strategjia pËr mbrojtjen e mjedisit 2013...

Republika e Kosovs Republika Kosova - Republic of Kosovo

Qeveria Vlada - Government Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor

Ministarstvo Sredine i Prostornog Planiranja Ministry of Environment and Spatial Planning

STRATEGJIA PR MBROJTJEN E MJEDISIT

2013 2022

Prishtin 2013

Strategjia e Kosovs pr Mjedisin SMM (2013 - 2022) 2

I. STRATEGJIA PR MBROJTJEN E MJEDISIT (SMM)

2013 - 2022

Prgatitur nga Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor (MMPH) n bashkpunim me SECO, Suedi dhe EPTISA Internacional, Spanj. Nj projekt i financuar nga ASZHNS, Agjencia Suedeze pr Zhvillim Ndrkombtar


PRMBAJTJA

SHKURTIMET ................................................................................................................................. 5

KAPITULLI I ................................................................................................................................... 7

1. PARATHNIE ......................................................................................................................... 7

2. HYRJE ....................................................................................................................................... 8

4. TREGUESIT KRYESOR PR SUKSESIN E STRATEGJIS (2013 - 2022) .............. 11

5. BAZA LIGJORE PR SMM ................................................................................................ 11

6. PLANI I KOSOVS PR VEPRIM N MJEDIS (PKVM) ........................................... 12

7. PRIORITETET E SMM ........................................................................................................ 12

8. OBJEKTIVAT ........................................................................................................................ 13

8.1. OBJEKTIVAT AFATGJATE: ....................................... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 8.2. OBJEKTIVAT AFATSHKURTRA ................................ ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

9. METODOLOGJIA PR HARTIMIN E SMM ................................................................. 13

9.1. VLERSIMI I INTEGRUAR I MJEDISIT ............................................................................... 13 9.2. PARIMET THEMELORE T SMM ..................................................................................... 14

10. PRIORITETET .................................................................................................................. 14

11. INSTITUCIONET LEGJISLATIVE DHE EKZEKUTIVE N KOSOV ............... 15

11.1. KUVENDI ......................................................................................................................... 15 11.2. QEVERIA .......................................................................................................................... 15 11.3. MINISTRIA E MJEDISIT DHE PLANIFIKIM HAPSINOR (MMPH) ................................. 15 11.4. KOMUNAT ....................................................................................................................... 16 11.5. PROBLEMET KRYESORE ................................................................................................... 16 11.6. SYNIMET INSTITUCIONALE ............................................................................................. 16 11.7. PRIORITETET INSTITUCIONALE ....................................................................................... 17

KAPITULLI II ................................................................................................................................ 17

1. AJRI ......................................................................................................................................... 17

1.1. ACIDIFIKIMI, EUTROFIKIMI DHE OZONI TROPOSFERIK .................................................. 21 1.2. MBROJTJA E SHTRESS S OZONIT .................................................................................. 22 2. NDRYSHIMET KLIMATIKE ............................................................................................... 22 3. RREZATIMI ............................................................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

4. UJRAT .................................................................................................................................. 25

5. TOKA ...................................................................................................................................... 25

6. TRASHGIMIA NATYRORE ........................................................................................... 29

7. SHFRYTZIMI I QNDRUESHM I BURIMEVE NATYRORE ............................... 30

8. BIODIVERSITETI ................................................................................................................ 31

9. BUJQSIA .............................................................................................................................. 32

10. PYLLTARIA ...................................................................................................................... 33

11. MBETURINAT E NGURTA .......................................................................................... 35


12. KIMIKATET...................................................................................................................... 38

13. MINIERAT DHE RESURSET MINERALE ................................................................. 39

14. ENERGJIA ......................................................................................................................... 40

15. INDUSTRIA ...................................................................................................................... 43

16. TRANSPORTI .................................................................................................................. 44

17. TURIZMI ........................................................................................................................... 45

KAPITULLI III .............................................................................................................................. 47

1. EDUKIMI PR MJEDISIN ................................................................................................. 47

1.1. GJENDJA .......................................................................................................................... 47 1.2. OBJEKTIVAT ..................................................................................................................... 47 1.3. PRIORITETET .................................................................................................................... 47

2. HULUMTIMI DHE ZHVILLIMI (H&ZH) ...................................................................... 48


3. INSTRUMENTET EKONOMIKE ..................................................................................... 48


4. INSTRUMENTET EKONOMIKE N SEKTORT PRIORITAR ............................. 49

4.1. ENERGJIA ......................................................................................................................... 49 4.2. MBETURINAT E NGURTA ............................................................................................... 49 4.3. TRANSPORTI .................................................................................................................... 50 4.4. INDUSTRIA ..................................................................................................................... 50 4.5. TURIZMI .......................................................................................................................... 50 4.6. BUJQSIA ........................................................................................................................ 51

SHTOJCA 1 ................................................................... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

SHTOJCA 2 .................................................................................................................................... 56


SHKURTIMET

AEM Agjensia Evropiane e Mjedisit

AER Agjensia Evropiane pr Rindrtim

AMMK Agjensia pr Mbrojtjen e Mjedisit n Kosov

ANEA Agjensia Ndrkombtare pr Energji Atomike

ASZHN Agjensia Suedeze pr Zhvillim Ndrkombtar

BK Buxheti i Kosovs

BOA Bashkdyzimet Organike t Avullueshme

DMM Departamenti pr Mbrojtjen e Mjedisit

DM Drejtoria pr Mjedis

FGM Fondi Global pr Mjedisin

FSK Forca e Siguris s Kosovs

FSHPGJNP Forcat Shtytse, Presionet, Gjendjet, Ndikimet dhe Prgjigjet

GTS Grimcat Totale t Suspenduara

IHK Instituti Hidrometeorologjik i Kosovs

IKSHP Instituti Kombtar i Shndetit Publik

IPA Instrumenti i Para-Antarsimit (n BE)

ITUZ Impianti pr Trajtimin e Ujrave t Zeza

KEK Korporata Energjetike e Kosovs

KKBNK Konventa e KB pr Ndryshimet Klimatike.

KFOR Forcat Ndrkombtare n Kosov

MAPL Ministria e Administrimit t Pushtetit Lokal

MBPZHR Ministria e Bujqsis, Pylltaris dhe Zhvillimit Rural

MF Ministria e Financave

MMPH Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor

MZHE Ministria pr Zhvillim Ekonomik

NASHNP Ndotja e Ajrit me Shtrirje Ndrkufitare dhe Protokolet e saj (1979)

OMGJ Organizmat e Modifikuar Gjenetikisht

OJQ Organizata Jo-Qeveritare

OKB Organizata e Kombeve t Bashkuara

PEMV Programi Evropian i Monitorimit dhe Vlersimit

PLVM Plani Lokal i Veprimit pr Mjedisin

PKVM Plani i Kosovs i Veprimit pr Mjedisin (2004-2010)

PKBM Programi i Kombeve te Bashkuara pr Mjedisin

PKBZH Programi i Kombeve t Bashkuara pr Zhvillim

PKLIM Projektet me Kosto t Larta t Investimeve pr Mjedisin

PKIN Parandalimi dhe Kontrolli i Integruar i Ndotjes

PNNK Paneli Ndrqeveritar pr Ndryshimet Klimatike

PPP Partneriteti Publiko-Privat

PSA Procesi pr Stabilizim Asociim

PZRZ Programi i Zonave t Rndsishme t Zogjve

PZHK Plani Zhvillimor Komunal

QRK Qeveria e Republiks s Kosovs

RGJM Raporti pr Gjendjen e Mjedisit

RrBEIZLM Rrjeti i BE-s pr Implementimin dhe Zbatimin e Ligjit pr Mjedisin

RrEVIM Rrjeti Evropian i Vzhgimit dhe Informatave Mjedisore

SBS Standardet Baz t Siguris


SHG Sistemi i Harmonizuar Global

SIM Sistemi Informativ pr Mjedisin

SMM Strategjia pr Mbrojtjen e Mjedisit

SMM Sistemi i Menaxhimit t Mjedisit

TMM Teknologjit m t Mira t Mundshme

UNMIK Misioni i OKB-s n Kosov

UNRN Unioni Ndrkombtar pr Ruajtjen e Natyrs

VNM Vlersimi i Ndikimit n Mjedis

ZNKE Zyra Ndrlidhse e Komisionit Evropian

VIZIONI

Mjedisi i pastr me nj zhvillim t qndrueshm dhe t sigurt.


KAPITULLI I

Ky kapitull ofron nj hyrje t prgjithshme pr zhvillimin e Strategjis pr Mbrojtjen e Mjedisit (SMM, 2013 - 2022), i cili jep nj pasqyr pr gjendjen e mjedisit n Kosov dhe pastaj vazhdon n detaje se si sht prgatitur SMM me qllimet, objektivat, metodologjin dhe prioritetet. Kjo sht pasuar nga nj prshkrim i institucioneve legjislative dhe ekzekutive, t cilat do t jen prgjegjse pr miratimin dhe zbatimin e SMM prmes Planit te Kosoves pr Veprim n Mjedis (PKVM 2013 - 2017) i cili sht paraqitur si nj dokument i veant.

1. PARATHNIE Strategjia pr Mbrojtjen e Mjedisit (SMM) duhet t konsiderohet si pjes e strategjis afatgjate t zhvillimit t vendit. Zhvillimi social dhe ekonomik mund t shkojn krahas me nj mjedis t shndosh1. Pr nj vend t ri si Republika e Kosovs kjo sht vendimtare. N t vrtet, SMM paraqet nj hap t rndsishm prpara, ku pr her t par, shtjet e mjedisit mund t zhvillohen, planifikohen dhe menaxhohen si nj koncept afatgjat. Kjo sht gjithashtu e prcaktuar qart n Kushtetut, Kapitulli II-t pr t Drejtat dhe Lirit Themelore, Neni 52 i cili thot:

1. Natyra dhe biodiversiteti, mjedisi jetsor dhe trashgimia kombtare, jan prgjegjsi pr secilin.

2. Institucionet e pushtetit publik angazhohen pr ti garantuar secilit mundsin q t ndikoj n vendimet q kan t bjn me mjedisin jetsor ku ajo/ai jeton

3. Ndikimi n mjedisin jetsor merret parasysh nga institucionet publike n procesin e marrjes s vendimeve.

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor (MMPH) sht prgjegjse pr hartimin e SMM dhe korniza ligjore sht prcaktuar n Ligjin pr Mbrojtjen e Mjedisit, Nr.03/L-025 neni 20 dhe 21. SMM bhet pr nj periudh 10 vjeare me mundsi rishikimi do pes vite, duke marr parasysh ndryshimin e rrethanave, si rezultat i zhvillimeve t reja sociale, ekonomike dhe politike. SMM (2013 - 2022) sht rishikim i Strategjis s Kosovs pr Mjedisin dhe zhvillimin e Qndrueshem (2005-2015). Qllimi i SMM sht t jep prgjigje krkesave t tashme dhe t ardhme t Republiks s Kosovs, si dhe trajton veanrisht obligimet pr menaxhimin e mjedisit n nivel shtetror dhe ndrkombtar. Ky sht nj dokument i cili prcakton objektivat dhe prioritetet q duhet t zbatohen nprmjet Planit t Kosovs pr Veprim n Mjedis (PKVM) 2013 - 2017. Hartimi filloi me formimin e grupeve punuese pr do sektor t mjedisit dhe vazhdoi prmes takimeve dhe puntorive. Kjo prpjekje e kombinuar ka mundsuar nj qasje t prbashkt pr t vlersuar gjendjen ekzistuese t mjedisit dhe pr t vn prpara objektivat dhe prioritetet. SMM (2013 - 2022) sht rezultat i bashkpunimit n mes MMPH dhe institucioneve tjera relevante qeveritare, institucionet shkencore, OJQ-t, ekspertve dhe palve t interesuara. Kur drafti u prfundua, jan organizuar takime t tjera publike pr t siguruar m tej pjesmarrjen e publikut dhe palve t interesuara n procesin e vendim-marrjes. Komentet e tyre dhe sugjerimet jan t prfshira n draftin final. Falnderojm t gjith pjesmarrsit pr kontributin e dhn n kt proces.

1Treguesit e Zhvillimit t Qndrueshm: Udhzimet dhe Metodologjit, 2001, Nju Jork, Komisioni i Kombeve t

Bashkuara pr Zhvillim t Qndrueshm.


