potansiyel riskleri vardır. Bunlar ekonomik bazı riskler,

doğal kaynakların yıpranması, kalabalık ve yoğunluk artışı, yerel halkın göz ardı

edilmesi gibi risklerdir. Hem mekan planlaması yapılırken hem de kent ekonomisine

ilişkin öncelikler belirlenirken bu riskler mutlaka göz önünde

bulundurulmalıdır(Yavuz, Ö. 2003). Son yıllarda özellikle tarihi mirasla ilgili

kurumlar bu alanları koruyabilmek için ziyaretçilere olabildiğince fazla hizmet

sağlayıp gelirleri arttırmayı ve bu şekilde alanı korumayı hedeflemişlerdir. Ancak

tarihi alan ve niteliklerin yönetilmesi sadece ticari operasyon yaparak mümkün

değildir. Bunun yanında tarihi mirası bir pazar haline getirme konusundaki baskılar

açıkça görülmektedir. Her ne kadar desteklenen kentsel hizmet ve servislerin tarihi

alanın karakter ve dokusuna zarar vermesinin engellenmesi gerekliliği kabul görmüş

olsa da paraya verilen değer finanssal değerleme şekli performans göstergeleri ve

benzeri konular tarihi miras için önemli tehdit oluşturmaktadır.

2.6 Kentsel Yenilemeye Konu Olan Alanlar

Kentsel yenilemeye konu alanlar olarak köhneleşmiş tarihi kent merkezleri bunlar

kentsel sitler olarak da karşımıza çıkabilirler, kentin çeperlerindeki gecekondu

alanları ve kentin içinde kalmış sanayi alanları imalathaneler vs. gibi alanlardır.

Gecekondu alanları için daha çok dönüşüme yakın yıkıp yeniden yapma şeklindeki

çalışmalar yapılırken, sanayi alanları ise desantralizasyon sürecinin ardından yeniden

işlevlendirilerek kent yaşamına kazandırılabilir.

Kentte çöküntü alanlarında yer alan ve köhnemiş olan konut alanları hiçbir biçimde

konut stok alanları yada başka farklı fonksiyonlar içinde düşünülmemekte ve çoğu

zaman sorunların çözümünde göz önüne alınmamaktadır. Ağırlıkla dar gelirlilerin

yaşadığı kent merkezlerinde oluşan çöküntü bölgelerinin unutulması veya

uygulanabilirliği, uygulama araçları tanımlanmış yenileme projeleri üretilmemesi

önemli bir sorundur.

27

2.6.1 Kentsel sitler

Kentsel sit alanları, zaman içinde mevcut altyapı ve arazi kullanımına, kentin gelişme

dinamiklerine ve artan kent rantı değerine uymamaları, işlev yüklenmedeki engelleri

ve sahiplerinin yaşam kalitesinin düşük olması yada sahipsiz olma gibi nedenlerle

kent için sorunlu alanlar haline gelirler. İşlevlendirilemeyen kentsel sit alanları,

kentsel sistemi olumsuz anlamda etkilemektedir. Kısmen veya tamamen terk edilme

ile karşı karşıya kalan bu alanlar, fiziki ve sosyal anlamda da bir çöküntü süreci içine

girmektedirler.

“Tüm dünya kentlerinde özellikle kent merkezlerini yeniden canlandırmak adına

devletler, yatırımcının kent merkezlerinde yatırım yapması için her türlü kolaylığı

sağlamaktadır. Öte yandan yerel yönetimlerde girişimci gibi hareket ederek kenti

gücünü arttırmak için özel sektörle işbirliği yaparak projeler üretmektedirler

(Turgut, S.-Yakar, H., 2002).” Bu da kentsel yenilemede kentsel sit alanlarının

önemli bir potansiyel alanı olduğunu göstermektedir.

Önceleri koruma uygulamaları çerçevesinde ele alınan kentsel sitler, koruma

anlayışının genellikle amacına ulaşamaması, korumada kısmi başarı sağlansa bile

yaşatma da başarının düşüklüğü dikkate alınarak yenilenmek suretiyle ve yeni

fonksiyonlar yüklenerek yaşatılmaya, canlandırılmaya çalışılmışlardır. 1970‟li

yıllarla beraber hız kazanan kentsel sitlerin yenilenmesi çalışmalarında artık kimi

kentsel sitler, kentsel miras olarak ele alınmakta ve yeni fonksiyonlar kazandırılarak

bu sitlerin yaşatılması ve korunmasına çalışılmaktadır. Yeniden işlevlendirilerek

yenileme-koruma anlayışında kentsel sitleri turizm potansiyeli ön plana çıkmaktadır.

Sahiplerinin gelir seviyesinin yükselmesi veya başka nedenlerle sahiplerinin yeni

yerleşim alanlarına taşınması sonucunda konut olarak kullanılan kentsel sit

alanındaki yapılar kimsenin yaşamadığı terk edilmiş binalara veya düşük gelirli

kesimlerin yerleşim yeri haline gelebilirler. Kentlerin gelişme çizgileri içinde kentsel

sitler özellikle büyük kentlerde kente göç sürecinde yoksul kesimlerin yerleşimleri

için bir alternatif olarak da ortaya çıkmaktadır. Buraların yeni sahipleri ise binaların

bakım onarım vs ile ilgilenecek ekonomik güçte olmadıklarından köhneleşme süreci

daha da hızlanmaktadır. (Genç, N. 2003). Bu anlamda kentsel sitlerin veya eski terk

edilmiş tarihi binaların kente yeni gelenler tarafından kullanılmasıyla ortaya çıkan

problemlerin çözümü için kentsel yenileme bir araç olmaya başlamıştır.

28

2.6.2 Gecekondu alanları

Büyük kentlerde meydana gelen nüfus artışı ve sonucunda oluşan yoğun yapılaşma

kent çeperlerinde kaçak yapılaşmaya yol açmakta planlama sahalarının dışına

taşmaktadır. Sanayileşme ile hız kazanan gecekondulaşma zaman içinde kentler için

tehdit edici bir unsur olarak gündeme gelmeye başlamış, kentlerin gelişme çizgileri

ve planları dışında ortaya çıkan bu kanunsuz yapılaşmalar altyapı ve sosyal boyutları

ile kent yönetimleri için sorunlu alanlar haline gelmeye başlamışlardır.

Bu alanlarda kentsel yenileme için potansiyel alanlar olarak kent gündeminde yer

tutmaktadır. Bu gruptaki kentsel yenileme faaliyetleri içinde mevcut yerleşim

alanların dışında oluşan kaçak yapılar ve gecekondular kentin sağlıklı gelişimini

engelleyen ve estetiğini bozan yapılaşmalar olarak görülebilir.

Bu alanlarda yapılacak kentsel yenileme çalışmaları kent merkezindeki tarihi

dokulara uygulanan yöntemlerden farklı olmaktadır. Buralardaki uygulamalar yıkıp

yeniden yapma şeklinde olup bu alanlarda daha sağlıklı yaşam koşulları sağlamak

fiziksel olarak daha yaşanılabilir mekanlar yaratmak ana amaçtır.

2.6.3 Desantralize edilecek sanayi alanları

Özellikle Avrupa‟da sanayi devriminden sonra kurulmaya başlanmış ve o dönemde

önemli fonksiyonlar yerine getirmiş ancak günümüzde yer aldıkları sanayi bölgeleri

içinde terkedilmiş yapılar bulunmaktadır. Uzun geçmişe sahip ve yakın döneme

kadar aktif olarak kullanılan ancak günümüzde işlevlerini kaybederek terk edilen bu

yapı ve tesisler mimari ve yeniden kullanım açısından değerlendirilerek ve

işlevlendirilerek hayata döndürülmeye çalışılmaktadır. Kentsel yenileme için

tetikleyici unsur olarak dikkati çeken bu alanlar daha çok kent merkezlerinin içinde

kalan alanlar olarak göze çarpmaktadır. Bu alanlardaki işlev değişiklikleri ve yeniden

yapılandırma çevresinde bulunan alanlar içinde yenileme şansı doğurmakta ve

böylece kent içinde atıl durumdaki bölgeler yeniden kent yaşamına

kazandırılmaktadır. İstanbul içinde de böyle alanlara rastlanmakta ve yenileme için

potansiyel yaratmaktadırlar. Örneğin, Haliç kıyısında bulunan Cibali Tekel fabrikası

günümüzde üniversiteye dönüştürülmüş bununla birlikte çevresinde de bir dönüşüm

süreci başlatmıştır.

29

2.7 Bölüm Sonucu

Bu bölümde “kentsel yenileme” olgusunun kavramsal yönü ele alınmıştır. Burada

kentsel yenileme müdahale biçimlerinin tanımlarının müdahale yöntemleri ile nasıl

farklılık gösterdiği, nerelerde kentsel yenilemeye ihtiyaç duyulduğu ve bu

müdahalelerin amaç ve hedefleri gibi konulara değinilmiştir.

Kentsel yenileme uygulamalarının boyutlarında gerçekte fiziksel mekânın yeniden

üretilmesinin yanında sosyal, ekonomik ve kültürel boyutlarının olduğu göz önüne

koyulmaya çalışılmıştır. Amaç ve hedeflerinde, yenileme alanlarının bu boyutlarının

göz ardı edilmemesinin, katılımın sağlanması ve sağlam bir yasal çerçevesinin

olması gerekliliği üzerinde durulmuştur.

Yenilemeye neden olan faktörlerin ortaya konulması, yukarıda bahsedilen kentsel

yenileme dinamiklerinin sağlıklı ve etkin bir biçimde işlem görmesini sağlaması

yönünde büyük önem taşımaktadır. Kentsel yenilemeye neden olan faktörlerin

başında köhnemenin sosyal, kültürel ve fiziksel boyutu bu alanlarda yapılacak

müdahale biçimlerini etkileyecek kilit rol oynamaktadır. Köhnemenin yanında

planlama kararları ve yatırımlar gibi etkenler de kentsel yenilemeye neden olan

faktörler arasındadır.

31

3. KENTSEL YENĠLEME OLGUSUNUN EVRĠMĠ VE DÜNYA

ÖRNEKLERĠ

3.1 Amaç

Kentsel yenileme kavramını anlayabilmek adına, nasıl ortaya çıktığı ve tarih boyunca

geçirdiği evrimi ve süreci incelemek gerekmektedir. Bu bölüm kapsamında tarihi

süreç içerisinde ikinci bölümde bahsedilen kavram değişikliklerini kronolojik olarak

ele almak ve günümüzde gelinen noktayı incelemek amacı göz önünde tutulmuştur.

Yenileme kavramı, dünyadaki ekonomik kopma noktaları ile paralel bir biçimde ele

alınmış, bu kopma noktalarının müdahale biçimlerini nasıl etkilediği araştırılmıştır.

Sonrasında yenilemenin günümüzde işleyiş mekanizmasını anlayabilmek, coğrafyaya

ve değişik sistemler içinde nasıl işlediğini görmek amacıyla çeşitli örnekler

incelenmiştir.

3.2 Kentsel Yenilemenin Tarihi GeliĢimi

“Kökeni 19. yy. temellenen “kentsel dönüşüm” kavramı zaman içinde “kentsel

yenilemeden” (urban renewal) “kentsel canlandırma”ya (urban regeneration)

doğru gelişmiş; salt fizik mekân odaklı bir eylem alanı olmaktan sosyal, ekonomik

ve çevresel sorunları da kapsayan daha bütünleşik bir yaklaşıma doğru

evrilmiştir.” (Dinçer, 2007).

20. yüzyılın başlarında, sanayi devrimi sonrasında yaşanan kırdan kente göçler,

kentler üzerinde yoğun bir nüfus baskısı oluşturmuş, bununla bağlantılı olarak da

kentlerin dokusunda değişmeler ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte özellikle tarihi

kent merkezlerinin dokusunda ve işlevlerinde farklılaşmalar oluşmaya başlamıştır.

Yaşanan bu hızlı dönüşümler ve kent dokusu üzerinde tahrip edici olan değişmeler

karşısında Amerika ve Avrupa‟daki gelişmiş ülkelerde, kendi politikaları

doğrultusunda çeşitli önlemler alınmaya çalışılmış ve bu yönde politikalar üretilmeye

başlanmış ve uygulanmaya koyulmuştur. Bugünkü anlamda Kentsel yenileme

çalışmaları da genel olarak bu gelişmelerin ardından, tüm dünyada sosyal, kültürel ve

ekonomik alanda yaşanan büyük dönüşümlerin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır.

32

Bu bağlamda kentsel dönüşüm kavramı farklı dönem aralıklarında, yukarıda sözü

edilen evrim sürecine sadık kalınarak Şekil 3.1‟de Kentsel Yenileme Süreçlerinde

Öne Çıkan Aktörler ve Roller (Görgülü, Z. 2005)‟de özetlendiği biçimiyle

incelenmiştir.

Çizelge 3.1 : Kentsel Yenileme Süreçlerinde Öne Çıkan Aktörler ve Roller

(Görgülü, Z. 2005).

3.2.1 Kamu eliyle gerçekleĢen uygulamalar (19. Yy. – 1960)

1800‟lerin ortalarından 1945‟lere kadar kentlerdeki fiziksel ve toplumsal bozulmaya

karşı en önemli müdahale biçimi, kentsel yenilemedir. Sanayi Devrimi sonrasında,

sanayi kentlerinde hızla artan çevre kirliliği, sanayi alanlarının düzensiz yapılaşması,

kalabalık ve yaşam standardı düşük konut alanları ve yetersiz altyapı hizmetleri,

sağlıksız kentlerin gelişmesine neden olmuştur. (Akkar, Z.M., 2006)

Devlet eliyle gerçekleştirilen ilk geniş kapsamlı kentsel dönüşüm örneği 1850 – 1870

arasında dönemin valisi Baron Haussmann yönetiminde Paris‟te gerçekleştirilen ve

kentte ortaçağ dokusunun yıkılıp geniş bulvarların açıldığı, yeni kent meydanlarının

oluşturulduğu ve konut alanlarının inşa edildiği uygulamadır (Görgülü, Z. 2005).

Paris‟te başlayan bu hareketler tüm Avrupa kentlerine yayılmıştır. Salgın hastalıklar

ve benzeri nedenlerle sefalet mahallelerinin birer birer temizlenmesi başta İngiltere

ve ABD olmak üzere tüm Batı kentlerinde önemli bir kentsel politika olarak

uygulanmıştır (slum clearance).

33

Kentlerdeki yenileme stratejilerine öncülük eden bir diğer gelişme ise, 20. yy‟ın ilk

yarısında, İngiltere‟deki “Bahçe Kent Hareketi” ve “Yeni Kentler Hareketi”ne

paralel olarak gelişen “Modernist Hareket”tir (Akkar, 2006). Modernist Hareket,

İkinci Dünya Savaşı‟ndan sonra, kentlerin yeniden yapılanması sürecinde de etkili

olmuş, savaş sonrası Avrupa kentlerinde oluşan büyük yıkımlar, kentlerin yeniden

inşası (urban reconstruction) stratejisini gündeme getirmiştir (Akkar, 2006).

