Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl!Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl?Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl.Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım.Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var.Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar?

Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın;Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın.Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın;Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın

Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda!Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.

Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli:Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım,Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım;O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl;Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl!

Mehmet Âkif Ersoy

İSTİKLÂL MARŞI

Mustafa Kemal ATATÜRK(1881-1938)

SUNUŞ

Değerli Eğitimciler ve Öğrenciler,

Bilfen Yayıncılık, eğitim-öğretim alanındaki deneyim ve başarılarını Türkiye genelindeki öğrencilerle paylaşmak arzusundadır. Bilfen Yayıncılık olarak bu arzuyla hazırlanan kitaplarımızla başarıya giden yolda temel kaynağınız olmayı amaçlıyoruz.

Kitaplarımızın hazırlık aşamasında değişen sınav sisteminde sınava girecek öğrencilerin ve onları sınava hazırlayan değerli öğretmenlerimizin ihtiyaçları tespit edilmiştir. Öğrencilerimizin farklı bakış açısı geliştirmesine yardımcı olacak sorulardan oluşan kitabımız, Millî Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının öngördüğü kazanımlara uygun olarak hazırlanmıştır.

Bilfen Yayıncılık, geleceğin yetişkinleri olan sizlere yapılan yatırımın ülkemizin geleceğine yapılacak en önemli yatırım olduğunun bilincindedir ve bu bilinçle sizlerin yanında olmaktan gurur duymaktadır.

Başarı dileklerimizle...

BİLFEN YAYINCILIK

ÖN SÖZ

Sevgili Eğitimciler ve Öğrenciler,

Yeni sınav sistemine hazırlık aşamasında sınava tam ve doğru hazırlanmanın anahtarı olan bu kitap, akademisyenler ve Bilfen Yayıncılık bünyesindeki uzman yazar kadrosu tarafından hazırlanmıştır.

Kitabımız hazırlanırken yeni sınav sistemindeki sorular detaylıca incelenmiştir. Bu soruların günlük yaşamın içindeki durumları kazanımlarla birleştirdiği, mantık-muhakeme becerilerini ölçmeye yönelik sorulardan oluştuğu tespit edilmiş ve kitabımız bu doğrultuda hazırlanmıştır.

Üst düzey düşünme becerilerini ölçmeye yönelik sorulardan oluşan 8. Sınıf PRO&BİL Fen Bilimleri kitabımız; PISA, TIMSS ve ABİDE sınavları model alınarak hazırlanmıştır. “BECERİ TEMELLİ EĞİTİM” modeline uygun olan sorularla; görsel ve grafik yorumlama, analitik düşünme, günlük yaşamla ilişkilendirme, üst düzey düşünme becerilerini geliştirme hedeflenmiştir.

Kitabımızın hazırlanma sürecinde PISA ve TIMSS sınavlarına yönelik çalışmalar yapmış, ülkemizin çeşitli üniversitelerinin bünyesindeki değerli öğretim üyelerimizden destek ve rehberlik hizmeti alarak en doğru kaynağı size ulaştırmayı amaçladık.

Kitabımızın, sınava hazırlık aşamasının yanı sıra okul derslerindeki başarının artırılmasında da öğrencilere faydalı olmasını umuyor, tüm öğrencilere başarılar diliyoruz.

BİLFEN YAYINCILIK YAYIN KURULU

İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTEMevsimler ve İklim ........................................................................................8

2. ÜNİTEDNA ve Genetik Kod ...................................................................................24

3. ÜNİTEBasınç .........................................................................................................42

4. ÜNİTEMadde ve Endüstri ......................................................................................58

5. ÜNİTEBasit Makineler ...........................................................................................96

6. ÜNİTEEnerji Dönüşümleri ve Çevre Bilimi ...........................................................110

7. ÜNİTEElektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi ............................................................142

YANIT ANAHTARI ...................................................................................159

MEVSİMLER VE İKLİM

ÜNİTE 1

Mevsimler ve İklim

8

1. Doğru Yanıt D

21 Haziran’da Kuzey Yarım Küre’de en uzun gündüz, Güney Yarım Küre’de ise en uzun gece yaşa-nır. Bu tarihten itibaren 21 Aralık tarihine kadar, Kuzey Yarım Küre’de gündüz süreleri, Güney Yarım Küre’de ise gece süreleri gittikçe kısalır. Aynı sebeple, 21 Haziran tarihinden itibaren 21 Aralık tarihine kadar, Kuzey Yarım Küre’de gece süreleri, Güney Yarım Küre’de ise gündüz süreleri gittikçe uzar.

Mehmet, seyahatlerini Temmuz ayında yaptığı için:

1. haftada gündüz süresi artan yer Güney Yarım Küre’deki M şehri olmalıdır.

2. haftada gece süresi artan yer Kuzey Yarım Küre’deki K şehri olmalıdır.

3. haftada gece ve gündüz süresi aynı kalan yer ise Ekvator kuşağındaki L şehri olmalıdır.

2. Doğru Yanıt C

21 Haziran’da güneş ışınları Kuzey Yarım Küre’deki Yengeç dönencesine dik olarak gelirken Güney Yarım Küre’ye eğik olarak düşer. Bu nedenle 21 Haziran’dan itibaren Kuzey Yarım Küre’de yaz, Gü-ney Yarım Küre’de ise kış mevsimi başlar.

Mehmet, seyahatlerini Temmuz ayında yaptığı için gittiği yerlerden en soğuk olan yer Güney Yarım Küre’deki M şehri olmalıdır.

3. Doğru Yanıt A

21 Aralık tarihinde Kuzey Yarım Küre’de en uzun gece yaşandığı için cevap Kuzey Yarım Küre’deki K şehri olmalıdır.

Mevsimler ve İklim

9

4. Doğru Yanıt C

Dünya modeli B konumundayken ampulden gelen ışınlar Güney Yarım Küre’ye dik, Kuzey Yarım Küre’ye eğik biçimde düştüğü için Güney Yarım Küre’deki sıcaklıkölçerin ölçeceği değer daha büyük olacaktır.

5. Doğru Yanıt A

Dünya modeli D konumundayken ampulden gelen ışınlar Kuzey Yarım Küre’ye dik, Güney Yarım Küre’ye eğik biçimde düştüğü için Kuzey Yarım Küre’deki sıcaklıkölçerin ölçeceği değer daha büyük olacaktır.

6. Doğru Yanıt B

Güney Yarım Küre’de, Dünya modeli B konumundayken yaz ve Dünya modeli D konumundayken kış mevsimi yaşandığı için, aradaki C konumunda Güney Yarım Küre’de sonbahar mevsimi yaşanır.

Mevsimler ve İklim

10

7. Doğru Yanıt D

Dünya I konumundayken, Güneş ışınları Kuzey Yarım Küre’ye eğik geldiği için Kuzey Yarım Küre’de kış mevsimi yaşanır. Eratosthenes’in Dünya’nın eksen eğikliği için hesapladığı değere göre Dünya’nın eğikliği daha fazla olacağı için Kuzey Yarım Küre’ye gelen güneş ışınları daha da eğik açılı olurdu. Bu nedenle Eratosthenes’in hesaplamaları doğru olsaydı, kış mevsiminde sıcaklık değerleri daha düşük olurdu.

8. Doğru Yanıt B

A şıkkı doğrudur çünkü ülkemizin de yer aldığı Kuzey Yarım Küre, Dünya III konumundayken gü-neş ışınlarını dik almaktadır. Eratosthenes’in Dünya’nın eksen eğikliği için hesapladığı değere göre, Dünya’nın eğikliği daha fazla olacağı için Dünya III konumundayken güneş ışınları daha dik gelirdi ve sıcaklıklar daha fazla olurdu.

B şıkkı hatalıdır çünkü mevsimler Dünya’nın eksen eğikliği nedeniyle oluştuğundan, eksen eğikliği değerinin değişmesi ülkemizde dört mevsimin yaşanma durumunu değiştirebilir.

C şıkkı doğrudur çünkü ülkemizin de yer aldığı Kuzey Yarım Küre Dünya I konumundayken kış, Dün-ya III konumundayken ise yaz mevsimini yaşar. Aradaki konumlar için ise, Dünya II konumundayken ülkemizde ilkbahar mevsimi ve Dünya IV konumundayken sonbahar mevsimi yaşanır.

D şıkkı doğrudur çünkü ülkemizin de yer aldığı Kuzey Yarım Küre Dünya II konumundayken ilkbahar mevsimini, Dünya III konumundayken ise yaz mevsimini yaşar. Bu nedenle Dünya II konumundan III konumuna geçerken güneş ışınlarının gelme açıları dikleşir ve hava sıcaklıkları artar.

Mevsimler ve İklim

11

9. Doğru Yanıt A

21 Aralık tarihinde güneş ışınları Güney Yarım Küre’deki Oğlak dönencesine dik olarak düşer. Bu tarih aynı zamanda güneş ışınlarının Kuzey Yarım Küre’ye en eğimli olarak geldiği tarihtir. Soruda verilen grafikte bu sıralamayı gösterecek biçimde en fazla güneş enerjisi III nolu şehre, en az güneş enerjisi I nolu şehre düşmektedir.

21 Haziran tarihinde ise güneş ışınları Kuzey Yarım Küre’deki Yengeç dönencesine dik olarak düşer. Bu tarih aynı zamanda güneş ışınlarının Güney Yarım Küre’ye en eğimli olarak geldiği tarihtir. Bu nedenle, 21 Haziran’da en fazla güneş enerjisi I nolu şehre, en az güneş enerjisi ise III nolu şehre düşmelidir.

Mevsimler ve İklim

12

10. Doğru Yanıt A

Nehir’in hazırladığı düzenekler arasında 2. ve 3. düzeneklerdeki fenerlerin ışınları levhalara eğik açıy-la gelirken, 1. düzenekteki levhaya dik açıyla geldiği için, yapılan ölçümlerde sıcaklık değerinin en fazla ve gölge boyunun en kısa olduğu yer 1. düzenektir.

A seçeneği, metal levhaların sıcaklıklarının farklı olması ile benzerlik göstermez çünkü düzeneklerden elde edilen verilerin gece ve gündüz uzunluğu ile bir ilişkisi yoktur.

B seçeneği, metal levhaların sıcaklıklarının farklı olması ile benzerlik gösterir çünkü farklı açılarda gelen ışınlar sonucunda metal levhaların sıcaklıklarının farklılaştığı belirlenmiştir.

C seçeneği, metal levhaların sıcaklıklarının farklı olması ile benzerlik gösterir çünkü farklı açılarda gelen ışınlar sonucunda metal levhaların sıcaklıklarının farklılaşarak farklı mevsimlerin oluşmasını sağladığı çıkarımı yapılabilir.

D seçeneği, metal levhaların sıcaklıklarının farklı olması ile benzerlik gösterir çünkü farklı açılarda gelen ışınlar sonucunda metal levhaların sıcaklıklarının farklılaştığı belirlenmiştir.

11. Doğru Yanıt B

Nehir’in hipotezinde yaz ve kış mevsimlerinde öğle saatlerindeki gölge uzunluğu test edilmek istendiği için fenerin ışıklarının dik ve eğik geldiği iki ayrı düzenek kullanılmalıdır.

A seçeneğinde verilen 2. ve 3. düzenekleri kullanması yeterli olmaz çünkü her iki düzenekte de fenerin ışınları metal levhalara eğik açıyla gelmektedir.

B seçeneğinde verilen 1. ve 3. düzenekleri kullanması yeterli olur çünkü 1. düzenekte metal levhaya fenerin ışınları dik açıyla gelirken, 3. düzenekte eğik açıyla gelmektedir.

C seçeneğinde verilen düzenekleri kullanması yeterli olmaz çünkü her iki düzenekte de fenerin ışınları metal levhalara eğik açıyla gelmektedir.

D seçeneğinde verilen düzenekleri kullanması yeterli olmaz çünkü her iki düzenekte de fenerin ışınları metal levhalara dik açıyla gelmektedir.

Mevsimler ve İklim

13

12. Doğru Yanıt A

21 Mart tarihinde güneş ışınları ekvator bölgesine dik açıyla gelir ve Dünya’nın her yerinde gece ve gündüz eşitliği yaşanır.

