sztuka i umiejętność radiotelegrafii sztuka radiotelegrafii.pdf · 2017. 2. 23. · wst pę...

Sztuka i umiejętnośćradiotelegrafii

(The Art and Skill of Radio-Telegraphy)

Podr cznik dla ucz cych si , u ywaj cych, b d cych mistrzami oraz dla tych, ę ą ę ż ą ę ą

którzy lubi mi dzynarodowy kod Morse’a jako rodek komunikacjią ę ś

William G. Pierpont NØHFF

“Co bóg uczyni ”ł

Wydanie trzecie, poprawione 6, 2ØØ1

Copyright © 2ØØ1 William G. Pierpont, NØHFF

William G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 1 -

Wst pę"Dla tych, którzy s zainteresowani telegrafi , dla tych, którzy chcieliby nauczy si tego, dlaą ą ć ę

tych, którzy to kochaj , i dla tych, którzy chc doskonali swoje umiej tno ci."ą ą ć ę ś

William G. Pierpont NØHFF

Sztuka i umiej tno telegrafii jest wyj tkowa. Psychologowie, którzy prowadzili powa ne badania naę ść ą żtych którzy opanowali t umiej tno , byli zafascynowani, a jednocze nie stawali przez wyzwaniem zrozumieniaą ę ść śtego zjawiska.

Czy znakomity pomys , aby wymienia z innymi swoje my li za pomoc przerywanych d wi ków, nież ł ć ś ą ź ę jest

ju sam w sobie intryguj cy? ż ą

The Art and Skill of Radio Telegraphy posiada nast puj ce znane przek ady i zaadoptowane do potrzebę ą łinternetowych na j zyk:ę

– francuski: Edycja trzecia poprawiona: Edytor Maurice Colombani Gailleur F6IIE,

http://f6iie.free.fr/bookn0hff.htm lub http://www.uft.net/titre_web.htm– du ski: Editor: Jens Henrik Nohns, OZ1CAR, Laerkevej 11, DK-7441 Bording, Denmarkń– japo ski: Druga edycja 1997, Opublikowana 10 sierpnia 2000 w Tokyo przez Klub JARL A1, Edytor: Atzuń

Taniguchi, JE1TRW, z pomoc innych cz onków klubu JARL 1A.ą łhttp://www5b.biglobe.ne.jp/~a1c/Art&Skill/Art&Skill.htm

– angielski: Druga edycja, Pierwsze przystosowanie do World Wide Web wykonane przez Jon Oates GM0VIY

dla MEGS, http://www.geocities.com/gm0rse/n0hff/index.htm

– angielski: Edycja druga poprawiona, Drugie przystosowanie do World Wide Web przez Ronalda G.

Bellamy’ego VE6SIR for RAES http://www.raes.ab.ca/book/index.html– angielski, Edycja trzecia, ostatnia edycja 6 czerwiec, 2001, Edytor, Dave Clarke, VE6LX

– angielski trzecia edycja poprawiona, ostatnie edytowanie 8 lipca, 2001, jest obecnie dost pne do pobraniaępod anst puj cym adresem:ę ą http://www.qsl.net/n9bor/nØhff.htm. Edytor, Fred Adsit, NY2V

Przygotowanie i dystrybucja teksu w pliku tekstowym wykona Jim Farrior W4FOK razem z jego programemł"The Mill" http://www.net-magic.net/users/w4fok

Ta ksi ka mo e by powielana i publikowana, ale tylko na warunkach non-profit, aby uczyni jąż ż ć ć ąpowszechn dost pn , jak to tylko jest mo liwe dla tych, którzy jej potrzebuj .ą ę ą ż ą

NØHFF William G. Pierpont N0HFF 1932-2001


- 2 -

http://f6iie.free.fr/bookn0hff.htm

http://f6iie.free.fr/bookn0hff.htm

http://www.net-magic.net/users/w4fok

http://www.qsl.net/n9bor/n%C3%98hff.htm

http://www.raes.ab.ca/book/index.html

http://www.geocities.com/gm0rse/n0hff/index.htm

http://www5b.biglobe.ne.jp/~a1c/Art&Skill/Art&Skill.htm

http://www5b.biglobe.ne.jp/~a1c/Art&Skill/Art&Skill.htm

http://www.uft.net/titre_web.htm

Wst p do t umaczenia polskiego.ę łObecnie dzi ki zaanga owaniu grupy radioamatorów z ca ej Polski ksi ka „The Art and Skill ofę ż ł ąż

Radio-Telegraphy” – „Sztuka i umiej tno telegrafii radiowej” doczeka a si przek adu na j zyk polski.ę ść ł ę ł ęInicjatorami tego t umaczenia s : Krzysztof Pachla (SQ8LUV) i Micha Bieda (SQ7NUR), lecz bez pomocył ą łpozosta ych kolegów praca ta trwa a by bardzo d ugo. T umaczenia edycji trzeciej poprawionej z 2001ł ł ł łroku wykonali:

3Z6AEF Waldemar Sznajder

EI3HMB Jacek

SP3QFE Armand Budzianowski

SP5RE

SP5XMI

SQ1RES

SQ2DMX

SQ2NIJ Jan Idzikowski

SQ3SWF Olgierd

SQ6NEJ

SQ7NUR Micha BiedałSQ8LUV Krzysztof Pachla

(je li kogo z t umaczy pomini to bardzo prosz o informacj !!! )ś ś ł ę ę ę

Sprawa druga - zostawiamy same znaki z imionami czy nazwiska te ? Kwestiażzgody poszczególnych t umaczy? Mnie to nie przeszkadzał

Micha SQ7NURł

Ko o, 2013-08-31ł

dr Armand Budzianowski SP3QFE, SP3 27 235


- 3 -

Spis treści

Wstęp

Wstęp do tłumaczenia polskiego.

Rozdział 1

Jak podejść do nauki w skuteczny sposób.

Rozdział 2

Zasady Doskonalenia Biegłości i Nastawienie na Sukces

Rozdział 3

Część I: Podstawy

Motywacja

W alfabecie Morse'a A B C … są wzorcami dźwiękowymi

Najlepiej zacząć od słuchania

Część II: Podstawy

Tylko słuchanie zapewnia najlepszą jakość

Rozpoczynamy

Od jakich znaków powinniśmy zacząć

Metody podejścia do nauki

Część III: Podstawy

Rozdział 4

Rozwój umiejętności na solidnym fundamencie.

Jak osiągnąć 15 grup na minutę.

Natychmiastowe rozpoznawanie znaków

Przewidywanie... to zło

Materiały do ćwiczeń

Inne sposoby

W jaki sposób i jak długo ćwiczyć

Osiągnięcie ściany

100 najczęściej używanych słów w języku angielskim


- 4 -

Zdać egzamin

Rozdział 5

Ćwiczenie w celu osiągnięcia biegłości

Kiedy osiągniesz już tempo około 15WPM, telegrafia stanie się użytecznym narzędziem komunikacji –staniesz się operatorem.

Jak daleko chcesz pójść?

Spraw aby każde ćwiczenie było krokiem do przodu

Rodzaje ćwiczeń

Rozdział 6

Jak Szybko?

Jak Prawidlowo... !

Zdolności odbioru

Wystarczająco szybko, żeby łączność sprawiała satysfakcję

Wprawny Operator

Ustanów Swój Własny Cel

Używanie Skrótów

Rozdział 7

Słuchanie i „Czytanie”

Rozdział 8

Pomaga ćwiczenie ze znanym tekstem

Jeżeli chcesz być bardziej biegły

Na początku

Lepszy sposób

Co kształtuje umysł

Inne rady

Rozdział 9

Nadawanie na kluczu sztorcowym – część I

Jakość Nadawania

Kluczowanie – co to oznacza

Pierwszy klucz telegraficzny

Zalecenia dla początkujących


- 5 -

Klucz sztorcowy

Użytkowanie klucza do Amerykańskiego Alfabetu Morse'a

Podnoszenie umiejętności, błędy i automatyka

Indywidualny styl nadawania

Klucze

Tradycyjny Klucz Brytyjski i sposób pracy

Klucz sztorcowy i sposób pracy

Zawsze nadaję równo i spokojnie.

Glass Arm – "Szklana ręka"

Jak sprawdzić poprawność posługiwania się kluczem sztorcowym

Co sprawia że klucz jest dobry

Rozdział 10

Inne urządzenia kluczujące i ich obsługa

Rodzaje kluczy

Inne Rodzaje Kluczy Manualnych

BUG

Sposób Obsługi „Buga”

Ustawienie Regulacji Klucza Półautomatycznego

Nadawanie Kluczem Półautomatycznym

Klucze elektronowe

Klawiatury

Ciekawy „Bug”

Rozdział 11

Dalsze rozwijanie umiejętności

Wyższe umiejętności

Prawdziwie szybka telegrafia oczekiwała na elektronikę.

Wprawny operator

Szybciej, szybciej szybciej ?

Czytanie kontra kopiowanie

Bariera Dźwięku


- 6 -

Jak można rozwijać takie umiejętności ?

Czynniki potrzebne aby to osiągnąć

Kto może tego dokonać ?

Amatorskie Kluby Dużych Prędkości

Rozdział 12

Ile czasu zajmie aby się tego nauczyć ?

Przykłady efektywnej nauki kodu – Twoja postawa jest kluczowa.

