SUBSSUBS

SUBS-MAGAZINE JAARGANG 11 NUMMER 2

MAGAZINE

JUNGLETRAININGIN BELIZE

SPORTENBIJ DE

MARINE ENMEER...

JANNEKE MEBIUSBOORDVLIEGER

ONBEMANDVLIEGEN

SUBS-MAGAZINE /// VOORWOORD / INHOUDSOPGAVE /// RUBRIEK

IEDERE MISSIE WEER VEEL ZWEETDRUPPELS

PAGINA 03

PAGINA 06 EEN BAKKIE DOEN BIJ… JANNEKE MEBIUS, BOORDVLIEGER

PAGINA 10 VAN SUBS-LID TOT ADELBORST

PAGINA 12 SUBS DUIKEN DIEPER: ONBEMANDE VLIEGTUIGEN

PAGINA 16 JUNGLETRAINING IN BELIZE

PAGINA 20 NEWS & VIEWS: WERELDHAVENDAGEN 2011

PAGINA 21 SPORTEN BIJ DE MARINE

PAGINA 24 BACK TO SCHOOL: VEILIGHEID EN VAKMANSCHAP, MECHATRONICA

PAGINA 28 POTOM-OPLEIDING

SUBS

Mariniers trainden onlangs in ‘de grootstesupermarkt van Belize’: de jungle. Ze leer-den wat je er kunt eten, hoeveel je moetdrinken, hoe je vallen maakt en navigeert.Alles met als belangrijkste doel: oorlog kunnen voeren in de jungle, onder zwareomstandigheden. Bij een temperatuur van35°C en een hoge lucht vochtigheid kost datmiljoenen zweetdruppels.

Ook helikoptermissies in een piratengebiedgaan met heel wat zweetdruppels gepaard.Vooral op momenten dat er ook nog vanuit deheli geschoten wordt.

In die piratengebieden zet de Koninklijke Marinetegenwoordig ook andere teams in, de zogenoemde Vessel Protection Detache -ments. Je leest er alles over op pagina 3.

Al die marineactie live ondervinden? Tijdens deWereldhavendagen op 2,3 en 4 september inRotterdam is er weer van alles te beleven. Mis het niet!

Veel lees- en kijkplezier!

SUBS-coördinatorenSilvana Amerika, Wendy van Overloop

FOTO COVER: LANDING HELIKOPTER

WIST JE DAT… VESSEL PROTECTION DETACHEMENTS

02

RUBRIEK /// WIST JE DAT... /// VESSEL PROTECTION DETACHEMENTS

ZOEK DEKKING,JACK SPARROWS VAN NU!

HET ZAL JE ALS NEDERLANDS KOOPVAARDIJSCHIP MAAR GEBEUREN: JE VERVOERT EEN DURE LADING VANA NAAR B EN PASSEERT DAARBIJ BIJVOORBEELD DE HOORN VAN AFRIKA. INEENS SPRINGEN ER ZWAARGEWAPENDE MANNEN AAN BOORD DIE JE SCHIP KAPEN EN ER UITEINDELIJK MET KOSTBAARHEDEN OF EENFLINKE SOM LOSGELD VANDOOR GAAN. ALS BEMANNING BLIJF JE GETRAUMATISEERD ACHTER, DE REDER ISMINSTENS MILJOENEN EURO’S ARMER …

Dit soort scenario’s werd steedsvaker werkelijkheid. De piratenbleken bovendien bijzonder goedgeorganiseerd en geïnformeerd.Maatregelen konden niet langeruitblijven. Dus varen schepen tegen-woordig steeds vaker samen, plaat-sen ze prikkeldraad op de reling eninstalleren ze water kanonnen. Maardat was niet genoeg. Sinds kortdraagt ook de marine bij. We zettenzogenoemde Vessel ProtectionDetachements in: mariniers die aanboord van Nederlandse koopvaardij-schepen de veiligheid bewaken. In maart 2011 was de eerste inzetvan zo’n VPD.

TEKST: TEKST MÉLANIE VAN DEN HAAK, © JACK OOSTHOEK FOTO’S VPD

03

NEDERLANDSE MARINIERS INGEZET TEGEN PIRATERIJ

VESSEL PROTECTION DETACHEMENTS /// WIST JE DAT... /// RUBRIEK

From Norway to MumbaiEerste luitenant der mariniers Frank Pieterse was infebruari bezig aan een Arctische training in Noorwegen,toen hij de opdracht kreeg zich voor te bereiden op eenantipiraterijmissie. Hij zou de commandant worden vanhet eerste Nederlandse VPD, en daarvoor samen metzijn peloton (in totaal 34 man) worden ingezet. Ze stort-ten zich volop op de voorbereiding. Met schietoefenin-gen op een boot in een Noors fjord, maar ook met eenopleiding en een hele reeks briefings, bijvoorbeeld overhet gebruik van geweld bij de bestrijding van kapingen.

24/7 alert blijvenEind maart vlogen de mariniers met al hun wapensen munitie én een volledig toegerust medisch teamnaar Mumbai in India. Daar stapten ze aan boord vanhet Nederlandse kraanschip Hermod. Het VPD moesthet schip beveiligen van Mumbai tot Dubai, in deVerenigde Arabische Emiraten. Een overtocht vantien dagen lijkt misschien niet lang, maar het teamvan Frank Pieterse had een uitdagende taak: 24 uurper dag hielden ze het zeegebied rond de Hermodscherp in de gaten via radar en uitkijkposten. Steedswaren ze gereed voor een aanval. De spanning aanboord liep dan ook hoog op toen over de radiobekend werd dat verderop op de route een ander schip gekaapt werd.

04

VIA RADAR EN UITKIJKPOSTEN WORDT HET ZEEGEBIED 24 UUR PER DAG IN DEGATEN GEHOUDEN.

TIJDENS DE VOORBEREIDINGEN WERD ER GEOEFEND VANAF DIT SCHIP.

RUBRIEK /// WIST JE DAT... /// VESSEL PROTECTION DETACHEMENTS

Dubbel gevoelPieterse: “Aan boord van de Hermod waren ze toenextra blij met onze aanwezigheid. De bemanning voel-de goed aan dat het ook ons schip had kunnen zijn.Dan hadden wij als VPD ons mannetje gestaan.” Maarde Hermod werd niet gekaapt en bereikte veilig dehaven van Dubai. “Een dubbel gevoel,” geeft de luite-nant toe. “Natuurlijk is het goed dat we niet gekaaptzijn, en het is geweldig om de dankbaarheid van debemanning te voelen als je aan boord bent. Maar ja,we zijn wel een beveiligingsdetachement. Je wilt tochhet liefste operationeel worden ingezet, die pirateneen lesje leren. Aan de andere kant: voorkomen isbeter dan genezen!”

