stanovništvo na zemlji
DESCRIPTION
Stranovništvo na zemljiTRANSCRIPT
Broj i razmještaj stanovništva u svijetu- broj stanovnika svijeta – oko 6,5 milijarde ljudi
POSTOCI PO KONTINENTIMA
- 60% živi u Aziji - napučenost 83 st/km2
- 13% u Africi – napučenost 27 st/km2
- 12% u Europi – napučenost 71 st/km2 – 1950. je bilo 22% ali je postotak smanjen zbog neg. prirodnog priraštaja i
velikog postotka starog stanovništva
- Australija – 30 milijuna stanovnika – 3 do 4 st/km2 – najnenaseljeniji kontinent
GUSTO NASELJENI PROSTORI
- ekumena – naseljeni dio Zemlje
- anekumena – nenaseljeni dio Zemlje
o Antarktika – najveća anekumena
o nije naseljeno zbog raznih faktora – klime, reljefa itd.
- gusto naseljeni prostori
o monsunska Azija
od Pakistana do Japana
više od 1 milijarde stanovnika
Indija + Kina 2,5 milijarde stanovnika
razlog napučenosti – zbog povoljne klime imaju do 3 žetve
o zapadna, srednja i južna Europa
žarište života i civilizacije - gusto naseljeno još od sr. vijeka
o sjeveroistok SAD-a
između Velikih Jezera i atlantske obale (Chicago, Detroit, Philadelphia, Washington)
najveći megalopolis Bowash
- također gusto naseljeno – jugoistok Brazila, zapad SADa, Gvinejski Zaljev, donji tok Nila
RAZLIKA U GUSTOĆI NASELJENOSTI
- Europa
o Monako – 16000 st/km2
o Island – 2,5 st/km2
- Južna Amerika
o Ekvador - 47 st/km2
o Surinam – 2 st/km2
- Afrika
o Mauricijus - 600 st/km2
o Namibija - 2 st/km2
- Azija
o Singapur – 1000 st/km2
o Mongolija – 1,5 st/km2
- 90% na sjevernoj, 10% na južnoj polutci
- 86% u starom, 14% u novom svijetu
- Uvjeti za veću naseljenost – odnos kopna i mora, klima, reljef, pristupačnost pitkoj vodi…
- 20-40. paralela SGŠ – 50%
- 40-60. paralela SGŠ – 25% u umjerenoj zoni (20.- 60. paralela) živi 75% ljudi
- Maksimalan broj ljudi na zemlji – oko 15-20 milijardi zbog nestašice izvora za hranu
Razvoj Naseljenosti- čovjek nastaje pred 2 milijuna godina
- istočna Afrika – ljudski ostaci te starosti
- od Crnog Mora preko Etiopije do Kenije Afričko Visočje ishodište čovječanstva
- dalje se šire iz Afrike preko Sueskog kanala u Aziju
- pleistocen – daljnje širenje
o preko Beringovog prolaza iz Azije u Ameriku
o preko Indonezije (to je bilo kopno) iz Azije u Australiju Aboriđini (drugačiji po fizionomiji)
- pred 30 tisuća godina – 2-3 milijuna ljudi – malen broj zbog velike smrtnosti (nema oružja, oruđa, nastambi
itd.)
- prijelaz s Pleistocena na Holocen
o globalno zatopljenje
o promjene u prirodi – + 100 metara visine mora, bujna vegetacija i stvaranje rijeka = bolji život
čovjeka
o zbog toga nastaju prve velike civilizacijske promjene
do tada su bili nomadi – sjedilački način života
gradi prve nastambe (zemunice, sojenice, šatori)
- više nastambi naselja gradovi civilizacije kulture
- čovjek se po prvi put bavi nekom organiziranom djelatnošću – ratarstvom (nastalo slučajno – bacanje sjemenja
itd.)
- ratarstvo – prekretnica – broj ljudi raste
- nova era – 250-300 milijuna stanovnika
- prvi pouzdani podaci – sredina 17.st. – pola milijarde ljudi
- prva polovica 19.st – 1 milijarda
- 1900. – 1,5 milijarda
- 1950. – 2,5 milijarde
- 1987. – 5.milijarditi čovjek rođen u Zagrebu – vjerojatno nije, al ajde!