2. HYRJE

Strategjia per Mbrojtjen e Mjedisit ndikon jo vetm n zhvillimin e prgjithshm socio-ekonomik t vendit, por edhe n mirqenien e t gjith qytetarve t saj. Edhe pse jan br prparime t rndsishme n vitet e fundit n lidhje me ndrtimin e kapaciteteve dhe harmonizimin e legjislacionit me standardet e BE, megjithat, zbatimi i legjislacionit sht i shoqruar ende me vshtirsi dhe mbetet n nj nivel t paknaqshm. SMM do t prmirsoj gjendjen e tanishme. Mund t konsiderohet se kjo strategji duhet t harmonizohet me krkesat sociale dhe ekonomike, por gjithashtu t ngrit vetdijen per zvogelimin e presioneve qe bhen ne burimet natyrore dhe mjedisin, si: ajri, uji, toka, trashgimia natyrore dhe kulturore e kshtu me radh, jan edhe m t rndsishme pr brezat e ardhshm, dhe sht prgjegjsi e t gjith qytetarve. Sipas nj premise t till, kjo strategji rekomandon nj integrim t menaxhimit t mjedisit dhe t mbrojtjes n t gjith sektort eKosovs. Kosova nuk sht nnshkruese e ndonj konvente, protokolli apo marrveshje tjetr ndrkombtare mjedisore. Kjo pengon arritjen e nj zhvillimi t qndrueshm dhe veanrisht kur bhen prpjekje pr t trhequr ndihmn ndrkombtare teknike dhe financiare. Prkundr ksaj, Kosova prpiqet t aplikoj standardet mjedisore te BE-s. N kt kuadr, Programi i Veprimit VI dhe VII2 ka rndsi t veant dhe prqendrohet n pes objektiva kryesor:

Strategjia pr sektort prioritar (ajri, ndryshimet klimatike, biodiversiteti, ujrat, mjedisi urban dhe mbeturinat);

Veprimi n sektort prioritar, n t cilt jan t integruara masat pr mbrojtjen e mjedisit;

Zgjerimi i numrit dhe i t gjitha llojeve t instrumenteve me an t cilave zvoglohen ndikimet n mjedis;

Informimi i plot, transparenca n qasje dhe zhvillimi i konceptit t ndarjes s prgjegjsis;

Bashkpunimi regjional dhe ndrkombtar n fushn e mbrojtjes s mjedisit. Gjendja mjedisit n Kosov nuk sht e mir por njkohsisht prmirsimit t saj nuk i kushtohet vemendje e duhur. Bazuar n kt mjedisi do t paraqet sfiden m t madhe me t ciln do t prballet Kosova n synimin e prgjithshem strategjik drejt integrimit evropian dhe zbatimin e standardeve q duhet prmbushur n sektorin e mjedisit. SMM gjithashtu ka pr qllim q t prgjigjet n pyetjen se far duhet t bhet pr t realizuar objektivat e pritshme? Dhe pr m tepr, PKVM do t zhvilloj projekte dhe t jap prgjigje pr pyetje t tjera t tilla se si mund t realizohet kjo, me ka, dhe kur? N kt kuptim, sht e domosdoshme t bashkpunojm dhe t msojm nga prvojat dhe praktikat e mira nga vendet tjera n nj gjendje t ngjashme t tranzicionit si Kosova. Masat e prcaktuara n kt strategji do t jen prioritet, duke marr parasysh koston e ndikimit n shndetin e njeriut, detyrimet ligjore dhe t angazhimeve pr prafrimin me legjislacionin e BE-s t bazuar n parimet e zhvillimit t qndrueshm.

3. GJENDJA E PRGJITHSHME E MJEDISIT gjendja e mjedisit n vendin ton nuk sht e mir por njkohsisht prmirsimit t saj nuk i kushtohet vmendje e nevojshme. Bazuar n kt mjedisi do t paraqet sfidn m t madhe me t ciln do t prballet shoqria kosovare n synimin e prgjithshm strategjik drejt integrimit Evropian dhe implementimit te standardeve q duhet prmbushur n sektorin e mjedisit. Ndrtimet pa kritere, teknologjit e vjetruara, mungesa e trajtimit t ujrave te ndotura, menaxhimi i dobt i deponive industriale dhe t amvisris,

2Prfshirja e Vendimit nr. 2179/98/EC ''Drejt qndrueshmris dhe Planeve t Veprimit pr Mjedisin 2002-2012


shfrytzimi i egr i resurseve natyrore paraqesin problemet kryesore mjedisore ne vend. Gjat vitit 2002 Kosova vendosi q me seriozisht t merret me problemet mjedisore dhe at prmes krijimit t institucioneve kompetente si sht krijimi i Ministris s Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor. Krijimi i MMPH sht br me Rregulloren 2002/05 ku n Aneksin XI jan t prshkruara detyrat dhe prgjegjsit pr fushn e mbrojtjes s mjedisit, trashgimis natyrore, ujrave, menaxhimin e mbeturinave dhe planifikimin hapsinor. Ligji i par pr mbrojtjen e mjedisit n Kosov sht miratuar n 2003 e m von bazuar n kt Ligj sht hartuar Strategjia e Kosovs pr Mjedisin dhe Zhvillimin e Qndrueshm 2005 - 15 bazuar n kt Strategji sht prgatitur dhe aprovuar nga Qeveria Plani i Kosovs pr Veprim ne Mjedis 2006 - 10 i cili prmbante mbi 52 projekte nga t cilat jane realizuar mse 70%. Kosovn e karakterizojn:

Dendsia e madhe e popullsis pr km2

Shkalla e lart e papunsis;

Shkalla e lart e varfris niveli i ult i zhvillimit ekonomik,

Procesi i ngadalshm i integrimit t Kosovs n nivel regjional dhe Evropian

Mungesa e burimeve njerzore pr fusha specifike t mjedisit;

Shkalla e ulet e prodhimit industrial ne dy sektoret publik dhe privat.

Krizat n sektorin e bujqsis, humbja e toks bujqesore nga ndrtimet, kushtet e vshtira t mjedisit pengojn certifikimin e produkteve;

Problemet kritike t mjedisit t trashguara nga aktivitetet industriale.

Ajri ndotja e ajrit n zonat urbane dhe veanrisht n zonat industriale vlersohet t jet e lart. Aktualisht, kontribuesit m t mdhenj n kt ndotje jan termocentralet (Tabela 1), impiantet me djegie t madhe (metalurgjia, minierat, prodhimtaria e imentos), sektori i transportit, impiantet me djegie t vogl, aktivitetet bujqsore, mbeturinat shtpiake dhe vendet q prdoren pr djegien e mbeturinave. Edhe pse SMKZHQ (2005-2015) sht duke u zbatuar, ku jan realizuar dhe jan n realizim e sipr disa projekte mjedisore n sektorin e energjetiks, industris dhe minierave, cilsia e ajrit n zonat urbane dhe ato industriale vazhdon t mbetet ende nj problem. Nj prparim evident sht shnuar me miratimin e Ligjit pr Mbrojtjen e Ajrit nga Ndotja dhe akteve nnligjore, strategjis pr mbrojtjen e ajrit dhe ngritjen e kapacitetevenjerzore, n nivelin qendror dhe lokal. Megjithat, mangsit jan ende evidente n nivelin e zbatimit t legjislacionit. Sfida kryesore pr zvoglimin e shkarkimeve t emisioneve n ajr jan kufizimet financiare t kompanive, pr t investuar n teknologjit e tyre pr t zvogluar eminsionet, n sektorin publik dhe at privat. Po ashtu ndihet mungesa e koordinimit dhe harmonizimit t planeve dhe programeve n mes subjekteve dhe autoriteteve kompetente n zbatimin e legjislacionit. Meqense kontribuesit kryesor t ndotjes s ajrit jan sektort e ndryshm, t cilt monitorohen nga ministrit e ndryshme t Qeveris, ather kjo strategji do t adresoj n mnyr specifike masat e nevojshme t cilat do t zbatohen nga kto ministri.

Ujrat gjendja e resurseve ujore n Republikn e Kosovs sht n prgjithsi e vshtir, sepse shprndarja e tyre sht e pabarabart n koh dhe hapsir, t prdorura nga nj varg i gjer prdoruesish dhe jo t menaxhuar n mnyr racionale.

Po ashtu ka ndryshime t theksuara ndrmjet pellgjeve ujore, veanrisht n sasi dhe cilsi t ujit. N prgjithsi nuk ekzistojn t dhna t mjaftueshme mbi cilsin dhe sasin e ujrave siprfaqsor dhe nntoksor, po ashtu edhe pr prdorimin e tyre. Ujerat nntoksor vlersohen t jen t ndotura sidomos, prgjat aluvioneve n t dy ant e pellgut t lumit Drini i Bardhe dhe lumit Sitnica.


Monitorimi vazhdon t mbetet shtje problematike. Edhe pse jan br disa intervenime n rrjetin e monitorimit t ujrave siprfaqsor, ende nuk kemi nj sistem t rregullte monitorues. T dhnat pr rrjedhjet n lumenjt e Kosovs mbeten vetm nj vlersim i bazuar n vrojtimet hidrologjike t pasqyruara n Master Planin e Ujrave (1983-2000), megjithat disa t dhna jan t disponueshme nga disa studime apo projekte t financuara nga KE dhe implementuara nga kompani t ndryshme t shteteve t BE s.

Toka niveli i lart i varfris dhe ekonomia joformale po bjn presion shtes n tok, gjegjsisht po e rrezikojn kapacitetin ekonomiko-mjedisor t toks. Ky presion reflektohet prmes shfrytzimit pa kriter t lndve minerale, druve dhe fryteve pyjore, si dhe zbatimi i praktikave jo t qndrueshme pr pylltari dhe bujqsi. Pasojat e nj praktike t till reflektohen me dmtime t ndryshme t toks si erozionet, ngjeshja e tokave si dhe zvoglimi i plleshmris s toks.

Ndikimi i prgjithshm ka zvogluar qndrueshmrin ekonomike dhe mjedisore t zonave rurale t cilat fuqimisht varen nga gjendja e mir e toks n jetn e tyre dhe zhvillimin e prgjithshm socio-ekonomik. Siprfaqja e prgjithshme e toks s Kosovs sht rreth 1.1 milion ha, 53% e t cilave sht e punueshme, 41% e mbuluar me pyje dhe 6% t tjera. Rreth 87% e toks s punueshme sht pron private, dhe pjesa tjetr 10-13% sht pron shtetrore nga e cila gjer me tani, sht privatizuar rreth 70% e siprfaqes. Rreth 51,000 ha t toks t punueshme bujqsore ujiten (m pak se 10%).

Biodiversiteti humbja e biodiversitetit paraqet njrin nga tre problemet kryesore mjedisore n shekullit 21, si n nivel botror ashtu edhe n at kombtar. Bazuar n vlersimet e ekspertve, do dit zhduken disa lloje, kurse me dhjetra jan t krcnuara. Humbja e biodiversitetit sht e ndrlidhur me shtimin e varfris. N Kosov jan t theksuara trendt e humbjes s biodiversitetit, posarisht n kohn e tranzicionit dhe kalimit nga ekonomia e centralizuar n ekonomin e orientuar kah tregu. Shfrytzimi tej mase dhe i pa kontrolluar i pyjeve t vlefshme ekonomike, hapja e shum guroreve, ndrrimi i rrjedhave t lumenjve pr hidro-energji, gjuetia dhe peshkataria e tepruar, kan ndikuar direkt n humbjen e biodiversitetit. Bazuar n hulumtime, Kosova ka rreth 1800 lloje t flors vaskulare, mirpo supozohet se ky numr arrin ne 2500. Vegjetacioni i Kosovs klasifikohet n 139 asociacione 63 aleanca 35 rende dhe 20 klasa. Ajo q e bn florn dhe faunn e Kosovs t rndsishme dhe atraktive sht nj numr i madh (mbi 200) i llojeve endemike, endemo relikte- dhe subendemike. sht i rndsishm sidomos grupi i endemikve lokal numri i t cilve sht 13 ndrkaq kan prhapje t kufizuar, madje vetm n disa pjes t maleve t Kosovs.

Mbeturinat mbeten nj sfid serioze ne Kosove. Nga 6 projekte kapitale pr administrimin e mbeturinave evidentuar nga PKVM (2006-2010), gjat vitit 2012, vetm 4 prej tyre kan filluar t realizohen apo jan n prfundim e sipr, ndrsa 2 projekte nuk kan filluar fare t realizohen. Prkundr nisms pr ndrtimin e sistemit qendror t informimit dhe t dhnave t nevojshme pr nj menaxhim efikas t mbeturinave, ai ende nuk ka prfunduar. Nuk jan krijuar kushtet pr shfrytzimin e instrumenteve ekonomike, prve buxhetit dhe disa donacionieve kryesisht qe kishin si objektiv rehabilitimin dhe mbylljen e deponive. Vonesat n gjetjen e zgjidhjeve pr t gjitha llojet e mbeturinave e kan rnduar gjendjen, e cila tani sht kritike. Problemet e posame jan gjetur n nivel t komunave kryesisht me vshtirsi pr t krijuar nj sistem adekuat pr mbledhjen e mbeturinave. Kompanit publike dhe private po prballen me vshtirsi operative. Problemi gjithashtu vjen nga mos harmonizimi i politikavet qendrore n prcaktimin e prioritetit per zgjidhje praktike. Mbeturinat industriale dhe t rrezikshme, si dhe mbeturinat komunale krkojn zgjidhje t menjhershme. Sasia e mbeturinave sht n rritje, prderisa infrastruktura ekzistuese sht e pa mjaftueshme, joadekuate dhe nuk prkon me praktikat e BE-s.


