vedska

Kraljevina vedska Konungariket Sverige (sv)

Zastava Grb

Uzreica: Fr Sverige i tiden

(bs: Za vedsku u vremenu)

Himna: Du gamla, Du fria

Meni

0:00

Poloaj vedske

Glavni grad Stockholm

591930S 18415I

Najvei grad Stockholm

Slubeni jezik vedski

Dravno ureenje Ustavna monarhija, Jednostavna

drava, Parlamentarni sistem

-

Kralj Carl XVI Gustaf

-

Premijer Fredrik Reinfeldt

Nezavisnost

-

Priznato

prvo pouzdano spominjanje vedskog kralja (970)

Povrina

-

Ukupno 449 964 (57. na svijetu)

-

Vode (%) 8,65%

Stanovnitvo

-

Ukupno (2009) 9 415 295

[1]

-

Gustoa stanovnitva

20,6/km2/km

2 (195. na svijetu)

BDP (PKM) 2011

-

Ukupno $381,719 biliona

[2]

-

Per capita $40 393

[2]

Gini (2005) 23 (4. na svijetu)

HDI (2010) 0,885[3] (visok) (9. na svijetu)

Valuta vedska kruna (SEK)

Vremenska zona (UTC+1)

Topografija

-

Najvia taka

Kebnekaise

2 104 m. i. m.

-

Najvee jezero

Vnern

5 648 km2

-

Najvea rijeka

KlarlvenGta lv 750 km

Internet domena .se

Pozivni broj +46

vedska (vedski: Sverige), slubeno Kraljevina vedska (vedski: Konungariket

Sverige ?/Posluaj) je nordijska zemlja u Skandinaviji, u sjevernoj Evropi. Granii se sa

Norvekom na zapadu, Finskom na sjeveroistoku. Na jugozapadu resundski most (resundsbron) spaja vedsku sa Danskom. More Skagerak je na jugozapadu, Baltiko more i Botniki zaliv su na istoku.

Sa povrinom od 450 295 km2, vedska je trea najvea zemlja u Evropskoj uniji, s ukupnim brojem stanovnika od oko 9,4 miliona.

[1] vedska ima malu gustou naseljenosti od 21 km2 sa

stanovnitvom koje je uglavnom koncentrisano na junom dijelu zemlje. Oko 85% stanovnitva ivi u gradskim naseljima.[4] Glavni grad vedske je Stockholm, a ujedno i njen najvei grad. Od poetka 19. vijeka vedska ivi u miru i u velikoj mjeri izbjegava rat.

Danas je vedska ustavna monarhija s visoko razvijenom ekonomijom i ima osmi najvei prihod u svijetu po glavi stanovnika.

[5] 2012. godine Svjetski ekonomski forum rangirao je

vedsku kao etvrtu najkonkurentniju zemlju na Svijetu. Prema U.N.-u, ima treu najniu stopu smrtnosti beba na svijetu. Moderno ime vedska je izvedeno iz stare engleske rijei

Sweoped, to znai veani. Ova rije je izvedena iz rijei Sweon/sweonas. vedsko ime Sverige izvedeno je iz Sweorice koju moemo nai u legendi o Beovulfu.[6]

Sadraj

1 Historija

2 Vlada

o 2.1 Politiki sistem o 2.2 Oruane snage

3 Administrativna podjela

o 3.1 Podjela na kotare s oznakom kotara

o 3.2 Podjela na podruja o 3.3 Podjela na pokrajine

o 3.4 Regionalne podjele

4 Geografija

o 4.1 Klima

o 4.2 Reljef i vode

5 Privreda

o 5.1 Saobraaj o 5.2 Sistem socijalne zatite

6 Stanovnitvo o 6.1 Jezik

o 6.2 Obrazovanje

7 Kultura

o 7.1 Nobelova nagrada

o 7.2 Muzika

o 7.3 Tradicija

8 Takoer pogledajte 9 Reference

10 Vanjski linkovi

Historija

Glavna stranica: Historija vedske

vedska se pojavila kao nezavisna i jedinstvena drava u srednjem vijeku. Proirivanjem svoje teritorije u 17. vijeku stvara vedsko carstvo. U 17. i poetkom 18. vijeka postala je jedna od velikih sila Evrope. Veina osvojenih teritorija izvan Skandinavskog poluostrva su izgubljene tokom 18. i 19. vijeka. Istoni dio vedske je zauzela Rusija 1809. godine. Posljednji rat koji je vedska vodila bio je 1814. godine, kada je vedska prisilila Norveku da ue u personalnu uniju. Od tada je vedska neutralna zemlja.[7] vedska je lanica Evropske unije od 1. januara 1995. godine.