Alleen al de uitstraling…Luitenant-kolonel Edwin Altena, planner bij deAntipiraterij Desk van Defensie, denkt dat Pietersegelijk heeft: “Tot nu toe hoefden de VPD’s tijdens huninzet niet in actie te komen. Blijkbaar durfden de piraten door de uitstraling van de VPD’s geenconfrontatie aan te gaan met de schepen.” Zowel Defensie als de eigenaars van de koopvaardij-schepen kijken tevreden terug op de inzetten. Deminister van Defensie, Hans Hillen, besloot onlangszelfs dat het VPD van luitenant Pieterse nogmaals in actie mocht komen. Ook dit keer hielden ze hetrustig, maar toch: de Nederlandse marine leverdemet de inzet opnieuw een bijdrage aan de internatio-nale strijd tegen piraterij. En daar zijn we trots op!

05

EIGENLIJK WILDE ZE DIERENARTS WORDEN. NU IS ZE ÉÉN VAN DEWEINIGE VROUWELIJKE HELIKOPTERVLIEGERS BIJ DE MARINE.BOORDVLIEGER JANNEKE MEBIUS, 31 JAAR, HEEFT ER GEEN SPIJTVAN. “ALS ER AAN BOORD ‘ACTION LYNX’ GEPRAAID WORDT, WEET IKNIET HOE SNEL IK BIJ DIE KIST MOET STAAN!”

Binnenkort hoopt Janneke voordrie jaar naar ‘De West’ tevertrekken. Wonen en werkenop Curaçao is weer iets heelanders dan ze de afgelopenjaren gedaan heeft, toen zeingezet werd tijdens diversemissies, en Search andRescue-diensten draaide vanafMaritiem Vliegkamp De Kooy inDen Helder. Juist de afwisse-ling vindt Janneke één van deleukste kanten van haar werk.

JANNEKE MEBIUS /// EEN BAKKIE DOEN BIJ... /// RUBRIEK

JANNEKE MEBIUS,BOORDVLIEGER“VAREN IS HET LEUKSTE WAT JE ALS VLIEGER MEEMAAKT!”

06

TEKST: MÉLANIE VAN DEN HAAK / FOTO’S: JANNEKE MEBIUS

DE VLIEGPLOEG

RUBRIEK /// EEN BAKKIE DOEN BIJ... /// JANNEKE MEBIUS

Geen Barbies

Als kind was ze eerder fan van bomen klimmen dan van Barbies. Bovendienwas ze gek op dieren, dus na haar VWO wilde Janneke graag voor dierenartsgaan studeren. Dat ging niet door, ze werd uitgeloot. “Mijn ouders vroegen meof ik dan geen piloot wilde worden. Bij nader inzien leek me dat ook wel wat.Dus ik ging de burgervliegopleiding in. Na het het behalen van het vliegbrevetin 2003, was de hele banenmarkt ingestort door de aanslagen op 11 septem-ber 2001 in Amerika. Toen ben ik bij de marine gaan solliciteren.”

07

In training

Wie helivlieger wil worden bij de marine, gaat eerst naar het KoninklijkInstituut voor de marine (KIM). Daarna leer je in Woensdrecht vliegen op dePC7, een snel eenmotorig vliegtuig. Vervolgens ga je ongeveer een jaar naarde Verenigde Staten. Daar leer je helikoptervliegen. Terug in Nederland krijgje de specifieke opleiding voor de NH-90. Daarmee word je eerst tweede vlie-ger, dan eerste vlieger en vervolgens, als alles goed gaat, boordvlieger. Vanafdan mag je ook vanaf een schip opereren met de helikopter. Janneke: “In mijntijd werden we opgeleid op de Lynx. Nu wordt iedereen omgeschoold naar deNH-90. Nieuwe vliegers starten meteen op de NH-90. Mijn opleiding zag erbovendien iets anders uit omdat ik uit de burgerluchtvaart kwam.”

JANNEKE MEBIUS /// EEN BAKKIE DOEN BIJ... /// RUBRIEK

08

Hijsen maar!

Momenteel werkt Janneke vanuit ‘De Kooy’ in Den Helder. “Ik draaidedaar eerst Search and Rescue-diensten en geef nu les op de simulator.Tijdens SAR-diensten loop je 24 uur de wacht. Als het alarm gaat,spring je in de heli en ga je aan het werk. Je maakt heel wat meetijdens die SAR-acties. We moesten eens midden in de winter op zoeknaar een man die dacht dat hij het Kanaal wel even over kon zwem-men. Toen we hem gevonden hadden, hesen we hem uit het water.Bleek hij spiernaakt te zijn! Maar goed, hij was gelukkig wel gered!”

HET UITZICHT VANUIT DE HELIKOPTER

Eén team

“Ik vond het vanaf het begin leuk bij de marine. Primaook om in een mannenwereld te werken. Mannenzijn een stuk makkelijker. Lekker direct. Ze doen inhet begin wel anders omdat je een vrouw bent, maarals ze doorkrijgen dat je je werk goed doet, is dat zovoorbij.” Eén van de leukste dingen aan haar vakvindt Janneke dat je met een helikopterbemanningeen echt team vormt. “We zijn, zeker varend, eenkleine, hechte groep. Ieder heeft zijn eigentaak, rangen en standen zijn dan evenminder belangrijk. We draaien onzeeigen ‘show’ en doen nuttig werk. Datgeeft een goed gevoel.”

RUBRIEK /// EEN BAKKIE DOEN BIJ... /// JANNEKE MEBIUS

09

Varen

Het liefste is Janneke met haar heli aan boord van eenschip: “Dat is het mooiste, of het nu aan boord van eenM-fregat, een LCF of een LPD is. Je bent de ogen van hetschip, zonder heli is het schip gehandicapt. Ik ben gek opde actie tijdens missies als ‘Atalanta’ in Somalië. Daarhebben we met schoten voor de boeg snelle bootjesmoeten stoppen. Een andere keer was ik aan het spor-ten, en werd er ‘Action Lynx’ gepraaid. Het bleek om eenklein snel bootje te gaan dat met een rotvaart op onsschip afkwam. Zodra we in de lucht hingen, zagen wehet al: piraten! Die dachten dat we een cruiseschipwaren! Pas toen ze onze helikopter zagen, viel het kwart-je en maakten ze rechtsomkeert...”