- 1999. – 6.milijarditi čovjek rođen u Sarajevu – također
- demografska eksplozija – vrlo brz rast stanovništva - za 100 godina 5 milijardi
Prirodno kretanje stanovništva- načini mijenjanja broja stanovnika
o migracije ili prostorno kretanje
o prirodno kretanje ili priraštaj
- prirodni priraštaj je rezultat dvaju komponenti
o mortalitet/smrtnost – kad je veća od rodnosti prirodni priraštaj je negativan (tzv. prirodni pad
stanovništva)
o natalitet/rodnost – kad je veća od smrtnosti prirodni priraštaj je pozitivan
- prikazuje se u promilima (Δbr.st./1000) - 2‰ – 2 stanovnika (na njih tisuću) više nego prije
- natalitet
o ovisi o nizu faktora (sredina, tradicija), a posljedica je stalne ljudske želje za potomstvom
npr. Posavina, selo Davor – prosjek oko 8,9 djece; Istok – više djece znači da se imanje neće
dijeliti
- mortalitet
o za razliku od nataliteta može se povećati uslijed raznih društvenih situacija (ratovi, epidemije, itd.)
zemlje s visokom smrtnošću (Afrika) – zemlje 3. svijeta – nerazvijene i siromašne (glad, AIDS…)
mali mortalitet imaju zemlje s visokim standardom i velikim postotkom mladog
stanovništva
- najveći natalitet – zemlje Afrike – Niger, Čad, Mali – prirodni priraštaj 35‰
- najmanji natalitet – istočna Europa – Bugarska, Rusija, Ukrajina – prirodni priraštaj 3-5‰
- najveći mortalitet – zemlje Afrike – Niger, Somalija, Etiopija (najsiromašnije)
- najmanji mortalitet – bliski Istok, Sjever Afrike – Libija, Jemen, Oman, Ujedinjeni Arapski Emirati
- najveći prirodni priraštaj – zemlje Afrike i Azije – Nigerija, Kamerun itd.
- najmanji prirodni priraštaj – istočna Europa – Bugarska, Rusija, Ukrajina – prirodni pad 8‰
- Hrvatska – većinom prirodni pad, rijetko kad pozitivan prirodni priraštaj
o trenutno oko -2‰
o u zadnjih 15ak godina smo izgubili oko 60000 stanovnika
Demografska tranzicija- promjena u stanovništvu koja se dogodila/se događa/će se dogoditi u svim zemljama
svijeta
- promjena sa visokih stopa nataliteta i mortaliteta u niske ali postojane stope
- I. faza (predtranzicijska)
o jako visoki i promjenjivi natalitet i mortalitet
- II. faza
o prvo pada mortalitet zbog npr. boljih uvjeta, standarda, napretka u medicini
o natalitet još neko vrijeme ostaje visok (npr. nastavlja se tradicija imanja puno djece) ali nakon nekog
vremena se mijenja mentalitet i pada i natalitet
Mortalitet
Natalitet
o u toj fazi je najveći prirodni priraštaj
- III. faza
o natalitet je veći od mortaliteta za 1-2‰ ali može i mortalitet biti veći od nataliteta –svejedno su
niži i postojaniji
- Hrvatska – ušla u demografsku tranziciju u prvoj polovici 20.st. (ulazi u 3.fazu u 60ima, traje do 90ih) ali s
prirodnim padom
- Francuska – 2. pol. 18.st., Zapadna Europa – 1. pol. 19.st., SAD – 2. pol. 19.st, Japan – 1. pol. 20.st
- zemlje Afrike koje su u 1. fazi će u 2. fazu ući za desetak godina
- populacijska politika:
o poticanje prirodnog priraštaja – pronatalitetna ili ekspanzivna populacijska politika
o restriktivna politika – država uz različite načine ograničava prirodni priraštaj
Kina, Indija, JI Azija
potiču obitelji s jednim djetetom, sankcioniraju obitelji s više djece
Prostorna pokretljivost stanovništva - migracije se dijele na emigracije i imigracije – osnovne komponente prostorne pokretljivosti
- migracijski saldo ili bilanca – razlika u emigraciji i imigraciji
- razni faktori:
o ekonomski uzroci (najčešće) – iz pasivnih siromašnih krajeva u atraktivne krajeve s boljim
standardom
o ratni uzroci
o vjerska i nacionalna netrpeljivost
o klima
o prirodne nepogode (vulkani, potresi, uragani…)
- posljedice – mijenja se dobna struktura:
o u Hrvatskoj je 150ak naselja sa manje od 20 stanovnika od kojih najmlađi ima 60 godina
- podjela prema vremenu trajanja:
o stalne – bez povratka – 19/20.st. – odlazak u Ameriku
o privremene – odlazak na dulje vrijeme – iz južne u srednju Europu tijekom 70ih, na privremeni rad
o sezonske – sezonske aktivnosti i rad – turizam, poljoprivreda transhumantno stočarstvo (seljaci se
sa stokom sele tijekom sezone – preko ljeta idu u brda, a preko zime na more, ili u Slavoniju)
o dnevne – iz npr. grada u periferiju