Vlada

Carl XVI Gustaf, kralj vedske i ceremonijalni ef drave.

vedska je ustavna monarhija, u kojoj je Carl XVI Gustaf, kralj vedske ef drave, ali kraljevska vlast je dugo bila ograniena na ceremonijalnu i predstavniku funkciju. U kraljevini vlada demokratski sistem, a monarh danas ima de facto simbolinu ulogu. Opi izbori se odravaju svake etvrte godine, a pravo glasa imaju svi stanovnici stariji od 18 godina, pa ak i doseljenici koji su najmanje tri godine ivjeli u vedskoj. Prema asopisu Economist iz 2010. godine, vedska se nalazila na etvrtom mjestu u razvoju demokratije po primjerku uzetom iz 167 zemalja. vedski parlament (Riksdag) je zakonodavno tijelo nacije sa 349 lanova, koje bira premijera. Parlamentarni izbori se odravaju svake etiri godine u treoj nedjelji u mjesecu septembru. [8]

Politiki sistem

Prema Ustavu vedske iz 1974. godine, kraljeve dunosti su iskljuivo predstavnikog i ceremonijalnog karaktera. On vie formalno ne imenuje premijera vedske, nego to sad iskljuivo vri glavni govornik parlamenta u ime tog tijela. Zakone koje donosi parlament ne trebaju njegov potpis da bi postao zakon. Kralj i dalje otvara godinje sjednice parlamenta, predsjedava posebnim vijeem koji se odrava tokom promjene vlade, odrava redovne informacije vijea sa premijerom i kabinetom, predsjedava sastancima vijea za vanjske poslove, i prima akreditivna pisma stranih ambasadora u vedskoj i potpisuje one vedske stranim narodima. U skladu sa svojom ulogom javne linosti, on se dobrovoljno uzdrava od glasanja na vedskim izborima.[9]

Osim toga, kralj uestvuje u dravnim posjetama inostranstvu i prima posjete dravnika u vedsku. On dri najvie inove u tri roda vedskih oruanih snaga, iako vie nema ak ni formalni poloaj glavnog komandanta (za razliku od mnogih drugih evropskih monarha).

349 lanova parlamenta ima vrhovni autoritet u modernoj vedskoj, u skladu sa svojim ustavom. Oni su odgovorni za izbor premijera, koji potom imenuje vladine efove odjela (ministre). Zakonodavnu vlast vri samo parlament. Izvrnu vlast vri premijer i njegovi lanovi kabineta, dok je pravosue nezavisno. vedskoj nedostaje obavezno sudsko preispitivanje, iako neobavezno, pregled obavlja zakonsko vijee (lagrdet). Ovo zakonsko tijelo se uglavnom potuje u tehnikim pitanjima, ali manje u kontroverznim politikim pitanjima. Zakonski akti parlamenta i uredbe vlade ne mogu se primijeniti ni na jedom nivou,

ako su oigledno protiv ustavnog zakona. Meutim, zbog ogranienja u ovom obliku sudske revizije i slabog pravosua, to je imalo malo praktinih posljedica. Zakonodavstvo moe pokrenuti kabinet ili pripadnici parlamenta. lanovi se biraju na temelju proporcionalne

zastupljenosti na mandat od etiri godine. Ustav vedske moe se mijenjati od strane parlamenta, to zahtijeva jednostavnu, ali apsolutnu veinu sa dva odvojena glasanja, odvojenih optim izborima izmeu ta dva glasanja. vedska ima etiri ustavna zakona: instrument vlade, vedski zakon o kraljevskom nasljeivanju, zakon o slobodi tampe i temeljni zakon o slobodi izraavanja.

Zgrada vedskog parlamenta u Stockholmu.

vedska socijaldemokratska partija je igrala vodeu politiku ulogu od 1917. godine, nakon to su reformisti potvrdili svoju snagu unato naputanju stranke od strane tzv. lijevo orijentisanih stranaka (revolucionara). Nakon 1932. godine, politiki kabineti su uglavnom bili popunjeni lanovima iz socijaldemokratske partije. Samo pet optih izbora (1976., 1979., 1991., 2006. i 2010.) dali su desnom centru bloka dovoljno mjesta u parlamentu da osnuje

vladu. Meutim, zbog loih ekonomskih rezultata od poetka 1970-ih godina, a posebno nakon fiskalne krize poetkom 1990-ih, politiki sistem vedske postao je manje jednostran, i sad je viepartijski kao i u mnogim drugim evropskim zemljama.[10]

Oruane snage

JAS 39 Gripen je napredni vienamjenski borbeni avion vedske avijacije.

vedske oruane snage (Frsvarsmakten) su vladina agencija odgovorna vedskom ministarstvu odbrane i odgovorne su za mirnodopske operacije oruanih snaga vedske. Njihov glavni zadatak je da vjebaju i obezbjeuju podrku mirovnim snagama u inostranstvu, i odravaju dugoronu sposobnost da se preusmjere na odbranu vedske u sluaju rata. Oruane snage su podijeljene na: vojsku, zrakoplovstvo i mornaricu. ef oruanih snaga je vrhovni komandant (verbeflhavaren , OB), koji je najvii oficir u zemlji. Do 1974. ef drave (kralj) je bio samo formalno glavnokomandujui, ali u stvarnosti nije imao aktivnu ulogu vojskovoe.

Kada je kralj Gustav V tvrdio da je njegovo pravo da odlui o zaobilaenju vlade po vojnim pitanjima uoi Prvog svjetskog rata (" borggrdskrisen", dvorska kriza) je viena kao namjerna provokacija protiv uspostavljenih pravila kako bi se trebalo vladali u zemlji.