Kurs kodu Marshall'a H. Ensor'a

Kolejny Przykład – Utrudnienie związane z upośledzeniem

Więcej Przykładów

Niektóre Wyjątkowe Przykłady EfektywnościUwarunkowania Są Ważne

Determinacja i Wytrwałość

Dla kontrastu

Rozdział 13

Rola pamięci w telegrafii

Pytania i wątpliwości

Rozdział 14

Ucho operatora

Wysokość tonu (CW Pitch)

Rozróżnianie czasu trwania dźwięku

Nawet kiepskie nadawanie da się odebrać

Rozróżnianie wielu sygnałów

Słuchawki są lepsze niż głośnik

Rozdział 15

Zależności czasowe

Jednostki czasowe znaku telegraficznego

Bardzo ważne: czas trwania kropki/kreski i odstępy

Nieregularności zależność czasowych

"SWINGS"

Rozdział 16


- 7 -

Inne metody

Wykorzystanie komputera i klawiatury do samodzielnej nauki telegrafii

Wiele programów komputerowych jest doskonałych

Nauka telegrafii tylko przez „osłuchanie”

Nauka przez słuchanie szybkiej telegrafii

Uwaga na temat zwiększania szybkości odbioru

Nauka podczas snu (??)

Inne sugestie, które mogą być pomocne

Metoda stosowana na kursie telegrafii McElroy'a

Rozdział 17

Typowe błędy i jak sobie z nimi radzić

ROZDZIAŁ 18

PROGRAMY KOMPUTEROWE I INNE POMOCE DO NAUKI TELEGRAFII, ORAZ DOSKONALENIA UMIEJĘTNOŚCI.

Rozdział 19

Krótka historia telegrafii część II

Zmodyfikowany w Europie alfabet Morse'a

Wyposażenie

Wczesne dni operatorów w czasie wojny secesyjnej.

Kiedy wprowadzono pojęcie Dit oraz Dah

Rozdział 20

Nauka Amerykańskiego Kodu Morse’a

Porównania

RYTMIKA (TIMING)

Nie ma potrzeby niepokoju

Nauka

Opowieść starego operatora ery telegrafu naziemnego:

Nauka przy użyciu soundera

Kod Amerykański – Sztuką…

Kilka innych porównań

Wybrane Materiały Praktyczne do Nauki


- 8 -

Rozdział 21

Metody niezalecane

Stare dobre metody

Inne zniechęcające podejścia

Daremność złych metod

Rozdział 22

Listy słów do ćwiczeń

100 popularnych słów pogrupowanych według funkcjonalności (w języku angielskim)

Reszta z 500 najbardziej popularnych słów w języku angielskim:

Kilka Popularnych Przyrostków i Przedrostków

Rozdział 23

Upewnij się, że rozumiesz

Z punktu widzenia autora

Inteligentne wykorzystanie nadmiarowości

Na drugim końcu

Rozdział 24

Szerokość pasma zajmowanego przez sygnał telegraficzny, oraz „kliksy”

Rozdział 25

Kursy Nauki Kodu i Urządzenia Propagowane na Początku Ery Telegrafii

Omnigraf

Rozdział 27

Skróty

Niektóre ze skrótów spotykanych przy pracy telegrafią

Skróty stosowane w obsłudze ruchu

Przykłady kodu Philipsa

Kilka użytecznych kodów Z

Rozdział 28

Częstotliwość występowania liter

Międzynarodowy kod Morse’a

Inne adaptacje kodu Morsa


- 9 -

Porównanie do oryginalnego Amerykańskiego Kodzu Morse'a

Rozdział 29

Badania Kocha

Badania sprawdzające jak pracują dobrzy telegrafiści

Testy nadawania

Testy odbioru

Analiza i krytyka dotychczasowych metod nauczania

Próby wypracowania lepszych metod nauki

Czy rytm liter może pomóc w nauce?

Których liter uczyć się na początku?

Kiedy wprowadzać nowe znaki?

Czy uczyć się grupami liter?

Problematyczne znaki

Jak długie powinny być lekcje i w jakich odstępach czasu.

Nowa filozofia nauczania

Przygotowanie skutecznego programu nauczania

Podsumowanie

Rozdział 31

Metoda Farnsworth’a zwana metodą odstępów

Rozdział 32

Inne Alfabety

Rozdział 33

Krótka historia licencjonowania operatorów w Stanach Zjednoczonych. Wymagania i szkolenie wojskowe.

Początki

Pierwsze regulacje prawne 1912 – 1927

Ustawa Radiowa z 1927 roku

Rok 1933 i później

Rok 1951 i później

Wymagania szkoleń wojskowych

Rozdział 34


- 10 -

Przykłady ilustrujące naturę prawdziwych umiejętności

Poniższe przykłady zostały wzięte z literatury aby pokazać umiejętności zdolności niektórychoperatorów jaki zostały przez nich osiągnięte.

Odbieranie kodu podczas wykonywania czegoś innego

Nadawanie i pisanie w tym samym czasie

Równoczesne nadawanie i odbiór

Wysyłanie dwóch lub więcej wiadomości w tym samym czasie

Porównanie z innymi funkcjami umysłowymi i omówienie.

Prędkości

Niektóre interesujące przykłady z przeszłości z umiejętności młodych operatorów

Przykłady efektywnego uczenia się Kodu

Dodatek

Nowy sposób konwersacji

Rozmowa

Operatorzy Szybkiej Telegrafii (QRQ)


- 11 -

Rozdzia 1ł

Jak podej do nauki w skuteczny sposób.ść

Ten rozdzia przygotuje Cie pokrótce jak si uczy .ł ę ć

Nauka alfabetu Morse’a polega na wyrobieniu szeregu nowych nawyków. Nabywanie tej

umiej tno ci rz dzi si takimi samymi prawami jak nauka gry w tenisa, stenografii, pisania naę ś ą ękomputerze, gry na instrumencie muzycznym, itd. Konsekwentne i regularne wiczenie k adzie solidneć łfundamenty pod to co robimy i sposób w jaki to robimy.

Niektórzy próbuj si nauczy kodu Morse’a sami, bez niczyjej pomocy, inni stosują ę ć ąniew a ciwe metody. Zarówno jedni jak i drudzy zbyt cz sto poddaj si w momencie nadej cia fazył ś ę ą ę śplateau, chwili w której wydaje nam si , e jest to kres naszych mo liwo ci. Dzisiaj mamy dost p doę ż ż ś ęmetod, które prawie w stu procentach gwarantuj sukces i istnieje olbrzymia liczba skutecznych kursówąopartych na tych metodach.

Zasady te, omówione poni ej, pozwol pocz tkuj cemu odnale w a ciw drog doż ą ą ą źć ł ś ą ęosi gni cia sukcesu. Je li jeste jedn z tych osób, które zatrzyma y si w nauce, metody te pomog Cią ę ś ś ą ł ę ąpokona impas. Oferuj one szybki sposób na przyswojenie telegrafii i zdobycia w niej prawdziwejć ąbieg o ci.ł ś

Gotowy – gotowy z w a ciwym ł ś Nastawieniem i wiedz ą Co robi i ć Jak to robi . To mo eć żstanowi o ró nicy pomi dzy sukcesem, a ć ż ę nie powodzeniem.

1. Twoje Nastawienie do nauki jest kluczowe: to istotna podstawa do osi gni cia sukcesu.ą ę– Miej nastawienie “dam radę”, poniewa nauczy si jest atwo. Je li nie powiesz ludziom, e ż ć ę ł ś ż

nauka kodu jest trudna, to nie b dzie taka. Je li naprawd chcesz si nauczy , to potrafisz to ę ś ę ę ćzrobi . Podejd do tego w taki sposób, jakby niemo liwe by o si nie nauczy . Motywuj si .ć ź ż ł ę ć ę

– D do ąż relaksu, uwolnij si od jakiegokolwiek napi cia, ci nienia, czy poczucia po piechu lub ę ę ś śniepokoju.

– Pozwól, eby nauka sprawia a Ci radoż ł ść– Wyobra aj sobie siebie jako kogo , kto odniós sukces.ż ś ł


- 12 -

Uwagi: Kiedykolwiek my limy o czym , e jest trudne, uruchamia to w nas proces blokowania iś ś żwyzwala zniech cenie. Wielu ludzi odkry o, e poczucie wspó zawodnictwa, presji podczas stawianiaę ł ż łpierwszych kroków utrudnia nauk . W istocie, podczas czytania lub zapisywania kodu, jakikolwiekęniepokój czy nadmierna troska o to, eby odebra „wszystko”, jak te nadmierna koncentracja naż ć żodbieranym tek cie, lub te próba odgadni cia tego co nast pi za chwil , spowoduj , e stracimyś ż ę ą ę ą żkilka nast pnych znaków. Ludzie, którzy s dobrzy w jakiej dziedzinie, nie zmagaj si tym coę ą ś ą ęwykonuj . Bycie „otwartym i zrelaksowanym” dzia a.ą ł

2. Niech Twoje pierwsze spotkanie ze znakami alfabetu Morse’a odb dzie si poprzez ę ę s uchanieł –

przez uszy – czyli w taki sposób w jaki b dziesz mia z nimi do czynienia w praktyce.ę ł

Wywal do kosza wszystkie drukowane tabelki kodu i „sztuczki pami ciowe”– one nieuchronnieęspowolni Ci , a nawet mog zniech ci do dalszej nauki.ą ę ą ę ć

Uwagi: Powód, dla którego nauka Morse’a metod wzrokow , czy te poprzez obrazyą ą żmentalne spowolni nas jest taki, e nasze wizualne i s uchowe wspomnienia s kompletnie od siebież ł ąodseparowane i nie zwi zane ze sob . Próbuj c si nauczy z drukowanych tabelek, czy te naą ą ą ę ć żzasadzie „to brzmi podobnie do...” zahamujemy si , gdy uruchamia to proces kilku niepotrzebnychę żreakcji z ka dym us yszanym znakiem. W obu przypadkach, umys b dzie próbowa przeprowadziż ł ł ę ł ć

wiadom analiz , lub znale „t umaczenie” danego znaku. Patrz rozdzia y 4 i 13.ś ą ę źć ł ł