21 Haziran tarihinde güneş ışınları Kuzey Yarım Küre’deki Yengeç dönencesine dik açıyla geldiği için Kuzey Yarım Küre’deki ülkelerde en uzun gündüz yaşanırken, Güney Yarım Küre’deki ülkelerde en kısa gündüz yaşanır.

Kuzey Yarım Küre’de yaşayan Ahmet’in bulunduğu şehirde gece ve gündüz eşitliği, soruda verilen ta-rihlerden sadece 21 Mart’ta gerçekleşebilir. Aynı tarihte Güney Yarım Küre’de de gece-gündüz eşitliği yaşanacağı için doğru cevap A seçeneğidir.

13. Doğru Yanıt A

21 Mart tarihinde güneş ışınları ekvator bölgesine dik açıyla gelirken, aynı numaralı paraleller üzerin-de bulunan şehirlerden Kuzey Yarım Küre’deki A ve Güney Yarım Küre’deki B şehirlerine aynı açıyla gelecektir. 21 Haziran tarihinde ise güneş ışınları Kuzey Yarım Küre’ye daha dik açıyla gelirken, Gü-ney Yarım Küre’deki ülkelere en eğik açıyla gelir. Bu nedenle soruda verilen şehirler arasında, güneş ışınlarının daha eğik açıyla gelmesi nedeniyle, gölge boyunun en uzun olacağı şehir, 21 Haziran tari-hinde Güney Yarım Küre’deki B şehridir.

Aynı gün içinde güneş ışınları öğle saatlerinde daha dik, öğleden sonra 4’te daha eğik açıyla geleceği için gölge boyunun en uzun olacağı durum A seçeneğinde verilen durumdur. (B şehri, 21 Haziran günü, saat 4).

Mevsimler ve İklim

14

14. Doğru Yanıt D

Şekillerde verildiği gibi Dünya’nın dönme ekseninin eğik olması nedeniyle;

I. ifade doğrudur çünkü eksen eğikliği olmasaydı Dünya’nın aynı bölgelerine hep aynı açıyla gelecek olan güneş ışınları, eksen eğikliği sonucu yıl boyunca Dünya’nın farklı kısımlarına farklı açılarla ulaşır.

II. ifade doğrudur çünkü güneş ışınları yıl boyunca Dünya’nın farklı kısımlarına farklı açılarla ulaştığı için oluşturdukları gölgelerin boyları da değişir.

III. ifade doğrudur çünkü güneş ışınları yıl boyunca Dünya’ya farklı açılarla ulaştığı için 21 Haziran’da Kuzey Yarım Küre’deki Yengeç dönencesine, 21 Aralık’ta Güney Yarım Küre’deki Oğlak dönencesine, 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde ise Ekvator bölgesine dik açıyla düşer.

Mevsimler ve İklim

15

15. Doğru Yanıt B

Her şehir için soruda verilen gerçek sıcaklık ve bağıl nem oranlarına göre hissedilen sıcaklık değerleri tablodan bulunduktan sonra aşağıda verilen sınıflamaya göre hissedilen sıcaklık değerlerinin insanlar üzerindeki etkileri kategorilendirilirse:

25°C — 26°C: Serin

27°C — 32°C: Sıcak (Halsizlik vb. durumlar görülebilir.)

33°C — 41°C: Çok sıcak (Isı krampları ve ısı yorgunlukları görülebilir.)

42°C — 54°C: Tehlikeli sıcak (Güneş çarpması meydana gelebilir.)

Şehir Gerçek Sıcaklık Bağıl Nem Oranı Hissedilen Sıcaklık Kategorisi

Trabzon 29°C %50 30°C Sıcak

Adana 31°C %65 36°C Çok Sıcak

Sivas 27°C %25 26°C Serin

16. Doğru Yanıt C

Verilen skalaya göre bir şehirde güneş çarpması tehlikesi, hissedilen sıcaklık 42°C veya daha fazla olduğunda yaşanır. Soruda Adana ilinin verilen gerçek sıcaklık değeri (31°C) için tablodaki hissedilen sıcaklık değerleri kontrol edildiğinde, bağıl nem oranı %85 olduğunda hissedilen sıcaklığın 43°C’ye ulaşacağı görülebilir.

17. Doğru Yanıt B

Soruda verilen tablo kullanılarak her üç şehrin hissedilen sıcaklıklarının ancak 29°C olduğunda eşit olabileceği görülebilir. Bu durumda Trabzon ilindeki bağıl nem oranı %45 olmalıdır.

Mevsimler ve İklim

16

18. Doğru Yanıt D

Uzman 1, bir ay gibi kısa süreli hava olaylarından bahsettiği için meteorolog olduğu bilinir ama klima-tolog olduğuna dair kesin bir bilgi verilmemiştir.

Uzman 2 ve Uzman 3 ise uzun süreli hava olaylarından ve iklim özelliklerinden bahsettiği için birer klimatologtur.

19. Doğru Yanıt A

Uzman 1’in bir meteorolog olduğu bilindiği için seçeneklerde verilen durumlardan meteorologlara uy-gun ifadeler bulunmalıdır.

A seçeneği doğrudur çünkü bu uzman kısa süreli hava olaylarından bahsettiği için Uzman 1 gibi bir meteorologtur.

B seçeneği hatalıdır çünkü bu uzman uzun süreli deniz suyu sıcaklıklarından bahsettiği için bir klima-tologtur.

C seçeneği hatalıdır çünkü bu uzman bölgenin iklim yapısından bahsettiği için bir klimatologtur.

D seçeneği hatalıdır çünkü bu uzman uzun süreli sıcaklık değerlerini kullandığı ve bölgenin iklim yapı-sından bahsettiği için bir klimatologtur.

Mevsimler ve İklim

17

20. Doğru Yanıt C

Yüksek basınç merkezleri sıcaklıkların düşük olduğu noktalarda oluştuğu için soruda verilen bölge-lerde en yüksek basınç alanının ortalama sıcaklığı en düşük (19°C) bölge olan C bölgesinde olması beklenir.

21. Doğru Yanıt D

Sıcaklık farkı nedeniyle oluşan rüzgârlar, yüksek basınç merkezlerinden alçak basınç merkezlerine doğrudur. Bu nedenle soruda verilen bölgelerden daha soğuk olan bölgelerden daha sıcak olan bölge-lere doğru olması beklenir. Seçeneklerde verilen eşleştirmeler arasında, her ikisi de daha soğuk olan bölgelerden daha sıcak olan bölgelere sadece D seçeneğinde eşleşmiştir.

22. Doğru Yanıt A

Yüksek basınç merkezlerinden, alçak basınç merkezlerine doğru oluşan rüzgârların şiddeti bu basınç merkezlerinin sıcaklıkları arasındaki farkla doğru orantılıdır. A seçeneğinde tanımlanan rüzgâr, hem yüksek basınç merkezinden alçak basınç merkezine doğrudur, hem de basınç merkezleri arasındaki sıcaklık farkı diğer seçeneklere göre daha fazladır.

Mevsimler ve İklim

18

23. Doğru Yanıt C

Ahmet yaptığı deneyde her ölçüm için aynı ışık kaynağını kullanmış ve ışık kaynağı ile Dünya maketi arasındaki uzaklığı sabit tutmuştur. Bağımsız değişken olarak sadece Dünya üzerindeki farklı nokta-ları seçmiştir. Bu nedenle yaptığı çıkarımlar arasında;

A seçeneğindeki çıkarım doğrudur, çünkü Dünya’nın eksen eğikliği nedeniyle Dünya üzerine gelen ışınlar farklı açılarla geldiğinden farklı sıcaklık değerleri elde edilmiştir.

B seçeneğindeki çıkarım doğrudur, çünkü deney sonunda Kuzey Kutbu için belirlediği noktadaki sıcak-lık artışı 1°C iken, Kuzey Yarım Küre’deki A konumu için 3°C, Ekvator’daki B konumu için ise 7°C’dir.

C seçeneğindeki çıkarım hatalıdır, çünkü B seçeneğinde de verildiği gibi üç farklı noktadaki sıcaklık değişimleri farklı değerlerde olmuştur.

D seçeneğindeki çıkarım doğrudur, çünkü ölçüm yaptığı noktalarda farklı sıcaklık değerleri elde etme-si bu noktaların güneş ışınlarını aynı açıyla almadığını gösterir.

24. Doğru Yanıt C

Verilen bilgilere göre Ziya Bey günlük hava olaylarını incelemektedir. Bu nedenle,

I. ifade doğrudur çünkü Ziya Bey kısa zaman dilimlerindeki olayları incelemektedir.

II. ifade doğrudur çünkü Ziya Bey günlük hava olaylarını incelediği için hava durumu uzmanı olan meteorologtur.

III. ifade doğru değildir çünkü Ziya Bey’in çalışmalarının geniş bir bölgedeki iklim özellikleri ile ilgili olduğuna ilişkin bir bilgi verilmemiştir.

Mevsimler ve İklim

19

25. Doğru Yanıt B

Soruda verilen grafiklere göre; 20 yıl önce atmosferdeki sera gazları normal değerde ve su buharı normal değerin altındadır. Günümüzde ise hem sera gazları hem de su buharı miktarı artış göstererek normal değerin üstüne çıkmıştır.

Buna göre seçenekler incelendiğinde;

A seçeneğindeki durum öne sürülebilir çünkü sera gazlarının ve su buharının günümüzde aşırı artışı çevresel felaketlere (küresel ısınma, kasırga, hortum vb.) neden olacak hava olaylarına yol açabilir.

B seçeneğindeki durum öne sürülemez çünkü sera gazları ve su buharının günümüzde aşırı artışı ortalama sıcaklıkların artmasına yol açar.

C seçeneğindeki durum öne sürülebilir çünkü sera gazları ve su buharının günümüzde aşırı artışı iklimde ve dolayısı ile hava olaylarında değişime yol açabilir.

D seçeneğindeki durum öne sürülebilir çünkü sera gazları ve su buharının günümüzde aşırı artışı hava olaylarında ani değişime yol açabilir.

26. Doğru Yanıt D

A seçeneği doğrudur çünkü sera gazlarının aşırı artışı yeryüzündeki ısının daha fazla tutulmasına ve yeryüzü sıcaklığının artmasına yol açar.

B seçeneği doğrudur çünkü küresel iklim değişiklikleri, özellikle soğuk iklim türlerine uyum sağlamış, tüm canlıların yaşam alanlarını etkilemektedir.

C seçeneği doğrudur çünkü küresel iklim değişiklikleri yoluyla oluşan küresel ısınma sonucunda Dün-ya’nın ortalama sıcaklığı artmakta ve kuraklık sorunları daha fazla yaşanmaktadır.

D seçeneği yanlıştır çünkü fosil yakıtların tüketimi sonucu atmosfere salınan sera gazları küresel ısınmaya neden olduğu için fosil yakıtların kullanım alanlarının artırılması küresel iklim değişikliklerini olumsuz etkiler.

Mevsimler ve İklim

20

27. Doğru Yanıt D

A seçeneği doğrudur çünkü deneyde suyun buharlaşmasını sağlayan ısıtıcı, Güneş ile aynı işlevi görmektedir.

B seçeneği doğrudur çünkü su buharının aniden donmasıyla buz parçaları oluşması dolunun oluşu-munu modellemeyi sağlar.

C seçeneği doğrudur çünkü deneyde su buharının aniden soğumasını sağlayan soğutucu, atmosferin soğuk üst katmanları ile aynı işlevi görür.

D seçeneği yanlıştır çünkü 1 numaralı kaptaki su, yer üstü sularını temsil eder.

Mevsimler ve İklim

21

28. Doğru Yanıt C

Verilen bilgiler incelendiğinde;

A seçeneğindeki çıkarıma ulaşılabilir. Çünkü aynı boylamda bulunan Düzce ve Eskişehir farklı iklim bölgelerindedir.

B seçeneğindeki çıkarıma ulaşılabilir. Çünkü Düzce ve Bilecik’te sıcaklıklar farklı olmasına karşın aynı hadise yaşanmaktadır.

C seçeneğindeki çıkarıma ulaşılabilecek veriler yoktur. Tablodaki verilerde bunu söylemeye yetecek bilgiler yer almamaktadır.

D seçeneğindeki çıkarıma ulaşılabilir. Çünkü aynı iklim bölgesindeki Bilecik ve Eskişehir’de hava sı-caklıkları birbirine yakın ve yaşanan hava olayları da benzerdir.