Tevreden

“Mijn werk is vooral leuk door de afwisseling. En omdat het nuttig is, belang-rijk. Humanitarian relief-missies zoals in Suriname of in de States, na Katrina,geven een goed gevoel. Aan mijn werk zitten natuurlijk ook risico’s. Toen pasgeleden mijn collega-vlieger en vriendin Yvonne gevangen was genomen inLibië, werd ik daar hard aan herinnerd. Gelukkig liep het goed af, en over hetalgemeen is ons werk gewoon erg gaaf. Dit soort spannende missies had ik inde burgerluchtvaart nooit meegemaakt. Als burger vliegen kan ik later altijd noggaan doen. Voorlopig hopelijk eerst drie jaar voor de marine naar Curaçao!”

EEN SCHOT VOOR DE BOEG NAAR EEN (PIRATEN) BOOTJE.

LANDEN OP HET HELIKOPTERDEK.

HET ASSAUT 2011

Het Assaut (spreek uit: ‘assóo’) is hét moment van het jaar waar adelborsten de nachten voor aftellen. Het is een drie avonden durend feest, dat groots wordt aangepakt. Een operatie op zich dus,die de adelborsten van te voren al heel wat zweetdruppels kost!

VAN SUBS-LID TOT ADELBORSTKEVIN DE BRUIN (17) IS ADELBORST. HIJ VOLGT SINDS AUGUSTUS 2010 DE OPLEIDING TOT ZEEOFFI-CIER BIJ HET KONINKLIJK INSTITUUT VOOR DE MARINE (KIM) IN DEN HELDER. IN SUBS-MAGAZINESCHRIJFT HIJ ELK KWARTAAL OVER ZIJN BELEVENISSEN BIJ DE KONINKLIJKE MARINE.

De voorbereidingen starten altijd al anderhalfjaar van te voren met het kiezen van deAssautcommissie. Tijdens de GroteVerkiezingen bepalen de leden van het Korpsadelborsten wie er in die commissie komt.Is eenmaal vastgesteld wie het feest maghelpen organiseren, dan moeten meteen dehersencellen worden gepijnigd om eenpassend, nieuw thema te bedenken.

TEKST EN FOTO’S: KEVIN DE BRUIN

10

CARIBBEANPARADISE!

DE RODE LOPER LIGT UIT.

CARIBBEAN PARADISE! /// HET ASSAUT 2011 /// RUBRIEK

RUBRIEK /// HET ASSAUT 2011 /// CARIBBEAN PARADISE!

Het was voor mij de eerste keer dat ikop het Assaut kwam en het is meabsoluut goed bevallen. Inmiddels isde Assautcommissie voor komendjaar alweer druk bezig van alles teregelen. Het wordt opnieuw een spet-terend feest, daar heb ik alle vertrou-wen in. ¡Hasta la próxima!

Tropische verrassing

Caribbean Paradise. Dat was het thema vandit jaar. We gingen dus op in tropischesferen. En tropisch warm kregen we het erwel van! Twee weken lang werd er dag in,dag uit keihard gewerkt om het feest voor tebereiden. Het hele hoofdgebouw en hetterras van het KIM werden een compleetnieuwe wereld. De hal van het hoofdge-bouw en de Adelborstenbar veranderden inde entree van een cruiseschip. De cruisezou ons brengen naar de wereld van FortAmsterdam, Kura Hulanda en de handelska-de van Willemstad, Curaçao. We reisden afnaar de dikke sigaren, rum en salsamuziekvan Cuba en de wilde jungle van Surinameom tot slot in een beachclub te eindigen.

Speech!

Het Assaut bestaat uit drie avonden. Op de eerste avond, hetVoorassaut, mag elke Adelborst zijn of haar ouders meenemen voor eenhapje en een drankje. De tweede avond is het Groot Assaut. Daarvoorworden enkele hoge marineofficieren uitgenodigd, zoals de CZSK, Vice-admiraal Borsboom. Adelborsten mogen een introducé meenemen. Delaatste avond is het Korpsassaut, inclusief het zogenoemde Korpsdiner.Tijdens het diner werden allerlei speeches gehouden. Bijvoorbeeld doorde Oudste van het oudste jaar en de Jongste Jongstejaar. En dat ben ikdus, helaas! Vlak voor mijn speech zat ik flink te zweten, maar tijdensmijn verhaal kwam ik in een soort ‘flow’. Gevolg: een goed gevoel envoornamelijk positieve reacties na afloop!

11DE ADELBORSTENBAR

DE HANDELSKADE VANWILLEMSTAD

NIEMANDAAN BOORDZELF WEL EENS MET EEN OP AFSTAND BESTUURBAAR VLIEGTUIGJE GESPEELD? OOKBIJ DEFENSIE GEBRUIKEN ZE ONBEMANDE VLIEGTUIGEN. HET SPREEKT TOT DEVERBEELDING, ZO’N VLIEGTUIG WAAR NIEMAND IN ZIT, EN DAT TOCH INGEZET KANWORDEN VOOR BELANGRIJKE MISSIES. IN 1916 WERDEN DE EERSTE ONBEMANDEVLIEGTUIGEN GEBOUWD. HET KORPS MARINIERS EN DE KONINKLIJKE LANDMACHTHEBBEN ER IN AFGHANISTAN VEEL ERVARING MEE OPGEDAAN. TOCH STAAT HETONBEMAND VLIEGEN NOG STEEDS IN DE KINDERSCHOENEN.

SUBS

DUIKEN

DIEPER

SPECIAAL VOOR SUBS GAAT

JAIME KARREMANN (32) O

P

ONDERZOEK UIT BIJ DE

KONINKLIJKE MARINE.

ELK KWARTAAL DUIKT

HIJ IN EEN ANDER

ONDERWERP.

12

TEKST EN FOTO’S: JAIME KARREMAN

Onbemande vliegtuigen en helikoptersworden vaak UAV’s genoemd. Dat staatvoor ‘Unmanned Aerial Vehicle’. Vooral deVerenigde Staten gebruiken ze veel. Bovenland en zee. Om doelen op te sporen, maarook om doelen uit te schakelen, wantsommige UAV’s hebben wapens aanboord. Je kunt er bovendien handig insla-gen van bijvoorbeeld scheepskanons meebekijken van op afstand.

Het Korps Mariniers beschikt over mini-UAV’s van het type Raven. Ze zijn ruim eenmeter lang en hebben een bereik van 10kilometer. Onze vloot gebruikt op ditmoment geen UAV’s.