3. Od samego pocz tku ucz si s ysze ka dy znak jako kompletn grup d wi kow , rytm, wzór.ą ę ł ć ż ą ę ź ę ą

Na pocz tku ka dy znak powinien by nadawany stosunkowo szybko, 18-25 wpm, a nawet ą ż ćszybciej, po to, eby us ysze go jako ca grup z d ug przerw przed i po znaku. Nigdy, ż ł ć łą ę ł ą ąprzenigdy nie próbuj analizowa go, czy „rozbiera na czynniki”. To jest najwa niejsze.ć ć ż

4. Znak Alfabetu Morse’a jest liter .ą

Np. kiedy s yszysz „Ti – tat”, rozpoznajesz to natychmiast jako „A” – „s yszysz” liter „A”. Kojarz ł ł ęus yszany sygna kodu z drukowan liter tak ci le, e kiedy s yszysz, lub my lisz o jednym, ł ł ą ą ś ś ż ł śdrugie natychmiast pojawia si w umy le jak pstrykni cie. Nasze mentalne „równanie” powinno ę ś ęnatychmiast wygl da tak:ą ć

„Ti –tat” – „A”

„A” – „Ti – tat”

Natychmiastowa identyfikacja, to to do czego d ymy.ąż

Te cztery zasady s absolutnie kluczowe.ą

5. Koncentruj si tylko na jednym aspekcie w danym momencie.ęWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 13 -

Np. nigdy nie próbuj uczy si pisa na klawiaturze, lub zapisywa podczas nauki odbierania ć ę ć ćkodu.

6. Ucz si odbiera znaki dok adnie - to jest nasz podstawowy cel.ę ć ł

Podczas odbierania tekstu, musimy czeka , a ka dy znak lub s owo zostan kompletnie nadane,ć ż ż ł ązanim b dziemy mogli prawid owo je odczyta . Musimy rozwija w sobie cierpliwo i wra liwy ę ł ć ć ść żstan umys u, które pozwol nam rozpozna dany znak dok adnie i natychmiast, jak tylko b dzie ł ą ć ł ęju kompletny.ż

7. S uchaj tylko ł prawid owo ł nadawanych tekstów.

W a ciwie formowany sygna - d ugo sygna ów i przerw, rytmika (timing) s istotne dla ł ś ł ł ść ł ąskutecznej nauki. Prawid owe odleg o ci pomi dzy literami i s owami s tak samo wa ne jak ł ł ś ę ł ą żw a ciwe formowanie znaków i staj si nawet wa niejsze w miar jak wzrasta tempo. Na ł ś ą ę ż ępocz tku najlepiej jest s ucha z ta m, programów komputerowych, czy urz dze generuj cych ą ł ć ś ą ń ąsygna y alfabetu Morse’a. Je li masz nauczyciela, korzystaj z jego rad.ł ś

Je li s uchasz niepoprawnie nadawanego tekstu, b dziesz niepotrzebnie rozprasza umys ś ł ę ć łstaraj c si wiadomie i usilnie odgadn co nadawane znaki oznaczaj (kiedy ju nabierzesz ą ę ś ąć ą żrutyny, b dziesz móg to odbiera ).ę ł ć

Na pocz tku nauki kodu Morse’a unikaj równie wszelkich rozpraszaj cych sygna ów, ha asów i ą ż ą ł łzak óce .ł ń

Nadawanie staje si stosunkowo atwe, jak ju przyswoisz sobie dobre poczucie rytmu. Jest ono ę ł żrównie atwiejsze z tego powodu, e wiesz z góry co zaraz nast pi. S uchanie jednak swojego ż ł ż ą łnadawania na zbyt wczesnym etapie mo e utrudni nauk z powodu niedok adnie nadawanych ż ć ę łznaków.

8. Zaplanuj codzienny, regularny czas na wiczenia.ć

Ucz cy si potrzebuje dok adnie wiedzie CO ma zamiar robi i Kiedy. Niech to b d ą ę ł ć ć ę ąstosunkowo krótkie odcinki czasu, aby zapobiec zm czeniu, znudzeniu czy zniech ceniu. Przerwyę ępomi dzy wiczeniami rób na tyle krótkie, eby nie zapomnie tego co ju si nauczy e . ę ć ż ć ż ę ł ś

wiczenie polega na budowaniu nawyków: wicz tylko to co jest w a ciwe.Ć ć ł ś

My wszyscy mamy swoje wzloty i upadki. W niektóre dni idzie nam lepiej, w inne gorzej - to

cz normalnego procesu nauki, nie pozwól si tym zniech ci . Czasem lepiej sobie odpu ci ęść ę ę ć ś ćjak mamy kiepski dzie (jeste zm czony, chory, albo po prostu masz do a). Niech czas wiczeniań ś ę ł ćb dzie radosny, ciekawy i daj cy zadowolenie.ę ą

9. S uchanie i zapisywanie.ł


- 14 -

Je li uczysz si sam, zacznij od s uchania bez jakiegokolwiek zapisywania (patrz akapit 2 ś ę łpowy ej). S uchaj sygna u i wypowiadaj nazw litery, b d cyfry na g os natychmiast po ż ł ł ę ą ź łus yszeniu jej. Kiedy ju zaznajomisz si z brzmieniem liter i cyfr, tak e odró nianie ich b dzie ł ż ę ż ż ęatwe, zacznij je zapisywa jak tylko us yszysz je w ca o ci i rozpoznasz (to nazywamy ł ć ł ł ś

kopiowaniem). Patrz rozdzia 7 i 8.ł

Nauczyciele maj ró ne metody je li chodzi o pocz tek nauki. Twój nauczyciel lub kurs, na który ą ż ś ąucz szczasz mog preferowa zapisywanie us yszanych znaków od samego pocz tku. Ka da ę ą ć ł ą żmetoda ma na celu pomóc ci skojarzy brzmienie znaku z liter lub cyfr . Wcze niej czy pó niej ć ą ą ś źb dziesz chcia umie jedno i drugie (kopiowa i odbiera na s uch). W ka dym razie, w miar ę ł ć ć ć ł ż ęnauki b dziemy chcieli umie zapisywa s yszany tekst. Na pocz tku b dzie to litera po literze, ę ć ć ł ą ęale z czasem, gdy nasze umiej tno ci b d wzrasta , nie b dziemy nad a z zapisywaniem. Wę ś ę ą ć ę ąż ćmiar post pu b dziemy potrzebowali kopiowa z tzw. buforowaniem, tzn. zapisywa znaki, ę ę ę ć ćktóre zosta y nadane wcze niej z opó nieniem, jednocze nie s uchaj c tych, które s nadawane ł ś ź ś ł ą ąw danej chwili. Wystarczy je li to b dzie tylko jedna sylaba lub dwie, jeden wyraz lub dwa, nawetś ęprzy du ych pr dko ciach spowoduje to, e b dziemy odbiera zrelaksowani. Dla wielu ludzi, w ż ę ś ż ę ćmiar nauki telegrafii, umiej tno ta przychodzi prawie automatycznie, jednak wi kszo z nasę ę ść ę śćpotrzebuje w tym pomocy. Istnieje wiele wicze , które mog nam w tym dopomóc. Patrz ć ń ąrozdzia 8.ł

Niektórzy krótkofalowcy, którzy zaczynali nauk od zapisywania wszystkiego, wydaj si by tak ę ą ę ćprzywi zani do o ówków, e nie s w stanie zrozumie niczego, je li przedtem tego nie zapisz . ą ł ż ą ć ś ąTo jest bardzo niewygodny sposób na konwersacj ! „Wyrzu swój d ugopis” – to dobra rada. To ę ć łzmusza nas do s uchania i odbierania tylko poprzez uszy. (Znalem jednego operatora, który przez łponad 60 lat nie potrafi odebra czegokolwiek bez o ówka. Kiedy ju by prawie lepy, zacz ł ć ł ż ł ś ąłsi uczy odbiera na s uch, i nauczy , bardzo szybko!) Potrzebujemy opanowa obie metody – ę ć ć ł ł ćzapisywa jak i „czyta ”. Bo co takiego si stanie je li umknie nam kilka s ów tu czy tam? I tak ć ć ę ś łb dziemy potrafili z apa sens. Pami taj, nawet najlepsi operatorzy gubi czasem s owo, czy ę ł ć ę ą łdwa.

10. Osi gamy wi ksz Pr dko poprzez w a ciwy sposób wiczeniaą ę ą ę ść ł ś ć .

To polega na coraz szybszym i szybszym, prawie natychmiastowym rozpoznaniu, najpierw

znaków, pó niej wyrazów, a w ko cu ca ych d ugich wypowiedzi my li i zda . eby nast piź ń ł ł ś ń Ż ą łpost p w szybko ci naszego odbioru, musimy czasem siebie przycisn . Krótkie zrywy zę ś ąćodbiorem szybszego tempa dzia aj najlepiej – nawet tak krótkie jak 1 minuta, na ogó nieł ą łwi cej jak 3 do 5 minut. Je li chcesz zwi kszy swoje tempo odbioru, s uchaj tekstówę ś ę ć łnadawanych pr dko ci szybsz ni potrafisz z nich wszystko odebra i wy awiaj wszystkieę ś ą ą ż ć łs owa jakie jeste w stanie zrozumie . Je li wiczysz z zapisywaniem, ustaw tempo na trochł ś ć ś ć ęszybsze ni zazwyczaj. To jak szybko chcesz umie odbiera zale y tylko od Ciebie, ustal swójż ć ć żw asny cel. Pami taj jednak, e prawdziwym celem jest inteligentna komunikacja, nie pr dkoł ę ż ę śćdla samej pr dko ci.ę ś


- 15 -

11. Rozwijamy nasze umiej tno ci po opanowaniu liter, cyfr itd. poprzez s yszenie ę ś ł S ów jako S ówł ł ,

a nie zlepku (strumienia) liter.