İkinci Dünya Savaşı sürecinde kesintiye uğrayan bu süreç, savaş sonrası ekonomik

kalkınma ve kentlerin yeniden inşa edilmesi döneminde tekrar gündeme gelmiştir.

Kamu eliyle gerçekleştirilen bu kentsel yenileme faaliyetleri, modernist prensiplere

dayalı yüksek yapılardan oluşan yeni konut alanlarının ve ofis yapılarının inşa

edilmesi, ulaşım sistemini yeniden düzenleme yönelik geniş yolların açılması gibi bir

dizi dönüşümü beraberinde getirmiş, kentlerin çehresini önemli ölçüde değiştirmiştir

(Eraslan, 2007).

1940‟ların ikinci yarısından itibaren kentsel gelişim (urban development) stratejisinin

de uygulandığı görülmekte; Batı kentlerinde gelişimin, kent çeperlerine de

sıçramasıyla, birçok mevcut kent ve kasaba çevresinde banliyöleşme oluşmuştur.

1960‟lar ve 1970‟lerin başları, kentsel iyileştirme (urban improvement) ve kentsel

yenileme (urban renewal) projelerine öncelik verilen yıllardır (Akkar, 2006).

3.2.2 Yeniden geliĢtirme ve sağlıklaĢtırma uygulamaları (1960 – 1970)

1960‟ların ortalarında, çöküntü alanlarının temizlenmesi, yıkılıp yeniden inşa

edilmesine odaklanan kentsel yenileme politikalarının kent sorunlarını çözemediği,

aksine bu sorunları kentin başka bölgelerine taşıdığı ve yansıma biçimlerini

değiştirdiği görülmeye başlanmıştır. Ayrıca, salt fizik mekan odaklı topyekün kentsel

yenilemenin yanı sıra kentsel sağlıklaştırma konularına da önem verilmeye

başlanmıştır (Roberts, 1998).

1970‟lerin ilk yarısına kadar kentsel bozulma toplumsal bir hastalık olarak

görülürken, 1970‟lerin sonlarına doğru yapısal ve ekonomik nedenlere bağlı olarak

açıklanmaya başlanmıştır (Balchin ve Hull, 1987‟den aktaran Akkar, 2006).

Yoksul mahallelerin temizlenmesi, yenilenmesi ve yeniden değerlenmesi sonucu,

eski merkezler, fonksiyon ve nüfus kompozisyonları açısından değişmiştir. En büyük

mülkiyet geçişi İngiltere‟de meydana gelmiştir. Örneğin; 1960‟lı yılların ortalarında

34

kent nüfusu çoğunluğu kirada oturanlardan kendi evinde oturana doğru değişmiştir.

Mülkiyet ve banliyölere taşınma, yüksek düzeyde özelleştirme ve özelciliğe dayalıdır

(Saunders,1990‟dan aktaran Thorns, 2004). Bu dönüşümdeki önemli faktör,

endüstriyel üretimin değişen şeklidir. Eski kapitalist girişimler küçük ölçekli aile

şirketleridir. 20. yy. ilerledikçe, başlangıçta ulusal ölçekte olup daha sonra çok uluslu

ve milenyumun sonunda doğru küresel olan yeni şirketler egemen olmuştur. Ford

Oto Şirketi, otomobil endüstrisinde kurulan bu tip şirket organizasyonlarından biridir

(Thorns, 2004).

Savaş sonrası ekonomik gelişmelerin büyük ölçüde hız kazanmaya başladığı dönem,

toplumun tüm kesimlerinin bu gelişmeden eşit düzeyde pay alamaması nedeniyle

yoksulluk olgusunun da ortaya çıktığı bir dönemdir (Görgülü, Z. 2005). Ancak

toplumsal eşitsizliğin boyutlarındaki artış, kentsel müdahalelerin yaklaşım

biçimlerinde bir değişikliğe sebep olmamış, yalnızca fizik mekâna yapılan

uygulamalar sonucunda ekonomik kalkınma gerçekleştirilememiştir.

Bu doğrultuda 1960‟lı yılların başında, kentlerin kurtarıcısı olacağı düşüncesiyle

“konut alanı esaslı yenile(ştir)me programları” geliştirilmiştir. Bu programlarla,

yeniden yapılandırılan alanlarda yoğunluğun azaltılması ve bu bağlamda bu

bölgelerde yaşayan ailelerin “kısmen” bölgede yeniden barındırılması

öngörülmüştür. Bu “kısmen yeniden barındırma” anlayışıyla birlikte, özellikle alt

gelir grubuna dahil olan pek çok aile kent çeperlerindeki yeni konut bloklarına

gönderilmiştir (Eraslan, İ.G. 2007).

Ancak bu eğilimin ömrü kısa olmuştur ve takip eden dönemde egemen hale gelen

gayrimenkul eksenli dönüşüm politikaları 1960‟ların ortalarından itibaren ortaya

çıkan bu toplumsal içerikli politikaların çabucak etkisizleşmesine yol açmıştır


3.2.3 Gayrimenkul eksenli kamu-özel sektör ortaklığı uygulamaları (1970 –

1990)

1960‟lar ve 1970 başlarında egemen olan köhnemiş kent dokularının topyekûn

yıkılıp yeniden inşa edilmesine odaklanan bir kentsel yenileme yaklaşımı yerini,

1980‟lerle birlikte, kent merkezinde ya da merkezin yakın çevresindeki işlevini

yitiren alanların kent ekonomisine kazandırılmasını hedefleyen yaklaşımlara

bırakmıştır. Ancak gayrimenkul eksenli ve prestij projelere odaklanan bu modeller de

35

kentlere güvenilir, istikrarlı ve sürdürülebilir bir ekonomik dönüşüm ortamı

sağlayamamıştır (Dinçer, 2007).

20. yy.‟ın bu döneminde başka bir dönüşüm görülmektedir. Bu seferki dönüşüm,

toplu pazar için büyük ölçekli mal üretiminden doğan servet etrafında kurulan,

sanayileşmiş modern şehir sistemlerinden, ulusal olmaktansa, küresel olarak organize

olan bilgi hizmetlerinden üretilen servet etrafında kurulan yeni bir sistemdir. Şehirler

artık, dünyanın bilgi ve süper finansal trafiğin merkezi olan New York, Londra ve

Tokyo gibi asıl küresel şehirlerden bölgesel ve yerel merkezlere, yeni güç ve fırsat

hiyerarşilerinin olduğu uluslararası sistemde rekabet etmeye başlamıştır (Thorns,

2004).

Kapitalist ekonominin 1970 ekonomik krizini aşma çalışmalarıyla birlikte gelen

sanayisizleşme, “girişimci kent”, “dünya kenti” kavramlarının popülerleşmesine

neden olan küreselleşme ve izlenen gayrimenkul eksenli politikalar, sosyal ve

ekonomik sorunları çözümlemekte yetersiz kalmıştır. Yeniden yapılanan sanayi

üretiminin uluslararası düzlemde desantralize olmasıyla, sanayisizleşme eğilimi içine

giren Batı ülkelerinde ekonomileri imalat sanayine dayalı olan kentlerde önemli

istihdam kayıpları yaşanmış, kent ekonomileri çöküntüye uğramıştır (Görgülü, Z.

2005).

Kentsel dönüşüm, çöken kent ekonomilerini yeniden canlandırmaya yönelik bir araç

olarak kullanılmaya başlamış, yapılan yatırımların hemen hemen tümü uluslararası iş

çevrelerine yeni alanlar (modern ofis binaları, kapalı konut alanları, lüks oteller,

kongre merkezleri ve alışveriş merkezleri) yaratılmasına dönük olarak

gerçekleştirilmiştir. Tüm bu kentsel ekonomiyi, ve dolayısıyla da global yarıştaki

kentleri, canlandırmayı hedefleyen projeler tıpkı yıkıp yeniden yapma modelinde

olduğu gibi hedeflerine ulaşamamış, “umutsuzluk denizindeki pırıltılı adacıklar”

(Görgülü, Z. 2005) olmaktan ileri gidemeyerek toplumsal ayrışmayı gözle görülür

hale getirmiştir.

1980‟ler birçok konuda olduğu gibi kentsel dönüşüm konusunda da önemli

değişimlerin olduğu bir dönemdir. “Kentsel yenileme” (urban development)

politikasının yaygın olarak kullanılması, bu dönemin kentsel dönüşüm projelerinin

en önemli özelliğidir. 1980‟lerin dönüşüm projelerinin odağında, kentlerde

boşaltılmış, atıl ve çöküntü haline gelmiş alanlarda, ekonomik canlanmayı sağlamak

36

bulunmaktadır (Akkar, 2006). Ancak bu projeler kamu yararından çok yatırımcının

kar maksimizasyonunu öne çıkaran, çöküntü alanlarını mevcut karakterinden

tümüyle farklı bir bakış açısıyla dönüştüren, dönemin küreselleşme politikasıyla

üretilmiş turistik projeler olmuştur.

20. yy‟ın sonlarında, birçok ülkede refahın gerilediği ve durumun tekrar biçimlendiği

(evrensel hakların birinin etrafından olmaktan ziyade neo-liberal haklar etrafında

vatandaş ilişkisi ve sorumluluk modeli) görülmektedir. Bunun sonucu, kamu ile özel

yaşam arasındaki ilişkinin yeniden yapılanması ve “sivil toplumun yeniden

kuruluşu”dur (Thorns, 2004).

3.2.4 Ortaklık modellerine dayanan sosyal öncelikli dönüĢüm uygulamaları

(1990 sonrası)

Önceki dönemde göz ardı edilen işsizlik, artan yoksulluk vb. toplumsal problemler

artmış ve yapılan yatırımların da önemli bir kısmı boşa harcanan yatırımlar olarak

ortaya çıkmışlardır. Kentin yoksul “dezavantajlı” kesimlerinin yaşadığı mahallelerde

artan sosyal problemler “toplumun yeniden keşfedilmesi” olgusunu gündeme

getirmiştir. Ekonomik yeniden yapılanma, fiziksel yeniden yapılanma ve sosyal

yeniden yapılanma çalışmalarını birlikte yürütülmesi gerekliliği geniş ölçekte kabul

edilmiştir. Bu gelişmeler ışığında kentsel politikalar alanında da değişmeler yaşanmış

ve ortaklık kurgusunda, sadece kamu ve özel sektörün yer almadığı, gönüllü

kuruluşların ve toplumun da çalışmalara dahil edildiği bir modele geçilmiştir


1990 sonrasında günümüze kentsel dönüşümde kullanılan en yaygın müdahale

biçimi, “kentsel yenileme” ya da kentsel canlandırma” (urban regeneration)‟dır. Bu

dönemin önce gelen özelliklerinden biri, çok-aktörlü ve çok sektörlü işbirliklerine

bağlı kentsel dönüşüm süreçlerinin var olduğunun kabul edilmiş olmasıdır. Kamu ve

özel sektör yanında, gönüllü kuruluşların ve toplumun değişik kesimlerinin kentsel

dönüşüm süreçlerine katılımlarının sağlanmasının önemi vurgulanmış; ve buna

yönelik yeni yasal düzenlemeler ve kentsel dönüşüm programları getirilmiştir

(Akkar, 2006).

1990 sonrası, kentsel dönüşüme yaklaşım değişmiştir. 1980‟lerde kentsel dönüşümde

mekânın fiziksel ve ekonomik boyutlarına vurgu yapılırken; 1990‟lardan itibaren,

ancak mekânın fiziki, ekonomik, toplumsal ve çevresel boyutlarına, aynı zamanda

37

kentsel dönüşümün yasal, kurumsal örgütlenme, izleme-değerlendirme süreçlerinin

bütünleşik olarak ele alan bir yaklaşım geliştirildiğinde kentsel canlandırmada kamu

yararının en üst düzeye çıkarılabileceği görüşü yaygın olarak savunulmaya

başlanmıştır (Akkar, 2006). Özellikle Avrupa‟da, hem dönüşüm kavramının

kurumsallaşması, farklı ölçeklerde birimlerin kurulması hem de özel sektör, sivil

toplum örgütleri ve toplumun farklı kesimlerinin dönüşümün içine katılması

açısından yaşanan gelişmeler önemlidir.

Yukarıda bahsedilen, kentsel dönüşüm sürecine yaklaşımdaki değişimler sonucunda

uygulanan kentsel projeler de değişmektedir. Ancak bu durum, “kentlerin

pazarlanması” fikrini ortadan kaldıramamıştır. Halen devam etmekte olan bu fikir,

kendine farklı uygulama alanları yaratmıştır. Akkar‟ın (2006) da belirttiği üzere, kent

pazarlama programlarında, kentlere yeni imajlar yaratmaktan çok, kentlerin var olan

tarihi ve kültürel miraslarını kullanmakta; tarihi ve kültürel miras ile ekonomik

gelişme arasındaki güçlü bağın öneminin anlaşılması, 1990‟lardan itibaren “kentsel

koruma”nın (urban conservation) kentsel dönüşümde ön plana çıkmasına neden

olmuştur.

Bu kapsamda İngiltere‟nin “A New Commitment to Neighbbourhood Renewal:

National Strrategy Action Plan (2001)” çalışma ası, bu dönemin karakteristikle erini

yansıtması bakımından önemlidir ve Türkiye açısından çarpıcı yaklaşşımlar

taşımaktadır.

2001 yılında merkezi hükümet tarafından 1980 sonrasın nda toplumun farklı gelir

grupları ı arasındaki uçurumların artmasının önünü ü kesmek amacıyla başlatılan çalı

ışmanın vizyonu: “10 ile 20 yıl arası bir zam man dilimi sonunda, yaşadığı yer

nedeniyle dezavantajlı kimsenin kalmaması; toplumun diğer kesimleri gibii alt gelir

grubundan insanların da iyi yaşam koşulları ve iyi hizmete erişebilmesidir. Öncelikle

ulusal ölçekte problem m tanımlarını yapıp, bu problemle erin sebeplerini ortaya

koyan çalışma, kısa ve uzun erimli hedefleriyle sürdürülebilir yaşam alanlarını

geliştirilmesini hedeflemektedir

Birçok çöküntü alanının ortak özellikleri, yoksul insanların bir sokak arkada yaşayan

insanların sahip olduğu temel standartların çok k çok altında hayat sürdürmeleri;

yüksek suç ve işsizlik oranları ana problemler olarak tespit edilmiş ve bu

problemlerin sebepleri olarak da yoksulluk alanlarında yaşanmış ekonomik

38

değişimler, sanayisizleşme sonucu insanların işsizleşmesi, kalifiye işgücüne olan

talebin artışı vb. olarak sıralanmıştır.