4.TREGUESIT KRYESOR PR SUKSESIN E STRATEGJIS (2013 - 2022)

Zbatimi i Strategjis do t sjell prfitime n shum sektor:

Mjedis m t pastr dhe t sigurt;

Ruajtje dhe shfrytzim t qndrueshm t burimeve natyrore

Ruajtje t trashgimis natyrore dhe kulturore;

Rritje t standardit jetsor pr qytetart;

Rritje t aftsis konkuruese n sektorin ekonomik;

Aplikimi i teknologjive moderne q sjell krijimin e m shum vendeve t puns, krijimin e t ardhurave dhe reduktimin e varfris;

Mbshtetje t prodhimit t produkteve ekologjike.

Integrimi n BE; Suksesi i Strategjis gjithashtu varet nga shfrytzimi i potencialeve:

numri i konsiderueshm i t rinjve t arsimuar

burimet e konsiderueshme natyrore;

t profesionistve dhe zyrtarve qeveritar;

t fuqis puntore relativisht t lir. Gjat vendosjes s prioriteteve pr mjedisin, duhet gjithashtu t merren parasysh dobsit e mundshme q mund t pengojn zbatimin. Kto prfshijn:

prvoj administrative e kufizuar n institucionet publike,

Vshtirsit pr t thithur fondet ndrkombtare;

Niveli i ult i zhvillimit ekonomik dhe mungesa e vizionit pr zvoglimin e varfris;

Dendsia e lart e popullsis n zonat urbane;

Mungesa e instrumenteve ekonomike pr mbshtetjen dhe mbrojtjen e mjedisit;

Qndrimi pasiv i publikut drejt parandalimit t ndotjes dhe mbrojtjes s mjedisit;

Teknologjit dhe pajisjet e vjetra t prdorura nga industrit;

Infrastruktura modeste komunale; Eleminimi i ktyre dobsive do t jet sfid pr autoritetet Gjithashtu, duhet t prmendet se ka rreziqe nga mos zbatimi i SMM, t cilat jan konsideruar si n vijim:

Rritja e pakontrolluar e ndotjes dhe prkeqsimit t shndetit t popullsis;

Shfrytzimi jo racional i burimeve natyrore;

Dmtimi i pariparueshm i trashgimis natyrore dhe kulturore n Kosov;

Humbja e gjenerimit t t ardhurave, q kan pr pasoj rritjen e papunsis dhe varfris;

Humbja e interesimit t publikut pr pjesmarrje n aktivitetet mjedisore.

5.BAZA LIGJORE PR SMM

Hartimi i Strategjis sht bazuar n Ligjin pr Mbrojtjen e Mjedisit3. Ligji prcakton q strategjia duhet t prfshij objektivat dhe qllimet pr mbrojtjen e mjedisit pr nj periudh kohore dhjet (10) vjeare me mundsi t rishikimit do dy (2) vjet. Strategjia prmban: 1. Strategjin pr mbrojtjen e mjedisit dhe zhvillim t qndrueshm (n tekstin e mtutjeshm: Strategjia) me propozim t Qeveris e miraton Kuvendi i Kosovs. 2. Strategjia prfshin objektivat dhe qllimet pr mbrojtjen e mjedisit t Kosovs pr nj periudh kohore dhjet (10) vjeare me mundsi t rishikimit do dy (2) vjet. 3. Strategjia prmban: 3.1. prshkrimin e gjendjes mjedisore; 3.2. politikat pr prdorimin e resurseve natyrore; 3.3. prioritetet strategjike pr prdorimin e resurseve natyrore, prfshir kohn dhe lokacionin hapsinor, sasin dhe cilsin;

3Ligji pr Mbrojtjen e Mjedisit 03/L-025, Kapitulli III - Dokumentet pr Mbrojtjen e Mjedisit, nenet 20 dhe 21.


3.4. shfrytzimin racional te resurseve natyrore t paprtritshme dhe zvendsimi i tyre me ato t ri-prtrishme; 3.5. propozimin e kushteve elementare pr t siguruar mbrojtjen e mjedisit dhe prmirsimin e tij; 3.6. masat afatgjata dhe afatshkurtra pr parandalimin, zvoglimin dhe kontrollin e ndotjes s mjedisit; 3.7. kushtet pr zbatimin e masave m t favorshme prodhuese, teknike-teknologjike, ekonomike dhe masave t tjera pr zhvillim t qndrueshm dhe menaxhimin e mbrojtjes s mjedisit. 4. Strategjin e harton Ministria n bashkpunim me ministrit tjera, institucionet shkencore t Kosovs, me publikun dhe palt e interesuara. 5. Strategjia, para se t drgohet n Qeveri, jepet n diskutim publik t paktn dyzetepes dit me qllim q publiku t shpreh mendimet, sugjerimet dhe komentet, t cilat do t merren parasysh me rastin e hartimit t draftit final t Strategjis. 6. Ministria i raporton Qeveris dhe Kuvendit nj (1) her n vit pr realizimin e Strategjis pr mbrojtjen e mjedisit. Strategjin e harton MMPH n bashkpunim me ministrit tjera, institucionet shkencore, me publikun dhe palt e interesuara. Strategjia, para se t drgohet n Qeveri, jepet n diskutim publik, t paktn dyzet e pes dit (45) prpara, me qllim q palt e interesuara dhe/ose individt t shprehin mendimet, sugjerimet dhe komentet. Kto do t merren parasysh me rastin e hartimit t draftit final t dokumentit. Ministria i raporton Qeveris dhe Kuvendit nj (1) her n vit pr progresin dhe zbatimin e saj.

6.PLANI I KOSOVS PR VEPRIM N MJEDIS (PKVM) Hartimi i SMM on n PKVM. Me propozimin e MMPH, PKVM miratohet m pas nga Qeveria pr nj periudh pes (5) vjeare. Plani prfshin masat dhe aktivitetet pr prmirsimin dhe mbrojtjen e mjedisit dhe mjetet pr zbatimin e tyre (kjo sht paraqitur si nj dokument t veant). Planin e Kosovs pr Veprim n Mjedis me propozim t Ministris e nxjerr Qeveria pr periudhn pes (5) vjeare dhe e aprovon Kuvendi. 2. Plani i Kosovs pr Veprim n Mjedis, nxirret n afat prej tetmbdhjet (18) muajsh pas miratimit t Strategjis 3. Plani i Kosovs pr Veprim n Mjedis prmban: gjendjen, masat, vlersimin e ndikimit n shndetin e popullats n rast t rrezikimi t mjedisit, bartsit, mnyrn, dinamikn dhe mjetet pr realizimin e tyre. Mjetet financiare pr implementimin e projekteve t Strategjis dhe Planit t Veprimit pr Mjedis, do t sigurohen kur t krijohen kushtet financiare pas vitit 2016 dhe do t planifikohen n baz t Kornizs Afatmesme t Shpenzimeve sipas procesit t rregullt buxhetor.

7.PRIORITETET E SMM Sot mjedisi sht nj shqetsim global dhe nj sfid e prbashkt, me t ciln prballen vendet e pasura dhe t varfra, t zhvilluara dhe ato n zhvillim e sipr. Nga kndvshtrimi ndrkombtar, prioritetet kryesore afatgjate pr sektorin e mjedisit jan si m posht:

Prmirsimi i cilsis s jets pr t gjith qytetart;

Zhvillimi i qndrueshm ekonomik, social dhe kulturor. Kto parime udhzojn grupet punuese, puntorit e palve t interesuara dhe hartimin e strategjive dhe t veprimeve t nevojshme pr zbatimin e planit. Qasja gjitheperfshirese sht shum e rndsishme. Masat dhe veprimet e nevojshme pr t realizuar kte strategji jan t integruara n programet e zhvillimit t t gjitha organizatave


donatore ndrkombtare (p.sh. OKB, BE, Banka Botrore), si parakushte pr mbshtetje t mtejshme t projekteve ekonomike kombtare.

8. OBJEKTIVAT Kompletimi i legjislacionit dhe harmonizimi me aqcuis t BE-s dhe zbatimi i tij; Integrimi i mbrojtjes s mjedisit n t gjith sektort, n menyr q t jet pjes e politikave

t prgjithshme zhvillimore dhe programeve (t zhvillimit t sektorit);

Ulja graduale e ndotjes se ajrit, ujit, tokes,

Ngritja e nivelit t administrimit t mbeturinave dhe ujerave.

Shfrytzimi i qndrueshm i burimeve natyrore, mbrojtja e biodiversitetit dhe peisazheve natyrore.

Ngritja e vetdijes dhe ndrgjegjsimit pr shtjet mjedisore

9. METODOLOGJIA PR HARTIMIN E SMM

9.1. Vlersimi i integruar i mjedisit

Korniza FSHPGJNP4 sht miratuar nga AEM5 si metod pr vlersimin e integruar t mjedisit dhe raportimin e tij. Ajo sht miratuar nga shum agjensi, duke prfshir edhe Raportet e Gjendjes s Mjedisit t AEM-s dhe gjithashtu edhe nga AMMK-ja (Raporti i Gjendjes se Mjedisit 2008-2010). Kjo metod sht prdorur edhe n prgatitjen e SMM. Korniza paraqet treguesit n nj form t standardizuar pr t ndihmuar hartuesit e politikave n vendim-marrjen e tyre. Sipas kornizs FSHPGJNP, ekziston nj zinxhir i faktorve me ndimkime t ndrsjellta, duke filluar nga forcat shtytse (p.sh. sektort ekonomike, aktivitetet e njerzve) nprmjet presioneve (p.sh. emisionet, mbeturinat) tek gjendjet (p.sh. fizike, kimike dhe biologjike) dhe ndikimet n ekosisteme, funksionet dhe shndetin e njerzve. Kto qojn n reagimet politike (p.sh. prioritizimi, vendosja e synimeve, treguesit). M posht sht dhn nj skem q tregon efektet e ndikimeve shkakore dhe t ndrsjella:

4 Forcat Shtytse, Presionet, Gjendjet, Ndikimet dhe Prgjigjet 5 Agjensia Europiane e Mjedisit AEM, http://www.eea.eu.int/


Vendim-marrja prbrenda kornizs FSHPGJNP

9.2. Parimet themelore t SMM

1. Integrimi i politikave pr mjedisin n politikat sektoriale Procesi i hartimit dhe metodologjia e prdorur, do t mundsoj integrimin e politikave t mjedisit n politikat sektoriale. 2. Partneriteti dhe ndarja e prgjegjsive Avancimi i objektivave t SMM dhe zbatimi i tyre sht i mundshm vetm nprmjet partneritetit. Kjo nnkupton gjith popullsin, grupet e interesit, komunitetin e biznesit, institucionet e qeverisjes lokale dhe qendrore dhe komunitetin ndrkombtar. 3. Ndryshimi i sjelljes ndaj prodhimit dhe konsumit Zhvillimi efikas i politikave t mjedisit t bazuara n parimet e zhvillimit t qndrueshm nuk mund t jen t suksesshme, pa ndryshuar sjellja e individit ndaj prodhimit dhe konsumit. 4. Rritja e instrumenteve n dispozicion pr zbatimin e aktiviteteve T gjitha instrumentet n dispozicion, veanrisht ato q lidhen me integrimin n sektor t tjer, duhet t aplikohen pr zbatimin e politikave pr mjedisin. Instrumentet tradicionale t bazuara n pagesat administrative dhe parimin ndotsi paguan jan t pamjaftueshme. Roli udhheqs n kt proces pritet t bartet nga kto instrumenta n baz t Eko-Fondit pr t mbshtetur "parimet vullnetare". 5. Ekzekutimi Orientimet strategjike dhe objektivat e ksaj SMM duhet t jen sa m reale dhe t zbatueshme duke, pasur parasysh fazn aktuale t zhvillimit ekonomik n Kosov. 6. Pragmatizmi Strategjia sht e bazuar n gjendjen aktuale dhe njohurit n lidhje me gjendjen e prgjithshme ekonomike dhe t mjedisit n Kosov. Kjo duhet t marr parasysh mundsit reale pr realizimin e ndryshimeve pozitive. 7. Integrimi Kosova sht e fokusuar drejt integrimit n BE. Sa m shpejt t filloj procesi, kostoja reale e pranimit sht aq m e ult. Kosova sht prfshir n Procesin e Stabilizim Asociimit (PSA) pr tu br antare e BE-s. 8. Globalizimi Edhe pse Kosova nuk sht pal nnshkruese e as nuk ka ratifikuar asnj konvent ndrkombtare, statusi politik imponon marrjen prsipr t prgjegjsive t veta pr mjedisin, si prcaktohet me konventa. Megjithat, edhe n rrethanat e tanishme, udhzimet ndrkombtare jan n pajtueshmri me legjislacionin pr mjedisin dhe politikat.