UAV /// SUBS DUIKEN DIEPER /// RUBRIEK

RUBRIEK /// SUBS DUIKEN DIEPER /// UAV

13

HandigVliegtuigen en helikopterszonder een vlieger aan boordzijn handig. Alles wat zijkunnen, kan een gewoon vlieg-tuig ook. Maar een UAV is vaakveel goedkoper en kan veellanger in de lucht blijven: er zitgeen vlieger in die moe wordt!Natuurlijk is het ook een prettigidee dat er niemand in het vlieg-tuig zit als het boven vijandelijkgebied wordt neergeschoten.

EEN RAVEN WORDT MET DE HAND GELANCEERD

InzetAlle UAV’s zijn geschikt voor verkenningsmis-sies. Sommige zijn klein en worden met dehand in de lucht gegooid (bijvoorbeeld deRaven). Andere zijn juist enorm, zoals deveertien meter lange Global Hawk. Vaakhebben de UAV’s (infrarood-/ nachtzicht-)camera’s aan boord, soms radars. De livebeelden van de camera worden verzondennaar de mariniers in het veld of gewoon naarhet basiskamp. Steeds meer UAV’s, hebbenwapens bij zich. Bij de moderne Reaper is dateen behoorlijk arsenaal: Hellfire raketten enverschillende typen bommen. In de toekomstkunnen ze er ook raketten tegen luchtdoelenonder hangen. Dan doet de Reaper echt nietmeer onder voor een bemand toestel.

UAV /// SUBS DUIKEN DIEPER /// RUBRIEK

14

Robots en mensenDe modernste UAV’s zijn een soort vliegenderobots. Dankzij nieuwe software kunnen zeveel automatisch doen: een bepaalde routevliegen of zelf opstijgen en landen. Ze kunnenook berekenen in welke volgorde ze bepaaldeopdrachten het beste kunnen uitvoeren voormaximaal resultaat. Robots of niet, onbeman-de vliegtuigen kunnen uitstekend samenwer-ken met mensen op de grond. Zo hebbenNederlandse mariniers in Uruzgan veelgewerkt met Amerikaanse predators enreapers. De specialisten (Forward Air Con trol -lers of FAC’s) van de mariniers konden eenonbemand vliegtuig oproepen voor hulp vanuitde lucht. De FAC sprak dan rechtstreeks viaeen soort telefoon met de bestuurder van depredator of reaper, duizenden kilometersverderop in Amerika. De marinier zag de beel-den van het vliegtuig live op zijn laptop. Zokon hij hem een gebied laten verkennen enzelfs een doel laten aanvallen.

Op afstand bestuurbaarUAV’s worden bestuurd vanaf de grond of vanaf een schip.Sommige met een kastje, zoals bij een speelgoedvliegtuig. De grote UAV’s worden vanuit speciale cockpits op de grondbestuurd. Die cockpits hoeven niet in de buurt te staan. Ze kunnen gewoon thuis blijven als de UAV op reis gaat. Dan vliegt er bijvoorbeeld een Amerikaanse UAV bovenAfghanistan, terwijl de piloot op een kazerne in Amerika zit.

NEDERLANDSE MARINIERS IN AFGHANISTAN HEBBEN OOK VEEL GEWERKT MET EEN AMERIKAANSE PREDATOR(BOVEN) OF REAPER (ONDER).

RUBRIEK /// SUBS DUIKEN DIEPER /// UAV

15

Vanaf schepenUAV’s zijn perfect om vanaf een schip in te zetten. Onlangs iszelfs getest of dat ook vanaf onderzeeboten zou werken!Sinds de jaren ’90 heeft de Amerikaanse marine ook UAV’saan boord van schepen. Toen met de Pioneer om granaatin-slagen te bekijken. Tegenwoordig met de Navy Fire Scout ende ScanEagle om bijvoorbeeld piraten of drugstransportenop te sporen. Ook steeds meer andere marines, zoals deDuitse, kopen UAV’s. Wat denk je van de Schiebel S-100Camcopter, een UAV in de vorm van een helikopter? Hij kanopstijgen zonder katapult en helemaal automatisch landen.Onderweg kan hij doelen bekijken of er raketten op afvuren.

Wordt vervolgd…UAV’s ontwikkelen zich razendsnel. Om hun beeldente bekijken volstaat tegenwoordig een laptop. Ookverschijnen er spectaculaire nieuwe soorten, zoalsextreem kleine spionagevliegtuigjes in de vorm vanvogels en vliegen.De onbemande vliegtuigen hebben invloed op nieuweschepen en hun werkwijze; ze maken vaker deel uitvan het standaardpakket. Bij de Franse marine gaatde voorkeur uit naar de Schniebel S-100 Camcopter opde nieuwe Gowind Patrouilleschepen en de Chinesemarine heeft in juni 2011 nieuwe marine UAV’S getest.Ook de Amerikaanse marine gaat dit type gebruikenop vliegkampschepen van de Fordklasse.

Wat de toekomst precies brengt weten we niet, maarUAV’s zullen zeker effect hebben op de werkwijze vaneenheden op land en op zee. Bereid je maar vast voor.Dit is slechts het begin!!

DE OOSTENRIJKSE S-100 ONBEMANDE HELIKOPTER HEEFT INTERESSE GEWEKT IN DUITSLAND,FRANKRIJK EN PAKISTAN.

DE JUNGLE: ÉÉN GROTE SUPERMARKT /// JUNGLETRAINING /// ARTIKEL

TEKST: MÉLANIE VAN DEN HAAK FOTO’S: DENNY LUCIUS

Tot voor kort vonden de jungletrainingen vanhet Korps Mariniers vrijwel uitsluitend in hetSurinaamse woud plaats. Dit jaar organi-seerden ze voor het eerst een jungle war fare course in Belize, en meteen eenbijzondere: sinds 1962 was er niet meer opzo grote schaal in de jungle geoefend.Korporaal der Mariniers Algemeen DennyLucius, jungle-instructeur, is laaiend enthou-siast: “Qua eenheidstraining is dit het mooi-ste wat je kunt meemaken. We traindeneen hele compagnie, in kleine en grotegroepen, onder zware omstandigheden. Als je hier kunt overleven en het gevechtkunt winnen, kun je het ‘qua patet orbis’!”

16 DE JUNGLE INSTRUCTEUR LEERT DE MARINIERS DEBASISPRINCIPES VAN HET OVERLEVEN IN DE JUNGLE.

DE JUNGLE: “ÉÉN GROTE SUPERMARKT!”

ARTIKEL /// JUNGLETRAINING /// DE JUNGLE: ÉÉN GROTE SUPERMARKT

17DE LOCALE BEVOLKING LAAT ZIEN HOE MEN HET BESTE VALLEN KAN MAKEN.