Çalışmanın uzun erimli hedefleri bu yoksulluk mahallelerindeki suç ve işsizlik

oranının düşürülmesi ve daha iyi sağlık, eğitim, konut ve fiziksel çevre imkânlarının

sağlanmasıyla ülke sınırları dâhilinde tespit edilen en yoksul mahalleler ile ülkenin

geri kalanı arasındaki uçurumun yeni politikalar, fonlar, yerel ölçekte

koordinasyonun sağlanması, daha iyi iş bölümü ve ulusal ve bölgesel ölçekte

desteklerle kapatılmasıdır. Üst ölçekte uzun erimli olarak koyulan bu hedeflere

ulaşırken belirlenmiş kısa erimli hedefler ise aynı başlıkları taşımaktadır. Bu

hedefler, öncelikli olarak belirlenecek 30 alt bölgede 3 yıl içinde yeni iş alanları ve

yatırımların gerçekleştirilmesi; suç oranının polis gücünün ve suç bildirim

oranlarının arttırılması ile düşürülmesi; hem çocuklar hem de yetişkinler için eğitim

ve beceri kazandırmada desteklerin sağlanması; sağlık alanındaki yatırımların

arttırılması, bölgelere has sağlık hizmetlerinin getirilmesi ve konutların yenilenmesi,

yeni konut üretiminin gerçekleştirilmesi ile konut ve fiziksel çevrenin iyileştirilerek

bu bölgelerin yaşanmaya değer yerler haline getirilmesidir.

Merkezi hükümet ölçeğinden mahalle örgütlenmeleri ölçeğine kadar, belirlenmiş her

konu başlığı altında görevlendirilmiş veya oluşturulmuş birimlerin bulunması,

mahalle örgütlenmelerinden veriler ışığında her alt bölge için bölgeye has sorunların

tanımlanması ve bu sorunlara yönelik çözüm alternatiflerinin üretilmesi ve

alternatiflerin ağırlıklı olarak fizik mekânın yenilenmesi/değiştirilmesi değil, sosyal

ve ekonomik problemlerin giderilerek bölgelerin yaşanabilir yerler olmasını

hedefleyen yaklaşımları içinde barındıran National Strategy Action Plan, 1990

Sonrası Ortaklık Modellerine Dayanan Sosyal Öncelikli Dönüşüm Uygulamaları‟nın

tipik özelliklerini göstermektedir.

3.3 YurtdıĢı Deneyimlerinden Örnekler

Kentsel Yenileme olgusunun, ülkemiz planlama gündeminin öncelikli konuları

arasında yer almaya başladığı günümüzde, bir yandan kavramsal ve/veya kuramsal

altyapıyı oturtabilmek öte yandan farklı uygulama pratiklerini anlamak adına yoğun

bir süreç yaşanmaktadır. Bu noktada yerel özellikleri veya yere özgü bileşenleri göz

ardı etmeden, yurt dışındaki uygulamaları esnek bir süreçte değerlendirmek ve

39

yukarıda da değinildiği gibi yerellik süzgecinden geçirerek konu ile ilgili yenilikçi

yaklaşımlardan optimum düzeyde faydalanmak son derece önemlidir.

Bu bağlamda, yurt dışında gerçekleşen ve başarılı sayılabilecek bazı kentsel

yenileme deneyimleri, kentsel mekandaki farklı problem alanlarına yönelik

geliştirdikleri çözüm önerileri ile bu bölümde kısaca değerlendirilmiştir.

3.3.1 Southwark - Elephant & Castle kentsel yenileme projesi / Londra

Genel anlamda Londra‟da uygulanmakta olan kentsel yenileme ve yenileme

projeleri, sürdürülebilirlik deneyimi ve ereği doğrultusunda ilgili otoritelerin bir

dünya kentinin sosyal, ekonomik ve çevresel sorunlarına yaklaşım biçimlerini ortaya

koyması açısından son derece önemlidir. Sürdürülebilir kentsel yenileme vizyonunun

hayata geçirilebilmesi bağlamında, Londra‟da yapılan uygulamalar çerçevesinde çok

aktörlü bir yapı benimsenmektedir. Kullanıcı ve sivil toplum örgütlerinin de

uygulama ve karar verme süreçlerinde aktif rol alıyor olması, benzer sorunlar

yaşayan metropollerde ( İstanbul v.b.) konunun nasıl ele alınması gerektiği sorusuna

da bir yanıt niteliği taşımaktadır.

Londra genelinde belirlenmiş olan kentsel yenileme alanları, sürdürülebilirlik

kriterlerinden hareketle ( suç oranları, gelir dağılımı, işsizlik ve eğitim sorunları göz

önüne alınarak ) öncelik sırasına göre ele alınmaktadır. Başta kent merkezinin

çevresinde yer alan bu alt bölgelerin özellikle ulaşım ve merkezle olan ilişkileri göz

önüne alınarak yakın çevrelerindeki dönüşümü sağlayabilecek birer “katalizör pilot

bölge” oldukları söylenebilir.

Bu bağlamda; “Elephant & Castle, merkezi Londra‟nın güneyinde bulunan ve kent

merkezinin gelişimine bağlı olarak alt yapı ve emlak piyasalarının yarattığı artan

baskılardan en çok etkilenen bölgelerden biri konumundadır. Proje alanının dönüşüm

projesiyle yeniden ele alınmasında, alanın kuzeyi güneye bağlayan ana yol ağında

olması ve kamu ulaşımındaki temel bağlantı noktalarına sahip olması gibi

ayrıcalıklar belirleyici olmuştur.” (Keskin, D/Sürat, Ö./Yıldırım, Ö. 2003)

3.3.1.1 Projenin hedefleri ve stratejileri

Sürdürülebilir kentsel yenileme / kentsel yenileme hedefiyle gerçekleştirilen bu

çalışmanın ana hedefleri şu şekilde özetlenebilir;

Barınma, çalışma ve rekreasyon koşullarının iyileştirilmesi

40

ġekil 3.1 : Elephant and Castle Projesi Planlama Bölgeleri ve Plan

Etapları (Elephant & Castle Regeneration

Partnership,2002b).

Ulaşım ağlarının iyileştirilmesi

Yerel halk için iş imkanı yaratılması

Yerel halkın projede aktif rol alabilmesinin sağlanması

Fırsat eşitliğinin sağlanması

Bu doğrultuda tanımlanan farklı eylem alanları ve uygulama stratejileri aşağıdaki

gibi tanımlanmıştır;

Sürdürülebilir Şehir Bağlantısı; ticari aktiviteler ve boş zaman değerlendirme

olanakları için alan ortaya çıkarmak ve yüksek kaliteli bir konut alanı

yaratarak Londra‟ya çekici yeni bir mahalle kazandırmak.

Ulaşım Bağlantısı; bölgesel giriş özelliğiyle Elephant & Castle‟ı kilit ulaşım

odağı olarak öne çıkarmak.

Girişim Bağlantısı; sürdürülebilir yerel ekonomik aktiviteleri desteklemek ve

yerel kullanıcılar için istihdam olanakları yaratmak.

Toplum Bağlantısı; alanın dönüşümüne ortak olarak katılabilmelerine imkan

tanıyacak biçimde yerel grupları ve ağları güçlendirmek.

Bireysel Bağlantı; sosyal dışlanmışlıktan zarar gören insanların alanın

dönüşümünden yararlanabilmeleri için fırsatlar ve olanaklar yaratmak.

(Keskin, D/Sürat, Ö./Yıldırım, Ö. 2003)

41

3.3.1.2 Örgütlenme modeli

“İç içe geçmiş kentsel sorunların çözülmesinde ve kaynakların verimli kullanımında,

yerel halkın katılımıyla desteklenen güçlü bir ortaklığın oluşturulmasının büyük bir

önemi bulunmaktadır. Bu doğrultuda Elephant & Castle dönüşüm projesinde

projenin temeli; mahalle sakinleri, yerel işletmeciler, eğitim ve sağlık kuruluşları,

sivil toplum örgütleri ve gönüllü kuruluşlar, ziyaretçiler ve alanda çalışan insanları

içeren geniş bir toplumsal katılımla desteklenmiş güçlü bir ortaklığa

dayandırmaktadır.” (Keskin, D/Sürat, Ö./Yıldırım, Ö. 2003)

Southwark belediyesi projenin hayata geçirilebilmesi için, hazırlanan projelerin

merkezi yönetim tarafından değerlendirilmesi sonucu mali destek sağlamış, bu

kapsamda oluşturulan “Elephant Links” programı, “Single Regeneration Budget”

olarak adlandırılan bütçeden 25 milyon pound destek sağlamıştır. Bu bütçe 7 yıllık

bir program kapsamında verilmiştir. Program temelde Southwark Belediyesi ve özel

sektör arasındaki ortaklığa dayanmaktadır. Projeden elde edilmesi beklenen fayda, 15

yıl içerisinde 600 milyon pound civarındadır ve bu kazanımın konut alanları, yollar,

mağazalar v.b. eylem alanlarında kullanılması planlanmıştır.

Proje kapsamında kararların üretilmesi; üniversite, yerel yönetim komisyonu ve

yerel derneklerin iş birliği ile gerçekleştirilmekte, yerel ihtiyaçların karşılanması için

bütçe harcamalarını takip eden alt gruplar bilgi alışverişinde bulunmaktadır. Ayrıca

her ay yapılan toplantılar halka açık tutularak katılımın sağlanması hedeflenmektedir.

Proje ekibi yönetim kurulunu izleyip kurul kararlarını uygulamakta, halkı

bilgilendirmekte ve programın günlük gidişatını takip etmektedir.

Proje geliştikçe, yönetim kuruluna bağlı farklı temalar altında çalışan grupların

sayısının artırılması düşünülmektedir. Bu gruplar; yaşam kalitesi ve çevre, eğitim

öğretim, yerel iş konsorsiyumu, gelişme için çalışma grubu gibi konularda faaliyet

gösterecektir.

Her yıl Elephant & Castle ortaklığı, hükümetin onayına sunulacak harcama planını

yapmak zorundadır. Plan, bir yıl içinde varılması beklenen ana hedefleri ve amaçları

içermelidir.

Bunun dışında halkın katılımına olanak veren, 40 yerel grubun temsilcilerinden

oluşan “Halk Forumu” yerel isteklerin yönetim kurumuna taşınmasına aracılık

etmekte, projenin başarısını pekiştirmektedir.

42

3.3.2 Potsdam Meydanı kentsel yenileme projesi (Almanya- Berlin)

“İkinci Dünya savaşına kadar Avrupa‟nın en ünlü ve trafiği en bol meydanı olan

Potsdamer Platz, savaş sırasında Berlin‟in bombalanmasıyla yerle bir olmuştur.

Savaşa kadar kentin en hareketli ve en canlı yeri olan meydan, savaştan sonra Sovyet

işgal bölgesinde kalmış, 1961‟de de ünlü duvarın yapımıyla da tarihe karışmıştır.”

(Öymen, E.E.,2004)

ġekil 3.2 : Potsdam Meydanından eski görünüş.

“Potsdamer Platz Projesi, Berlin Senatosu‟nun da etkisiyle, savaş öncesi meydan

dokusuna uygun, çok disiplinli, büyük ölçekli bir kentsel dönüşüm uygulamasıdır.

Duvarın yıkılmasıyla birlikte Berlin‟in tam ortasında kalan meydan, hem Berlin‟in

hem de Avrupa‟nın merkezi olma iddiasıyla birleşen Almanya‟nın simgesi haline

gelmiştir. Bu bağlamda Almanya hükümeti, uçsuz bucaksız, dümdüz ve ürkütücü

Potsdamer Platz‟ı, dönüşüm projesinde özel sermayenin de aktör olarak yer alması

perspektifinde, Daimler Benz, Sony gibi büyük şirketlere satmıştır. Bu gelişmeleri

takiben Berlin Senatosu‟nca 1991 de bir kentsel tasarım projesi yarışması açılmış ve

1940 öncesi kentsel dokuyu referans alan Hilmer & Sattler planları benimsenmiştir.

Yarışmada Potsdam Meydanı için istenenler;

Mono-strüktür kullanımdan kaçan,

43

Gece-gündüz yaşayan,

Çok amaçlı kullanıma sahip,

Alışveriş birimleri, kültürel yapılar, küçük iş yerleri, konut alanları ve büro

alanlarından oluşacak bir metropol merkezi yaratılması.

1950 ve 1960‟lı yılların modern kentleşmesinin sonucu olan kültür

platformunun yarışma alanına sıkıca bağlanması. (Kayalar, J. 2004)

Şeklinde özetlenebilir.

“Uygulamaya giden süreçte ikinci adım ise, 1992‟de Daimler-Benz, Berlin

Senatosu ve Tiergarten Belediyesi tarafından açılan ikinci bir yarışmayla

atılmıştır. Bu kez ilk yarışma sonucunda belirlenmiş ana kavram doğrultusunda,

Potsdam Caddesi‟nin iki tarafındaki adaların planlanması istenmiş, yarışmayı

Renzo Piano ve Christoph Kohlbecker kazanmıştır. Bu yarışmayı öteki arsa

sahipleri (sony v.d.) için açılan yarışmalar izlemiş ve en son aşamada tek tek

binaları tasarlayacak mimarlar belirlenmiştir.” (Köksal, A. 2000)

3.3.2.1 Proje konsepti

Berlin‟in bütünleşmesi ve yeniden Almanya‟nın merkezi olmasıyla, Berlin‟in

imarında yeni bir dönem başlamıştır. Bu bağlamda kamu kontrolünde özel sektörün

güçlü kuruluşları, Berlin‟i beş yıllık bir süreç içerisinde yeniden inşa etmeye karar

vermiş, ilk seçilen yer ise Daimler Benz firması tarafından bu proje kapsamında

kullanılmak üzere satın alınan, yedi hektara yakın büyüklükteki alan olmuştur.

Kuzeyde Tiergarten parkı, güney kenarında Londwehr Kanalı, batısında 1956‟lı

yıllardan itibaren Mies Van Der Rohe‟nin Ulusal galerisi, Hans Scharoun‟un

mimarlık tarihinde iz bırakan Berlin Filarmoni Orkestrası ve diğer tarafta Ulusal

Kütüphane binası ile çevrili bu alan, II. Dünya Savaşı öncesinin ünlü Potsdam

Meydanını da kapsamaktadır (Derman, B. 2002)

Bu alanın hemen doğusunda, 1989 yılına kadar varlığını sürdüren Berlin Duvarı

bulunuyordu.“Berlin‟de Piano tarafından yürütülen çalışmalar, pragmatik bir

idealin tüm izlerini taşımaktadır. Bu kapsamda, 340.000 m2 inşaat alanının 68.000

m2 „lik tabana yayılmış bölümünde 16 adet yapı yer almaktadır. Yüzde 50‟si büro,

yüzde 20‟si konut ve Yüzde 30‟u alışveriş, eğlence ve kültürel etkinlik alanlarına

44

ayrılmıştır. Merkezde birlik, süreklilik ve çeşitliliğin ahenk ve uyumu projenin ana

konseptini özetlemektedir.” (Köksal, A. 2000)

ġekil 3.3 : Potsdam Meydanı şantiye çalışmaları.

