metal Ġġ kolunda meydana gelen Ġġ kazalari ve Ġġ … · 2015-08-12 · t.c. marmara...

T.C.

MARMARA ÜNĠVERSĠTESĠ

FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

METAL Ġġ KOLUNDA MEYDANA GELEN Ġġ

KAZALARI VE Ġġ KAZALARININ OLUġTURDUĞU

KAYIPLARIN EKONOMĠK YÖNDEN ANALĠZĠ

Engin DEMĠR

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

METAL EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI

DANIġMAN

Yrd. Doç. Dr. Ġrfan ÇALIġ

ĠSTANBUL 2009

T.C.




KAZALARI VE Ġġ KAZALARININ OLUġTURDUĞU


Engin DEMĠR

(141102220050004)

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

METAL EĞĠTĠMĠ ANABĠLĠM DALI

DANIġMAN

Yrd. Doç. Dr. Ġrfan ÇALIġ

ĠSTANBUL 2009

T.C.



KABUL ve ONAY BELGESĠ

Engin DEMĠR‟in “Metal ĠĢ Kolunda Meydana Gelen ĠĢ Kazaları ve ĠĢ

Kazalarının OluĢturduğu Maliyetlerin Analizi” baĢlıklı Lisansüstü tez çalıĢması,

M.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu‟nun ................ tarih ve ..................

sayılı kararı ile oluĢturulan jüri tarafından Metal Eğitimi Anabilim Dalı Metal

Eğitimi Programında YÜKSEK LĠSANS Tezi olarak Kabul edilmiĢtir.

DanıĢman : (Yrd.Doç.Dr. Ġrfan ÇALIġ) (Marmara Üniversitesi)….....

1. Üye : (Prof.Dr. NeĢet KADIRHAN) (Marmara Üniversitesi) ……

2. Üye : (Yrd. Doç. Dr. H. Tahsin KALAYCI) (Marmara Üniversitesi) …….

Tezin Savunulduğu Tarih : 24.04.2009

ONAY

M.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulu‟nun ......................tarih ve

................... sayılı kararı ile Engin DEMĠR‟in Metal Eğitimi Anabilim Dalı Metal

Eğitimi Programında Y.Lisans (MSc.) derecesi alması onanmıĢtır.

Enstitüsü Müdürü

Prof. Dr. Sevil ÜNAL

i

TEġEKKÜR

Tez çalıĢmamda her türlü desteği sağlayan tez danıĢmanım Sayın Yrd.Doç. Dr. Ġrfan

ÇALIġ hocama ve yine her türlü desteğini esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Hasan Tahsin

KALAYCI ile ArĢ.Gör. Gültekin KÜPELĠ‟ye, SGK Bilgi ĠĢlem Daire BaĢkanlığı

Programcılarına, çalıĢmalarımı iki yıl boyunca sabırla ve anlayıĢla karĢılıksız

destekleyen eĢime teĢekkür ederim.

ii

ĠÇĠNDEKĠLER

SAYFA

TEġEKKÜR ................................................................................................................... i

ĠÇĠNDEKĠLER ............................................................................................................. ii

ÖZET ................................................................................................................................ vi

ABSTRACT ................................................................................................................... vii

KISALTMALAR ......................................................................................................... viii

ġEKĠLLER ..................................................................................................................... ix

TABLOLAR................................................................................................................... x

BÖLÜM I. GĠRĠġ ve AMAÇ ................................................................................... 1

I.1. GĠRĠġ .................................................................................................................... 1

I.1I. AMAÇ ................................................................................................................. 2

BÖLÜM II. GENEL BĠLGĠLER ........................................................................... 5

II.1 Ġġ KAZASI .......................................................................................................... 5

II.2 Ġġ KAZASININ TANIMINDA GEÇEN TEMEL KAVRAMLAR ................ 5

II.2.1 ĠĢçi, ĠĢveren, ĠĢveren Vekili ve ĠĢ Yeri Tanımı .......................................... 5

II.2.2 ĠĢ Güvenliğinin Tanımı .............................................................................. 7

II.3 METAL Ġġ KOLUNDA MEYDANA GELEN Ġġ KAZALARININ ..............

SINIFLANDIRILMASI ..................................................................................... 7

II.3.1 Kaza Sebeplerine Göre ĠĢ Kazaları ............................................................ 7

II.3.2 Meslek Gruplarına Göre ĠĢ Kazaları .......................................................... 9

II.3.3 Yaranın Vücuttaki Yerine Göre ĠĢ Kazaları ............................................... 9

II.3.4 Yaranın ÇeĢidine Göre ĠĢ Kazaları ............................................................ 9

II.4 Ġġ KAZALARINDA YAPILACAK HUKUKĠ ĠġLEMLER .......................... 10

II.4.1 ĠĢ kazasının ĠĢverene Bildirilmesi .............................................................. 10

II.4.2 ĠĢ Kazasının ĠĢveren Tarafından S.S.K‟ ya Bildirilmesi ............................ 10

II.4.3 ĠĢ Kazasında Yapılacak Hukuki ĠĢlemler ................................................... 10

BÖLÜM III. ÇALIġMALAR .................................................................................. 11

III.1 METAL ĠġKOLLARI ........................................................................................ 11

III.1.1 METAL SEKTÖRÜNÜN TANITIMI ...................................................... 13

iii

III.2 TÜRKĠYEDE METAL Ġġ KOLUNDA ORTAYA ÇIKAN ĠġÇĠ ....................

SAĞLIĞI VE Ġġ GÜVENLĠĞĠ SORUNLARI ............................................... 13

III.2.1 Genel Durum ............................................................................................. 13

III.2.2 Metal Sanayii ĠĢ Kolunda Ortaya Çıkan ĠĢ Güvenliği Sorunları .............. 14

III.3 METAL SANAYĠĠ Ġġ KOLUNDA MEYDANA GELEN Ġġ...............................

KAZALARININ SEBEPLERĠ ......................................................................... 14

III.3.1 Makine ve Tezgâhlarda Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Sebepleri .......... 15

III.3.1.1 TalaĢlı Ġmalat Makineleri ................................................................. 15

III.3.1.2 TalaĢsız Ġmalat Makineleri ............................................................... 16

III.3.2 Metal ĠĢ Kolunda Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Türkiye‟ye .................

Özgü Nedenleri ...................................................................................... 17

III.3.3 Metal ĠĢ Kolunda ĠĢ Kazalarının Önlenmesine Yönelik Tedbirler ........... 19

III.3.3.1 ĠĢ Yeri Ġle Ġlgili Olarak DüĢünülen Tedbirler ........................................ 19

III.3.4 Metal ĠĢ Kolunda ĠĢ Kazalarının Önlenmesine Yönelik Tedbirler ........... 21

III.3.4.1 El Aletlerinin Neden Olduğu ĠĢ Kazalarına KarĢı Alınması ...........

Gereken Tedbirler............................................................................22

III.3.4.2 DüĢmelere KarĢı Alınması Gereken Tedbirler.................................22

III.3.4.3 Yanmalara KarĢı Alınması Gereken Tedbirler ................................ 23

III.3.4.4 BaĢ Vurmalarına KarĢı Alınması Gereken Tedbirler ....................... 23

III.3.4.5 Usulsüz Yük Kaldırmanın Neden Olduğu ĠĢ Kazalarına KarĢı.........

Alınması Gereken Tedbirler.............................................................23

III.3.4.6 El Ve Parmak SıkıĢmaları Ġle Parçalanmalara KarĢı Alınması.........


III.3.4.7 Gözlüksüz ÇalıĢmanın Neden Olduğu ĠĢ Kazalarına KarĢı ..............

Alınması Gereken Tedbirler.............................................................24

III.3.4.8 Tezgâhlarda Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması Gereken Tedbirler......25

III.3.4.9 Ayağa Parça DüĢmesine KarĢı Alınması Gereken Tedbirler ............ 25

III.4. METAL Ġġ KOLUNDA MAKĠNE VE TEZGÂHLARDA ALINMASI...

GEREKEN GÜVENLĠK TEDBĠRLERĠ ................................................... 25

III.4.1 Genel Olarak Makine ve Tezgâhlarda Alınması Gereken Tedbirler ..... 25

III.4.1.1 Döküm ĠĢlerinin Yapıldığı Tezgâhlarda Alınması Gereken..........

Tedbirler...........................................................................................26

III.4.1.2 Pres Dövücülerde Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması Gereken...........

Tedbirler...........................................................................................26

iv

III.4.1.3 Otejen Kaynak Aparatları Ġle Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması........


III.4.1.4 Demir Testere ve Kollu Demir Testere Tezgâhlarında Alınması...

Gereken Tedbirler ...........................................................................27

III.4.1.5 Matkap ve Freze Tezgahları Ġle Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması...

Gereken Tedbirler........................................................................... 27

III.4.1.6 Torna ve Benzeri Tezgahlar Ġle Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması...


III.4.1.7 Planya ve Vargel Tezgâhlarında Alınması Gereken Tedbirler.........28

III.4.1.8 TaĢlama ve Polisaj Tezgâhlarında Yapılan ÇalıĢmalarda................

Alınması Gereken Tedbirler............................................................28

III.4.1.9 Preslerde Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması Gereken Tedbirler.........29

III.4.1.10 Merdane, Silindir Ve Hadde Tezgahları Ġle Yapılan......................

ÇalıĢmalarda Alınması Gereken Tedbirler......................................29

III.4.1.11 Tel Çekme ve Bükme Tezgâhlarında Yapılan ÇalıĢmalarda.........


III.4.1.12 Makas Tezgahları ve Kesici, Delici ve Yarıcı Bıçaklı...................

Tezgâhlarda Alınması Gereken Tedbirler.......................................29

III.4.1.13 ġerit ve Daire Testere Tezgahları Ġle Yapılan ÇalıĢmalarda.........


III.4.2. Metal ĠĢ Kolunda Ocaklarda Alınması Gereken Güvenlik Tedbirleri....30

III.4.2.1. Kupol Ocaklarında Alınması Gereken Tedbirler............................30

III.4.2.2. Tav Ocaklarında Alınması Gereken Tedbirler................................30

III.4.2.3. Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle ÇalıĢan........

ĠĢyerlerinde Alınması Gereken Tedbirler.........................................30

BÖLÜM IV. BULGULAR ........................................................................................ 31

IV.1 ARAġTIRMANIN YERĠ ............................................................................... 31

IV.1.1 Evren ve Örneklem ................................................................................. 31

IV.1.2 AraĢtırma Yöntemi ................................................................................. 31

IV.1.3 AraĢtırmada Kullanılan Anket Formlarının Hazırlanması ..................... 31

IV.1.4 Bulgular...................................................................................................32

v

IV.2 METAL ĠġKOLUNDA MEYDANA GELEN Ġġ KAZALARININ...................

MALĠYET HESAPLAMALARI....................................................................40

IV.2.1 Dolaysız Maliyetler ................................................................................... 41

IV.2.2 Dolaysız Maliyetler ................................................................................... 42

IV.3. METAL Ġġ KOLUNDA MEYDANA GELEN Ġġ KAZALARININ...........

EKONOMĠYE MALĠYETĠ.........................................................................44

IV.3.1. Metal ĠĢ kolunda ĠĢ Kazalarının Maliyeti ................................................ 44

IV.3.1.1 ĠĢçi Açısından Önemi ve Maliyeti .................................................... 45

IV.3.1.2 ĠĢveren Açısından Önemi ve Maliyeti .............................................. 45

IV.3.1.3 Ülke Ekonomisi Açısından Önemi ve Maliyeti ............................... 46

BÖLÜM V. DEĞERLENDĠRMELER ve ÖNERĠLER ................................ 49

EK1 .............................................................................................................................. 53

EK 1.1 ĠĢ Yeri Güvenliği ve Tehdit Edici Unsurlar .............................................. 53

EK2 .............................................................................................................................. 64

EK 2.1 Metal ĠĢ Kolunda Son beĢ Yıldaki ĠĢ Kazaları Ġstatistikler ...................... 64

EK3 .............................................................................................................................. 75

EK 3.1 Anket ......................................................................................................... 75

KAYNAKLAR .............................................................................................................. 79

ÖZGEÇMĠġ

vi

ÖZET


KAZALARI VE Ġġ KAZALARIN OLUġTURDUĞU


ĠĢ kazası “Belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamıĢ

beklenmedik bir olay” Ģeklinde ve “çoğu zaman yaralanmalara, makine ve teçhizatın

zarara uğramasına veya üretimin bir süre durmasına yol açan olay” olarak

tanımlanmıĢtır[2].

ĠĢ güvenliğinin sağlanamaması baĢta iĢ kazaları olmak üzere bir çok

olumsuzluğu beraberinde getirir. ĠĢçiler ölür, yaralanır veya sakatlanır, makineler

zarar görür, malzeme ve ekipmanlar kaybedilir. Bu durum sonunda iĢçi, iĢveren ve

devleti temsil eden çeĢitli kurumlar arasında hukuksal sorunların çıkmasına neden

olur.

Tezde SSK iĢ kolları cetveline göre tanımı yapılan 25 metal iĢ kolunda

karĢılaĢılan iĢ kazaları incelenerek elde edilen istatistiksel sonuçlardan dolaylı ve

dolaysız maliyetler tespit edilmiĢtir. Ayrıca bu çalıĢma ile iĢ güvenliğini sağlama

maliyeti ile iĢ kazaları arasındaki iliĢki çıkarılarak maliyetler hesaplanmıĢtır.

ÇalıĢmamızda toplam iĢ kazalarının %23‟nün metal iĢ kolunda meydana

geldiği tespit edilmiĢtir. Bu oran da ciddiye alınacak büyük bir rakamdır. Ülke

ekonomisinin önemli bir kısmı sosyal güvenlik harcamalarına gitmektedir.

ÇalıĢmamızda metal iĢ kolunda meydana gelen kazalar neticesindeki maliyetler

rakamsal olarak ortaya konmuĢtur. ĠĢ kazalarından dolayı sağlanan yardımlar ve

diğer maliyetler de göz önüne alındığında Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH)‟nın %0,4

gibi bir payı iĢ kazaları maliyetlerine gitmektedir. Metal iĢ kolları üzerine yapılan bu

çalıĢma sonucunda metal iĢ kolları faaliyet alanları ve iĢ kazası riskleriyle iĢ kazası

maliyetlerin saptanması yapılıp önlemlerinin alınması daha kolay olacaktır.

Nisan, 2009 Engin DEMĠR

vii

ABSTRACT

WORK ACCIDENTS IN METAL INDUSTRY AND

THEIR ECONOMIC ANALYSIS

Work accident Ġs defined as “An unexpected unplanned event causing a certain

damage or injury” and “any event usually causing injuries, damage in machinery and

equipage or halt of production for a while”.

Failure in ensuring occupational health brings along many negative situations

particularly occupational accidents. Employees become injured or disabled,

machines are damaged and materials and equipments are lost. Such a situation

eventually leads to occurrence of some legal problems between various institutions

representing employee, employer and state.

In this study, work accidents, as defined in accordance with Social Insurance

Organization (SSK) regulations, in 25 metal sub-sectors are analyzed and, direct and

indirect costs are determined.

It is observed that 23% of all occupational accidents occur in metal industry. A

significant part of Turkey‟s economy is spent on social security expenditures. Costs

of work accidents in metal industry are shown in figures. Considering the services

provided and other related costs, a great amount of Gross National Product (GSMH)

is used to %0,4 meet the costs of occupational accidents.

As a result of this study, it will be possible to estimate the work accident risks

and their costs and to take measures more easily.

April, 2009 Engin DEMĠR

viii

KISALTMALAR

WHO : Dünya Sağlık TeĢkilatı

ILO : Uluslararası ÇalıĢma Örgütü

SSK : Sosyal Sigortalar Kurumu

SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu

UV : Ultra Viole

GSMH : Gayri Safi Milli Hasıla

MKEK : Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu

KKD : KiĢisel Koruyucu Donanım

OHSAS : Occupational Health And Safety Management Systems

(ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi)

ĠSG : ĠĢ Sağlığı Güvenliği

TS : Türk Standartları

ix

ġEKĠLLER

SAYFA NO

ġekil IV.1 ĠĢ Kazası Maliyetleri Buz Dağı Örneği ............................................................. 42

ġekil Ek-I.1 Düzensiz olan malzemeler ............................................................................. 55

ġekil Ek-I.2 Düzenli olan malzemeler .............................................................................. 55

ġekil Ek-I.3 Atölyede Bulunan Kesici El Aletlerinden Bazıları ........................................ 56

ġekil Ek-I.4 Koruyucu Araçlarla Ġlgili Uyarıcı Levhalar ................................................... 58

ġekil Ek-I.5 Maskeler ......................................................................................................... 59

ġekil Ek-I.6 Temiz Hava Maskeleri ................................................................................... 59

ġekil Ek-I.7 Eldivenler ....................................................................................................... 60

ġekil Ek-I.8 Gözlükler ....................................................................................................... 61

ġekil Ek-I.9 Baretler ........................................................................................................... 61

ġekil Ek-I.10 Koruyuculu Ayakkabılar .............................................................................. 62

ġekil Ek-I.11 ĠĢ Elbiseleri .................................................................................................. 62

ġekil Ek-I.12 Koruyucu Aparatlı Makineler ...................................................................... 63

x

TABLOLAR

SAYFA NO

Tablo III.1 SGK‟ya Göre Metal ĠĢ Kolları ........................................................................ ..12

Tablo IV.1 ĠĢ Güvenliği Uzmanının Bulunması ................................................................ ..32

Tablo IV.2 ĠĢ Güvenliği Uzmanının Eğitim Durumu ........................................................ ..32

Tablo IV.3 OHSAS 18001 uygulanması ............................................................................ ..32

Tablo IV.4 ĠĢe giriĢte iĢ güvenliği eğitiminin önemsenmesi .............................................. ..33

Tablo IV.5 ÇalıĢanları ĠĢ Güvenliği Kurallarına Uyumu ................................................... ..33

Tablo IV.6 14001 Çevre Yönetim Sisteminin uygulanması .............................................. ..33

Tablo IV.7 ĠSO 9001 Kalite Yönetim Sistemi uygulanması .............................................. ..34

Tablo IV.8 ÇalıĢanları Koruyucu Donanım Kullanım AlıĢkanlıkları ................................ ..34

Tablo IV.9 Bir Yıl Ġçerisinde Meydana Gelen Kaza Sayısı ............................................... ..34

Tablo IV.10 Meydana Gelen Kazaların Nedenleri............................................................. ..35

Tablo IV.11 Bir Yıl Ġçerisinde Meydana Gelen Kazalardan Dolayı Kayıp Gün Sayısı .... ..35

Tablo IV.12 Bir Yıl Ġçerisindeki Meydana Gelen Kazaların Frekans ve Vahamet..............

Değerleri...........................................................................................................36

Tablo IV.13 ĠĢyerlerinin Ortalama Sabit Giderleri ............................................................ ..36

Tablo IV.14 ĠĢyerlerinin Ortalama DeğiĢken Giderleri ..................................................... ..36

Tablo IV.15 ĠĢyerlerinin Ortalama SatıĢ Gelirleri .............................................................. ..37

Tablo IV.16 ĠĢyerlerinin Ortalama ĠĢ Güvenliği Masrafları .............................................. ..37

Tablo IV.17 Türkiye Genelinde ve Metal ĠĢ Kolundaki ĠĢ Yeri Sayısı.................................38

Tablo IV.18 Türkiye Genelinde ve Metal ĠĢ Kolundaki ÇalıĢan Sayısı................................38

Tablo IV.19 Türkiye Genelinde ve Metal ĠĢ Kolundaki ĠĢ Kazası Sayısı.............................38

Tablo IV.20 Türkiye Genelinde ve Metal ĠĢ Kolundaki ĠĢ Kazasından Dolayı Sürekli ĠĢ.....

Göremezlik Alanların Sayısı.............................................................................39

Tablo IV.21 Türkiye Genelinde ve Metal ĠĢ Kolundaki Ölümlü ĠĢ Kazası Sayısı................39

Tablo IV.22 Türkiye Genelinde ve Metal ĠĢ Kolundaki ĠĢ Kazasından Dolayı Ayaktan......

Tedaviye Göre Geçici ĠĢ Göremezlik Ödeneği Alanların Sayısı.....................39

Tablo IV.23 Türkiye Genelinde ve Metal ĠĢ Kolundaki ĠĢ Kazasından Dolayı Yatarak.......

Tedaviye Göre Geçici ĠĢ Göremezlik Ödeneği Alanların Sayısı.....................39

Tablo Ek-2.1 Metal ĠĢ Kolunda 2003 ila 2007 Yılları arasında Erkek ve Kadın ............

ÇalıĢanların ĠĢ kazaları sayıları. ................................................................... ..64

xi

Tablo Ek-2.2 Metal ĠĢ Kollunda 2003 Yılı Erkek ÇalıĢan ĠĢ kazası Sayısı ....................... ..65

Tablo Ek-2.3 Metal ĠĢ Kolunda 2003 Yılı Kadın ÇalıĢan ĠĢ kazası Sayısı ........................ ..66

Tablo Ek-2.4 Metal ĠĢ Kolunda 2004 Yılı Erkek ÇalıĢan ĠĢ kazası Sayısı ........................ ..67






Tablo Ek-2.10 Metal ĠĢ Kolunda 2007 Yılı Erkek ÇalıĢan ĠĢ kazası Sayısı ...................... ..73

Tablo Ek-2.11 Metal ĠĢ Kolunda 2007 Yılı Kadın ÇalıĢan ĠĢ kazası Sayısı ........................74

1

BÖLÜM I

GĠRĠġ ve AMAÇ

I.1. GĠRĠġ

ĠĢ kazasının tanımı, iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili olan ulusal ve uluslar arası

çeĢitli kurum ve kuruluĢlar tarafından yapılmıĢtır. Uluslar arası ÇalıĢma Örgütü(ILO)

iĢ kazasını “Belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamıĢ

beklenmedik bir olay” Ģeklinde tanımlarken, Dünya Sağlık TeĢkilatı(WHO)

“Önceden planlanmamıĢ, çoğu zaman yaralanmalara, makine ve teçhizatın zarara

uğramasına veya üretimin bir süre durmasına yol açan olay” olarak tanımlamıĢtır.

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ise iĢ kazasının meydana geldiği durum ve koĢulları

açıklayarak yapmıĢtır. Bu tanıma göre iĢ yerinde bulunulan sırada yürütülmekte olan

iĢ dolayısıyla, iĢveren tarafından görevli olarak baĢka bir yere gönderilmesi

nedeniyle asıl iĢin yapılmadığı zamanlarda, emzikli kadın çalıĢanın süt verme için

ayrılan zamanda, sigortalının iĢverence sağlanan taĢıtla iĢ yerine götürülüp

getirilmesi sırasında meydana gelen ve çalıĢanı hemen veya sonradan bedence ve

ruhça arızaya uğratan olayı iĢ kazası olarak kabul etmiĢtir.

ĠĢ yerinde iĢ kazası ile sonuçlanan bir durum ortaya çıktığında, iĢçilerin

yaralanması, sakatlanması sonucu tıbbi müdahale gerekmekte ya da iĢçi veya iĢçiler

kaybedilmektedir. Böyle bir durum, iĢ kazasının mevcut yasalara göre incelenmesi

sonucu idari para cezası ile maddi ve manevi tazminat davalarına varan sonuçlara

neden olmaktadır. ĠĢçilerin zarar görmesi yanında iĢletme içindeki makineler,

prosesler zarar görmekte, malzeme ve ekipman kaybı yaĢanmaktadır.

ĠĢyerlerinde iĢ kazaları sonucu dolaysız maliyetler yanında çok daha fazla

kayba neden olan dolaylı maliyetler de meydana gelmektedir. Bu maliyetlerin

tamamının dikkate alınması, iĢletme iĢindeki iĢ sağlığı ve güvenliği politikalarının

titizlikle oluĢturulması ve iĢ güvenliği kurallarının uygulanması olanağını sağlar.

ĠĢ kazaları sonucu meydana gelen zararın büyüklüğü, iĢ yerindeki yöneticilerin

tehlikeleri belirlememesi ve kontrol edilebilecek riskleri önceden tespit edememesi

halinde tamamen Ģansa kalmıĢtır. ĠĢletmelerin iĢ kazaları nedeniyle oluĢabilecek

2

zararı azaltabilmeleri için bütçelerine iĢ sağlığı ve güvenliği için fon ayırmaları, iĢ

sağlığı ve güvenliği konularının önemi konusunda bilinçli olmaları ve oluĢturulan

kuralların uygulanması konusunda kararlı olmaları gerekmektedir.

I.II. AMAÇ

ĠĢ kazaları üzerine yapılan çalıĢmaların amacı meydana gelen olaylardan

dersler çıkararak bu tür olayların tekrarlanmasını önlemek, böylece çalıĢanların daha

güvenli bir iĢ ortamına kavuĢmalarını sağlamaktır. Bu amaç aynı zamanda

iĢletmelerde üretim güvenliğini sağlayarak verimin artmasına, iĢletme güvenliği

sağlanarak da kayıpların önlenmesi ve üretimin devamlılığına katkı sağlar.

ĠĢ kazalarının neden olduğu kayıpları en aza indirmek amacıyla, bilimsel

araĢtırmalara dayalı güvenlik önlemlerinin saptanması ve uygulanması

doğrultusundaki çalıĢmalar kısaca “iĢ güvenliği” terimi içinde toplanmaktadır. Genel

anlamda iĢ güvenliği kavramı çalıĢanların, iĢletmenin ve üretimin her türlü tehlike ve

zararlardan korunmasını içermektedir[1].

Dünya Sağlık Örgütü(WHO) ile Uluslar arası ÇalıĢma Örgütü(ILO) ĠĢ Sağlığı

ve Güvenliğini, çalıĢanların fiziksel, ruhsal, bedensel ve sosyal iyilik hallerini en üst

düzeye ulaĢtırmak ve sürdürmek, çalıĢma koĢulları yüzünden iĢçilerin sağlıklarının

bozulmasını önlemek, çalıĢma sırasında oluĢan sağlığı etkileyen tehlikelerden iĢçileri

korumak, iĢçilerin fizyolojik ve psikolojik durumlarını dikkate alarak kendileri için

uygun koĢullardaki iĢte çalıĢmalarını sağlama yönündeki çabalar olarak

tanımlamıĢtır[1].