To jest drugi etap w opanowaniu telegrafii. Niektórzy zaczynaj ten proces ju podczas nauki ą żalfabetu, kiedy zaczynaj rozpoznawa takie krótkie s owa jak „od” czy „ten”. Potrzebujemy to ą ć łrozszerzy , tak aby obejmowa o to równie inne, cz sto u ywane s owa. Zacznij od uwa nego ć ł ż ę ż ł żs uchanie ich i praktykuj to dot d, a stan si grupami d wi ków rozpoznawanymi i s yszanymił ą ż ą ę ź ę łjako s owa.ł

Nasza lista najcz ciej spotykanych s ów jest dobrym miejscem na start do takich wicze ęś ł ć ń(popatrz koniec rozdzia u 4).ł

wicz te s owa s uchaj c ich i nadaj c je raz za razem, dopóki nie b dziesz mia wra enia, e Ć ł ł ą ą ę ł ż żp yn one naturalnie, tak jakby je czyta lub pisa . Wygl da na to, e wiczenie z tymi ł ą ś ł ł ą ż ćnajpopularniejszymi s owami pomaga mózgowi zacz odró nia i inne. Mo emy rozszerzy t ł ąć ż ć ż ć ąumiej tno na wiczenie ró nych przedrostków i przyrostków takich jak: pro-, per- ,com- ,-ing, ę ść ć ż-tion, itd. (s to oczywi cie prefiksy i sufiksy w j zyku angielskim, ale mo na znale analogie w ą ś ę ż źćj zyku polskim, przyp.). Im wi ksze grupy d wi ków rozpoznajemy jako ca e grupy, wyrazy, tym ę ę ź ę łodbieranie i nadawanie staje si atwiejsze. Taki sposób praktyki z uwa nym uwzgl dnieniem ę ł ż ęodleg o ci mi dzy znakami i rytmik , pozwoli unikn niedba ych nawyków, których nabawi o ł ś ę ą ąć ł łsi wielu operatorów. „Sklejaj ” oni ze sob litery znaków tak, jakby to by jeden d ugi znak, a ę ą ą ł łtak e zapominaj robi przerwy mi dzy poszczególnymi s owami. To sprawia, e „czytanie” i ż ą ć ę ł żzapisywanie takich tekstów jest bardzo trudne, a szybszych tempach wr cz niemo liwe.ę ż

12. wiczy , wiczy i Jeszcze Raz wiczy Ć ć Ć ć Ć ć – to sekret do osi gni cia prawdziwej bieg o ci.ą ę ł ś

Osi gamy j wtedy, kiedy swobodnie odbieramy i nadajemy telegrafi z tak atwo ci ą ą ę ą ł ś ąjakby my rozmawiali, czytali i pisali, prawie zapominaj c e u ywamy kodu. Jeden starszy, ś ą ż żdo wiadczony operator, zapytany o s owo które nada mu inny krótkofalowiec, odpar , e on nie ś ł ł ł żpami ta jakiego dok adnie s owa u y tamten – mia w g owie doskonale ca my l, ale nie by ę ł ł ż ł ł ł łą ś łw stanie powtórzy dok adnie jaki to by wyraz – oto cecha prawdziwego mistrza.ć ł ł

Z metodyki nauczania j zyków uczymy si jak ludzie dochodz do bieg o ci we w adaniu obcymię ę ą ł ś łj zykami. Dzieje si to poprzez Powtarzanie, wypowiadanie wci na nowo tych samych ę ę ążsentencji z ma ymi zmianami lub bez, a robimy to automatycznie. Innymi s owy tak si z nimi ł ż ł ęZapoznajemy, e staj si dla nas naturalne. Kiedy osi gamy ten punkt, nie ma znaczenia jaka ż ą ę ąpr dko mo e by dla nas szczytowa, osi gn li my mistrzostwo w telegrafii Morse’a. To jest ę ść ż ć ą ę ścel z pewno ci wart naszego wysi ku.ś ą ł

Te zagadnienia s rozszerzone i wyja nione do dok adnie dalej w Cz ci I. ą ś ść ł ęśJe li jeste pocz tkuj cy, przejd bezpo rednio do rozdzia u 3.ś ś ą ą ź ś ł


- 16 -

Rozdzia 2 pozwoli na zrozumienie tych zagadnie (sens nieznany, przyp.), natomiast dalsze ł ńrozdzia y s dla twojego wzrostu.ł ą

Do wiadczenie uczy, e kiedy raz opanujesz telegrafi tempem oko o 13 wpm lub szybciej, to ś ż ę łnigdy jej ju nie zapomnisz, podobnie jak jazdy rowerem. Mo esz sta si troch „zardzewia y”, ż ż ć ę ę łale umiej tno szybko powróci na nowo.ę ść

Jak du o czasu zajmie mi nauka?ż

Tym, którzy byli nauczani z u yciem przedstawionych tu metod i zasad, zaj o minimum jeden, aż ęłrednio od trzech do o miu tygodni, aby opanowa telegrafi w satysfakcjonuj cym tempie 15-20 wpm.ś ś ć ę ą

Ludzie ró ni si mi dzy sob je li chodzi o predyspozycje, postaw , podej cie do nauki,ż ą ę ę ą ś ę śzainteresowanie, entuzjazm i zapa , oraz tym jak chc pos ugiwa si telegrafi , kiedy ju j przyswoj .ł ą ł ć ę ą ż ą ąWszystkie te czynniki maj wp yw na to jak du o czasu zajmie nauka. G ówn rzecz jest mieą ł ż ł ą ą ćpragnienie, eby si nauczy , niewa ne ile czasu to zajmie, u wiadomi sobie, e jest to ż ę ć ż ś ć ż atweł i

chcie ć u ywa kodu kiedy ju si go nauczy. Ci którzy ucz si telegrafii tylko po to, eby zda egzaminż ć ż ę ą ę ż ćna licencj i nie maja zamiaru jej u ywa , prawdopodobnie nie b d w stanie z niej praktycznieę ż ć ę ąkorzysta przez rok czy dwa. Jednak niektórzy z nich mog odkry , e jest interesuj ca i warta nauki.ć ą ć ż ąNiektórzy ju tego do wiadczyli. Przeczytaj Rozdzia 12.ż ś ł

Pos ugiwanie si kodem Morse’a jest przyjemno ci , je li si go opanuje. To sztuka wartał ę ś ą ś ęopanowania.

Jest po to, eby dawa radoż ć ść


- 17 -

Rozdzia 2ł

Zasady Doskonalenia Bieg o ci i Nastawienie na Sukcesł ś

Dwa czynniki najwy szej wagi je li chodzi o skuteczny rozwój:ż ś

1. W a ciwe nastawienie psychiczneł ś2. Praktyka – prawid owa praca od samego pocz tku ł ą

aden z tych czynników nie dzia a w pojedynk .Ż ł ę

My zastosujemy te zasady w odniesieniu do nauki telegrafii.

Wyrabiamy nawyki.

Doskonalenie jakichkolwiek umiej tno ci, powoduje wyrobienie szeregu nawyków. Na pocz tkuę ś ąnauka przebiega bardzo wiadomie, uczymy si litera po literze, cyfra po cyfrze, itd. Stopniowo, gdyś ęnabieramy umiej tno ci, zdarza si , e dokonuje si gwa towny prze om. Z czasem, coraz wi kszę ś ę ż ę ł ł ę ąkontrol przejmuje pod wiadomo , a w coraz mniejszym stopniu zaanga owana jest naszaę ś ść ż

wiadomo . W miar jak zaczynamy dzia a coraz bardziej automatycznie, ca a nasza uwaga podczasś ść ę ł ć łodbioru mo e by przeniesiona na rozwa anie odbieranych tre ci, a kiedy zapisujemy odbierany tekst,ż ć ż śmo emy odkry , e my limy o czym zupe nie innym. ż ć ż ś ś ł

Pos ugiwanie si telegrafi jest umiej tno ci podobn troch do gry w golfa, lub na jakimł ę ą ę ś ą ą ę śinstrumencie, do pisania na maszynie itd. To nauka wykszta cania ró nych nawyków, które mogł ż ąuaktywni si , kiedy zajdzie taka potrzeba, automatycznie i bez wiadomego wysi ku. Zjawisko toć ę ś łposiada dwa aspekty, aktywny i pasywny. Aktywny kiedy nadajemy i pasywny gdy odbieramy. Celem jest

uzyskanie zdolno ci nadawania i odbioru w sposób mistrzowski – bez adnego wysi ku – tak jak podczasś ż łnormalnej rozmowy. Wprawy nabywa si poprzez regularne wiczenie materia u, który w corazę ć łwi kszym stopniu opanowujemy (litery, cyfry, s owa, interpunkcje, itd.). Nigdy nie utrwalaj b dów!ę ł łęTylko prawid owe wiczenie przynosi efekty. Buduje pewno siebie i wpraw . Naszym g ównym celem,ł ć ść ę łna którym si skupimy, b dzie nauka odbioru (s uchania ze zrozumieniem, czy te zapisywania). Wę ę ł żko cowym efekcie, wiadome my lenie musi zosta ca kowicie wyeliminowane, a zaczniemy dzia ań ś ś ć ł ż ł ćautomatycznie. Wtedy i nadawanie stanie si równie atwe.ę ż ł