Imenovan je ured vrhovnog komandanta koji je bio uspostavljen 1939. godine. Prije tog

datuma, od kraja 19. vijeka pa nadalje, vodei ljudi iz vojske i mornarice su direktno podnosili raport kabinetu (i kralju), a nepotpuni lanac komande postojao je i u samoj

profesionalnoj vojsci.[11]

Bie naglaena potreba da se regrutuju samo vojnici koji e kasnije biti spremni da budu dobrovoljci za meunarodne mirovne snage. Ukupne vojne snage bi se sastojale od oko 60.000 ljudi. To bi moglo uporediti sa 1980-im prije pada Sovjetskog Saveza, kada je

vedska mogla okupiti i do 1.000.000 ljudi.

vedske jedinice su uestvovale u mirovnim operacijama u Demokratskoj Republici Kongo, Kipru, Bosni i Hercegovini, Kosovu, Liberiji, Libanu, Afganistan i adu.

Trenutno, jedan od najvanijih zadataka Oruanih snaga vedske je da osnuje vedskom predvoene borbene snage Evropske unije u kojoj e Norveka, Finska, Irska i Estonija takoer doprinijeti.[12]

Administrativna podjela

Kraljevina vedska je administrativno podijeljena na dvadeset i jednu provinciju (vedski ln). U svakoj provinciji se nalazi i provincijska uprava postavljena od strane vedske vlade. Svaka provincija ima svoju skuptinu. Provincije su podijeljene na opine (290 opina 2004. godine). Postoji historijska i tradicionalna podjela na pokrajine i podruja.

Podjela na kotare s oznakom kotara

vedski kotari

A - Stockholms ln

C - Uppsala ln

D - Sdermanlands ln

E - stergtlands ln

F - Jnkpings ln

G - Kronobergs ln

H - Kalmar ln

I - Gotlands ln

K - Blekinge ln

M - Skne ln

N - Hallands ln

O - Vstra Gtalands ln

S - Vrmlands ln

T - rebro ln

U - Vstmanlands ln

W - Dalarnas ln

X - Gvleborgs ln

Y - Vsternorrlands ln

Z - Jmtlands ln

AC - Vsterbottens ln

BD - Norrbottens ln

Podjela na podruja

Gtaland

Svealand

Norrland

Podjela na pokrajine

vedske pokrajine

Blekinge

Bohusln

Dalarna

Dalsland

Gotland

Gstrikland

Halland

Hlsingland

Hrjedalen

Jmtland

Lappland

Medelpad

Norrbotten

Nrke

Skne

Smland

Sdermanland

Uppland

Vrmland

Vsterbotten

Vstergtland

Vstmanland

ngermanland

land

stergtland

Regionalne podjele

Glavna stranica: NUTS:SE

vedska je regionalno po NUTS normama Evropske unije podijeljena na 3 regije nivoa NUTS-1: Istonu, Junu i Sjevernu vedsku, zatim na 8 regija drugog nivoa NUTS-2, 21 kotar, kao regiju treeg nivoa NUTS-3, te na 290 opina, koje se grupiu kao LAU-2.

Geografija

vedska je najnaseljenija zemlja Sjeverne Evrope i trea po veliini u Evropi. Ona se nalazi u istonom dijelu Skandinavskog poluotoka. Granii na zapadu sa Norvekom, na sjeveroistoku sa Finskom, dok na istoku izlazi dugim i dobro razuenim obalama na Baltiko more i Botniki zaliv. vedska ima povrinu od 449.964 km kvadratnih i oko 9,26 miliona stanovnika. Gustoa naseljenosti je 20,6 stanovnika po kvadratnom kilometru. vedska je etniki homogena, jer veani ine 91% ukupnog stanovnitva. Glavni grad je Stockholm sa oko 1,5 miliona stanovnika. Vrste vegetacije su: tundre-oblasti liajeva, mahovina, zakrljalog grmlja. Klima u vedskoj je planinska, ali i okeanska.

Klima

Veliki dio vedske ima umjerenu klimu, uprkos sjevernoj geografskoj irini, s etiri razliita godinja doba i blagim temperaturama tokom cijele godine. Zemlja se moe podijeliti na tri klimatska podruja: u najjunijem dijelu je okeanska klima, sredinji dio ima vlanu kontinentalnu klimu i najsjeverniji dio ima subarktiku klimu. Ipak, vedska je mnogo toplija u odnosu na ostala mjesta koja se nalaze na slinoj geografskoj irini, pa ak i od onih koji su neto junije, uglavnom zbog Golfske struje.[13]

Zbog svoje visoke geografske irine, duina dnevnog svjetla znaajno varira. Sjeverno od arktikog kruga, sunce nikada ne zalazi jednim dijelom svakog ljeta, a nikada ne izlazi tokom jednog dijela svake zime. U glavnom gradu Stockholmu, dnevno svjetlo traje vie od 18 sati krajem juna, ali samo oko 6 sati krajem decembra. vedska prima izmeu 1.100 do 1.900 sunanih sati godinje.[14]