10.PRIORITETET Prioritetet e prgjithshme pr mjedisin pr dhjete vitet e ardhshme jan identifikuar si:

Kompletimi i legjislacionit pr mjedisin, dhe harmonizimi me legjislacionin e BE-se.

Plotsimi gradual i standardeve t BE-s dhe zbatimi i legjislacionit ekzistues;


Krijimi dhe zhvillimi i mtejshm i institucioneve kompetente, duke prfshir ndrtimin e kapaciteteve dhe pajisjen me mjete pune dhe instrumente tjera pr zbatimin e politikave pr mjedisin.

Prioritetet specifike jan: Sigurimi i instrumenteve financiare dhe ekonomike, duke prfshir edhe krijimin e Eko-

Fondit pr mbrojtjen e mjedisit.

Themelimi dhe funksionimi i rrjetit monitorues t mjedisit n gjith Kosovn, duke u dhn prparsi ndotsve t mdhenj industrial dhe pikave t nxehta;

Rritja graduale e qasjes n uj t pijshm, rrjetin e ujrave t zeza dhe deponimit t mbeturinave komunale, me mbshtetjen e programeve t trajtimit t ujrave t zeza dhe riciklimit te mbeturinave;

Shfrytzimi racional i resurseve natyrore

Shtimi i siperfaqeve t zonave t mbrojtura t natyrs, Zhvillimi i programeve arsimore, fushatave t ndrgjegjsimit dhe mbshtetja pr projektet shkencore t fokusuara n mjedis;

Aplikimi i koncepteve t efiqienc t energjis n t gjith sektort e prdoruesve t energjis.

11.INSTITUCIONET LEGJISLATIVE DHE EKZEKUTIVE N KOSOV

11.1. Kuvendi

Kuvendi sht institucion ligjvns i Republiks s Kosovs i zgjedhur drejtprdrejt nga populli. Ka dy organe t rndsishme n lidhje me mjedisin prkatsisht:

Komisioni pr Bujqsi, Pylltari, Zhvillim Rural, Mjedis dhe Planifikim Hapsinor, dhe

Bordi kshilldhns pr Mjedis;

11.2. Qeveria

Mandati i Qeveris sht i prcaktuar me kushtetut: Propozon dhe zbaton politikn e brendshme dhe t jashtme t vendit, mundson zhvillimin ekonomik t vendit, propozon Kuvendit projektligje dhe akte t tjera, merr vendime dhe nxjerr akte juridike ose rregullore, t nevojshme pr zbatimin e Ligjeve, propozon Buxhetin e Republiks s Kosovs, udhzon dhe mbikqyr punn e organeve t administrats, udhzon veprimtarin dhe zhvillimin e shrbimeve publike, i propozon Presidentit t Republiks s Kosovs emrimet dhe shkarkimet pr shefa t misioneve diplomatike t Kosovs, propozon amendamentimin e Kushtetuts, mund t referoj shtje kushtetuese n Gjykatn Kushtetuese, ushtron edhe funksione t tjera ekzekutive, t cilat nuk u jan caktuar organeve t tjera qendrore ose vendore.

11.3. Ministria e Mjedisit dhe Planifikim Hapsinor (MMPH)

Mandati i ministris sht prcaktuar me Rregulloren Nr. 02/2011 pr fushat e prgjegjsis administrative t zyrs s Kryeministrit dhe Ministrive. Ka prgjegjsit e mposhtme n lidhje me mbrojtjen e mjedisit:

Harton dhe ndjek zbatimin e politikave dhe programeve prkitazi me evidentimin dhe reduktimin e ndotjes s mjedisit;

Merr pjes n hartimin e dokumenteve strategjike;

Koordinon aktivitetet pr t promovuar politikat e mjedisit

Vendos norma dhe standarde dhe nxjerr udhzime pr sektorin e mbrojtjes s mjedisit, duke i respektuar standardet ndrkombtare;


Mbikqyr zbatimin e ktyre standardeve, duke prfshir edhe inspektimin dhe shrbimet e tjera, sipas nevojs;

Menaxhon shfrytzimin dhe zhvillimin e infrastrukturs s mjedisit.

Promovon pjesmarrjen e komunitetit, iniciativat dhe zhvillimin e aktiviteteve;

Krijon politikn, zbaton ligjet dhe mbikqyr aktivitetet pr mbrojtjen e mjedisit, duke prfshir edhe burimet ujore, ajrin, tokn dhe biodiversitetin;

Nxit dhe merr pjes n zhvillimin dhe zbatimin e fushatave t informimit publik dhe veprimtari t tjera promovuese pr t rritur vetdijesimin publik dhe pajtueshmrin me standardet pr mbrojtjen e mjedisit;

Mbikqyr dhe konstaton gjendjen e mjedisit, n veanti ndikimin e veprimtaris industriale, t shrbimeve publike dhe t veprimtaris ekonomike;

Krijon politikat pr menaxhimin e burimeve t ujit dhe mbikqyr zbatimin e tyre.

11.4. Komunat

Komunat miratojn Planet Lokale te Veprimit n mjedis (PLVM) dhe programet pr mbrojtjen e mjedisit, n prputhje me SMM dhe Planin e Kosovs pr Veprim n Mjedis sipas interesave specifike t saj . N hartimin e PLVM dhe programeve, jan t inkurajuar t marrin pjes publiku, OJQ-t, organizatat profesionale dhe komuniteti i biznesit. Komunat i raportojn Ministris pr zbatimin e ktyre planeve dhe programeve.Pr t zvogluar ndikimet negative mbi mjedisin dhe n disa raste pr t zvogluar shpenzimet, dy ose m shum komuna mund t zhvillojn bashkrisht dhe miratojn planet dhe programet e tyre.

11.5. Problemet kryesore

Pas lufts, institucionet e sapo-krijuara kishin prioritete m t mdha se mbrojtja e mjedisit, t tilla si rindrtimi i ekonomis s shkatrruar nga lufta. Sot, edhe pse ekziston nj prfshirje m e madhe n nivel komunal, ku kompetencat dhe prgjegjsit e zyrtarve jan mbshtetur dhe po vazhdojn t mbshteten nga ndrhyrjet e ndryshme nacionale dhe ndrkombtare, ende ekziston nj munges urgjente e fondeve pr projektet kryesore t mjedisit. Prmirsimet/azhurnimi i furnizimeve me uj, trajtimi i ujrave t zeza dhe administrimi i mbeturinave t ngurta komunale konsiderohen prioritete urgjente. Kto t ashtuquajtura projekte t investimeve mjedisore me kosto t lart (PKLIM), mund t financohen vetm nga Buxheti i Kosovs dhe me mbshtetjen e donatorve. Si rrjedhim, kjo sht arsyeja prse bhet kaq e rndsishme nj strategji e prgatitur dhe e miratuar nga Kuvendi. Prve ksaj, mbshtetja financiare pr institucionet ishte dhe ende sht e pamjaftueshme. Nga Buxheti i Kosovs, n shumicn e rasteve, ishte e mundur t mbulohen vetm shpenzimet themelore. Fonde shtes jan siguruar rrall nga donatort. Stafi i ri nuk kishte prvoj dhe si pasoj sht dashur t prballet me vshtirsi t mdha. T ardhurat e ulta jan pengesa m e madhe pr t prfshir staf m t kualifikuar. Ve ksaj, edhe pse jan br prparime n monitorim, ende ekziston nevoja pr t prmirsuar institucionet qendrore t monitorimit t mjedisit q mbledhin, prpunojn dhe shprndajn raportet dhe informacionet mjedisore.

11.6. Synimet institucionale

Prcaktimi i qart i prgjegjsive pr institucionet prkatse mjedisore dhe shtrirja e aktiviteteve t tyre t puns, n prputhje me detyrimet e tyre ligjore pr mbrojtjen e mjedisit;

Strukturat komunale pr mjedis dhe pranimi i prgjegjsive t decentralizuara pr menaxhimin e shtjeve mjedisore n nivel komunal, n prputhje me detyrimet e tyre ligjore;


Ndarja e prgjegjsive dhe detyrimeve pr sektorin e mjedisit n mes t ndotsve kryesor.

1.7. Prioritetet institucionale

Prioritetet institucionale jan q t prcaktohen dhe t delegohen kompetenca t qarta, detyrat dhe prgjegjsit, si dhe nj mekanizm i qndrueshm financiar pr kto institucione prgjegjse pr mbrojtjen e mjedisit. T gjitha institucionet duhet t veprojn n nj mnyr t koordinuar pr t prmbushur detyrimet e tyre, dhe prmbushjen e SMM dhe PKVM (2013 - 2017). Prve ksaj, sht e rndsishme t forcohen institucionet me personelin e specializuar, nprmjet rritjes s pagave dhe prfitimeve, dhe me stimuj shtes si: trajnimet n Shtetet Antare t BE-s. Ata do t prfitojn n kt mnyr nga 'msimet e msuara' dhe t veprojn si 'trajner i trajnerve ", pr stafin e tyre homolog.

KAPITULLI II

Ky kapitull jep informacion t detajuar pr do sektor tematik t mjedisit dhe ashtu si sht prgatitur nga grupet e puns t MMPH n bashkpunim me publikun dhe palt e interesuara. Metodologjia e ndjek kornizn themelore FSHPGJNP. Pr do sektor sht e prshkruar gjendja aktuale dhe t dhnat baz paraqiten duke prdorur t dhnat m t fundit nga burime t shumllojshme. Kjo sht ndjekur nga nj list e objektivave dhe prioritetet kryesore t cilat do t prfshihen n PKVM (2013 - 2017) n nj dokument t veant. Nj FSHPGJNP m e hollsishme mund t gjendet n Shtojcn 1 pr biodiversitet, ajr, uj dhe tok. Legjislacioni pr mjedisin sht paraqitur n Aneksin 2.

1. Ajri

Gjendja Ndotja e ajrit n zonat urbane dhe veanrisht n zonat industriale vlersohet t jet e lart. Aktualisht, kontribuesit m t mdhenj n kt ndotje jan termocentralet (Tabela 1), impiantet me djegie t madhe (metalurgjia, minierat, prodhimtaria e imentos), sektori i transportit, impiantet me djegie t vogl, aktivitetet bujqsore, mbeturinat shtpiake dhe vendet q prdoren pr djegien e mbeturinave. Edhe pse SMKZHQ (2005-2015) sht duke u zbatuar, ku jan realizuar dhe jan n realizim e sipr disa projekte mjedisore n sektorin e energjetiks, industris dhe minierave, cilsia e ajrit n zonat urbane dhe ato industriale vazhdon t mbetet ende nj problem. Nj prparim evident sht shnuar me miratimin e Ligjit pr Mbrojtjen e Ajrit nga Ndotja dhe akteve nnligjore, strategjis pr mbrojtjen e ajrit dhe ngritjen e kapacitetevenjerzore, n nivelin qendror dhe lokal. Megjithat, mangsit jan ende evidente n nivelin e zbatimit t legjislacionit. Sfida kryesore pr zvoglimin e shkarkimeve t emisioneve n ajr jan kufizimet financiare t kompanive, pr t investuar n teknologjit e tyre pr t zvogluar eminsionet, n sektorin publik dhe at privat. Po


ashtu ndihet mungesa e koordinimit dhe harmonizimit t planeve dhe programeve n mes subjekteve dhe autoriteteve kompetente n zbatimin e legjislacionit. Meqense kontribuesit kryesor t ndotjes s ajrit jan sektort e ndryshm, t cilt monitorohen nga ministrit e ndryshme t Qeveris, ather kjo strategji do t adresoj n mnyr specifike masat e nevojshme t cilat do t zbatohen nga kto ministri. Termocentralet n Kosov, si lnd djegse pr prodhimin e energjis, prdorin linjitin dhe produktet e nafts me prmbajtje t lart t squfurit pr t startuar procesin. Ngrohtoret si lnd djegse prdorin mazutin. N shumicn e rasteve t sektori industrial egzistues pajisjet jan t vjetra. N tab 1. Jan t paraqirura vlerat e emisoneve n ajr nga njsit e TCA dhe TCB. Tab. 1: Emisionet nga TCA dhe TCB (KEK-Departamenti i Mjedisit, 2009)

Emisionet e kalkuluara pr Kosovn A

hiri SO2 NOx CO2 t/vit mg/

Nm3 kg/

Mh

t/vit mg/ Nm3

kg/ Mh

t/vit mg/ Nm3

kg/ Mh

t/vit Mg/ Nm3

kg/ Mh

A3 4.978 1535.4 6.8 2774 684.3 3.8 2 806 694.0 4.32 1 066 772

263.2 1 461

A4 1 078 1850.0 8.2 475 651.8 3.6 510 699.9 3.89 191 459 262.8 1 460 A5 4 731 1400.9 6.2 3499 828.8 4.6 2 922 692.3 3.84 1 106