ĠĢ güvenliğinin sağlanamaması baĢta iĢ kazaları olmak üzere bir çok

olumsuzluğu beraberinde getirir. ĠĢçiler yaralanır veya sakatlanır, makineler zarar

görür, malzeme ve ekipmanlar kaybedilir. Bu durum sonunda iĢçi, iĢveren ve devleti

temsil eden çeĢitli kurumlar arasında hukuksal sorunların çıkmasına neden olur.

Devlet yasama yetkisini kullanarak sağlık ve güvenlik konuları ile ilgili kanun

ve yönetmelikler çıkarmıĢtır. 2003 tarihinde yürürlüğe giren 4857 sayılı ĠĢ

Kanununun 77. maddesinde “ĠĢverenler iĢyerlerinde iĢ sağlığı ve güvenliğinin

sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız

bulundurmak, iĢçiler de iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme

uymakla yükümlüdürler” hükmü yer almaktadır.

3

ĠĢ kazasının tanımını yasal olarak düzenleyen en önemli kaynaklardan biri de

1964 yılında yürürlüğe giren 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu‟dur. Söz konusu

kanunun 26. maddesi, iĢ kazası iĢverenin iĢçilerin sağlığını koruma ve iĢ güvenliği ile

ilgili mevzuat hükümlerine uymaması sonucu meydana gelmiĢse, kurumca

sigortalıya veya hak sahibine yapılan veya yapılması gereken her türlü giderleri

iĢverenden alır demektedir.

Meydana gelen iĢ kazasında iĢçi kusurlu olsa dahi (kasıt olmamak koĢuluyla)

söz konusu yardımları (yurt içinde ve dıĢında tedavi, geçici veya sürekli iĢ

görememezlik ödeneği, ölüm durumunda yakınlarına gelir bağlanması) alma hakkına

sahiptir.

Son olarak iĢ kazasının yasal dayanağı 2006 yılında yürürlüğe giren 5510 Sayılı

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunudur.

1926 tarihli ve 818 sayılı Borçlar Kanunu, “iĢ kazası sonucu zarar gören ve iĢ

akdine bağlı olan iĢçinin(ölmesi durumunda yardımdan yoksun kalanlara) olaydan

iĢverenin sorumluğu halinde zararın tazmini (maddi ve manevi) için tazminat

davaları hakkındaki hükümlere tabi olur” demektedir.

2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu, iĢ kazası ile ilgili suçları daha

kapsamlı olarak değerlendirmiĢ ve iĢlenen suç nedeniyle sadece suçtan zarar göreni

değil, aynı zamanda toplumun mağduriyetini de dikkate alacak Ģekilde düzenlemeler

yapmıĢ ve Cumhuriyet Savcısı‟na, mağdur olanın Ģikâyetine gerek olmaksızın kamu

davası açma yetkisi vermiĢtir.

Devletin yasama yetkisini kullanarak getirdiği yasal düzenlemeler sonucu

ortaya çıkan maliyetler dolaysız maliyetlerdir. ĠĢ kazası sonucu iĢçinin yapmakta

olduğu iĢindeki verim kaybı, birlikte çalıĢtığı iĢçilerin çalıĢamadıkları iĢ süreleri için

ödenen ücretler, çalıĢılamayan sürelerin neden olduğu kayıpların telafisi için zorunlu

hale gelen fazla mesailer, hasara uğrayan malzeme ve ekipmanın onarım ve bakımı

için katlanılan maliyet, kaza geçiren iĢçi yerine alınan iĢçinin iĢi öğrenmesi için

katlanılan maliyet, kaza soruĢturma giderleri vb. maliyetler dolaylı maliyetleri

oluĢturur.

Bu araĢtırmada iĢ kazaları sonucu oluĢan dolaylı ve dolaysız maliyetlerin

SGK‟dan elde edilen verilerle tespiti amaçlanmıĢtır. ĠĢ sağlığı ve güvenliğine yönelik

çalıĢmaların amacı güvensiz hal ve hareketleri ortadan kaldırarak iĢ kazalarını en aza

indirebilmektir. Bu nedenle, konuya iliĢkin istatistiklerin doğru, düzenli ve kapsamlı

bir Ģekilde tutulması ve değerlendirilmesi gerekmektedir. ĠĢ Kanununa göre iĢ yeri

4

sayılan tüm iĢletmelerde meydana gelen iĢ kazası kayıtlarının tutulması zorunludur.

Ancak ekonomik ve sosyolojik bir takım nedenler bu kayıtların düzenli olarak

tutulmasını engellemektedir. Bu ve benzeri nedenlerden dolayı iĢ kazaları ile ilgili

istatistiksî veriler sadece SGK‟na ulaĢan kaza kayıtlarından sağlıklı olarak

ulaĢılmasını mümkün kılmaktadır. SGK tarafından tutulan istatistikler kayıt dıĢı

olmayan ve 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa tabi

olan iĢçilere ait iĢ kazalarıdır. Dolayısıyla memur, esnaf, öğrenci ve kayıt dıĢı

çalıĢanlar bu istatistiklere dahil değildir. Yapılan çalıĢmada SSK iĢ kolları

yönetmeliğine göre tanımı yapılan 25 metal iĢ kolunda karĢılaĢılan iĢ kazaları

incelenerek elde edilen istatistiksel sonuçlardan dolaylı ve dolaysız maliyetlerin

ortaya konması amaçlanmıĢtır. Genelde SGK istatistiklerinde yer alan iĢ kazası

verilerinin doğru olmadığı yönündeki iddialar yapılan bazı çalıĢmalarda mevcuttur.

Bu iddiaya göre Türkiye‟de meydana gelen iĢ kazaları ile ilgili istatistikler

çalıĢanların tümünü kapsamamaktadır ve kayıt dıĢı olarak çalıĢan iĢçilerin geçirdiği

iĢ kazaları SSK istatistiklerine dahil edilmemektedir. Ancak 506 Sayılı Kanuna göre

gayri faal olarak faaliyet gösteren iĢyerleri iĢ kazası olduğunda çalıĢanını SSK‟na

idari para cezası ödeyerek kayıt altına aldırıp iĢ kazasını SSK‟na bildirmektedir. Bu

durum daha önce iddia edilen SSK verilerinin doğruyu yansıtmadığı tezini

çürütmektedir ve SSK‟ya kayıtlı iĢçilerin sayıları ile kaza oranlarını gerçeğe yakın

bir duruma getirmektedir.

ÇalıĢmamızda metalden eĢya imal eden özel ve resmi iĢyerlerinden örneklem

yöntemi ile iĢyerleri seçilmiĢ olup, bu iĢyerlerine 21 soruluk bir anket düzenlenerek

neticesinde metal iĢ kolunda faaliyet gösteren iĢyerlerinin iĢ güvenliğine yaklaĢımı,

buralarda iĢ kolunda çalıĢan iĢçilerin iĢ güvenliğine yaklaĢımı, iĢ kazaları ve iĢ

kazaları maliyetleri durumu tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır.

Ayrıca bu çalıĢma ile iĢ güvenliğini sağlama maliyeti ile iĢ kazaları arasındaki

iliĢkinin ortaya konması da amaçlanmıĢtır. Bunun için kaza oluĢum teorileri ile

kazaların meydana gelmesinde en önemli faktör olan güvensiz durum ve

davranıĢların ortadan kaldırılmasına yönelik çalıĢmalar incelenecektir.

5

BÖLÜM II

GENEL BĠLGĠLER

II.1 Ġġ KAZASI

ĠĢ kazasının genel olarak önceden planlanmamıĢ, çoğu kez kiĢisel

yaralanmalara, makinelerin araç ve gereçlerin hasara uğramasına ve üretimin bir süre

durmasına yol açan olay olarak tanımlanır[1-3]. ĠĢ kazasının en bilinen tanımı,

Sosyal Sigortalar Yasası‟nda verilen tanımıdır. Bu tanım ile SGK‟nun iĢ kazasına

uğrayan iĢçilere hangi koĢullarda ekonomik destek vereceği ve sağlık yardımlarından

yararlandırılacağının belirlenmesi amaçlanır. Bu nedenle tanım “iĢ”in kapsamında

olmayan ve “iĢveren”in sorumluluk alanına girmeyen bazı durumları da

kapsayabilmektedir. 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası

Kanunun13/a maddesine göre iĢ kazası, aĢağıdaki durumlardan birinde meydana

gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan, bedence ve ruhça arızaya uğratan olaya

denir.

a) Sigortalının iĢ yerinde bulunduğu sırada,

b) ĠĢveren tarafından yürütülmekte olan iĢ nedeniyle veya görevi nedeniyle,

sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalıĢıyorsa yürütmekte olduğu iĢ

veya çalıĢma konusu nedeniyle iĢ yeri dıĢında,

c) Bir iĢverene bağlı olarak çalıĢan sigortalının, görevli olarak iĢ yeri dıĢında

baĢka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl iĢini yapmaksızın geçen zamanlarda,

d) Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

e) Sigortalıların, iĢverence sağlanan bir taĢıtla iĢin yapıldığı yere gidiĢ geliĢi

sırasında,

SGK iĢ kazasını; meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen

ya da ruhen özüre uğratan olaydır.

II.2 Ġġ KAZASININ TANIMINDA GEÇEN TEMEL KAVRAMLAR

II.2.1 ĠĢçi, ĠĢveren, ĠĢveren Vekili ve ĠĢ Yeri Tanımı

2003 yılında yürürlüğe giren 4857 sayılı ĠĢ Kanunu‟nun ikinci maddesi iĢçi,

iĢveren ve iĢ yerinin tanımını yapmıĢtır. Söz konusu maddeye göre “Bir iĢ

6

sözleĢmesine dayanarak çalıĢan gerçek kiĢiye iĢçi, iĢçi çalıĢtıran gerçek veya tüzel

kiĢiye yahut tüzel kiĢiliği olmayan kurum ve kuruluĢlara iĢveren, iĢveren tarafından

mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ya da olmayan unsurlar ile iĢçinin

birlikte örgütlendiği birime iĢ yeri denir.

ĠĢverenin iĢ yerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı

bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (iĢ yerine bağlı yerleri) ile çocuk

emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim ve

avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da iĢyerinden sayılır.

ĠĢyeri, iĢyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluĢturulan iĢ

organizasyonu kapsamında bir bütündür.

Aslında kısaca iĢyeri iĢin yapıldığı yerdir. ĠĢçinin iĢini yaptığı her yer ĠĢ

Kanunu anlamında iĢyeri niteliği taĢımaz. Çünkü, bu yerin aynı zamanda iĢin niteliği

ve yürütümü bakımından iĢverenin hukuki tasarrufu altında olması gerekmektedir.

Öte yandan, iĢin niteliği ve yürütümü bakımından iĢyerine bağlı bulunan ve

iĢyerlerini tamamlayıcı nitelikte olan yerlerle, dinlenme, yemek, uyku, yıkanma,

çocuk emzirme, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi

eklentiler ile araçlar da (taĢıtlar, iĢ makineleri ve ambulans v.b.) iĢyeri olarak

sayılmaktadır. ĠĢyeri tanımlamasının önemi, bir olayın kanuni olarak iĢ kazası

sayılabilmesi için o olayın öncelikle iĢçinin iĢyerinde veya eklentilerinde bulunduğu

bir sırada olmasından ileri gelmektedir. Buna istisna olarak 5510 Sayılı Sosyal

Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun 13/a maddesinin c bendinde

sigortalının, iĢveren tarafından görev ile baĢka bir yere gönderilmesi yüzünden asıl

iĢini yapmaksızın geçen zamanlarda geçirilen kaza da iĢ kazası sayılır.

ĠĢveren adına hareket eden ve iĢin, iĢyerinin ve iĢletmenin yönetiminde görev

alan kimselere iĢveren vekili denir. ĠĢveren vekilinin bu sıfatla iĢçilere iliĢkin iĢlem

ve yükümlülüklerinden doğrudan iĢveren vekili sorumludur.

Bu tanımlamada üç unsur görülmektedir. Bunlardan birincisi iĢveren vekilinin

hareket alanı iĢyeriyle sınırlı kalmaktadır. Ġkincisi, iĢveren vekili iĢveren adına iĢini

yapmasıdır. Üçüncüsü ise iĢin ve iĢyerinin yönetiminde görevi oranında yetkili

olmaktadır. Bu nedenle, iĢveren vekili kural olarak iĢi yapan değil yöneten olduğu

için ve yönetmeyi kendi adına değil iĢveren adına yaptığı için aynı zamanda bir iĢçi

olmasına karĢın, iĢçi den ayrı özelliğe sahiptir. Bununla beraber, iĢveren vekilliği

sıfatı, iĢçilere tanınan hak ve görevleri ortadan kaldırmaz.

7

ĠĢveren ile iĢveren vekili arasındaki iliĢki, doğrudan temsil iliĢkisidir. ĠĢveren

vekilinin yetkileri temsil iliĢkisinde olduğu gibi daraltılabilir, geniĢletilebilir, geri

alınabilir, uzatılabilir, kısaltılabilir[12].

ĠĢveren olabilmek için iĢyerinin sahibi olmak gerekmez. ĠĢ Kanunu, iĢverenin

iĢyerine malik olmasına değil, çalıĢtıran olmasına önem verir.

Örneğin, bir binanın yıkımı iĢinde iĢveren, binanın maliki değil, yıkım iĢini

istisna akdi gereğince üstlenen kiĢidir. Yine baĢka bir örnek vermek gerekirse, ihale

edilmiĢ iĢlerde iĢveren, ihale makamı olmayıp ihale edilen müteahhittir. Ekonomik

ve hukuki yönden iĢçinin çalıĢan, iĢverenin de çalıĢtıran oluĢu iĢvereni üstün kılar.

Çünkü, hem iĢyerinin sorumluluğu hem de emir ve komuta onun elindedir. Bu

nedenle, iĢveren iĢçiye disiplin cezası uygulama hakkına sahiptir. Gerek Sosyal

Sigortalar Kanunu, gerekse Sendikalar Kanunu, iĢçi (sigortalı) çalıĢtıran özel ve tüzel

kiĢiyi, iĢveren olarak tanımlamıĢtır.

II.2.2 ĠĢ Güvenliğinin Tanımı

ĠĢ güvenliği, iĢin yürütümü nedeniyle oluĢan tehlikeleri uzaklaĢtırmak ve

sağılığa zarar verebilecek koĢullardan arındırarak, daha iyi bir çalıĢma ortamı

sağlamak için yapılan sistemli çalıĢmalar Ģeklinde tanımlanır[14] .

ĠĢ güvenliği hukuki açıdan iĢin yapılması sırasında iĢçilerin karĢılaĢacağı

tehlikelerin ortadan kaldırılması veya azaltılması konusunda esas olarak iĢverene

kamu hukuku temeline getirilen yükümlülüklere iliĢkin hukuk kurallarının

bütünüdür.

II.3 Ġġ KAZALARININ SINIFLANDIRILMASI.

Metal iĢ kolunda meydana gelen iĢ kazalarını SGK‟ya göre sınıflandırılması

kaza sebepleri, meslek gurupları, yaranın vücuttaki yeri ve yaranın çeĢidine göre

sınıflandırılmıĢtır[15].

ĠĢ kazalarını gruplarken veya sınıflandırırken tek bir kriteri veya nedeni dikkate

almak doğru ve yeterli değildir. Bir iĢte meydana gelen kazaları sınıflandırmak için

aynı kriterleri kullanmak gerekir. Aksi taktirde farklı iĢlerin tehlikeli yapıları

karıĢtırılmıĢ olur. Sonuç olarak iĢ kazaları için aynı sınıflandırma uygulanmadıkça

değiĢik kaza istatistiklerini karĢılaĢtırmak mümkün olmamaktadır.

II.3.1. Kaza Sebeplerine Göre ĠĢ Kazaları

SGK, kaza sebeplerine göre iĢ kazlarını diğer sınıflandırmalara göre daha da

ayrıntıya girerek otuz dört sınıfa ayırmıĢtır. Bunlar aĢağıda sıralanmıĢtır[15].

Motorlu taĢıt kazaları,

8

Motorlu taĢıtın diğer bir vasıtaya, bir cisme veya bir insana çarpması,

Motorlu bir taĢıta binip inerken meydana gelen kazalar,

Motorlu taĢıtın devrilmesi sonucu yaralanmalar,

Duran bir motorlu taĢıt sebebiyle veya üzerinde olan kazalar,

Su yolculuğu esnasında olan her türlü kaza ve düĢmeler, suya düĢme,

Her türlü uçak kazaları sonucu meydana gelen travmalar,

Diğer taĢıt kazaları (örnek; tren kazaları),

Kaza neticesi zehirlenmeler,

Kaza neticesi düĢmeler,

Makinelerin sebep olduğu kazalar,

Yanıcı maddelerin ateĢ alması ve patlamasından ileri gelen kazalar,

Sıcak bir maddeden, mayiden, buhardan, alevden ileri gelen kazalar,

AteĢli silahlardan çıkan gazlardan meydana gelen kazalar,

Kaza neticesi suda boğulma ve suya düĢme,

DüĢen bir cismin yaptığı travma,

Herhangi bir taĢıtın sebep oluğu kaza,

Vücudun veya bir uzvun iki cisim arasında kalarak sıkıĢması,

Bir cismin çarpması neticesinde, devrilen bir cismin altında kalarak yaralanmak,

Kesici ve batıcı bir aletin sebep olduğu kaza,

Elektrik cereyanından ileri gelen kaza,

Tazyik altındaki bir kabın patlamasından çıkan kaza,

Herhangi bir Ģekilde vücudun zorlanmasından ileri gelen incinmeler,

Göze veya bir menfeze yabancı biri cisim kaçması,

Nefes borusunun bir gıda maddesiyle tıkanması,

Hayvanların ısırması veya tepmesi, zehirli böcek sokması,

Fazla sıcak veya soğut muhitin tesirleri, tabii felaketler,

Tedavi kazaları ve aĢılanma komplikasyonları,

Kazaların sonradan çıkan akıbetleri,

Kaynak yaparken meydana gelen kazalar,

Kendi kendini yaralama ve öldürme,

Bir baĢkası tarafından öldürülme ve yaralanma,

Harp hareketinden ileri gelen travmalar,

Diğer nedenler,

9

II.3.2. Meslek Guruplarına Göre ĠĢ Kazaları

SSK, meslek guruplarına göre iĢ kazlarını on sınıfa ayırmıĢ olup, aĢağıda

sıralanmıĢtır[15].

Kanun yapıcılar, üst düzey yöneticiler ve müdürler,

Profesyonel meslek mensupları,

Yardımcı profesyonel meslek mensupları,

Büro ve müĢteri hizmetlerinde çalıĢan elemanlar,

Hizmet ve satıĢ elemanları,

Nitelikli tarım, hayvancılık, avcılık,ormancılık ve su ürünleri çalıĢanları,

Sanatkârlar ve ilgili iĢlerde çalıĢanlar,

Tesis ve makine operatörleri ve montajcıları,

Nitelik gerektirmeyen iĢlerde çalıĢanlar,

Silahlı kuvvetler,

II.3.3. Yaranın Vücuttaki yerine Göre ĠĢ Kazaları

SSK, yaranın vücuttaki yerine göre iĢ kazlarını dokuz sınıfa ayırmıĢ olup,

aĢağıda sıralanmıĢtır[15].

Kafa,

Boyun,

Sırt,

Gövde ve iç organlar,

Üst ekstremitler,

Alt ekstremitler,

Bütün vücut ve çok yönlü yaralanmalar,

Vücudun diğer bölümlerinin yaralanması,

Tasnif edilmemiĢ vücut yaralanmaları,

II.3.4. Yaranın ÇeĢidine Göre ĠĢ Kazaları

SSK, Yaranın çeĢidine göre iĢ kazlarını on sınıfa ayırmıĢ olup, aĢağıda

sıralanmıĢtır[15].

Kırıklar,

Çıkıklar, burkulma ve incinmeler,

Yüzeysel yaralanmalar ve açık yaralanmalar,

Ezik ve çürükler,

Göze veya doğal vücut boĢluklarına yabancı cisim kaçması,

10

Sarsıntı ve iç yaralanmalar,

Yanmalar, kimyasal yanma, kaynar su ile haĢlanma ve donma,

Akut zehirlenmeler ve enfeksiyonlar,

Yaraların belirlenmiĢ diğer tipleri,

Tipi belirtilmemiĢ ya da sınıflanmamıĢ yaralanmalar,

II.4. Ġġ KAZALARINDA YAPILACAK HUKUKĠ ĠġLEMLER

II.4.1 ĠĢ Kazasının ĠĢverene Bildirilmesi

ĠĢyerinde meydana gelen iĢ kazasında, kazaya uğrayan çalıĢana ilk yardım

müdahalesi yapılırken aynı anda hiç vakit geçirilmeden varsa kurum hekimi

tarafından, yoksa idari kademeler aracılığı ile durum iĢverene bildirilmelidir. ĠĢ

kazasının iĢ yerinde idare ve iĢ güvenliği bürosu arasındaki bildirime iç bildirim

denilmektedir. Ġç bildirimin yapılması ile iĢverenin SSK ile temas kurmasının

sağlandığı gibi, kazanın tekrarını önlemek için sebeplerin araĢtırılması ve tedbir

alınmasına da imkân sağlanmaktadır[23].

II.4.2. ĠĢ Kazasının ĠĢveren Tarafından S.G.K’ ya Bildirilmesi

4857 Sayılı ĠĢ Kanunu‟nun 77. maddesine göre, iĢverenler iĢ yerinde meydana

gelen iĢ kazasını en geç üç iĢ günü içinde ilgili bölge müdürlüğüne yazılı olarak

bildirmek zorundadır. 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası

Kanunun 14. maddesine göre, ĠĢverenin kasten veya ağır ihmali neticesi iĢ kazasının

bu madde gereğince kuruma zamanında bildirilmemesinden veya kaza bildirim

formunda yazılı bilginin eksik veya yanlıĢ olmasından doğan ve ileride doğacak olan

kurum zararlarından iĢveren sorumludur[23].

II.4.3. ĠĢ Kazasında Yapılacak Hukuki ĠĢlemler

Meydana gelen iĢ kazalarının sonuçlarına iliĢkin hükümler 5510 Sayılı Sosyal

Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda belirlenmiĢtir. ĠĢ kazası sonucunda

kazaya uğrayan kiĢinin mağdur olmaması için maddi zararının karĢılanması gerekir.

Maddi yardım yapılabilmesi için iĢ kazasının geçici iĢ görmezlik, daimi iĢ görmezlik

veya ölüm ile sonuçlanması gerekir. Maddi Yardım Gerektiren BaĢlıca Ödeme

ġekilleri: Ġlaç, tedavi giderleri, protez, çalıĢılmayan süre için ücret, cenaze masrafı,

eĢ ve çocuklara maaĢ bağlanması, tazminatlardır. ĠĢ kazası sonucu belirtilen bu

ödemelerin yapılması, sosyal güvenliğin gereğidir[23].

11

BÖLÜM III

ÇALIġMALAR

III.1 METAL Ġġ KOLU

Metal sektörü, yapısı gereği, oldukça yaygın bir alt sektörler grubunu kendi

içinde barındırmaktadır ve ülkemizde motor sektör olma özelliği ile bilinmektedir.

Yoğun bir rekabetin yaĢandığı ve esnek çalıĢma biçimlerinin yaygın olarak

kullanıldığı bu sektör, demir-çelik, döküm, ham çelik, çelik boru, ferro alaĢımlar,

demir-dıĢı metaller olarak alüminyum ve bakır olmak üzere ana metal sanayi;

tüketici elektroniği, telekom cihazları, askeri elektronik, diğer profesyonel ve

endüstriyel cihazlar, bilgisayar cihazları ve elektrikli makine üretimi elektrik ve

elektronik sanayi; makine ve beyaz eĢya üretimi, makine ve beyaz eĢya sanayi ve son

olarak da otomobil ve traktör üretimi de otomobil ve traktör sanayi gibi geniĢ bir

alanı kapsamaktadır.

Yapısı gereği, içerdiği riskler nedeniyle temel özellikler arz eden, bilgi,

deneyim, uzmanlık ve sürekli denetim gerektiren ağır ve tehlikeli sektörlerin baĢında

gelmektedir.

Sosyal Güvenlik Kurumu‟nun 2007 istatistiklerine göre; Türkiye‟de tüm iĢ

kolunda 1.116.638 iĢ yerinin 53.373‟i, metal iĢ kolunda faaliyet görmektedir.

8.505.390 sigortalının ise 628446„sı metal iĢ kolunda çalıĢmaktadır[31].

Sektördeki iĢ yerleri, çalıĢan iĢçi sayısına göre daha çok küçük ve orta ölçekli

iĢletmeler Ģeklindedir. Hukuki yapıları itibariyle genellikle Ģahıs iĢletmeleridir.

Tez‟de homojenlik olması amacıyla, devlete ait büyük iĢletmelerden örneğin

MKEK‟na bağlı beĢ değiĢik iĢyeri araĢtırma kapsamına alınmıĢtır(MKE‟nin beĢ

değiĢik fabrikası).

Metal iĢ kolu teknolojik geliĢmelere bağlı olarak sürekli geliĢim

göstermektedir. Bu çalıĢmada kullanılan istatistiki veriler Sosyal Güvenlik

Kurumunun iĢ kolları cetvelinde belirtilen 25 metal iĢ kolu üzerinde

yapılmıĢtır(Tablo III.1).