Temperature uveliko variraju idui od sjevera do juga. Juni i sredinji dijelovi zemlje imaju topla ljeta i hladne zime, sa prosjeno visokim temperaturama od 20-25 C ljeti, i prosjenim temperaturama od -4-2 C zimi. Dok sjeverni dio zemlje ima kraa, hladnija ljeta i due, hladnije i zime s vie snijega, s temperaturama koje esto padnu ispod take smrzavanja od septembra do maja. Najvia temperatura ikad zabiljeena u vedskoj je bila 38 C u Mlilla 1947. godine, dok je najhladnija temperatura ikada zabiljeena bila -52.6 C u Vuoggatjlmeu 1966. godine. U prosjeku najvei dio vedske prima izmeu 500800 mm padavina svake godine, to je ini znatno suhljom od globalnog prosjeka. Jugozapadni dio zemlje prima vie padavina, izmeu 10001200 mm, a u nekim planinskim podrujima na sjeveru procjenjuje se da primaju do 2000 mm . Uprkos sjevernoj lokaciji, u junoj i sredinjoj vedskoj moe se desiti da tokom pojedine zime gotovo i ne padne snijeg.

Reljef i vode

Vie od 15% ukupnog teritorija vedske je pokriveno vodom, s oko 30 glavnih rijeka i oko 90 000 jezera (8% vedske je pokriveno jezerima), ukljuujui i jezero Vnern, najvee jezero sjeverne Evrope (povrina oko 5 546 km2). Rijeke su preteno planinske, s vodopadima i brzacima. Veina izvire u skandinavskom planinskom lancu, tee koritima nastalim fluvio-glacijalnom erozijom (koritima gleera iz ledenog doba) i ulijeva se u Botniki zaliv i Baltiko more. Neke od najveih rijeka (lvar) su Klarlven, Muoniolven, Dallven, Jeta, Ume, Lule, a od jezera Vnern, Vttern, Hjlmaren, Storsjn, Siljan, Torne

Trsk i Hornavan. Zbog brojnih vodopada i brzaka, rijeke su neplovne, dok je splavarenje

redovno prisutno u ljetnoj polovini godine.

vedska je smjetena na geoloki veoma stabilnom evroazijskom dijelu kopna. etvrta po veliini evropska drava, prostire se na gotovo 500.000 km2. Granica sa Norvekom koja je utvrdjena 1751, duga je 1.619 km. Kako je dio skandinavskog poluostrva, obalna strana je

duga 2.500 km.

vedska se prostire pravcem jug-sjever u duini od 1600 km i mogu se izdvojiti tri glavne regije:

Norrland (vedski: sjeverna zemlja), prostire se na oko tri petine cjelokupne teritorije, planinski je kraj i ima ogromna umska prostranstva sa velikim naslagama rude.

Svealand ima valovite glacijalne grebene i sadri veinu od 90.000 jezera u zemlji. Gtaland se sastoji od kamenite Smland visoravni i bogate Skne ravnice.

[15]

Dvije june regije dobile su ime po plemenima koja su ranije tamo ivjela, vedi i Goti. Najjuniji dio zemlje, Skne, nastavak je najplodnijih polja Danske i sjeverne Njemake. Sjevernije su umoviti, vii predjeli sa manje plodnom zemljom, Smland. Ostatak june vedske sastoji se od naizmjeninih stjenovitih poljskih predjela i jezera koja su najtipinija u podruju izmedju tokholma i Geteborga. Sjevernije od ovog pojasa je granino podruje koje odvaja junije regije od Norrlanda, regije koja obuhvata 3/5 sjevernog dijela vedske, breuljkasto-planinsko podruje, umovito i ispresijecano velikim rijenim dolinama. Dalje na sjeveru su bazeni ruda olova i cinka regije Vsterbotten, i velika nalazita eljezne rude Kiruna i Gllivare-Malmberget. Na tom podruju su najznaajnije zalihe vedskog granita i kristalastog kriljca.

Zapadna granica izmeu vedske i Norveke uglavnom prati skandinavski planinski lanac, nastao u tercijaru (prosjena nadmorska visina 1000-2000m, sa najviim vrhom Kebnekaise 2111m), iz koga izviru sve vee rijeke vedske. Iz perioda kambrija i silura, datiraju krenjake naslage na zaravnima ostrva land i Gotland u Baltiku, i na jo nekim drugim mjestima centralne i june vedske. Tokom nekoliko era, Skandinavija je bila pokrivena ledom. Posljednje ledeno doba je zavreno prije 10 000 godina, pa su teina i pokretanje ledenih masa formirali reljef.

vedska paljivo odrava netaknute ljepote svog prirodnog okruenja. Ova zemlja dri jedino preostalo veliko podruje netaknute prirode u Evropi, a voda u Stockholmu je ostala dovoljno ista i bistra za ribolov pa ak i za plivanje u centru grada.[16]

Privreda

vedska je dio Schengenske zone i jedinstvenog trita Evropske unije.