Benzer boyutlardaki kentsel modeller bu merkezi kent alanı için temel oluşturmuş,

kentin bu yeni parçası izole edilmeyerek, Kültürforum ve Staatbibliothek‟deki

varolan binalarla yakın bir ilişki içinde kurgulanmıştır. Böylece Potsdamer

caddesinin sonundaki “Piazza” (meydan) bir merkez oluşturmakta ve kentsel

yaşamın odak noktası sayılabilecek kültürel, ticari aktivitelerin kesiştiği bir alan

olarak ön plana çıkmaktadır.(Bkz. Şekil 3.4) Potsdamer Caddesi ve Meydanı bu

projeyle yeni bir anlam kazanmaktadır. (Derman, B. 2002)


Potsdam Meydanı kentsel dönüşüm projesi, örgütlenme modeli bağlamında gerek

içeriği, gerekse yaşanılan süreç itibari ile “Özel Sektör Yönetimli Liderlik

Modeli”nin tipik bir örneği niteliğindedir. Model çerçevesinde kamu tarafından özel

sektöre satılan kentsel arsa stoğu, sistematik bir süreç kapsamında elde edilen

projelerle dönüştürülürken, kamu sektörü denetleme ve yönlendirme işleviyle proje-

45

uygulama sürecinde aktif rol almıştır. Öte yandan Meslek Odaları ve Sivil Toplum

Kuruluşları da model içersinde temsil edilmiş ve yer alabilmişlerdir.

Sonuç olarak ise; “yakın tarihin en büyük yıkımlarından birini yaşayan Berlin, bu

gün yeniden doğmaktadır. Bu, geçmişin yeniden canlandırılması ile değil, kent

hafızasında bir yeniden doğuşun gerçekleştirilmesi ile olmaktadır.

Berlin bütüncül bir konsepte bağlı kalınarak, parça parça ve aşama aşama örnek bir

organizasyon ve planlama anlayışıyla yaralarını sarmakta, burada yaşanmakta olan

süreç ise, çeşitli nedenlerle kimliğini yitiren, yitirmekte olan tüm kentlerin yeniden

yapılandırılması için önemli bir örnek niteliği taşımaktadır. (Derman, B. 2002)

3.3.3 Narragansett Ġskelesi Kentsel Yenileme Projesi (Providence, Rhode Island

- ABD)

Amerika Birleşik Devletleri eyaletlerinden Rohode Island‟ın Providence kentinde

(Eyaletin sekiz kentinden biri) bulunan proje alanı, aynı zamanda kentin okyanusa

açılan kapısı niteliğindedir.

Öte yandan proje alanı, eyalet genelinde oluşturulmaya çalışılan “Green Way” (Yeşil

bant) sisteminin de önemli bir ayağını tanımlamaktadır.

Yenileme alanının stratejik konumu itibari ile sahip olduğu potansiyelleri

değerlendirmeyi ve kente yeniden kazandırmayı amaçlayan proje; işlev kaybına

uğramış liman ve endüstri alanlarının dönüşümüne de önemli bir örnek ve referans

niteliğindedir.

Dolayısıyla “kentten kopmuş, atıl durumdaki liman bölgesinin Providence kenti

bağlamında öngörülen “kentsel rönesans” hareketi için (görsel liderlik ve güçlü bir

ekonomi ile) önemli bir fırsat alanı olduğu da söylenebilir. (Demirsoy, S. 2004)


Oluşturulmak istenilen Rönesans ruhunun mekansal bileşkesi; tasarım alanının

yeniden doğuşu, eski kenti nehre yaklaştırmak ve Providence‟ın endüstri amaçlı

oluşturulmuş olan kıyı mekanlarının geniş kullanım imkanlarına dönüştürülerek

kente dinamik bir giriş ile yerel ve bölgesel bağlantı oluşturmaktır.

46

ġekil 3.4 : Narragansett İskelesi Kentsel Yenileme Projesi Sınırları.

Su kentinin tüm beklentilerine yanıt verebilme hedefini güden ve kentten koparılmış

olan limanın rehabilitasyonu sürecini potansiyel olarak değerlendirip bu doğrultuda

şekillendirilen proje, kentin dışa açılımında bir odak oluşturmak, kentin ve kentlinin

su olanakları ile buluşmasını sağlamak ana fikri paralelinde, geliştirilmiştir. Bu

bağlamda; Narragansett iskelesi kentsel tasarım projesi; tasarım eyleminin disiplinler

arası bir aktivite alanının olduğunu benimseyerek, farklı disiplinler ve farklı aktörler

arasında ortak paydada uzlaşmayı sağlamak açsından profesyonel bir hiyerarşi ve

örgütlenme modeli ile elde edilmiştir.

Fonksiyon önerilerindeki çeşitlilik bakımından zengin bir açınıma sahip olan tasarım

alanı bütününde tasarımın kontrollü bir şekilde yönlendirildiği, ortaya çıkan ürünün

bütüncül yapısı itibari ile kolaylıkla algılanabilmektedir. Proje bu açısından ele

alındığında, uygulama süreci ve sonrasındaki evreleri denetlemek amacı ile belirli

tasarım kontrol parametrelerinin tanımlanmış olduğu ve tasarımın fiziksel açılımı

itibari ile önceden tanımlanan rehberler ile şekillendirildiği söylenebilir.

“Geçmişte alan içersinde endüstriyel kullanımlarda boş olan, kullanılmayan

araziler, petrol tankları ile doldurulmuştur. Günümüzde ise program 400.000 m2

„lik ofis alanı, 2500 konaklama birimi, 1000 otel odası ve 500 yatlık marinayı

içerir. Marina yakınında Providence‟ın büyüyen bölgesel endüstrisine katkıda

47

bulunacak alanlar oluşturulmuştur. Kentsel tasarım çerçevesi içinde arazi

kullanımları planlamada esnek bırakılmıştır.” (Demirsoy, S. 2004)

ġekil 3.5 : Narragansett İskelesi Kentsel Dönüşüm Projesi Tasarımı.


Girişimci modeli veya örgütlenme modeli bağlamında projenin, temel örgütlenme ve

yönetişim modellerinden “kamu yönetimli liderlik” modeli uyarınca yönlendirildiği

görülmektedir. Providence kent konseyi bünyesinde oluşturulan Redevelopment

Agency, idari mekanizmaların ve özel sektörün yanı sıra sivil insiyatifi veya aktörleri

de kapsayacak bir oluşum olarak değerlendirilebilir.

Diğer yandan proje ekibi de (Sasaki Associates), kent genelinde alınmış olan

bütüncül kararlara uygun ve yeniden geliştirme komisyonunun öncelik ve

hassasiyetlerine duyarlı bir biçimde projenin tasarım sürecini (tanımlı ve/veya belirli

bir esneklikle) yönetmiştir.

Sonuç olarak; ortaya çıkan nihai ürün, üst ölçek planlama ve tasarım kararları ile

örtüşen, sürdürülebilirlik referansını projede fizik-mekan konseptine uygun bir

üslupla yansıtan, kentsel mekandaki değişimden etkilenen veya etkilenebilecek farklı

grup ve aktörleri dikkate alan çağdaş bir kentsel dönüşüm projesi olarak

tanımlanabilir. (Sasaki, Interdisciplinary Design)

48

ġekil 3.6 : Narragansett İskelesi Kentsel Dönüşüm Projesi

Örgütlenme Modeli (Sasaki, Interdisciplinary Design).

3.3.4 HiroĢima – Danbara Kenti Kentsel Yenileme Projesi (Japonya)

6 Ağustos 1945‟te Hiroşima şehri üzerine, dünyanın ilk atom bombası atılması

140.000 kişinin ölümü ve 13 kilometrekarelik bir alanın tamamen yerle bir olmasına

sebep olmuştur. Böylesi bir yıkım bölgeyi kaçınılmaz bir yeniden yapılandırmayla

karşı karşıya bıraktı. Hiroşima kentsel dönüşüm projesi, dünyanın en güzel ve

endüstriyel olarak üretici şehrini yaratmak için uygulanmıştır. Yeşillikleri, nehirleri

ve kültürü ile dünya barışına hizmet verecek örnek bir yerleşim yeri oluşturulmak

istenmiştir. Danbara yeniden gelişim projesi, şehrin en eski bölgelerinde çok iyi

planlamış, yaratıcı ve etkin bir tarzda gerçekleştirilen küçük ölçekli bir yeniden

doğuş hareketinin başlangıcıdır.


Danbara projesi, bölgeye sadece fiziksel ve çevresel gelişim değil, aynı zamanda

endüstriyel ve kültürel bir gelişim sağlamak için planlanmıştır. Bölgeyi yeniden

yaşamak ve çalışmak için çekici hale getirmeyi amaçlanmıştır. Proje 1973 yılında

onaylanmış, 1983 yılında başlatılmış ve 1995 yılında tamamlanması hedeflenmiştir.

Binaların yüzde 62‟si üzerinde bu tarihe kadar çalışılmıştır. Proje, kamu, özel sektör

ve yerel halk işbirliği ile gerçekleştirilmiştir. Dönüşüm alanındaki 461 bina özel

sektör tarafından inşa edilmiştir. Bu binalar genel olarak ana yollar üzerinde, 7 ila 10

Providence Redevelopment

Agency

Sasaki Associates

Kamu Yönetimli Liderlik / Proje

ortaklığı

Özel sektör

Sivil sektör

Kamu sektörü

49

katlı, yerleşim yeri olarak veya ticari amaçlı kullanılan binalardır. Projenin toplam

maliyeti 283.800.000 dolardır. Maliyetin %38‟i yerel yönetimlerden, %57‟si

Hiroşima şehrinden ve %5 „i diğer özel kaynaklardan sağlanmıştır. Danbara

bölgesinin temel ihtiyaçlarından biri de gençler ve yetişkinler için dinlenme imkânı

sağlayacak mekânlardır. 1995 yılı itibari ile Danbara 5 park alanı (10.002.500

metrekare),2 yeşil alan ve 13 oyun parkına kavuşmuştur. Bütün yeni parklar ve oyun

alanları bölgenin geleneksel karakterini yansıtacak şekilde tasarlanmıştır. Ayrıca

proje kapsamında 4.761 metre uzunluğunda ana yol, 10.457 metre uzunluğunda

ikinci derecede önemli yol inşaatı gerçekleştirilmiştir.


Projeye halk tarafından kurulan örgütler de katılmıştır. 21 örgüt kurulmuş, bunların

12 si yapılan planların karar aşamasında etkin rol oynamışlardır. Kara aşamalarında

halk örgütlerinin yer alması, özellikle fakir yerleşim alanlarında yapılan çalışmalara

estetik katmıştır.

3.4 Bölüm Sonucu

Geçmişten günümüze kadar yenileme kavramı, müdahale biçimi değişim çeişitli

evreler geçirmiştir. 90‟lardan sonra ise yenilemenin yeniden canlandırma boyutu

büyük önem kazanmaya başlamıştır. Yenileme kavramı ilk çıktığında tamamıyla

kamu nezlinde yapılan bir müdahale biçimiyken, günümüzde çok aktörlü ve çok

kapsamlı hale gelmiştir. Fiziki mekanı yeniden yapmak yerine, aynı zamanda

ekonomik sosyal ve kültürel boyutta bir yenileme kavramı karşımıza çıkmaktadır.

Kentsel Yenileme dünyanın birçok yerinde birçok amaçla uygulanmıştır. Nitekim

değişen dünya koşullarında ve küreselleşme bağlamında kentlerde roller

değişmektedir. Bu değişim çerçevesinde kentlerin ve kentsel merkezlerin kazandığı

yeni roller yeni karakterler karşısında kentsel yenilemenin yeri çok iyi

tanımlanmalıdır. Ancak kentlerde yaşanan değişim dönüşümlere ilişkin işlevlerin

gerçekleştirilmesinde ve bu işlevlerin tanımlanmasında ülkenin farklılığının,

korunması gerekli değerleri itibariyle geliştirilecek stratejiler arasında yerel

stratejilerin yaratılmasına dikkat edilmelidir. Bütün bunların sağlanabilmesi için

yerel dinamikleri dikkate alan ve katılımı bir kontrol mekanizması olarak kullanmayı

hedefleyen bi yasal düzenlemein gerekliliği kaçınılmazdır.

50

Dünyadaki örneklere bakıldığında kentsel yenileme kentlerin karakterini değiştiren

önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Öncelikle yenileme yapılacak alanlar

seçilirken ve sonrasındaki uygulama aşamaları kentsel kalitesi daha yüksek mekanlar

oluşturma hedefi tek başına yeterli görülmemektedir. Bunun için yerel halkın sosyal

kültürel ve ekonomik ihtiyaçlarını gözeten projelerin üretilmesi gerekmektedir.

51

4. 5366 SAYILI KANUNA GÖRE YENĠLEME ALANI ĠLAN EDĠLEN

YENĠKAPI YENĠLEME ALANI ÖRNEK ÇALIġMASI

4.1 Amaç

Ülkemizde kentsel yenileme uygulamaları birçok yasal dayanağının olmasınnın

yanısıra, 2005 yılında kabul edilen 5366 numaralı yasa ile tarihi dokulardaki

yenileme çalışmaları hız kazanmıştır. Özellikle İstanbulda özellikle Tarihi Yarımada

ve Beyoğlunda onlarca alan yenileme alanı olarak ilan edilmiştir.

Bu yenileme alanı ilan edilen yerlerin yenileme alanı ilan edilme süreçleri ve

sonrasındaki uygulama süreçleri beraberinde birçok soruyu getirmiştir. Ülkemizde

yenileme alanı ilanı ne amaçla nerelere ve nasıl yapılmaktadır amacına yönelik;

öncelikle 5366 sayılı yasa incelenecek ve sonrasında Fatih İlçesinde ilan edilen

yenileme alanları, özellikle Yenikapı yenileme alanı incelenecektir.

4.2 Türkiye’deki Kentsel Yenileme Olgusu ve5366 Sayılı Kanunun Ġncelenmesi

Ve Yenikapının Yenileme Alanı Ġlan Edilme Süreci

4.3 Türkiye’de Kentsel Yenileme Olgusu

1980‟lerde; küreselleşme sürecine eklemlenerek dünya kentleri hiyerarşisinde rol

almak hedefiyle ulusal ve uluslararası sermayeyi teşvik ederek girişimcilik

başlatılmıştır (Gürler, 2002). Bu dönemle birlikte küresel sermayeyi kendine çekme

yarışıyla birlikte kent merkezlerinde ciddi bir fonksiyon değişimi yaşanmıştır.