Mevsimler ve İklim

22

DNA VE GENETİK KOD

ÜNİTE 2

DNA ve Genetik Kod

24

1. Doğru Yanıt A

DNA’nın kendini eşleme sürecinde hücre sitoplazmasında serbest hâlde bulunan nükleotidler, hücre çekirdeğine girer. Dolayısı ile sitoplazmadaki nükleotidlerin sayısında azalma meydana gelecektir.

2. Doğru Yanıt B

DNA’nın kendini eşleme sürecinde sitoplazmada serbest hâlde buluan nükleotidlerin hücre çekirdeği-nin içine girmesi sonucunda çekirdeğin içindeki nükleotid sayısında artış meydana gelir.

DNA ve Genetik Kod

25

3. Doğru Yanıt B

Soruda verilen DNA sarmallarına baktığımızda;

I numaralı DNA sarmalında iki hata bulunmaktadır. Hem eksik nükleotid hem de yanlış eşleşme.

II numaralı DNA sarmalında bir hata bulunmaktadır. Nükleotidlerin yanlış eşleşmesi.

III numaralı DNA sarmalında bir hata bulunmaktadır. Nükleotidlerin her iki zincirde de eksik olması ve bu hata onarılamaz.

IV numaralı DNA sarmalında ise hata yoktur.

Bu sebeple II numaralı DNA sarmalı en kolay şekilde onarılabilir.

4. Doğru Yanıt C

DNA sarmalının her iki tarafında da nükleotid yerleşmediği durumlarda hatalar onarılamaz. III numara-lı DNA sarmalında bu durum gerçekleştiği için bu DNA sarmalındaki hata onarılamamaktadır.

5. Doğru Yanıt D

Soruda verilen DNA sarmallarına baktığımızda

IV numaralı DNA sarmalında hata bulunmamaktadır. Buna göre bu DNA en sorunsuz olandır.

II numaralı DNA sarmalına baktığımızda bir hata bulunmaktadır. Bu DNA sarmalı onarılabilir durum-dadır.

I numaralı DNA sarmalına baktığımızda iki hata bulunmaktadır. Bu DNA sarmalındaki hata onarılabilir durumdadır fakat II numaralı sarmaldakinden daha zordur.

III numaralı DNA sarmalındaki tek hata ise onarılamaz durumdadır. Bu DNA sarmalı en sorunlu olan-dır.

Buna göre sıralama IV, II, I, III şeklinde olmalıdır.

DNA ve Genetik Kod

26

6. Doğru Yanıt C

Canlıların genetik açıdan birbirlerinden farklı olmalarının nedeni DNA’larında bulunan nükleotid çiftleri dizilişlerinin ve nükleotidlerin sayılarının farklı olmasıdır. Farklı sayıda nükleotidin farklı şekilde dizil-mesi genetik özellikleri değiştirir.

7. Doğru Yanıt D

A seçeneğine ulaşılamaz. Çünkü kromozom sayısı 94 olan denizyıldızı, kromozom sayısı 46 olan insana göre oldukça ilkel bir canlıdır.

B seçeneğine ulaşılamaz. Çünkü insan ile Down sendromlu insanda olduğu gibi bazı kalıtımsal farklı-lıklar aynı türdeki canlıların farklı kromozom sayısına sahip olmasına yol açabilir.

C seçeneğine ulaşılamaz. Çünkü soğan ve güvercinde olduğu gibi farklı türler aynı kromozom sayısı-na sahip olabilir.

D seçeneğine ulaşılabilir. Çünkü insanların kromozom sayısının 46, Down sendromlu insanların ise kromozom sayılarının 47 olduğunu görüyoruz. Buna göre genetik farklılıklar aynı türdeki canlıların kromozom sayılarının farklı olmasına yol açabilir.

DNA ve Genetik Kod

27

8. Doğru Yanıt B

Soruda iki farklı türde canlıdan DNA örnekleri verilmiştir. K ile belirtilen DNA bitki hücresine, M ile belirtilen DNA hayvan hücresine aittir. Bu canlılar farklı türler olduğu için K ve M moleküllerinde aynı özelliğe ait genler bulunamaz.

9. Doğru Yanıt D

Verilen bilgilere bakıldığında biyoyazıcı teknolojisinde canlı hücre içeren baskı malzemesinin kulla-nıldığı belirtilmiştir. Bu yüzden I. öncüldeki çıkarımı yapabiliriz. İrlanda’da biyoyazıcı ile üretilen bir karaciğerin 3 yaşındaki bir çocuğa aktarıldığı belirtilmiştir. Bu yüzden II. öncüldeki çıkarımı yapabiliriz. Verilen paragrafın sonunda ise biyoyazıcı teknolojisi sayesinde organ nakli sıkıntısının giderilebileceği belirtilmiştir. Bu yüzden III. öncüldeki çıkarımı da yapabiliriz.

DNA ve Genetik Kod

28

10. Doğru Yanıt D

Bir canlının DNA’sında adenin organik bazı ile timin organik bazı karşılıklı çiftler hâlinde bulunur. Bu nedenle DNA’nın tek zincirinde bulunan adenin organik bazı sayısı diğer zincirde bulunan timin orga-nik bazı sayısı ile ilgili bilgi verebilir. Ancak bir zincirde bulunan adenin organik bazı sayısı yine aynı zincirde bulunan timin organik bazı sayısı ile ilgili bilgi vermez. Bir canlının DNA’sının tek zincirindeki nütleotid çeşidi sayısı için kesin yorum yapılamaz.

DNA ve Genetik Kod

29

11. Doğru Yanıt D

Can’ın dedesi açık renk saçlı (bb) olduğu için babası heterozigot koyu renk saçlıdır (Bb). Ayrıca Can’ın kardeşi açık renk saçlı (bb) olduğundan Can’ın annesi de babası gibi heterozigot koyu renk saçlı (Bb) olmalıdır. Bu durumda Can’ın annesi (Bb) ve babası (Bb) saç rengi bakımından çaprazlandığında Can’ın üç farklı genotipe (BB, Bb, bb) sahip olma olasılığı vardır.

12. Doğru Yanıt A

Berk’in annesi ve babası açık renk saça sahip oldukları için genotipleri homozigot çekinik (bb) olmalı-dır. Bu durumda Berk’in de açık renk saçlı (bb) olması beklenir.

13. Doğru Yanıt D

Can’ın dedesi açık renk saçlı (bb) olduğu için halası ve babası homozigot baskın (BB) genotipe sahip olamaz. Halası ve babası heterozigot (Bb) genotiplidir. Ayrıca Can’ın amcası açık renk saçlı (bb) oldu-ğu için ninesi kesinlikle heterozigot koyu renk (Bb) genotipe sahiptir. Bu durumda seçeneklerde verilen bireylerden yalnızca eniştesi homozigot baskın (BB) genotipe sahip olabilir.

DNA ve Genetik Kod

30

14. Doğru Yanıt B

Biyoloğun birinci deneyindeki çaprazlama genotipleri heterozigot sarı (Ss) ve homozigot yeşil (ss) olan bezelyelerle yapılmıştır. Bu çaprazlamadan ise %50 heterozigot (Ss), %50 homozigot çekinik(ss) genotipte bezelyeler oluşur. Bu durumda fenotip oranları %50 sarı tohumlu, %50 yeşil tohumlu şek-lindedir.

15. Doğru Yanıt D

Biyoloğun ikinci deneyinde çaprazladığı bezelyeler homozigot sarı (SS) ve homozigot yeşil (ss) geno-tiptedir. Bu çaprazlamadan %100 heterozigot (Ss) genotipte bezelyeler elde edilir. Fenotip oranı ise yine %100 sarı tohumludur.

DNA ve Genetik Kod

31

16. Doğru Yanıt B

İkinci deneyde homozigot sarı (SS) ve homozigot yeşil (ss) bezelyelerin çaprazlanmasından elde edi-len bezelyelerin hepsi heterozigot (Ss) genotipli olmalıdır. Bu sebeple cevap B seçeneğidir.

17. Doğru Yanıt C

Doktorun konuşmasında akraba evliliğinin fenilketonüri hastalığına ait zararlı olan genlerin bir ara-ya gelme olasılığını arttığı belirtilmiştir. Bu durumda fenilketonüri hastalığı akraba olmayan çiftlerin çocuklarında da ortaya çıkabilir. Bu nedenle I. öncüldeki çıkarım yapılamaz. Bu hastalık vücut kro-mozomları üzerinde çekinik bir genle taşındığı için anne ve babada bu hastalık olmayabilir fakat ebe-veynlerin taşıyıcı olması durumunda çocuklarında bu hastalık çıkabilir. II. öncüle ulaşılabilir. Hastalık çekinik genle taşındığı için yalnızca homozigot çekinik genotip durumunda hastalık fenotipte etkisini gösterir. III. öncüle ulaşılabilir.

DNA ve Genetik Kod

32

18. Doğru Yanıt A

Birinci dereceden kuzen evliliklerinden dünyaya gelen toplam 50 çocuktan 10 tanesinin hemofili has-tası olması bu hastalığın ortaya çıkma oranının %20 olduğunu gösterir. İkinci dereceden akraba evli-liklerinden dünyaya gelen çocuklarda ise bu oran %15’dir. Bu durumda hemofili hastalığı oluşma riski yakın akraba evliliklerinde daha fazladır.

19. Doğru Yanıt C

Üçüncü grupta anne ve babalar hemofili hastası olmasa bile çekinik olan bu hastalık genini taşıyor olabilirler. Ancak aralarında akrabalık bağı olmadığı için hastalığın ortaya çıkma olasılığı düşecektir. Dolayısı ile hasta çocuk sayısının 15’ten az olması beklenir.

DNA ve Genetik Kod

33

20. Doğru Yanıt C

Recep Bey yeşil tohumlu bezelyeler üretmek istiyorsa tozlaştırdığı bezelyelerin her ikisi de yeşil olma-lıdır. Çünkü yeşil tohum geni çekiniktir ve ancak saf döl durumunda ortaya çıkar. Yapısında sarı tohum geni (A) bulunduran bezelye kullandığı anda tozlaşma sonrasında sarı tohumlu bezelye oluşma ihti-malı de oluşur. Bu nedenle saf döl çekinik (aa) genotipte iki bezelyenin tozlaştırılması %100 oranında yeşil bezelye oluşmasını sağlar.

21. Doğru Yanıt B

Minjah’ın Kenya’da gördüğü tıbbi bakım sonucunda 3,2 kg’dan 8 kg’a ulaşması beslenme şartlarının düzeltilmesi ve tedavi sonucu gerçekleşmiştir. Bu durum modifikasyona örnek olarak gösterilebilir.

DNA ve Genetik Kod

34

22. Doğru Yanıt D

Çevresel etkenlerin bazıları genlerin yapısını değil, genlerin fenotip üzerine etkisini (genlerin işleyişini)değiştirir. Bu örnekte toprağın asitlik – bazlık özelliği ortanca bitkisinin ilgili genlerinin sadece işleyişini değiştirmiş ve bitkinin fenotipinde değişime neden olmuştur. Bu durum modifikasyon olarak adlandı-rılır.

23. Doğru Yanıt C

Soruda verilen bilgilerde ortanca bitkisinin ekildiği toprak asidik özellikte ise bitkinin mavi – mor renkte çiçek açacağı belirtilmiştir. Saksı toprağının pH değerinin 7’den oldukça düşük olması toprağın asidik olduğunu gösterir. Bu durumda bitki mavi renkte çiçek açacaktır.

DNA ve Genetik Kod

35

24. Doğru Yanıt A

Bilim insanları CMAH geninde meydana gelen kalıcı değişimin insanlara yeni özellikler kazandırdığını ayrıca bazı hastalıklara yakalanma riskini artırdığını tespit etmişlerdir. Canlının gen yapısının değiş-mesine mutasyon adı verilir. Bu nedenle bu durum mutasyona örnek olarak gösterilebilir.

25. Doğru Yanıt B

Bilim insanlarının çalışmalarına göre CMAH genindeki fonksiyonel kayıp uzun mesafe koşma özelliği sağlamıştır.