- 18 -

Cokolwiek

1. Co wyzwala napi cie, lubę2. Wymaga wiadomego my lenia, b dzie utrudnia zarówno proces nauki jak i u ywaniaś ś ę ć ż

telegrafii w przysz o cił ś

Relaks

W trakcie procesu nauki zminimalizuj wszelkie napi cia, poprzez utworzenie klarownego obrazuętego dok d zmierzasz – celu jaki masz zamiar osi gn i kroków, które maj ci tam zaprowadzi .ą ą ąć ą ę ćPod aj ma ymi krokami, na tyle ma ymi, eby mia pewno , e mo esz wykona ka dy z nich. Ząż ł ł ż ś ł ść ż ż ć żnowym materia em zapoznawaj si stopniowo, po trochu, eby nie czu si przeci ony, ale te nie zał ę ż ś ł ę ąż żwolno, eby si nie nudzi . Wprowadzaj urozmaicenia, tak eby wiczenie by o interesuj ce, a z nowymż ę ć ż ć ł ąmateria em zapoznawaj si jak tylko jeste na gotów.ł ę ś ń

Wyluzuj si . Szczególnie na pocz tkowym etapie ustawiaj sobie nisko poprzeczk , eby czu się ą ę ż ć ękomfortowo i wolnym od napi . Niektórzy ludzie ucz si szybciej od innych, wi c podczas nauki kodu,ęć ą ę ędobrze jest trzyma si z dala od wszelkiego porównywania si z innymi, czy te wspó zawodnictwać ę ę ż ł(b d one powodowa stres) – ucz si dla samego siebie.ę ą ć ę

Unikaj wszelkich niepotrzebnych napi , gdy maj one tendencje do rozpraszania uwagi. Toęć ż ąoznacza równie , e potrzebujemy wyzby si wszelkiego rodzaju rozprosze , zmartwie , ci arów iż ż ć ę ń ń ężczegokolwiek, co sprawia, e czujemy si zaniepokojeni, tak aby my byli w stanie skoncentrowa si naż ę ś ć ętym co robimy. Wtedy nauka stanie si atwa.ę ł

Relaks i poczucie pewno ci chodz r ka w r k . Jedno uzupe nia drugie, wyzwala swobod .ś ą ę ę ę ł ęKiedy wiesz, e robisz w a ciw rzecz i we w a ciwy sposób, sprzyja to wzrostowi poczucia pewno ciż ł ś ą ł ś śsiebie i sprawia, e nauka staje si atwiejsza. Istnieje wiele technik relaksacyjnych. Generalnie polegajż ę ł ąone na nauczeniu si skupiania uwagi na poszczególnych cz ciach cia a, jedna po drugiej, zaczynaj c naę ęś ł ąprzyk ad od palców u nóg, pó niej ca ych stóp, nóg, o dka, klatki piersiowej, szyi, g owy, twarzy, oczu,ł ź ł ż łą łitd. Kiedy zaczynasz koncentrowa si na poszczególnych cz onkach, najpierw je napr asz, tak ebyć ę ł ęż żpoczu ich napi cie , a nast pnie celowo zwalniasz, eby poczu ich w stanie rozlu nienia. Przyć ę ę ż ć źodrobinie praktyki mo na w stosunkowo krótkim czasie rozlu ni wszystkie cz ci cia a prawież ź ć ęś łjednocze nie. Oddychanie mo e by z tym równie skoordynowane, g bokie wdechy i wydechyś ż ć ż łępomagaj w uzyskaniu relaksacji. Spróbuj.ą

Rozwijaj W a ciwe Nastawienie Psychiczneł ś


- 19 -

Oczekuj sukcesu. „Nic nie wp ywa na jego odniesienie, tak jak ju wcze niej osi gni tył ż ś ą ęsukces”. eby tak si sta o, musisz najpierw w niego uwierzy . Trzeba zrobi wszystko coŻ ę ł ć ćmo liwe na ka dym kroku, aby zagwarantowa zwyci stwo i zapobiec jakiemukolwiekż ż ć ęzniech ceniu, czy poczuciu pora ki, gdy hamuj one rozwój. Nigdy nawet nie dopuszczaję ż ż ąmy li, e uczenie si mo e by trudne. Ignoruj pomy ki, zwracaj na nie uwag tylko wtedy,ś ż ę ż ć ł ękiedy s permanentne i tylko po to, eby wiedzie na co nale y po wi ci wi cej czasu. Zą ż ć ż ś ę ć ęw a ciwym podej ciem i wicz c w prawid owy sposób, nie mo esz odnie niepowodzenia.ł ś ś ć ą ł ż ść

Nastawienie psychiczne jest kluczowe. Powinni my podej do ka dego aspektu nauki zś ść żzainteresowaniem, entuzjazmem i pozytywnym nastawieniem typu „dam rad ”. Ka dy ktoę żnaprawd b dzie chcia opanowa telegrafi , potrafi to zrobi . Je li masz ambicj , ebyę ę ł ć ę ć ś ę żczego dokona , jeste te wyposa ony w odpowiednie do tego zdolno ci. Poczucie pewno ciś ć ś ż ż ś śsiebie jest istotne podczas d enia do celu i trzeba o nie troskliwie zadba . Je li b dziesząż ć ś ęmy la , e potrafisz, to tak si stanie. Nie próbuj walczy z negatywnymi emocjami typu strach,ś ł ż ę ćniepokój, zmartwienie, czy zw tpienie. Je li poczujesz którekolwiek z nich, zaakceptuj je, aą śnast pnie zignoruj i pozwól im umrze mierci naturaln . Spraw, eby nauka by a zabaw .ę ć ś ą ą ż ł ąCiesz si z tego procesu. Kiedy jeste tak ch tny do nauki, e nie mo esz si wr cz doczekaę ś ę ż ż ę ę ćtreningu, to jak e ch onny jeste i jaki przyp yw energii to powoduje! Zaobserwuj jak bawi siż ł ś ł ą ędzieci i ucz si od nich. To dobry wzór do na ladowania, one s zrelaksowane i czerpi wielkę ś ą ą ąprzyjemno z tego co robi . Nie zwracaj w ogóle uwagi na pomy ki. Na laduj je i ciesz siść ą ą ł ś ęnauk telegrafii. Wtedy stanie si ona jeszcze atwiejsza i przyniesie wi cej rado ci.ą ę ł ę ś

Etap Pierwszy. Poznawanie „Alfabetu”, czyli Pierwsze Kroki

Nasze pierwsze wra enia s najsilniejsze i trwaj najd u ej. Dlatego upewnij si , e twojeż ą ą ł ż ę żpierwsze spotkanie z Alfabetem Morse’a jest w a ciwe – poprzez s uchanie. Inaczej w pewnymł ś łmomencie mo esz do wiadczy blokady, fazy „plateau”, miejsca z którego b dziesz musia si trochż ś ć ę ł ę ęcofn , eby znowu ruszy do przodu.ąć ż ć

- Kod Morse’a polega na brzmieniu – s ucha si go uszami, a nie ogl da oczami.ł ę ą

- Od samego pocz tku s uchaj tylko prawid owo nadawanej telegrafii - dopóki nie uzyskaszą ł łbieg o ci. eby nast pi szybki rozwój, mózg musi s ysze te same wzory d wi ków. S uchanie tychł ś Ż ą ł ł ć ź ę łsamych znaków, formowanych za ka dym razem dok adnie w ten sam sposób, wyryje prawid owe wzoryż ł łw naszych umys ach. Kod nadawany nierówno b dzie mia tendencj do wprowadzania umys u wł ę ł ę łdezorientacj i do rozpraszania uwagi, co w efekcie spowolni proces nauki.ę

Najnowsze badania Dr Henry’ego Holcomba z Uniwersytetu Johna Hopkinsa wykazuj , e poą żtreningu przyswajania jakichkolwiek nowych umiej tno ci od podstaw, nale y zaanga owa si wę ś ż ż ć ę


- 20 -

zupe nie inne czynno ci przez pi godzin. Eksperyment pokazuje, e oko o sze ciu godzin trwa transferł ś ęć ż ł śnowo nabytych umiej tno ci z p atu czo owego do tylnej cz ci mózgu, w której zostaj oneę ś ł ł ęś ązmagazynowane na sta e. To jest co , co powinni my wypróbowa i sprawdzi , czy pomo e to nam wł ś ś ć ć żskuteczniejszej nauce telegrafii. Holcomb stwierdzi równie fakt, o którym powinni my ju dobrzeł ż ś żwiedzie , e nabycie szybkich, kompleksowych i precyzyjnych umiej tno ci motorycznych wymagać ż ę śmnóstwa praktyki.

Wyrabiaj zdolno sta ej uwagi. Umiej tno koncentracji na danej czynno ci, to punktść ł ę ść śstartowy dla ka dej nauki.ż

– Rozpoznaj co wymaga Twojej uwagi i...– Rób to skupiaj c si na tym.ą ę– Zacznij to robi ju na samym pocz tku treningu, kiedy masz najwy szy poziom energii.ć ż ą ż

Im ciekawsze jest dla nas to co robimy, tym atwiej jest nam skupi na tym nasz uwag .ł ć ą ęUkierunkuj swój umys na cel, który chcesz osi gn , stymuluj c jego zainteresowanie tematem.ł ą ąć ąTechnika „zacznij – zatrzymaj si ” pomo e ci uzyska wi ksz kontrol nad umiej tno ci koncentracji ię ż ć ę ą ę ę ś ąspowoduje jej wyd u enie. Dzia a to w ten sposób: kiedy koncentracja s abnie nie walcz z tym, leczł ż ł łzatrzymaj si i oczy swój umys z my li. Nast pnie pozwól, aby na nowo powróci y zainteresowanie ię ść ł ś ę łentuzjazm, zacznij od nowa ze wie ym podej ciem. Je li jeste rozproszony czym , co jeste w stanieś ż ś ś ś ś śzidentyfikowa , oczy umys poprzez rozwi zanie danego problemu, albo od ó go na pó niej.ć ść ł ą ł ż ź

Jest niemo liwo ci ż ś ą nie zwraca uwagi na co co nas rozprasza. Skupianie si na tymć ś ęspowoduje tylko jeszcze wi ksze roztargnienie.ę