vedska je zemlja mira i blagostanja kao i jedna od vodeih ekonomija svijeta. Nekada snana evropska vojna sila ova nordijska drava nije uestovala u ratovima posljednih 200 godina. Umjesto toga, kroz uivanje plodova mira i neutralnosti, ostvarila je impresivne ekonomske i socijalne rezultate pod jedinstvenim mjeovitim sistemom visoke tehnologije kapitalizma i opsenog socijalnog blagostanja.[17] Zemlja prua odline uslove za naune inovacije, i veliina ulaganja u istraivanje i razvoj iznosi oko 4% bruto domaeg proizvoda (BDP-a), ili vie nego dvostruko iznad prosjeka u zapadnoj Evropi. Zbog toga je predvodnik u svijetu po broju patenata koje dri.[18] Stanovnici vedske imaju veoma visok ivotni standard, koji se zasniva ne samo na prirodnim bogatstvima zemlje, nego i njihovoj velikoj

radinosti i kulturi. vedska ima izvozno orijentisanu mjeovitu privredu koju obiljeava moderan distribucioni sistem, izvanredne unutranje i vanjske komunikacije i vjeta radna snaga. Drvo, hidroenergija i eljezna ruda sainjavaju resursnu bazu koja je upuena na vanjsku trgovinu. vedski inenjerijski sektor ini 50% proizvodnje i izvoza.

Telekomunikacije, automobilska industrija i farmaceutska industrija imaju veoma veliki

znaaj. Poljoprivreda ima udio u privredi od 2 procenta. Isti procenat zauzima i u broju zaposlenih.

[19] Dugo vremena nakon Drugog svjetskog rata, zemlja je smatrana za savren

primjer ekonomski prosperitetnog demokratskog drutva sa pravednom raspodjelom bogatstva, velikodunim socijalnim davanjima, i zavidnim ivotnim standardom za veinu stanovnitva. Iako je zemlja imala ekonomskih potekoa u ranim 1990-im, od 1995. je jo uvijek bila druga odmah iza vicarske po bruto drutvenom proizvodu po glavi stanovnika, a do kraja te decenije se razvijala bre od veine zapadnoevropskih zemalja.

Stvarni rast BDP-a u vedskoj u periodu od 19962006.

vedska je jedna od najatraktivnijih svjetskih zemalja za strane investitore. Osim to nudi povoljnu poslovnu klimu, jako domae trite, napredni visokotehnoloki sektor, kvalifikovanu radnu snagu, optimalnu vjetinu upravljanja, i velikodunu "dravu socijalnih

davanja", ona takoer nudi drugu najniu stopu poreza na dobit u Evropi. Strane direktne investicije u 1990-im poveale su se vie nego drugdje u Evropi. Izmeu 1990. i 1997., broj stranih kompanija aktivnih u vedskoj je porastao za gotovo polovinu. Godine 1997. u stranom vlasnitvu firme (uglavnom iz Finske i SAD-a) zaposleno je vie od 14% radne snage. Iako je vedska ekonomija relativno mala, 1998. godine je imala 29 od 500 najveih kompanija u Evropi to je daleko najvei broj po glavi stanovnika na kontinentu. vedski menaderi takoer spadaju meu svjetske predvodnike u smislu njihovog meunarodnog iskustva i znanja stranih jezika.

[18]

Najvee kompanije u vedskoj (po prometu, 2007.) su: Volvo, Ericsson, Vattenfall, Skanska, Sony Ericsson Mobile Communications AB, Svenska Cellulosa Aktiebolaget, Electrolux,

Volvo Personvagnar, TeliaSonera, Sandvik, Scania, ICA, Hennes & Mauritz, Nordea, Preem,

Atlas Copco, Securitas, Nordstjernan,SKF i SAAB. Godine 2012. prema Svjetskom

ekonomskom forumu vedska se nalazi na etvrtom mjestu po ekonomskoj konkurentnosti u svijetu.

Saobraaj

U 2002. godini, ukupna duina magistralnih puteva je bila 210.760 km, od kojih je oko 162.707 km poploano, ukljuujui i 1428 km brzih cesta. U 2000. godini, bilo je 3.999.268 putnikih vozila i 388.763 teretnih vozila . Od 1967. godine vedska je promijenila smjer saobraaja od lijeve na desnu traku. vedski eljezniki sistem koji ima 12.821 km pruga u dravnom je vlasnitvu i upravljan je od strane Statens Jrnvagar. 7918 km pruge je elektrificirano.

Od 1960-ih, broj brodova u trgovakoj mornarici je smanjen zbog konkurencije od drugih naroda koji prevoze robu jeftinije, a u novije vrijeme i zbog pada svjetske trgovine. vedska ima sve vei broj plovila posebne namjene za prevoz voa, rude i nafte (tankeri). Veina veih brodova, koji predstavljaju veinu vedske komercijalne tonae, obavljaju saobraaj koji nikad ne dopire do domaih lukama, a manje od polovine vedske vanjske trgovine odvija se u vedskom brodova. Gteborg, Stockholm i Malm, su tri najvee luke, kao i niz manjih luka koje su dobro opremljene za rukovanje velikim morskim plovilima. Godine

2002. vedska trgovaka flota se sastojala od 174 brodova sa kombinovanim kapacitetima od 2.255.344 registarskih tona. Kanali u srednjoj vedskoj su otvorili jezera za moreplovstvo, a unutranjim vodenim kanalima moemo dodati do 2.052 km kanala plovnih sa malim parobrodima i barama.