Denny is al meer dan tien jaar ‘bij de baas’. In het verleden zathij bij het verkenningspeloton, is hij op uitzending naar Irak enAfghanistan geweest, en was hij een jaar geplaatst op Curaçao.Tijdens die plaatsing maakte hij in Suriname en Frans Guyanaals marinier kennis met de jungle. Tegenwoordig is hij korporaalén jungle-instructeur. “Ik geniet intens van het moment waaropje met een klein groepje helemaal op jezelf de jungle in gaat enecht op elkaar kunt bouwen. Dat is prachtig.”

Even wennen

Van te voren hadden in Nederland alfysieke testen en korte basislessenplaatsgevonden. Op 25 april vertrok-ken de negen instructeurs naarBelize. Een week later volgde de helecompagnie die getraind moestworden. Een lange vlucht via Houstonnaar Belize City. Vervolgens nog vieruur rijden de jungle in. Lucius: “Daaraangekomen verblijven de manneneen paar dagen in een basiskampvan de Engelsen. De eerste weekmoeten ze acclimatiseren. In ditgeval al helemaal: ze waren net tweeweken eerder uit Noorwegen terug-gekomen. Die acclimatisatieweekgebruiken we meteen voor basisles-sen over de jungle en weer eenfitheidstest.”

HET ONDERKOMEN VOOR DE KOMENDE TWEE NACHTEN IS GEBOUWD

18

TIJDENS DE RIVIEROVERSTEEK MOETEN WE ERVOOR ZORGEN DAT HET WAPEN EN DE INHOUD VAN DE RUGTAS DROOG BLIJVEN.

Overleven

“Aan het einde van de eerste weekworden de mannen 3 dagen en 2 nach-ten in de jungle gedropt. Ze moeten danlaten zien dat ze kunnen overleven metheel weinig. Per peloton (ongeveer 30man) moeten ze van niets onder komensbouwen en in hun eigen onderhoudvoorzien. Een soort survival. De jungle-training is daar niet specifiek op gericht.Maar mocht je bijvoorbeeld verdwalen,dan is het is fijn als je het overleeft. Endat deden ze goed! Voor de mannen isdit de zwaarste periode: nog maar netin de jungle en dan al met je rugzak vangemiddeld 25 kg de ‘knoek’ in. Als jedaarin slaagt, is het tijd voor de volgen-de fasen!”

Albert Heijn

“In die lessen tijdens de eerste week leren we de mannen vooral hoe je kunt overleven in de jungle. Waar moet je op letten qua hygiëne,lichaamsbehoud? Wat kun je eten en drinken? Hoe kun je goede vallenmaken? Hoe kun je het beste slapen? We doen daarbij graag eenberoep op de locale bevolking, die er uiteraard veel meer van weet danwij. Voor hen is de jungle één grote supermarkt, waar je heerlijkeetenswaren kunt vinden! Het verkeerde eten kan echter fataal zijn.Daarom hebben we een soort stappenplan om te bepalen of ietseetbaar is of niet. Zo kun je altijd overleven. De mariniers leren bijvoor-beeld ook dat je kleine visjes tot 5 cm levend op kunt eten. En dattermieten best lekker zijn.”

HET MEDISCHE ASPECT WORDT OOK ONDER DE AANDACHT GEBRACHT.

DE JUNGLE: ÉÉN GROTE SUPERMARKT /// JUNGLETRAINING /// ARTIKEL

ARTIKEL /// JUNGLETRAINING /// DE JUNGLE: ÉÉN GROTE SUPERMARKT

19

Druk

“De volgende dagen leren ze navigeren in de jungle. Eenvak apart, want herkenningspunten vinden is erg moeilijk.Er staan nu eenmaal geen boerderijen of elektriciteits-masten, het is een en al boom! Na de navigatiefase beginthet echte, tactische werk: hoe win je een oorlog in dejungle? Daarover geven we eerst korte theorielessen.Daarna gaan we ze in praktijk brengen. In geweergroepenvan 8 man, in pelotonsverband, en tot slot in een soorteindoefening ook als voltallige compagnie. Een uitdaging!Ga je bijvoorbeeld maar eens geluidloos verplaatsen in dejungle. Bijna niet te doen, zeker niet met 100 man! Dan ishet met recht druk in de jungle! Fysiek is oefenen in dejungle ook zwaar: je zweet enorm, je hebt veel mee tezeulen en je moet constant op je hoede zijn. Slapen doeje in een hangmat of op de grond. Dat hakt er aardig in!”

If I can make it there…

Denny gelooft in het concept van de groot-schalige jungletraining: “De hele compag-nie, van marinier tot grootmajoor, is nugetraind in het vechten in de jungle. Op zogrote schaal trainen we zelden ondervergelijkbare omstandigheden. Wij zijn ernu gereed voor, mocht er een inzet injunglegebied nodig zijn. En misschien nogwel mooier: juist doordat de omstandig-heden zo zwaar zijn (temperaturen tussende 30 en 35°C, een luchtvochtigheids-graad van 90%, constant hoogteverschil-len, weinig tot geen mogelijkheden totcommunicatie), is dit de ultieme testcase.Kun je hier het gevecht winnen, dan kun jedat eigenlijk overal.”

WERELDHAVENDAGEN 2011 /// NEWS & VIEWS /// RUBRIEK

TEKS

T: M

ÉLA

NIE

VA

N D

EN H

AA

K

OP 2,3 EN 4 SEPTEMBER 2011 STAAT ROTTERDAM WEER IN HET TEKEN VAN DEWERELDHAVENDAGEN. HET THEMA IS DIT JAAR ‘DE HAVEN SMAAKT NAAR MEER’.

SUBS OP WERELD -HAVEN DAGEN ROTTERDAM

Natuurlijk is de Koninklijke Marine weergroots aanwezig met:

een compleet mariniersdorpeen klimtoreneen simulatorhet enorme Landing Platform Dock Hr. Ms. Rotterdam

Dit is een perfecte kans om je volledig onder te dompelen in de wereld die marineheet. Mis hem niet!

Houd dan www.subs.nl enwww.twitter.com/subs_clubscherp in het vizier. Daar krijg je alle aanvullen- de informatie.

Tot ziens in Rotterdam!

> EEN SUBS-GADGETVoor SUBS-leden is er een extraactie tijdens de Wereldhavendagen.Op vertoon van je SUBS ID-card kunje een leuke gadget op halen aan de Parkhaven en Kopvan Zuid bij de Euromast.Nieuwsgierig? Weten waar jegadget precies op je ligt te wachtenen waar de SUBS te vinden zijn op2, 3 en 4 september?