Dolayısıyla yapılan deneyde CMAH geninde kayıp olan yani CMAH geni pasif olan fareler daha uzun mesafe koşabilmektedir. Bu nedenle bu genin aktif olduğu fareler, CMAH geni pasif olan farelerden daha erken yorulur. I ile belirtilen yere “daha erken” yazılmalıdır. Yine aynı bilgiden hareketle CMAH geni pasif farelerin bacak kaslarının fazla gelişmiş olması beklenir. II ile belirtilen yere “fazla gelişmiş” yazılmalıdır.

DNA ve Genetik Kod

36

26. Doğru Yanıt A

Nursel I numaralı soruya mutasyon için “evet”, modifikasyon için “hayır” cevabı vermelidir (birbirine zıt cevaplar). II numaralı soruya mutasyon için “dönemez” modifikasyon için “dönebilir” cevabı verme-lidir (birbirine zıt cevaplar). III numaralı soruya ise hem mutasyon hem de modifikasyon için “olabilir” cevabı verebilir (ortak cevaba sahip). Bu nedenle Nursel ödevinde I ve II numaralı sorulara kesinlikle yer vermelidir.

27. Doğru Yanıt B

Nursel I numaralı soruya mutasyon için “hayır”, adaptasyon için “evet” cevabı vermelidir (birbirine zıt cevaplar). II numaralı soruya mutasyon için “evet”, adaptasyon için “evet” cevabı vermelidir (ortak cevaba sahip). III numaralı soruya mutasyon için “hayır”, adaptasyon için “evet” cevabı vermelidir (birbirine zıt cevaplar). Bu nedenle Nursel ödevinde I ve III numaralı sorulara kesinlikle yer vermelidir.

28. Doğru Yanıt D

Nursel; I, II ve III numaralı soruların hepsine modifikasyon için “hayır”, adaptasyon için “evet” cevabı vermelidir (birbirine zıt cevaplar). Bu durumda Nursel ödevinde her üç soruya da kesinlikle yer ver-melidir.

DNA ve Genetik Kod

37

29. Doğru Yanıt B

Aynı çevresel etkene maruz kalan K, L ve M türlerinden dünyaya gelen yavruların A ve B hastalıkla-rına yakalanma oranları birbirinden farklıdır. Bu nedenle I. öncüldeki çıkarım yapılabilir. Tabloyu ince-lediğimizde K türünün yavrularının hepsi sağlıklı olarak dünyaya gelmiştir. L türünde ise hastalıklı ve sağlıklı yavrular dünyaya gelmiştir. Bu durumda II. öncüldeki çıkarım yapılamaz. Yine tabloyu incele-diğimizde L ve M türlerinin yavrularının bazıları hasta, bazıları sağlıklı dünyaya gelmiştir. Bu durumda III. öncüldeki çıkarım da yapılabilir.

30. Doğru Yanıt A

Güneş ışığı almayan bitkinin bazı yapraklarının sararması çevre şartlarının etkisiyle gerçekleşen bir modifikasyon olayıdır. Bu durum kalıtsal değildir. Çevre şartları eski hâline getirildiğinde genlerin iş-leyişi de eski hâline döner ve bitki tekrar yeşil yapraklar üretmeye devam eder. Sonuç olarak ışığın olmaması bitkinin yapraklarının gen yapısını değiştirmemiştir.

DNA ve Genetik Kod

38

31. Doğru Yanıt C

Derin deniz balıkları içinde bulundukları zorlu şartlara uyum sağlamak için beslenmeye dönük bazı adaptasyonlar geliştirmişlerdir. Ağızlarının çok büyük olması, dişlerinin sivri ve midelerinin geniş olma-sı geçirdiği adaptasyon sürecinin sonuçlarındandır.

32. Doğru Yanıt B

Derin deniz balıklarının metabolizmaları oldukça yavaştır. Ayrıca çok derin denizlerde yiyecek kaynak-ları oldukça kısıtlıdır. Av seçenekleri çok az olduğu için ağızları ve mideleri diğer balıklara oranla çok büyüktür. Av peşinde koşarak enerji harcamamaları da yine benzer sebepledir.

DNA ve Genetik Kod

39

33. Doğru Yanıt A

Meşe ağaçlarının yaprakları yaşadığı iklim türüne uyum sağlayacak şekilde farklılık gösterir. Resim-lerde görülen saplı meşe ağacı yaprağı ile holm meşe ağacı yaprağının bulundukları iklim şartlarına uyum sağlayıp bitkinin yaşama şansını artırması adaptasyon örneğidir.

34. Doğru Yanıt D

Soruda farklı iklimlere uyum sağlamış 400 civarında meşe türü belirtilmektedir. Bu durum meşe bitki-sinin tür içinde çeşitlilik oluşturduğunu gösterir. Bu bir varyasyon örneğidir.

35. Doğru Yanıt C

Akdeniz iklimi gibi sıcak iklimlerde yaşayan meşe türlerinde yapraklar su kaybını azaltacak şekilde küçük olmalıdır. Çünkü bitkiler terleme olayını yaprakları ile gerçekleştirir. Fotoğraflarda holm meşe ağacının, saplı meşe ağacına göre daha küçük yapraklara sahip olduğu görülmektedir.

DNA ve Genetik Kod

40

36. Doğru Yanıt B

Altın pirinç üretiminde, pirincin genetik yapısına müdahale yoluyla normal pirinçte olmayan beta karo-tan maddesi katkılanmış, yani gen aktarımı gerçekleştirilmiştir.

37. Doğru Yanıt A

Altın pirinç gibi yapay besinler kısa vadede sorunlara çözüm getirecek olsa da bu ve benzer besinlerin insan sağlığına etkileri yeterince araştırılmamış olabilir. Bu durumda uzun vadede insan sağlığına nasıl bir zarar verecekleri bilinememektedir. Bu bakımdan bazı uzmanlar dengeli beslenmenin daha doğru olacağını düşünmektedirler.

38. Doğru Yanıt D

Nilüfer bir su bitkisidir ve suyun yüzeyinde yaşar. Nilüferin yeşil yapraklarının içinde bulunan hava boşlukları bitkinin suya batmamasını sağlar. Bu adaptasyon biçimi soruda verilen duruma (kamuflaj) örnek gösterilemez.

BASINÇ

ÜNİTE 3

Basınç

42

1. Doğru Yanıt C

Beyza gergin balon parçasını parmağı ile ittiğinde meydana gelen basınç hem kabın içindeki gaz hem de sıvı tarafından iletilerek suyun pipetten dışarı çıkmasını sağlamıştır. Bu durumda üzerlerine uygu-lanan basıncı, hem sıvılar hem de gazlar iletir çıkarımına ulaşılır.

2. Doğru Yanıt D

Beyza gergin balon parçasını parmağı ile ittiğinde kabın hacminde bir miktar azalma meydana ge-lir. Pipetten sadece su çıkması gazların sıkıştırılabildiğini ancak sıvıların sıkıştırılamadağını gösterir. Çünkü sıkıştırılamayan sıvı pipetten dışarı fışkırmıştır.

Basınç

43

3. Doğru Yanıt B

Açık hava basıncı, ölçüm yapılan bölgenin yüksekliği ve sıcaklık değerlerinden etkilenmektedir. Bu nedenle Toriçelli deneyini belirli bir yükseklikte (deniz seviyesi) ve belirli bir sıcaklıkta (0°C) gerçekleş-tirerek açık hava basıncı için standart bir değer elde etmek istemiştir.

4. Doğru Yanıt A

Toriçelli deneyinde su gibi yoğunluğu küçük olan bir sıvı kullansaydı yaklaşık 10,5 m yüksekliğinde bir deney tüpüne ihtiyaç duyacaktı. Böyle bir deney tüpünü kullanmak ve ölçümü sağlıklı yapmak da sorun olabilirdi. Ama yoğunluğu büyük bir sıvı olan cıva kullanıldığında deney 1 m uzunluğunda bir tüple yapılabilmektedir.

Basınç

44

5. Doğru Yanıt C

Atmosferdeki gaz yerçekiminin etkisiyle yeryüzüne yakın yerlerde birikme eğilimindedir. Bu sebeple deniz seviyesinden yukarılara çıkıldıkça atmosferdeki gaz yoğunluğu azalacağından açık hava basın-cı da düşecektir. Sonuç olarak deneyde, tüpteki cıva seviyesi 76 cm’den küçük olacaktır.

6. Doğru Yanıt D

Elektrikli süpürgenin çalışma prensibine baktığımızda motor tarafından makine dışına atılan hava sayesinde makinenin içindeki basınç düşer. Açık hava basıncı, makinenin içindeki basınçtan fazla olduğu için toz ve kirler hava ile birlikte düşük basınçlı alana doğru hareket eder. Bu sebeple I. ve II. öncüllerdeki bilgiler kullanılabilir. Ayrıca dışarıdaki havanın makinenin içine doğru hareket edebilmesi gazların akışkanlık özelliğinin bir sonucudur. Bu sebeple III. öncüldeki bilgi de kullanılabilir.

Basınç

45

7. Doğru Yanıt A

Katı cisimlerin uyguladığı basınç katı cismin ağırlığı ile doğru temas, yüzeyi ile ters orantılıdır. Soruda verilen katı cismin C yüzeyi en küçük temas yüzeyine sahip olduğu için en büyük basınç C yüzeyi üzerine oturtulduğunda oluşacaktır. En küçük basınç ise temas yüzeyi en büyük olan B yüzeyi üzerine oturtulduğunda meydana gelecektir. Ayrıca C yüzeyi B yüzeyinin yarısı kadardır. Bu durumda cisim B yüzeyi üzerinde iken P basıncını oluşturuyorsa C yüzeyi üzerinde iken 2P basınç oluşturacaktır.

8. Doğru Yanıt B

Yapılan deneyde katı cismin ağırlığı hiçbir durumda değişmemiştir. Bu nedenle İrem’in bu deneyle II numaralı hipotezi test etmesi mümkün değildir. Ancak katı cisimde farklı büyüklükte yüzey alanları bulunduğu için I ve III numaralı hipotezleri test edebilir.

Basınç

46

9. Doğru Yanıt D

Emre’nin bisiklet lastiklerinin kalın olması bisikletinin yere temas eden yüzey alanının Betül’ün bisik-letininkinden daha fazla olduğunu gösterir. Ancak katılarda basınç hem cismin ağırlığı hem de yere temas eden yüzey alanına bağlıdır. Bu durumda Emre’nin bisikleti Betül’ün bisikletinden daha ağır ise çamurda bıraktıkları iz derinlikleri aynı olabilir. Bu sebeple Emre’nin hipotezi doğrudur ama Emre kendi bisikletinin kardeşinin bisikletinden daha ağır olabileceğini hesaba katmamıştır.

10. Doğru Yanıt C

Ağırlıkları aynı olan Emre ve Betül’den başlangıçta Emre dağ bisikletine, Betül ise normal bisiklete bindiğinde çamurlu yüzeyde oluşturdukları basınçlar eşitti. Öyleyse her iki durumda da bisiklet ve üze-rinde bulunan kişinin toplam ağırlığının, bisikletin yere temas eden alanına oranı aynıdır.

Soruda Emre ve Betül 6G ağırlığında, dağ bisikleti 4G, normal bisiklet 2G ağırlığında olsun. Dağ bisikletinin yere temas eden yüzey alanına 5A, normal bisikletin yere temas eden yüzey alanına 4A diyelim. Buna göre

Emre ve Betül bisikletlerine ayrı ayrı bindiklerinde

Emre’nin yaptığı basınç; AG G

AG

AG

56 4

510 2+ = =

Betül’ün yaptığı basınç; AG G

AG

AG

46 2

48 2+ = =

(9. soruda iz derinlikleri aynı çıktığı için basınçlar eşit)

Dağ bisikletine beraber bindiklerinde basınç;

,AG G G

AG

AG

56 6

516 3 24 b+ + =

Normal bisiklete beraber bindiklerinde basınç;

,AG G G

AG

AG

46 6 2

414 3 5b+ + =

Son çıkan basınç değerlerine baktığımızda dağ bisikletinin iz derinliği normal bisikletinkinden az ola-caktır ama ilk durumdakinden yani 3 mm’den fazla olacaktır.

Basınç

47

11. Doğru Yanıt C

Grafik incelendiğinde en az basıncın 2. ölçümde olduğu ve 3. ölçümdeki basıncın 2. ölçümdekinin 2 katı olduğu görülmektedir.