022 262.0 1 455

A

10 787

7.1 6748 4.0 6 238 4.01 2 364 253

1 458

Emisionet e kalkuluara pr Kosovn B B1 2 171 239.7 1.2 5691 628.7 3.3 7 333 810.1 4.25 2 382

954 263.2 1 380

B2 3 797 428.2 2.0 7782 878.0 4.1 7 188 811.0 3.76 2 306 661

260.3 1 206

B 5968 1.6 13473

3.7 14521

4.00 4 689 615

1293

Sipas TKE-s, limitet q duhet arritur deri m 2017: Pluhur 50 mg/Nm3 ,SO2 400 mg/Nm3 NOx 500 mg/Nm3 Sektori i transportit karakterizohet me nj numr t madh t automjeteve t vjetra dhe prdorimit t karburanteve me cilsi t ult. Impiantet me djegie t vogl dhe sektori i bujqsis, prdorin qymyrin dhe biomasn, q kontribuon n cilsin e ajrit. Mbeturinat industriale t prodhuara nga proceset teknike dhe operacionale t Impianteve t Treps, konsiderohen t jen nga burimet m t mdha t ndotjes n zonn e Mitrovics (tabela 2). Tab. 2: Prbrja kimike e pluhurit n ajr, t mbledhur n disa pika t caktuara n Mitrovic (Trepca)

Vendi I marrjes s mostrave

Madhsia e

grimcave

Cd (ng/m3)

Cu (ng/m3)

Pb (ng/m3)

Zn (ng/m3)

Mn (ng/m3)

Industria e baterive-PIM

PM 2.5 8.547 20057.10 4302.840 3215.546 2140.209

PM 10 7.013 29.895 251.540 322.571 91.151


Shkolla fillore Migjeni

PM 2.5 1.100 4251.080 776.080 332.562 9.306

PM 10 1.684 15.432 489.198 67.361 43.472 Shkolla pr Edukim Special Nn Tereza

PM 2.5 50.754 40357.79 5226.131 7618.090 1326.633 PM 10 1.719 339.698 66.985 50.251 27.452

Shkolla fillore Bedri Gjina

PM 2.5 23.346 109.859 3776.338 172.507 1153.239

PM 10 0.563 849 014 101 296 146 648 367 155

Vlerat kufitare t emisioneve, t prqndrimeve t metaleve n ajr Cd 5ng/m3(OBSH, 2001)Mn 150ng/m3 (OBSH, 2001) Pb 1500ng/m3 (EPA criteria).

Zonat e hedhjes s mbeturinave urbane si dhe djegia e pakontrolluar e tyre, gjithashtu paraqesin nj burim serioz t ndotjes s ajrit. Prve ksaj, edhe niveli i ult i ndrgjegjsimit t ndrmarrsve, konsumatorve dhe qytetarve ndikojn n gjendjen e tanishme t cilsis s ajrit. N shumicn e rasteve, ndotja e ajrit shkaktohet nga emetimet e dioksidit t sulfurit (SO2), oksidet e azotit (NOx), plumbi (Pb) dhe metalet tjera t rnda, monoksidit t karbonit (CO), tymit, grimcave, Bashkdyzimet Organike t Avullueshme (BOA), dioksinave dhe furaneve. T dhnat pr ndotjen e ajrit n Kosov jan mbledhur kryesisht nga nj numr i kufizuar i burimeve. Megjithat, sht e njohur se kto burime kan nj kontribut t konsiderueshm n nivelet e prgjithshme t ndotjes. Ndotsit kryesor jan:

Termocentralet (Kosova A dhe B);

Minierat e hapura t linjitit;

Kompleksi industrial n Mitrovic;

Ferronikeli n Gllogovc;

Fabrika e imentos Sharrcem n Han t Elezit;

Sistemet e ngrohjes qendrore (Prishtin, Gjakov dhe Mitrovic);

Industria e rnd bazike (aktualisht nuk sht n funksion) n Gjakov, Pej dhe Gjilan;

Prodhimi i materialeve baz t asfaltit dhe gurthyesit;

Transporti;

Bujqsia

Vlersimi i cilsis s ajrit Vlersimi i cilsis s ajrit n Kosov sht kryer duke prdorur t dhnat n dispozicion, n krahasim me standardet e BE-s, si pik referimi (Direktiva e BE-s 2008/50/EC). Analizat e t dhnave tregojn nj mosprputhje me kto standarde. Prandaj sht m se e nevojshme ndrmarrja masave jo vetm pr t kontrolluar dhe monitoruar emetimet n mnyr sistematike por edhe pr t i zvogluar ato. Pr t arritur kt sht e rndsishme q ndotsit kryesor t prmbushin detyrimet q rrjedhin nga legjislacioni, duke respektuar vlerat kufitare t emisioneve dhe kufijt e tolerancs.

Rrjeti i monitorimit t cilsis s ajrit Ministria sht duke e kompletuar instalimin e rrjetit pr monitorimin e cilsis s ajrit n mbar territorin e Kosovs. Numri i stacioneve t monitorimit sht bazuar n nj studim, n prputhje me Direktivn e BE-s 2008/50/EC.

Stacioni i par automatik i monitorimit t cilsis s ajrit sht instaluar n IHMK, i cili sht e pajisur me nj analizator automatik pr dyoksidin e squfurit (SO2), oksidet e azotit (NOx), monoksidin e karbonit (CO), ozonin (O3) dhe grimcat epluhurit (PM10, PM2.5). Stacioni i dyt,


donacion i Qeveris sllovene sht vendosur n oborrin e ndrtess s Qeveris (te Rilindja), i cili sht e pajisur me nj analizator me tri kanale optike (Grim Model 180), i konfiguruar pr t matur grimcat (PM10, PM2.5) dhe parametrat e tjer meteorologjik. Deri n fund t vitit 2010, tri stacione automatike t monitorimit t ajrit jan vendosur n Mitrovic, Drenas dhe Prishtin. Gjat vitit 2011-2012 rrjeti i monitorimit t cilsis s ajrit n Kosov sht paisur edhe me 5 stacione fikse t monitorimit t cilsis s ajrit, t cilat jan donacion nga Zyra ndrlidhse e KE Funksionalizimi i plot i rrjetit t monitorimit t cilsis s ajrit planifikohet t kryhet brenda vitit 2013. Duke marre parasysh mbeshtetjen nga institucionet tjera dhe marreveshjet e realizuara t MMPH me instuitucionet tjera, rrjeti aktual i monitorimit t cilsis s ajrit n Kosov disponon me gjithsejt 15 stacione monitoruese.

Fig. 1: Harta e Kosovs q tregon lokacionet e stacioneve t monitorimit t ajrit Tabela 3: Rrjeti i monitorimit t cilsis s ajrit ne Kosov

Nr. Komunat

ID e stacionit

Lokacioni Lloji i zons

Lloji i stacionit

01 Prishtine

RKS01SU01?

IHMK-Prishtine Periferike Prapavij

RKS02UT01 ish-ndrtesa e Rilindjes

Urbane Trafik

02 Mitrovice

RKS03UBM Stacioni Meteorologjik n

Mitrovic

Urbane Prapavij

03 Drenas KS04UB/IBD

Oborri i Komuns Urbane/Industriale

Prapavij

04 Hani i Elezit

KS05UB/IBHE

Shkolla Fillore Ilaz Thaqi

Urbane/ Industriale

Prapavij

05 Pej KS06UBPE Sheshi Luan Haradinaj

Urbane Prapavij

06 Gjakov KS07UTGJK Rruga e UK-s Urbane Trafik 07 Prizren KS08UBPZ Oborri i Komuns Urbane Prapavij 08 Gjilan KS09UTGJL Oborri i Komuns Urbane Trafik

09 Shtrpce KS10RBSHP Zona Turistike n Brezovica

Rurale Prapavij/ reference


Objektivat

Kompletimi i legjislacionit n prputhje me acquis t BE-s;

Ajr t pastr, mjedis pa efekte negative n shndetin e njeriut, n natyr dhe n trashgimin kulturore;

Monitorimi i cilsis s ajrit, n prputhje me standarded e BE-s;

Zhvillim sistematik, pr prmirsimin e cilsis s ajrit n mbar Kosovn;

Ofrimi i nj kornize ligjore dhe institucionale pr mbrojtjen e cilsis s ajrit n bashkpunim me t gjitha komunitetet;

Sigurimi i shqyrtimit m t mir t parametrave t cilsis s ajrit nga institucionet qeveritare, komunat, banort, bizneset dhe organizatat kur marrin vendime pr aktivitetet e tyre;

Promovimi i rndsis s cilsis s ajrit, si nj parametr kritik pr shndetin dhe mirqenien e popullsis;

Zbatimi efikas i legjislacionit.

Prioritetet Harmonizimi gradual i legjislacionit me standardet evropiane;

Miratimi dhe zbatimin e legjislacionit pr mbrojtjen e ajrit;

Prfundimi i rrjetit t monitorimit t cilsis s ajrit;

Bashkpunimi i autoriteteve publike dhe koordinimi pr zhvillimin dhe miratimin e masave, standardeve, dhe/ose aktiviteteve t lidhura me mbrojtjen e mjedisit;

Bashkpunimi rajonal pr t prmbushur detyrimet q rrjedhin nga acquis t BE-s dhe marrveshjet ndrkombtare, pr ndotje ndr-kufitare;

Parandalimi dhe zvoglimi i shkarkimit t emisioneve n ajr;

Pengimi i importit t produkteve t nafts me prmbajtje t lart t sufurit;

Prmirsimi i sistemit t transportit publik;

Ndalimi i qarkullimit t automjeteve pa katalizator;

Rritja e prdorimit t sistemeve t ngrohjes qendrore

S paku nj her n muaj Ministria t siguron q informacioni pr cilsin e ajrit sht vn n dispozicion palve t interesuara dhe publikut

1.1. Acidifikimi, eutrofikimi dhe ozoni troposferik

Protokolli i Gjenevs pr zvoglimin e acidifikimit, eutrofikimit dhe ozonit troposforik, i Konvents pr ndotjen tejkufitare t ajrit n largsi t mdha (NTALM 1979), hyri n fuqi n Maj 2005. Protokolli ka pr qllim uljen e emetimeve t SO2, NOx, BAO dhe amoniakut nga prodhimi i energjis, burimet industriale, mjeteve motorike, bujqsis dhe produkteve. Djegia e lndve djegse fosile dhe bujqsia jan aktivitetet kryesore t njeriut q shkaktojn acidifikimin, eutrofikimin dhe ozonin troposferik. Ndikimet jan m t dallueshme n pyje dhe ekosisteme ujore, por ato gjithashtu dmtojn ndrtesat dhe monumentet kulturore. Ozoni krijohet nga BOA dhe NOx nn ndikimin e drits s diellit dhe ka nj ndikim negativ n rritjen e bimve. Kosova akoma nuk ka sistem pr monitorimin e acidifikimit, eutrofikimit dhe formimit t ozonit troposferik dhe ende nuk sht nnshkruese e Protokolit. Si rezultat, n t kaluarn por edhe tani, ktyre problemeve n Kosov nuk i sht kushtuar vmendje e duhur. Pritet q pas funksionalizimit t plot t objekteve industriale, ndikimet n mjedis t shumfishohen. Kjo do t krkoj aktivitete konkrete dhe t organizuara mir pr zgjidhjen e problemit.


Objektivat Definimi i statusit n raport me protokolet dhe konventat ekzistuese;

Vendosja e bazs ligjore, institucionale dhe teknike pr prgatitjen e strategjis pr eliminimin gradual t gazrave acidike dhe ozonit troposferik;

Prfshirja e Kosovs n programin kooperativ pr monitorimin dhe vlersimin e ndotjes tejkufitare t ajrit nga largsit e mdha n Europ NTALM bazuar n monitorimin e SO2 dhe materieve t ngjashme dhe implementimi i plot i tij;

Zvoglimi i emisioneve q shkaktojn dukurit e acidifikimit.

Prioritetet Miratimin e legjislacionit t nevojshm pr zvoglimin e acidifikimit dhe eutrofikimit;

Monitorimi i ndotsve q shkaktojn acidifikimin;

Vendosjen e nj Pike Fokale pr koordinimin e aktiviteteve n lidhje me Konventn e Gjenevs dhe Konventn NTALM;

Trajnimin e stafit

1.2. Mbrojtja e shtress s ozonit

Ekonomia e Kosovs nuk prodhon asnj prej elementeve kimike q jan t prfshira n aneksin A, B, C dhe E t Protokolit t Montrealit pr Mbrojtjen e shtress s ozonit. Megjithat, n t kaluarn por edhe tani importohen produkte me prmbajtje t substancave q dmtojn shtresn e ozonit, kryesisht pajisje pr ftohje dhe pajisjet e prdorura pr familjet dhe nevojat tregtare.