20

TEKST: MÉLANIE VAN DEN HAAKFOTO’S: EDWIN KOOREN

Ben je gek op voetbal, zwemmen of atletiek? Enschrik jij ook als je mensen die inmiddels zijn gaanwerken, hoort vertellen dat ze nooit meer aan sportentoekomen? Vrees niet, de Marine is als werkgevereen positieve uitzondering. Misschien wel één van desportiefste werkgevers van Nederland. Edwin Kooren,sergeant van de logistieke dienst administratie enenthousiast sporter, vertelt waarom.

ARTIKEL /// SPORT /// EDWIN KOOREN

21

DE SPORTIEFSTEBAAS VANNEDERLAND!

“Inderdaad, Defensie is een sportieve werkge-ver, en daar zijn we trots op. Ik doe zelf vooralaan hardlopen en wedstrijdzwemmen. In deachttien jaar dat ik nu ‘bij de baas’ zit, eerst alsmarinier en later bij de vloot, heb ik al vaakgenoten van het sportbeleid bij de marine. Wijkunnen veel vaker sporten, ook onder werktijd,dan de meeste andere bedrijven.”

HET NEDERLANDSE EQUIPE MARINE VIJFKAMP IN TURKIJE TIJDENS HET WERELD KAMPIOENSCHAP IN 2001.

Mogelijkheden zat!

“Lekker sporten is dus de boodschap voor militai-ren én burgers bij Defensie. Trainen hoeft nietalleen in je eigen tijd. Command anten zien er alshet goed is op toe dat hun personeel twee uur perweek sport. Méér mag natuurlijk ook, maar datkan alleen als het werk het toelaat. Om het spor-ten mogelijk te maken, heeft Defensie professio-nele sportinstructeurs en veel sportfaciliteiten,zoals mountainbikes, sportscholen, een boks-zaal/ dojo, hindernisbanen, … Mogelijkhedengenoeg om je uit te leven!”

Waarom eigenlijk?!

“Dat doet de marine ten eerste omdat van een militair in goedeconditie moet zijn. Niet alleen als je op je 18e in dienst komt, maarook daarna! Als je wordt ingezet, moet je nu eenmaal in vorm zijn!Ten tweede zorgt het sporten binnen Defensie voor een gezondebedrijfsvoering. Als al het Defensiepersoneel in goede conditie is,en dus een betere weerstand heeft, zijn er ook minder zieken. Eenderde voordeel is het groepsgevoel dat dankzij samen sportenontstaat: het is goed voor de teamspirit. En tot slot: sporten zorgtvoor ontspanning. Het is een goede uitlaatklep als je onder drukhebt gepresteerd!”

22

EDWIN KOOREN /// SPORT /// ARTIKEL

Qua patet orbis sporten

“Maar wat gebeurt er tijdens uitzendingen of vaarperiodes? Danis sporten niet altijd even simpel. Een marinier die wordt uitge-zonden komt natuurlijk meestal in gebieden terecht waar jebeter geen rondje kunt gaan mountainbiken. En aan boord vaneen varend schip heb je soms te maken met slecht weer, of benje te druk met operationele taken. Toch weet ik uit ervaring: nietsis onmogelijk! Aan boord kan iedereen zijn conditie op peilhouden, en voor mariniers is dat meestal nog gemakkelijkerdoor hun actieve werk.”

MILITAIRE KAMPIOENSCHAPPEN VOETBAL EN SCHERMEN

ARTIKEL /// SPORT /// EDWIN KOOREN

23

Uitblinker?

“Doe je al aan wedstrijdsport zoals voetbal, volleybal, hardlopen,zwemmen, tennis voordat je bij Defensie komt? Leef je dan uit bij demarine! Elk jaar komt er een sportkalender uit. Elke defensieambte-naar kan meedoen aan de toernooien en wedstrijden. Op de sportka-lender staan bijvoorbeeld een basketbaltoernooi, atletiekwedstrij-den, zwemwedstrijden, vijfkampwedstrijden, een volleybaltoernooimaar ook zaal- en veldvoetbal en een hele reeks hardloopwedstrij-den. Echte uitblinkers kunnen worden opgenomen in een militairsportteam, inclusief buitenlandse wedstrijden en trainingen.”

Ik ga op reis en ik neem mee…

“Zelf heb ik een tijd in de Nederlandse Militaire Equipe Marine Vijfkampgezeten (hardlopen, zwemmen, schieten, hindernisbaan). Ik was toenoperationele geplaatst en dus altijd op pad: óf op oefening óf met hetteam mee naar binnen- en buitenlandse wedstrijden of trainingen. Iknam mijn sportspullen overal mee naartoe. Aan boord zat ik zodra hetweer meewerkte op de hometrainer of stond ik op loopband. Zodra webinnenlagen, gingen we hardlopen, fietsen of zocht ik het zwembadop. Het was soms een uitdaging, maar ik bleef in vorm!”

TIJDENS HAVENBEZOEK AAN BONAIRE 2009 HEB IK HET EILAND VERKEND.

VEILIGHEID EN VAKMANSCHAP /// BACK TO SCHOOL /// RUBRIEK

DE STOERSTE OPLEIDING OOIT

Iedere ochtend staan Shannen en haar klasgenoten op ‘baksgewijs’. Daarna gaan ze de klasin voor hun opleiding: Mechatronica. Ongeveer anderhalf jaar lang verdiepen ze zich op Mbo-niveau in elektro-, pneumatiek- en metaalbewerkingstechnieken en bewegingstechnologie.Met erg veel praktijkuren in de werkplaats, zodat ze het vak letterlijk in de vingers kunnen krijgen. Uiteindelijk worden ze met deze opleiding monteur en/of machinebouwer.

VEILIGHEID EN VAKMANSCHAP,MECHATRONICA

TEKST: MÉLANIE VAN DEN HAAKFOTO'S: WENDY VAN OVERLOOP

Ze is 17 jaar en ze ziet er sportief uit in haardonkerblauwe uniformbroek, poloshirt en trui. Opde trui het logo van haar school: ROC Mondriaan,in Delft. In een spiksplinternieuw schoolgebouwpraten we met Shannen Kouwenhoven. Zij volgtde Veiligheid en VakmanschapopleidingMechatronica. Shannen: “We leren vooral machi-nes en wapensystemen bouwen en repareren.Best technisch dus!” Sergeant-majoor van deTechnische Dienst Elektrotechniek Michiel vanEkdom schuift aan. Hij is één van de militairebegeleiders bij deze opleiding. “Naast de techni-sche vakken die ze twee dagen per week volgen,krijgen de leerlingen van ons een militaire basis-vorming. Dus ja, ze staan iedere ochtend netjesop appèl. Dan controleren we het uniform.Daarna mogen ze in de voorligsteun…”

24

IEDERE OCHTEND STAAN WE OP "BAKSGEWIJS".