Mówi si , e mózg przypomina przeno ny, wbudowany komputer, ale jest to organ o wieleę ż śbardziej z o ony. Potrafi przetworzy i przywo a wi cej informacji ni najwi kszy komputer. Najpierwł ż ć ł ć ę ż ęmusimy pousuwa z niego wirusy i pozby si wszelkich niew a ciwych odczu zwi zanych z naukć ć ę ł ś ć ą ątelegrafii, a zast pi je pozytywnymi perspektywami typu: „dam rad ”, „ciesz si z tego”. Nast pnieą ć ę ę ę ępowinni my nape ni nasz umys brzmieniem liter i znaków nadawanych telegrafi i znowu jeste my naś ł ć ł ą śszlaku. Automatyczna odpowied na sygna y d wi kowe: s yszymy Ti-tat i od razu wyobra amy sobie iź ł ź ę ł żzapisujemy „A”. Nie stwarzaj sztucznych limitów dotycz cych ograniczenia pr dko ci z jak b dziesz wą ę ś ą ęstanieodbiera .ć

Etap Drugi – Praktyka

Jak tylko zbudujemy solidne podstawy i nasza pr dko odbioru wzrasta, potrzebujemyę śćkrótkich zrywów tempa, aby nast pi progres. W tej fazie zacznij od kilkuminutowej rozgrzewkią łw wygodnym tempie, a nast pnie w ramach poznanego materia u zrób „wypad” zę łprzy pieszeniem tempa, na pocz tek minuta lub dwie. Niech to b dzie krótki zryw, tak abyś ą ę


- 21 -

zminimalizowa dyskomfort. Nast pnie powró do wygodnego tempa, a odkryjesz, e Twójć ę ć żumys odpowiada teraz znacznie szybciej.ł

Unikaj treningu je li jeste zbyt zm czony, chory, zdenerwowany, lub masz rozproszonś ś ę ąuwag – niewiele, albo nic nowego si nie nauczysz, a mo esz do wiadczy zniech cenia.ę ę ż ś ć ę

Rozwój wymaga czasu. B d cierpliwy i ucz si dla samego siebie. Niektóre dni b dą ź ę ę ąlepsze, inne gorsze, s ró ne tego przyczyny. Post py nie b d przebiega w jednakowymą ż ę ę ą ćtempie, ale to nie powinno ci martwi , bo b dziesz na to przygotowany. Kiedy dobrze się ć ę ęczujesz i nauka sprawia ci rado , post py b d przebiega najszybciej. W dniach, w którychść ę ę ą ćnie czujesz si najlepiej, dobrze jest nie wywiera na siebie presji, a raczej pracowa naę ć ćkomfortowym poziomie, który da ci poczucie realizacji. W miar post pu, wiadome my lenieę ę ś śschodzi na dalszy plan, a my skupiamy si tylko na tym co powinni my robi . Ostatecznie, naszeę ś ć

wiadome my lenie musi zosta kompletnie wyeliminowane, a nasze reakcje musz sta siś ś ć ą ć ęautomatyczne (nawet nie b dziemy u wiadamia sobie tego, e u ywamy kodu). Na tymę ś ć ż żpolega prawdziwa bieg o .ł ść

Wi cej o Pozytywnym Nastawieniuę

Realizacja najlepszych osi gni w jakiejkolwiek dziedzinie, w czaj c w to telegrafi toą ęć łą ą ęsprawa indywidualna. Potrzebujemy:

1. Obserwowa w jaki sposób my limy i dzia amy, kiedy dajemy z siebie to co najlepsze, ić ś łwtedy:

2. Uczy si kontrolowa takie zachowania i dzia ania, tak eby umie ich u y w razieć ę ć ł ż ć ż ćpotrzeby.

I chocia ka dy z nas jest indywidualno ci , istniej okre lone zasady, które w wielkimż ż ś ą ą śstopniu przy pieszaj odniesienie sukcesu, je li zaadaptujemy je na w asny grunt. Na pocz tkuś ą ś ł ąmog si nam one wydawa niewygodne i bezproduktywne, lecz kiedy si do nichą ę ć ęprzywi emy, nast pi poprawa i zaczniemy si rozwija o wiele szybciej. Nasze podej cie doąż ą ę ć śtych zasad jest kluczowe i eby osi gn najlepsze wyniki, powinni my je indywidualizowa iż ą ąć ś ćadoptowa do ka dej naszej potrzeby. Mo emy po o y fundamenty pod pozytywneć ż ż ł ż ćnastawienie je li zrobimy co nast puje:ś ę


- 22 -

Miej ufn postaw , to sprzyja uczeniu si . Je li masz tak mo liwo , obserwują ę ę ś ą ż śćdo wiadczonego operatora, zwró uwag jak spokojnie podchodzi do telegrafii. Nie denerwujeś ć ęsi i nie martwii, e czego nie odbierze. Podchodzi do tego tak, jakby to by o normalneę ż ś łmówienie i s uchanie. Zamiast za mieca umys problemami, troskami i zmartwieniami, zajmujł ś ć łgo rzeczami, które s istotne. Podczas nauki, buduj zaufanie, wykonuj c jeden solidny krok wą ądanym czasie, mówi c sobie „dam rad to zrobi ”. Wyrabiaj poczucie spe nienia, które pojawiaą ę ć łsi po dobrze wykonanej pracy. eby ochroni si przed frustracj , nagradzaj si za ka dy,ę Ż ć ę ą ę żnawet ma y sukces. Zachowuj zapis swoich celów i post pów, bo kiedy widzisz ich realizacj ,ł ę ępomaga ci to budowa w a ciwe nastawienie na przysz o . Pozwól sobie na jak mać ł ś ł ść ąś łąprzyjemno po ka dej sesji.ść ż

Wizualizowanie sukcesu – Mocny Fundament

wicz Mentalnie – my li, uczucia i dzia ania konieczne do wydajno ci, a twojeĆ ś ł śosi gni cia stan si bardziej widoczne – to cenne narz dzie do post pu w nauce. Jak toą ę ą ę ę ęrobi ? Generalnie, wyobra sobie siebie, jak spokojnie i bez wysi ku s uchasz przychodz cychć ź ł ł ąsygna ów i z atwo ci rozpoznajesz je jako zapisane lub wymawiane litery i wyrazy. Podczasł ł ś ąnadawania zobacz siebie, jak wysy asz dobrze uformowane sygna y, bez nerwów i wysi ku.ł ł łWyobra aj sobie, e robisz to po mistrzowsku. To pomo e ci stworzy w umy le w a ciwyż ż ż ć ś ł śmodel. Obserwuj lub wyobra aj sobie bieg ego operatora - telegrafist (je li mo esz takiegoż ł ę ś żznale ) w pracy. On si w ogóle nie pieszy. Nie gor czkuje si , ani nie denerwujei, po prostuźć ę ś ą ęrobi swoje i czerpie z tego rado . Powtarzaj i wicz ten obraz cz sto w swoim umy le.ść ć ę ś

Istniej co najmniej dwa sposoby korzystania z tego narz dzia. Jeden to usią ę ąśćwygodnie, zrelaksowa si i spokojnie kszta towa obraz. Na pocz tku, ustal przede wszystkimć ę ł ć ąjego ogólne wyobra enie. W miar wizualizowania mentalnego obrazu, w jaki sposób danaż ęczynno ma przebiega , dodawaj coraz wi cej szczegó ów, tak aby kszta towany obraz stawaść ć ę ł ł łsi coraz bardziej realistyczny i ostry. Wyobra aj sobie siebie dzia aj cego w taki sposób, w jakię ż ł ąchcesz, aby to si dzia o realnie , krok po kroku. Im wyra niej b dziesz widzia , s ysza i czu toę ł ź ę ł ł ł łco wizualizujesz podczas wiczenia, tym lepsze wyniki osi gniesz, wiedz c jak b dziesz widziać ą ą ę łdan sytuacj i czu si w niej w rzeczywisto ci. To nie jest tylko pobo ne yczenie, aleą ę ł ę ś ż żbudowanie dzia aj cych schematów, które z czasem zaczn si realizowa podczas treninguł ą ą ę ćodbioru i nadawania telegrafii. Ukszta towanie w a ciwego mentalnego obrazu, mo eł ł ś żprzynie taki sam efekt jak „praktyczne” wiczenia. Innym sposobem jest wizualizowanieść ćsiebie podczas nadawania i odbioru w „migawkach”, w trakcie wykonywania innych czynno ciś(takich jak prowadzenie samochodu, spacer, praca, itd.), bez przyk adania uwagi do detali.ł


- 23 -

Mo e b dziesz chcia spróbowa tego zaraz po nauczeniu si pierwszej grupy znaków.ż ę ł ć ęUsi d spokojnie w fotelu, zamknij oczy i wyobra sobie, e s yszysz brzmienie ka dej literyą ź ź ż ł żodbieranej jedna po drugiej, jak rozpoznajesz je i zapisujesz na kartce. Spraw, eby obraz sta siż ł ęrealistyczny i ostry na ile to tylko mo liwe, „poczuj” nawet o ówek, który trzymasz w r ku.ż ł ęPoczuj satysfakcj , jak daje ci ta czynno wykonywana we w a ciwy sposób. Trzy do pi ciuę ą ść ł ś ęminut takiej praktyki na raz prawdopodobnie wystarcz . Nast pnie mo esz powtarza toą ę ż ć

wiczenie z ka d , nowo poznan grup znaków, wzmocni to bardzo nawyk, który starasz sić ż ą ą ą ęrozwin .ąć

Kiedy poznasz ju ca y alfabet i masz klarowny obraz tego, jak ka dy znak powinienż ł żbrzmie , mo esz praktykowa wizualizacj krótkich, drukowanych s ów i tego jak one brzmi wć ż ć ę ł ąkodzie Morse’a. Poczuj to w swoim umy le tak, jakby to by realny trening nadawania.ś ł

To wiczenie wizualizacji mo e zosta rozszerzone do minimalizowania rozprosze ,ć ż ć ńtakich jak niepo dane sygna y radiowe, ha as powodowany przez ludzi znajduj cych si wżą ł ł ą ępobli u, bycie obserwowanym przez kogo , itd. Przygotuj si na to wyobra aj c sobie, eż ś ę ż ą żodbierasz i nadajesz spokojnie, pomimo e wokó ciebie panuj zak ócenia – rozmowy, krzyki,ż ł ą łhuk, itd.