12

Tablo III.1 : SGK‟ya Göre Metal ĠĢ Kolları

No ĠĢ Kolları

1 YÜKSEK FIRINLARDA DEMĠR ÇELĠK ÜRETĠMĠ VE ÇELĠK ĠMALATI

2 ISIL ĠġLEM, PRESLEME, ÇĠLĠNGĠR VE SAHRA DEMĠRCĠLĠĞĠ

3 SOĞUK DEMĠRCĠLĠK VE KAYNAK ĠġLERĠ

4 MAKĠNA ĠMALATI (BEYAZ EġYA,ZĠRAAT MAKĠNALARI, ELEKTRONĠK MAKĠNALAR HARĠÇ)

5 KALIPÇILIK

6 DEMĠR VE ÇELĠĞĠ TAV FIRINLARINDA ISITMAK SURETĠYLE MÜSTAKĠLEN YAPILAN HADDELEME VE

LAMĠNAJ ĠġLERĠ

7 VAPUR VE GEMĠ ĠNġA VE TAMĠRATI, HUSUSU TĠPTE DENĠZ VASITALARINA MAHSUS MAKĠNALARIN

ĠMALĠ, GEMĠ BOZMA TEZGAHLARI, LĠMAN ATELYELERĠ

8 MONTAJ ĠġLERĠ (ĠMALAT YAPMAKSIZIN MAKĠNE VE TESĠSAT MONTAJI)

9 DEMĠR TEL VE ÇUBUKTAN EġYA ĠMALATI (ÇIVĠ, ZĠNCĠR, VĠDA VESAĠRE GĠBĠ)

10 LOKOMOTĠF, VAGON VE TRAMVAY ARABALARI ĠMAL VE TAMĠRATI

11 SOBACILIK VE TENEKE EġYA ĠMALĠ

12 ALĠMĠNYUM EġYA ĠMALĠ

13 EMAYE EġYA ĠMALĠ

14 ZĠRAAT MAKĠNELERĠ ĠMALĠ VE TAMĠRATI (PULLUK, BĠÇERDÖĞER, SELEKTÖR VE EMSALĠ ZIRAATTE

KULLANILAN MAKĠNELER)

15 DEMĠR DIġI METALLERĠN ĠZABESĠ TASFĠYESĠ VE BUNLARIN KÜLÇE, BAR, DÖRT KÖġE KALIN ÇUBUK,

LEVHA, ġERĠT DAĠRE VE HADDEDEN GEÇĠRĠLEREK ELDE EDĠLECEK DĠĞER ESAS ġEKĠLLERDE ĠMALĠ

16 DEMĠR DIġI METALLERĠN TAV FIRINLARINDA ISITMAK SURETĠYLE MÜSTAKĠLEN YAPILAN HADDELEME

VE LAMĠNAJ ĠġLERĠ

17 BAKIRDAN EġYA ĠMALĠ

18 NĠKELAJ KAPLAMA VE GALVANOPLĠSTĠ ĠġLERĠ KALAYCILIK

19 KROM ĠSTĠHSALĠ

20 UÇAK VE PLANÖR, UÇAK MOTORLARI, PERVANE, TEKERLEK GĠBĠ SAĠR AKSAMIN ĠMAL, MONTAJ VE

TAMĠRATI

21 DEMĠR CEVHERĠ ĠSTĠHSALĠ

22 DĠĞER MADENLERĠN ĠSTĠHSALĠ

23 BAKIR ĠSTĠHSALĠ

24 KURġUN ĠSTĠHSALĠ

25 MÜCEVHERAT ĠMALATI

13

III.1.1 METAL SEKTÖRÜNÜN TANITIMI

Metal EĢya Ġmalat Atölyeleri

Bu tür atölyelerde genellikle dövme, delme, aĢındırma ve kaynak iĢleri

yapılmaktadır. Bu iĢ yerlerinde torna tezgahı, freze, radyal matkap, taĢlama tezgahı,

makas, merdane, silindir, planya, taĢlama, tel çekme, kupol ve tav ocakları, pres,

vargel testere, gezer vinç, daire testere ve kaynak makinası ve aparatları

kullanılmaktadır[15] .

Metallere Müteallik Esas Endüstriler

Bu iĢ yerlerinde, beyaz eĢya ve otomotiv endüstrisi için küçük parça aksamları

üretilmektedir. Bu amaçla talaĢ kaldırma, delme, presleme, dövme ve kaynak

iĢlemleri yapılmaktadır[15] .

Makine Ġmal ve Tamiratı Atölyeleri

Bu atölyelerde beyaz eĢya, otomotiv endüstrisi ve ağır sanayi makinaları için

bazı parçaların imalatı ve tamiratı yapılmaktadır[15] .

III.2 TÜRKĠYEDE METAL Ġġ KOLUNDA ORTAYA ÇIKAN Ġġ GÜVENLĠĞĠ

SORUNLARI

III.2.1 Genel Durum

Gerek Dünya‟da gerekse Türkiye‟de sanayileĢme ve teknolojik geliĢmelere

paralel olarak günlük yaĢantımızın önemli ihtiyaçlarını karĢılayan metal iĢ kolu,

otomotiv sanayiinden, beyaz eĢya üretimine, ağır sanayi ve iĢ makinaları üretimine

kadar çok çeĢitli üretim dallarında yoğun bir Ģekilde kullanılmaktadır.

Metal iĢ kolunda kullanılan makine, araç ve gereçlerin sert ve kesici

maddelerden olması, bu alanda çalıĢan iĢyerlerinin pek çoğunun orta ölçekli veya

küçük iĢletmeler olması, Türkiye genelinde önemli sorunlardan olan sigortasız iĢçi

çalıĢtırma oranının yüksek olması, gerekli koruyucu önlemlerin gerektiği gibi

alınmaması, 16 yaĢından küçük çocuk iĢçilerin fazla olması, en önemli etmenlerden

biri olan iĢçilerin ve iĢverenin bilinçsiz ve eğitimsiz davranıĢları, bu alanda çalıĢma

hayatını ve çalıĢanı riske yönelten sorunlardan bazılarıdır[15] .

Sosyal Sigortalar Kurumu istatistik yıllıklarından elde edilen bilgiler de metal

iĢ kolunda yıllar itibariyle önemini koruyan büyük boyutlarda bir sorun olduğunu

ortaya koymaktadır[15] .

2007 yılında metal iĢ kolunda 18.235 iĢ kazası meydana gelmiĢtir. Bu iĢ

kazalarının 241‟si daimi iĢ göremezlik, 79‟u ölümle sonuçlanmıĢtır. Bu rakamlarla

14

metal iĢ kolu, iĢ kazaları sıklığı açısından birinci sırada olan inĢaat iĢ kolunun hemen

arkasından gelmektedir[16].

SSK‟nın 2007 yılı ve önceki yılların verilerine göre Türkiye‟de iĢ kazası daha

çok genç nüfus üzerine yoğunlaĢmaktadır. ĠĢ kazaları Türkiye için aktif nüfus

kaybına yol açmakta, verimlilik azalmakta, bağımlı nüfus artıĢı, ülke ekonomisini

olumsuz etkilemektedir. Ayrıca iĢ kazalarının genç nüfusta fazla olması, bu yaĢta evli

ve çocuk sahibi iĢçilerin ailelerini de ekonomik, sosyal, psikolojik bir çok sorunlara

itmektedir[18] .

III.2.2 Metal Sanayii ĠĢ Kolunda Ortaya Çıkan ĠĢ Güvenliği Sorunları

Türkiye‟de, koruyucusuz makine imali ve kullanımı bir sorun olarak karĢımıza

çıkmaktadır. Özellikle eski ve küçük iĢyerlerinde eski tezgahlar kullanılmakta ve

çoğunun da koruyucuları bulunmamaktadır. Türkiye‟de imal edilen makine ve

tesislerde de önemsenmediğinden ayını noksanlıklar bulunmaktadır. Koruyucu

yapmak; araĢtırma ve dizayn konusu bir uzmanlık iĢi olduğundan iĢverenlerin

tezgahlarına sonradan koruyucu ilave etmeleri çok zordur[18] .

Ayrıca diğer bölümlerde ayrıntılı olarak değinilen eğitim eksikliği, koruyucu

sağlık hizmetlerinin yetersizliği, etkin ve yaygın teftiĢ sisteminin uygulanmaması

gibi sorunlar da iĢ güvenliği sorunları arasındadır.

III.3 METAL SANAYĠĠ Ġġ KOLUNDA MEYDANA GELEN Ġġ

KAZALARININ SEBEBLERĠ

ĠĢ kazlarından sonra iĢyerlerinde yapılan denetim ve incelemelerin, kazaları

önleme faaliyetlerinin baĢarıya ulaĢmasında büyük önemi vardır. Mesleki risklerin

önlenebilmesi için kaza nedenlerinin araĢtırılması zorunludur. Bu nedenler üzerinde

ne kadar fazla bilgiye sahip olunursa bunlara karĢı o ölçüde etkili önlem almak

mümkün hale gelir[18] .

Metal iĢ kolunda el iĢçiliğinden ziyade makine iĢçiliği gerekmekte ve çok

çeĢitli kesici ve sert aletlerle çalıĢılmaktadır. Bu nedenle iĢçinin, üretimde kullanılan

makineyi, üretim sürecini ve doğacak tehlikeleri bilen kalifiye iĢçiler olmaları

gerekir. Ayrıca bir iĢ eğitimi görmeleri de önem taĢımaktadır. Bu durum Türkiye

gerçekleri ile bağdaĢmamaktadır.

15

III.3.1 Makine ve Tezgâhlarda Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Sebepleri

ÇalıĢma ortamında kullanılan makine, tezgah ve aletlerin, iĢ güvenliğine uygun

biçimde kullanılmaması büyük tehlikeler doğurur. Metal iĢ kolunda kullanılan

makineleri ve iĢ kazasına sebebiyet veren tehlikeler aĢağıdaki Ģekilde sıralanabilir.

III.3.1.1 TalaĢlı Ġmalat Makineleri

a. Torna Tezgâhlarında Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Sebepleri

Torna Tezgâhlarında tehlikeli parçalar; iĢin bağlandığı ayna, ana mil, talaĢ

milleri, kalem siperi, kasnak ve kayıĢlar ile fener mili (iĢ mili) içine sokularak aynaya

bağlanan uzun çubukların tornadan dıĢarı çıkmıĢ uçlarıdır[16].

Torna Tezgâhlarındaki baĢlıca tehlikeler; tezgah hareket halindeyken ölçme ve

ayar yapmaya kalkıĢılması, ayna anahtarının, aynanın üzerinde unutulması, parçanın

aynaya iyi bağlanmaması, iĢçinin tezgah çalıĢmıyor diye aynaya yaslanmıĢ veya elini

koymuĢ olması, iĢçinin elbise kollarının bol olması ve kol ucunu tezgaha kaptırması,

tezgah hareket halindeyken talaĢların temizlenmesi, torna tamamen durmadan fener

mili(iĢ mili) dönme hızının değiĢtirilmeye kalkıĢılması, torna da dönmekte olan bir iĢ

parçasının sapsız eğe ile eğelemeye kalkıĢılmasıdır.

b. Freze Tezgâhlarında Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Sebepleri

Frezelerde kazaların baĢlıca nedeni, çıkan talaĢların ince, kısa ve küçük

oluĢudur. Frezelerde çalıĢanlara gözlük verilmemesi ya da kullanmalarının tavsiye

edilmemesi göz kaybı ile sonuçlanabilmektedir.

Freze tezgâhlarındaki baĢlıca tehlikeler; iĢlenen parça alındıktan sonra

bıçakların açık bırakılması, tezgah çalıĢırken talaĢ temizlemek için bıçak veya milin

üzerinden uzanılması, iĢlenen parçanın gevĢemesi, talaĢ temizlemek için elin

kullanılması, talaĢ fırlaması, meydana gelen gerilimler nedeniyle bıçak kırılması,

dönen bir frezenin yakınında bez, üstübü veya temizleme fırçası kullanılması, ağır

araçların yalnız kaldırılmaya çalıĢılmasıdır[16].

c. Planya ve Vargel Tezgâhlarında Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Sebepleri

Ġyi bağlanmaması, iĢ parçasının gevĢemesi, mıknatıslı tablalar kullanıldığı

zaman elektrik akımının tezgah çalıĢmadan önce verilmesi, çalıĢma için yeterli alanın

olmayıĢı, tezgah gövdesi ile tablası arasına kiĢilerin ve baĢka cisimlerin sıkıĢması,

talaĢ fırlaması, tezgahtaki iĢ bitince motorun durdurulması, tezgahın çalıĢırken

yağlanmaya kalkıĢılması, talaĢları temizlemek için ellerin kullanılmasıdır[16].

16

d. Matkap Tezgâhlarında Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Sebepleri

Matkaplar, çok hızlı devirli olduklarından matkabın döndüğü alan, açıkta olan

kayıĢ kısmı, kasnak ve diĢliler birer tehlike kaynağıdır.

Matkaplardaki baĢlıca tehlikeler; hareketli kısımlara el ile dokunulması uzun

saçların matkaba veya mile sarılmasıdır. Bu iki tehlikeli durum, kol ve bilek kaybına,

saçların kopmasına hatta kafa derisinin yüzülmesine bile neden olabilir. Bunların

yanında delinen parçanın iyi bağlanmaması nedeniyle, dönmesi veya kayması,

matkap hareket halinde iken, talaĢların temizlenmesine kalkıĢılması, talaĢ fırlaması

gibi tehlikeler matkap tezgâhlarındaki iĢ kazalarının sebeplerindendir[16].

e. Ayaklı Zımpara Tezgâhlarında Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Sebepleri

Zımpara taĢını ilk olarak veya yeniden taktıktan sonra çalıĢtırırken karĢısında

durmak (taĢ kırık veya çatlak olabilir), dönen bir taĢın yakınında iĢi ölçmeye

yeltenmek, ellerin zımpara taĢı ile temas etmesi, sarkan giysi veya saçların taĢ veya

taĢ miline kaptırması, iĢlenen parçanın destek ve koruyucu ile taĢ arasında sıkıĢması,

desteğin kusurlu olması, uygunsuz biçim veya boyutlarda yanlıĢ pozisyonda ya da

gevĢek veya ayarsız olması, taĢ patlaması ve bundan ileri gelen parça fırlamaları,

taĢın uygunsuz çalıĢtırılması (yetersiz baskılar, çarpmalar gibi), ayarsızlık,

dengesizlik, yatak aĢımları gibi nedenlerden dolayı sarsıntı olması, tasarlanmıĢ yan

baskıların yapılması, yani taĢın çevresi yerine yan yüzeylerin üzerinde çalıĢılması,

göze talaĢ fırlamasıdır[16].

III.3.1.2. TalaĢsız Ġmalat Makineleri

a. ġahmerdanlarda Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Sebepleri

Mekanik çekiĢler de denilen Ģahmerdanların iĢ kazalarına sebebiyet veren

tehlikeli kısımları; korunmamıĢ volanlar, kayıĢ ve kasnaklar, merdaneler, halat ve

tanburlar ile fırlayan parçalar, kavrama veya sıcak demir pullardır. ġahmerdanlarda

meydana gelen iĢ kazlarının baĢlıca sebepleri; parça veya kıskacın ayağa düĢmesi,

pedala takılma, kaba, keskin veya sıcak parçalarla çalıĢırken, elin uygun Ģekilde

korunmaması, kısa saplı oksit tabakası temizleyicilerinin kullanılması (yanıklara

neden olur). Kıskaç sapları arasında el veya parmak sıkıĢması, uygunsuz kıskaç veya

alet kullanılması, kalıplar arasına el veya kol kaptırmasıdır.

b. Saç Makaslarında Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Sebepleri

Bu Tezgâhlardaki bıçakların bir kere harekete geçtikten sonra durdurulamaması

ve bu özelliğin iĢçiler tarafından sık sık unutulması, saç makaslarında kesilecek

17

parçanın genellikle tezgahın üstüne konulduktan sonra elle sürülmesi saç

makaslarındaki baĢlıca tehlikelerdir. Kesilen yüzeylerin bozuk olması nedeniyle

meydana gelen kesikler.

c. Preslerde Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Sebepleri

Bakım ve onarımlarının gerekli sürelerde tekrarlanmaması, koruyucularının

bulundurulmaması, yetersiz olması ya da yerinden çıkarılması, kalıpların kazayı

önleyecek Ģekilde yapılmamaları, pres ve kalıp ayarlarının iyi yapılmaması veya bu

ayarların yetkisiz bir iĢçi tarafından değiĢtirilmiĢ olması, arızaların zamanında haber

verilmemesi, akort çalıĢmalarda çift kumanda tertibatlarından birinin iptali, preslerde

çalıĢanların tehlikeyi küçümsemeleridir. Bu gibi hallerde elin yaralanması, kopması,

parmak kaybı gibi iĢ kazaları ortaya çıkmaktadır.

Kazaların en sık görüldüğü tezgahlar preslerdir. Bu tezgâhlardaki yaralanmalar,

çok defa sürekli veya geçici iĢ göremezlikle sonuçlanır.

Preslerde koruma tedbirlerini güçleĢtiren bazı faktörler vardır. Bunlar;

iĢlemlerin çeĢidi, çalıĢma Ģartları, tezgahların büyüklük farkları, preslerin hızı ve

çeĢidi, iĢlenecek parça çeĢidi, büyüklüğü ve kalınlığı, kalıpların dizaynı ve yapılıĢı,

çalıĢanın yetiĢkinliği, iĢ süresinin uzunluğudur.

III.3.2. Metal ĠĢ Kolunda Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Türkiye’ye Özgü

Nedenleri

Türkiye, imalat sanayiinin diğer birçok dalında olduğu gibi metal iĢ kolunda da

yer yer geleneksel üretim yapısını sürdürmeye devam ettiğinden ülke koĢulları

kazaların oluĢumunu bir anlamda kolaylaĢtırır niteliktedir. Nerede, ne zaman, kaç

iĢçiyi ne Ģekilde zarara uğratacağı önceden tahmin edilemeyen iĢ kazalarının

Türkiye‟ye özgü nedenlerini aĢağıdaki gibi sıralamak mümkündür.

a. Türkiye‟de yeterli sayı ve türde kiĢisel koruyucu araç üretilmemekte,

üretilenlerin büyük bir kısmı da amaca uygun nitelikte bulunamamaktadır. Çok

pahalı olmaları ve formalitelerin zaman alıĢı nedeniyle ithalat güçlükleri vardır.

ĠĢçiler, çeĢitli nedenlerle kiĢisel koruyucu donanımları kullanamamaktadır. Bu durum

Türkiye açısından önemli sorunlardan biridir.

b. Bütün sanayii bölgelerinde kalifiye iĢçi eksikliği söz konusudur. Mesleki ve

teknik okullar ile çıraklık eğitim merkezlerinde verilen eğitimle oldukça iyi

yetiĢtirilmiĢ iĢçiler mevcut ise de bunların sayısı kısıtlıdır. Bu nedenle iĢ baĢında

18

eğitim olanakları geliĢtirilmeli, baĢarı gösteren iĢçiler ücretleri arttırılmak yoluyla

teĢvik edilmelidir.

c. Ġyi yetiĢmiĢ tecrübeli ustabaĢı, üretim ve sanayii mühendislerinin az olması

metal iĢ kolundaki karar ve denetim mekanizmasının iyi iĢlememesine neden

olmaktadır. Özel Ģahıslara ait küçük iĢletmeler genellikle tek ustabaĢı tarafından

denetlenen ve doğrudan sahibi tarafından idare edilen birimlerdir. Bu kiĢiler,

konularında eğitim göremedikleri için konunun öneminin yeterince bilincinde

değillerdir.

d. Organize sanayii bölgeleri genellikle küçük ve orta boy iĢletmelerden

oluĢmaktadır. Bu iĢyerlerinin çalıĢma koĢulları iĢ sağlığı ve güvenliği yönünden

yetersizdir. Halen bu bölgelerde iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği hizmetleri gereği gibi

yerine getirilememektedir.

e. Bu iĢ kolunda çalıĢan çocuk iĢçi sayısının fazla olması ve bu çocukların

geliĢmiĢ ülkelerde ustaların yaptıkları iĢlerde kullanılmaları söz konusudur. Halbuki

16 yaĢını doldurmamıĢ çocuklar ağır ve tehlikeli iĢlerde çalıĢtırılmamaları

gerekmektedir.

f. Teknoloji transferinin finansındaki imkansızlıklar nedeniyle zamanında

yapılamamasından dolayı, iĢletmelerde eski teknoloji ve ekonomik ömrünü

doldurmuĢ makinelerle üretim yapılmaktadır.

g. Özellikle küçük iĢletmelerde yetersiz ve dengesiz beslenme nedeniyle gerekli

kalori ihtiyacı sağlanamamaktadır.

h. Etkin ve yaygın teftiĢ sistemi uygulanamamaktadır. Türkiye genelinde iĢ

güvenliği denetimlerinin yetersiz olmasının nedeni sadece iĢ müfettiĢi sayısının azlığı

değildir. Küçük iĢyeri sayısının fazlalığı, bunların dağınık oluĢu, ulaĢım zorlukları da

sonucu olumsuz etkilemektedir.

i. ĠĢçilerin ekonomik, sosyal, kültürel ve yaĢamsal hak ve çıkarlarını korumak

amacıyla kurulan sendikalar, iĢçilerin sadece ekonomik sorunlarıyla değil onların

çalıĢma Ģartlarını ve çalıĢma ortamlarının iyileĢtirilmesini de amaç edinirler. Ancak

son zamanlarda Türkiye genelinde sendikaların faaliyeti ekonomik haklar

doğrultusunda, sadece toplu iĢ sözleĢmesi uyuĢmazlıklarına çözüm bulma çabasıyla

sınırlı kalmıĢtır.

Öteki iĢ kolunda olduğu gibi metal iĢ kolunda da genel sendikal durumla ilgili

veriler, iĢçi sendikaları ve iĢverenlerin sunduğu bilgiler ıĢığında ÇalıĢma ve Sosyal

Güvenlik Bakanlığı‟nın yayınladığı istatistiklere yansımakta, ancak hiçbir zaman

19

gerçeği tam olarak yansıtmamaktadır. Çünkü bu iĢ kolu istatistikleri iĢverenlerin

kayıt dıĢı çalıĢtırılan iĢçiler ve taĢeron iĢçilerin önemli bir bölümü de istatistiklere

yansıtılmamaktadır[16].

III.3.3 Metal ĠĢ Kolunda ĠĢ Kazalarının Önlenmesine Yönelik Tedbirler

III.3.3.1 ĠĢyeri Ġle Ġlgili Olarak DüĢünülen Tedbirler

ĠĢ güvenliğinin sağlanması insani bir sorumluluk olduğu gibi aynı zamanda

yasal bir yükümlülüktür. GeliĢen teknoloji ile toplumun değiĢen ihtiyaçlarını

karĢılamak için gerçekleĢtirilen üretimin, üretimi gerçekleĢtiren iĢveren ve iĢçi

kesimine zarar vermesi, ne yasalarca hoĢ görülmekte ne de insancıllakla

bağdaĢmaktadır.

ĠĢ güvenliği sağlamanın insani yönü yanında ekonomik yönü de vardır.

Bilinmesi gereken; kazaları önlenmenin, kayıpları ödemekten daha ucuz ve insancıl

olduğudur.

Bir iĢyerinde iĢ güvenliğine ait bütün icapların yerine getirilmesi iĢverenler için

yasal bir zorunluluktur. ĠĢ güvenliğini sağlamada organizasyon, veri toplama,

verilerin değerlendirilmesi ve uygulama olmak üzere dört aĢamalı bir sistem

izlenmelidir.

a. Organizasyon : ĠĢ kazalarından korunmada ana prensip organizasyonun

oluĢturulmasıdır. Bu maksadın en verimli Ģekilde temini için eğitilmiĢ ve kendilerine

düĢen vazifenin yerine getirilmesinde birbiriyle yakın iĢbirliği sağlayan personele

ihtiyaç vardır. Bunlar, iĢ güvenliği ile ilgili görevli mühendis veya teknik elamanlarla

iĢyeri hekimidir. Ayrıca 4857 sayılı ĠĢ Kanunu‟nun 81. maddesi gereğince;

“Sanayiden sayılan ve devamlı olarak en az 50 iĢçi çalıĢtıran ve altı aydan fazla

sürekli iĢlerin yapıldığı iĢyerlerinde her iĢveren, bir iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği kurulu

kurmakla yükümlüdür”. Bu mecburiyet 50‟den az iĢçisi olan iĢyerleri için söz konusu

değildir. Bununla beraber aynı tüzüğün 2. maddesi, her iĢvereni iĢçilerin sağlığını ve

iĢ güvenliğini sağlamak için gerekli olanı yapmak, bu husustaki Ģartları sağlamak ve

araçları noksansız bulundurmakla yükümlü kılmıĢtır. ĠĢverenler makinelerin

kullanılmasından doğacak tehlikelerden ve bu hususta önceden alınabilecek

tedbirlerinden iĢçileri haberdar etmek zorundadırlar. Ferdi koruyucu malzemelerin

seçimi, temini ve iĢçilere verilmesi ile kullanımlarını sağlamak, iĢyerinin her kademe

yöneticisinin asli görevidir.

20

ġu halde 50 den az iĢçisi olan iĢyerlerinde de iĢ sağlığı ve güvenliği açısından

gerekli tedbirleri almak mecburiyeti vardır. Bu amaçla bir iĢ güvenliği uzmanı veya

teknik bir elamanı görevlendirmek gerekir.

b. Veri Toplama: ĠĢyerinde sağlığı tehdit eden tehlikelerin kontrolü için ilk iĢ,

iĢyerinde kullanılan veya üretilen sağlığa zararlı bütün maddelerin listesini

hazırlamaktır. Ġkinci olarak da üretimde uygulanan bütün usullerin sağlığa zararlı

olup olmadığı kontrol edilmelidir. ĠĢ kazalarının giderilmesi yolunda yapılacak

çalıĢmalara baĢlamadan önce kazanın meydana geliĢi ve sebeplerinin çok iyi Ģekilde

tespit edilmesi gerekir. Bu tespitlerde iĢ güvenliği uzmanın rolü büyüktür. Kaza

mahallini, kazanın oluĢ Ģeklini, kazanın sonuçlarını inceleyip ve kazayı görenleri de

dinleyerek, kazanın sebeplerini tayin etmeli, kazalarla ilgili raporlar düzenlenmelidir.

c. Verilerin Değerlendirilmesi: belirli aralıklarla bu raporların incelenmesi ve

değerlendirilmesi ile kaza sıklık oranı ve kaza ağırlık oranı bulunarak kazaların daha

çok hangi bölümlerde ortaya çıktığı ve hangi sebeplerin rol oynadığı gibi konularda

kaza analizleri yapılmalıdır.

Ayrıca yönetici ve iĢçi kesimlerinin iĢ güvenliği konusundaki görüĢ ve

tavsiyelerinin birbirlerine iletilmesinde ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Kurulu da görev

yapmalıdır.

d. Uygulama: ĠĢ kazaların sebepleri saptanıp, kaza analizleri yapıldıktan sonra,

alınması gereken tedbirler uygulanmalı, bu tedbirler öncelik sırasına göre uygulama

aĢamasına geçilmelidir. Uygulama aĢamasında baĢarılı olabilmek için

kullanılabilecek 4 temel yöntem, aĢağıdaki gibi sıralanabilir.