RUBRIEK /// BACK TO SCHOOL /// VEILIGHEID EN VAKMANSCHAP

Even wennenShannen glimlacht: “Dat vind ik echt niet erg!Ik heb wel gehoord dat dit ROC één van destrengste in Nederland is, het enige waar wealtijd in uniform lopen. Natuurlijk moest ik erin het begin aan wennen. Maar nu weet ik albijna niet meer beter. Het zorgt er ook voor datwe een eenheid zijn, dat we allemaal bijdezelfde groep horen. Het militaire gedeeltevan de opleiding vind ik ook niet erg.Integendeel. Ik heb hiervóór een sportieveopleiding gedaan, en ik heb lang gethaibokst.Lekker fysiek bezig zijn ligt mij dus wel.Sterker nog, MZV [militaire zelfverdediging,red.] is mijn leukste vak!”

25

IN DE VOORLIGSTEUN MOET JE JEZELF OPDRUKKEN.

VEILIGHEID EN VAKMANSCHAP /// BACK TO SCHOOL /// RUBRIEK

26

Weinig theorie, veel praktijkMilitair instructeur Van Ekdom vertelt: “De eerste drie maanden krijgen zeveel theorie. Daarna zijn ze bijna alleen maar praktisch bezig. Met de mili-taire vorming, met algemene vakken en met hun toekomstige technischeberoep. Shannen vult aan: “We hebben Nederlands, rekenen, sport, maat-schappijleer, de militaire vakken en de technische vakken. Mijn leukstevak is dus militaire zelfverdediging. Het stomste? Ik ben echt niet goed inrekenen…Mechatronica vind ik juist een steeds boeiender vak worden.Vooral door de praktijkopdrachten zoals een elektrisch hek maken, watwe laatst hebben gedaan. Of bekijken hoe zo’n grote diesel werkt.”

LinkerhandenIn de klas van Shannen zitten 14leerlingen, van wie 5 meisjes.Twee daarvan hebben al echt voorde marine gekozen: Shannen enhaar vriendin, die ze (als eenechte militair!) steeds bij haarachternaam ‘Galjaard’ noemt.Shannen: “Galjaard is behoorlijktechnisch. Ik eigenlijk helemaalniet, ik heb twee linkerhanden!Het rare is dat ik al vanaf mijn vijf-de weet dat ik bij de marine wil.Varen! Vraag me niet hoe ik erbijkom, ik heb geen familieleden bijde marine. Met de richting die ikeigenlijk wilde doen, grondoptre-den, kon ik als meisje naar delandmacht, maar dat wilde ik niet.Bij de marine is die opleidinghelaas alleen voor jongens dieuiteindelijk marinier willenworden. Dus de opleidingMechatronica was voor mij deenige manier om toch via het ROCrichting de marine te gaan.”

ALS MONTEUR MECHATRONICA COMBINEER JE MEERDEREVAKGEBIEDEN: WERKTUIGBOUWKUNDE, ELEKTRONICA ENINFORMATICA

RUBRIEK /// BACK TO SCHOOL /// VEILIGHEID EN VAKMANSCHAP

27

StagesDe Schiedamse Shannen is een echte ‘doener’: “Deze opleiding isniveau 2. Het hoeft van mij ook geen niveau 3 te zijn, dat wordt mete theoretisch. Ik heb geen zin in lesjes leren en huiswerk maken.Ik wil het bos in, met machines bezig zijn, sporten, dat soortdingen. De stages die we tot nu toe hebben gehad zijn dus perfectvoor mij. Galjaard en ik gaan dan naar Den Helder, waar we vanuitMarinekazerne Erfprins een week lang stage lopen. We hebbenook al meegevaren. Dat was wel grappig. In het begin merkte ikdat ik echt nog geen zeebenen heb, maar het ging steeds beter.Alleen lastig als je zit te eten, het schip maakt een zwaai en jebord staat ineens een meter verderop!”

Mikken op de goalkeeperDe toekomst ziet Shannen helemaalzitten: “Ik ben in september 2010 metdeze opleiding begonnen. Dat betekentdat ik in mei of juni 2012 klaar ben. Danwil ik zo snel mogelijk gaan varen bij demarine. De wapentechnische dienst trektme het meest. Ik vind die goalkeeper weleen interessant wapen. Ik weet nog nietof ik mijn hele leven bij de marine wil blij-ven. Maar met deze opleiding heb ikalvast een grote voorsprong op mensendie zonder ROC-vooropleiding bij de mari-ne komen. En ik heb straks hoe dan ookeen goed papiertje op zak!”

INSPECTIE VAN DE INSTALLATIES

EYES ON TARGETEEN WARME WINTERZON SCHIJNT AAN DE BOSRAND OVER 17 GROENGESCHMINKTE GEZICHTEN.KORPORAAL ADELBORST VOOR DE MARINIERS JASPER SMITS (20) HEEFT DEZE MANNEN ZOJUIST AANGE-VOERD IN DE STRIJD BIJ DE OIRSCHOTSE BOSSEN. EN MET SUCCES. DE INSTRUCTEUR IS TEVREDEN: “VOORIEDEREEN: COMPLIMENTEN. JULLIE HEBBEN GOED WERK GELEVERD. SMITS, GOED GEDAAN: JE BLEEFTIJDENS HECTISCHE MOMENTEN RUSTIG –OOK OVER DE RADIO. DAT STRAALT KRACHT UIT.” NA TIEN MAAN-DEN POTOM ZIJN DE OFFICIEREN IN OPLEIDING EEN HEEL EIND OP WEG RICHTING PELOTONSCOMMANDANT.

28

TEKST EN FOTO’S: JAIME KARREMAN

Onbekend avontuurRuim ander half jaar geleden - augustus 2009-was dat wel anders. Jasper Smits begon toenna zijn VWO aan een voor hem vrij onbekendavontuur als officier der mariniers. “Echtverwachtingen had ik niet. Ik wilde graag officierbij het Korps worden, maar wat ik nu weet endoe… al die verschillende aanvallen en hinder -lagen, daar had ik toen totaal geen beeld van.”Na ongeveer 8 maanden GemeenschappelijkeOfficiers Opleiding (GOO) aan het KoninklijkInstituut voor de Marine (KIM) begon het voor de43 adelborsten voor de mariniers steeds duidelij-ker te worden. Maar dat kwam pas echt tijdenshet volgende, ‘groene’ deel van de opleiding.