Ayrıca, yavaşlayan göç dalgası ile artık mevcut kent stokunun değerlendirilmesinde

yeni anlayışlar geliştirilmesi yönünde adımlar atılmıştır. Böylece de “kentsel

dönüşüm” kavramı ortaya çıkmıştır. Eraslan‟ın (2007) da belirttiği üzere 2000‟li

yılların başında ise deprem riskinin yoğun biçimde tartışılır hale gelmesi ile “kentsel

dönüşüm” bir zorunluluk olarak görülmeye başlanmıştır. Gerek merkezi hükümetin

gerekse belediyelerin bir “kurtarıcı” olarak sıkı sıkı sarıldıkları bu kavram yoluyla,

52

Ankara‟dan yasaların çıkartılması, belediyelerin de müdahale etmek isteyip de

edemediklerin alanları birer birer kentsel dönüşüm/yenileme alanı ilan etmeleriyle

hızla ilerleyen bir sürece

girilmiştir. Aşağıdaki tabloda gösterilen yasalarda da görüleceği üzere “katılım”dan

yalnızca “bilgilendirme” olarak bahsedilen bu müdahalelerde; yenileme/dönüşümün

sosyal, ekonomik ve yönetsel boyutları farklı akademik çevrelerce de yapılan

baskılara ve verilen tepkilere1 rağmen yalnızca kâğıt üzerinde kalan ve hiçbir zaman

ele alınmayan kısımlar olarak kalmıştır.

Çizelge 4.1 : Türkiye‟de Kentsel Yenileme İle İlgili Olan Yasalar

4.3.1 Yıpranan Kent Dokularının Yenilenerek Korunması ve YaĢatılarak

Kullanılması Hakkında Kanun (5366)

16.06.2005 tarihinde kabul edilen yasa ile sit – koruma alanlarında söz konusu

bölgede yetkili idarece (belediye ve il özel idarelerince) kentsel yenileme alanı ilan

etme ve uygulama yetkisi verilmektedir.

Kanunun 1. maddesinde;

53

“Bu Kanunun amacı, büyükşehir belediyeleri, büyükşehir belediyeleri sınırları

içindeki ilçe ve ilk kademe belediyesi, il, ilçe belediyeleri ve nüfusu 50.000‟in

üzerindeki belediyelerce be bu belediyelerin yetki alanı dışında il özel idarelerince,

yıpranan ve özelliğini kaybetmeye yüz tutmuş; kültür ve tabiat varlıklarını koruma

kurullarınca sit alanı olarak tescil ve ilan edilen bölgeler ile bu bölgelere ait koruma

alanlarının, bölgenin gelişimine uygun olarak yeniden inşa ve restore edilerek, bu

bölgelerde konut, ticaret, kültür, turizm ve sosyal donatı alanları oluşturulması, tabii

afet risklerine karsı tedbirler alınması, tarihi ve kültürel taşınmaz varlıkların

yenilenerek korunması ve yaşatılarak kullanılmasıdır.” denilmektedir. Bu madde ile

“yıpranmış ve özelliğini kaybetmeye yüz tutmuş” olarak tanımlanmış olan yenileme

alanlarının ki bu alanlar 2. maddede yeniden tanımlanmaktadır, 5366 sayılı kanunun

ilgili uygulama yönetmeliğinin 8. maddesi incelendiğinde “Yetkili idare öncelikle

yenileme uygulaması yapacağı bölgeyi tespit ederek hâlihazır harita üzerinde

koordinatlı olarak yenileme alanı sınırlarını belirler. Belirlenen yenileme alanında

tüm çalışmaları yapmak üzere uygulama birimini görevlendirir. Yenileme alanının

tespitinde, tarihi ve kültürel özellikler ile afet riskleri dikkate alınır.” denilmektedir.

Bu iki madde göz önünde bulundurulduğunda, bir sit – koruma alanının belli tarihi

niteliklerini kaybetmeye başlamış alanlar olması nedeniyle yenileme alanı ilan

edileceğinin, uygulama yönetmeliğinde de ayrıntılı bir biçimde anlatılması

önemlidir.

Kanunun 2. maddesinde alanın belirlenmesi ve bunu müteakip etaplaşmalarla ilgili

koşullar açıklanırken, yenileme alanı ilan edilen bölgenin mevcut durumunun, mer‟i

planların ve üst ölçek kararların yok sayılması, planlamanın alt – üst ölçek iliksisini

ve alan için daha önceden alınmış kararları yok sayılmaktadır. Bu da yenileme alanın

hem çevre iliksilerinin hem de üst ölçek kararlarının göz ardı edilmesine neden

olmaktadır.

Yine 2. maddesine göre Büyükşehir Belediye sınırları içerisinde yenileme alanlarının

belirlenmesinde ilçe ya da ilk kademe belediye meclisi ve sonrasında da Büyükşehir

belediye meclisi kararlarının alınması gerekmektedir. Ancak uygulama aşamasında

Büyükşehir Belediyesi, ilçe ya da ilk kademe belediyesinden bağımsız ve öncelikli

görev alabilmektedir (Görgülü, Z. 2005).

54

5366 sayılı kanunun uygulama yönetmeliğindeki “Katılım ve kamuoyunun

bilgilendirilmesi” baslıklı 7. maddesinde “Yetkili idareler tarafından yenileme alanı

içinde kalan mülk sahiplerini veya bölge halkını uygulama konusunda bilgilendirmek

üzere toplantılar yapılarak görüşler alınır ve bunların katılımı sağlanır. Yetkili idare

ihtiyaç halinde üniversite, meslek kurulusları, sivil toplum örgütleri, kamu kurum ve

kuruluşları ve muhtarlarla danışma toplantıları düzenleyebilir, projeler hakkında

basın ve yayın araçlarıyla bilgilendirme yapabilir.” hükümleri bulunmaktadır. Bu

madde irdelendiğinde, yenileme alanı proje çalışmalarında katılım için bir adım

atılmış gibi görünmekle birlikte, bu katılım yalnızca bölge halkının bilgilendirilmesi

ve ihtiyaç halinde ilgili kurum ve kuruluşlarla danışma toplantılarının, yetkili idare

isterse, yapılabileceği anlaşılmaktadır. Bu da, katılım sürecinin net tanımlanmamış

olması nedeniyle, hakkında proje geliştirilen kent parçası sakinleri ve proje

geliştirmek konusunda donanımlı kurumların yenileme süreci dışında bırakıldığını

göstermektedir.

4.3.2 Fatih ilçesinde ilan edilen yenileme alanları ve Yenikapı

İstanbul metropolü kentsel yenileme uygulamasına en çok gereksinme duyulan

yerleşimlerden biridir. Ülke ölçeğinden gelen sosyo-ekonomik sorunların fizik

mekana yansıması sağlıksız kentleşmeyi ortaya çıkarmaktadır. Kentsel çöküntüde bu

sağlıksız kentleşmenin doğal sonuçlarından biridir. Özellikle Tarihi Yarımada ve

Beyoğlu gibi kültür mirası açısından zengin ancak çeşitli nedenlerle boş ve bakımsız

bırakılarak köhnemeye terk edilmiş, yanlış ve zararlı kullanımlara açılarak tahrip

edilip bozulmuş, içinde sonradan yaşamaya başlamış yeni sosyal tabaka nedeniyle

değiştirilmiş yapı gruplarından oluşan eski kent parçaları etraflarındaki kalitesiz

çevre özellikleriyle birlikte kentsel yenilemenin zorunlu olduğu alanlardır.

Kentsel yenileme bir stratejiler bütünü dahilinde gerçekleştirilebilecek bir süreçtir.

Bu stratejileri oluşturup uygulamada yerel yönetimlere önemli görevler düşmektedir.

Yerel yönetimler bu görevlerini alanın sosyo-kültürel ekonomik ve fizik mekânsal

niteliklerine göre farklı kurum ve kuruluşlarla paylaşarak bir iş bölümü yaparak

gerçekleştirmelidir. İstanbul‟da da bugüne kadar yapılan yenileme çalışmaları daha

çok yerel yönetimlerin çabaları ile olmuştur. Ancak bunların her zaman çok da doğru

projeler olmadığını görmekteyiz.

55

ġekil 4.1 : 5366 Sayılı Kanunun İşleyiş Biçimi (Yılmaz E. 2009).

56

ġekil 4.2 : Fatih İlçesindeki Yenileme Alanları.

Yukarda gösterilen yenileme alanları, İstanbul Metropolünün içerisinde bulunduğu

süreçte kültürel ve ekonomik olarak kendini yeniden üretebilme ve sosyal ekonomik

kültürel ve fiziksel olarak daha üst bir kimlik oluşturma çabasının bir sonucu olarak

karşımıza çıkmaktadır. Bütün bunların yanında artı bir etken olarak da politik bir

girişimin olduğu da göz ardı edilemeyecek bir gerçektir.

Yenikapı yenileme alanı, ilan edilmeden önce yine yenileme alanı sınırlarına çok

yakın olan, Transfer Merkezi Projesi de vardır. Halen uygulama aşamasında olan

Transfer Merkezi, ulaşım kararları açısında Alanın önemini arttırmaktadır. Bu

transfer merkezi, kara ulaşımı deniz ulaşımı ve raylı ulaşımın kesiştiği bir odak

halinde ortaya çıkmaktadır.

Bütün bu etkenlerin ışığında; köhnemiş kentsel mekânların daha verimli

kullanılabilmesi, yıpranan ve olası bir depremde risk oluşturan binaların yenilenmesi,

tarihi mirasın korunması ve değerlendirilmesi, kentin yarışabilirliğinin arttırılması ve

yerel ekonomik kalkınmanın sağlanması amacı ile Fatih Belediyesi Yenikapı alanının

yenileme alanı olarak ilan edilmesine karar vermiştir.

Yalı mahallesinin de içinde bulunduğu bölge Yıpranmış tarihi ve kültürel varlıkların

yenilenerek korunması amacı ile 13.09.2006 tarihli resmi Gazetede yayınlanan

2006/1096 numaralı Bakanlar Kurulu Kararı ile 5366 sayılı kanun kapsamında

“Yedikule Yenikapı III. Etap (Yalı, Kasap İlyas, Çakırağa, Kürkçübaşı Mahalleleri)

57

Yenileme Avan Projesi” adı Altında Yenileme Alanı ilan edilmiştir. Toplam proje

alanı 493181.69 m²‟dir

ġekil 4.3 : Yenikapı Yenileme Alanına Etki Eden Önemli Ulaşım

Kararları.

4.4 Yenikapı Yenileme Alanı Projesi

4.4.1 Projenin amaç ve hedefleri

Yenileme alanı ilan edilen alanda öncelikle projenin amaç he hedeflerinin sunulması

gerekmektedir. Bu bağlamda ortaya sunulan amaç ve hedefler aşağıda belirtildiği

gibi tarihi doku, sosyo-ekonomik kalkınma ve fiziksel değişim öğelerini

içermektedir.

Kendi kendine yenilenme kapasitesi düşük olan bölgede;

Tarihi dokuyu ve sivil mimari birikimini korumaya,

Yerel ekonomik kalkınma sağlamaya

Olası değişimlerin fiziksel, sosyal ve ekonomik zararlarını önlemeye

Yönelik bir kentsel yenileme programı başlatılmıştır. Bu program ile bölgenin

bütüncül bir şekilde ele alınarak kaliteli kentsel alanların geliştirilmesi

amaçlanmaktadır.

Kentsel Yenileme Projesi sürecinde temel olarak;

58

Değişimi yönetebilen,

İnsana ve tarihi değerlere saygılı,

Geniş kapsamlı ve katılımcı bir proje yaklaşımı benimsenmektedir.

Proje kapsamında;

Tescilli yapıların bir araya gelerek oluşturdukları dokusal bütünlük, tanıklık

ettikleri dönemin mimari üslubunu ve yapım tekniğini yansıtmaktadır. Bu

nedenle koruma altındaki her yapının kendine özgü koruma koşulları

belirlenerek gelecek nesillere aktarılacaktır.

Yenileme alanının çevresinde ciddi yatırımlar gerçekleşmektedir. Bu gelişme

dinamiklerinin bölgede önemli değişimlere neden olacağı açıktır. Bu değişimi

yönlendirerek bölge insanının en az ekonomik ve sosyal zararı göreceği bir

proje yönetimi gerçekleştirilecektir.

Dünyadaki örneklerine bakıldığında, bölgenin değişmesi ile alanın bir turizm ve

ofis alanı haline geleceği tahmin edilmektedir. Alanın geleceği için

gerekecek; otopark, güvenlik sistemi, yeşil alanlar gibi kentsel hizmetler ve

altyapı oluşturulacaktır.

4.4.2 Proje alanının tarihi geliĢimi

Yenikapı, Suriçi‟nde Marmara sahilinde, Samatya ile Kumkapı arasında kalan bir

semttir. Büyük ölçüde Langa semtiyle içiçe olan yerleşim kuzeyden Unkapanı‟ndan

gelen Atatürk Bulvarı‟nın denize doğru devamı olan Mustafa Kemal Caddesi‟nin iki

yanına yayılır. Yenikapı Tren İstasyonu kentin merkezi sayılabilir. İstanbul‟un,

topografyası en fazla değişen bölgelerinden biridir.

Bizans döneminde, bugünkü Yenikapı‟nın bulunduğu yörenin liman bölgesi olduğu

sanılmaktadır. İstanbul‟un Marmara‟daki eski limanlarının yeri tartışmalı olmakla

birlikte Eleutherius Limanı ya da Eleutherius Mahallesi‟nin limanı da denilen liman

Janin‟e ve genel kabule göre bu bölgede bulunmaktadır. 2004 yılında Marmaray

Pojesi kapsamında yapılan kazılar sırasında Yenikapı'da denizden 1.5 kilometre

içerideki metro çalışmasında önce iki Bizans kalyonu, sonra bir Osmanlı limanı

kalıntısı bulundu. Tüp geçit istasyonu çalışması sırasında ise Roma-Bizans

döneminden kalma Theodosios Limanı ortaya çıkmıştır.

59

ġekil 4.4 : Yenikapı - Bizans Dönemi,Theodosius Limanı, Kıyı

Çizgisi.

Fetih öncesi proje alanı ve çevresinde Theodosius Limanı ve buna bağlı aktiviteler

yer almaktadır. İstanbul‟un ilk büyük cami ve imaretinin çevresinde oluşan Fatih,

Türk döneminin en ünlü ve simgesel nitelikli yerleşim alanlarından biridir. Fatih,

Bizans döneminden beri her zaman büyük imparator ve sultanların yapıtlarıyla ve

anılarıyla bütünleşmiştir. Fetihten sonra şehrin kalkınması için yeni iskân bölgeleri

oluşturulmuş ve bu süreçte ticareti canlandırmak için çeşitli bölgelerden Hıristiyan

ve Yahudi tüccarlar bu şehre getirilerek belli yerlerde iskan etmeleri sağlanmıştır.

