Szkice o metodologii deskryptywnejNA KANWIE KSIĄŻKI „ESEJE O JAPONII I METODOLOGII DESKRYPTYWNEJ” ŚP. PROFESORA JANA KAJI

Doświadczenia autora

Badania SKN Gospodarki i Kultury Japońskiej: 1996-1997 „Deskryptywne badania spółek z udziałem kapitału japońskiego w Polsce” Ankieta, wywiady pogłębione, analizy finansowe Pilotaż: restauracja Tsubame (d. Kameralna) na ul. Foksal Pełne badanie: Philips Matsushita Battery Poland Inne jednostki: Mazda, Toyota

Badania w Japonii (2000 r.): prof. Kaja, prof. Yoshino, Z. Glinka, K. Piech

Metodologia deskryptywna jako efekt procesu udziału w kilku japońskich grantach badawczych oraz zderzenia różnych kultur stymulującego powstanie oryginalnych idei

Pierwsza publikacja na ten temat: 1990 r. Problemy z obiektywizmem nauk ekonomicznych: ekonomia polityczna,

zmiany poglądów ekonomistów pod wpływem polityki co jest zatem (obiektywną) prawdą, jeśli ekonomiści zmieniają osądy? Postulat prof. Kaji (vide szkoła prof. Uno): ekonomia powinna być apolityczna

Spór o nazwę metody

Metoda badawcza może mieć wpływ na uzyskane wyniki badań (prof. Kaja); prof. Yoshino – ważny (dla badanego obiektu) jest efekt badań, nie zaś jego metoda Przykłady: badania statystyczne prowadzone w czasach socjalizmu…

Transparentność metodologiczna – postulat prezentacji metodyki badań, nie zaś jedynie wyników

Książka prof. Yoshino z 1997 r. pt. „Polscy chłopi w XX wieku. Podejście mikro-deskryptywne”

Słownikowa definicja pojęcia

Deskryptywizm: „opisywanie osób, rzeczy, faktów, wydarzeń bez ich oceny” (Słownik języka polskiego PWN)

Trzy podstawowe funkcje nauki:

1) funkcja deskryptywna (opis),

2) funkcja eksplanacyjna (wyjaśnianie),

3) funkcja prognostyczna (predykcja, przewidywanie) (Jerzy Brzeziński, Metodologia badań psychologicznych, 1996)

Preskryptywny = zalecający; przeciwieństwo „deskryptywnego”, czyli neutralnego opisywania zjawisk.

Cechy badania deskryptywnego

Cechy badania dekskryptywnego

Obiektywizm Wszechstronność Głębokość deskrypcji Głębokość retrospekcji Oznaczoność Profesjonalizm

Obiektywizm

Trzy aspekty obiektywizmu: Obiektywność przedmiotu badania Obiektywność (neutralność) badacza Obiektywność procesu badawczego – wykluczenie założeń i hipotez

zarówno w trakcie początkowych faz badania, jak i w trakcie prowadzenia zasadniczych jego części

Trzeci rodzaj badania „nie mieści się w ramach tradycyjnych standardów badań ekonomicznych”.

Ekonomia normatywna

Ekonomia normatywna (wg prof. Kaji) – świadomy brak obiektywizmu. Poszukiwanie modeli i „dopasowywanie rzeczywistości” do ich założeń. Jak rzeczywistość powinna funkcjonować? Jest to podejście łatwe – nie wymaga żmudnych badań empirycznych, nie

wymaga gruntownej wiedzy o badanym obiekcie. Ważna rola „elokwencji” ekonomistów, w tym używanie trudno zrozumiałego dla

laików żargonu (np. metod ilościowych stwarzających pozory obiektywności). Stanowi ona „nęcącą drogę chętnie wybieraną przez wielu ekonomistów” ALE

„Normatywne podejście metodologiczne ma niewiele wspólnego z prawdziwą nauką ekonomiczną.” (J. Kaja)

Praktyk polityki gospodarczej nie może być (obiektywnym) teoretykiem PG Uczony „przestaje być obiektywnym teoretykiem, gdy zostaje praktykiem”.

Rola założeń

„Badania prowadzone w konwencji deskryptywnej charakteryzują się tym, że są całkowicie apolityczne”. „Nie są także w żaden sposób podporządkowane popytowi na doktryny ekonomiczne stanowiące podbudowę jakiegoś ugrupowania politycznego.”

„Punktem wyjścia tradycyjnych badań ekonomicznych jest z reguły formułowanie hipotezy (lub hipotez). Przyjmuje się, że tylko wtedy możliwe jest zaprojektowanie odpowiednio uporządkowanej, a więc przejrzystej i logicznej sekwencji badania.” Ryzyko „naginania faktów do hipotez”. Przyjmowanie hipotez i założeń ogranicza zakres badania – do tego, co jest już

znane na jego początku. Nie sprzyja to „odkrywaniu nieznanych wcześniej zjawisk”.

Wszechstronność

Dążenie do zbadania wszystkich zjawisk składających się na badany obiekt i wszelkich zjawisk z nim powiązanych.

Konsekwencje: Jeśli zidentyfikuje się obiekt badawczy, to ograniczy się badanie tylko do

niego. Nie pozna się pełnej prawdy. Jeśli założy się występowanie korelacji, to może nie być to zgodne z

rzeczywistością. Nie zakłada się, co jest ważne do zbadania, a co nie. Zakres badań

„kształtuje się dopiero w trakcie trwania procesu badawczego”. Duża pracochłonność badań. Interdyscyplinarność badań.