Seçeneklerdeki düzeneklerin tamamında toplam ağırlıklar eşittir. Katıların basıncı cismin ağırlığına ve yüzey alanına bağlı olup yüzey alanı ile ters orantılıdır. Bu durumda 2. ölçümde kullanılan düzeneğin taban alanı en fazla, 3. ölçümdekinin ise bunun yarısı olması gerekmektedir. Bu şartları sağlayan şekiller C seçeneğindedir.

12. Doğru Yanıt D

Tüm düzeneklerdeki toplam ağırlıklar eşit büyüklüktedir. Grafik incelendiğinde 1 ve 2 numaralı ölçüm-lerdeki basınçların aynı çıktığı görülmektedir. Bu durumda 1 ve 2 numaralı sistemlerde taban alanları eşit olmalıdır. 3 numaralı ölçümde ise basınç daha küçüktür. Bu durumda 3 numaralı sistemin taban alanı 1 ve 2 numaralı sistemlerden daha büyük ve 2 katı olmalıdır. Bu bilgiler göz önünde bulundurul-duğunda D seçeneğindeki düzenekler uygundur.

Basınç

48

13. Doğru Yanıt B

Soruda verilen su bidonlarının hepsinin ağırlığı ve içlerinde bulunan su miktarları eşittir. Farklı olan taban alanlarıdır. Bidonların halı üzerinde bıraktığı izlerin derinlikleri halıya uyguladıkları katı basıncı ile ilişkilidir. Bu durumda taban alanı en küçük olan bidon halıda en derin izi bırakacaktır. Bidonların taban alanlarını göz önünde bulundurduğumuzda en büyük basıncı B bidonu, en küçük basıncı C bidonu uygular. İz derinlikleri arasındaki ilişki B > A > C şeklindedir.

14. Doğru Yanıt B

Katıların basıncı ağırlık ile doğru, yüzey alanı ile ters orantılıdır.

A bidonunun üst kısmı alt kısmından geniş olduğu için içinde bulunan su, yarı yüksekliğine kadar boşaltıldığında A bidonunun içindeki suyun yarıdan fazlası boşaltılmış olur. Yani ağırlığı, yarısından daha az olur. Bu durumda yere yaptığı basınç ilk durumuna göre yarısından daha az olacaktır.

B bidonunun üst kısmı alt kısmı ile aynı olduğu için su yarı yüksekliğine kadar boşaltıldığında bidonun yere yaptığı basınç ilk duruma göre yarısı kadar olacaktır.

C bidonunun üst kısmı alt kısmından daha dar olduğu için içinde bulunan su yarı yüksekliğine kadar boşaltıldığında C bidonunun içindeki suyun yarıdan daha azı boşaltılmış olur. Yani ağırlığı, yarısından daha fazla olur. Bu durumda yere yaptığı basınç ilk durumuna göre yarısından daha fazla olacaktır.

Basınç

49

15. Doğru Yanıt A

Bidonları tekrar doldurarak ters çevirdiğimizde A bidonunun yere temas eden yüzey alanı artar. Bu nedenle yere yaptığı basınç azalır ve iz derinliği de azalacaktır. B bidonunun yere temas eden yüzey alanı değişmez. Bu nedenle basınç aynı kalır ve iz derinliği de aynı olacaktır. C bidonunun yere temas eden yüzey alanı azalır. Bu nedenle yere yaptığı basınç artar ve iz derinliği de artacaktır.

16. Doğru Yanıt B

Soruda her bir cisim G ağırlıkta ve cisimlerin küçük alanı A olsun. Buna göre;

I numaralı durumda 4 cm’lik sıkışmaya neden olan basınç AG

22 dır.

II numaralı durumda 4 cm’lik sıkışmaya neden olan basınç AG dır.

III numaralı durumda 1 cm’lik sıkışmaya neden olan basınç AG2 dır.

IV numaralı durumda 3 cm’lik sıkışmaya neden olan basınç AG

22 dır.

I, II ve IV numaralı ölçümlerde aynı basınç etki etmiş ve sıkışma miktarları I ile II’de eşit olmuştur. Bu durumda I ve II numaralı malzemelerin esneklikleri aynıdır. IV numaralı malzeme ise onlardan daha az sıkışmıştır. Öyleyse IV numaralı malzemenin esnekliği I ve II numaralı malzemelerinkinden daha azdır. III numaralı malzeme ise diğerlerinin 2 katı basınçla daha az sıkışmıştır. Öyleyse esnekliği en az olan malzeme III numaralı olandır. Yataklar yumuşak, az sert ve orta sert olarak sınıflandırıldığı için III numaralı malzeme ile yapılacak yatak orta sert olarak nitelendirilir.

Basınç

50

17. Doğru Yanıt B

Öğrenciler ikinci aşamada katı cisimlerin meydana getirdiği basıncın, katı cismin yüzey alanına bağlı olup olmadığını test etmişlerdir. Bu nedenle üçüncü aşamada katı cisimlerin meydana getirdiği basın-cın cismin ağırlığına bağlı olup olmadığını araştırmaları gerekir. Bunun için tuğlayı kumdan kaldırıp kumun yüzeyini düzeltmeli ve tuğlayı ikinci aşamadaki gibi aynı yüzeyi üzerine koyduktan sonra üze-rine bir tuğla daha yerleştirmeliler. Daha sonra ise kumda meydana getirdiği iz derinliğini ölçmeliler. Böylece öğrenciler üçüncü aşamada da amaçlarına ulaşmış olacaklardır.

18. Doğru Yanıt D

Emin, yaptığı etkinlikte cisimleri teker teker alarak her seferinde cisimlerin toplam ağırlığında azalma meydana getirmiştir. Bu durum zemine etki eden kuvvetin her seferinde azalmasına sebep olur. Tab-loya bakıldığında ise kuvvet azaldığında yere uygulanan basıncın da azaldığı sonucuna ulaşılır.

Basınç

51

19. Doğru Yanıt A

Özdeş kapların birinde su, diğerinde tuzlu su bulunmaktadır. Tuzlu suyun, saf sudan yoğun olduğu bi-linmektedir. Sıvı basıncı sıvının yoğunluğu ve sıvının derinliği ile doğru orantılıdır. Bu nedenle delikler açıldığında fışkırma mesafesi en çok 4 numaralı deliklerden olacaktır. Tuzlu su, saf sudan yoğun oldu-ğu için tuzlu suyun bulunduğu kabın deliklerinden fışkıran suyun, diğer kapta aynı hizada bulunan her deliktekinden fazla olması beklenir. Bu durumlar dikkate alındığında uygun grafik A seçeneğindekidir.

Basınç

52

20. Doğru Yanıt C

Hakan’ın hipotezini test edebilmesi için kullandığı kapların her ikisinde de sıvı düzeylerinin eşit olması gerekirdi. Hakan’ın kullandığı kapların büyüklükleri farklı olduğu için sıvıları kaplara doldurduğunda sıvı derinlikleri farklı düzeylerde olmuştur. Bu nedenle de amacına ulaşamamıştır.

21. Doğru Yanıt D

Sıvı basıncı derinlikle doğru orantılıdır. Sıvının içindeki bir noktanın derinliği sıvının yüzeyinden itiba-ren ölçülmelidir. Hakan tabandan olan yüksekliği göz önünde bulundurduğu için deneyle ilgili beklen-tisi gerçekleşmemiştir.

Basınç

53

22. Doğru Yanıt A

Hakan deneyin son aşamasında su ve zeytinyağının kapların içinde aynı düzeyde olmasını sağlamış-tır. Bu durumda birinci deliğin derinliği her iki kaptaki sıvılar için de eşittir. O hâlde fışkırma mesafesi sıvıların yoğunluğuna bağlı olarak gerçekleşecektir. Suyun yoğnuluğu zeytinyağının yoğunluğundan fazla olduğu için su dolu kaptaki fışkırma mesafesi daha fazla olacaktır. Ayrıca elde edilen veriler ilk deneyde elde ettiği verilerden daha yüksek olmalıdır. Çünkü ilk deneyde kaplar tamamen dolu değil-lerdi.

23. Doğru Yanıt C

Vinç, kepçe gibi iş makinelerinde tekerlek yerine palet kullanılması katılarda basıncı azaltmaya dönük bir uygulamadır. Pascal prensibinin günlük yaşamdaki uygulamalarına örnek olarak verilemez.

Basınç

54

24. Doğru Yanıt B

Uzman dalgıcın dakikada kalp atış sayısı 60 ise grafiğe baktığımızda dalgıcın yaklaşık 3,5 atm basınç altında olduğunu görürüz. Diğer grafik ise bu basınç değerinin yaklaşık 20 - 30 m arası derinlikte mey-dana geldiğini gösterir.

25. Doğru Yanıt C

Grafikte su altında kalp atış sayısı 30’un altına düştüğünde basınç değerinin 5 atm’nin üstüne çıktığı görülmektedir. Bu basınç değeri ise diğer grafiğe baktığımızda 40 metrenin üzerindeki derinliklerde meydana gelmektedir. Bu nedenle 40 metre hayati tehlike sınırı kabul edilmelidir.

26. Doğru Yanıt D

Denizde indiği derinlikteki basınca uyum sağlayan birinin vücudundaki basınç da artmış durumdadır. Bu kişi aniden yüzeye çıkmaya çalışırsa, vücudu aniden gerçekleşen basınç azalmasına uyum sağ-layamayabilir. Vücudundaki basınç, dış basınçtan fazla olduğu için de damarlarda ya da organlarda hasara sebep olur ve vurgun olayı oluşur.

Basınç

55

27. Doğru Yanıt B

Verilen bilgiler dikkate alındığında sıvının içinde derinlere inildikçe sıvı basıncının arttığı sonucuna ulaşılır. Bu da sıvı içindeki bir cismin alt kısmındaki sıvı basıncının üst kısmındaki basınçtan fazla olduğu anlamına gelir. Bu nedenle de sıvının uyguladığı kaldırma kuvveti daima yukarı yöndedir.

28. Doğru Yanıt C

Düzenekte K cisminin yerine daha hafif bir cisim konulduğunda K cismini dengeleyen kuvvetin değeri aynı oranda azaltılarak denge yeniden sağlanabilir. Bu durumda birinci öncüldeki yargı yanlıştır ancak ikinci öncüldeki yargı doğrudur. Piston iki numaralı konuma getirildiğinde ise sıvılar sıkıştırılamadığı için sadece büyük pistonun yeri değişecektir. Bu durumda denge sağlanamaz. Dolayısı ile üçüncü öncüldeki yargı da yanlıştır.

Basınç

56

29. Doğru Yanıt B

A seçeneğindeki çıkarım doğrudur. Çünkü huni sıvının içinde hareket ettirildiğinde U borusundaki sıvı yüksekliği değişir.

B seçeneğindeki çıkarım hatalıdır. Çünkü 5 litrelik ve 2 litrelik şişelerdeki sıvı miktarları farklıdır fakat huni sıvı içinde aynı derinlikte tutulduğunda U borularındaki sıvı seviyeleri aynı olur.

C seçeneğindeki çıkarım doğrudur. 2 ve 3. düzeneklerdeki U borularında sıvı seviyeleri farklı yük-seklikte olur.

D seçeneğindeki çıkarım doğrudur. Çünkü 1 ve 2. düzeneklerde kapların büyüklük ve şekli farklı olmasına karşın, huni sıvının içinde aynı seviyede olduğunda U borusundaki sıvı seviyeleri aynı olur.

MADDE VE ENDÜSTRİ

ÜNİTE 4

Madde ve Endüstri

58

1. Doğru Yanıt C

Verilen periyodik tablodan da görüldüğü üzere, 1. periyotta sadece 2 element bulunur. (I. yargı doğ-rudur.) En çok element 1A ve 8A gruplarındadır. (II. yargı yanlıştır.) 6 ve 7. periyotlarda periyodik tablonun altındaki iki satırda yer alan elementler de bulunduğundan en çok element bu iki periyotta yer alır. (III. yargı doğrudur.)

2. Doğru Yanıt B

Günümüzde kullanılan periyodik tablo Henry Moseley tarafından, elementlerin artan atom numarala-rına göre sıralanmasıyla oluşturulmuştur.