Ağırlıklı olarak ermeni cemaatinin yerleştirildiği bir semt içerisinde bulunan Yalı

Mahallesi; liman ve iş merkezine yakın bir bölge olduğu için genelde burada çalışan

kişilerin ikamet ettiği bir yerleşim bölgesi olmuştur.

Cumhuriyet dönemine gelindiğinde, varlık vergisi ve 6–7 Eylül olaylarının gayr-ı

Müslim azınlıkları hedef alması sonucu, İstanbul‟daki Ermenilerin yoğun olarak

yerleştiği semtlerden biri olan Langa-Yenikapı‟da barınan Ermeni nüfus yoğun

olarak buradan göç etmiştir. Aynı zamanda Menderes operasyonları olarak bilinen

müdahaleler tarhihi yarımadanın, özellikle sahil yollarının açılması ile büyük

dönüşümü gerçekleşmiştir.

60

ġekil 4.5 : Yenikapı - 15. Yy. Kıyı Çizgisi, Langa Bostanları, Yalı

Mahallesi.

Yalı mahallesi; dini bir yapı olan ermeni kilisesi etrafında toplanmış Osmanlı 19.yy

sonu, 20.yy başı dönemi azınlık sivil mimarisinin özelliklerini taşıyan bir mahalledir.

Alanın dışarıya yansıttığı en önemli olgu; kapalılıktır. Hem fiziksel hem de sosyal

olarak yerleşim kendini kente kapatmıştır. Giriş zor olduğu gibi çıkış da zordur.

Diğer taraftan alandaki köhnemeden ötürü mahalle sakinleri daha kaliteli bölgelere

taşınma hayali ile yaşamaktadırlar. Yaşadıkları bölgeyi benimsemedikleri, bakım ve

onarımını dahi üstlenmedikleri gözlemlenmektedir.Görsel ve işlevsel olarak

köhneme içindeki yerleşim, geçmiş dönemlere göre bugün çok farklı yaşama

çevresine sahiptir; tarihsel ve estetik değerinden çok şey kaybetmiş, kentten ve

kentlilerden kopmuş durumdadır. Güvenlik sebebiyle de kentlilerin çoğunluğu

tarafından kullanılmayan bir bölgedir.

4.4.3 Proje alanının fiziksel ve sosyo-ekonomik bulguları

Proje alanında, mevcut duruma dönük tüm bilgiler toplanmış ve yenileme alanı

projesinin gerçekleşmesine yönelik analiz safhasında ;

Fiziksel

İktisadi

Toplumsal analizler yapılmıştır.

61

Tescilli yapı plan şemaları çıkarılmış , tüm sokak siluetleri çizilmiş, fotoğraflanmış

ilgili restoratör mimarlar tarafından kontrol edilerek belgelenmiştir. Ayrıca arazi

çalışmaları yapılmış ada, parsel, yapı ve bağımsız birim bazında veriler toplanarak

sayısal ortama aktarılmıştır.

Toplumsal yapı ise hanehalkı, ticaret anketleri, derinlemesine mülakatlar ve odak

grup toplantıları ile ele alınmış yaşayan kesimin özellikleri ile talep edilen ortam

üzerinde durulmuştur.

4.4.3.1 Fiziksel analizler

Arazi kullanımı

Alanın mevcut arazi kullanımı yapılan arazi çalışmaları sonucu, bina tespitlerinden

ortaya çıkmıştır. Binaların mevcut kullanımı planlama ilkeleri ve yenileme alanı

projesinin hazırlanması yönünde önemli girdiler vermektedir.

Arazi kullanımının alandaki dağılımında baktığımızda. Konut fonksiyonunun

özellikle yalı mahallesinde yoğun olduğu görülmektedir. Ticaret fonksiyonu ise

özellikle alanın kuzeyinde Küçük Langa Caddesi üstündeki kullanımlardan

gelmektedir. Burada önemli olan bir etken de Avrupa garajının ve yan ticari

ürünlerinin alanda yer almasıdır.

Kat adedi analizi

Alanın kat adetleri kullanımına bakıldığında yalı mahallesinde 1 ila 3 katlı binaların

olduğunu görmekteyiz. Bu tipteki binalar çoğunlukla Yalı Mahallesi‟nde

görülümekte ve tarihi değere sahip olan binalardır. 4 kat ve üstü binaların özellikle

Küçük Langa Caddesi üzerinde bulunanapartmanlardan oluşmaktadır. Yüksek katlı

ofis binaları da az olmakla beraber alanın kuzey doğusunda göze çarpmaktadır.

Bina durumu analizi

Proje Alanı içerisinde bina kullanımı ve fonksiyonlar gereği bina durumunun iyi

olmasınını gerektirecek durumu yoktur çünkü nitelikli bir ticari faaliyet ya da yüksek

gelir grubuna hitab eden konut işlevi bulunmamaktadır. Bunun yanında yalı

mahallesindeki tescilli binaların rstorasyon maliyeti yüzünden atıl bıraklıldığı göze

çarpan unsurlar arasında bulunmaktadır. Mevcut kullanıcıların bu binaları çok amaçlı

kullanmaları yüzünden de bu binaların durumları giderek kötüleşmektedir.

62

Çizelge 4.2 : Yenikapı Proje Alanının Fonksiyon Dağılımı Tablosu.

Fonksiyon Sayı Oran %

Konut 232 40.35

Konut + Ticaret 64 11.13

Ticaret 157 27.3

K.Sanayi 9 1.57

Depo 56 9.74

Dini T. 4 0.7

Diğer 53 9.22

Toplam 575 100

Çizelge 4.3 : Yenikapı Proje Alanının Kat Adedi Dağılımı Tablosu.

Kat Adedi SSaayyıı OOrraann %%

1 Katlı 117700 2299..5577

2 Katlı 117799 3311..1133

3 Katlı 115544 2266..7788

4 Katlı 4422 77..33

5 Katlı 2233 44

6+ Katlı 66 11..0044

TTooppllaamm 557755 110000

63

ġekil 4.6 : Yenikapı Proje Alanının Arazi Kullanım Haritası.

64

ġekil 4.7 : Yenikapı Proje Alanında Kat Adedi Dağılımı Haritası.

65

Çizelge 4.4 : Yenikapı Proje Alanının Bina Durumu Dağılımı Tablosu.

Türü Sayı Oran %

İyi 113322 2222..9966

Orta 225588 4444..8877

Kötü 116633 2288..3355

Harabe 2222 33..8833


Bina yapım tekniği analizi

Alandaki yığma binaların büyük bir bölümü küçük ticari işletmeler ve

tamiranelerden oluşmaktadır. Betonarme binalar Küçük Langa Caddesi üzerinde

konumlanmışlardır. Alandaki tarihi binaların büyük bir çoğunluğu da ahşap karkas

ve karma tekniğinde yapılmışlardır.

Bina doluluk boĢlukanalizi

Yenikapı proje alanı stratejik konumu ve merkezi iş alanlarına yakın olması

nedeniyle boşluk oranı çok düşük bir oran taşımaktadır. Boşluk oranlarının nedeni

yeni yapılmış olan binalar, kullanılacak nitelikte olmayan binalar (veya bina

bölümleri) veya fonksiyon değişikliğinden kaynaklanmaktadır.

Çizelge 4.5 : Yenikapı Proje Alanının BinaYapım Tekniği Dağılımı Tablosu.

Türü SSaayyıı OOrraann %%

Ahşap Karkas 3388 66..6611

Betonarme 117722 2299..9911

Harabe 2222 33..8833

Karma 11 00..1177

Prefabrike 11 00..1177

Yığma 334411 5599..33


66

ġekil 4.8 : Yenikapı Proje Alanında Bina Durumu Haritası.

67

Çizelge 4.6 : Yenikapı Proje Alanının Bina Doluluk Boşluk Dağılımı Tablosu.

Türü Sayı Oran %

Tümü Boş 2266 44..5522

% 25-49 44 00..77

% 50-74 2200 33..4488

% 75-99 1122 22..0099

Tümü Dolu 551133 8899..2222


Mülkiyet Analizi

Çizelge 4.7 : Yenikapı Proje Alanının Mülkiyet Dağılımı Tablosu.

Türü

Toplam

m² Oran %

Özel 9955994411..33 3344..8855

Hazine 2299771122..22 1100..7799

İBB 2277009933..22 99..8844

Fatih Belediyesi 1188334400..44 66..6666

Vakıf 2200664455 77..55

İSKİ 6633888855..11 2233..2211

TCDD 1199339944..99 77..0055

Diğer 227799..1155 00..11

TTooppllaamm 227755229911 110000

68

ġekil 4.9 : Yenikapı Proje Alanında Bina Yapım Tekniği Haritası.

69

ġekil 4.10 : Yenikapı Proje Alanında Bina Doluluk Boşluk Haritası.

70

ġekil 4.11 : Yenikapı Proje Alanında Mülkiyet Haritası.

71

4.4.3.2 Sosyo-ekonomik analizler

Yenikapı Kentsel Yenileme projesi kapsamında konut ve işyerleri ile anket ve

derinleme mülakat çalışmaları yapılmış, istatistiki yöntemler kullanılarak eğilimler,

sorunlar tespit edilerek ve çözüm önerileri geliştirilmiştir.

Sosyo-ekonomik yapı araştırmasıkapsamında 115 mülk sahibi, 196 kiracı ve 29

yaşayan (mülk sahibi ve kiracı olmayıp bölgede yerleşmiş kesim) ile görüşmeler

yapılmıştır.

Yenikapı‟da 6 yaş üzeri nüfus içinde okuma yazma bilmeyenlerin oranı %7,2‟dir. Bu

oran erkek nüfus içinde %3,1, kadın nüfus içinde %11,7‟dir.

Yenikapı proje alanında hane başkanlarının %57,2‟si beyaz yakalıdır. Bu kümenin

içinde %27,6 farklı kademelerde profesyonel meslek sahibidir; %29,6 ise

profesyonel meslek sahibi olmayıp hizmet sektöründe daha alt kademede istihdam

edilmektedir.

ġekil 4.12 : Yenikapı‟da Hane Halkı Büyüklüğü Mekansal

Dağılımı (Ökten, A. 2008).

Hane başkanlarının %42,6‟sı mavi yakalıdır. Bu kümenin içinde %18,3 sanatkar

veya tarım, balıkçılık vb. meslek sahibidir, %24,3 ise niteliksiz mavi yakalıdır.

72

Çalışanların dörtte biri (%25,9) yevmiyeli ya da seyyar gibi düzenli olmayan, geçici,

diğer bir deyişle informal işlerde çalışmaktadır. Kendi hesabına serbest çalışanlar da

bu kümeye eklendiğinde informal istihdamın oranı %42,9‟u bulmaktadır. %51,4

düzenli ücretli bir işte çalışmaktadır, %5,7 ise işverendir.

Hanelerin dörtte birinin (%25,7) geliri 500YTL‟nin altındadır.

Hanelerin %4,6‟sı açlık sınırında yaşamaktadır.

Hanelerin yarısının (%49,5) geliri TÜİK1‟in dört kişilik bir aile için hesapladığı

yoksulluk sınırında (598 YTL) veya altındadır.

Hanelerin yalnızca %7,3‟ü 1761 YTL‟den daha yüksek geliri olduğunu beyan

etmiştir.

Hanelerin yalnızca %33,6‟sı oturduğu konutun mülkiyetine sahiptir; %57,7‟si

kiracıdır ve %8,6 da mülk sahibi değildir ama kira ödemeden oturmaktadır.

ġekil 4.13 : Yenikapı‟da Mülk Sahipliliği ve Kiracılık Mekansal

Dağılımı (Ökten, A. 2008).

Kiracıların %8,5‟u 150 YTL‟nin altında; yarısına yakın bölümü (%48,1) 300

YTL‟nin altında kira ödemektedir.

73

Yalnızca 65 hane bir miktar kredi borcuna katlanabileceğini söylemiştir. Bu 65

hanenin beşte biri ayda ancak 100 YTL veya daha az kredi borcu ödeyebileceğini

belirtmiştir; öte yandan, %7,6‟sı (5 hane) ayda 1000-4000YTL ödeyebileceğini

söylemiştir.

Yenikapı, toplumsal ve ekonomik açıdan heterojen ve dinamik bir alandır. Bu alan

içinde birbirinden farklı özellikler gösteren yedi karakteristik bölge

tanımlanabilmektedir. Bazı bölgelerin bir arada değerlendirilmesi, bazılarının da

coğrafi olarak kesintisiz gibi gözüken alandan ayrıştırılması daha yararlı olacaktır .

(Hanehalkı büyüklüğüne göre yoksulluk sınırları 2007 yılında 4 kişilik bir hane için

“aylık açlık sınırı” 231 YTL; “aylık yoksulluk sınırı” 598 YTL olarak verilmiştir.)

ġekil 4.14 : Yenikapı‟da Hanelerin Gelir Seviyelirine Göre

Dağılımının Mekansal Dağılımı (Ökten, A. 2008).

Bu bölgelerin bazılarında „mahallelilik‟ olgusu gözlenmiştir. Bu bölgelerdeki haneler

mahalledeki toplumsal ilişkilerden memnundur ve değişmesini istememektedir. Bazı

bölgelerin sakinleri daha iyi barınma ve özellikle iş olanakları bulabilecekleri yerlere

gitmeyi düşünebileceklerini söylemiştir.

Hem mülk sahiplerinin hem de kiracıların yaklaşık yarısı yenileme projesi sürecinde

ve sonrasında yerlerinde kalmayı istemektedir.

74

Diğer yarısı, uygun koşullar olursa başka bir semte taşınmayı düşünebileceklerini

ifade etmiştir.

Yenikapı‟daki işletmelerin %72‟sinde çalışan sayısı 1 ila 3 arasındadır. 1 ila 9

arasında olan işletmelerin oranı ise %93‟tür. Şirketleşme oranı düşüktür. Kendi

hesabına çalışan iş yerlerinin oranı %57, aile işletmelerinin oranı %14,7, şirketleşmiş

iş yerlerinin oranı %25,7‟dir.

ġekil 4.15 : Yenikapı‟da Sektörel Dağılımın Mekansal Dağılımı

(Ökten, A. 2008).

İş yerlerinin büyük bölümü yenidir: % 88,3‟ü 1990 sonrasında açılmıştır. Ayrıca son

7 yılda açılan iş yerlerinin oranının ise %53,5 olduğu saptanmıştır.

İş yeri sahiplerinin % 83,6‟sı kiracıyken, % 16,4‟ü kendi mülkünde çalışmaktadır.

Kira değerleri ortalama 100 YTL ile 5000 YTL arasında değişmektedir. İş yeri

sahiplerinin yarısı (% 55,4) 500 YTL ve altında, %85,3‟ü ise 1000 YTL ve altında

kira ödemektedir.