- podjela prema udaljenosti:
o interkontinentalne – 19/20.st. – odlazak u Ameriku
legalne – npr. usavršavanje posla – informatičari iz Indije
ilegalne
Meksiko, Kuba Amerika
Sjeverna Afrika (Gibraltar) Europa
Kina Zapadna Europa
o kontinentalne – tijekom 60ih i 70ih
o regionalne (unutarnje) – npr. iz sela u grad, ili seljenje zbog studija…
Opće kretanje stanovništva - opće (ukupno) kretanje stanovništva – rezultat prirodnih kretanja i konačnih migracija
- na njega utječu:
o natalitet, mortalitet
o emigracija, imigracija
- rezultat – porast, stagnacija ili smanjenje broja stanovnika
- 2 skupine tipova općeg kretanja stanovništva
o IMIGRACIJSKI (I1234) (imigracija > emigracija)
o EMIGRACIJSKI (E1234)(emigracija > imigracije)
- poznavanjem o. kretanja st. država može odrediti populacijsku politiku i usmjeravati buduće kretanje
EMIGRACIJSKI PODTIPOVI
o E1 – emigracija
o E2 - depopulacija
o E3 – izrazita depopulacija
o E4 – izumiranje
prirodno je kretanje negativno i popisom utvrđeno kretanje negativno; veća je stopa popisom
ustanovljenog smanjenja od stope prirodnog pada
Gorska Hrvatska, Dalm. Zagora, neki otoci, Zapadna Slavonija
IMIGRACIJSKI PODTIPOVI
o I1 – porast imigracijom
prirodno je kretanje i popisom ustanovljeno kretanje pozitivno; broj stanovnika raste brže od
prirodne dinamike zahvaljujući imigraciji
Zagreb, Varaždin, Osijek, Slavonski Brod, Sisak, dio Istre, Zadar, Šibenik + otoci, Split,
Dubrovačko-neretvanska županija, Kvarnerski Otoci
o I2 – obnova imigracijom
o I3 – slaba obnova imogracijom
o I4 – vrlo slaba obnova immigracijom
Biološka struktura stanovništva1. Spolna
o Rađa se 4 – 6 % više muške djece (kompenzacija za kraći životni vijek muškaraca)
o Poremećaji
o Muškarci više izloženi smrti pa je više žena, a u primitivnim zemljama obrnuto (žene više izložene)
o Rat (umiru muški) – njemačka pred 40 g, hrvatska (i zbog svjetskog i dom. Rata) – fale neke dobne
skupine
o Migracije – odlazak na rad – 19/20. Stoljeće – odlazak u ameriku
2. Dobna
Mlado stanovništvo – do 20 g – manje stanovnika
Zrelo stanovništvo – 20 – 25 g – najviše stanovnika zbog najvećeg dobnog razmaka
Staro stanovništvo – >65 god – najmanje stanovnika
- trebalo bi biti najviše zrelog, pa mladog pa starog
- ponekad se staro i mlado mogu zamijeniti (više starog) – zemlje stare populacije – tamo započinje senilizacija
smanjuje se broj mladih spolno reproduktivnih ljudi – pad nataliteta
smanjuje se broj st. sposobnih za rad, povećava se pasivno stanovništvo
- Hrvatska
Prije – na 3 čovjeka koji rade, 1 umirovljenik
Sad – na 1,3 čovjeka koji rade, 1 umirovljenik
Senilizacija – postotak mladog i starog skoro pa isti
2000. – zrelo (54%), mlado (23%), staro (21%)
2006. – broj starog se povećao čak do 25% -
o Afrika – 40% - mlađi od 15 godina
o Italija – 25% starog stanovništva (čitava zapadna europa)
Rasno-etnička struktura stanovništva
1. Rasna struktura
- 3 glavne rase - nije 1 jedinstvena jer su se razvile na klimatski drugačijim područjima (prilagođavanje prirodnim
uvjetima)
Europidna
Mongolidna
Negridna
a. Europeidna
- Europski Podtip – Europa, Australija, Afrika, Azija, dijelovi Amerike (prostori koje su Europljani otkrili nakon otkrića
Am.)
- Indijski Podtip – J, JZ, JI Azija; S i J Afrika, J Amerika
b. Mongoloidna
- Azijski Podtip – I, JI Azija
- Američki Podtip – S i J Amerika (Indijanci)
c.Negridna
- Afrički Podtip – Podsaharski Prostor
- Australsko – Melanezijski Podtip – Australija I susjedni otoci (Polinezija, Milanezija) – Aboriđini
o Mulati – bijelo + crno
o Mestici – bijelo + žuto
o Zambosi – crno + žuto
- ostali podtipovi – npr. Crnac + mulat
- složena rasna struktura – SAD, J amerika (brazil), europske zemlje (imigracije), VB i FR (kolonijalne sile – Indija,
Pakistan)
- rasizam – pokušaj svrstavanja rasa prema važnosti, lol
2. Etnička struktura
- pleme – rod – narod
- danas plemena u j americi, africi, australiji
- homogeno stanovništvo – udio domaćeg naroda veći od 75%
- heterogeno stanovništvo – više konstitutivnih naroda
EuropaEtnička struktura
- 3 etničke (a i jezične) zajednice Indoeuropskog podrijetla:
- Germani – Nijemci, Danci, Englezi, Austrijanci, Flamanci...