Godine 2001. bilo je 255 aerodroma od kojih je 145 sa asfaltiranim pistama. Arlanda

meunarodni aerodrom u Stockholmu je dobio svoj prvi mlazni avion 1960. godine. Drugi glavni aerodromi su su Sturup u Malm i Landvetter u Gteborgu. Skandinavski

avioprevozniki sistem (SAS) upravljan je zajedniki u vedskoj, Danskoj i Norvekoj, od kojih svaka posjeduje 50 % udjela kompanije koja posluje u svom podruju, a druga polovina u vedskoj je u vlasnitvu privatnih investitora. Podrunica SAS-a (Linjeflyg), vri domau uslugu u veini veih gradova i naselja. U 2001. godini, 13.354.300 putnika letjelo je po rasporedu domaih i meunarodnih letova.[20]

Sistem socijalne zatite

U vedskoj se posebna briga vodi o djeci. Sva djeca imaju mjesto , nastava i knjige u koli su besplatne, za svako dijete je osiguran djeiji dodatak. Svi stanovnici vedske imaju

zdravstvenu pomo za nezaposlene, u penziju se odlazi sa 65 godina ivota (nezavisno od spola).

Stanovnitvo

veani su skandinavski narod koji vodi porijeklo od germanskih plemena koja su se naselila u Skandinaviji u neolitskom periodu. Za veane se kae da su potomci Vikinga. vedska prema posljednjoj procjeni od 30. juna 2013. godine ima ukupno 9.596.436 stanovnika.

[1][21]

Broj stanovnika je prvi put preao brojku od 9 miliona u avgustu 2004. godine dok je u proljee 2012. godine u ovoj skandinavskoj dravi ivjelo 9,5 miliona stanovnika. Gustina naseljenosti je relativno niska i iznosi oko 20,6 stanovnika po km

2, a veina stanovnika vedske ivi na jugu zemlje gdje je tlo najplodnije. Oko 85% stanovnitva ivi u urbanim podrujima.[4] Glavni grad Stockholm ima populaciju od oko 800.000 stanovnika (oko 1,3 miliona u gradskom podruju i oko 2.000.000 u metropolitanskom podruju). Slijedei najmnogoljudniji gradovi u vedskoj su Gteborg i Malm. U periodu izmeu 1820. i 1930. godine, oko 1,3 miliona veana, tadanja treina stanovnitva zemlje, je emigriralo u Sjevernu Ameriku, a veina njih u SAD. Prema procjeni amerikog zavoda za statistiku iz 2006. godine, oko 4,4 miliona amerikanaca ima vedsko porijeklo.[22] I u Kanadi, zajednici stanovnitva koje ima vedsko porijeklo je znaajna i broji oko 330.000 stanovnika.[23]

Ne postoje slubene statistike o etnikoj pripadnosti, ali prema vedskoj statistici oko 1.921.000 (20,1%) stanovnika vedske u 2012. godini je bilo stranog porijekla tj. roeni su izvan vedske ili su im pak oba roditelja roeni u nekoj drugoj dravi. Prema istom izvoru, najvei broj ovog stanovnitva su porijeklom iz Finske (2,38%), neke od drava bive Jugoslavije (2,06%), Iraka (1,74%), Poljske (0,91%) i Irana (0,84%).

[24]

Jezik

Slubeni jezik je vedski jezik.

vedski jezik pripada porodici sjevernogermanskih jezika i vrlo je slian danskom i norvekom jeziku, ali razlikuje se po izgovoru i pravopisu. vedski je postao slubeni jezik u vedskoj 1. jula 2009. godine kad je proveden novi zakon o jeziku. Pet drugih jezika su slubeno priznati kao manjinski jezici: finski, menkieli, romani, sami i jidi. vedski znakovni jezik takoer ima poseban status. Veina veana, a posebno oni koji su roeni nakon Drugog svjetskog rata, razumiju i govore engleski. Engleski je potreban u srednjoj

koli za studente prirodnih nauka ve 1849. a za sve vedske studente od kasnih 1940-ih. Veina uenika ue jedan, a ponekad i dva dodatna strana jezika.[15]

Obrazovanje

Kao dio svog sistema socijalne zatite, vedska prua veliku brigu o djeci kroz sistem koji garantuje mjesto u vrtiu za svu djecu starosne dobi od 1-5 godina. Izmeu uzrasta 6-16 godina, djeca pohaaju obavezne sveobuhvatne kole, podijeljene u tri faze. Nakon devetog razreda , velika veina (90%) nastavlja daljnje kolovanje s tri godine srednje kole, koje vodi ponekad do strune diplome, a skoro uvijek vodi do kvalifikacija za nastavak studija na univerzitetu ili koledu. Obje srednje kole i studiji se finansiraju iz poreza.[15]