Madde ve Endüstri

59

3. Doğru Yanıt B

Döbereiner’ın oluşturduğu üçlü gruplardaki örüntü, elementlerin bağıl atom kütleleri arasındaki farkın aynı olmasıdır.

Li ve Na arasındaki fark 23 – 6,9 = 16,1

Na ve K arasındaki fark 39,1 – 23 = 16,1

Benzer örüntü diğer üçlü gruptaki elementler arasında da olmalıdır.

P ile As arasındaki fark (? – 31),

As ile Sb arasındaki fark (121,8 – ?) birbirine eşit ya da yakın olmalıdır.

? – 31 = 121,8 – ?

? = 76,4

Bilgide söylendiği üzere matematiksel sonuçlar her zaman mükemmel olmayabileceğinden, seçenek-lerdeki en yakın değer 74,9 Arsenik elementinin bağıl atom kütlesi olabilir.

4. Doğru Yanıt A

Döbereiner’in üçlü gruplarında yer alan Li, Na, K ve P, As, Sb elementleri bugünkü periyodik cetvelde de aynı grupta yer almaktadır ve benzer kimyasal özelliklere sahiptir.

Madde ve Endüstri

60

5. Doğru Yanıt B

Günümüzde kullanılan periyodik cetvelde yatay sıralar periyot, düşey sıralar grup olarak isimlendirilir. Aylık takım örneğinde de yatay olan yılın haftaları periyotlara karşılık gelir ve periyodik cetvelde artan atom numaralarına göre sıralanmış elementler gibi ardışıktır. Haftanın günleri ise gruplara karşılık gelir ve alt alta olanlar aynı gün olduğundan benzer kimyasal özellikleri temsil eder.

Madde ve Endüstri

61

6. Doğru Yanıt D

Çevreyle alış veriş içinde olmayan elementler soygazlardır ve periyodik cetvelde IV ile belirtilen böl-gede yer alır.

7. Doğru Yanıt A

Diğer elementlerle etkileşim içinde olan ve daima elektron veren elementler metallerdir. Periyodik tabloda I ile belirtilen bölgede yer alır.

8. Doğru Yanıt C

Diğer elementler ve kendi sınıfındaki elementlerle etkileşimde olan, genellikle elektron alma eğilimin-de olan elementler ametallerdir ve periyodik tabloda III ile belirtilen bölgede yer alır.

Madde ve Endüstri

62

9. Doğru Yanıt A

Elektron veren ve elektriği ileten elementler metaller (1) ve yarı metaller (4) dir. Bu durumda öğrenci-nin alacağı puan:

Puan = 1 – 1 – (0,5) .1 = – 0,5

10. Doğru Yanıt D

Ametaller (2) mat görünümlüdür, yarı metaller (4) mat görünümlü olabilir. Bu durumda öğrencinin alacağı puan:

Puan = 2 – 0 – (0,5) . 0 = 2

11. Doğru Yanıt B

Kararlı hâlde olan elementler soygaz (3)lardır. Bu durumda öğrencinin alacağı puan:

Puan = 1 – 1 – (0,5) . 0 = 0

Madde ve Endüstri

63

12. Doğru Yanıt C

Periyodik cetvelde düşey sıralar grup olarak isimlendirilir. A ve B elementleri aynı düşey sırada olmalı-dır. Periyodik cetveldeki yatay sıralara periyot denir. B ve C elementleri aynı yatay sırada yer almalıdır. Elementler periyodik tabloda artan atom numarasına (proton sayısı) göre soldan sağa doğru sıralan-mıştır. D elementi, C elementinden sonraki 16. element olmalıdır.

13. Doğru Yanıt C

Periyodik tablodaki renklendirmelere bakıldığında; tabloda en fazla sayıda bulunan element sınıfı metaldir ve ametaller ile yarı metallerin toplamından fazla sayıdadır (I. yargı doğru). Hidrojen (H1) elementi ametal olmasına karşın tablonun en solunda yer alır (II. yargı yanlış). Yarı metaller 7 tane, ametaller ise soygazlarla birlikte toplam 20 tanedir (III. yargı doğru).

Madde ve Endüstri

64

14. Doğru Yanıt C

Periyodik tablodaki renklendirmelere bakıldığında bazı metal ve yarı metallerin oluşum sebebinin aynı olduğu görülmektedir. Al ve Si elementleri örnektir. C, N, Ne, Fe gibi elementlerin oluşumunda birden fazla sebep etkili olmuştur. He, Ne, Ar, Kr soygazlarının herbiri farklı sebepler sonucunda oluşmuştur. Fakat metal ve ametallerin tamamı aynı sebepten oluşmamıştır.

15. Doğru Yanıt C

I. Isıyı iyi ileten ve şekil verilebilen elementler metallerdir.II. Reklam tabelalarında kullanılan ve maddelerle etkileşime girmeyen element neon (Ne) dur ve

soygaz olduğu için 8A grubunda yer alır.III. Temizlik malzemelerinin yapımında, suların dezenfekte edilmesinde kullanılan element klor (Cl) dur

ve 7A grubunda yer alır.

Bu bilgiler dikkate alındığında elementlerin periyodik tablodaki yerleri C seçeneğindeki gibi olabilir.

Madde ve Endüstri

65

16. Doğru Yanıt A

Öğretmenin anlattığı hikâyede yatay sıralar (periyot), caddeleri; düşey sıralar (grup), sokakları temsil etmektedir.

2. caddenin 18. sokağı; 2. periyot 18. sütun yani 8A grubudur. Gözlükçü, neon (Ne) elementinin bu-lunduğu yerdedir.

2. caddenin 2. sokağı; 2. periyot 2A grubudur. Market, berilyum (Be) elementinin bulunduğu yerdedir. Be, bir metaldir ve oda koşullarında katı hâldedir.

3. caddenin 17. sokağı; 3. periyot 17. sütun yani 7A grubudur. Ev, klor (Cl) elementinin bulunduğu yerdedir. Cl, bir ametaldir ve oda koşullarında gaz hâldedir.

Bu durumda yalnızca Esra’nın verdiği cevap doğrudur.

Madde ve Endüstri

66

17. Doğru Yanıt B

Lavoisier, yanma olaylarında “ateş maddesi” adı verilen faktörün etkisini gözlemlemek istiyor. Paslan-ma bir yanma olayı olduğu için bu olayın üzerinde çalışmıştır. (II. yargı doğru) Paslanma yavaş yanma reaksiyonudur ve kütlenin korunumu bu olay sırasında da gerçekleşir. (I ve III. yargılar yanlış)

18. Doğru Yanıt D

Kütlenin korunumu ilkesine göre tepkimeye giren maddelerin toplam kütlesi, tepkime sonucunda olu-şan ürünlerin toplam kütlesine eşittir.

Antoine Lavoisier, demirin paslanmasının sebebinin oksijen gazı olduğunu bilmektedir. Bu durumda tepkimeye giren maddeler demir ve oksijen, tepkime sonucunda oluşan madde paslı demirdir. Paslı demirin kütlesi, demirin kütlesi ile paslanmayı sağlayan oksijenin kütlesinin toplamına eşit olmalıdır.

19. Doğru Yanıt C

Paslanma olayı kimyasal bir değişim olduğu için başlangıçtaki tanecik modelleri değişecektir fakat kütlenin korunumu ilkesi gereği tepkimeye giren atom sayısı ve çeşidi aynı kalacaktır.

Buna uygun olan model C seçeneğindedir.

Madde ve Endüstri

67

20. Doğru Yanıt A

Hamurun mayalanması olayı sırasında gaz çıkışı olur ve bu olay ağzı açık kapta gerçekleştiğinde açığa çıkan gaz kaptan uzaklaşır. Bu nedenle de ürünlerin toplam kütlesi, tepkimeye girenlerin toplam kütlesinden daha az olarak ölçülür.

21. Doğru Yanıt B

Hamurun mayalanması sırasında açığa çıkan karbondioksit gazı kapta kalacak şekilde ağzı kapalı bir düzenek kullanıldığında kütlenin korunduğu gözlemlenebilir. IV numaralı kapalı kaptaki mayalı hamu-run kütlesinin değişmediği tartıdan okunabilir ve hipotezin doğruluğu test edilir.

Madde ve Endüstri

68

22. Doğru Yanıt C

Hamurun mayalanması olayındaki kütle kaybının maya eklenmesi olduğunu ispatlamak için ağzı açık kaplardan birine maya katılmayan, diğerine mayalı hamur konulmalıdır. Mayalı hamurun mayalan-ması tamamlandığında tepkime sırasında açığa çıkan gaz kabı terk ettiği için tartıda okunan değer azalırken diğer kabın altındaki tartının gösterdiği değer değişmeyecektir.

23. Doğru Yanıt B

Kapalı bir kapta gerçekleşen kimyasal tepkimede girenlerin toplam kütlesi, ürünlerin toplam kütlesine eşittir. Grafikteki verilere bakıldığında B ve C maddelerinin kütleleri toplamı, A ve D maddelerinin küt-leleri toplamına eşittir. Bu durumda reaksiyon denkleminde B ile C bir tarafta olmalı, A ile D ise diğer tarafta olmalıdır.

24. Doğru Yanıt A

Maddenin kimliğinin (tanecik yapısı) değişmediği, yalnızca fiziksel hâli, büyüklüğü ve dış görünüşünün değiştiği olaylara fiziksel değişim denir. Maddenin kimliğinin (tanecik yapısı) değiştiği, sonucunda baş-ka maddelerin oluştuğu değişimlere kimyasal değişim denir.1. Karbon, su ve havadaki gazların etkileşip yeni bir madde olan karbondioksite dönüşmesi kimyasal

değişimdir.2. Yağmur sularının donarak hâl değiştirmesi fiziksel değişimdir.3. Kireçtaşının, asit yağmurları nedeniyle parçalanması sırasında asit - baz (nötrleşme) tepkimesi

gerçekleşir. Bu olay bir kimyasal değişimdir.

Madde ve Endüstri

69

25. Doğru Yanıt D

Turnusol kâğıdının ikinci seferde renk değiştirmesi sütün asidik özellik kazandığının göstergesidir. Maddenin kimliğinin değiştiği olaylar kimyasal değişimdir. Süt dışarıda beklerken ekşimiş ve kimyasal değişim geçirmiştir.

26. Doğru Yanıt D

Yapılan deneyde metal parçasının aşınması, gaz çıkışının olması kapta kimyasal tepkime gerçekleş-tiğinin göstergesidir. Kimyasal tepkime sonucunda maddenin fiziksel hâli değişmiş ve gaz hâldeki yeni madde pistonu hareket ettirmiştir. Bu deneyde asitin, magnezyum metali üzerindeki hasarı tespit edil-miştir, tüm metallerde aynı sonucun olup olmayacağı bilinmemektedir. Bu nedenle D seçeneğindeki bilgiye ulaşmak için yeterli veri yoktur.

Madde ve Endüstri

70

27. Doğru Yanıt B

Kimyasal tepkimelerde maddenin tanecik (molekül) yapısı değişir. Atom sayısı ve türü korunur. Bu nedenle aynı sayıda, aynı cins atomlar farklı taneciklere dönüşmüş olmalıdır. Uygun modelleme B seçeneğindedir.

28. Doğru Yanıt A

Modellenen olayda madde ve suyun tanecik yapısı değişmemiş, sadece birbiri içine dağılmıştır. Mad-denin tanecik yapısının değişmediği olaylar fiziksel değişimdir.

Madde ve Endüstri

71

29. Doğru Yanıt C

pH değeri 7’den küçük olan maddeler asidik, 7’den büyük olan maddeler ise bazik özelliktedir. pH cetvelinde 7’den 0’a doğru gidildikçe asidik, 7’den 14’e doğru gidildikçe bazik özellik artar. Sağlıklı bir insanın kanının pH değeri 7,35 – 7,45 aralığında yani zayıf bazik, idrarının pH değeri 6,2 olup zayıf asidik özellikte olmalıdır.

30. Doğru Yanıt D

Tükürük sıvısının pH değeri 7 civarında olduğu için tükürük nötr yapılıdır (I. yargı doğrudur). Kanın pH değerinin 7’den düşük olması yani kanın asitlik özelliği kazanması ölümcül sonuçlara yol açabilir (II. yargı doğrudur). Mide sıvısının pH değeri 2 civarında olduğu için mide sıvısı asidik özelliktedir (III. yargı doğrudur).