Yenikapı‟daki yapılan sosyo ekonomik araştırma raporunun bulgularından varılan

saonucu açıklamak üzere iki tema üzerinde durulması uygun olacaktır. Bunlardan

birincisi yoksulluk temasıdır. Yoksulluğun ne olduğunu, günümüze özgü nedenlerini

anlamak yenileme projesinin bir toplumsal proje olarak ele alınmasının ne kadar

75

gerekli olduğunu gösterir. İkinci tema, yere bağlılık ve yer bağımlılığı temasıdır. Bu

tema üzerinden yapılan analizlerde Yenikapı‟nın yalnızca bir mekân olmadığı,

burada yoksullukla başa çıkmayı sağlayan ve doğrudan bu yerle bütünleşmiş çeşitli

ekonomik ve toplumsal ağlar olduğu görülebilmektedir. Belirli bir yerin bireyler ve

haneler için ne anlam taşıdığı, insanların bir yere neden ve ne derecede bağlandığı

soruları yoksulluk sorunlarıyla bir arada ele alındığında Yenikapı‟da gerçekçi bir

yaklaşım geliştirilebilir.

4.4.3.3 GZTF analizi

Alan hakkında yapılan güçler zayıf yönler tehditler ve fırsatların ortaya konduğu

durum çizelge 4.8‟de belirtilmiştir.

4.4.3.4 Projenin temel yaklaĢımları

Projede alanın tarihi ve kültürel değerlerini ele alan, aynı zamanda yerel halkın da

katılımını sağlamayı amaçlayan iki temel yaklaşım önermektedir. Birincisi kültür

park yaklaşımı, ikicisi ise soyal yaklaşımdır. Kültür park yaklaşımı alanın kimliğini

ortaya koyan ve arkeolojik bulgularıyla dünyaca üne kavuşan Yenikapı alanının

sergilemesini amaçlayan bir yaklaşımdır. İkinci yaklaşım burada oturna insanların

projeye katılımını sağlamayı amaçlayan ve refah seviyesini arttırmayı amaçlayan bir

yaklaşımdır. Bu temel yaklaşımların sonucunda alan genelinde oluşan genel bir arazi

kullanım şeması aşağıdaki gibidir.

ġekil 4.16 : Yenikapı Öneri Arazi Kullanım Şeması.

76

Çizelge 4.8 : GZTF Analizi.

Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler

Proje alanının konum avantajı. Yenileme Projelerinin hem yaşayanların haklarını hem de tarihi mirası korumak zorunda olması

Yenileme projesi kapsamında proje, uygulama ve yatırım süreçlerinin ayrı ayrı ele alınması, bu kapsamda şeffaf, uygulanabilir ve kamu yararını öne çıkaran bir proje süreci

Süreç yönetiminde yerel yönetimlerin destek ve ilgisini kaybedebileceği

Ulaşılabilirliğin yüksek olması, raylı sistem, karayolu ve denizyolu bağlantı noktasının merkezinde yer alması.

Yenileme projelerinin uzun soluklu, çok taraflı projeler olması

Transfer Merkezi’nin varlığı Yenileme projesinin duyulması ile el değiştirmelerin başlaması ve spekülasyon ihtimali

Yaşayanların bölgenin değişeceğine olan inancı.

Mevcut yenileme proje örneklerinin kamuoyundaki olumsuz etkisi ile uygulanabilir, çok yönlü ve tüm tarafları sürece dahil eden bir örnek Yenileme Projesinin gerçekleştirilememiş olması

Kazılarla ortaya çıkan eserlerin yarattığı ulusal ve uluslararası etki

Yenileme alanı içinde uygulama aşamasında çıkabilecek yeraltı eserlerinin süreci durdurması

Tarlabaşı, Sulukule örneklerindeki özgün yapı ve etnisite olgularının bölgede bulunmaması.

Düzenli ve güvenilir veri elde etmede yaşanan zorluklar. (Hak sahipliği tespiti)

Transfer merkezi ve müze alanı ile değeri artan bölgenin kentsel ranttan doğan avantajları.

KAİP de yeşil alan olarak görünen 833 ve 838 adada yer alan ticaret ve k.sanayi alanları ile uzlaşmanın zorluğu

Fatih Belediyesi’nin önceki yenileme projelerinde yaşananları tecrübe olarak değerlendirmesi ve bütüncül yaklaşıma açık olması

Bölgede yaşayan kesimin eğitim ve gelir durumlarının düşük olması

Bölgede “yerli”, “buralı” bir yaşayan kesimden bahsedilememesi

Bölgede birden çok parseli olan mülk sahiplerinin talepleri

Yaşayanların kurduğu dernek gibi bir yapının bulunmayışı

Avan projedeki fonksiyon ve büyüklüklerin uzlaşma süreçleri ile son halini alacak olması

Kentsel Yenileme Projelerinin yüksek maliyetli projeler olması ve maliyetin kim tarafından karlşılanacağının belirsizliği.

Enformel sektörde çalışan kesimin oldukça yüksek olması

Yenileme alanlarındaki restorasyon ve ruhsat işlemlerinin devam etmesi.

5366 Sayılı Yasanın içeriğinden kaynaklanan sorunlar

Yenileme projeleri ile bilrikte yaşanan mülkiyetin el değiştirmesinin önüne geçilememesi.

77

Kültür park yaklaĢımı

Bölgede yapılan kurtarma kazıları sonucunda bulunan kültürel varlıkların

zaman/mekan bağlamının daha rahat algılanabilmesi amacıyla, proje

kapsamında ki alanlarda korunması, sergilenmesi hedeflenmektedir.

Bölgede yer alan kültür park alanı içinde kültür varlıklarının

korunması/sergilenmesine yönelik bir araştırma merkezi ile müze kurulması

amaçlanmaktadır. Bu alanın kültür park‟ta yeralan surların güneyinde kalan

alan olması hedeflenmektedir.

Yine kültür park‟ın kuzeyinde kalan alanlarda açık arkeolojik park ve kültür

aktiviteleri nin projelendirilmesi hedeflenmektedir.

2010 AKB sürecine yetiştirilmek üzere 100 Ada ve çevresindeki alanlarda hızla

proje ve uygulamalara başlanacaktır.

Bu alanlardaki projelendirilme süreçlerinin AKB-İBB-Fatih Belediyesi işbirliği

ile “uluslar arası davetli yarışma” yoluyla elde edilmesi hedeflenmektedir.

Sosyal yaklaĢım

Bu projenin kentin bütününe sağlayacağı yararlar kadar proje alanında halen

barınmakta ve çalışmakta olanlara da yarar sağlaması temel bir mesele olarak

ele alınmalıdır.

Proje alanındaki haneler meslek edinme ve kendini geliştirme potansiyeli

açısından güçsüz, işsizlik ve geçim sorunlarıyla bunalmış hanelerdir. Bu ve

benzeri projelerin kentte yaşayanların refah düzeyinin, yaşam kalitesinin

yükselmesine katkı sağlaması için toplumsal ve ekonomik geliştirme,

kapasite arttırma projeleri ile birlikte düşünülmesi bir zorunluluktur.

Temel eğitim düzeyinin yükseltilmesi (okuma-yazma; dışarıdan ilköğretimi

tamamlama vb.);

Kadınlar için temel eğitim ve beceri kazandırma programları hazırlanması;

Kurumsal işleyişlerle (belediye; sosyal güvenlik sistemi vb) ilgili bilgilendirme

yapılması;

78

ġekil 4.17 : Yenikapı‟da öngörülen Açıkhava Müzesi Alanı.

Hem bu bölgede yaşamaya devam edecekler için hem de yer değiştirecek

nüfusun çalışma/iş bulma/gelirini arttırma potansiyelinin yükseltilmesi

düşünülmeli ve planlanmalıdır. Bu kapsamda, Yenikapı‟da yaşayan gençleri

değişen koşullara hazırlamak üzere dört proje kümesi söz konusu olabilir:

Beceri ve meslek kazandırmaya yönelik projeler:

oBölgedeki proje kapsamında yaratılacak yeni iş alanlarında istihdam

edilebilir işgücü (restorasyon; turizm vb.) yetiştirilmesi;

oBölgedeki turizm ve kültür işleviyle uyumlu,ve amaca uygun planlanmış

mekanlarda faaliyet göstermek isteyenlere kalite standartlarına ilişkin

bilgiler verilmesi;

79

Küçük girişimcilere,

oDestek,

oEğitim,

oYer verilmesi;

Bu alanlarda küçük işletme ölçeğinde çalışmak isteyenlere girişimci nitelik

kazandırılması. (Belediyenin sağlayacağı kiosklarda büfe işletmek, el işleri

satmak; belediyenin göstereceği belirli yerlerde kalite ve hijyen

denetimleriyle yiyecek-içecek üretimi ve servisi vb..)

4.4.3.5 Proje süreci

Projenin analiz aşaması sağlıklı bir şekilde geçmesine rağmen, yerel yönetimin

sosyal yönü olan bir projeyi kabul etmemesi ve yönde bir bağlayıcılığı olmaması

sebebiyle örülen birçok yaklaşım hayata geçememiştir. Fiziksel kararları kabul eden

fakat mülk sahibi olmayan yerel halkı aktör olarak projeye dahil etmeyen kamu,

çağdaş kentsel yenileme örneklerinden uzak bir yaklaşım sergilemiştir.

Öngörülen süreç

ġekil 4.18 : Yenikapı Yenileme Projesi İçin Öngörülen Süreç.

80

Uygulanan süreç

ġekil 4.19 : Yenikapı Yenileme Projesi için Uygulanan Süreç.

4.5 Bölüm Sonucu

İstanbul dünya kenti olmak yolunda potansiyellerini doğru bir şekilde kullanmasının

gerekliliği kaçınılmazdır. Bunun için bütüncül planlama kararları ile hedef ve

stratejilerini ortaya koymalıdır. Bu doğrultuda yenileme alanı ilan edilen yerlerin

tarihi, kültürel ve ekonomik yönlerini ortaya çıkarıcak yaklaşımlar sergilemelidir.

Fakat bunun için gerekli olan yasal altyapısının bulunmaması, halihazırdaki 5366

sayılı yasayı kullanması çeşitli sakıncaları doğuran sonuçları getirmektedir.

Yenileme alanı ilan edilen yerler içerisinde Yenikapı deniz kara ve raylı sistemin

odak noktası haline gleen planlama kararları ile stratejik bir konumda bulunmaktadır.

Bunun yanında tarihi ve kültürel değerler yönünden zengin bir yapısı vardır.

Yenileme alanı ilan edilmesi kararı doğru bir karar olmakla beraber, uygulamada

karşılaşılan güçlükler nedeniyle, yenileme kavramının içi tam uygulanamadığı bir

değişim geçirme yolundadır.

Süreç olarak incelendiğinde gerçek anlamda yapılmak istenenlerin ne kadar iyi

niyetli olması bir fark yaratmıyor. Mevcut yasal düzenlemelerle, yenileme kavramı

içerisinde olması gereken çok aktörlü yaklaşımların gerçekleşmesi olanaksızdır.

81

5. SONUÇ

Kentsel yenileme uygulamalarının boyutlarında gerçekte fiziksel mekânın yeniden

üretilmesinin yanında sosyal, ekonomik ve kültürel boyutlarının olduğu göz ardı

edilmemeli. Kavramsal olarak da kentsel yenileme artık çok aktörlü, mekanın

fiziksel yenilenmesiyle beraber yerelin refah düzeyini yükselten, ekonomik

politikalar üreten, sosyal güvence sağlayan yaklaşımları kapsamaktadır. Geçmişten

günümüze kadar yenileme kavramı, müdahale biçimi değişim çeişitli evreler

geçirmiş olmasıyla beraber 90‟lardan sonra ise yenilemenin yeniden canlandırma

boyutu büyük önem kazanmaya başlamıştır.

Kentsel Yenileme dünyanın birçok yerinde birçok amaçla uygulanmıştır. Nitekim

değişen dünya koşullarında ve küreselleşme bağlamında kentlerde roller

değişmektedir. Bu değişim çerçevesinde kentlerin ve kentsel merkezlerin kazandığı

yeni roller yeni karakterler karşısında kentsel yenilemenin yeri çok iyi

tanımlanmalıdır. Ancak kentlerde yaşanan değişim dönüşümlere ilişkin işlevlerin

gerçekleştirilmesinde ve bu işlevlerin tanımlanmasında ülkenin farklılığının,

korunması gerekli değerleri itibariyle geliştirilecek stratejiler arasında yerel

stratejilerin yaratılmasına dikkat edilmelidir. Bütün bunların sağlanabilmesi için

yerel dinamikleri dikkate alan ve katılımı bir kontrol mekanizması olarak kullanmayı

hedefleyen bi yasal düzenlemein gerekliliği kaçınılmazdır.

Dünyadaki örneklere bakıldığında kentsel yenileme kentlerin karakterini değiştiren

önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Öncelikle yenileme yapılacak alanlar

seçilirken ve sonrasındaki uygulama aşamaları kentsel kalitesi daha yüksek mekanlar

oluşturma hedefi tek başına yeterli görülmemektedir. Bunun için yerel halkın sosyal

kültürel ve ekonomik ihtiyaçlarını gözeten projelerin üretilmesi gerekmektedir.

Türkiye‟de de yerel yönetimlerin son yıllarda giderek daha girişimci bir nitelik

kazanmaları ve daha radikal projeleri uygulamaya koymaları beraberinde toplumsal

ve insani sorumluluklar da getirmektedir. Özellikle İstanbul‟da, metropolün

kimliğinin değişmesi yönünde yapılan atılımların etkileri çoğunlukla makro ölçekte

82

ya da kent ölçeğinde ele alınmakta, mikro ölçekteki –mahalle, komşuluk birimi

ölçeğindeki- etkileri ya tümüyle göz ardı edilmekte ya da salt vicdani bir meseleye

indirgenmektedir. Kuşkusuz proje alanlarındaki meselelere insani ve vicdani açıdan

yaklaşmak da bir zorunluluktur.

İstanbul uluslar arası düzlemde yenidünya düzeni içinde bir küresel kent olmanın,

diğer yandan ulusal düzlemde kendisi dışındaki birçok kenti de etkileyen bir

metropoliten kent olmanın baskı ve sıkıntılarını yaşamaktadır. Bu sıkıntıları aşmak

için, evrensel değerlerini koruyabilen, ekonomik gücünü kent yaşamına yansıtan,

kültürel çeşitliliğini zenginlik olarak gören yüksek yaşam kalitesine sahip bir dünya

kenti olması gerekmektedir.