Mühendislik Revizyonu

Ġkna ve TeĢvik

Ergonomi

Disiplin

Bu etmenler incelendiğinde, Türkiye‟de ilk üç etmenin göz önüne alınmadığı

sadece disiplin uygulanmaya çalıĢıldığı görülmektedir. Oysa bu etmenler öncelik

sırasına göre dizilmiĢlerdir. Yani mühendislik revizyonu uygulamadan ikna ve

teĢvike geçmek, ikna ve teĢvik uygulanmadan ergonomiye geçmek, ergonomiyi

uygulamadan disiplin uygulamak beklenen olumlu sonuçları vermeyebilir.

21

Bilindiği gibi sanayileĢme metal iĢ kolunda olduğu gibi birçok iĢ kolunda

otomasyonu da beraberinde getirmiĢtir.Üretimde makine yoğun teknikler hızla

kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Ancak makine, üretime sokulurken koruyucularla

donatılmıyorsa yanlıĢ kullanılıyor demektir. Bu nedenle iĢ güvenliğinde gösterilecek

ilk çaba mühendislik revizyondur[16].

Ġkinci aĢama ikna ve teĢviktir. Bu durum, iĢçi ve iĢveren kesiminin konunun

bilincine varmalarını sağlamakla, yani eğitimle mümkündür. Bu doğrultuda

eğitilmesi gereken ilk kitle, kazalardan doğrudan doğruya zarar gören iĢçi kitlesidir.

ĠĢçi eğitiminde ilk hedef ise usta baĢlarıdır. Ödüllendirme de çalıĢanların durumuna

göre yapılmalıdır. Maddi olabileceği gibi çalıĢanın terfisinde, iĢ güvenliği kurallarına

uyum konusunun kriter alınması Ģeklinde de düĢünülebilir.

Üçüncü aĢama ergonomi, yani iĢe, fiziksel ve ruhsal elaman seçimidir. Diğer

bir deyiĢle iĢe uygun insan ve insana uygun iĢ seçimidir.

Disiplin ise, baĢvurulacak en son çare olup, iĢyerinde hatalı davranıĢları

görülen kiĢilere çeĢitli cezalar verilmesi, gerekli tedbirler almayan iĢverenlerin

cezalandırılmasıdır. Bu Ģekilde planlanmamıĢ bir iĢ güvenliği çabası yarar

sağlamayacağı gibi birbirinden kopuk, plansız önlemler de iĢ güvenliği konusunda

faydalı olmaz.

III.3.4. Metal ĠĢ Kolunda ĠĢ Kazalarının Önlenmesine Yönelik Tedbirler

ĠĢ kazalarının Türkiye‟de yoğunluğunu azaltarak, güvenli çalıĢma koĢullarını

sağlamak, iĢçilerin sağlığını ve bakmakla yükümlü oldukları ailelerini korumak,

iĢverenin, kazalardan doğan maliyetleri düĢürmek, üretimin kesintisiz devamını

sağlamak, iĢ gücü veriminde ve toplam katma değerde artıĢlarla kalkınmaya yardımcı

olmak, bilimsel araĢtırmaya dayanan planlı iĢ güvenliği önlemleriyle ulaĢılacaktır.

Bu konuda yapılacak harcamaların gerek iĢveren gerekse devlet tarafından sürekli

yarar sağlayan bir yatırım olarak görülmesi gerekmektedir.

Türkiye‟de bu amaçlara ulaĢmak için bazı önlemlerin zaman kaybetmeden

alınması gerekmetedir. Metal iĢ kolunda en fazla görülen iĢ kazaları ve bu kazalara

karĢı alınabilecek önlemler aĢağıdaki gibi tespit edilebilir[17] .

22

III.3.4.1. El Aletlerinin Neden Olduğu ĠĢ Kazalarına KarĢı Alınması Gereken

Tedbirler

Bu çalıĢmada kaza sebebi, el aletlerinin arızalı olması, el aletini yanlıĢ

kullanma, yanlıĢ yöntem uygulanması veya bakımın yetersiz olmasıdır. EskimiĢ ve

kırık el aletleri yüzünden çok sayıda iĢ kazası meydana gelmektedir. El aletlerinin

kullanılmasında alınacak tedbirler Ģunlardır:

Her takım kullanılmadan önce dikkatle kontrol edilmeli, bozuk takımların

tamiri yapılmalıdır. Amirler tarafından bozuk takımlarla çalıĢan iĢçilere engel

olunmalıdır. Tekniğe uygun yeni takımlar iĢyerlerinden temin edilmelidir. ĠĢçi,

yapacağı her iĢ için takımı alması ve kullanması yönünde eğitilmeli yanlıĢ alet

kullanması önlenmek için sıkı Ģekilde denetlenmelidir. Bilgisizlik, dikkatsizlik ve

verilen talimata uymama nedeniyle doğacak kazalar önlenmelidir. Kıvılcım tehlikesi

doğacak metallerle yapılan çalıĢmalarda kullanılacak el aletleri kıvılcım

çıkartmayacak malzemeden yapılmalıdır. El aletleri, yerlerde, merdivenlerde ve

geçitlerde bırakılmamalıdır. Bunlar için askı, dolap veya raflar yapılmalıdır. Metal

talaĢlar asla parmakla temizlenmemeli uygun fırçalar kullanılmalıdır. Keskin uçlu

aletler asla cepte taĢınmamalıdır. AlıĢkanlık sağlamak için tüm araç, gereç ve

malzemelerin sabit bir yeri olmalı, malzemeler en iyi hareket sırasını sağlayacak

Ģekilde düzenlenmelidir[18] .

III.3.4.2. DüĢmelere KarĢı Alınması Gereken Tedbirler

Sıvıların ve kaygan tozların yere dökülmesi ile meydan gelen düĢmeler iyi

düzenlemelerle, kötü drenaj nedeniyle olan düĢmeler de uygun akıntı ve zeminin

düzeltilmesiyle önlenmelidir. Kaygan yapılmıĢ zeminlerde de özel cila kullanılarak

düĢmeler engellenmelidir. Uzun ve yırtık parçalar ya dikilmeli ya da kesilmelidir.

ĠĢyerindeki malzeme düzgün olarak istif edilmeli, iĢyeri tabanına iĢçiler için tehlikeli

olacak makine araç-gereç ve malzeme bırakılmamalıdır. Teknik nedenlerle

döĢemelerdeki çukur, delik, merdiven baĢları gibi seviye farkı olan yerlerde önlemler

alınmalıdır. Taban ve asma kat döĢemeleri, üzerine konacak makine, alet ve malzeme

ile iĢçilerin ağırlığını taĢıyabilecek dayanıklıkta olmalıdır. Dört basamaktan fazla

olan merdivenlerde korkuluk bulunmalıdır. Bakım onarım iĢlerinde kullanılan

merdivenler de sağlam, noksansız olmalı yanlarında ilave uzantıları olmamalı,

ayakların birbirinden ayrılmasını önleyecek iki yandan çengelli zincir ile

bağlanmalıdır[18] .

23

III.3.4.3. Yanmalara KarĢı Alınması Gereken Tedbirler

Manganez ve alüminyum toz ve talaĢların bulunduğu yerler ile suyun teması ile

yanıcı ve zehirli gazlar çıkarması muhtemel yerlerde çıkabilecek yangınlara karĢı,

sulu, karbondioksitli ve köpüklü söndürücüler kesinlikle kullanılmamalıdır. Bu tür

yangınlar çemberlenmek suretiyle etkili tecritini kırmak için iĢyerinde yeteri kadar

kuru ve ince kum veya mıcır gibi yanmaz maddeler bulundurulmalıdır. ĠĢçiler kolalı

gömlek, parlayıcı selilözden yapılmıĢ siper kasket, gözlük çerçevesi gibi kolay

yanabilecek eĢya kullanılmamalıdır. AhĢap döĢemeler bulunan yerlerde açık ateĢ

bulunmamalıdır. ĠĢyerinde suni ıĢık kullanıldığında lamba alevinin parlayabilen

maddelere teması ihtimali varsa, bu tehlikeden korunmalıdır.

III.3.4.4. BaĢ Vurmalarına KarĢı Alınması Gereken Tedbirler

BaĢın tamamen korunması için üç tür önlem alınır. Bunlar, koruyucu baĢlıklar,

saçların korunması ve kulak koruyucuları ile sağlanır. BaĢlarına cismin düĢmesi veya

çarpması tehlikesi olan iĢlerde çalıĢan iĢçilere baretler baĢa iyi oturan, yanmaz ve

elektrik tehlikesi olan yerlerde, yanmayan malzemeden yapılmıĢ olmalıdır. Makine,

tezgah ve malzeme, iĢçilerin iĢlerini yapmalarına engel olmayacak Ģekilde

yerleĢtirilmelidir.

III.3.4.5. Usulsüz Yük Kaldırmanın Neden Olduğu ĠĢ Kazalarına KarĢı

Alınması Gereken Tedbirler

Elle taĢınacak malzeme önceden elle kontrol edilerek ağırlığı hakkında

bilgilenmeli, gerekirse makineli araçlar kullanılmalıdır. Malzemeye ait ambalajdan

çıkmıĢ çivi, keskin köĢe, kıymık, tel gibi unsurlar, malzemeyi almaya baĢlamadan

önce zararsız hale getirilmelidir. Ayaklar, mümkün olduğu kadar yüke yakın olmalı

ve yere kuvvetli Ģekilde basmalıdır. Kaldırma anında ;

Yüke yakın çömelmeli,

Diz bükülmeli,

Yalnız kol ve bacak kasları kullanılmalı, yük sırt ve bele itilmemeli,

Omuzlar geriye verilmeli,

Çene içerde tutulmalıdır. Böylece karın bölgesindeki baskı azalacak diskler

tehlikeli pozisyonda olmayacaktır.

24

Ağırlığı, iĢçinin sağlık ve güvenliğini tehlikeye koyabilecek yüklerin, iĢçi

tarafından bedenen taĢınması talep edilmemeli veya kabul edilmemelidir. Bedenen

yapılan taĢımaları sınırlamak için mümkün olduğu kadar teknik araçlardan

yararlanılmalıdır. Kadınlar ve çocuk iĢçiler, yüklerin bedenen taĢınmasında

kullanıldıkları zaman, bu yükün azami ağırlığının, erkek iĢçiler için kabul edilen

ağırlıktan bariz ölçüde az olmasına dikkat edilmelidir.

III.3.4.6.El ve Parmak SıkıĢmaları Ġle Parçalanmalara KarĢı Alınması Gereken

Tedbirler

Matkap, pres gibi tezgâhlarda çalıĢan iĢçiler eldiven kullanmamalıdır. Diğer

tezgâhlarda eldiven kullanıldığı hallerde de iĢçinin eline uygun nitelikte olmalı,

kesici iĢlerde çalıĢanlar için verilen eldivenler dayanıklı malzemeden yapılmıĢ

olmalıdır. Pütürlü malzeme ile uğraĢılıyorsa eller, beĢ veya tek parmaklı eldivenlerle

veya deri parçasıyla korunmalıdır. Makine ve tezgahların kapak ve sürgülerinin ani

hareketi ile meydan gelebilecek tehlikeler için koruyucular kullanılmalıdır.

III.3.4.7.Gözlüksüz ÇalıĢmanın Neden Olduğu ĠĢ Kazalarına KarĢı Alınması

Gereken Tedbirler

Her yıl Dünya‟da çok sayıda iĢçi, iĢ kazaları sonucunda bir veya iki gözünü

kaybetmektedir. Ġstatistikler, meydana gelen iĢ kazalarının %15‟inin göz kazalarının

meydana geldiğini göstermektedir.

Metal döküm ve yatak dökme iĢinde çalıĢanlar, kendilerini metal eriyiklerinin

sıçramalarına karĢı koruyacak, gözlük camının çatlaması halinde bile dağılmasını

önleyecek nitelikte, yanmaz malzemeden yapılmıĢ koruma gözlükleri kullanmalıdır.

Döküm iĢleri ile metallerin eritilmesi iĢinde çalıĢanlar dökümcü gözlüğü, kaynak

iĢlerinde çalıĢanlar kaynakçı gözlüğü kullanmalıdır. Bu özel koruyucu gözlükler,

yalnız kıvılcım ve fırlayan metal parçalarından gözleri korumakla kalmayıp,

ultraviyole ve enfraruj ıĢınlarını da absorbe ederler.

Göze herhangi bir cisim kaçtığında bunu diğer bir iĢçinin çıkarmasına müsaade

etmeyerek gözün mikrop kapmasına engel olunmalıdır. TaĢ tezgahlarına cam siper

yaptırılmalıdır. Normal görmeleri için sıhhi gözlük kullananların koruyucu

gözlüklerinin camları, sıhhi gözlük camı numarasına uymalıdır. Gözleri rahatsız eden

gaz ve dumanların olduğu yerlerde, havalandırma deliği bulunmayan ve buğulanma

yapmayan koruyucu gözlükler kullanılmalıdır[16].

25

III.3.4.8. Tezgâhlarda Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması Gereken Tedbirler

Yapılan araĢtırmalara göre iĢ kazaları, nedenlerine göre sınıflandırıldığında,

makine kazaları yani mekanik sebeplerden ileri gelen kazalar üçüncü sırayı almaktır.

Kazalardan meydana gelen ölümler ve yaralanmalar incelendiğinde, mekanik

nedenlerin dördüncü sırayı aldığı görülür. Kalıcı iĢ göremezlik olaylarına göre ise,

makine kazaları birinci sırayı alır. Bütün kazaların yaklaĢık %20‟si dikkat

dağılmasına bağlı yetersiz koruyuculardan ileri gelmektedir.

ĠĢ yerlerinde kazalardan korunmak için, fiziki nedenlerin ortadan kaldırılması

ana kurallardan biridir. Bu nedenle iĢverenlerin, yeterli makine koruyucularını

sağlaması gerekir. Yine yapılan araĢtırmalara göre tazminat gerektiren tüm kazaların

%20‟si yetersiz koruyuculardan ileri gelmektedir.

Tezgahlara alınması gereken güvenlik tedbirleri Ģunlardır: Tezgahlara korkuluk

yapılmalı, açık olup devamlı dönen hareketli kısımlar koruyucularla muhafaza altına

alınmalıdır. Makine koruyucuları, operatörü ve çevredekileri tehlikelerden koruyan,

iĢ verimini artıran, onarım ve bakıma uygun, kullanıĢlı, sağlam ve dayanıklı,

titreĢimden etkilenmeyen, yeni tehlikeler yaratmayan nitelikte olmalıdır. Ayrıca

dönen ve hareket halinde bulunan makinelerin yakınında çalıĢırken önlük

takılmamalıdır[18].

III.3.4.9. Ayağa Parça DüĢmesine KarĢı Alınması Gereken Tedbirler

Hatalı istif yapmamaya özen göstermeli, parça alırken veya kayarken dikkatli

olunmalıdır. Çelik burunlu ayakkabılar kullanılmalı, lüzumsuz hareket ve yer

değiĢiklikleri önlenmelidir. Ayrıca yer seviyesinden yukarıda çalıĢılıyorsa alt tarafta

çalıĢanların veya gelip geçenlerin olabileceği unutulmamalıdır.

III.4.METAL ĠġKOLUNDA MAKĠNE VE TEZGÂHLARDA ALINMASI

GEREKEN GÜVENLĠK TEDBĠRLERĠ

III.4.1. Genel Olarak Makine ve Tezgâhlarda Alınması Gereken Tedbirler

Bütün iĢçiler tezgahlarını çalıĢtırmadan önce nasıl durdurulacağını öğrenmeli,

herhangi bir aksilik halinde derhal tezgâh Ģartelini kapatmalıdırlar. Tezgâh

çalıĢtırılmadan önce dönüĢ yönü kontrol edilerek, tezgah çalıĢırken dönüĢ yönü ve

devir sayısı değiĢtirilemeye kalkıĢılmamalıdır. Bütün tezgâh ve makinelerin hareketli

kısımları korunmalıdır. Herhangi bir makine veya tezgahta arıza görüldüğü takdirde

derhal ilgililere bildirilerek üzerine uyarıcı levhalar asılmalı, ayrıca makinelerin

herhangi bir tehlike anında uzaktan durdurulması sağlanmalıdır. Yetki verilmedikçe

26

iĢçiler hiçbir makine ve alete dokunmamalı, beklenmedik bir durumda ve iĢ

kazalarında en yakın komĢu tezgâhın nasıl durdurulacağını öğrenmelidir.

III.4.1.1. Döküm ĠĢlerinin Yapıldığı Tezgâhlarda Alınması Gereken Tedbirler

ĠĢin gereği olmadıkça sıcak maden veya cürufla dolu yollukların üstünden

geçmemeli, atlanmamalı, döküm delikleri karĢısında durulmamalıdır. Kapasitesi 900

kilogram veya daha fazla olan potalarda yapılan döküm iĢlerinde diĢli tertibatı

kullanılmalı, elle taĢınabilen potalarda taĢıma halkası üzerinde bir kitleme tertibatı

bulunmalıdır.

III.4.1.2. Pres Dövücülerde Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması Gereken Tedbirler

Kalıplar soğukken tezgâh çalıĢtırılmamalı ve kalıplar ısınıncaya kadar geçici

olarak, aralarına sıcak parçalar konmalıdır. Bütün Ģahmerdan (pres dövücü)

çalıĢmalarında gözlük veya yüz siperi kullanılmalı, çıkan pullar uzun saplı bir hava

fıskiyesi ile temizlenmeli, parçalar ve atıklar pedaldan uzak tutulmalıdır. Baskı kafası

yukarıda iken dikkatli olmalı, eğer yukarıda kalması gerekiyorsa, altına takoz, dikme

ayak koyarak desteklenmelidir. Uzun saplı kıskaçlar kullanılmalı ve kıskaç

kullanırken geri tepmelere karĢı çok dikkatli olunmalıdır. Sıcak iĢ parçaları çalıĢma

alanı içinde bırakılmamalı, ocak ve çevresi temiz tutulmalıdır. Parça fırlamalarına

karĢı Ģahmerdanın etrafına seyyar paravanlar konmalı, kalıplar tablodan dıĢarı

taĢmamalı, köĢeleri sivri ve keskin olmamalıdır.

III.4.1.3.Otojen Kaynak Aparatları Ġle Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması Gereken

Tedbirler

18 yaĢından küçük olanlara, ancak sorumlu birinin kontrolü altında kaynak

yaptırılmalıdır. Püskürtme kaynakta, normal oksigaz kaynak gözlüğü, eldiven ve

önlük kullanılmalı, kaynak diĢlisindeki hidrojenin kaynak metaline geçme tehlikesini

en aza indirmek için bazik elektrotlar kullanılmalıdır. Bu elektrotlar rutubetli

olmamalıdır. Aksi halde çok miktarda hidrojen ihtiva eden bir atmosfer meydana

gelir. Kaynak yapılan yerlerde kullanılan gaz tüplerinden baĢka gaz tüpleri

bulundurulmamalıdır. ÇalıĢırken bu tüpler devrilmemeli, dik durmalı, taĢınırken

tekerlekli araçlar kullanılmalıdır. ĠĢçiler elleri kolları yağlı iken oksijen hortumlarını

kullanmamalıdırlar. Aksi halde oksijen, yanmalara neden olur[18].

27

III.4.1.4.Demir Testere ve Kollu Demir Testere Tezgâhlarında Alınması

Gereken Tedbirler

Demir testere tezgâhlarında soğutucu sıvı kullanılıyorsa, bu sıvıların

sıçramasını önleyecek siper yapılmalı, sıcak parçaların kesildiği demir testere

tezgâhlarında bu siperler en az üç milimetre kalınlığında olmalıdır, kollu demir

testere tezgâhlarında tehlikeli kısımlar koruyucularla örtülmelidir.

III.4.1.5.Matkap ve Freze Tezgahları Ġle Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması

Gereken Tedbirler

ĠĢçiler, freze tezgahını çalıĢtırmadan önce, nasıl durdurulacağını da çok iyi

bilmelidirler. Hareket halindeki tabla üzerine eğilmemeli, hareket eden bütün

çakılarından ellerini uzak tutmalıdırlar. Tezgâha tam uymayan kesici aletler ve

anahtarlar kullanılmamalı, ince testere frezelerini kullanırken iĢ parçasının

esnemediğinden emin olunmalıdır. Freze dönerken, iĢ parçasını yerleĢtirmeye,

ölçmeye ve ayarlamaya kalkıĢılmamalı bu iĢlemden önce tezgah durdurulmalıdır.

ĠĢlenen parçanın takımla beraber dönmesi için mengene ile tespit edilmeli, parça

iĢlenirken kesici takım ağzında bulunan talaĢlar temizlenmemeli, soğutucu sıvının

karĢı siperler yapılmalıdır. Çıkan talaĢlar ele temizlenmemeli, soğutucu sıvının

sıçramasına karĢı siperler yapılmalıdır. Çıkan talaĢlar elle temizlenmemeli, bu iĢ için

uygun fırçalar kullanılmalıdır. Freze tezgâhında iĢlenecek malzeme yerine

konulduktan sonra koruma tertibatı ayarlanmalıdır. El aletleri tezgâh tablası üzerine

konulmamalı, gözlere gelecek çapaklar ve fırlayan talaĢlara karĢı her zaman gözlük

ve yüz siperi kullanılmalı, uygun kesme hızı ile çalıĢılmalıdır. Freze Tezgâhlarında

çalıĢanlar makine yağlarından korumak için olabilecek cilt hastalıkları ve

enfeksiyonlardan korumak için temizliğe dikkat etmelidirler. Ayrıca tezgâh

aydınlatma armatörünün küçük gerilimli olmasına ve tezgahın topraklanmıĢ olmasına

önem verilmeli, ahĢap ızgara üzerinde çalıĢma sağlanmalıdır[18].

III.4.1.6.Torna ve Benzeri Tezgahlar Ġle Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması

Gereken Tedbirler

Torna tezgâhlarında iĢlenen parçayı bağlamak için ayna ile sıkma pensleri

kullanılıyorsa bunların emniyetli bir Ģekilde bağlanmalarına dikkat edilmelidir.

Kullanılan torna kalemleri iyi bilenmiĢ ve görecekleri iĢe göre biçimlendirilmiĢ

olmalıdır. KayıĢ ve diĢli tertibatı üzerindeki kapakların kaldırılması gerekirse, daha

önce ana Ģalteri kapatıp elektrik akımı kesilmelidir. Hareket halinde olan bir iĢ

28

parçası asla ölçülmemeli, sapsız eğe ile eğelenmemeli, torna tamimiyle durmadan

fener mili dönme hızı değiĢtirilmemelidir. Otomatik torna tezgâhlarının operasyon

noktaları koruyucu içine alınmamalı, ara yollara bakan tezgâhlardan fırlayabilecek

talaĢlar için gerekli tedbir alınmalıdır. ĠĢçilerin kayıĢ ve aynayı elle tutarak fren

yapmaları önlenmelidir. Tornada dönmekte olan iĢlenmiĢ parçayı elle, zımpara

kağıdı tutarak parlatmaya kalkıĢılmamalıdır. Aynanın fener mili üzerine iyi takılmıĢ

olduğundan emin olunmalı, ayna öne doğru dönerken ters hareket düğmesine asla

basılmamalıdır. Basılırsa vidadan kurtulur ve ciddi kazalara yol açar. ĠĢ sırasında

eldiven, bol elbiseler, uzun kollu giysiler giyilmemeli, kol saati, yüzük, zincir

takılmamalıdır. Fırlayan talaĢ, parça ve yağ damlacıklarına karĢı gözlük veya yüz

siperi kullanılmalıdır.

III.4.1.7 Planya ve Vargel Tezgâhlarında Alınması Gereken Tedbirler

Planya ve vargel tezgahlarının etrafındaki boĢluklar 60 cm‟den az olmamalı, bu

açıklığın sağlanamadığı hallerde, tezgâhın her iki baĢı uygun korkuluklarla

korunmalıdır. El tekeri döndürülerek baĢlığa bir tam kurs yaptırmadan tezgâh asla

çalıĢtırılmamalıdır. Daima emniyet gözlüğü takılmalı ve fırlayan talaĢlar için

koruyucu yerleĢtirilmelidir. Tezgâhın karĢı ağırlıkları zeminden uzandığı yere kadar

korunmalıdır. Bu tedbirlerin yanında torna ve freze tezgâhları için gerekli olan

tedbirlerin çoğu bu tezgâhlar için de geçerlidir[16].

III.4.1.8.TaĢlama ve Polisaj Tezgâhlarında Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması

Gereken Tedbirler

TaĢlama iĢlerinin yapıldığı yerlerde kirli havanın dağılmasını önlemek için

kapalı sistem uygulanmalı, veya çalıĢma sırasında meydana gelecek tozların çıktığı

yerde toplayacak bir aspirasyon tertibatı bulundurulmalıdır. ĠĢçilerin baĢ ve gözlerini,

sıçrayan parçalardan ve kıvılcımlardan korumak için uygun baĢlıklar verilmelidir.

TaĢlanacak parça tabla üzerine tutulmalı, taĢ dönerken tabla hiçbir nedenle

ayarlanmamalıdır. Küçük parçalar taĢlanırken el mengenesiz çalıĢılmamalıdır. Bir

zımpara taĢı kullanılırken, aletin emniyet siperlik camının yerine takılmıĢ

olduğundan emin olmak ve koruyucu gözlükleri kullanmak gereklidir. Dönen bir

taĢın yakınında iĢ ölçülmemeli, parmaklar uzak tutulmalı, ayrıca tezgah

çalıĢtırılmadan önce, taĢın iĢ parçası üzerinde olamamasına dikkat edilmelidir.

Zımpara taĢının düzeltilmesi ve dengelenmesi sırasında kullanılan vidalar

29

batmayacak Ģekilde bir zemin üzerine konmalı, polisaj tezgahının mili üzerine de

hiçbir zaman zımpara taĢı konmamalıdır[16].

III.4.1.9. Preslerde Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması Gereken Tedbirler

Motorlu çalıĢan preslerde motor, ancak kalıp bağlandıktan sonra

çalıĢtırılmalıdır. ĠĢe uygun olarak alt üst kalıbın çalıĢma aralığı ayarlanmalı, açık

kalıpla çalıĢan preslerde mekanik koruyucular yapılmalıdır. ĠĢin gereği icabı

koruyucu yapılamayan preslerde, çift el kumandası bulunmalı ve bunlar da, presi tek

baĢına harekete geçirecek nitelikte olmalıdır. El ve kolları koruma imkanı yoksa,

iĢçilere maĢa ve kıskaçlar verilmeli, parça fırlamalarına karĢı preslere uygun siperler

yapılmalıdır. Pres kalıplarının köĢeleri ve kenarları keskin bırakılmamalıdır.