Głębokość deskrypcji

Yoshino = thick description. „Dążenie do identyfikacji analizy maksymalnie detalicznych faktów w

jakikolwiek sposób związanych” z przedmiotem badania. Ekonomia tradycyjna: rozdział na mikro i makro. Idealnym przedmiotem

badawczym są zjawiska typowe, powtarzalne. Ekonomia deskryptywna: brak założenia o typowości zjawisk, nie

ograniczanie się do powierzchownych obserwacji. Odejście od uniwersalizmu.

„Powierzchowne badania prowadzą do tworzenia uniwersalnych, ale jednocześnie powierzchownych teorii.”

Głębokość retrospekcji

Poprzednie zasady nie są jeszcze wystarczające. Głębokość retrospekcji – zjawiska są badane w ujęciu historycznym, co

pozwala na ich analizę o charakterze dynamicznym. Uwzględnienie uwarunkowań historycznych w prowadzeniu polityki

gospodarczej, czy drzew genealogicznych w badaniach społecznych. W tradycyjnej ekonomii również używa się retrospekcji, ale na ogół

ograniczonej do danych empirycznych, bez uwzględnienia czynników niemierzalnych kształtujących się pod wpływem zmian realiów historycznych.

Oznaczoność

„Dążenie do maksymalnej precyzji pojęciowej”. Każde zjawisko musi być zdefiniowane (z wyjątkiem tych, których rozumienie nie budzi wątpliwości).

„Brak jednoznaczności pojęciowej może nie tylko osłabiać precyzję i logikę wywodów (…), ale może nawet prowadzić do fałszowania wyników badania.”

Brak dywagacji, spekulacji we wnioskach. „Za prawdę uznaje się tylko to, co faktycznie zostało zbadane.”

Profesjonalizm

Japończycy: profesjonalizm w życiu zawodowym i osobistym. Wieloletnie praktykowanie czynności, zawodu. Szacunek dla profesjonalistów. Japonia: duże uznanie dla naukowców „specjalizujących się w wąskich obszarach

badawczych”, większe, niż dla uczonych bardziej wszechstronnych. Profesjonalizm – kwestia oczywista dla Japończyków. Nie dla Polaków.

Przykłady: Dbałość o niezawodność sprzętu (i sprzęt zapasowy). Zdjęcia też czarno-białe, nie tylko w kolorze („historia fotografii kolorowej jest

jeszcze zbyt krótka, aby można jej zaufać”) Uczenie się przez uczonych prowadzenia wywiadów od psychologów więziennych.

Losowość próby, narzędzia, teoria

Problem reprezentatywności

Ekonomia tradycyjna – wnioski na podstawie części określonej populacji; jeśli wycinek populacji spełnia kryteria próby losowej, to badania traktowane są jako reprezentatywne dla całej populacji. Główny nacisk na reprezentatywność próby; szukanie „typowości”.

Badanie deskryptywne: również dokonuje się wyboru wycinka danej rzeczywistości, ale nie losowo Wątpliwości dot. poprawności „losowania” i możliwości zidentyfikowania

wszystkich ważnych zjawisk, które wpływają na próbę. Wybór losowy nie jest potrzebny. Wysoką jakość wnioskowania zapewnia

spełnienie poprzednich zasad.

Wywiad deskryptywny

Duża rola wywiadów „deskryptywnych” (tj. pogłębionych), w przeciwieństwie do metod ankietowych. Ankieta to założenie badawcze, ułatwia badanie typowych zjawisk, ale nie

odkrywanie pełnej prawdy o rzeczywistości. „Celem wywiadu prowadzonego w konwencji deskryptywnej jest uzyskanie

jak największej liczby informacji związanych z badanym obiektem ekonomicznym”.

„Zadaniem prowadzącego wywiad jest pozwolenie respondentowi na maksymalnie pełne wypowiadanie się” i zachęcanie go do tego.

Technika rekonstrukcji drzewa genealogicznego – uzyskanie głębokości retrospekcji badania i zachęta do szczerego, swobodnego wypowiadania się.

Brak założeń dot. scenariusza wywiadu – ryzyko pominięcia ważnych rzeczy.

Teoria

Celem badania ekonomicznego jest udzielenie odpowiedzi „dlaczego?”. Wiarygodna teoria ekonomiczna maksymalnie przekonująco objaśnia

rzeczywistość. Ekonomia tradycyjna: wartościowym wkładem do nauki jest wyłącznie

teoria. Podejście deskryptywne: wartościowe są wyniki badań rzeczywistości,

nawet jeżeli nie są zwieńczone zwartą teorią.

Teoria

Podejście tradycyjne: badania prowadzone „pod z góry założone teorie”. Hamuje to rozwój nauki

tkwiący w badaniach nieznanej rzeczywistości. Dążenie do formułowania teorii uniwersalnych, obowiązujących zawsze i

wszędzie. Stąd bada się zjawiska typowe, porównywalne, powtarzalne. „Ideał ekonomistów tradycyjnych jakim jest uniwersalna teoria, jest

oczywiście ciągle mirażem”. „Żadna z dotychczasowych teorii (…) nie okazała się tą ostateczną…”

Teoria

Podejście deskryptywne: Szuka zjawisk unikalnych, słabo wyjaśnionych, niepowtarzalnych. Wnioski dotyczą tylko zbadanej rzeczywistości, bez uogólnień na całą

populację. Krytyka amerykańskiego podejścia: dawania zaleceń dla polityki gospodarczej krajów, których wcześniej nie zbadano.

Przyjęcie, że sformułowanie uniwersalnej teorii nie jest możliwe. „Teoria opisuje niepowtarzalną rzeczywistość”, stąd ma charakter względny (a nie uniwersalny).