Objektivat:

Respektimin e konventave ndrkombtare dhe protokoleve pr mbrojtjen e mbshtjellsit t ozonit;

Zvendsimi gradual i materieve q e dmtojn shtresn e ozonit;

Prioritetet: Hartimi i regjistrit t shfrytzuesve t materieve q e dmtojn ozonin;

Hartimi i programit t Kosovs pr eliminimin gradual t materieve q e dmtojn ozonin.

Bashkpunimi me Agjensionin pr Zbatimin e Protokolit t Montrealit, me programin e KB pr mbrojtjen e mjedisit (industria dhe mjedisi PKBIM)

Kontrolli i prhershm dhe monitorimi i shfrytzimit, importit dhe eksportit t substancave q e dmtojn shtresn e ozonit, t evidentuara n Anekset e Protokollit t Montrealit.

Ndrgjegjsimi n lidhje me synimet e mbrojtjes s shtress s ozonit, duke prfshir rrezikun e kancerit t lkurs dhe rndsin e prdorimit t masave t mbrojtjes nga dielli.

Mjaft shqetsuese sht edhe kontaminimi i tokave n zonat urbane, siq sht rasti me Mitrovicn.T dhnat jan n tabeln 5. Problemet jan prkeqsuar nga legjislacioni i te pr mbrojtjen e toks.

2. Ndryshimet klimatike

Ndryshimi i klims sht problemi mbizotrues global pr mjedisin n shekullin 21. Efektet e ndryshimit t klims po bhen gjithnj e m t dukshme, q po tregohen me nj varg dukurish si; ndryshimi i temperaturs, sasis s reshjeve, burimeve ujore, frekuencat ekstreme t kushteve klimatike, ndryshimet n ekosisteme dhe biodiversitet, bujqsi, pylltari, shndet, dmet ekonomike, etj. Deklerata e Rios (1992) me obligimin pr nj zhvillim t qndrueshm, Konventa e KB pr Ndryshimet Klimatike (KKBNK 1994), pr zvoglimin e lirimit t gazrave me efektin serr n ajr


dhe Protokolin e Kyoto-s (1997) paraqet hap shum t rndsishm pr kufizimin e ktyre emisioneve. Komuniteti shkencor dhe Paneli Ndrqeveritar pr Ndryshimet Klimatike (PNNK), parashikojn se n t ardhmen, ndryshimet klimatike do t jen m t theksuara. N kt kuptim, sht e nevojshme q t zvoglohen presionet dhe t bhen prpjekje pr t lehtsuar pasojat negative. T dhnat pr ndryshimet klimatike n Kosov jan t pakta. T dhnat e vetme n baz t t cilave mund t bhet nj vlersim i prafrt jan t periudhs 1985-1989. Pas ksaj periudhe nuk ka matje relevante. Kosova ka nj shkall t ult t zhvillimit ekonomik dhe i takon grupit t vendeve n zhvillim. Meqense burimi kryesor i energjis sht thngjilli, me rritjen ekonomike duhet pritur edhe nj shtim i emisioneve t prgjithshme t gazrave me efektin serr. SMM dhe PKVM (2013 - 2017) propozon masa dhe veprime konkrete q duhet t ndrmerren nga Qeveria.

Objektivat Zbutja graduale e ndyshimeve klimatike n harmoni me parimet e prgjithshme t

KKBNK (1994);

Vendosja e sistemit pr vlersimin dhe zgjedhjen e masave t prshtatshme pr zvoglimin e emisionit t gazrave me efekt serr;

Ndrtimi i kapaciteteve ligjore, institucionale dhe teknike pr zgjidhje sistematike pr shtje t ndryshimeve klimatike;

Zbatimi i SMM dhe PKVM (2013 - 2017) pr t zvoglimin problemin e ndryshimeve klimatike, n Kosov.

Prioritetet

Sqarimi i statusit ligjor n lidhje me antarsimin e Kosovs si partner aktiv n konventat ndrkombtare pr ndryshimet klimatike;

Ngritja e kapaciteteve institucionale pr ndryshimet klimatike;

Prgatitja e inventarit pr gazrat me efekt serr;

Vlersimi i emisioneve t ndotsve n ajr pr periudhn 1985-1990, n pajtim me krkesat e Protokolit t Kyotos, sipas metodologjis s PKIN pr 6 sektort ekonomik;

Shfrytzimi i mundsive financiare dhe rregullave t tregut pr gazrat me efekt serr;

Planifikimi hapsinor duke marr n konsiderat prshtatjen me ndryshimet klimatike (p.sh. prmbytjet).

3. Rrezatimi

Gjendja Kosova sipas kritereve t Agjensis Ndrkombtare pr Energji Atomike (ANEA), nuk i takon vendeve t tipit B, t cilat n mas t madhe i prdorin burimet e rrezatimit jonizues n mjeksi, industri, apo hulumtime shkencore. Kosova nuk ka stabilimente nukleare, programe nuklear dhe materiale nukleare. Materiali radioaktiv dhe burimet e rrezatimit shfrytzohen n mjeksi (radioterapi) dhe kjo n sasi t vogla. Problem n Kosov paraqesin t ashtuquajturat burime t humbura t rrezatimit6, (burimet jetime) kontaminimi i toks me uranium t varfruar gjat lufts7 dhe hiri nga termoelektranat.

6 Burime t humbura t rrezatimit jan: detektort r tymit, shufrat radioaktive t rrufes, pajisjet e prdorura n mjeksi dhe industri, t cilat jan humbur gjat bombardimeve apo ndrtesat e rrnuara pas lufts, me rrezik potencial pr personat t cilt mund

pavetdijshm t ken kontakt me to.


as sasi t mbeturinave radioaktive. Nuk ekziston monitorimi i radioaktivitetit dhe nuk ka hulumtime t mirfillta te ndikimeve t tyre n shndetin e popullats. Nuk ka t dhna pr ndikimin n botn bimore e shtazore, tok, ajr dhe n ujrat siprfaqsore dhe nntoksore. Pr m tepr, n Kosov nuk ekziston sistemi i evidencs s burimeve t rrezatimit jo jonizues. Mbrojtja nga ky rrezatim tani sht e rregulluar me ligjin pr Mbrojtjen nga Rrezatimi Jonizues dhe jo Jonizues dhe Siguria Nukleare, por akoma nuk jan nxjerr aktet nnligjore dhe nuk jan t prpunuara planet dhe masat pr zvoglimin e ekspozimit ndaj ktij rrezatimi. Gjat aksidentit t rnobilit (26 Prill 1986), t gjitha vendet e atakuara nga ky aksident i kan par t gjitha t metat e sistemit t mbrojtjes nga rrezatimi. N Kosov q nga viti 1978 e deri n vitin 1990, ka qen i instaluar sistemi i monitorimit nga kontaminimet radioaktive.Tani ai sistem nuk sht n funksion. Gjat lufts s fundit, sipas nj raporti nga UNDP-ja n Kosov jan zbrazur mbi 33000 projektile, t cilat prmbanin nga 330 gr uranium t varfruar. Nga kto predha t hedhura kemi shum siprfaqe t toks, ujrave siprfaqsore dhe nntoksore, t kontaminuara nga mbetjet radioaktive. sht i nevojshm identifikimi i fushave t atakuara nga projektilet dhe t kryhen matjet e nivelit t rrezatimit. Ndikimet radiologjike dhe kimike nga uraniumi i varfruar jan me pasoja afatgjate dhe pr kt arsye do mas zbutse sht urgjente. Problem tjetr jan rrufepritsit, t instaluar para viteve 80-ta, npr kazerma ushtarake, komplekse industriale, shkolla, erdhe fmijsh, etj. Supozohet se n Republikn e Kosovs jan mbi 200-300 rrufeprits radioaktiv dhe fatkeqsisht shumica prej tyre jan jasht funksionit. Me Ligjin pr Mbrojtjen nga Rrezatimi sht i ndaluar montimi i tyre. Problem tjetr sht sistemi i menaxhimit t mbeturinave radioaktive. Nga raportet e ANEA, n Kosov ka nj sasi t mbetjeve radioaktive, prej t cilave disa jan t deponuara n vende deri diku t sigurta, ndrsa ka edhe burime t paidentifikuara. Deri m tani jan t regjistruara kto vende ku jan t vendosura mbeturinat radioaktive:

bunkeri n repartet e TC Kosova A (jan t regjistruara 37 burime radiaktive). Burimet jan prkohsisht t deponuara dhe t ruajtura, niveli i rrezatimit nga jasht i prgjigjet sfondit natyror.

n repartet e Treps (te Tuneli i par) jan t regjistruara materie radioaktive t Americium-241, Stroncium-90 dhe Thorium -232, nuk ka raport pr sasin e ktyre burimeve radioaktive. Vlen t theksohet se origjina e ktyre materieve radioaktive nuk dihet. Kto materie radioaktive nga KFOR-i (Kontingjenti i Francs) dhe TMK ja, jan vendosur n depo t veant n Tunelin e Par (Mitrovic) dhe jan nn mbikqyrjen e tyre.

Gjendja me mbeturina radioaktive nuk sht aspak e mir as n sektorin e mjeksis. Mungon sistemi i menaxhimit t mbeturinave radioaktive. N Pallatin e Rinis n Prishtin jan demontuar dhe grumbulluar 184 cop detektues (sinjalizues) t tymit prej sistemit pr mbrojtje nga zjarri. Detektort e tymit kan nj unaz metali nga americiumi-241, (sipas shnimeve t prodhuesit t detektorve). KFOR dhe TMK, kan br matjen e rrezatimit radioaktiv. Pjest e veuara jan t vendosura n nj fui t metalit prej 200 litra, brendsia e s cils paraprakisht sht betonuar, q sht br si mbrojtje nga rrezatimi. Fuia e mbyllur edhe m tej

7 Uraniumi i varfruar n Kosov - PKBMM 1999, raport i cili ka zbuluar rrezatim n 112 pikat matse n Kosov. Shuma sht llogaritur t jet 9,3 ton nga 31 000 predha t prdorura nga NATO.


do t qndroj dhe ruhet n garazh (podrum), nn prkujdesjen e udhheqjes s Pallatit t Rinis. Radoni sht i gjithpranishm dhe kontributi i tij n doza vjetore, t prgjithshme, n popullsi sht rreth 50%. Ministria ende nuk posedon informacione dhe t dhna t besueshme pr gazin e Radonit-222 dhe ka matje shum t kufizuara. Prandaj, nivelet e prqndrimit nuk jan t njohura. Rreziqet e shndetit publik mund t vlersohen vetm nse sht prgatitur nj hart e detajuar e burimeve t rrezatimit, e cila sht e nevojshme pr t iu prgjigjur t gjitha pyetjeve n lidhje me nivelin e radioaktivitetit n Kosov. Legjislacioni n lidhje me rrezatimin nuk ka qen n dispozicion deri n vitin 2007, kur sht nxjerr Udhzimi Administrativ pr aplikimin e pajisjeve me rrezatim jonizues n mjeksi. Ka disa shtje t pazgjidhura si laseri, radari, rrezatimi elektromagnetik dhe ultraviolet.. N t njjtn koh, zhvillimi i shpejt i telefonis mobile gjithashtu duhet t monitorohet.

Objektivat Harmonizimi i legjislacionit pr mbrojtjen nga rrezatimi dhe siguria nukleare me

standardet e BE-s dhe Agjensionit t Kombeve t Bashkuara pr Energji Atomike;

Zbatimi i Ligjit ekzistues pr Mbrojtje nga Rrezatimi Jo-Jonizues dhe Jonizues dhe Siguria Brthamore;

Mbrojtja e shndetin t njeriut dhe t mjedisit nga burimet e rrezatimit;

Krijimi i sistemit pr menaxhimin m t prshtatshm dhe shfrytzimi i praktikave m t mira pr trajtimin e mbeturinave radioaktive.

Prioritetet

Krijimin e kapaciteteve t nevojshme pr monitorimin e burimeve t rrezatimit jonizuese dhe jo- jonizues;

Prmirsimi i kontrollit kufitar dhe parandalimi i transportit t paautorizuar t materialit radioaktiv;

Vnjen e kufijve ligjor pr vendosjen e burimeve nga operatort;

Prgatitja e inventarit t burimeve t rrezatimit t prdorur n mjeksi dhe sektor t tjer;

Identifikimin e burimeve elektromagnetike dhe prgatitja dhe mbikqyrja e regjistrit t burimeve jo-jonizuese t rrezatimit.