Preslerde kavrama ve frenlerin durumu sık sık kontrol edilmeli, çift vuruĢlar

önlenmeli, ayrıca otomatik besleme tercih edilmelidir[16].

III.4.1.10. Merdane, Silindir ve Hadde Tezgahları Ġle Yapılan ÇalıĢmalarda


Saç kıvırma ve Ģekillendirme iĢlerinde kullanılan makine ve tezgâhlarda,

silindir ve merdanelerin ağzına uygun koruyucular konulmalı, ve çift el kumanda

tertibatı bulunmalıdır. Metal çubuk, profil ve lama çeken hadde tezgahları önüne

çıkan malzemenin kıvrım ve hareketlerine karĢı kapalı kanallar yapılmalı, malzeme

çekilen alan çalıĢanlardan baĢkasının girmesi önlenmelidir. Merdane çiftleri arasında

ellerin kapılmasını önleyici koruyucular yapılmalıdır[16].

III.4.1.11. Tel Çekme ve Bükme Tezgâhlarında Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması

Gereken Tedbirler

Bu tezgahlar otomatik olarak durdurulabilmelidir. Su ile çalıĢan tezgâhlarda da

sıvının sıçramasına engel olacak siperler yapılmalı, tele takılmalara karĢı da gerekli

koruyucular takılmalıdır. Bükme tezgahında delik ve havĢa açarken iĢ mengeneye

sıkıca bağlanmalıdır[16].

III.4.1.12. Makas Tezgâhları ve Kesici, Delici ve Yarıcı Bıçaklı Tezgâhlarda


Bütün kayıĢlar, kasnaklar, diĢliler ve motor kaplinleri koruyucularla korunmalı,

kırıntıların zeminine dağılmasını önlemek için fıçı, varil gibi kaplar kullanılmalıdır.

Saç makasları yalnız tecrübeli elamanlar tarafından çalıĢtırılmalı ve çalıĢanlar bol

30

elbise giymemeli, güvenli ayakkabılar kullanmalıdır. Madeni levha ve saç kesme

makaslarının ağzına da bıçak boyunca devam eden koruyucu bir levha konulmalıdır.

III.4.1.13. ġerit ve Daire Testere Tezgahları Ġle Yapılan ÇalıĢmalarda Alınması

Gereken Tedbirler

ġerit testerenin alt ve üst kasnak arasında kalan kısımları sağlam menteĢeli

kapaklarla örtülmeli, bu testereler motor durdurulmadan el sürdürmemeli, tezgâhta

çatlak görüldüğü anda tezgâh durdurulmalıdır. Daire testereler ile çalıĢırken el ile iĢ

verilmemeli, kısa parçaları veya kesilmesi biten uzun parçaları itmek için takoz

kullanılmalıdır.

III.4.2. Metal ĠĢ Kolunda Ocaklarda Alınması Gereken Güvenlik Tedbirleri

III.4.2.1. Kupol Ocaklarında Alınması Gereken Tedbirler

Kupol ocaklarında döküm alınırken ıĢıklı ve sesli uyarma yapılmalıdır. Sürekli

dökümlerde kullanılan arabaların ağırlık merkezi yere yakın olmalı yanları

kapaklarla korunmalıdır. Döküm kalıpları içindeki maden katılaĢıp soğumadan

açılmamalıdır[16].

III.4.2.2. Tav Ocaklarında Alınması Gereken Tedbirler

Tav ocaklarında çalıĢan iĢçiler, sorumlu kiĢileri haberdar etmeden alttaki kanala

inmemeli ve tamiri yapılan tav çukurlarının kapaklarına tehlike ikaz levhası

konulmalıdır. Tav ocakları ve fırınları dıĢtan, ısıya karĢı izole edilmeli, ağızlarına

paravanalar konarak veya aĢağıdan yukarı hava püskürtülerek ısı azaltılmalıdır.

ayrıca kurĢun izabe fırınlarının teksif odalarında biriken kuru tozları kaldırma iĢinde

çalıĢanların günlük çalıĢma süresi de 4 saati geçmemelidir.

III.4.2.3. Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Ve Zararlı Maddelerle ÇalıĢan

ĠĢyerlerinde Alınması Gereken Tedbirler

Metal iĢ kolunda kullanılan ve parlayıcı, patlayıcı, tehlike arz eden magnezyum

ve benzeri katı maddeler ve alaĢımları ile zehirleyici, tahriĢ edici özellik gösteren

kurĢun ve kurĢun alaĢımları, fosfor ve fosfor bileĢikleri ve civa fülminat ile yapılan

çalıĢmalar esnasında alınması gereken güvenlik tedbirleri de metal iĢ kolunda iĢ

güvenliği açısından büyük önem taĢımaktadır. Bu nedenle alınması gereken

güvenlik tedbirlerini, iĢ yeri binasında, elektrik tesisatında, üretim ve iĢlem esnasında

alınması gereken güvenlik tedbirleridir[18] .

31

BÖLÜM IV

BULGULAR

IV.1. ARAġTIRMANIN YERĠ

Tezde araĢtırmalar, Türkiye‟deki metal iĢ kolunda (MKE Ağır Silah ve Çelik

Fabrikası, MKE Çankırı Silah Fabrikası, MKE Maksam Makine ve Maske Fabrikası,

MKE Mühimmat Fabrikası, MKE Silah Fabrikası, Kadıgil Çelik Makine, ArıtaĢ

Basınçlı Kaplar San. A.ġ ) seçilmiĢ iĢ yerlerinde yapılmıĢtır. Bu iĢyerlerinin çoğu

isminin gizli tutulmasını talep etmiĢtir.

IV.1.1. Evren ve Örneklem

Metalden eĢya imal eden 20 iĢ yerinden yaklaĢık 6000 çalıĢan iĢçi araĢtırmanın

evrenini oluĢturmaktadır. Basit tesadüfü örnekleme yöntemi ile bu 20 iĢ yeri seçilip

araĢtırma kapsamına alınmıĢtır.

ĠĢyerlerinde yapılan anket ve görüĢmelerde objektif cevaplar verilmesi için

iĢyerlerinin adlarının açıklanmayacağı ve tüm bilgilerinin gizli tutulacağı sadece

verilerin kullanılacağı taahhüttü verilmiĢtir. Sorulara iĢyeri yetkilisi cevap vermiĢtir.

IV.1.2. AraĢtırma Yöntemi

Bu araĢtırmada veriler anket yöntemiyle elde edilmiĢtir. Ankete verilen bazı

cevaplar gözlem tekniği ile desteklenmiĢtir.

IV.1.3. AraĢtırmada Kullanılan Anket Formlarının Hazırlanması

Anket formu; konunun uzmanlarından, yerli ve yabancı kaynaklardan

yararlanılarak, iĢ yerinin iĢ güvenliğine yaklaĢımı, iĢçilerin iĢ güvenliğine yaklaĢımı,

iĢ yerinde iĢ kazalarının durumu ve maliyetlerin ortaya çıkması için düĢünülen 21

sorudan oluĢmaktadır.

32

IV.1.4. Bulgular

Bu araĢtırmada elde edilen bulgular ve ekte tablolar halinde aĢağıda verilmiĢtir.

Tablo IV.1 ĠĢ Güvenliği Uzmanı‟nın Bulunması

Uzman ĠĢyeri Sayısı %

Var 6 30

Yok 14 70

Metal iĢ kolunda faaliyet gösteren iĢyerlerinde iĢ güvenliği uzmanı çalıĢtırıp

çalıĢtırmaması Tablo. IV.1‟de görülmektedir. AraĢtırmaya katılanların büyük

çoğunluğu (%70) iĢ yerinde iĢ güvenliği uzmanı bulundurmamaktadır.

Tablo IV.2 ĠĢ Güvenliği Uzmanının Eğitim Durumu

Mezuniyet ĠĢyeri Sayısı %

Ġlkokul 0 0

Ortaokul 5 25

Lise 8 40

Yüksek Okul 0 0

Lisans 7 35

ĠĢyerinde iĢ güvenliği uzmanı çalıĢtıranlardan iĢ güvenliği uzmanının eğitim

durumlarında çoğunluğunun lise mezunu (%40) olduğu görülmektedir.

Tablo IV.3 TS/OHSAS 18001 Uygulanması

Durum ĠĢyeri Sayısı %

Uygulanıyor 4 20

Uygulanmıyor 16 80

ĠĢ sağlığı ve güvenliği yönetim sistemlerinden olan OHSAS 18001 standardının

uygulandığı iĢyerlerinin oranı %20‟dir.

33

Tablo IV.4 ĠĢe GiriĢte ĠĢ Güvenliği Eğitiminin Önemsenmesi


Önemseniyor 17 85

Önemsenmiyor 3 15

ĠĢyerlerinde iĢe giriĢte iĢ güvenliği eğitimi almıĢ personele önem verilip

verilmediği %85 ile önemsediğini belirtmiĢtir.

Tablo IV.5 ÇalıĢanların ĠĢ Güvenliği Kurallarına Uyumu

Uyumu ĠĢyeri Sayısı %

Çok Az 0 0

Az 0 0

Orta 14 70

Ġyi 4 20

Çok Ġyi 2 10

ĠĢyerlerinin iĢyerlerinde çalıĢan personelin iĢ güvenliği kurallarına uyumu

sorulmuĢ çoğunluğu %70 orta, %20 iyi, %10 çok iyi olduğu belirtilmiĢtir.

Tablo IV.6 14001 Çevre Yönetim Sisteminin Uygulanması


Uygulanıyor 8 40

Uygulanmıyor 12 60

ĠĢyerlerinde 14001 Çevre Yönetim Sisteminin uygulanmasının olmadığı

iĢyerlerinin oranı %60‟dır.

34

Tablo IV.7 ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi Uygulanması


Uygulanıyor 11 55

Uygulanmıyor 9 45

Kalite Yönetim Sistemi uygulaması olan ISO 9001 standardının uygulandığı

iĢyeri oranı %55‟dir

Tablo IV.8 ÇalıĢanların Koruyucu Donanım Kullanım AlıĢkanlıkları

Uyumu ĠĢyeri Sayısı %

Çok Az 2 10

Az 2 10

Orta 12 60

Ġyi 4 20

Çok Ġyi 0 0

ĠĢyerlerinde çalıĢan personelin kiĢisel koruyucu donanım kullanım

alıĢkanlıkları %60 orta düzeyde kullandığı belirtmiĢtir.

Tablo IV.9 Bir Yıl Ġçinde Meydana Gelen Kaza Sayısı

Kaza Sayısı ĠĢyeri Sayısı %

0-2 2 10

3-5 12 60

6-8 2 10

9-12 2 10

12-üstü 2 10

ĠĢyerlerinde bir yıl içinde meydana gelen iĢ kazası sayısı %60 ile 3-5 gün

olduğu görülmektedir.

35

Tablo IV.10 Bir Yıl Ġçinde Meydana Gelen Kazaların Nedenleri

Neden ĠĢyeri Sayısı %

Eğitimsizlik 2 10

Bilgi eksikliği 2 10

Dikkatsizlik 2 10

Dalgınlık 9 45

Ciddiye almama 0 0

Moralsizlik 0 0

Yorgunluk 1 5

Makinelerin

Koruyucularının

Yetersizliği

0

0

Makinelerin

Periyodik

Kontrollerinin

Yapılmaması

0

0

Makinelerin

Kapasitesinin

Zorlanması

0

0

Toz, Gaz, Buhar

Zehirli Maddeler,

Gürültü ve Çevre

2

10

Diğer 2 10

ĠĢyerlerinde bir yıl içinde meydana gelen iĢ kazalarının nedenlerinin %45‟nin

dalgınlık olduğu görülmektedir.

Tablo IV.11 Bir Yıl Ġçerisinde Meydana Gelen Kazalardan Dolayı Kayıp Gün Sayısı

Gün Sayısı ĠĢyeri Sayısı %

0-2 2 10

3-5 4 20

6-8 2 10

9-12 9 45

12-üstü 3 15

ĠĢyerlerinde bir yıl içinde meydana gelen iĢ kazalardan dolayı kayıp gün

sayıları %45 ile 9-12 gün olduğu görülmektedir.

36

Tablo IV.12 Bir Yıl Ġçerisindeki Meydana Gelen Kazaların Frekans ve Vahamet

Değerleri

Frekans Vahamet Frekans

%

Vahamet

%

0-2 0-2 65 65

3-5 3-5 15 15

6-8 6-8 10 10

9-12 9-12 5 5

12-üstü 12-üstü 5 5

ĠĢyerlerinde bir yıl içinde meydana gelen iĢ kazaların vahamet ve frekans

değerleri %65 ile 0-2, olduğu görülmektedir.

Tablo IV.13 Bir Yıl Ġçinde ĠĢyerlerinin Ortalama Sabit Giderleri

Miktar TL ĠĢyeri Sayısı %

10.000 0 0

20.000 0 0

30.000 2 10

50.000 2 10

100.000 ve üstü 16 80

ĠĢyerlerinin ortalama sabit giderleri 100.000 TL‟nin üzerinde % 80 olduğu

görülmektedir.

Tablo IV.14 Bir Yıl Ġçinde ĠĢyerlerinin Ortalama DeğiĢken Giderleri


10.000 0 0

20.000 0 0

30.000 3 15

50.000 2 10

100.000 ve üstü 15 75

ĠĢyerlerinin ortalama değiĢken giderleri 100.000 TL‟nin üzerinde % 75 olduğu

görülmektedir.

37

Tablo IV.15 Bir Yıl Ġçinde ĠĢyerlerinin Ortalama SatıĢ Gelirleri


10.000 0 0

20.000 3 15

30.000 2 10

50.000 2 10

100.000 ve üstü 13 65

ĠĢyerlerinin ortalama satıĢ gelirleri 100.000 TL‟nin üzerinde % 65 olduğu

görülmektedir.

Tablo IV.16 Bir Yıl Ġçinde ĠĢyerlerinin Ortalama ĠĢ Güvenliği Masrafları


10.000‟den az 13 65

10.000 4 20

20.000 2 10

30.000 1 5

50.000 0 0

100.000 ve üstü 0 0

ĠĢyerlerinin ortalama iĢ güvenliği masrafları 10.000 TL‟nin altında %65

olduğu görülmektedir.

Metal iĢ kolunda faaliyet gösteren iĢyerlerinin % 70‟i iĢ güvenliği uzmanı

çalıĢtırmamaktadır. ĠĢ güvenliği uzmanı iĢyerlerinde kazanın önlenmesi için en

önemli faktörlerin baĢında gelmektedir. Yine iĢyerlerinin büyük çoğunluğu TSE-

OHSAS 18001 uygulamasının olmadığı görülmüĢtür. Metal iĢkolunda iĢe alımlarda

iĢçilerin iĢ güvenliği eğitimi alıp almadıklarına göre önem verilip verilmediği % 85

ile önem verildiği görülse de çalıĢanların iĢ güvenliğine uyumu % 70 dir. ĠĢ güvenliği

kurallarının metal iĢ kolunda uygulamasının tam yerleĢmediğini ortaya koymaktadır.

Anketlerde verilen cevaba göre metal iĢ kolunda her bir iĢ yerinde bir yıl

içerisinde 3 ila 5 iĢ kazası meydana gelmektedir. Bu kazaların nedenleri

sorulduğunda büyük çoğunluğu (% 45) çalıĢanların dalgınlığı nedeniyle iĢ

kazalarının meydana geldiği görünse de dalgınlığın altında yatan nedenleri iĢverenler

açıklamamıĢtır. Ayrıca iĢverenlerin iĢ kazasının nedenlerini çalıĢanların hatalarından

38

meydana geldiğini göstermeye çalıĢmasından dolayı büyük bir çoğunluğu

çalıĢanların dalgınlığı sonucunda iĢ kazalarının meydana geldiğini bildirmiĢ

olmalıdırlar.

ĠĢyerlerinden çoğu iĢ meydana gelen kazaların frekans (her milyon saatte

meydana gelen kaza sayısının çalıĢılan saatlere oranı) ve vahamet (iĢ kazası sonucu

her bin çalıĢma saati baĢına gün olarak kaybedilen toplam iĢ gücünün çalıĢılan

saatlere oranı) değerlerinin nasıl hesaplandığını dahi bilinmemektedir. Frekans ve

vahamet değerleri bilinmeden de risk değerlendirmesinin yapılması çok zordur.

ĠĢyerlerinin mali yapılarını gösteren yukarıdaki tablolara göre % 80 ila %75

oranlarında iĢyerlerinin gelir ve giderlerinin 100.000 TL nin üzerinde olduğu ve iĢ

güvenliği maliyetleri için ise 10.000 TL nin altında olduğu görülmüĢtür. Buradan en

az 100.000 TL geliri olan bir iĢ yerinin toplam sermayesinin katları tutarında

olacağından sermayesi yüksek olan iĢyerlerinin yıllık 10.000 TL nin altında iĢ

güvenliği faaliyetlerine ayrılması metal iĢ kolunda iĢ güvenliğine önem

verilmediğinin diğer kanıtıdır.

AĢağıda verilen tablolar SGK‟nın 2007 yılına ait verileridir. Bu veriler, tam

olarak yeterli değildir. Sebebi ise metal iĢ kolunda faaliyet gösteren iĢyerlerinin çoğu

küçük iĢletmeler olduğundan iĢ kazalarının büyük bir kısmı değiĢik nedenlerden

SGK‟na bildirilmemektedir.

Tablo IV.17 Türkiye genelinde ve metal iĢ kolundaki iĢ yeri sayısı

Toplam İş Yeri Sayısı Metal İş Kolunda İş Yeri Sayısı Oranı

1.116.638 53.373 %5

Türkiye‟de toplam iĢ yeri 1.116.638 iken bu iĢyerlerinden 53.373 iĢ yeri

metal iĢ kolunda faaliyet göstermektedir. Tüm iĢ kollarına oranı ise % 5 dir.

Tablo IV.18 Türkiye genelinde ve metal iĢ kolundaki çalıĢan sayısı

Toplam Çalışan Sayısı Metal İş Kolunda Çalışan Sayısı Oranı

8.505.390 628.446 %8

Türkiye‟de toplam çalıĢan sayısı 8.505.390 iken, metal iĢ kolunda 628.446

çalıĢan ile toplam çalıĢanların % 8‟i dir.

39

Tablo IV.19 Türkiye genelinde ve metal iĢ kolundaki iĢ kazası sayısı

Toplam İş Kazası Sayısı Metal İş Kolunda İş kazası Sayısı Oranı

80.602 18.235 % 23

Türkiye‟de toplam 80.602 iĢ kazası meydana gelmiĢtir. Metal iĢ kolunda ise,

18.235 iĢ kazası meydana gelmiĢtir. Toplam iĢ kazalarına oranı ise % 23 dür.

Tablo IV.20Türkiye genelinde ve metal iĢ kolundaki iĢ kazasından dolayı sürekli iĢ

göremezlik alanların sayısı

Toplam Sürekli İş Göremezlik Sayısı Metal İş Kolunda Sürekli iş Oranı göremezlik sayısı

1550 241 %16

Türkiye genelinde 1550 kiĢi iĢ kazasından dolayı sürekli iĢ göremezlik

ödeneği alırken metal iĢ kolunda sürekli iĢ göremezlik geliri alanların sayısı 241‟dir.

Toplam sürekli iĢ göremezlik sayısına oranı ise % 16‟dır.

Tablo IV.21 Türkiye genelinde ve metal iĢ kolundaki ölümlü iĢ kazası sayısı

Toplam Ölüm Sayısı Metal ĠĢ Kolunda Ölüm Sayısı Oranı

1043 79 % 8

Türkiye genelinde 1043 ölümlü iĢ kazası meydana gelmiĢken metal iĢ

kolunda ölümlü iĢ kazası sayısı 79‟dur. Metal iĢ kolunda ölümlü iĢ kazası sayısının

Türkiye geneline oranı ise % 8 dir.

Tablo IV.22 Türkiye genelinde ve metal iĢ kolundaki iĢ kazasından dolayı ayaktan

tedaviye göre geçici iĢ göremezlik ödeneği alanların sayısı

Toplam Geçici İş göremezlik süresi (ayaktan)

Metal ĠĢ Kolunda Geçici İş göremezlik süresi (ayaktan) Oranı

1.876.524 455.689 %24

Türkiye genelinde toplam geçici iĢ göremezlik süresi (ayaktan tedaviler)

1.876.524 gündür.Metal iĢ kolunda ise 455.689 gündür. Türkiye geneline oranı ise

% 24‟dür.

Tablo IV.23 Türkiye genelinde ve metal iĢ kolundaki iĢ kazasından dolayı yatarak

tedaviye göre geçici iĢ göremezlik ödeneği alanların sayısı

Toplam Hastaneden Geçen Günler (yatarak)

Metal ĠĢ Kolunda Hastaneden Geçen Günler (yatarak) Oranı

58.456 9.183 %16

Türkiye genelinde toplam geçici iĢ göremezlik süresi (yatarak tedaviler)

58.456 gündür.Metal iĢ kolunda ise 9.183 gündür. Türkiye geneline oranı ise %

16‟dır.

40

IV.2 METAL Ġġ KOLUNDA MEYDANA GELEN ĠġKAZALARININ

MALĠYET HESAPLAMALARI

2007 SGK Ġstatistiklerine bakıldığında tüm iĢ kolunda 80.602 iĢ kazası

yaĢanmıĢ ve 1043 kiĢi yaĢamını yitirmiĢtir. Genel olarak metal sektöründe özel

olarak da alt sektörleriyle bakıldığında toplam iĢ kazasının 18.235‟sı bu sektörde

gerçekleĢmiĢtir. %23 gibi bir oranla metal sektörü iĢ kazalarında baĢı çekmekte ve

%8 lik bir oranla da (79 kiĢi) ölümlü iĢ kazalarında ön sıralarda yer almaktadır.

Bu iĢ kazaları sonucu metal iĢ kolunda toplam geçici iĢ göremezlik süresi

464.872‟dür. Bunun 455.689‟u ayaktan, 9.183‟ü ise yatarak iĢ göremezlik süresi

alınmıĢtır. Bir yıllık geçici iĢ göremezlik için toplamda ne kadar ödeme yapıldığı

aĢağıdadır[31].

Asgari Ücret = 585,00 TL

Günlük Ödeme = ((585,00/30)x(3/2)) =13,00 TL

Toplam Ödenen = 464.872 x 13,00 = 6.043.336 TL

2007 yılı içinde SGK kayıtlarına göre metal iĢ kolunda 241 çalıĢana sürekli iĢ

göremezlik geliri bağlanmıĢtır. Bir yıllık sürekli iĢ göremezlik için toplamda ne

kadar ödeme yapıldığını aĢağıdadır[31].

SGK sürekli iĢ göremezlik gelirlerinin ortalaması = 409,50 TL

Yıllık tutar = 409,50 x 12 = 4.914 TL

Toplam = 4.914 x 241 = 1.184.274 TL

2007 yılı içerisinde SGK kayıtlarına göre metal iĢ kolunda 79 ölümlü iĢ kazası

meydana geldiğinden hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmıĢtır. Bir yıllık ölümlü iĢ

kazası nedeniyle hak sahiplerine bağlanan maaĢ için yapılan ödeme aĢağıdadır[31].

1 kiĢi için asgari ücretten 1 aylık maaĢ = 463,64

1 kiĢi için asgari ücretten 1 yıllık maaĢ = 463,64x12 = 5.563,68 TL

Toplam = 5.563,68 x 79 = 439.530,72 TL

ĠĢ kazasından dolayı geçici, sürekli ve ölüm aylığı için ödenen toplam maliyet

aĢağıdadır[31].

Toplam geçici iĢ göremezlik için ödenen = 6.043.336 TL

Toplam sürekli iĢ göremezlik için ödenen = 1.184.274 TL

Toplam ölüm aylığı için ödenen = 439.530 TL

Metal iĢkolunda toplam = 7.667.140 TL

Metal iĢ kollarında meydana gelen kazalar toplam iĢ kazalarının %23‟ü olduğu

ve görünmez maliyetlerinde görünen maliyetlerin 5 katı olduğu göz önüne

alındığında iĢ kazalarının toplam maliyeti aĢağıdadır[31-32].

Toplam %100‟ü 33.335.391 X 5 = 166.676.957 TL

41

ĠĢ kazalarının maliyeti incelenirken bazı kaynaklar [9-10] maliyetleri iĢçi ve

ailesi açısından, iĢletme/iĢveren açısından ve ülke ekonomisi açısından olmak üzere

üçe ayırırken bazı kaynaklar da [12] dolaylı ve dolaysız olarak ikiye ayırmaktadır.

Bu çalıĢmada her iki ayrım üzerinde de durulacaktır.

Yaralanma ve hastalık maliyetleri toplam maliyetin küçük bir parçasıdır. ĠĢ

kazası sonucu meydana gelen toplam maliyeti buzdağı örneğinde incelendiğinde asıl

önemli maliyetin buz dağının üzerinde görünen kısımda değil suyun altında kalan

kısımıdır. (ġekil-IV.1) Suyun yüzünde kalan kısmı yani görünen kısmı dolaysız

maliyeti, suyun altında kalan yani görünmeyen ve buz dağının oluĢturan büyük kısmı

görünmeyen (görünmez maliyet) maliyetleri ifade etmektedir. Heinrich, H.W‟ye göre

geliĢmekte olan ülkelerde görünmeyen maliyetler görünen maliyetlerin yaklaĢık 5

katı kadardır[32].

Görünmeyen maliyetlerin nelerden ibaret olduğunu ve nasıl belirlenebileceğini

kesin olarak bilmek ise oldukça zordur. Görünmeyen maliyetler, genellikle iĢ kazası

sonucunda hemen ve önceden hesaplanamayan, uzun zaman içerisinde oluĢan

maliyetlerdir.

ĠĢ kazaları sonucu meydana gelen dolaylı ve dolaysız maliyetler

incelendiğinde;

IV.2.1 Dolaysız Maliyetler

Tedavi giderleri,

Yolluk ve zaruri giderler,

Protez, araç-gereç giderleri,

Geçici iĢ göremezlik giderleri,

Sürekli iĢ göremezlik geliri ve ölüm aylıklarının peĢin değerleri,

Cenaze giderleri,

Yönetim giderleri,

Sosyal yardım zamları,

Tahkikat giderleri,

Mahkeme giderleri,

Tazminat giderleri,

Vergi kayıpları,

Dolaysız maliyetler: tıbbi tedavi giderleri, tahkikat giderleri, mahkeme

giderleri ve vergi kayıplarını içermektedir[12].