Kultura

Nacionalni muzej u Stockholmu

Svoj najvei uticaj na svijet vedska je bez sumnje imala kroz izvoz svoje kulture. Od jakog istog dizajnerskog senzibiliteta svog funkcionalistikog pokreta do besprijekornih filmskih remek djela Ingmara Bergmana, jedinstveni kulturni izgled vedske je stekao meunarodnu vrijednost koja daleko nadmauje ono to bi se moglo oekivati od ove nacije skromne veliine.

vedska koja je bila odvojena od razvoja glavnih kulturnih pravaca kontinentalne Evrope, razvila je svoj bogati i prepoznatljivi karakter u kulturi. Ono to je razvijeno je bila vitalnost i jednostavnost uzeta iz narodne kulture kao i ljepota krajolika. vedski dizajn i arhitektura su najpoznatiji kroz njihov doprinos funkcionalistikom pokretu koji je 1930-ih uveo u svijet iste , profinjene dizajne koji se sada istovremeno poistovjeuju s modernizmom kao i sa Skandinavijom i posebno sa vedskom. Meu znaajne predstavnike u ovom pokretu su arhitekta Erik Gunnar Asplund. U literaturi , vedska je najpoznatija po revolucionarnom djelu Augusta Strindberga, jednog od izvornih "loih momaka" modernizma.

Meu mnogim drugim meunarodno poznatim piscima su Selma Lagerlef, Vilhelm Moberg, Pr Lagerkvist i Astrid Lindgren, od kojih je posljednja poznatija kroz ime svog

najpoznatijeg karaktera, Pipi Duga arapa.

Ingmar Bergman i Victor Sjstrm na snimanju filma Divlje jagode iz 1957. godine

Bez sumnje , najcjenjeniji oblik vedske kulture je film. Ingmar Bergman, Greta Garbo, Max von Sydow, Liv Ulman, Anita Ekberg, i Ingrid Bergman, svi veani, su meu najveim imenima u historiji filma. Bergmanovi vizuelno-senzualni i psiholoko-intimni filmovi bili su senzacija irom svijeta 1950-ih i 1960-ih. On se danas svrstava meu najomiljenije i najuticajnije filmae svih vremena. [25]

veani su ostvarili neka od poznatih izuma i otkria, kako historijskih tako i dananjih modernih. Neke od znaajnih linosti su: Alfred Nobel, Anders Celsius, Baltzar von Platen, Carl Wilhelm Scheele, Jacob Berzelius, John Ericsson, Anders Jonas ngstrom, Lars Magnus

Ericsson,PewDiePie, Svante Arrhenius, Arvid Carlsson, Hkan Lans. vedska je svoj prvi doprinos zapadnoj kulturi i nauci ostvarila sredinom 18. vijeka.

[15]

Godine 1861, Edvard Grieg odrava svoj prvi nastup kao koncertni pijanist u Karlshamnu, vedska.

Nobelova nagrada

vedska je domain u svijetu najvie cijenjene nagrade, tzv. Nobelove nagrade, koja je osnovana od strane Alfreda Nobela kroz njegovu oporuku iz 1895. godine. Prvi put je

dodijeljena 1901. godine. Nagrada se dodjeljuje svake godine u pet razliitih kategorija: hemiji, fizici, medicini ili fiziologiji, knjievnosti i doprinosu za mir u svijetu. Sa izuzetkom nagrade za mir, koja se dodjeljuje u Oslu, nagrade se dodjeljuju u Stockholmu na godinjoj ceremoniji 10. decembra.

Godine 1968. vedski dravni trezor uspostavio je nagradu za ekonomske nauke, posveenu uspomeni na Alfreda Nobela i dodjeljuje se svake godine s drugim nagradama . Svih est nagrada se od strane mnogih smatraju vrhovnom pohvalom u oblastima djelovanja samih

dobitnika ovih nagrada.[15]

Muzika

vedska narodna muzika je mjeavina velikog broja heterogenih stilova i anrova prikupljenih tokom prethodnih vijekova. U vedskoj pojam narodna muzika ("folkmusik") obino se odnosi na usmeno prenoenu muziku seoskog stanovnitva. Popularna muzika ("Populrmusik") se obino odnosi na "modernu" muziku stvaranu uglavnom za gradsku publiku. Kao rezultat razmjene izmeu ove dvije vrste pojavljuje se ono to se moe oznaiti kao "gradski folklor", koji je oko 1920. godine nazvan "plesna muzika iz starih vremena"

("gammeldans"). Tokom posljednjih nekoliko decenija 20. vijeka izraz "narodnjaka muzika" ("folklig musik") se koristi kao sveobuhvatni pojam za narodnu muziku (gammeldans) i

nekih drugih oblika popularne muzike.[26]

vedska dijeli tradiciju nordijske narodne plesne muzike sa susjednim zemljama, ukljuujui: polka, schottische, valcer, polska i mazurka. Najei vedski narodni muziki instrumenti su: harmonika, klarinet, violina i nyckelharpa.

vedski tradicionalni muziki instrument nyckelharpa.