EYES ON TARGET /// POTOM /// ARTIKEL

DE PELOTONSCOMMANDANT KRIJGT ZIJN ORDERS.

ARTIKEL /// POTOM /// EYES ON TARGET

29

Dit ‘groene deel’ heet de PraktischeOpleiding Tot Officier der Mariniers (POTOM)en is de eerste zware hindernis die iedereaanstaande pelotonscommandant moetnemen. Jaspers lichting begon 10 maandengeleden aan de POTOM om eerst op indivi-dueel niveau opgeleid te worden tot mari-nier. Daarna leerden de adelborsten hoe zeeen geweergroep van 8 man moeten leidenin de strijd, om vervolgens een peloton (30man) te leren aansturen. Theorie en praktijkvolgden elkaar snel op. Het tempo in dePOTOM ligt hoog, net als de druk op de 43jongemannen. Ze krijgen heel weinig slaap,zijn fysiek voortdurend in touw en moetendaarbij ook nog de juiste beslissingennemen. Na een oefening is het nog nietafgelopen: ze moeten verslag uitbrengen ennatuurlijk moet de volgende actie wordenvoorbereid. De POTOM is zo zwaar dat demariniers op vrijdagmiddag niet zelf naarhuis mogen rijden. Dan vallen ze waar-schijnlijk in slaap achter het stuur.Openbaar vervoer is dus verplicht.

“De POTOM is zwaar, maar er doen ook veel spook-verhalen de ronde,” nuanceert Jasper. “Het isbelangrijk dat je echt gemotiveerd en scherp bent.Aan de andere kant moet je je ook niet te drukmaken, want dan red je het niet.” En hij kan hetweten, na 10 maanden POTOM zijn er van de 43 nog17 over. Ze zijn deze week in de buurt van Oirschotpelotonsaanvallen aan het oefenen. Het is de laat-ste fase voor de grote eindoefening in Wales.

EYES ON TARGET /// POTOM /// ARTIKEL

30

Pelotonscommandant voor een ochtendOm beurten zijn de adelborsten pelotonscommandant. Hetpeloton bestaat uit hun medestudenten en ervaren mariniers1e klas uit Doorn. Vanochtend was het de beurt aan Jasper.Hij heeft er zichtbaar van genoten: “Pelotonscommandant zijnis het mooist. Je bepaalt zelf wat er gebeurt en je moetsteeds nadenken over waarom je iets doet.” Jasper verzintnatuurlijk niet zomaar wat zijn peloton moet uitvoeren. “InRotterdam hebben we uitgebreide theorielessen gehad.Bijvoorbeeld over welke pelotonsaanvallen er zijn en over deverschillende fases. Terwijl je op de grond ligt moet je hetplaatje van de aanval en de vijand helemaal in je hoofdhebben. Wat je tijdens de theorielessen leert over eenaanval, pas je dan aan op basis van wat er gebeurt. Daarnabreng je het in de praktijk.”

“Vandaag was het best lastig.We gingen met het peloton in devorm van een speerpunt in deaanval, met twee secties daarachter,” legt Jasper uit. “Toenwe voorbij de bosrand kwamen,werden we ineens van linksaangevallen. Dan moet je alspelotonscommandant snelbedenken hoe je het aanpakt.De voorste sectie had ‘eyes ontarget’ (de vijand in zicht, red.)maar de achterste niet. Terwijl ikwilde dat juist zíj de vijandzouden aanpakken.”

ARTIKEL /// POTOM /// EYES ON TARGET

31

Op niveauAls je denkt dat Jasper al schreeuwend voorgaat in de strijd, heb je hetmis. Kapitein der mariniers Bert Odding legt uit waarom niet: “De pelo-tonscommandant loopt net achter de voorste groep, want je wiltnatuurlijk niet dat hij als eerste uitgeschakeld wordt als er contact ismet de vijand. Binnen een peloton zijn er verschillende mariniers meteen radio. Zij krijgen de opdrachten van de commandant, die ze vervol-gens weer doorgeven.” In de praktijk ziet dat er best bijzonder uit.Terwijl de MAG machinegeweren dekkingsvuur geven, de Diemaco C7’sratelen en mariniers nieuwe opdrachten aan elkaar doorgeven, ligtpelotonscommandant Smits daarachter volledig onopgemerkt op degrond. Hij schrijft in zijn boekje nieuwe orders uit en geeft opdrachtendoor via de radio, terwijl hij het slagveld in zijn hoofd visualiseert.Halverwege de aanval is er tijd voor een korte vergadering van dekopstukken in zijn peloton. Met een schaalmodel van de omgeving,gemaakt van takjes en blaadjes, legt Jasper uit hoe hij de vijand delaatste slag wil toebrengen. Even later vliegen de rookgranaten door delucht, worden de MAG’s verplaatst en sluit het net zich rond de vijand.

Iedereen oogt tevreden. VolgensOdding zit de groep op het juisteniveau. Met de eindoefening voor dedeur hebben Jasper en zijn mede -adelborsten ‘eyes on target’: het suc cesvol afronden van de POTOM!

IN DE AANVAL

WE ZIJN MOE MAAR VOLDAAN EN GOED GETRAINDVOOR DE EINDOEFENING IN WALES

COLOFON

SUBS-MAGAZINE IS EEN UITGAVE VAN DE KONINKLIJKE MARINE. HET IS BESTEMD VOOR ALLELEDEN VAN SUBS -DÉ JONGERENCLUB VAN DE MARINE- EN VERSCHIJNT VIER KEER PER JAAR.

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE:

Wendy van OverloopSilvana AmerikaJaime Karremann Mélanie van den HaakMaartje van der MaasKevin de BruinEdwin KoorenJack OosthoekEdwin AltenaDefensie Materieel Organisatie (DMO)Audiovisuele Dienst Defensie (AVDD)

VORMGEVING

Krijn Ontwerp, Nijmegen

DRUK

Zalsman Zwolle bv

REDACTIEADRES

Koninklijke MarineSUBS-magazinePostbus 26301000 CP Amsterdam

INSCHRIJVEN

Ben je nog geen lid van SUBS en wil je jeinschrijven? Surf dan naar www.subs.nl enklik op ‘Word SUBS-lid’.

AFMELDEN

Wil je geen lid meer zijn van SUBS? Mail dit dan ff naar info@subs.nl.

SUBSSUBS-MAGAZINE JAARGANG 11 NUMMER 2 AUGUSTUS 2011