31. Doğru Yanıt B

Cabir bin Hayyan, ürettiği Kral Suyu ile altın ve gümüş elde etmemiş, altın ve gümüşün bu sıvıda çö-zünebileceğini göstermiştir. Bu nedenle B seçeneğindeki bilgi hatalıdır.

Madde ve Endüstri

72

32. Doğru Yanıt C

Soruda verilen bilgiler dikkate alındığında çeşme suyunun testi sonucunda onun nötr olduğu tespit edilmiştir. Diğer sularla yapılan testlerin sonuçları ise aşağıdaki gibi yorumlanır.

• 1. bitki suyu sarı renk verdiği için asidik özelliktedir.

• 2. bitki suyu mavi renk verdiği için bazik özelliktedir.

• 3. bitki suyu sarı renk verdiği için asidik özelliktedir.

1. Kuyu + yağmur suyu = Asidik

2. Çeşme + kuyu suyu = Bazik

3. Yağmur + çeşme suyu = Asidik

Çeşme suyu nötr olduğu için 2. durumdan kuyu suyunun bazik, 3. durumdan yağmur suyunun

asidik olduğu tespit edilir. 1. durumda sonuç asidik olduğundan yağmur suyunun asitliğinin, kuyu suyunun bazik özelliğinden fazla olduğu anlaşılır. Bu durumda kuyu suyunun pH değeri 7’den büyük, çeşme suyunun pH değeri 7, yağmur suyununki 7’den küçük olmalıdır. Yağmur suyunun pH değerinin 7’ye olan uzaklığı, kuyu suyununkinden fazla olmalıdır.

Buna uygun grafik C seçeneğindedir.

Madde ve Endüstri

73

33. Doğru Yanıt D

Kimyasal gübreler asit ve bazlar kullanılarak üretilir. Asit ve bazlar tepkimeye girdiğinde tuz ve su oluşur. Bu nedenle kimyasal gübreler tuz yapısındadır.

34. Doğru Yanıt D

Ortanca çiçeğinin mor renk açması çeşme suyunun bazik özellikte, beyaza yakın çiçek açması ise yağmur suyunun asidik özellikte olduğunu gösterir. Suyun asidik ya da bazik özellikte olması içindeki maddelerden kaynaklanır. Asitlerin pH değeri, bazlarınkinden küçüktür. Bu nedenle yağmur suyunun pH değeri, çeşme suyununkinden küçük olmalıdır.

Madde ve Endüstri

74

35. Doğru Yanıt D

Turnusol kâğıtları ile yapılan deneylerin sonuçları değerlendirildiğinde şişelerdeki maddelerin türleri için şu yorum yapılabilir.

• I. şişede baz çözeltisi vardır. KOH ya da NH3 olabilir.

• II. şişede nötr bir madde vardır. NaCl veya H2O olabilir.

• III. şişede asit çözeltisi vardır. Kesinlikle HNO3 tür.

• IV. şişede baz çözeltisi vardır. KOH ya da NH3 olabilir.

• V. şişede nötr bir madde vardır. NaCl veya H2O olabilir.

Maddeler arasında birden fazla baz ve nötr madde olduğu için bu maddeler kendi aralarında ayırt edilemez. Sadece III. şişenin etiketi doğru belirlenebilir.

36. Doğru Yanıt A

Yukarıdaki açıklamalar dikkate alındığında maddelerin şişelerle eşleştirilmesi aşağıdaki gibi olabilir.

I II III IV V

NH3 NaCl HNO3 KOH H2O

Madde ve Endüstri

75

37. Doğru Yanıt B

Öğretmenin verdiği tabloya, öğrencinin gözlemlerinde elde ettiği veriler de eklendiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılır.

• HCl, bir asittir ve X ayracı kırmızı renk vermiştir. Öyleyse X ayracının mavi renk verdiği 1. kapta bazik bir madde, 4. kapta asidik bir madde vardır.

• H2SO4, bir asittir ve Y ayracı renk değişimi vermemiştir. Öyleyse Y ayracının pembe renk verdiği 2. kapta bazik bir madde vardır.

• NaOH, bir bazdır ve Z ayracı kırmızı renk vermiştir. Öyleyse 5. kapta bazik, 3. kapta asidik bir çözelti vardır.

Sonuç olarak 3 ve 4. kaplarda asit; 1, 2 ve 5. kaplarda baz çözeltileri vardır.

Madde ve Endüstri

76

38. Doğru Yanıt B

Tuz ruhu (HCl) bir asit, çamaşır suyu (NaClO) bir bazdır. Karıştırıldığında nötrleşme tepkimesi gerçek-leşir ve sonucunda su ile tuz oluşur. Bu reaksiyon sonucunda klor gazı da oluşur fakat tüm nötrleşme reaksiyonlarında bu durum gerçekleşir bilgisine ulaşılamaz.

39. Doğru Yanıt A

Sıvıların sıcaklıklarının sabit kaldığı 100 ve 78°C sıcaklık değerleri o sıvıların kaynadıkları sıcaklıklar-dır. Farklı cins sıvıların farklı sıcaklıklarda kaynadığını tespit eden öğrenci amacına ulaşmıştır.

Madde ve Endüstri

77

40. Doğru Yanıt C

Sirkeli su, asidik özelliktedir. Yapılan deneyler sirkeli suyun bitkiye ve mermere zarar verdiğini göster-miştir.

A seçeneğindeki bilgi doğrudur çünkü sanayi bölgesinde atmosfere karışan gazlar asit yağmurlarına sebep olabilir. Asit yağmurları, o bölgedeki bitki örtüsünde tahribat yaratabilir.

B seçeneğindeki bilgi doğrudur. Mermer, asit ile etkileşince aşınır. Dolayısıyla mermerden yapılmış tarihi eserler ve heykeller asit yağmurları nedeniyle aşınır.

C seçeneğindeki bilgi hatalıdır. Çünkü toprağa karışan asit yağmurları toprağın yapısını bozar ve top-raktaki koşulları olumsuz etkiler.

D seçeneğindeki bilgi doğrudur. Akarsu ve göllere karışan asit yağmurların suların yapısını bozar ve buradaki canlı yaşamını olumsuz etkiler.

Madde ve Endüstri

78

41. Doğru Yanıt A

Sıvılı termometre ile ölçüm yapılabilmesi için ölçülecek sıcaklık değerinde, termometre içindeki mad-denin sıvı hâlde olması gerekir. Ölçülmek istenen sıcaklık değerlerinde etil alkol, cıva ve suyun fiziksel hâlleri şöyledir:

Etil alkol Cıva Su

–43 °C Sıvı Gaz Katı

–21 °C Sıvı Sıvı Katı

100,2 °C Gaz Sıvı Gaz

Bu durumda –43°C sıcaklık alkollü termometre ile, –21°C sıcaklık hem alkollü hem de cıvalı termomet-re ile, 100,2°C sıcaklık cıvalı termometre ile ölçülebilir.

42. Doğru Yanıt B

Termometrenin hassasiyeti, içindeki maddenin sıcaklık değişiminin hızlı olması yani öz ısısının küçük olmasıyla ilgilidir. Cıvanın öz ısısı, diğer iki sıvınınkinden küçük olduğu için hassas ölçüm cıvalı ter-mometre ile yapılabilir.

Madde ve Endüstri

79

43. Doğru Yanıt D

Cisimler denge sıcaklığına ulaştığında K maddesi katı hâlde olduğuna göre başlangıçta sıvı hâlde ol-malı, L ise son durumda gaz hâlde ise başlangıçtan itibaren iki kez hâl değiştirdiği için başlangıçta katı hâlde olmalıdır. t1 – t2 aralığında K hâl değiştirmekte (erime) olduğu için katı + sıvı, L ise sıvı hâldedir.

44. Doğru Yanıt A

Maddelerin sıvı hâldeki sıcaklık değişimleri K için 50 °C, L için 70 °C’dir. Sıvı hâldeki ısı değişimleri ve kütleleri eşit ise sıcaklık değişimi az olan maddenin öz ısısı daha büyüktür. Yani K maddesinin öz ısısı, L’nin öz ısısından daha büyüktür.

45. Doğru Yanıt B

Grafik incelendiğinde K maddesi 30 °C sıcaklıkta eriyor, dolayısıyla 30 °C sıcaklık K’nin erime ve don-ma noktasıdır. L maddesi –80 °C de eridiği için –80 °C sıcaklık L’nin erime ve donma noktasıdır. 200 °C’de L maddesi kesinlikle gaz hâlindedir fakat K maddesinin fiziksel hâli bilinemez.

Madde ve Endüstri

80

46. Doğru Yanıt C

Termometre ısıtıldığında haznedeki cıvanın önce alçalıp sonra yükselmesinin sebebi, ısıtma etkisiyle hazne ve cıvanın birlikte genleşmesidir. Hazne de genleştiği için cıva seviyesi önce biraz düşer. Cı-vanın öz ısısı, camınkinden küçük olduğu için deneyin devamında cıvanın sıcaklık artışı ve genleşme miktarı camınkinden fazla olur. Bu nedenle de cıva seviyesi yükselir.

47. Doğru Yanıt B

Termometrenin içinde su kullanılırsa, suyun öz ısısı cıvanınkinden daha büyük olduğu için sıcaklığı daha yavaş artar. Bu nedenle de cam hazne, sudan daha çabuk ısınır ve daha fazla genişler. Bunun sonucunda sıvının düşme seviyesi daha fazla olurken yine aynı sebeple yükselme seviyesi de daha az olurdu.

Madde ve Endüstri

81

48. Doğru Yanıt C

Arabanın termometresinde 41°C değeri okunduğu için bagajdaki blokların sıcaklığı 41°C dir.

49. Doğru Yanıt A

Öz ısısı küçük olan maddeler çabuk ısınıp çabuk soğur. Metallerin öz ısısı, tahtanınkinden küçük ol-duğu için metal bloğun sıcaklığı daha fazla olur.

50. Doğru Yanıt C

Kimya bilimi; tıp, moleküler biyoloji, genetik gibi birçok bilim dalıyla ortak çalışma alanına sahiptir.

Madde ve Endüstri

82

51. Doğru Yanıt A

Kütle, verilen ısı miktarı (ısıtıcı sayısı) aynı; öz ısı (sıvı cinsi) farklı olan düzeneklerle yapılan deneyle-rin bağımsız değişkeni öz ısıdır. Bu nedenle I ve III numaralı düzeneklerle yapılan deneylerde bağım-sız değişken öz ısıdır.

52. Doğru Yanıt B

Mutfağın sıcaklığı 25°C olduğu için bardaklardaki sıvıların son sıcaklığı bu sıcaklıktan düşük olamaz. Çay ve portakal suyunun öz ısıları farklı olduğu için sıcaklık değişimleri birbirinden farklı olmalıdır. Bu bilgiler dikkate alındığında B seçeneğindeki grafik çizilebilir.

Madde ve Endüstri

83

53. Doğru Yanıt D

Hareket enerjisinin ısıya dönüştüğü durumlara örnek olmayan, soğuk havada elimize üflediğimizde elimizin ısınmasıdır. Bu olay sırasında vücudun içinden gelen sıcak havanın ısısı etkisiyle elimizin sıcaklığı artar.

54. Doğru Yanıt C

Grafikteki veriler incelendiğinde mineral yakıt ve yağ üretiminin ülke ihtiyacını karşılayıp karşılamadı-ğını bilemeyiz. Grafik bununla ilgili bilgi vermemektedir.

Madde ve Endüstri

84

55. Doğru Yanıt C

Yüksek sıcaklık süperiletkenleri, süperiletken hâline geldiği sıcaklık değeri 77 Kelvin’den daha fazla olan maddelerdir. 77 Kelvin, azotun kaynama noktasıdır ve bu sıcaklıktan daha yüksek olan sıcaklık-larda azot gaz hâldedir.

56. Doğru Yanıt C

• Kayaların çatlaklarına dolan yağmur sularının katılaşması – Donma

• Bazı günlerde sabah ve akşam saatlerinde sis oluşması – Yoğuşma

• Mağaralarda sarkıt ve dikitlerin oluşması – Buharlaşma

Erime olayının örneği verilmemiştir.