Kentlerin küreselleşmeye ayak uydurabilmeleri ve rekabet edebilmeleri için

kültürlerinde önemli ölçülerde değişime gitmeleri gerekmektedir. Kenti sermayeye

daha çekici kılmak, kalifiye elemanlara daha yatkın bir hayat standardı oluşturmak

ve kentin turizm potansiyelini daha iyi değerlendirebilmek gibi hedeflerin hepsi

kültürel stratejilerin geliştirilmesinden geçmektedir. İstanbul‟un yönetimi ve

İstanbul‟a ilişkin stratejik kararlar dünya ekonomisinde meydana gelen küreselleşme

çerçevesinde ele alınmalıdır.

Oy ve rant kapısı olarak benimsenen yoksulluk mahalleleri 1990‟larla birlikte izlenen

gayrimenkul eksenli kentsel dönüşüm yaklaşımıyla devlet ve sermaye el ele vererek

kente parçacıl müdahaleleri başlatmıştır. Küreselleşme ve 48 dünya kentleri yaratma

projeleri; Devletin hizmet üreten alanlardan çekilmesi ve kamuya kar sağlayan

kurumların özelleştirilmesi ile sosyal devlet uygulamalarının zayıflaması; imar

planlarına bağlı değer artışının Batı örneklerinde olduğu gibi kamuya

aktarılmasına yönelik hiçbir düzenlemenin bulunmaması ve bütünlükçü planlama

sisteminin parçacıl uygulamalarla delinmesi ve bir takım gruplara imtiyazlar

tanıyabilen antidemokratik yapıların kentsel siyaset içerisine bile sinmiş olması

nedeniyle planlama arazi rantının eşit dağılımına ilişkin eksikli ve sorunların

meydana gelmesi; plan yapan kurumlar arasındaki yetki karmaşaları ve planlar arası

hiyerarşide uygulamaya dönük boşluklar ve planlamada katılım mekanizmalarının

kurulamaması nedeniyle kentsel dönüşüm durdurulması imkânsız bir sorun haline

gelmiştir.

83

Türkiye‟de 2000‟li yılların başından itibaren geleceğe yönelik çok önemli yapısal

Değişiklikler getirecek olan kamu yönetimi eksenli yasal düzenlemelerin yanı sıra

güncel kent sorunlarına çözüm üreteceği öngörüsü ile kentsel dönüşüm ekseninde

hazırlanan yasalar büyük tartışmalar yaratmaktadır . Özellikle yukarıda ayrıntılı

olarak incelenen 5366 sayılı Yıpranan Kent Dokularının Yenilenerek Korunması ve

Yaşatılarak Kullanılması ya da kamuoyundaki kısa adıyla “Kentsel Dönüşüm”

Yasası; müdahale edilemeyen alanlara dokunabilmek için yerel ve merkezi

yönetimlerinin güçlü bir silahına dönüşmüştür. Kentsel dönüşümü yalnızca fizik

mekânın yenilenmesine yönelik algıları; yapılan düzenlemenin kentsel kimlikten

referansla yola çıkmamış olmasının sonucunda kentin kendine ve zamanına

yabancılaşmasıyla sonuçlanacaktır. Yapılan projelerde, son 10 yıldır Batı

örneklerinde gözlemlenen kamu-sermaye-sivil toplum ortaklıkları günümüzde

yapılan uygulamalarda göz ardı edilmektedir. Oysa ki kentsel dönüşüm ancak

katılımın sağlandığı ve odağında insanı barındıran projelerle, farklı etapları içeren

programlar dâhilinde gerçekleştirildiğinde sürdürülebilir olabilecektir. Yasadaki

tanım bir sit alanında yer alan 49 korunması gerekli kültür ve tabiat varlıklarına

öncelik vererek bu yanı sıra yeni yapılacak yapıları da içerecek şekilde

düzenlenmiştir. Buna karşın yönetmelikte tescilli yapılarla ilgili süreçler ikinci aşama

olan uygulama projesi aşamasına atılmakta ve yenileme alanı ilan edilen bölgelerin

mevcut

dokusu yokmuşçasına “yenileme avan projesi” hazırlanmasından söz etmektedir.

“Yenileme Alanı” ilan edilen bölgelerde tipoloji analizleri gerçekleştirmeden, tescilli

yapılara yapılacak müdahalelere karar verilmeden “yenileme avan projesi”

hazırlandığı takdirde bölgenin morfolojisinin kaybedilmesi kaçınılmazdır.

Yenileme alanlarının seçilmesinde ölçütlerin belirli hale getirilmesi, sosyoekonomik

süreçleri içeren eylem planlarının öncelik kazanması, her bölge özelliğinin

gerektirdiği modellerin kurulması, katılım, şeffaf projelendirme ve uygulama

süreçlerinin hayata geçirilmesi, bütüncül planların ve sorun odaklı projelerin

eşgüdümle yönetilmesi zor, fakat gerçekleştirilemeyecek bir süreç değildir. Kent

yöneticilerinden bu konudaki profesyonel birikimi bu temel üzerine oturtması

beklenmeli, talep edilmelidir.

85

KAYNAKLAR

5366 sayılı Yıpranan Kent Dokularının Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak

Kullanılması Hakkında Kanun, 2005, Ankara

Akkar, Z.M., 2006: Kentsel Dönüşüm Üzerine, Batıdaki Kavramlar, Tanımlar,

Süreçler Ve Türkiye, Planlama, 2006/2, 29-38.

Alterman, C. 1991, Neighbourhood Regeneration An International Evaluation,

Mansell, London, New York

Andersen, H. S. Ve Leather, P. 1998, Housing Renewal İn Europe, The Policy

Pres, London

Baransü, B. 1989, Şehir Yenileme, Reyo Basımevi, İst

Couch, C. 1992, Urban Renewal Theory And Practice, Macmillan Presss, London

Demirsoy, S. 2004, Kentsel Tasarım Yöntem Ve Teknikleri-Araştırma, Mimar Sinan

Üniversitesi, Kentsel Tasarım Yüksek Lisans Programı, İstanbul.

Derman, B. 2002, “Kentin Yeniden Yapılanması: Berlin Postdam Meydanı”,

Mimarlık Dergisi, Mimarlar Odası, Ağustos Sayısı

Dinçer, D. 2007. Tarihi Yarımada Sempozyumu, İTÜ / İstanbul, Türkiye, 15-16

Kasım.

Elephant and Castle Regeneration Partnership 2002, Elephant and Castle

Delivery Plan 2002-2003, London

Elephant & Castle Regeneration Partnership 2000, Getting Involved, Elephant

Links Factsheet 3, London

Elephant & Castle Regeneration Partnership 2002a, Elephant & Castle SRB Bid,

London

Enlil, Z. 2000, Yeniden İşlevlendirme Ve Soylulaştırma, Domus M, Sayı:8, İst

Eraslan, Ġ.G. 2007. Yönetim Mekanizmalarının Kentsel Dönüsüm Algısı Ve

Uygulamaları Üzerindeki Etkisi: İngiltere, Almanya Ve Türkiye

Örneği, Yüksek Lisans Bitirme Tezi, Y.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü

Sehir Ve Bölge Planlama Anabilim Dalı Kentsel Dönüsüm Ve

Planlama Programı, İstanbul

Erden, D. 2003, Kentsel Yenileşmede Bir Araç Olarak Dönüşüm Projeleri, Doktora

Tezi, Msü, İst

Eruzun, C. 1987, Kentsel Sitlerin Korunmasında Yerel Yönetimlerin Önemi, 11.

Dünya Şehircilik Günü Kolokyumu, Bayındırlık Bakanlığı Matbaası,

Ankara

Eruzun, C. 1997, İstanbul Ansiklopedisi, 4. Cilt, “İmar Planları” , Tarih Vakfı

Yayınları, İst

Eruzun, C. 2000, Türkiye‟deki Katılımcı Korumaya Bir Örnek Birgi Yaz Okulu,

Tasarım+Kuram Dergisi, Sayı:2, Msü Yayınları, İst

86

Genç, F. N. (2003), “Kent Yenileme Ve Yerel Yönetimler Kamu Yönetimi

Perspektifi”, Yerel Ve Kentsel Politikalar (Editörler: M. A.

Çukurçayır-A. Tekel), Çizgi Kitabevi, İst

Gökbulut, Ö. (1996), Kentsel Yenilemenin Değişen Anlam Ve Boyutları, Planlama

Dergisi, Sayı:1996/1-4, Şpo, Ankara

Görgülü, Z. 2005. Kentsel Dönüsüm Kentsel Rantın Yeni Adı Olmamalı,

http://Www.Tarihikentlerbirligi.Org/İcerik/Haberdetay.Asp?Newsıd=

99, 2008.

Görgülü, Z. 2005. Planlamada Bir Araç: Kentsel Dönüsüm,

Http://Old.Mo.Org.Tr/Mimarlikdergisi/İndex.Cfm?Sayfa=Mimarlik&

Dergisayi=35&Rec Id=569. Gümüs, K., 2007. 2010 İstanbul İçin Bir

Fırsat Olabilir Mi?, Mimarist, Güz 2007, 50- 54.

Karaman, A. (2003), “Dönüşüm Projelerinde Kentsel Tasarımın Rolü”, 14.

Uluslararası Kentsel Tasarım Ve Uygulamalar Sempozyumu, Msü,

İst.

Kayalar, J. 2004,“Berlin-Potsdamer Meydanı”, Kentsel Tasarım Yöntem Teknikleri,

Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kentsel Tasarım

Yüksek Lisans Programı, İstanbul

Kayasu, S/YaĢar, S. 2003, “ Kentsel Dönüşüm Üzerine Bir Değerlendirme:

Kavramlar, Gözlemler ”, Kentsel Dönüşüm Sempozyumu, Yıldız

Teknik Üniversitesi, İstanbul

Keskin, D/Sürat, Ö./Yıldırım, Ö.2003, “ Londra‟nın Sürdürülebilir Kentsel

Yenileşme Deneyiminden, Türkiye Ve İstanbul Özelinde Yenileşme

Çalışmalarında Nasıl Faydalanılabilir? ”, Kentsel Dönüşüm

Sempozyumu, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul

Köksal, A.2000,”Yitik Kentin Peşinde”, Xxı Mimarlık Kültürü Dergisi, Sayı 2,

Mayıs-Haziran

Law, C.M. 1992, 'Urban Tourism And Its Contribution To Economic ... A

Comparative Assessment Of North American Revitalisation Strategie”

Ökten, A. 2008, Yenikapı Sosyo-Ekonomik Yapı Araştırma Raporu Eğilimler,

Sorunlar, Öneriler

Öymen, E.E. 2004,”Avrupa‟ya Yeni Başkent”, /[email protected]

Özdemir, D. 2003, Yeniden Canlandırma Projelerinde Kültür, Turizm Ve Emlak

Piyasaları Üzerine Kurulu Stratejilerin Başarı(Sızlık) Koşullarının

İncelenmesi, Kentsel Dönüşüm Sempozyumu, Şpo, İst

Özden, P. P. (2001), Kentsel Yenileme Uygulamalarında Yerel Yönetimlerin Rolü

Üzerine Düşünceler Ve İstanbul Örneği, İ.Ü. Siyasal Bilimler

Fakültesi Dergisi, İst

Roberts, P. Ve Sykes, H. (2000), Urban Regeneration, Sage Publications, London

Roberts, P.W. Ve Sykes, H., 2000. Urban Regeneration, Sage, Londra. Sökmen, P.,

2003. Kentsel Yenileşmede Örgütleyici Kapasitenin Belirleyici Rolü,

Uluslararası 14. Kentsel Tasarım Ve Uygulamalar Sempozyumu, Msu

/ Fındıklı, İstanbul, Türkiye, 28-29-30 Mayıs.

http://old.mo.org.tr/mimarlikdergisi/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=35&Rec

http://old.mo.org.tr/mimarlikdergisi/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=35&Rec

mailto:/[email protected]

87

Sasaki, Interdisciplinary Design, “Narragansett İskelesi, Providence, Rhode Island”

Tasarım Dergisi–125, 2002/10s.102

ġengül, T. (1999), “Sosyal Adalet Kent Mekanı Ve Küreselleşme”, 3. Binyılda

Şehirler: Küreselleşme-Mekan-Planlama, 23. Dünya Şehircilik Günü

Kolokyumu, Şpo, Ankara

Tekel, A. Ve Ayten, A. M. (1997), “Kültürel Ve Demokratik Yapılanmanın

Planlama Politikalarının Oluşturulmasındaki Belirleyiciliğinin

Küreselleşme Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, 20. Dünya Şehircilik

Günü Kolokyumu, Şpo, Ankara

The World Habitat Award Winner 1985-1989, 1988, The Reconstruction Of

Hiroshima City And The Dunbar Redevelopment Project, World

Habitat Winner.

http://www.kentselyenileme.org/dosyalar/dokuyab14.pdf

Thorns, D.C. 2004. Kentlerin Dönüşümü Kent Teorisi Ve Kentsel Yasam, Csa

Global Yayın Ajansı, İstanbul.

Yakar, H. Ve Turgut, S. (2002), Kent Merkezlerinde Unutulmuş Olan Konut

Alanlarının Yeniden Konut Stokuna Kazandırılması: Beyoğlu Örneği,

Planlama Dergisi, Sayı:2002/2-3, Şpo, Ankara

Yavuz, Ö. 2003, Kentsel Turizm: Bir Kentsel Dönüşüm Stratejisi, Kentsel Dönüşüm

Sempozyumu, Şpo, İst

Yılmaz E. 2009, Türkiye‟de Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Süreç Ve Aktörler

Sulukule Örneği

http://www.kentselyenileme.org/dosyalar/dokuyab14.pdf

89

EKLER

EK A: Yenikapı Hanehalkı Anketi (Kısa)………………………..…………………91

EK B: Yenikapı Hanehalkı Anketi (Uzun).……………………………...…………92

EK C: Yenikapı Ticaret Anketi ..…………………………………….....…….……94

91

EK A: Yenikapı Hanehalkı Anketi (Kısa).

92

EK B: Yenikapı Hanehalkı Anketi (Uzun).

94

EK C: Yenikapı Ticaret Anketi

.

97

ÖZGEÇMĠġ

Ad Soyad: Mehmet Keser

Doğum Yeri ve Tarihi: Varna / Bulgaristan 12.06.1980

Adres: İbrahim Çavuş Mah. Ziya Gökalp Sok. Demirören Apt.

No 71/10 Fatih/İstanbul

Lisans Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi

Bulgaristan‟ın Varna ilinin Provadiya kasabasında doğdum. 1989 yılında Türkiye‟ye

Göç dalgasıyla ailemle Yalova‟ya göç ettim. İlk ve orta öğrenimimi Yalova‟da

tamamladıktan sonra yüksek öğrenimim için İstanbul‟a yerleştim. Halen iş hayatımı

İstanbul‟da sürdürmekteyim.

Ġstanbul teknĠk ÜnĠversĠtesĠ fen bĠlĠmlerĠ … · 1. gĠr Ġġ ... 2.7 bölüm sonucu...

Documents