42

IV.2.2 Dolaylı Maliyetler

ġekil- IV.1 ĠĢ Kazası Maliyetleri Buz Dağı Örneği

ĠĢçilerin iĢ kazasına maruz kalmasıyla oluĢan geçici iĢgücü kaybı ve bunun

sonucunda ortaya çıkan katma değer kayıpları, geçici iĢ göremezlik sürelerinden

kaynaklanan ücret kayıpları, iĢ kazası nedeniyle geçici olarak duran üretimin yol

açtığı katma değer kayıpları, iĢ kazasının sağlık tesisine intikaline yardımcı olan

iĢçilerin bir süre üretimden ayrılmasıyla oluĢan katma değer kayıpları, Devletin ilgili

birimlerince yürütülen tahkikatlarda olaya tanık olanlarla yapılan görüĢmelerin yol

açtığı iĢgücü ve katma değer kayıpları, iĢ kazası nedeniyle ölen iĢçilerin üretim

sürecinden ayrılmasının neden olacağı katma değer kayıpları, sürekli iĢ göremezliğe

DOLAYSIZ MALĠYETLER

Tıbbı maliyetler

Sigortaya ödenen

Maliyetler

Tazminat maliyetleri

DOLAYLI MALĠYETLER

ĠĢ günü ve iĢ gücü

kaybı (yöneticilerin)

Mahkeme masrafları

Fazla mesai

Bina, makine, alet

teçhizat, üretim veya

üründeki hasarın

maliyeti

ĠĢin durması nedeniyle

uğranılan maliyet

ĠĢyerinde yapılan

denetim, araĢtırma ve

yazıĢmaların maliyeti

Verimin düĢmesinin

maliyeti

ÇalıĢanlardaki moral

bozukluğunun

getirdiği maliyet

Kazalı iĢçinin yerine

alınan geçici iĢçiye

verilen eğitim maliyeti

ġirketin prestij kaybı

43

uğrayan iĢçilerin üretim sürecinden ayrılmasının neden olacağı katma değer

kayıpları, iĢ kazaları hakkında açılan davalara katılan tanıkların neden olduğu iĢgücü

ve katma değer kayıpları[12].

ĠĢ kazalarının dolaylı maliyetlerinin tam olarak hesaplanabilmesi ancak tüm iĢ

kolundaki iĢyerlerinde ayrı ayrı ayrıntılı maliyet analizleri geliĢtirilmesi ile

mümkündür. Yine de iĢ kazaları sonucunda meydana gelen kayıp iĢgünleri katma

değer kayıplarına yol açar varsayımından hareketle, ülke ekonomisi açısından katma

değer kayıpları hesaplanabilir. Ayrıca ücret kayıpları da ülke ekonomisi açısından iĢ

kazalarının neden olduğu kayıpların boyutu hakkında fikir verebilir. Yine ülke

ekonomisi açısından iĢ kazalarının meydana getirdiği kayıplar hesaplanırken, iĢgücü

ve katma değer kayıplarının yanı sıra eğitim kayıplarının da dikkate alınması

gerekmektedir.

Meydana gelen iĢ kazaları sonucu yaralanmaların, sakatlanmaların veya

ölümlerin iĢletmelerin verimliliğini ters yönde etkilediği bu gün geliĢmiĢ ülkelerde

yapılan araĢtırmalarla artık kanıtlanmıĢtır. Öyle ki, kaza küçük bir yaralanma veya

sakatlanma ile sonuçlansa bile bu olayın, iĢçinin çalıĢtığı yerde bulunan diğer

iĢçilerin de iĢ veriminde düĢüklüğe neden olmaktadır. KuĢkusuz, kaza olayında

yaralanma veya sakatlanma varsa genellikle tedaviyi gerektirir ve tıbbi müdahale

mevcuttur. Sonra, mevcut yasalar gereği bildirimlerde bulunması gerekir. Ayrıca,

diğer hukuki iĢlemler de tamamlanır. ĠĢte bu tür iĢlemler ve bunlara benzer iĢler,

kazanın maliyeti içerinde yer almaktadır. Bu durumda, iĢletmelerdeki risk

değerlendirme ve üst yönetimin kontrol sistemlerinin uygulanmasındaki baĢarısızlığı

sonucu meydana gelen kazada yaralanmalara, sağlık sorunlarına veya malzeme ve

ekipmanlann hasarına dolayısıyla, üretim kaybına veya bakım maliyetinin artmasına

ve hatta tazminat davalarına varan sonuçlara neden olabilmektedir.

Kazalar dolayısıyla meydana gelen zararın büyüklüğü, iĢ yerindeki yöneticinin

tehlikeleri ve kontrol edilebilecek riskleri önceden tespit edememesi halinde

tamamen Ģansa kalmıĢtır. Örneğin, bir iĢ makinesinin bakımsızlık veya ani arıza

nedeniyle sızan ve biriken yağa oradan geçmekte olan iĢçinin basması nedeniyle

kayarak düĢmesi sonucunda, sadece iĢ elbisesi kirlenebileceği gibi baĢını sivri ve sert

bir yere çarpmasıyla yaralanabilir ya da ölebilir. Yahut sızan ve biriken yağ, herhangi

bir nedenle alev alıp küçük veya büyük boyutta yangının çıkmasına neden olabilir.

Bu nedenle, kazaları azaltmanın en etkin yolu, kazalara neden olan hususları kontrol

etmek, bir baĢka deyiĢle nedenlerini ortadan kaldırmaktır. Örneği verilen iĢ

44

makinesinin periyodik bakım ve kontrollerinin yaptırılması, yağın sızmamasını ve

birikmemesini dolayısıyla herhangi bir kazaya neden olmamasını sağlayacaktır..

Ülkemizde, 2007 yılında toplam 80.602 iĢ kazası, 1.550 sürekli iĢ göremezlik

ve 1.043 ölüm meydana gelmiĢ, iĢ kazaları sonucunda 1.876.524 iĢ günü

kaybolmuĢtur. 506 sayılı Kanuna göre, iĢ kazası sonucu sürekli iĢ göremezlik geliri

bağlananlar ile iĢ kazası sonucu ölenlerin hak sahiplerine maaĢlar

bağlanmaktadır[31].

IV.3. METAL Ġġ KOLUNDA MEYDANA GELEN ĠġKAZALARININ

EKONOMĠYE MALĠYETĠ

IV.3.1. Metal ĠĢ Kolunda ĠĢ Kazalarının Maliyeti

ÇalıĢanları endüstrileĢme seyri içerisinde, sağlığı ve güvenliği ile ilgili

problemleri ile baĢ baĢa bırakmak ve ihmal etmek, iĢ kazaları sayısındaki artıĢı

kaçınılmaz hale getirir. Bu geliĢmeler doğal olarak baĢka sosyal problemlere de

sebep olur. ĠĢ kazaları sadece iĢçiye değil, aynı zamanda onun ailesine, iĢletmeye ve

ülke ekonomisine de büyük zararlar vermektedir. ĠĢ kazalarının önemi, insan kaybına

ve iĢ akıĢlarını durdurarak üretim ve verimlilik kaybına yol açmasından

kaynaklanmaktadır. ĠĢ kazalarının toplumsal ve ekonomik olmak üzere iki önemli

etkisi bulunmaktadır. BaĢka bir ifade ile iĢ kazaları, bir taraftan kaza geçiren iĢçiler

ile onların ailesi ve çevresi üzerinde olumsuz manevi etkiler oluĢtururken, diğer

taraftan da maddi olarak iĢçiler, iĢverenler ve ülke ekonomisi üzerinde olumsuz,

etkiler oluĢturmakladır. ĠĢ kazalarının meydana getirdiği maliyetlerin ulaĢtığı

boyutlar yeterince sağlıklı ve güvenli bir biçimde ortaya konulursa, kazaların

incelenmesine yönelik çalıĢmaların programlara alınması ve bunların

uygulanabilmesi için gerekli fonların ayrılması ve harcamaların yapılması

hususunda, iĢverenler ve yöneticiler daha kolaylıkla ikna edilebilir[12].

ĠĢ kazaları maliyeti saptandığında, elde edilen veriler:

ĠĢ kazalarının etkinlik ve yaygınlık derecesini ölçmede,

ĠĢ kazalarını önleme çalıĢmalarının amacına ulaĢıp ulaĢmadığını saptamada,

Önleme çalıĢmaları amacına ulaĢmıĢ ise nedenlerini araĢtırmada,

Geleceğe iliĢkin planlar hazırlamada,

Kazalarının önlenmesine iliĢkin alınacak güvenlik önlemleri konusunda

izlenecek yolun belirlenmesinde,

ĠĢ kazalarının değerlendirilmesinde,

Doğru kararların alınmasında,

45

önemli bir veri kaynağı olacaktır.

ĠĢ kazalarının olumsuz etkileri nedeniyle önemli bir takım psikolojik,

sosyolojik, tıbbi ve ekonomik sorunlar meydana çıkmaktadır. Bu sorunlar iĢçi ve

iĢvereni etkilediği gibi. Ülke ekonomisini ve ulusal refahı da etkilemektedir. Bu

sorunları iĢçi, iĢveren ve ülke ekonomisi açısından aynı ayrı değerlendirmek

mümkündür[12].

IV.3.1.1 ĠĢçi Açısından Önemi ve Maliyeti

Çağımız her ne kadar otomasyon çağı olsa da iktisadi faaliyetlerin devam

ettirilmesi, üretimin planlanması, yönlendirilmesi, pazarlanması ve kontrolünde insan

emeğine ve fikrine ihtiyaç vardır. ĠĢçi üretime doğrudan katkısı olan bir üretim

faktörü olup üretimden doğan kazançtan ancak sürekli çalıĢtığı müddetçe bir pay

yani ücret alabilir. ĠĢçi aldığı bu ücretle hem kendi hem de ailesinin geçimini

sağlayabilir. ĠĢ kazalarında en çok zarar görenler iĢçiler olmaktadır[12].

Kaza sakatlıkla sonuçlanmıĢ ise iĢçi maddi ve manevi açıdan büyük acı, ızdırap

ve kayıplara uğrayacaktır. Her ne kadar maluliyeti için, iĢ göremezlik tazminatı

verilse ve aylık bağlansa da iĢçinin geliri azalacak, gelir getirme kapasitesi

sınırlanacaktır. Rehabilitasyon sonrası çalıĢmak istese bile, ancak daha düĢük ücretli

bir iĢte çalıĢabileceğinden, gelirinde bir azalma olacaktır. Bu durumda da iĢçinin

veya yakınlarının eski ekonomik durumlarını korumaları ve ileriye umutla bakmaları

mümkün olmayacak, onlarda maddi ve manevi bakımdan telafisi mümkün olmayan

derin yaralar oluĢacaktır. Kaza sonucunda organ kaybı, fiziksel aktivitedeki azalma,

çalıĢamama; daha düĢük bir statü ile baĢka bir iĢte çalıĢma gibi sebeplerden dolayı bu

insanların çektiği sıkıntıları maddi değerlerle ifade etmek mümkün değildir[12].

Diğer taraftan iĢ kazası, iĢ yerinde çalıĢan diğer iĢçiler arasında korku,

itimatsızlık, huzursuzluk hali yaratacak ve iĢ yerini olumsuz yönde etkileyecektir.

ĠĢte bu noktada sorun oldukça derin boyutlar kazanmakta iĢ kazalarının iĢçiye ve

ailesine olan dolaylı maliyetinden yalnız kendileri değil uzun dönemde tüm toplum

etkilenmektedir ve bütün bu maddi ve manevi kayıpların tam anlamıyla

hesaplanması da güç olmaktadır[12] .

IV.3.1.2 ĠĢveren Açısından Önemi ve Maliyeti

ĠĢçilerinden birinin bir iĢ kazası neticesi sakat kalması veya ölmesi, iĢveren için

büyük bir manevi üzüntü kaynağı olacaktır. Ayrıca kaza geçiren iĢçinin vasıflı bir

iĢçi olması halinde, bir taraftan bu iĢçinin üretimden uzaklaĢması, diğer taraftan iĢ

46

yerinde çalıĢan diğer iĢçilerin kazadan psikolojik olarak olumsuz yönde etkilenmesi

iĢ yerinde verimliliği azaltacağından, kaza iĢvereni maddi açıdan da etkileyecektir.

ĠĢ yerinde kazaların tekrarı, o iĢ yeri için sigorta primlerinin yükselmesine

neden olur. Türkiye‟de, iĢverenin kaza sonucu sigorta primlerini iĢçinin katkısı

olmadan ödemesi ve SGK‟nın yaptığı masrafları rücu yoluyla karĢılamak zorunda

olması, ayrıca Borçlar Kanunu hükümleri çerçevesinde, kazaya uğrayan iĢçi veya

ailesi tarafından açılan tazminat taleplerini karĢılamak durumunda kalması iĢveren

için maddi bir yük oluĢturur.

ĠĢ kazalarının maliyeti iĢletmeler açısından, kazanın türüne, sonucuna ve iĢ

kolunun özelliklerine göre farklılıklar göstermekle birlikte, bugüne kadar yapılan

araĢtırmalarda iĢ kazalarından doğan maliyetlerin, iĢletmeler açısından iki ana grupla

toplandığı görülmektedir. Bunlardan ilki dolaysız maliyetler; tıbbi tedavi masrafları

ödenen tazminatlar, mahkeme giderleri, geçici iĢ göremezlik ödenekleri, sürekli iĢ

göremezlik aylıkları, kanuni ceza ve ödemeler ve diğerleri, diğeri ise dolaylı

maliyetler; iĢgücü ve iĢgünü kayıpları, üretim kayıpları, hasar gören makine ve

teçhizatın tamiri, bakımı, yeniden hammadde temini için yapılan harcamalar ve

diğerleri olarak adlandırılmaktadır. ĠĢletmeler açısından iĢ kazalarının toplam

maliyeti; iĢ kazalarını önlemek için yapılan harcamalar ile olay meydana geldikten

sonra yapılan her türlü harcama ve neden olduğu kayıpların toplamından oluĢur.

ĠĢyerlerinde iĢ kazalarının neden olduğu doğrudan ve dolaylı maliyetler bir

buzdağını andırmaktadır, iĢ kazalarının maliyetini hesaplamak için ne kadar çalıĢma

yapılırsa yapılsın, ancak buzdağının su üzerindeki kısımları net olarak görülebilir.

Çünkü iĢ kazasına maruz kalan bir iĢletmedeki iĢ kazası sonrası iĢçilerde oluĢan

psikolojik durumun maliyetini hesaplanması çok zordur. ĠĢyerinde meydana

gelebilecek bir iĢ kazası çalıĢanların psikolojik durumlarının, iĢletmedekilerin

rollerini algılamalarını, yönetici-yönetilen arasındaki iletiĢimi, yöneticiye duyulan

güveni, çalıĢanların birbirleri ile olan iletiĢimini önemli ölçüde etkileyecektir[12] .

IV.3.1.3 Ülke Ekonomisi Açısından Önemi ve Maliyeti

ĠĢ kazaları, iĢçi veya makine ve malzeme üzerinde her zaman önemli bir

tahribat yapmasa da üretimi durduran ya da aksatan bir etkiye sahiptir. Mikro

düzeyde iĢletme faaliyetlerinin etkinlik ve verimliliği, kuĢkusuz makro ekonomi

açısından da önemlidir. Mevcut kaynakların israf edilmeden, etkin ve verimli bir

Ģekilde kullanılması, özellikle kaynakları kıt olan ülkeler için büyük önem ifade eder.

47

Bu hem ekonomik kalkınmanın sağlanması ve hem de sosyal refahın artırılması için

zorunlu olan bir husustur.

Bir iĢletmenin en önemli üretim faktörü hiç kuĢkusuz beĢeri kaynaklarıdır.

Kalifiye iĢgücü, sanayi alanında üretim ekonomisi bakımından önemli bir veri iĢgal

eder. ĠĢ kazaları nedeniyle zaten kısıtlı olan kalifiye iĢgücündeki kayıpların sayısı

Türkiye açısından olduğu gibi bütün ülkeler açısından da önemlidir. Bu kayıp

toplumsal bir kayıptır. Çünkü toplumun en önemli varlığı ve odak noktası insandır.

Bireyler yaĢadıkları müddetçe eğitim ve kültür hizmeti sunan kurum ve kuruluĢların

faaliyetlerinden yararlanmakta ve verilen hizmetlerden algıladıklarını yine topluma

aktarmaktadırlar. Dolayısıyla kültürel yönden kayıp, toplumsal bir kayıp olarak

karĢımıza çıkmaktadır. Kayıplara esas alınabilecek değerler birim maliyetler olarak

ortaya çıkmaktadır. Kültür hizmetlerinden toplam nüfusun yedi ve daha yukarı yaĢ

grubunun yararlandığını ve bu yararlanmanın bireyin bütün yaĢamı boyunca devam

ettiği, eğitim maliyetlerinden ise beĢ ve daha yukarı yaĢ grubunun öğrenim seviyeleri

ve niteliklerine göre faydalandığından hareketle her yıl için kiĢi baĢına bir maliyet

bulmak mümkündür. ĠĢte bu maliyet, bireyin kaybedilmesinde kültürel yönden

topluma mal olan kayıptır. Bir baĢka deyiĢle bireyin topluma mal oluĢ maliyetidir.

ĠĢçi, iĢ yerinde çalıĢtığı sürece ürettiği katma değer ile ülke ekonomisine

katkıda bulunmaktadır. Ancak iĢ kazasına uğrayan iĢçinin geçici iĢ göremez duruma

düĢmesi ya da sürekli iĢ göremez durumuna gelmesi daha da kötüsü ölümü halinde

oluĢacak iĢgünü kayıpları, ülke ekonomisi açısından önemli bir katma değer kaybı

oluĢturmaktadır.

Meydana gelen iĢgücü ve iĢgünü kayıpları, iĢletmenin gördüğü maddi zararlar

ve onarım masrafları, tazminatlar, tıbbi müdahale ve hastane masrafları, üretimin

kısmen veya tamamen durması sonucunda meydana gelen üretim kayıpları, yeni iĢçi

yetiĢtirmek için harcanan zaman ve eğitim giderleri iĢ kazası ile ilgili olarak devletçe

yapılan soruĢturma, yaralanan veya sakat kalan iĢçinin rehabilitasyonu, iĢçinin bir

süre veya tamamen üretim elemanı olmaktan çıkması ve tüketici olması ülke

ekonomisini doğrudan veya dolaylı etkileyen önemli faktörlerdir. Sonuçta bu maddi

kayıplar ülke ekonomisini, dolayısıyla da milli refahı olumsuz yönde etkilemektedir.

Acaba iĢ kazaları nedeniyle ayrılan kaynaklar baĢka nasıl kullanılabilir ve Ģayet

kullanılabilseydi ne gibi rasyonel yatırımlar yapılabilirdi? Toplum ve milli ekonomi

bundan ne kazanırdı? Sorulara verilecek cevaplar ise alternatif maliyetleri

48

oluĢturmaktadır. Bu sorulara ölçülebilir cevaplar verilebilmesi durumun da oldukça

çarpıklıkların ortaya çıkacağı açıktır.

ĠĢ sağlığı ve güvenliği kuralları gereği yapılan önleme çalıĢmaları ve diğer

harcamalar ile iĢ kazaları nedeniyle oluĢan kayıplar kıyaslandığında, önlemenin,

ödemekten daha ucuz olduğu görülür. Çünkü iĢ güvenliğine iliĢkin harcamaları, diğer

alanlara yöneltilen rasyonel yatırımlar gibi, verimliliği, üretim etkenliğini artıran, iĢçi

değiĢimini azaltan ve iĢçi-iĢveren iliĢkilerinde optimum dengeyi yaratan bir yatırım

olarak düĢünmek gerekecektir. Bugüne kadar yapılan araĢtırmalarda, iĢ kazaları

geliĢmiĢ ülkelerin GSMH‟da yaklaĢık binde 4 oranında kayıplar verdirdiği tespit

edilmiĢtir. Uğranılan kayıpların miktarları ve alternatif maliyetler hesaplandığında

ortaya çıkan rakamlar, konunun önemini daha açıklıkla ortaya koymaktadır.[12] .

49

BÖLÜM V

DEĞERLENDĠRMELER ve ÖNERĠLER

ĠĢ kazaları üzerine yapılan çalıĢmalardaki amaç meydana gelen olaylardan

dersler çıkararak iĢ kazalarının tekrarlanmasını önleyebilmektir. Böylece, çalıĢanların

daha güvenli bir iĢ ortamına kavuĢmaları sağlanmıĢ olur. ĠĢletmelerde üretim

güvenliğini sağlanarak verim arttırılmalı, iĢletme güvenliği sağlanarak da kayıpların

önlenmeli, ve üretimin devamlılığına katkı sağlanmalıdır. ĠĢ kazaları neticesindeki

ekonomik boyutun tespiti için iĢ kazasını önlemeye yönelik alınacak tedbirler için

harcanan maliyet ile iĢ kazası olduktan sonraki maliyetler karĢılaĢtırılarak önleme

maliyetinin daha az olduğunu iĢverenlerin bilmesi gerekir. ĠĢ kazalarının % 23‟ü

metal iĢ kolunda meydana gelmektedir[31]. Bu oran ciddiye alınacak büyük bir

rakamdır. Ülke ekonomisinin önemli bir kısmı sosyal güvenlik harcamalarına

gitmektedir. ĠĢ kazalarından dolayı sağlanan yardımlar ve diğer maliyetler göz önüne

alındığında GSMH‟nın %0.4‟ü (166.676.957 TL) iĢ kazalarının maliyetlerine

gitmektedir. ĠĢ kazalarını önleyici tedbirler alındığı takdirde tezde çıkardığımız

maliyetin çok altında bir maliyet ile ülke ekonomisine de katkı sağlayacaktır.

Metal iĢ kolundaki iĢ kazalarının incelenmesi sonucunda metal iĢ kolları

faaliyet alanları, riskler, tedbirler ve kaza maliyetleri, ortaya çıkmıĢtır.

SGK iĢ kolları cetveline göre tanımı yapılan 25 metal iĢ kolunda karĢılaĢılan iĢ

kazaları incelenerek elde edilen istatistiksel sonuçlardan dolaylı ve dolaysız

maliyetler bulunmuĢ, iĢ güvenliğini sağlama maliyeti ile iĢ kazaları arasındaki iliĢki

ortaya konmuĢtur. Ayrıca kazaların önlenmesinde en önemli faktörün güvensiz

durum ve davranıĢların ortadan kaldırılması olduğu vurgulanmıĢtır.

Teknolojik geliĢmelerle birlikte sanayileĢme, bir yandan ekonomik kalkınma

diğer yandan istihdam olanakları gibi olumlu geliĢmeler yanında iĢ kazaları da

artmıĢ; çalıĢanı, çalıĢtıranı ve ülke ekonomisini sıkıntıya düĢüren sorunları da

beraberinde getirmiĢtir.

Gerçekten Türkiye‟de her yıl meydana gelen iĢ kazaları ülke ekonomisine ciddi

zararlar verirken, öte yandan üretim kaybına ve en önemlisi telafisi mümkün

olmayan insan kaybına yol açmaktadır. Yıllar itibariyle iĢ kazaları vakalarının

faaliyet gruplarına göre dağılımı incelendiğinde ilk üç sırayı inĢaat, metal ve maden

iĢ kollarının aldığı görülmektedir[12].

50

SGK 2007 istatistiklerine göre, 53.373 metal iĢ kolu iĢletmesi mevcut olup, bu

sektörde 628.446 kiĢi çalıĢmaktadır. Türkiye metal sektöründe alt sektörlerin üretim

yapısı küçük ve orta ölçekli iĢletmelerde üretilen ürünün özelliğine göre emek-yoğun

niteliği ağır basmaktadır. Bu özelliklere sahip iĢletmelerde iĢ kazalarıyla karĢılaĢma

olasılığı büyük iĢletmelere ve diğer iĢ kollarına oranla daha yüksek durumdadır[31].

Metal iĢ kolunun, iĢ sağlığı ve güvenliği sorunlarının en çok meydana geldiği iĢ

kolundan biri olması, çalıĢmamın önemini vurgulamaktır.

Bu çalıĢmada, metal iĢ kolunda meydan gelen iĢ kazalarının nedenleri, mesleki

eğitim, teknoloji farkı, küçük iĢletmeler, maliyetler ve kazaları önleyici öneriler

getirilmiĢtir.

ġurası bir gerçektir ki; iĢ kazalarını önlemek, ödemekten daha ucuzdur.

Yapılması gereken Ģey iĢ kazası riskini minimize etmektir. Bu konuda en önemli

görev devlete düĢmektedir.

Devlet, mevcut iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği mevzuatının uygulanıp

uygulanmadığının denetlenmesi açısından yaptırım gücünü etkin bir Ģekilde

kullanmalı ve bu konudaki mevzuat boĢluğunun giderilmesiyle ilgili düzenlemeler

yapmalıdır.

ĠĢveren, iĢ yerinde iĢçilerin sağlığını ve güvenliğini sağlamak için gerekli olanı

yapmak ve bu husustaki Ģartları sağlamak, gerekli araçları noksansız olarak

bulundurmakla yükümlüdür.

ĠĢçiler de bu konudaki usul ve Ģartlara uymak zorundadırlar. Ayrıca iĢçiler,

tedbir almakla yükümlü olan iĢverenleri tedbir almaya zorlayarak ve devletin daha

etkin denetim yapmasına yardımcı olarak, sağlık ve güvenliklerine gereken önemi

vermelidirler.

ĠĢçiler bu görevi yaparken sendikalar da iĢçilere destek vermelidirler.

Sendikalar, üyelerinin ekonomik, sosyal, kültürel haklarını korumanın yanında

hakların en üstünü olan sağlık ve yaĢama hakkının korunması konusunda daha etkin

olmalıdırlar.

ĠĢ sağlığı ve güvenliği hiçbir zaman üretimden ayrı olarak tek baĢına ele

alınmamalıdır. Daima üretimin bir unsuru olarak düĢünülmeli ve üretimle iç içe

mütalaa edilmelidir.

Devlet, iĢçi ve iĢveren tarafından konuya ancak bu açıdan bakıldığında

baĢarıya ulaĢabilir. Bununla birlikte insan unsurunun her Ģeyin üstünde ve her Ģeyden

değerli olduğu daima göz önüne alınmalı ve buna göre hareket edilmelidir.