Pomy l z czym musia si zmaga wojskowy operator radiowy na froncie walki! Taś ł ę ćmetoda mo e ci równie pomóc podczas nauki zapisywania na maszynie lub komputerze, aż żtak e w wielu innych sytuacjach.ż

Wszystko to s u y przygotowaniu i wsparciu dla „normalnego” wiczenia, nie po to, ebył ż ć żje zast pi . Celem, który staramy si osi gn , je li chodzi o nauk alfabetu Morse’a, jest to,ą ć ę ą ąć ś ę

eby sta si on dla nas tak naturalny jak rozmowa, czytanie i pisanie. Takie mentalneż ł ęwizualizacje wymagaj realnego wysi ku i praktyki. Nie spodziewaj si natychmiastowychą ł ęrezultatów, pozwól eby mia y si czas rozwin .ż ł ę ąć


- 24 -

Rozdzia 3ł

Cz I: Podstawyęść

Zaczynamy z A-B-C ...

Przez lata opracowano wiele sposobów nauki telegrafii w sposób atwy i efektywny. Naszymłza o eniem jest pokazanie najlepszych sposobów nauki w sposób efektywny, umo liwiaj cychł ż ż ązminimalizowa czas nauczania do minimum. Z ym jest to, e tak du o amatorów jest s abo wyuczonychć ł ż ż łi w efekcie nie s zdolni cieszy si z posiadanych umiej tno ci tak, jak by mogli. Trudno powstajeą ć ę ę ś śćcz sto wtedy, gdy mamy wra enie, e nauka kodu jest ci ka, lub te w wyniku nieefektywnej jegoę ż ż ęż żnauki, w kó ko powtarzanej, jak nauka wpierw znaku zamiast d wi ku, czy te metod d wi ko-ł ź ę ż ą ź ęna ladowczś ą

Wszystko zale ny od tego, na jakim etapie przyst pujesz do nauki. Trudniej jest wróci doż ę ćpocz tku i oduczy czego , co si le nauczy o, ni uczy si tego w poprawny sposób od samegoą ć ś ę ź ł ż ć ępocz tku. Próba nauki samodzielnie bez wsparcia w jaki sposób to zrobi , mo e skomplikowa sprawyą ć ż ćna przysz o . Wi kszo trudno ci w nauce zwi zane jest z: podej ciem ucz cego si , metod , lubł ść ę ść ś ą ś ą ę ąte nauczycielem. Jeden z ekspertów napisa : Najtrudniejszymi studentami Harvardu byli ci, którzyż łnauczyli si kodu samodzielnie, poprzez samodzielne wiczenia, bez wsparcia.ę ć

Kod telegraficzny jest alfabetem d wi ków. Jest nauczany poprzez ich s uchanie.ź ę ł Kiedy

uczyli my si czyta w naszym j zyku, by a to lub by powinna nauka rozpoznawania ABC jakoś ę ć ę ł ć …znaków. Telegrafista rozpoczyna nauk poprzez s uchanie i rozpoznawanie liter ABC jako d wi ków.ę ł … ź ęTa wa na ró nica. Kodu uczymy si s uchaj c go. Rozpoznawanie wzorów d wi kowych jest tu celemż ż ę ł ą ź ęsamym w sobie. Na przyk ad, je eli s yszysz „ti-ta” jako „A”, bez t umaczenia, my lisz kodem. D wi k jestł ż ł ł ś ź ęliter . Nie ma adnego powodu kiedykolwiek wi cej widzie kod w postaci pisanej.ą ż ę ć

Tak Wi c Wyrzu Zapis Kodu, Ca kowicie, Spal Go.ę ć ł

Wymawiaj c natychmiast liter lub te natychmiast j zapisuj c, za ka dym razem ucho s yszyą ę ż ą ą ż łj na jeden ze sposobów umo liwiaj cych szybkie zbudowanie kodu. Potrzebujemy prostego powi zaniaą ż ą ąpomi dzy d wi kiem i liter . Kto kto osi gn „plateau” w wyniku nauki w wizualny lub innyę ź ę ą ś ą ąłnieefektywny sposób musi nauczy ponownie wszystkiego – poprzez d wi k. Szkoda, je eli kto wcić ź ę ż ś ążpróbuje nauki w ten sposób. Niewybaczalnym jest uczy si dzi tym sposobem.ć ę ś

To Jest atwiejsze Ni My liszŁ ż ś

Kto napisa : ś ł „Opanowanie sztuki komunikacji za pomoc kodu telegraficznego jest dziesią ęćWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 25 -

razy atwiejsze ni nauka mówienia, kiedy by e wieku lat oko o dwóch”ł ż ł ś ł . Nie uczysz si nowego j zyka,ę ękompletnego s ownika pe nego dziwnych s ów i zda , gdzie wszystkie wyrazy s zakodowane. Uczysz sił ł ł ń ą ęjedynie jak „czyta ” swój w asny j zyk Uchem zamiast okiem. To nie jest trudne.ć ł ę

Prawie ka dy, kto mo e nauczy si czyta , mo e nauczy si kodu. Nie ma czego takiego, eż ż ć ę ć ż ć ę ś żzwyk y cz owiek chcia by si nauczy kodu i nie móg . „Nie mog nauczy si telegrafii” prawie zawszeł ł ł ę ć ł ę ć ęoznacza „Nie zobowi zuj si do po wi cenia wystarczaj cego czasu niezb dnego do jej nauki,” lubą ę ę ś ę ą ęosoba ta nie chce tego w rzeczywisto ci, cho wydaje jej si inaczej. Wiek, niewa ne czy stary czyś ć ę żm ody, inteligencja, ywy czy ospa y z natury – nie stanowi tu przeszkód. M odsi ni cztery czy pi latł ż ł ą ł ż ęćmog ja szybko opanowa , starsi , po 90 mog równie osi gn sukces. Nie chcia by , ebyą ć ą ż ą ąć ł ś żczterolatek lub 90-cio latek Ci prze cign li, prawda? Nie wymaga to jakiej superinteligencji – jedynieę ś ę śprzy o enia si .ł ż ę

Upo ledzenia, takie jak bycie niewidomym czy z ograniczonym s uchem nie mog powstrzymaś ł ą ćtych, którzy chc si uczy . Osoby nies ysz ce by y w stanie nauczy si i odbiera z u yciem palcówą ę ć ł ą ł ć ę ć żna przystawce do g o nika z pr dko ci 30 wpm lub pokr t em nap dzanym elektromagnetycznieł ś ę ś ą ę ł ę„pokr t o kluczuj ce”, drgaj ce w gór i w dó z pr dko ci 20 wpm. (Nawet niektóre osoby z dysleksjaę ł ą ą ę ł ę ś ąby y w stanie opanowa telegrafi w sposób u yteczny). To proste, je eli rzeczywi cie chcesz jał ć ę ż ż śopanowa i przyst pi do tego w poprawny sposób. Ka da osoba o przyzwoitej inteligencji mo eć ą ć ż żnauczy si kodu Morse'a i sta si bardzo dobrym operatorem, zdolnym do odbierania z zapisem 25ć ę ć ęwpm, nadawania w sposób czysty, czytelny i p ynny. Nie ma adnego realnego uzasadnienia dla zdaniał ż„pewni ludzie nie s w stanie opanowa telegrafii” (nie chc tego). Problem le y w motywacji, sztuceą ć ą żnauki na dowolnym poziomie. Je eli jeste jednym z tych, którzy próbowali w przesz o ci i nie dokonaliż ś ł śtego lub nauk przerwali na poziomie 8 lub 10 lub 12 wpm, nabierz wiary w siebie. Zapomnij to czegoęsi „nauczy e ” i rozpocznij od nowa wed ug zbioru zasad o których tu mowa, a osi gniesz sukces. ę ł ś ł ą

Kto w naturalny sposób nauczy si szybciej ni inni, tak jak pewni ludzie maja dryg do nauki gryś ę żw golfa lub tenisa w krótszym czasie ni pozostali. Tak wi c i pewni ludzie maja swoisty dryg do naukiż ętelegrafii. Za api ja szybciej, jednak e wi kszo ci z nas zajmie to nieco wi cej czasu. Dzieci majał ą ż ę ś ętendencj do atwego wy apywania wzorców d wi kowych, tak wi c ucz si bardzo szybko. ę ł ł ź ę ę ą ę

Motywacja

Nic nie przebije entuzjazmu do nauki. Entuzjazm to zapa . Po czenie determinacji ił łąniepowodzenia jest niemo liwe. Je eli chcesz by tak z y, jak si teraz czujesz, mo e takim pozosta .ż ż ć ł ę ż ćJe eli si jej uczysz, korzystasz z ukrytej fascynacji ide specjalnych mo liwo ci sekretnego koduż ę ą ż śu ywanego w komunikacji: wielu m odych ludzi tak ma , mo liwe, e równie i pewne starsze osobyż ł ż ż żrównie . Pewna pani, która pó niej zosta a nauczycielka telegrafii powiedzia a, e rozpocz a jej nauk ,ż ź ł ł ż ęł ęponiewa „telegrafia brzmia a zabawnie” . Pewnie m czyzna stwierdzi , e najbardziej fascynuj ca jestż ł ęż ł ż ą