4. UJRAT

Gjendja Gjendja e resurseve ujore n Republikn e Kosovs sht n prgjithsi e vshtir, sepse shprndarja e tyre sht e pabarabart n koh dhe hapsir, t prdorura nga nj varg i gjer prdoruesish dhe jo t menaxhuar n mnyr racionale. Po ashtu ka ndryshime t theksuara ndrmjet pellgjeve ujore, veanrisht n sasi dhe cilsi t ujit. N prgjithsi nuk ekzistojn t dhna t mjaftueshme mbi cilsin dhe sasin e ujrave siprfaqsor dhe nntoksor, po ashtu edhe pr prdorimin e tyre. Ujerat nntoksor vlersohen t jen t ndotura sidomos, prgjat aluvioneve n t dy ant e pellgut t lumit Drini i Bardhe dhe lumit Sitnica. Monitorimi vazhdon t mbetet shtje problematike. Edhe pse jan br disa intervenime n rrjetin e monitorimit t ujrave siprfaqsor, ende nuk kemi nj sistem t rregullte monitorues. T dhnat pr rrjedhjet n lumenjt e Kosovs mbeten vetm nj vlersim i bazuar n vrojtimet hidrologjike t pasqyruara n Master Planin e Ujrave (1983-2000), megjithat disa t dhna jan t


disponueshme nga disa studime apo projekte t financuara nga KE dhe implementuara nga kompani t ndryshme t shteteve t BE s. Cilsia e ujrave t pijshm sht prgjegjsi e IKSHP dhe sipas raporteve t ktij Instituti cilesia e ujit nga ujesjellsit i ploteson standardet e ujit t pijshm. Ndrsa prgjegjs pr monitorimin e cilesin e ujit n ujrrjedha, ujra nntoksor dhe akumulacione eshte Instituti Hidrometorlogjik i Kosoves (IHMK). Resurset ujore n burim dhe n rrjedhjen e siprme jan t cilsis s mir. Kjo cilsi prkeqsohet n pjesn e mesme dhe t poshtme t ujrrjedhs, pr shkak t shkarkimit direkt dhe t pa trajtuar t ujrave nga zonat urbane, industrit, bujqsia,transporti etj. Rrjeti ekzistues i ujsjellsit dhe kanalizimit, ka nevoj t rehabilitohet sepse pjesa m e madhe e kesaj infrastrukture sht e vjetruar dhe e pa zhvilluar Sistemi i rrjetit publik t furnizimit me uj mbshteten n ujin e resurseve ujore siprfaqsore dhe nntokesore. Uji prpunohet n fabrike dhe pjesa me e madhe klorinohet. Shrbimi me ndrprerje (reduktimi) i ujit dhe mungesa e trajtimit t duhur t tij po rrit rrezikun e ndotjes n tubacione e furnizimit me agjent t jashtm biologjik, kimik apo mikrobiale. N zonat rurale banoret furnizohen me uj nga puset e hapura dhe kaptimi i resurseve natyrore t ujit. Banoret hapin puse pa ndonj kriter dhe monitorim t cilsis s ujit apo referimit t rregullave dhe standardeve higjeno sanitare. Qasja n rrjetin e kanalizimit publik ende mbetet sfiduese, vlersohet se vetm 30 %, e popullsis kan qasje n rrjetin publik t kanalizimit. Prqindja m e madhe e rrjetit t kanalizimit sht n zonat urbane, n zonat rurale kjo shtje sht e rregulluar me gropa septike, kanale apo pa to. Gjendja n lidhje me ujrat e zeza sht kritike n gjith vendin. Pr shkak t kufizimeve financiare, infrastruktura e grumbullimit dhe trajtimit t ujrave t ndotura nuk sht zhvilluar dhe paraqet problem t madh pr t prballur me ndotjen e krijuar. I vetmi impiant pr trajtimin e ujrave t ndotura sht ndrtuar n Komunn e Skenderajt, por ende sht jasht funksionit. Shkarkimi i ujrave t ndotura nga amvisria, industria dhe ndotja nga bujqsia dhe transporti bhet direkt n lumenj pa as nj trajtim paraprak. Ne vitin 2003/2004, sht hartuar Strategjia pr trajtimin e ujerave t ndotura pr tr territorin e Kosovs por q ende nuk ka gjet zbatim per shkak te kufizimeve buxhetore. Prgjat viteve 2009-2012 jan duke u zhvilluar disa studime fizibiliteti pr mundsit e trajtimit t ujrave t ndotura. Jane br disa prpjekje me projekte t ndryshme pr t identifikuar burimet ndotse (si psh. burimet ndotse nga mbetjet minerare, objektet metalurgjike dhe teknologjike etj). Shumica e t dhnave nga kto projekte t zhvilluara pr kt qllim vazhdojn t mbeten t shprndara dhe t pa sistemuara n institucione t ndryshme. T dhnat pr konsumin e ujit nga industrit jan t pamjaftueshme, prjashtim bjn operatoret t cilet jan pais me leje ujore dhe KEK-u, NeCo Feronikeli, t cilt furnizohen me uj nga Hidrosistemi Ibr Lepenc. Poashtu t dhnat lidhur me sasin e ujit t shfrytzuar pr ujitje ende mbeten t dhna t pa sakta. Kto t dhna n mnyr t pjesshm sigurohen nga MBPZhR. Infrastruktura e mbrojtjes se ujrave mbetet ende sfiduese. T gjitha t dhnat lidhur me infrastrukturen pr mbrojtjen e ujrave i referohen t dhnave n Master Planin e Ujrave (1983 - 2000). Pjesa m e madhe e infrastrukturs ekzistuese pr mbrojtjen sht dmtuar. Nuk ka as nj mirmbajtje t saj, po ashtu ka edhe ndrtime t objekteve t ndryshme (shtpi, objektet afariste) mbi ose pran infrastrukturs pr mbrojtjen e ujrave. Viteve t fundit jane zhvilluar disa projekte t vogla si: Pastrimi i lumit Shushica - Istog, rregullimi i lumit Mirusha Gjilan, lumit Trstena Vushtrri, lumit Klina Skenderaj. T dhnat pr erozionin dhe rrket jan t paraqitura n Master Planin e Ujrave (1983 - 2000). Nga viti 1999 - 2010 nuk sht ndrmarr as nj aktivitet apo veprim lidhur me erozionin dhe rrket.


Objektivat

Kompletimi dhe harmonizimi i legjislacionit me acquis t BE; Administrimi i strategjive dhe planeve pr pellgjet e lumenjve; Ndrtimi i impianteve t trajtimit t ujrave t zeza (ITUZ) dhe kanalizimeve n lidhje me

to; Riparimi dhe ndrtimi i rrjeteve t reja t furnizimit me uj t pijshm; Menaxhimi pr mbrojtjen dhe rregullimin e shtretrve t lumenjve; Prmirsimi i monitorimit t rrjeteve t ujit siprfaqsor; Krijimi i rrjetit pr monitorimin ujrave nntoksore.

Prioritetet

Hartimi i akteve nnligjore;

Hartimi i strategjis dhe planeve pr menaxhimin e pellgjeve lumore;

Prmirsimi i sistemit t informacionit pr ujin;

Parandalimi i degradimit t ekosistemeve t lumit nga nxjerrja e zhavorrit dhe t rrs;

Sigurimi i ujit nprmjet nj strategjie t prshtatshme, duke prfshir sigurimin e digave dhe rrjeteve t furnizimit me uj, n mnyr t till q aspekte t bio-diversitetit jan t prfshira;

Rritja e bashkpunimit midis inspektorateve t ujit dhe t natyrs n zbatimin e legjislacionit t mbrojtjes s natyrs;

Zbatimin e VSM dhe procedurave t VNM, sidomos kur jan planifikuar aktivitete q duhen ndrmarr n ligatinat dhe zonat e mbrojtura ujore;

Ndrtimi urbane dhe rurale ITUZ dhe ku sht e mundur, duke prfshir edhe vendbanimet joformale n rrjetet publike t kanalizimit dhe t furnizimit me uj.

5. TOKA

Gjendja Niveli i lart i varfris dhe ekonomia joformale po bjn presion shtes n tok, gjegjsisht po e rrezikojn kapacitetin ekonomiko-mjedisor t toks. Ky presion reflektohet prmes shfrytzimit pa kriter t lndve minerale, druve dhe fryteve pyjore, si dhe zbatimi i praktikave jo t qndrueshme pr pylltari dhe bujqsi. Pasojat e nj praktike t till reflektohen me dmtime t ndryshme t toks si erozionet, ngjeshja e tokave si dhe zvoglimi i plleshmris s toks. Ndikimi i prgjithshm ka zvogluar qndrueshmrin ekonomike dhe mjedisore t zonave rurale t cilat fuqimisht varen nga gjendja e mir e toks n jetn e tyre dhe zhvillimin e prgjithshm socio-ekonomik. Siprfaqja e prgjithshme e toks s Kosovs sht rreth 1.1 milion ha, 53% e t cilave sht e punueshme, 41% e mbuluar me pyje dhe 6% t tjera. Rreth 87% e toks s punueshme sht pron private, dhe pjesa tjetr 10-13% sht pron shtetrore nga e cila gjer me tani, sht privatizuar rreth 70% e siprfaqes. Rreth 51,000 ha t toks t punueshme bujqsore ujiten (m pak se 10%). N Kosov jan 180 000 familje bujqsore, ferma mesatare ka rreth 2.2 - 2.4 ha t toks s punueshme, e cila zakonisht sht ndar n 6 - 8 parcela. Rreth 80% e fermave jan n madhsi rreth 0.5 2 ha8. Rreth 47.6% t toks s punueshme kryesisht kultivohet me drithra (misr, grur, elb), silazh (2.3%), bim foragjere (41.1%), perime (6.8%), pem (2%) dhe t tjera (1%)9.

8 Draft Strategjia pr Konsolidimin e Toks 2010 -2020 9 Anketa e ekonomive shtpiake bujqsore 2008


Llojet e tokave n Kosov jan: toka humusore, humusore silikate, toka t zeza, tokat e hirta acide skeletore dhe skeletoide, tok e kuqe e purpurt, toka pseudogleje, toka aluviale, diluviale dhe tokat shkmbore. Problemet kryesore mjedisore q ndikojn n siprfaqen e toks jan t lidhura kryesisht me humbjen e prkohshme dhe t prhershme t toks, t shkaktuara nga ndrtimet ilegale, ndikimi i minierave (guroret), ndrtimi i rrugve, erozioni, siprfaqet e minuara, deponit komunale sanitare dhe mbeturinat industriale. Tabela 4: Siprfaqet e tokave t degraduara sipas komunave

Kodet dhe komunat Kategorit e tokave/ha

Ko

de

t Komuna Toka, djerrina q prdoren si kullosa(ha)

Toka djerrina q nuk shfrytzohen (ha)

Toka t ndotura (ha)

Gjithsejt (ha)

01 Dean 960 960

02 Gjakov 800 420 1220

03 Gllogoc 1600 1600

04 Gjilan 2332.4 2332.4

05 Dragash 60 60

06 Istog 4000 410 48 4458

07 Kaanik 300 116 416

08 Klin 800 800

09 Fush Kosov 360 228 157 745

10 Kamenic 3583 3583

11 Mitrovic 2532.9 2532.9

12 Leposaviq

13 Lipjan 350 350

14 Novo Brd

15 Obiliq 1400 1350 147 2897

16 Rahovec 3513 1520 5033

17 Pej 1020 4493 5513

18 Podujev 1805 1478 3283

19 Prishtin

20 Prizren 200 150 5 355

21 Skenderaj 1600 1600

22 Shtime 149 1 150

23 Shtrpc 215 215

24 Suharek 3550 900 17 4467

25 Ferizaj

26 Viti 500 12 512

27 Vushtrri 450 271.7 721.7

28 Zubim Potok

29 Zvean 20 20

30 Malishev 2217.05 2217.05

To

tal

31 689.95

13 956.1

375

46 021.05

Burimi: Gjendja e Mjedisit n Kosov 2008 - 2009 Mjaft shqetsuese sht edhe kontaminimi i tokave n zonat urbane, siq sht rasti me Mitrovicn.T dhnat jan n tabeln 5. Problemet jan prkeqsuar nga legjislacioni jo i plot dhe politikat jo adekuate pr mbrojtjen e toks.