Ovi instrumentalni oblici su najzastupljeniji u vedskoj tradicionalnoj muzici. 1960-ih, vedska omladina je izazvala oivljavanje korijena u vedskoj narodnoj kulturi. Mnogi su se pridruili klubovima narodnih muziara (vedski; Spelmanslag) i izvode muziku na glavnim radio i TV stanicama. Oni su se usredsredili na instrumentalnu "polska" muziku, s pjevanjem

i uticajima iz drugih tradicionalnih vrsta muzike koje postaje izraenije od 1990. godine.

ABBA na holandskoj TV u Aprilu 1974. godine. S lijeva u smjeru kazaljke na satu: Benny

Andersson, Bjrn Ulvaeus, Agnetha Fltskog i Anni-Frid Lyngstad

Sa grupom ABBA vedska je ula u novu eru, u kojoj je vedska pop muzika stekla meunarodni znaaj nakon osvajanja Eurovision Song Contest (Evrovizije) 1974. godine sa

pjesmom "Waterloo". Prodali su ukupno 380 miliona ploa irom svijeta, to ih ini drugom najuspjenijom grupom svih vremena poslije The Beatles.

1980-ih godina nastaju grupe Cardigans i Roxette koje postiu meunarodno priznanje uz stvaranje svog prepoznatljivog muzikog stila.[27] Od 1997. godine vedska vlada je osnivanjem Nagrade za muziki izvoz (engleski; Music Export Prize) priznala dostignua u muzikoj industriji kojima je vedska privukla meunarodnu panju u toku prethodne godine, i na taj nain doprinijeli vedskom izvozu.[28]

Tradicija

vedska kultura kakvu poznajemo, vue korijene jo iz vikinkog doba, a ona je itekako iva i danas. Koncept "lagom" na primjer, ini veane skromnima i umjerenima. Jednom rijeju, lagom kao da opisuje temelj vedske nacionalne psihe, konsenzusa i jednakosti. Unato pomaku prema individualizmu i spremnosti preuzimanja rizika u posljednjih nekoliko godina,

jo uvijek se iroko smatra prihvatljivim da se bude skroman i izbjegavaju krajnosti. Nema tolerancije za velika ega i zvjezdani ivot.

Elitizam nije politiki korektan u vedskoj gdje ak i zvijezde i poznate osobe znaju rei:

"Ja sam samo obina osoba i idem sam u kupovinu u supermarket. Volim sjediti kod kue i gledati TV"

.

Jante zakon (Jantelagen) potie ih na kolektivizam i timski rad.

"Fika" u prirodi tokom vedskog proljea

Koncept "Fika" je u vedskoj svojevrsna drutvena institucija, a oznaava pauzu za kahvu sa kolegama, prijateljima ili porodicom. Ali fika je puno vie od oljice kahve. To je spoj oljice kahve (uopte se ne mora raditi o kahvi, u pitanju moe biti bilo koje drugo pie), peciva, kolaa ili sendvia uz nezaobilazno dobro drutvo. Tradicija fike njeguje se kao vaan dio vedske kulture, pa je ona tako dobila sredinje mjesto u drutvenom ivotu veana. U

vedskoj je poznata i tzv. Valpurgina no koja se uz paljenje vatri u cijeloj zemlji slavi na prelazu s 30. aprila na 1. maj u spomen na hriansku sveticu iz 8. vijeka Valpurgu. Kao i veina hrianskih svetkovina i Valpurgina no u sebi sadri odjeke prethrianskih, animistikih vremena ija se tradicija gubi daleko u prolosti. To je svetkovina kojom se oprata od zime i kojom se ulazi u proljee. Slavlja za Valpurgu nisu porodina tradicija nego vie javni dogaaj, te nakon to se vatra ugasi veina se preseli u gostionice, restorane ili na zabave kod prijatelja. injenica da nakon Valpurgine noi slijedi 1. maj koji je dravni praznik u vedskoj od 1939. znai da se moe slaviti do kasno u no.

U vedskoj, priroda je neto to se dijeli sa svima. A nema boljeg dokaza za to nego koncept pod nazivom "allemansrtten". Allemansrtten, ili pravo javnog pristupa, jedna je od

jedinstvenih radosti ivota u vedskoj. Njime se omoguuje svima da etaju slobodno u prirodi, plivaju i putuju brodom u tue vode i beru gljive i bobiasto voe u umi. Sve dok se zemlja ne obrauje, i dokle god se ne uzrokuju oteenja, znai da je veina vedske prirode vaa za istraiti. Osim za podruje najblie privatnim kuama, imate pravo i na besplatno kampovanje ili parkiranje motorne kuice na tuem zemljitu do 24 sata. Nakon toga, mora se od zemljoposjednika traiti dozvola za boravak.

Allemansrtten je osnova za rekreaciju u vedskoj prirodi. Ono zavisi o meusobnom potovanju izmeu zemljoposjednika i posjetilaca, i shvaanju da su posjetioci samo u prolazu. Upravo zbog toga, veani ne razmiljaju o zemlji u strogom smislu javne u odnosu na privatnu imovinu. Oni vide prirodu kao neto u emu se uiva, a ne posjeduje.

Budui da postoji generacijama, allemansrtten je puno dublje od zakona. To je dio nacionalnog identiteta vedske.[29]