51

Metal sektörünün ekonomimizin önemli bir bölümünü oluĢturduğunu da

dikkate aldığımızda, metal sektöründe iĢ sağlığı ve güvenliğiyle ilgili düzenlemelerin

öneminin arttığı görülmektedir.

ĠĢ kazaları ve çalıĢma Ģartlarının oluĢturduğu bedensel ve ruhsal etkilerin aktif

nüfus üzerindeki olumsuz etkilerinin ulusal düzeyde önem kazanmaya baĢlaması, iĢ

sağlığı ve güvenliği kavramını da beraberinde getirmektedir.

Ġstatistikler Sosyal Güvenlik Kurumu verilerinden derlenmiĢtir. KuĢkusuz bu

veriler kayıtlara geçen yasal iĢlemleri tamamlanan olaylarla ilgilidir. Türkiye‟de

yaygın olan kayıt dıĢı çalıĢtırılma da göz önüne alınırsa, ve her iĢ kazasının

bildirilmediği göz önünde bulundurulursa, gerçek rakamların daha da yüksek olduğu

açıkça gözükecektir.

Bu rakamlardan da anlaĢılacağı üzere, metal iĢ kolu iĢ kazaları sonucu maddi

ve manevi kayıplar, ülke ekonomisi açısından fevkalade önemli boyutlara

ulaĢmaktadır. Bu nedenle Türkiye‟de de iĢ sağlığı ve güvenliği alanında çok ciddi

tedbirlerin alınması zorunluluğu vardır.

Günümüzde bu sorunların ortadan kaldırılması için çeĢitli ülkelerde farklı

uygulamalar olsa da çağdaĢ yaklaĢım ile yürütülen çalıĢmalarda; iĢ kazasını önceden

tahmin ederek, oluĢmadan önleme, alınan önleme rağmen oluĢan bir iĢ kazasına ise

en hızlı Ģekilde müdahale ederek çalıĢanın, iĢletmenin ve çevrenin zarar görmesinin

engellenmesi gerekir.

ĠĢ kazaları nedeniyle gerek iĢletme maliyetinin düĢürülmesi, gerekse ülke

ekonomisinin zarara uğramaması için iĢ sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması

önem arz etmektedir. Bu bağlamda; metal iĢ kolunda faaliyet gösteren iĢyerlerinde,

a. Kayıt dıĢı ekonomi kayıt altına alınmalıdır.

b. ĠĢletmelerde taĢeronluk sistemi azaltılmalıdır.

c. ĠĢçi ve iĢveren sendikalaĢması yaygınlaĢtırılmalıdır.

d. Risk değerlendirmesi mutlaka yapılmalı.

e. Belirlenen yüksek riskler kabul edilebilir risk rekoruna düĢürülmeli ve

sürekli kontrol ve denetim yapılmalı.

f. ÇalıĢanlara sürekli ĠSG eğitimi verilmeli.

g. Makine ve ekipmanlarının kuruyucu donanımları eksiksiz olmalıdır.

h. KKD kullanmanın önemi vurgulanmalı ve KKD‟yi kullanmaya özel önem

verilmeli, KKD‟ların iĢin bir parçası ve gereği olduğu benimsetilmeli.

52

i. KKD‟nin ergonomik, hijyenik ve fonksiyonel uyumuna gerekli özen

gösterilmeli.

j. ÇalıĢanların yasa gereği yapacağı iĢe, kullanacağı makine ve cihazlara ait

eğitimlerini aldıktan sonra iĢine baĢlaması sağlanmalı, teknoloji değiĢtikçe

eğitimler tekrarlanmalıdır.

ĠĢ kazalarının sonucunda kayıpların en aza indirgenmesi için güvensiz hareket

ve güvensiz koĢulların ortadan kaldırılması veya en aza indirgenmesi için yasa gereği

olması gereken yeterli denetim ve yönetim sürekli sağlanmalıdır.

ÇalıĢanlarca ve yönetenlerce bir iĢin sonucu kadar iĢin nasıl yapıldığının önemi

benimsenmelidir.

Teknolojik yönden hatasız olan bir iĢ uygun tutum ve davranıĢta (ĠSG

kurallarına göre) yapılmamıĢsa, bu iĢ kesinlikle doğru kabul edilmemelidir.

Sonuç olarak; modern ülkelerde olduğu gibi, sağlık ve güvenlik sorunlarının

çözümünde geliĢmiĢ analiz yöntemleri kullanılmalı, model programların tasarımı

yapılmalı, risk değerlendirme metodları geliĢtirilmeli ve bunlar uygulanmalıdır.

Sorunların bilimsel ve çağdaĢ yaklaĢımlar ile sistematik olarak kaynağına inilmesi ve

sorunların modern programlar çerçevesinde en kısa zaman da en aza indirilmesi

kaçınılmaz bir zorunluluktur. ĠĢ sağlığı güvenliğinin tarafları olan devlet, iĢveren,

çalıĢan, üniversiteler ve diğer sivil toplum örgütleri ortak hareket etmelidir. ĠĢ

güvenliği hepimizin ortak sorumluluğundadır.

53

EK1

I.1 Ġġ YERĠ GÜVENLĠĞĠ VE TEHDĠT EDĠCĠ UNSURLAR

I.1.1 ĠĢ Güvenliğinin Önemi

Dünya da ve Türkiye‟deki sanayileĢmeye ve teknolojik geliĢmelere paralel

olarak özellikle iĢ yerlerinde çalıĢan kiĢilerin güvenliği ile ilgili bir takım sorunlar

ortaya çıkmıĢtır. Bazı tedbirleri önceden alarak iĢ yerlerini güvenli hale getirmek

gerekmektedir[20].

I.1.2 ĠĢ Güvenliğinin Amacı

ÇalıĢanlara en yüksek sağlıklı ortam sunmak,

ÇalıĢma koĢullarının olumsuz etkilerinden onları korumak,

ĠĢ ve iĢçi arasında mümkün olan en iyi uyumu sağlamak,

ĠĢyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza

indirebilmek.

I.1.3 ĠĢçi Sağlığı

Bütün mesleklerde çalıĢanların sağlıklarını sosyal, ruhsal ve bedensel olarak en

üst düzeyde tutmak, çalıĢma koĢullarını ve üretim araçlarını sağlığa uygun hale

getirmek, çalıĢanları zararlı etkilerden koruyarak iĢin ve çalıĢanın birbirine uyumunu

sağlamak üzere kurulmuĢ bir tıp dalıdır[20].

I.2 Ġġ YERĠ DÜZENĠ

ĠĢ yerinin iyi bir Ģekilde düzenlenmesinin o iĢ yerinde çalıĢanların moralini

yükselttiği, iĢin verimini artırdığı ve çoğu iĢ kazalarını önlediği bilinen bir gerçektir.

Her iĢ yerinin tertip, düzeninin iyi olması ve bu hâlin devamlı kalmasını sağlayıcı bir

plân ve program bulunmalıdır. Bunun için düzensizliği yaratan sebep ve Ģartlar

giderilmeli, belli bir düzen kurulmalı, sonra da bu düzenin devamı günlük takip ve

kontrollerle sağlanmalıdır. Bir iĢ yerinde temizlik, düzen iĢ kazalarının çoğunu

önleyen önemli bir etkendir. Kurulu düzenin ve arzulanan temizliğin yeterli ve

devamlı olması yapılacak günlük çalıĢma ve kontrollerle mümkündür. Günlük

çalıĢmalarla aĢağıdaki yerlerde ve hizmetlerde düzen ve temizliğin sağlanmıĢ olması

morali yükseltir, verimi artırır. Bunun için;

54

1. ÇalıĢan takım, tezgâh ve makine, iĢin tamamlanmasından sonra mutlaka

temizlenmelidir, kullanılan aletler yerine konmalıdır.

2. ÇalıĢma sırasında çalıĢılan alanın ve çevrenin kirlenmesine engel olunmalı,bu

alanlar mümkün olduğu kadar temiz tutulmalıdır.

3. ĠĢ yerlerinde temizliği en iyi Ģekilde yapabilecek vasıflara sahip temizlik araç ve

gereçleri bulundurulmalıdır (saplı süpürge, kürek, paspas, fırça, elektrikli süpürge ve

parlatıcılar gibi) iĢ yeri özelliğine göre deterjan, özel ilâç vb. temizlik araç ve

gereçleri de bulundurulmalıdır.

4. ĠĢ yerinin içinin yanı sıra dıĢ çevre temizliğinin de yapılması gerekir.

5. ĠĢ artıkları ve çöplerin toplanarak ortamdan uzaklaĢtırılması için gerekli tedbirler

alınmalıdır.

6. ÇalıĢanların kayarak düĢmelerine sebep olabilecek yağ, mazot gibi petrol ürünleri

ile karpuz, kavun, muz vb. kabuklu yiyeceklerin hemen temizlenmesi gerekir.

7. Özellikle gıda maddelerinin üretildiği iĢ yerlerinde mevzuatta belirtilen temizlik

kurallarına mutlaka uyulmalıdır. Bu gibi iĢ yerlerinde fare, böcek vb. zararlı

hayvanlara karĢı yeterli ilâçlama yapılmalıdır.

8. ÇalıĢanların temizlik kurallarına sürekli uymalarını sağlamak için basılı broĢür

yayımlanması ve uyarıcı levhaların iĢ yerlerinin görülür kısımlarına asılması gerekir.

9. ĠĢ yerlerinde yatakhane, yemekhane, banyo, duĢ, wc. vb. yerler ile sosyal

faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler çabuk kirlenebilen yerlerdir. Bu

gibi yerlerin temizliğine dikkat edilmelidir.

10. Temizlik ve tertip kurallarına uymayanlar ikaz edilmeli gerekirse sorumlulara

bildirilmelidir[20].

55

ġekil Ek-I.1 Düzensiz olan malzemeler ġekil Ek-I.2 Düzenli olan malzemeler

I.2.1 EL ALETLERĠ

ĠĢ yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dıĢında el becerisine dayalı olarak

kullanılan aletler, el aletleridir. Özellikle küçük iĢ yerlerinde meydana gelen iĢ

kazalarının hemen çoğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya aletlerin

kullanılamayacak Ģekilde arızalı ve yıpranmıĢ olmalarından kaynaklanmaktadır. El

aletlerinin kullanılması sırasında meydana gelen iĢ kazalarına karĢı alınabilecek

tedbirler Ģöyle sıralanabilir[20].

Yapılacak iĢe uygun alet seçilmelidir.

Aletler temiz tutulmalıdır. Onları kullanmadan önce kontrol edip, vurma

aletlerinin baĢları mantarlaĢmıĢ veya çapaklaĢmıĢsa, bunları taĢlanıp tamir

edilmelidir.

Sapları kıymıklaĢmıĢ, kırılmıĢ veya gevĢemiĢse, aleti kullanmadan önce

bunlar değiĢtirilmelidir.

Her aletin kendine ait depolama yeri olmalıdır. Aletler yerlerine konulmalı,

çalıĢanların veya baĢka birisinin üstüne düĢebilecek veya ayağına

takılabilecek bir yerlere bırakılmamalıdır.

Özellikle keskin ve sivri uçlu olan aletleri ceplerde taĢımak tehlikelidir. Bu

nedenle bir alet çantası kullanılmalıdır.

Herhangi bir el aleti üstüne gereğinden fazla basınç veya kuvvet tatbik

edilmemelidir.

Parçaların fırlamasına sebebiyet verecek yontma ve buna benzer diğer bir iĢi

yaparken emniyet gözlüğü kullanılmalıdır.

El aletleri sürekli bakım isteyen aletler olduğu için hemen her iĢin

baĢlangıcında ve bitiminde bu aletlerin sağlamlığı kontrol edilmelidir.

Tezgâh üzerinde sadece gerekli olan takım ve aletlerin bulundurulmasına ve

bunların belirli yerlerde olmasına özen gösterilmelidir. (Örneğin; tezgâh

56

üzerinde, ölçme ve markalama aletleri bir bölümde, kaba aletler baĢka bir

bölümde, sürekli ve ara sıra kullanılacak olanlar ise farklı yerlerde

bulundurulmalıdır.)

Atölyelerde Bulunan El Aletleri

1. Kesici aletler,

2. Vurma aletleri,

3. SıkıĢtırma aletleri,

4. Ölçme ve kontrol aletleri,

5. Markalama aletleridir.

ġekil Ek-I.3 Atölyede Bulunan Kesici El Aletlerinden Bazıları

Sınıflandırması yapılan bu aletlerin kullanma Ģekillerini bilmek ve buna göre

uygulama yapmak gerekir[20].

I.2.2 TAKIM TEZGÂHLARI ĠLE ĠLGĠLĠ GÜVENLĠK ÖNLEMLERĠ

I.2.2.1 Genel Güvenlik

Yapılması Gerekenler

1. ġüpheli konular daima yetkiliye sorulmalıdır.

2. ĠĢ için en uygun takımlar kullanılmalıdır.

3. YıpranmıĢ ve körleĢmiĢ takımlar hemen değiĢtirilmelidir.

4. Kullanılmayan takım ve malzemeler, iĢ masası üstünde bırakılmamalıdır.

5. Atölye içindeki geçit ve pasajlar, makinelerin çevreleri her zaman temiz ve düzenli

tutulmalıdır.

6. Atölyeler içinde asla koĢulmamalıdır.

7. Yetkili kiĢilerden izin alınmadan malzeme ve makinelere dokunulmamalıdır.

8. Tezgâh çalıĢırken baĢından uzaklaĢılmamalıdır.

57

9. Basınçlı hava doğrudan ne kendimize ne de baĢkasına tutulmamalıdır. Basınçlı

hava tehlikelidir ve öldürücü olabilir.

10. Kullanılmadığı zamanlar vinç çengelleri, tezgâh ve çevresi üzerinde

bırakılmamalıdır[20].

I.2.2.2 KiĢi Güvenliği


1. Küçük bile olsa her olay derhâl amire bildirilmelidir.

2. Koruyucu gözlük takılmalıdır.

3. Koruyucu ayakkabı giyilmelidir.

4. ĠĢ baĢında iĢ elbiseleri mutlaka giyilmeli ve düğmeleri ilikli olmalıdır.

5. Gömleklerin kolları ya ilikli olmalı ya da kıvrılmalıdır.

6. Saçlar kısa kesilmiĢ olmalı, gerekiyorsa koruyucu Ģapka giyilmelidir.

7. Tezgâh çalıĢtırılmadan önce bütün koruyucuların yerlerinde ve iĢ görebilecek

durumda olmaları sağlanmalıdır.

8. Tezgâh çalıĢtırılmadan önce, tezgâhın ve çevresinin temizlik kontrolü

yapılmalıdır.

9. Keskin kenarlı parçalara, çapak ve pürüzlere dikkat edilmelidir. BitmiĢ iĢ parçaları

çapaklı ve keskin kenarlı bırakılmamalıdır.

10. Her zaman uygun anahtar kullanılmalıdır. Ağzı bozuk anahtar veya takım

kullanılmamalıdır.

11. Çekiç baĢlarının gevĢek olmamasına dikkat edilmelidir.

12. Bir parça, vinç ile kaldırılırken güvenli bir uzaklıkta durulmalıdır.

13. ÇalıĢırken parmaklarda yüzük, kolda saat bulundurulmamalıdır.

14. ĠĢ elbiselerinin ceplerinde keskin veya sivri uçlu takım bulundurulmamalı ve

taĢınmamalıdır.

15. Tezgâhın çalıĢması tamamen durmadan koruyucular kesinlikle açılmamalıdır.

16. Tezgâhın kesme sıvısında el yıkanmamalı veya yabancı madde atılmamalıdır.

Aksi hâlde sıvı kirlenmiĢ ve özelliği bozulmuĢ olur.

17. Madenî taĢlar çıplak elle temizlenmemeli ve toplanmamalıdır. Bu iĢ için fırça ve

çengel kullanılmalıdır.

18. Ağır parçalar tek baĢına elle kaldırılmamalıdır. Ya kaldırma aracı kullanmalı ya

da yardım istenmelidir.

19. Eğe ve benzeri takımlar, sapsız olarak kesinlikle kullanılmamalıdır.

58

20. ÇalıĢan tezgâhın üstüne gereğinden fazla eğilmemeli ve tezgâha

dayanılmamalıdır[20].

I.2.2.3 Tezgah ve Cihaz Güvenliği


1. Tezgâh çalıĢtırılmadan önce onun nasıl durdurulacağı bilinmelidir.

2. Tezgâh çalıĢtırılmadan önce yağ seviyesi kontrol edilmelidir.

3. Tezgâh çalıĢtırılmadan önce doğru dönüĢ yönünün ne tarafa olduğu mutlaka

kontrol edilmelidir.

4. Tezgâh üzerinde yıpranmıĢ ve hasara uğramıĢ somun, cıvata ve benzeri parçalar

varsa yenileriyle değiĢtirilmelidir.

5. Tezgâhın çalıĢması ve özellikleri tam olarak öğrenilinceye kadar, o tezgâhta

çalıĢmaya teĢebbüs edilmemelidir.

6. Tezgâh çalıĢır durumda iken dönüĢ yönünü ve devrini değiĢtirmeye teĢebbüs

edilmemelidir.

7. Tezgâh üzerinde baĢkasının iĢi varken o iĢ kurcalanmamalıdır. BaĢkalarının iĢine

kesinlikle karıĢılmamalıdır.

ġekil Ek-I.4 Koruyucu Araçlarla Ġlgili Uyarıcı Levhalar

59

I.3 KĠġĠSEL KORUYUCU DONANIMLAR

I.3.1 Solunum Sistemlerinin Korunması

Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı, belirli yerlerde çalıĢanlar için

zehirli etki gösterir. Solunum, sindirim, sinir sistemlerinde hastalık yapabilir. Ayrıca

solunum sisteminde tahribat yapan önemli bir zararlı madde de tozdur. Solunum

sisteminin bu zararlı etkilerden korunması için solunum sistemi koruyucuları

kullanılmalıdır. Solunum cihazlarının iki ana türü vardır;

Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı,

Temiz hava sağlayan solunum cihazı.

Havayı temizleyen solunum cihazları, soluduğumuz havadaki parçacıkları

filtreleyerek tehlikeli maddeleri temizler. Toz zerreciklerini, metal zerreciklerini, sisi,

dumanı solunum havasından filtre ederek kiĢiye temiz hava sağlar. Bunlar çeyrek,

yarım ve tam yüz maskeleridir.

ġekil Ek-I.5 Maskeler

Temiz hava sağlayan solunum cihazları, çalıĢana bir hortum yardımıyla hava

tüpünden sıkıĢtırılmıĢ temiz hava sağlar. Bu iĢlem yüze sımsıkı oturan cihazlar

yardımıyla yapılır[20].

ġekil Ek-1.6 Temiz Hava Maskeleri

I.3.2 Vücudun Korunması

Vücudun korunması sırasında kullanılacak koruyucu araçların iĢ yeri Ģartları ile

yapılan iĢin özelliğine uygun olmasına özen gösterilmelidir.

60

I.3.2.1.Ellerin Korunması

ÇalıĢma hayatında, özellikle de sanayide en çok eller yıpranmaktadır.

Eldivenler eli veya elin herhangi bir yerini tehlikelere karĢı koruyan kiĢisel koruyucu

bir donanımdır. Aynı zamanda ön kol ve kolun bir bölümünü de koruyabilir.

Eldivenler kendi içinde baĢka risk oluĢturmadan riskten korumayı sağlayabilmelidir.

El için sayılabilecek riskler aĢağıdaki gibi olabilir:

Mekanik riskler

Termal riskler

Kimyasal ve biyolojik riskler

Elektrik riskleri

TitreĢimler

Eldiven seçimi ve kullanımı sırasında dikkat edilecek bazı noktalar Ģunlardır:

Eldiven temiz ele giyilmelidir

Eldiveni takarak dokunma ve eli kavrama açısından test edin.

Ele uygun ölçüde eldiven kullanılmalıdır.

Unutmayın, eldivenler, bir kimyasal maddeye karĢı koruma sağlarken baĢka bir

kimyasal maddeye karĢı yeterli koruma sağlamayabilir.

Eldiven eli terletmemelidir. Aksi takdirde kullanım zorluğu yaratır.

Her kullanımdan önce delik, yıpranma ve yırtıkları kontrol edin.

BulaĢık eldiveni kullanmayın. Böyle eldivenler hiç kullanılmamasından daha

tehlikelidir[20].

ġekil Ek-I.7 Eldivenler

I.3.2.2.Gözlerin Korunması

Göz koruyucuları, gözleri zararlı ıĢınlardan, çeĢitli yabancı maddelerden ve

darbelerden korurlar. Güvenlik gözlüklerinde kullanılan çerçeveler, günlük hayatta

kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karĢı dayanıklı olur.

61

Gözlerin korunmasında kullanılan gözlüklerden bazıları Ģunlardır;

Toz gözlüğü

Yarı açık koruyucu gözlük

Bükülebilir çerçeveli gözlük

Asit gözlüğü (camdan yapılmıĢ)

Kaynakçı gözlüğü

Darbelere dayanıklı gözlük

ġekil Ek-I.8 Gözlükler

I.3.2.3.BaĢın Korunması

Kafa koruyucular, baretler ya da kasklar, baĢı darbelere karĢı kabuk aracılığıyla

korurlar. Darbelerin Ģiddetini de süspansiyon görevi yapan içlik aracılığıyla yayıp

düĢürürler. Kabuğun kalınlığı (plastiği) 2mm‟ den aĢağı olmamalıdır. Baretler;1m

yükseklikten düĢürülen 5,0 KN kuvvete dayanabilmelidir. Çatlak, çizik vb. baretler

kesinlikle kullanılmamalıdır. Baret darbe aldığı zaman değiĢtirilmelidir. Kaynak

yapılan yerlerde kullanılan baretler 3 yılda bir değiĢtirilmelidir[20].

ġekil Ek-I.9 Baretler

I.3.2.4. Ayakların Korunması

ÇalıĢırken ayakların delinmeler ve darbeler baĢta olmak üzere çeĢitli risklerden

korumak gerekir. ÇalıĢma dıĢı zamanlarda giyilen ayakkabılara özen gösterilirken,

çalıĢma sırasında giyilecek ayakkabılar ihmal edilmektedir. Oysa 8 -10 saat boyunca

62

giyilecek bu ayakkabılarda bazı özellikler olmalıdır. Ezilmelere karĢı parmakları

koruyan metal uçlu koruyuculu ayakkabılar giyilmelidir. Yapılan denemelerde bu

koruyuculu ayakkabıların beĢ tonluk yük altında bile ayakları koruduğu

görülmüĢtür[20].

ġekil Ek-I.10 Koruyuculu Ayakkabılar

I.3.2.5. ĠĢ Elbisesi

Koruyucu elbise, kiĢisel elbiselerin yerini alan ve bir veya daha fazla tehlikeye

karĢı koruyan elbiselerdir. ĠĢ elbiselerinin bazıları Ģunlardır;

ĠĢ önlükleri

Yağmurluk

Tulum

Kimyasal risklere karĢı koruyucu elbise

Kaynakçı önlüğü

Isı ve alevden koruyucu elbiseler

ġekil Ek-I.11 ĠĢ Elbiseleri

I.4 MAKĠNELERE TAKILAN KORUYUCU APARATLAR

Makine ve tezgâhlarda parça ve talaĢ fırlaması, taĢ patlaması, hareketli aksama

el, kol kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak üzere kullanılan

63

koruyucular makine koruyucu aparatlarını teĢkil eder Türkiye‟de meydana gelen iĢ

kazalarının yaklaĢık % 21‟inin makine kazaları olduğu tespit edilmiĢtir[20].

BaĢlıca koruyucular

a.Elektrikli koruyucular

b.Elektronik koruyucular

c.Mekanik koruyucular

Koruyucu aparatların temel prensipleri

Tehlike, iĢten uzaklaĢtırılmalıdır.

Etraftakileri korumalıdır.

Tehlikeden korunmalıdır.

Verimi artırmalıdır.

Kullanıcıyı korumalıdır.

Ġyi monte edilmelidir.

ġekil Ek-I.12 Koruyucu Aparatlı Makineler.

64

EK2

I.1 METAL Ġġ KOLUNDA SON BEġ YILDAKĠ Ġġ KAZALARI

ĠSTATĠSTĠKLER

Türkiye‟de 2003 ile 2007 yılları arasında toplam 100.846 kiĢi metal iĢ kolunda

iĢ kazası geçirdiği görülmektedir. Tablo Ek.2.1‟e göre her geçen yıl iĢ kazası sayısı

hem erkek çalıĢanda hem de kadın çalıĢanda sayı artmıĢtır. Söz konusu kazaların

önemli bir bölümü SGK‟ya bildirilmediği için veriler ancak resmi olarak

bildirilenlerden ibarettir.

Ek-2.1‟de 2003 ile 2007 arası tablo Ek.2.1‟de 25 adet metal iĢ kollarına ait

erkek ve kadın çalıĢanların geçirdiği iĢ kazalarını gösteren grafik verilmiĢtir[31].

Ek-2.1 Metal ĠĢ Kolunda 2003 ila 2007 Yılları arasında Erkek ve Kadın

ÇalıĢanların ĠĢ kazaları sayıları.

Yıllar Kazası Sayısı

(Erkek)

Kazası Sayısı

(Kadın)

Toplam

2003 8064 5529 13593

2004 10196 6602 16798

2005 12419 7561 19980

2006 13575 7723 21298

2007 11225 6980 18235

65

Ek-2.2 Metal ĠĢ Kolunda 2003 Yılı Erkek ÇalıĢan ĠĢ kazası Sayısı.