57. Doğru Yanıt A

A) Kırağı oluşması, kırağılaşma sonucunda oluşur ve dışarıya ısı vererek gerçekleşir.B) Kuru buzun yok olması ısı alarak gerçekleşen süblimleşmedir.C) Yerlerin ıslatılması sonucunda zeminin serinlemesi yere dökülen suyun ısı alarak buharlaşmasıdır.D) Buzulların parçalanması ısı alarak gerçekleşen erime olayıdır.

Madde ve Endüstri

85

58. Doğru Yanıt D

Erime ısısı, erime sıcaklığındaki 1g katının tamamen sıvı hâle geçmesi için gereken ısı miktarıdır. Erime ısısı küçük olan maddeler daha çabuk erir. Tablodaki maddelerden erime ısısı en büyük olan madde buz, en küçük olan ise altındır. Bu nedenle bu maddelerin eşit kütleli örneklerinden en geç eriyecek olan buzdur, altın ise en çabuk eriyen madde olur.

59. Doğru Yanıt D

Kale savunma savaşlarında kullanılacak maddenin sıvı hâlde ve sıcaklığı fazla olan bir madde olması gerekir. Tablodaki sıvılardan zeytinyağının öz ısısı en küçük, kaynama noktası en büyük olduğu için diğer iki sıvıdan daha hızlı sıcaklık artışı yaşar ve sıvı hâlde iken 300°C’ye kadar ısıtılabilir. Bu nedenle en etkili silah olarak kullanılabilecek sıvı, zeytinyağıdır.

Madde ve Endüstri

86

60. Doğru Yanıt C

Saf maddeler hâl değiştirirken sıcaklıkları sabit kalır. Tablodaki değerler incelendiğinde deneyde kul-lanılan madde ile ilgili şu sonuçlara ulaşılır:

• Başlangıçta katı hâldedir ve sıcaklığı –50°C dir.

• (0 – 5) dk aralığında erimiştir ve 5. dakikada sıcaklığı –20°C dir. Erime sıcaklığı –20°C den küçük ya da –20°C olabilir.

• 10. dakikada sıcaklığı 30°C ve madde hâlâ sıvı hâldedir.

• 15. dakika maddenin hâl değiştirdiği zamandır ve 50°C de madde kaynamaktadır.

• 20. dakikada kaynama olayı bitmiş ve madde gaz hâldedir.

Bu veriler dikkate alındığında maddeye ait sıcaklık-zaman grafiği C seçeneğindeki gibi olabilir.

Madde ve Endüstri

87

61. Doğru Yanıt C

Maddeleri birbirinden ayırt etmemizi sağlayan özelliklerden erime noktası kullanılarak K, L ve M mad-delerinin aynı cins olup olmadığı tespit edilebilir. Farklı kütlelerdeki örnekler ya da ısıtıcı sayısının fark-lı olması maddelerin sıcaklık değişiminin ya da hâl değiştirmesinin süresini etkiler. Maddelerin ayırt edici özellikleri madde miktarı (kütle) ya da ısıtıcı sayısına (verilen ısı miktarı) bağlı değildir. Grafikler incelendiğinde üç maddenin de sıcaklık 40°C ye gelince hâl değiştirdiği görülmektedir. Öyleyse 40°C sıcaklık bu maddeler için erime noktasıdır. Erime noktaları aynı olduğu için K, L ve M maddeleri aynı cins olabilir.

Madde ve Endüstri

88

62. Doğru Yanıt C

K, L ve M cisimlerinin buz kalıbı üzerindeki izlerinin derinliklerinin farklı olması, ısıtma işlemi sonucun-da sahip oldukları ve buz kalıbına aktardıkları ısı miktarlarının birbirinden farklı olduğunu gösterir. Son sıcaklıkları eşit oluncaya kadar ısıtıldıkları için sıcaklık değişimleri üç cismin de aynıdır. Aynı sıcaklık değişimi için farklı miktar ısı verilmesi, maddelerin öz ısılarının dolayısıyla da cinslerinin farklı olduğu-nu gösterir.

63. Doğru Yanıt B

Kimyasal tepkimelerde tepkimeye giren maddelerin kütlesi zamanla azalırken, oluşan ürünlerin kütlesi zamanla artar. Kapalı bir kapta gerçekleşen tepkimede toplam kütle korunur. Grafikler incelendiğinde kütlesi zamanla azalan maddeler (1 ve 2) tepkimeye giren, kütlesi zamanla artan maddeler (3 ve 4) oluşan ürünlerdir. Girenlerin toplam kütlesi, ürünlerin toplam kütlesine eşittir. Grafikler incelendiğinde tepkimede kullanılan maddelerin türleri ve fiziksel hâlleri tespit edilemez.

Madde ve Endüstri

89

64. Doğru Yanıt A

Hazırlanan düzenekler incelendiğinde K ve L sıvılarının kütleleri eşit, K ve M’ye verilen ısı miktarları eşittir. Eşit süre sonunda kaplardaki sıvıların sıcaklık değişimlerinin eşit olması şöyle yorumlanır:

• Kütlesi az olan ve en çok ısı verilen L sıvısının öz ısısı en büyüktür. Sıcaklığının artması ve azalması diğer sıvılardan daha yavaş olur.

• Kütlesi, K’nin kütlesinden fazla olan M’nin sıcaklık değişiminin diğer sıvılarla aynı olması M’nin öz ısı-nın K’ninkinden küçük olduğunu gösterir. M sıvısı, diğer sıvılardan daha hızlı sıcaklık değişimi yaşar.

65. Doğru Yanıt D

Şemada numaralarla gösterilen hâl değişimlerinin eşleştirilmesi şöyledir:

1: Erime

2. Kaynama / Buharlaşma

3: Donma

4: Yoğuşma

• Kışın depolara ağzı açık kaplarda su bırakılması donma olayından yararlanılan durumdur. Kaplardaki su donarken çevreye ısı verir ve sebze – meyvenin donmasını önler.

• Hasta kişinin alnına ıslak bez konulması buharlaşma sırasında dışarıdan ısı alınan bir durumdur. Islak bezdeki su, bireyin başından ısı alıp bularlaşırken kişinin ateşi düşer.

• İçeceği soğutmak için içine buz atılması sırasında buzun erirken ısı alması özelliğinden yararlanılır. Buz, içecekten ısı alıp erirken içecek soğur.

Yoğuşma olayına örnek verilmemiştir.

Madde ve Endüstri

90

66. Doğru Yanıt B

Etkinlik sırasında yapılan ölçümler aşağıdaki gibi yorumlanır.

• Termometre 10°C yi gösterdiğinde sıvı hâlde olduğu için erime noktası 10°C ya da daha düşük olmalı.

• 90°C de sıcaklık sabit kaldığı için maddenin kaynama noktası 90°C dir.

Bu verilerin gösterildiği grafik B seçeneğindedir.

Madde ve Endüstri

91

67. Doğru Yanıt C

Hazırlanan kartlardaki olayların açıklamaları yapılırken C ve F kartlarında hata yapılmıştır. C kartında “Islak bezdeki su ısı alarak buharlaşır.” şeklinde açıklama yapılmalıdır. F kartında ise “Havadaki su buharı ısı alarak yoğuşur.” yazılmalıdır.

68. Doğru Yanıt A

Verilen bilgiler incelendiğinde yağmur suyunun genellikle asidik özellikte olduğu, havaya karışan gaz-ların bu asitliği artırdığı sonucuna ulaşılır. Fakat asitliğin artması yağmurun pH değerinin azalması anlamına gelir. Asit yağmurları son 20 yılda görülmeye başlanmamış, son 20 yılda yaşanan asit yağ-muru tahribatları artmıştır.

Madde ve Endüstri

92

69. Doğru Yanıt B

Verilen bilgiler ve grafikler incelendiğinde Türkiye’nin AR–GE çalışmalarının ve bor sanayisinin gide-rek geliştiği sonucuna ulaşılır. Bor elementinin birçok alanda kullanıldığı, Türkiye’nin bor rezervlerini kullanım veriminin çok olmadığı ama yine de bor endüstrisindeki üretimde dünyanın lideri olduğu bilgi-lerine de ulaşılır. Türkiye’nin bor madenini işleme konusunda tam verimli olduğu bilgisine ulaşılamaz.

Madde ve Endüstri

93

70. Doğru Yanıt B

Öğrencilerin yorumları ile şapkaların doğru eşleştirilmesi aşağıdaki gibidir.

• Esma, duygusal düşünceye ait kırmızı şapka,

• Sibel, iyimser ve olumlu düşünceye ait sarı şapka,

• Saliha, üretken ve yeni fikirli düşünceye ait yeşil şapka,

• Elif, tarafsız ve objektif düşünceye ait beyaz şapka

• Zehra, karamsar ve olumsuz düşünceye ait siyah şapka ile eşleştirilmelidir.

Bu durumda öğretmenin taktığı şapkalar Sibel ve Elif arasında değiştirilmelidir.

Madde ve Endüstri

94

71. Doğru Yanıt D

Buğdayın öğütülüp un hâline getirilmesi (1) ve ekmeğin dilimlenmesi (4) sırasında maddenin kimliği değişmediği için bu olaylar fiziksel değişimdir. Undan hamur yapılması, hamurun mayalanması (2), hamurun pişirilip ekmek yapılması (3), ekmeğin küflenmesi (5) maddenin yeni bir maddeye dönüşmesi olduğu için kimyasal değişimdir.

BASİT MAKİNELER

ÜNİTE 5

Basit Makineler

96

1. ve 2. sorular için verilen şekiller ve grafikler incelendiğinde

Soldaki 1. şekilde verilen hareketli makaralar, kuvvetten kazanç sağlarken yoldan kayba neden olur. Yükü kaldırmak için yükün yarısı kadar kuvvet uygulanması yeterlidir ama yüke belirli bir mesafe yol aldırmak için makaraya bağlı ip o mesafenin iki katı kadar çekilmelidir.

Ortadaki 2. şekilde verilen sabit makaralar, kuvvetten kazanç veya yoldan kayba neden olmayıp sade-ce kuvvetin yönünü değiştirmeyi sağlar. Yükü kaldırmak için yükün kendisi kadar kuvvet uygulanmalı-dır ve yüke belirli bir mesafe yol aldırmak için makaraya bağlı ip o mesafe kadar çekilmelidir.

Sağdaki 3. şekilde verilen ve bir hareketli makara ile bir sabit makaradan oluşan palanga, kuvvetten kazanç sağlarken yoldan kayba neden olur. Bu örnekte uygulanan kuvvet yukarı yönlü olduğu için yükü kaldırmak için yükün 1/3’ü kadar kuvvet uygulanması yeterlidir ama yüke belirli bir mesafe yol aldırmak için makaraya bağlı ip o mesafenin üç katı kadar çekilmelidir.

1. Doğru Yanıt D

Yukarıdaki açıklamalara göre Yük Ağırlığı ile Uygulanan Kuvvet grafiğinde;

Yük ağırlığı ile aynı kuvvet gerektiren A doğrusu sabit makarayı,

Yük ağırlığının yarısı kadar kuvvet gerektiren B doğrusu hareketli makarayı,

Yük ağırlığının 1/3’ü kadar kuvvet gerektiren C doğrusu palangayı temsil eder.

2. Doğru Yanıt A

Yukarıdaki açıklamalara göre Yükün Aldığı Yol ile İpin Çekilme Miktarı grafiğinde;

Yük aldığı yolun 3 katı kadar ipin çekilmesi gereken A doğrusu palangayı,

Yük aldığı yolun 2 katı kadar ipin çekilmesi gereken B doğrusu hareketli makarayı,

Yük aldığı yol kadar ipin çekilmesi gereken C doğrusu sabit makarayı temsil eder.

Basit Makineler

97

3. Doğru Yanıt C

Melih, kaldıracın bağlı olduğu ipi C noktasına kaydırdığında

• Soldaki cismin kuvvet kolu uzar ve bu cismin kaldıraca uyguladığı kuvvet artar.

• Eğik düzlemdeki cismin kuvvet kolu kısalır ve bu cismin kaldıraca uyguladığı kuvvet azalır.

Kuvvet kolu uzunlukları soruda belirlenmiş olduğu için tekrar dengeyi sağlayabilmek için yapılabilecek işlemler yukarıdaki değişikliklere zıt etki oluşturmalıdır.

Buna g