- Slaveni – I - Rusi, Ukrajinci
- Z - Česi, Slovaci, Poljaci
- J - Slovenci, Srbi, Makedonci, Crnogorci, Bugari
- Romani – Talijani, Rumunji, Francuzi, Španjolci, Portugalci...
+ Ugrofinci (Azijsko podrijetlo, Mađari i Finci)
+ Manje zajednice indoeur. podrijetla. (Grci, Albanci, Irci, Velšani, Baski
Religija
1. Katoličanstvo
2. Protestanti i pravoslavici
3. Muslimani i židovi (mali postotak)
Raspored stanovništva
- ravnomjerno naseljen kontinent
- zapadna europa gušče naseljena od istočne
- razlike između metropole i okolnih gradova – razvoj gl. grada, a zapostavljen razvoj provincija – posljedice
centralističkog razvoja u kraljevstvima i centralističkim državama (London, Pariz, Beč)
AfrikaEtnička struktura
- crni kontinent – crnačko stanovništvo (prostori ispod sahare)
- crnačko st. – 2 grupe - bantu i sudanski crnci (+ bušmani, pigmejci…)
- S dio afrike – hamidsko–semitski narodi (arapi – bijela rasa, indijski podtip)
- J dio afrike – također ima malo bijele rase - potomci Bura (nizozemci) i Britanaca
Religija
1. Muslimani – sjever, sjeveroistok
2. Ostali (najviše kršćanstva koje su donijeli kolonisti)
3. Različita vjerovanja (animizam, totemizam, šamanizam)
Raspored stanovništva
- neravnomjerno naseljena
- rijetko – Sahara, tropski prostori
- gusto – zapad (Gvinejski zaljev – Nigerija, Kamerun, Togo, Gana, Obala Bjelokosti, Senegal)
Sjeverna amerikaEtnička struktura
- 1. stanovnici – došli u vrijeme Pleistocena iz Azije preko tada prohodnog Beringovog prolaza - indijanci i eskimi
(inuiti)
- danas manje od 1% domorodačkog stanovništva
- smješteni u kanadskom arktičkom arhipelagu, aljaski, rezervatima u SADu
- 15. i 16. St – kolonizacija – prvi dolaze Španjolci iz karipskog otočja u južni dio SADa (od Floride do Kalifornije)
- osnuju naselja (misije) – zbog zlata i misionarskog širenja kršćanstva
- 16. i 17. St – dolaze Britanci, Francuzi
- 17. i 18. St – prisilno dovođenje crnačkog st. iz Zapadne Afrike
- 18. i 19. St. – ostali doseljenici iz europe
- 19. i 20. St. – najveće imigracije
75% bijelog stanovnštva – od kojih12% latinoamerikanaca – % se povećava ilegalnim imigracijama najviše
(Meksiko)
4% azijati
<1% domorodačko stanovništvo
Ostatak – miješano stanovništvo
Religija
o >50% protestanti
o 25% katolici
o 25% ostali (muslimani, anglikanci, židovi, baptici, pravoslavci, ateisti...)
Raspored stanovništva
- neravnomjerna naseljenost
o Rijetko – veliki dio Kanade i Z dio SADa
o Gusto – Istočna obala, Vel.Jezera, Pacifička obala (Bowash)
Južna amerikaEtnička struktura
- kolonizacija španjolaca i portugalaca
- zbog toga jezici – španjolski i u brazilu portugalski
Rasna struktura
- meksiko – mestici (bijelo st. + domorodačko)
- brazil – > 50% bijelci; ostalo miješano, malo crnog (prisilno dovedeno iz afrike)
- argentina – 95% bijelog stanovništva, ostalo miješano
- amazona - Bolivija, Peru – domorodačko stanovništvo
Raspored stanovništva
- neravnomjerna naseljenost – stanovništvo se nastanjuje uz obalu (litoralizacija); unutrašnjost slabo naseljena
- Vel. Rast gradova – veliki % siromašnog stanovništva iz siromašnih naselja sa kriminalom i socijalnim problemima
(favellasi . četvrti fizički odijeljene od grada no još uvijek u njegovom sklopu) – razlike u bogatstvu i siromaštvu st.
- Vel. Prirodni priraštaj
Religija
- najveći postotak kršćana od svih kontinenata (katoličanstva)