NO Ġġ KOLLARI Ġġ KAZASI

SAYISI

%

1 YÜKSEK FIRINLARDA DEMĠR ÇELĠK ÜRETĠMĠ VE ÇELĠK ĠMALATI 1426 17,68

2 ISIL ĠġLEM, PRESLEME, ÇĠLĠNGĠR VE SAHRA DEMĠRCĠLĠĞĠ 1160 14,38

3 SOĞUK DEMĠRCĠLĠK VE KAYNAK ĠġLERĠ 981 12,17

4 MAKĠNE ĠMALATI (BEYAZ EġYA,ZĠRAAT MAKĠNELERĠ, ELEKTRONĠK MAKĠNELER

HARĠÇ) 635 7,87

5 KALIPÇILIK 571 7,08

6 DEMĠR VE ÇELĠĞĠ TAV FIRINLARINDA ISITMAK SURETĠYLE MÜSTAKĠLEN YAPILAN

HADDELEME VE LAMĠNAJ ĠġLERĠ 529 6,56

7 VAPUR VE GEMĠ ĠNġA VE TAMĠRATI, HUSUSU TĠPTE DENĠZ VASITALARINA MAHSUS

MAKĠNELARIN ĠMALĠ, GEMĠ BOZMA TEZGAHLARI, LĠMAN ATELYELERĠ 476 5,90

8 MONTAJ ĠġLERĠ (ĠMALAT YAPMAKSIZIN MAKĠNE VE TESĠSAT MONTAJI) 292 3,62

9 DEMĠR TEL VE ÇUBUKTAN EġYA ĠMALATI (ÇIVĠ, ZĠNCĠR, VĠDA VESAĠRE GĠBĠ) 282 3,50

10 LOKOMOTĠF, VAGON VE TRAMVAY ARABALARI ĠMAL VE TAMĠRATI 279 3,46

11 SOBACILIK VE TENEKE EġYA ĠMALĠ 265 3,29

12 ALĠMĠNYUM EġYA ĠMALĠ 243 3,01

13 EMAYE EġYA ĠMALĠ 220 2,73

14 ZĠRAAT MAKĠNELERĠ ĠMALĠ VE TAMĠRATI (PULLUK, BĠÇERDÖĞER, SELEKTÖR VE

EMSALĠ ZIRAATTE KULLANILAN MAKĠNELER) 190 2,36

15

DEMĠR DIġI METALLERĠN ĠZABESĠ TASFĠYESĠ VE BUNLARIN KÜLÇE, BAR, DÖRT KÖġE

KALIN ÇUBUK, LEVHA, ġERĠT DAĠRE VE HADDEDEN GEÇĠRĠLEREK ELDE EDĠLECEK

DĠĞER ESAS ġEKĠLLERDE ĠMALĠ 165 2,05

16 DEMĠR DIġI METALLERĠN TAV FIRINLARINDA ISITMAK SURETĠYLE MÜSTAKĠLEN

YAPILAN HADDELEME VE LAMĠNAJ ĠġLERĠ 78 0,97

17 BAKIRDAN EġYA ĠMALĠ 76 0,94

18 NĠKELAJ KAPLAMA VE GALVANOPLĠSTĠ ĠġLERĠ KALAYCILIK 67 0,83

19 KROM ĠSTĠHSALĠ 48 0,60

20 UÇAK VE PLANÖR, UÇAK MOTORLARI, PERVANE, TEKERLEK GĠBĠ SAĠR AKSAMIN

ĠMAL, MONTAJ VE TAMĠRATI 38 0,47

21 DEMĠR CEVHERĠ ĠSTĠHSALĠ 16 0,20

22 DĠĞER MADENLERĠN ĠSTĠHSALĠ 12 0,15

23 BAKIR ĠSTĠHSALĠ 8 0,10

24 KURġUN ĠSTĠHSALĠ 7 0,09

25 MÜCEVHERAT 0 0,00

66

Ek-2.3 Metal ĠĢ Kolunda 2003 Yılı Kadın ÇalıĢan ĠĢ kazası Sayısı.


SAYISI %

1 YÜKSEK FIRINLARDA DEMĠR ÇELĠK ÜRETĠMĠVE ÇELĠK ĠMALATI 896 16,21



4 MAKĠNA ĠMALATI (BEYAZ EġYA,ZĠRAAT MAKĠNALARI, ELEKTRONĠK

MAKĠNALAR HARĠÇ) 440 7,96

5

VAPUR VE GEMĠ ĠNġA VE TAMĠRATI, HUSUSU TĠPTE DENĠZ

VASITALARINA MAHSUS MAKĠNALARIN ĠMALĠ, GEMĠ BOZMA

TEZGAHLARI, LĠMAN ATELYELERĠ

407 7,36


7

DEMĠR VE ÇELĠĞĠ TAV FIRINLARINDA ISITMAK SURETĠYLE

MÜSTAKĠLEN YAPILAN HADDELEME VE LAMĠNAJ ĠġLERĠ DEMĠR

DIġIMETALLERE MÜTEALLĠK ESAS ENDÜSTRĠLER

314 5,68

8 DEMĠR TEL VE ÇUBUKTAN EġYA ĠMALATI (ÇIVĠ, ZĠNCĠR, VĠDA VESAĠRE

GĠBĠ) 225 4,07





13

DEMĠR DIġIMETALLERĠN ĠZABESĠ TASFĠYESĠ VE BUNLARIN KÜLÇE,

BAR, DÖRT KÖġE KALIN ÇUBUK, LEVHA, ġERĠT DAĠRE VE HADDEDEN

GEÇĠRĠLEREK ELDE EDĠLECEK DĠĞER ESAS ġEKĠLLERDE ĠMALĠ

129 2,33

14 ZĠRAAT MAKĠNELERĠ ĠMALĠ VE TAMĠRATI (PULLUK, BĠÇERDÖĞER,

SELEKTÖR VE EMSALĠ ZIRAATTE KULLANILAN MAKĠNELER) 126 2,28




18 DEMĠR DIġI METALLERĠN TAV FIRINLARINDA ISITMAK SURETĠYLE

MÜSTAKĠLEN YAPILAN HADDELEME VE LAMĠNAJ ĠġLERĠ 39 0,71


20 UÇAK VE PLANÖR, UÇAK MOTORLARI, PERVANE, TEKERLEK GĠBĠ SAĠR

AKSAMIN ĠMAL, MONTAJ VE TAMĠRATI 33 0,60

21

DEMĠR CEVHERĠ ĠSTĠHSALĠ (AYNI ĠġVEREN TARAFINDAN YAPTIRILAN,

BU ĠġĠN FERR'Ġ VE MÜTEMMĠMĠ MAHĠYETĠNDEKĠ YIKAMA, AYIKLAMA,

ĠZABE, SEVK GĠBĠ BĠLCÜMLE YARDIMCI ĠġLER DAHĠL)

12 0,22





67



SAYISI

%






5

DEMĠR VE ÇELĠĞĠ TAV FIRINLARINDA ISITMAK SURETĠYLE

MÜSTAKĠLEN YAPILAN HADDELEME VE LAMĠNAJ ĠġLERĠ DEMĠR

DIġIMETALLERE MÜTEALLĠK ESAS ENDÜSTRĠLER 710 6,96


7

VAPUR VE GEMĠ ĠNġA VE TAMĠRATI, HUSUSU TĠPTE DENĠZ

VASITALARINA MAHSUS MAKĠNALARIN ĠMALĠ, GEMĠ BOZMA

TEZGAHLARI, LĠMAN ATELYELERĠ 562 5,51


9 DEMĠR TEL VE ÇUBUKTAN EġYA ĠMALATı (ÇIVĠ, ZĠNCĠR, VĠDA VESAĠRE

GĠBĠ) 340 3,33



12

DEMĠR DIġI METALLERĠN ĠZABESĠ TASFĠYESĠ VE BUNLARIN KÜLÇE,

BAR, DÖRT KÖġE KALIN ÇUBUK, LEVHA, ġERĠT DAĠRE VE HADDEDEN

GEÇĠRĠLEREK ELDE EDĠLECEK DĠĞER ESAS ġEKĠLLERDE ĠMALĠ 241 2,36



14 MONTAJ ĠġLERĠ (ĠMALAT YAPMAKSIZIN MAKĠNE VE TESĠSAT

MONTAJI) 210 2,06











23

DEMĠR CEVHERĠ ĠSTĠHSALĠ (AYNI ĠġVEREN TARAFINDAN YAPTIRILAN,

BU ĠġĠN FERR'Ġ VE MÜTEMMĠMĠ MAHĠYETĠNDEKĠ YIKAMA, AYIKLAMA,

ĠZABE, SEVK GĠBĠ BĠLCÜMLE YARDIMCI ĠġLER DAHĠL) 8 0,08


25 MÜCEVHARAT 5 0,05

68


NO Ġġ KOLLARI Ġġ K SAYISI %






5

VAPUR VE GEMĠ ĠNġA VE TAMĠRATI, HUSUSU TĠPTE DENĠZ VASITALARINA

MAHSUS MAKĠNALARIN ĠMALĠ, GEMĠ BOZMA TEZGAHLARI, LĠMAN

ATELYELERĠ 487 7,38

6

DEMĠR VE ÇELĠĞĠ TAV FIRINLARINDA ISITMAK SURETĠYLE MÜSTAKĠLEN

YAPILAN HADDELEME VE LAMĠNAJ ĠġLERĠ DEMĠR DIġIMETALLERE MÜTEALLĠK

ESAS ENDÜSTRĠLER 456 6,91




10 DEMĠR TEL VE ÇUBUKTAN EġYA ĠMALATı (ÇIVĠ, ZĠNCĠR, VĠDA VESAĠRE GĠBĠ) 227 3,44

11

DEMĠR DIġI METALLERĠN ĠZABESĠ TASFĠYESĠ VE BUNLARIN KÜLÇE, BAR, DÖRT

KÖġE KALIN ÇUBUK, LEVHA, ġERĠT DAĠRE VE HADDEDEN GEÇĠRĠLEREK ELDE

EDĠLECEK DĠĞER ESAS ġEKĠLLERDE ĠMALĠ 177 2,68


13 ZĠRAAT MAKĠNELERĠ ĠMALĠ VE TAMĠRATI (PULLUK, BĠÇERDÖĞER, SELEKTÖR

VE EMSALĠ ZIRAATTE KULLANILAN MAKĠNELER) 138 2,09




17 DEMĠR DIġIMETALLERĠN TAV FIRINLARINDA ISITMAK SURETĠYLE










25

DEMĠR CEVHERĠ ĠSTĠHSALĠ (AYNI ĠġVEREN TARAFINDAN YAPTIRILAN, BU ĠġĠN

FERR'Ġ VE MÜTEMMĠMĠ MAHĠYETĠNDEKĠ YIKAMA, AYIKLAMA, ĠZABE, SEVK

GĠBĠ BĠLCÜMLE YARDIMCI ĠġLER DAHĠL) 5 0,08

69



SAYISI

%







6


YAPILAN HADDELEME VE LAMĠNAJ ĠġLERĠ DEMĠR DIġIMETALLERE MÜTEALLĠK

ESAS ENDÜSTRĠLER 953 7,67

7







11 ZĠRAAT MAKĠNELERĠ ĠMALĠ VE TAMĠRATI (PULLUK, BĠÇERDÖĞER, SELEKTÖR

VE EMSALĠ ZIRAATTE KULLANILAN MAKĠNELER) 326 2,63


13

DEMĠR DIġI METALLERĠN ĠZABESĠ TASFĠYESĠ VE BUNLARIN KÜLÇE, BAR, DÖRT

KÖġE KALIN ÇUBUK, LEVHA, ġERĠT DAĠRE VE HADDEDEN GEÇĠRĠLEREK ELDE

EDĠLECEK DĠĞER ESAS ġEKĠLLERDE ĠMALĠ 262 2,11












23

DEMĠR CEVHERĠ ĠSTĠHSALĠ (AYNI ĠġVEREN TARAFINDAN YAPTIRILAN, BU ĠġĠN

FERR'Ġ VE MÜTEMMĠMĠ MAHĠYETĠNDEKĠ YIKAMA, AYIKLAMA, ĠZABE, SEVK

GĠBĠ BĠLCÜMLE YARDIMCI ĠġLER DAHĠL) 9 0,07



70



SAYISI

%






5


YAPILAN HADDELEME VE LAMĠNAJ ĠġLERĠ DEMĠR DIġIMETALLERE

MÜTEALLĠK ESAS ENDÜSTRĠLER 603 7,98


7






GĠBĠ) 251 3,32


11

DEMĠR DIġI METALLERĠN ĠZABESĠ TASFĠYESĠ VE BUNLARIN KÜLÇE, BAR,

DÖRT KÖġE KALIN ÇUBUK, LEVHA, ġERĠT DAĠRE VE HADDEDEN















22

DEMĠR CEVHERĠ ĠSTĠHSALĠ (AYNI ĠġVEREN TARAFINDAN YAPTIRILAN, BU

ĠġĠN FERR'Ġ VE MÜTEMMĠMĠ MAHĠYETĠNDEKĠ YIKAMA, AYIKLAMA, ĠZABE,

SEVK GĠBĠ BĠLCÜMLE YARDIMCI ĠġLER DAHĠL) 6 0,08




71



SAYISI

%




4







7







11


















23






72



SAYISI

%




4




5









GĠBĠ) 282 3,65

10




















24





73



SAYISI

%







6




7







11



















24





74

Tablo Ek-2.11 Metal ĠĢ Kolunda 2007 Yılı Kadın ÇalıĢan ĠĢ kazası Sayısı.


SAYISI

%




4






6







GĠBĠ) 258 3,69


11


















23






75

EK3

I.1 ANKET FORMU

Bu anket Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Metal Eğitimi

Anabilim Dalı tez aĢamasındaki Yüksek Lisans öğrencisi Engin DEMĠR‟ in Metal ĠĢ

Kolunda Meydana Gelen ĠĢ Kazaları ve ĠĢ Kazalarının OluĢturduğu Kayıpların

Ekonomik Yönden Analizi adlı tez çalıĢmasında veri olarak kullanmak için

hazırlanmıĢtır.

AraĢtırma bilimsel bir nitelik taĢıdığından araĢtırılan iĢ yeri ve bilgileri gizli

tutulacaktır.

Sorulara objektif ve samimi cevaplar vereceğinize inanıyorum. Katkılarınız

için Ģimdiden teĢekkür ederim.

Lütfen soruları tam olarak okuduktan sonra iĢ yeriniz verilerine göre

cevaplayınız.

1) ĠĢ yerinizin Ünvanı :................................................

2) ĠĢ yerinizde ĠĢ Güvenliği Uzmanı çalıĢtırıyor musunuz?

( ) Evet ( ) Hayır

3) Ġkinci sorunun cevabı evet ise ĠĢ yerinizde çalıĢtırdığınız ĠĢ Güvenliği

Uzmanının eğitim durumu nedir?

( ) Okur-yazar ( ) Lise ve dengi mezunu

( ) Ġlk okul mezunu ( ) Yüksek okul

( ) Orta okul mezunu ( ) Lisans

4) ĠĢ yerinizde TS/OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi

uygulanıyor mu?

( ) Evet ( ) Hayır

76

5) ĠĢe aldığınız elamanların iĢ güvenliği eğitimi alıp almamalarını önemsiyor

ve dikkat ediyor musunuz?

( ) Evet ( ) Hayır

6) ĠĢe aldığınız elamanların iĢ güvenliği kurallarına karĢı ilgisi nasıl?

( ) Çok kötü ( ) Kötü ( ) Orta ( ) Ġyi ( ) Çok iyi

7) ĠĢ yerinizde 14001 Çevre Yönetim Sistemi uygulanıyor mu?

( ) Evet ( ) Hayır

8) ĠĢ yerinizde ĠSO 9001 Kalite Yönetim Sistemi uygulanıyor mu?

( ) Evet ( ) Hayır

9) ĠĢ yerinizde çalıĢanlar KiĢisel Koruyucu Donanım Kullanım alıĢkanlıkları

nasıl?

( ) Çok kötü ( ) Kötü ( ) Orta ( ) Ġyi ( ) Çok iyi

10) ĠĢ yerinizde iĢ kazaları meydana gelmekte midir?

( ) Evet ( ) Hayır

11) Onunca soruya yanıtınız evet ise aĢağıdaki sorulara geçiniz?

12) ĠĢ yerinizde meydana gelen kazaların nedenleri aĢağıdakilerden hangisi ya

da hangileridir.

( ) ĠĢçilerin eğitimsizliği

( ) ĠĢçilerin bilgi eksikliği

( ) ĠĢçilerin dikkatsizliği

( ) ĠĢçilerin dalgınlığı

( ) ĠĢçilerin iĢi ciddiye almamaları

( ) ĠĢçilerin moral bozukluğu

( ) ĠĢçilerin yorgunluğu

( ) Makinelerin koruyucularının yetersizliği

( ) Makinelerin periyodik bakımlarının yapılmaması

( ) Makinelerin kapasitesinin zorlanması

( ) Toz, Gaz, Buhar, Zehirli Maddeler, Gürültü gibi çevre faktörü

( ) Diğer.........................................................

77

13) Bir yıl içerisinde iĢ yerinizde meydana gelen kazaların sayısı kaçtır?

( ) 0-2 ( ) 3-5 ( ) 6-8 ( ) 9-12 ( ) 12 ve üstü

14) Bir yıl içerisinde iĢ yerinizde meydana gelen kazaların varsa raporları?

(Anket ekine koyabilirsiniz)

15) Bir yıl içerisinde iĢ yerinizde meydana gelen kazalardan dolayı kayıp gün

sayıları kaçtır?

( ) 0-2 ( ) 3-5 ( ) 6-8 ( ) 9-12 ( ) 12 ve üstü

16) Bir yıl içerisinde iĢ yerinizde meydana gelen kazalardan dolayı frekans ve

vahamet değerleri kaçtır?

17) Bir yıl içerisinde iĢ yerinizde meydana gelen kazalardan dolayı görünen ve

görünmeyen kayıpları aĢağıya yazınız?

Görünen Kayıplar

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Görünmeyen Kayıplar

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

78

18) ĠĢyerinizin bir yıl içerisindeki sabit giderleri ortalama ne kadar? (net gider

iĢaretlenmek istendiğinde 6. madde doldurulabilir).

( ) 10.000 TL ( ) 20.000 TL ( ) 30.000 TL ( ) 50.000 TL ( ) 100.000

ÜSTÜ TL

( ) .......... TL

19) ĠĢ yerinizin bir yıl içerisindeki değiĢken giderleri ortalama ne kadar? (net

gider iĢaretlenmek istendiğinde 6. madde doldurulabilir).

( ) 10.000 TL ( ) 20.000 TL ( ) 30.000 TL () 50.000 TL () 100.000 ÜSTÜ TL

( ) .......... TL

20) ĠĢ yerinizin bir yıl içerisindeki satıĢ gelirleri ortalama ne kadar? (net gider

iĢaretlenmek istendiğinde 6. madde doldurulabilir).

( ) 10.000 TL ( ) 20.000 TL ( ) 30.000 TL ( ) 50.000 TL ( ) 100.000

ÜSTÜ TL

( ) .......... TL

21) ĠĢ yerinizin bir yıl içerisindeki ĠĢ Güvenliği ile ilgili masraflar ortalama ne

kadar? (net gider iĢaretlenmek istendiğinde 6. madde doldurulabilir).

( ) 10.000 TL ( ) 20.000 TL ( ) 30.000 TL ( ) 50.000 TL ( ) 100.000

ÜSTÜ TL

( ) .......... TL

TEġEKKÜRLER

79

KAYNAKLAR

[1] Özkılıç, Ö.; “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği, Yönetim Sistemleri ve Risk

Değerlendirme Metodolojileri”, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ĠĢ

TeftiĢ Kurulu Grup BaĢkanlığı, Ġstanbul, Türkiye, (2004) .

[2] Centel, A.: “Türkiye‟nin Onayladığı ĠLO SözleĢmeleri” Ġstanbul, Türkiye

(2004).

[3] Gerek, Prof. Dr. N.: Türkiye‟de ĠĢçi Sağlığı ve iĢ Güvenliği, Ankara

(2001).

[4] Erkan, Dr. N.: ĠĢletmelerde Ġnsan Gücü Verimliliği Ġçin; ĠĢi Sağlığı, ĠĢ

Güvenliği, kazalardan Korunma, Acil Yardım ve ilgili Mevzuat, Ankara

(1989).

[5] Akbulut, Prof. Dr. T.: ĠĢçi Sağlığı Prensip ve Uygulamaları, Ġstanbul

(1994).

[6] Tan, O.; “ĠĢ Kazası OluĢmadan Alınacak Önlemlerin Maliyeti ile ĠĢ

Kazası OluĢtuktan Sonraki Harcama Maliyetlerinin Analizi ve

KarĢılaĢtırılması”, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Üniversitesi Sağlık

Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, Türkiye, (1999).

[7] Usel, M.: “ĠĢ Kazası Kavramının Teknik ve Hukuki Açıdan Ġrdelenmesi

ile Türkiye‟de 1991-1995 Döneminde Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının

Ġncelenmesi ve Otomotiv Sektöründe Yapılan Bir AraĢtırma”, Yüksek

Lisans Tezi, Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul,

Türkiye, (1997) .

[8] Erdönmez C.: “Türkiye‟de ĠĢ Kazaları”, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul, Türkiye, (1992) .

[9] Dalbay Ö.: “Türkiye‟de ĠĢ Kazaları ve Meslek Hastalıklarının Topluma

Maliyeti (1960-1990 Dönemi)”, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul, Türkiye, (1992) .

[10] KaĢaltı ġ.: “ĠnĢaat Sektöründe ĠĢ Kazaları ve Ekonomik Kayıpların

AraĢtırılması ve Değerlendirilmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi

Üniversitesi Kazaları AraĢtırma Enstitüsü Ankara, Türkiye, (1991) .

80

[11] Hatipoğlu Ö.: “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin Mevcut Durumu ve Bir

AraĢtırma”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Ġstanbul, Türkiye, (2006) .

[12] Türkoğlu F.: “ĠĢ Kazaları ve Meslek Hastalıklarının Türkiye

Ekonomisine Maliyeti ve Konuyla Ġlgili Eğitimin Önemi(1960-2000

Dönemi)”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Enstitüsü, Ankara, Türkiye, (2006) .

[13] Ofluoğlu G.: “ĠĢ Kazalarının ekonomik Boyutları (Özellikle TaĢkömürü

Madenciliği ve T.T.K Açısından)”, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Türkiye, (1996) .

[14] Demir G.: “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği (ĠSG)‟nin Sağlanmasında ĠĢ Yeri ĠSG

Kurullarının Etkinliği”, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü, Bursa, Türkiye, (2006) .

[15] Ağır, A.: Metalden EĢya Ġmal Eden Atölyelerde ÇalıĢan 12-19 YaĢ

Gurubu Çırak ĠĢçilerin ĠĢ Kazları Konusunda Bilgi, Tutum ve

DavranıĢları, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimler

Enstitüsü, Ankara, Türkiye, (1996) .

[16] TaĢpınar, G: Türkiye‟de Metal Sanayii ĠĢ Kolunda Ortaya Çıkan ĠĢçi

Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Sorunları ile Bu Sorunlara ĠliĢkin Çözüm

Önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü,

Ankara, Türkiye, (1996) .

[17] Ağır, A.: Metal ĠĢ Kolunda ÇalıĢan Çırakların Ġlk Yardım Bilgi

Düzeylerinin Tespiti ve GeliĢtirilmesi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi

Fen Bilimler Enstitüsü, Ankara, Türkiye, (2000) .

[18] Yıldız, S.: MKE Kurumunda Metal ĠĢ Kolunda ÇalıĢan ĠĢçilerin ĠĢ

Kazaları ve Kazaların Ġstatistiksel Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi

Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Ankara, Türkiye, (1996) .

[19] SSK, “Sosyal Sigortalar Kurumu Ġstatistik Yıllığı” Ankara, Türkiye

(2003).


(2004).


(2005).

81


(2006).


(2007).

[24] TMMOB, “ĠĢ Güvenliği” Ankara, Türkiye (2001).

[25] MESS, “MESS Üyelerinde ĠĢ Kazaları ve Meslek Hastalıkları

Ġstatistikleri” Ankara, Türkiye (2004).

[26] Tuzla Tersaneler Bölgesi Ġzleme ve Ġnceleme Komisyonu, “Tuzla

Tersaneler Bölgesi‟ndeki ÇalıĢma KoĢulları ve Önlenebilir Seri ĠĢ

Kazaları Hakkında Rapor” Ġstanbul, Türkiye (2008).

[27] ĠĢkolları ve ĠĢ Güvenliği “Metal ĠĢleme Sektörlerinde ĠĢ Sağlığı Ve

Güvenliği”Türkiye.(2008).

http://www.isguvenligi.net/index.php?option=com_content&task=view&

id=940&Itemid=52(01.01.2008)

[28] Türkiye Ġstatistik Kurumu Nüfus Ġstatistikleri Veri Tabanı

Türkiye.(2008). http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi(06.05.2008)

[29] ĠĢ Güvenliği ve ĠĢçi Sağlığı, Makale. (2008).

http://www.vektorelbilisim.com/kurslar/makaleler.aspx?idd=162

(29.08.2008)

[30] “ĠĢ ve Sosyal Güvenlik Yasaları” Ankara.(2008).

[31] Yalman, S.: KiĢisel GörüĢme web istatistiklerini bilgisayardan alma,

(SGK Bilgi ĠĢlem Dairesi BaĢkanlığı.), Ankara (2001).

[32] Heinrich, H.W. 1930. Industrial accidents and safety. Monthly

Labour Rev. (United States Department of Labor). Washington.

http://74.125.77.132/search?q=cache:qTJfXncmwwJ:tarimbilimleri.agri

.ankara.edu.tr/2008/111_4/Makale%252017.pdf+i%C5%9F+kazas%C4

%B1+maliyet+heinrich+buzda%C4%9F%C4%B1&cd=1&hl=tr&ct=cl

nk&gl=tr (01.02.2009)

http://www.isguvenligi.net/index.php?option=com_content&task=view&id=940&Itemid=52

http://www.isguvenligi.net/index.php?option=com_content&task=view&id=940&Itemid=52

http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi(06.05.2008

http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi

http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi

http://74.125.77.132/search?q=cache:qTJfXncmwwJ:tarimbilimleri.agri.ankara.edu.tr/2008/111_4/Makale%252017.pdf+i%C5%9F+kazas%C4%B1+maliyet+heinrich+buzda%C4%9F%C4%B1&cd=1&hl=tr&ct=clnk&gl=tr




ÖZ GEÇMĠġ

1981 yılında Malatya Hekimhan‟da doğdu. Lise öğrenimini Pütürge EML Metal

Eğitimi bölümünden sonra lisans öğrenimini 2005 yılında Marmara Üniversitesi

Teknik Eğitim Fakültesi Metal Öğretmenliği Bölümünde tamamladı. 2008 Yılında

Anadolu Üniversitesi ĠĢletme Fakültesini bitirdi. Evli bir çocuk babası olup, halen

Sosyal Güvenlik Kurumu‟nda Sosyal Güvenlik Kontrol Memuru olarak görevine

devam etmektedir.

metal Ġġ kolunda meydana gelen Ġġ kazalari ve Ġġ … · 2015-08-12 · t.c. marmara...

Documents