Tabela 5: Rezultatet e mostrave t dheut t marra n Nntor - Dhjetor 200210

Lokacioni Pb g/g

Kadmium g/g

Arsenik g/g

Zink g/g

Nikel g/g

Bakr g/g

Standardet (BM) 300 3 50 220 75 50 Zvean oborri I shkolls 1206


Zonat e mbrojtura t natyrs Numri Siprfaqja (ha)

Rezervate strikte t natyrs (I IUCN) 11 846,92 Park kombtar (II IUCN) 1 39 000,00

Monumente t natyrs (III -IUCN) 82 6.296,93

Peizazhe t mbrojtura (V - IUCN) 2 1 683,49

Parqe pyjore 1 15,00

Gjithsejt 97 47 842.34

N t kaluarn, legjislacioni pr mbrojtjen e natyrs nuk ishte i plot dhe i harmonizuar me standardet ndrkombtare. Autoritetet nuk ishin efikase n aplikimin masave mbrojtse dhe si pasoj ishin t shprehura prerjet ilegale t pyjeve, degradimi i toks, si dhe shkatrrimi i zonave t mbrojtura. Kishte gjithashtu edhe hedhje t pakontrolluar t mbeturinave t ngurta n zonat m reprezentative natyrore (rasti i Prevalls). Tani sht prgatitur plani hapsinor pr Parkun Kombtar Sharri nga Instituti i Planifikimit Hapsinor n kuadr t MMPH-s, por i njjti ende nuk sht miratuar nga autoriteti kompetent. Mungesa e investimeve n mbrojtjen, popullarizimin dhe prparimin e zonave t mbrojtura t natyrs sht evidente. Gjithashtu, sht i ult niveli i ndrgjegjsimit pr mbrojtjen e zonave t mbrojtura, si potencial i mundshm pr zhvillim ekonomik, gjenerimin e t hyrave dhe reduktimin e varfris.

Objektivat

Kompletimi i legjislacionit t ri pr mbrojtjen e natyrs dhe forcimi i legjislacionit ekzistues;

Menaxhimi i mirfillt i zonave t mbrojtura me biodiversitet t lart (mbrojtja dhe ruajtja e zonave strikte dhe parqeve kombtare);

Thellimi i bashkpunimit me Universitetin e Prishtins, n mnyr q t nxiten krkimet shkencore brenda zonave me vlera t larta natyrore;

Hartimi i programeve t mbrojtjes, popullarizimit dhe prparimit t zonave t mbrojtura si dhe puna me popullatn n ngritjn e vetdijes pr rolin e trashgimis natyrore dhe gjenerimin e t ardhurave.

Prioritetet Fuqizimi i Ligjit pr Mbrojtjen e Natyrs 03/L-233, duke e plotsuar me akte nnligjore;

Fuqizimi i autoriteteve pr menaxhimin e zonave t mbrojtura;

Prgatitja e planeve hapsinore dhe planeve menaxhuese pr zonat e mbrojtura, duke respektuar kushtet pr mbrojtjen e natyrs.

Ngritja e kapaciteteve pr monitorim dhe mbikqyrje efikase t menaxhimit t zonave t mbrojtura;

Ndryshimi i qendrimit t popullats pr zonat e mbrojtura prmes edukimit dhe vetdijesimit.

7. SHFRYTZIMI I QNDRUESHM I BURIMEVE NATYRORE Gjendja Mungojne t dhnat n lidhje me shfrytzimin aktual t burimeve natyrore. N t njjtn koh, nuk ka informata t besueshme pr shkalln e degradimit t mjedisit, pr shkak t mungeses s monitorimit. Dihet se niveli aktual i shfrytzimit nuk sht i prshtatshm me kriteret e parashikuara me ligj dhe ka dme dhe degradim t mjedisit mbi limitin e vlerave t parashikuara me legjislacion. Problem i veant sht numri i madh i operatorve ilegal q nxjerrin rr dhe zhavorr nga shtretrit e lumenjve, nxjerrja e gurve, shfytzimi i pyjeve.


Analiza e gjendjes s mjedisit n Kosov tregon se t gjitha elementet e domosdoshme pr jetn (ajri, uji, toka) jan t rrezikuara nga ndotja dhe degradimi. Mjedisi sht nn krcnim pr shkak t ndrtimeve t pakontrolluara, planifikimit t paprshtatshm urban dhe prdorimit t teknologjive t vjetruara n disa sektor industrial. Megjithat, pr shkak se Kosovs i mungon nj sistem monitorimi me t dhnat prkatse, ka vetm identifikime anekdotike t burimeve potenciale t ndotjes dhe t vlersimit t kufizuar t ndikimit t burimeve t tilla n mjedis.

Objektivat Fuqizimi i legjislacionit dhe tejkalimi i kundrshtive ndrmjet legjislacionit (psh. Natyra

pyjet);

Mbshtetja e politikave mjedisore t zhvillimit n mbrojtjen e mjedisit dhe shfrytzimin e qndrueshm t t gjitha burimeve natyrore (uj, minerale, pyje);

Prmirsimi i bashkpunimit ndrinstitucional;

Parandalimi i degradimit t shkaktuar nga operatort e licencuar (i) duke detyruar q t ndrmirren masat e rehabilitimit pr t rregulluar dmet q i shkaktojn, (ii) duke implementuar mekanizmat e zbatimit pr pajtueshmri me standardet e mjedisit;

Dnimet efektive aplikuar pr numrin e madh t operatorve ilegal q punojn n vende t ndryshme, duke prfshir edhe zonat e mbrojtura, ku aktivitetet e tilla jan rreptsisht t ndaluara.

Prioritetet Prgaditjen e nj strategjie pr shfrytzimin e burimeve natyrore;

Krijimin dhe funksionalizimi i Sistemit pr monitorimin e mjedisit;

Shfrytzimin racional t burimeve natyrore: tok, uj, minerale, pyje;

Shtimin e siprfaqeve t zonave t mbrojtura dhe menaxhimin efikas t tyre;

Shfrytzimi i qndrueshm i burimeve natyrore t integrohet n politikat dhe legjislacionin me sektort tjer;

Aplikimin e ndshkimeve efektive ndaj operatorve ilegal q punojn n brendi t zonave t mbrojtura,ku aktivitetet e tilla jan rreptsisht t ndaluara.

8. BIODIVERSITETI Gjendja Humbja e biodiversitetit paraqet njrin nga tre problemet kryesore mjedisore n shekullit 21, si n nivel botror ashtu edhe n at kombtar. Bazuar n vlersimet e ekspertve, do dit zhduken disa lloje, kurse me dhjetra jan t krcnuara. Humbja e biodiversitetit sht e ndrlidhur me shtimin e varfris. N Kosov jan t theksuara trendt e humbjes s biodiversitetit, posarisht n kohn e tranzicionit dhe kalimit nga ekonomia e centralizuar n ekonomin e orientuar kah tregu. Shfrytzimi tej mase dhe i pa kontrolluar i pyjeve t vlefshme ekonomike, hapja e shum guroreve, ndrrimi i rrjedhave t lumenjve pr hidro-energji, gjuetia dhe peshkataria e tepruar, kan ndikuar direkt n humbjen e biodiversitetit. Bazuar n hulumtime, Kosova ka rreth 1 800 lloje t flors vaskulare, mirpo supozohet se ky numr arrin ne 2.500. Vegjetacioni i Kosovs klasifikohet n 139 asociacione 63 aleanca 35 rende dhe 20 klasa. Ajo q e bn florn dhe faunn e Kosovs t rndsishme dhe atraktive sht nj numr i madh (mbi 200) i llojeve endemike, endemo relikte- dhe subendemike. sht i rndsishm sidomos grupi i endemikve lokal numri i t cilve sht 13 ndrkaq kan prhapje t kufizuar, madje vetm n disa pjes t maleve t Kosovs.


N Kosov jetojn edhe rreth 250 lloje t egra t kurrizorve. kurse t dhnat jan t pakta pr llojet e pakurrizorve, ekzistojn t dhna pr rreth 200 lloje t fluturave dhe mbi 500 taksone t makrozoobentosit t ujrave. Zonat m t pasura me faun jan n Malet e Sharrit dhe Bjeshkt e Nemuna, ku sht vlersuar se ka 8 lloje peshqish, 13 uj toksore, 12 lloje rrshqitsish, 180 lloje zogjsh, 37 lloje gjitarsh dhe 147 lloje t fluturave ditore. Gjer m tani, nuk ka inventar t kompletuar pr biodiversitetin. Vetm mekanizmat ligjor nuk e mbrojn biodiversitetin dhe si rezultat kemi humbjen e pakontrolluar t disa llojeve t rndsishme. N disa raste, jan shkatrruar nga tejshfrytzimi lloje t bimve t rralla sidomos atyre aromatike dhe medicinale. Pr m tepr, n munges t projekteve t mirfillta nuk sht hartuar asnj List e Kuqe apo Libr i Kuq. Humbja e biodiversitetit sht shkaktuar si rezultat i shkatrrimit t vazhdueshm t ekosistemeve pyjore.

Objektivat Kompletimi dhe harmonizimi i legjislacionit pr biodversitetin me acquis t BE-s;

Hulumtimet, prgatitja e inventarit pr llojet, vendbanimet natyrore dhe peizazhet;

Mbrojtja e flors dhe fauns s rrall dhe llojeve t rrezikuara, si dhe ruajtja e materialit gjenetik, sidomos pr llojet endemike, endemorelikte dhe subendemike;

Zvoglimi i humbjes s biodiversitetit prmes shtimit t siprfaqeve t zonave t mbrojtura t natyres n mbi 10%;

Zhvillimi i indikatorve kombtar t biodiversitetit.

Prioritetet Zbatimin e PKVM pr biodiversitetin (2012- 2015);

Hartimin e Librit t Kuq pr florn dhe faunn;

Mbrojtjen e Maleve t Sharrit dhe Bjeshkve t Nemuna si rezervate ornitologjike (Rajonet ZRZ) n prputhje me standardet ndrkombtare pr mbrojtjen e zogjve;

Procedimi i futjes s parkut kombtar Sharri si rezervat i biosfers n kuadr t programit t UNESCO-s

Rritjen e bashkpunimit ndrinstitucional dhe OJQ-ve pr edukimin dhe ngritjen e ndrgjegjsimit n lidhje me rndsin e biodiversitetit.

9. BUJQSIA Gjendja Bujqsia sht deg ekonomike, e cila ka ndikim t drejtprdrejt dhe t trthort n biodiversitet. Ky sektor ka kontribuar n vitin 2004 me 25% n Prodhimin e Prgjithshm Vendor PPV, (19% n vitin 2005). Rreth 53% (585.000 ha) jan tok e punueshme, 42% (464.800 ha) pyje dhe toka pyjore dhe 5% tjera. Nga vlersimet e bra nga MBPZhR (2008) del se rreth 60% e popullsis jeton n vise rurale. Bazuar n t dhnat e vitit 2008, rreth 50% e fermave jan ferma t vogla (deri n 1 ha). Struktura tepr e fragmentuar e parcelave t toks bujqsore pengon zhvillimin e bujqsis komerciale/intensive. Ekzistojn siprfaqe t konsiderueshme t toks bujqsore t degraduara nga aktivitetet minerare ku mbeturinat industriale me prmbajtje t lart t metaleve t renda ndikojn n cilsin e prodhimeve bujqsore. Gjithashtu edhe mbeturinat tjera paraqesin nj krcnim t madh pr humbjen e toks bujqsore. Si rezultat i ksaj pjesa e madhe e toks s zn nuk prdoret pr qllime bujqsore.


Ndikimet mjedisore nga niveli aktual i aktiviteteve bujqsore n Kosov jan m pak se n vendet fqinje. Prdorimi i plehrave dhe pesticideve sht relativisht i ult, pra nuk ka ndotje t rnd t toks dhe ujrave nntoksore. Megjithat, sasit e prdorura nuk jan t regjistruara dhe q nga viti 1999 vetm importi i tyre sht raportuar n MBPZHR. N Kosov, nuk ka prodhim t plehrave dhe pesticideve. Niveli i mekanizimit bujqsor sht relativisht i ult me tendenca t rritjes, fermert e vegjl prdorin mekanizim t leht, e kjo ka ndikim t ult n mjedis. Ndrrimi i destinimit t toks bujqsore sht nj sfid, jo zyrtarisht vlersohet se nga periudha e pas lufts, rreth 1.000 ha/vit t toks bujqsore i ndrrohet destinimi pr qllime jobujqsore dhe ky ndrrim sht i pakthyeshm. Edhe erozioni i toks paraqet nj problem n vete n humbjen e toks bujqsore. Gjendja e tanishme n sektorin e bujqsis karakterizohet me mungesn e standardeve minimale pr Praktikat e Mira Bujqsore. Bujqsia organike sht pak e zhvilluar mungojn skemat pr mbshtetjen, zhvillimin si dhe pr certifikimin e prodhimtaris organike. Bashkpunimi nder institucional pr shtjet agro-mjedisore sht i mangt.

Objektivat Kompletimi dhe harmonizimi i legjislacionit pr bujqsi me acquis t BE;

Mbrojtja dhe prdorimi racional i tokave bujqsore;

Orientimi dhe mbshtetja pr prodhimtarin organike (rishikimin e nevojave t njeriut dhe burimeve);

Kontrolli i duhur i importeve dhe i prdorimit t plehrave dhe pesticideve;

Post trajtimi adekuat i plehrave natyrale dhe artificiale p.sh. duke aplikuar "praktikave m t mira";

Mbrojtja e llojeve autoktone t bimve dhe kafshve t rrezikuara;

Menaxhimi i peizazhev

strategjia pËr mbrojtjen e mjedisit 2013...

Documents