- 26 -

sama idea komunikacji mi dzy lud mi za pomoc przerywanych tonów.ę ź ą

Poczucie sukcesu i swego rodzaju intymno znajdowana w telegrafii dodaje w o onemuść ł żwysi kowi wiele rado ci. Telegrafia jest zabawna je eli znajdziesz czas na jej nauk . B d zmotywowany.ł ś ż ę ą źZakoduj w swoim umy le, e mo esz tego dokona . Nast pnie zrelaksuj si , ucz si w asnym tempem,ś ż ż ć ę ę ę łnie porównuj c si z innymi i znajd czas na cieszenie si z procesu nauki. Zrób z tego zabaw . (Próbaą ę ź ę ęnauki w ci ki sposób lub po piechu mo e wywo a pewnego rodzaju napi cie, spowalniaj ce post pyęż ś ż ł ć ę ą ęw nauce.) Po wi wi cej czasu na jej nauk i mniej ostro d do bycia lepszym i szybszym aś ęć ę ę ążosi gniesz znakomite wyniki. Ty nie pomo esz sukcesowi. Entuzjazm i determinacja wygra za ciebie.ą ż

Wybuch II wojny wiatowej spowodowa szybkie zapotrzebowanie na wielu operatorów. Wieluś łamatorów wst pi o do armii ochotniczo i s u y o bezpo rednio jako operatorzy b d ucz c nowychą ł ł ż ł ś ą ź ąrekrutów.

Jednak e postawa wielu rekrutów by a oboj tna czy wr cz niska: wielu rekrutów nie mia oż ł ę ę łochoty do nauki, cz z nich nienawidzi a uczenia si jako takiego. Nic dziwnego, e uczyli si d ugo,ęść ł ę ż ę łwielu z nich nie powiod o si ! – Telegrafia jest umiej tno ci , nabycie której w du ym stopniu zale y odł ę ę ś ą ż żosobistego podej cia ucz cego si .ś ą ę

Pewien nauczyciel demonstrowa kod, zarówno nadaj c jak i odbieraj c. Grupa by a takł ą ą łzafascynowana, e uda o si nauczy 14 znaków w ci gu jednej jednostki lekcyjnej. Nie byli toż ł ę ć ąuczestnicy kursu telegrafii, nie by o adnego ci nienia spowodowanego konieczno ci potwierdzeniał ż ś ś ąumiej tno ci odpowiednim certyfikatem, natomiast poczuli „sposób u ycia” poprzez s uchanie, chc cę ś ż ł ąnauczy si kilku liter na pocz tek. Kilkorgu nie licencjonowanych telegrafistów, po prze yciu pewnegoć ę ą żrodzaju zabawy operatorskiej poszuka o dróg do bycia krótkofalowcami: kod Morse'a nie wygl da dlał ąnich ju tak abstrakcyjnie jak dot d.ż ą

Nauka alfabetu Morse'a jest podobna do nauki czytania

Nauka alfabetu Morse'a jest nieco podobna do nauki czytania wzrokowego. Nauka czytania

druku ma kilka poziomów umiej tno ci.ę ś

– Po pierwsze uczymy si rozpoznawa pojedyncze litery i mo emy powoli literowa ię ć ż ćwymawia s owa.ć ł

– Nast pnie rozpoczynamy rozpoznawa wiele wspólnych krótkich s ów jako s owaę ć ł łzamiast je literowa .ć

– Uprzednio nauczyli my si rozpoznawa krótkie frazy (jak „z tym”, etc) i pewne d ugieś ę ć łs owa jako pe ne ł ł zdania.

– Na koniec, do wiadczony czytelnik mo e czyta ca e klauzule, zdanie a nawet ca eś ż ć ł łparagrafy jako fragmenty my lowe, prawie w skrócie.ś


- 27 -

Daje to nam wskazówk co do sposobu nauki i doskonalenia umiej tno ci pos ugiwania się ę ś ł ęalfabetem Morse'a. Istot nauki alfabetu Morse'a, podobnie jak i nauki j zyka, jest znajomo , coą ę śćoznacza tutaj rutyn . Oznacza to nauk do punktu, kiedy czynno ci staj si automatyczne, bezę ę ś ą ęmy lenia o tym co si robi: odbierasz kropki i kreski lub nawet pe ne s owa. Najwy szy stopieś ę ł ł ż ńumiej tno ci przychodzi wtedy, kiedy zaczynasz by zdolnym odbiera pe ne s owa i zdania i jeste wę ś ć ć ł ł śstanie wychwyci sens przekazu – daje to mo liwo komunikacji: najbardziej warto ciowy i ciesz cyć ż ść ś ąefekt. Nie oznacza to jednak, e jeste demonem pr dko ci.ż ś ę ś

W alfabecie Morse'a A B C s wzorcami d wi kowymi… ą ź ę

Najlepiej zacz od s uchaniaąć ł

Faza pierwsza

Nauka rozpoznawania ka dej litery i cyfry tak d ugo jak je s yszymy: znaki „A-B-C...” s alfabetemż ł ł ąd wi kowym. To jest cel pierwszego etapu nauki telegrafii, budowa podstawy. Alfabet musi byź ę ćodbierany jako wzorzec d wi ku. Je li mia e k opoty, chwila w której zaczynasz my le o alfabecie wź ę ś ł ś ł ś ćrozumieniu wzorców d wi kowych oznacza, e uczyni e ogromny post p. Drukowany list jestź ę ż ł ś ękombinacj linii tworz cych obszar. Jednak e dzieci nie ucz si liter alfabetu wskazuj c ró ne linieą ą ż ą ę ą żzawieraj ce je, lecz ucz si rozpoznawa list jako ca o . Ta sama zasada stosuje si do nauki telegrafii:ą ą ę ć ł ść ęka da litera i cyfra jest jednostk d wi ku, posiadaj c melodi ro n dla ka dej litery i cyfry.ż ą ź ę ą ą ę ż ą ż

Ka da z postaci kodu ma swój niepowtarzalny wzór d wi ku, okre laj cy jak tworzy obceż ź ę ś ą ćsamog oski i spó g oski.ł ł ł

Alfabet Morse'a to wzorce d wi kowe, odbierane poprzez narz d s uchu. Jakakolwiek metodaź ę ą łnauki alfabetu u ywaj ca wzroku (np. zapisy umo liwiaj ce zapami tanie alfabetu, lub inne schematy,ż ą ż ą ęnp. rymy lub d wi kopodobne) mo e wprowadzi powa ne utrudnienie do pó niejszego post puź ę ż ć ż ź ęnauki. To dlatego, e powoduje to wiadome t umaczenie. Je eli b dziesz to robi my l c: „ti-ta” to A,ż ś ł ż ę ł ś ąb dziesz to robi w sensie pojedynczych kropek i kresek. To powoduje trudno . Tak wi c zapomnij oę ł ść ękropkach i kreskach i naucz si my le kategoriami wzorców d wi kowych alfabetu. Rozpoczniję ś ć ź ę

wiczenia w nast puj cy sposób: za ka dym razem, gdy s yszysz wzorzec „ti-ta”, my l 'A'; odbieraj cć ę ą ż ł ś ąr ka pisze 'A'. Po nabyciu pewnej praktyki, podobnie jak dobry operator, odkryjesz, e znaki przychodzę ż ądo umys u nie wiadomo sk d. Przetwarzaj bezpo rednio ze wzorca d wi kowego na liter , bezł ą ś ź ę ępo redniej interpretacji jakiekolwiek typu. Pomóc mo e równie gwizdanie wzorców d wi kowych.ś ż ż ź ę


- 28 -

Cz II: Podstawyęść

Opó niony odbiór i natychmiastowe rozpoznawanieź

Nie ma znacz cej ró nicy w czytaniu za pomoc wzroku i czytaniu za pomoc s uchu. Podczasą ż ą ą łgdy list pisany mo e by rozpoznany na pierwszy rzut oka, znak alfabetu nie mo e by rozpoznany,ż ć ż ćdopóki nie zostanie wys uchany – na koniec krótkiego czasu, jaki zajmuje wys anie go. Musimy goł ł„wys ucha ”.ł ć

Bior w tym udzia dwa wa ne czynniki:ą ł ż

– Znaki musz by s uchane z pr dko ci umo liwiaj ca nam us ysze ca y wzorzec, jakoą ć ł ę ś ą ż ą ł ć łca o , nie jako ł ść ci g kropek i kresek – testy pokaza y, e na pocz tek wystarczaą ł ż ąpr dko oko o 13 wpm, a nast pnie mo na ę ść ł ę ż wprowadza wy sze pr dko ci (18-25).ć ż ę ś

– Odst py powinny by takiej d ugo ci, by zapewni czysty i wyra ny odbiór.ę ć ł ś ć ź

To dlatego zosta a u yta tzw. metoda Farsworth'a: na pocz tek daj wi kszy odst p i nast pnieł ż ą ę ę ęstopniowo zmniejszaj go do standardowego. cz c te dwie metody, widzimy, e dopóki wiemy, eŁą ą ż żwzorce d wi kowe s tworzone z kropek i kresek, nigdy nie pozwalamy sobie na prób analizy tychź ę ą ęwzorców czy te ich liczenia.ż

Musimy wpierw na tyle wys ucha ka dej litery, a b dziemy je odbiera bez wiadomegoł ć ż ż ę ć śmy lenia o nich. Zapomnieli my o kropkach i kreskach i teraz liczy si tylko wzorzec i rytm. Tak wi cś ś ę ę„spojrzenie” ucha trwa nieco d u ej ni oka – ucho s ucha ka dy wzorzec oddzielnie z powodu odst puł ż ż ł ż ępoprzedzaj cego go i wyst puj cego po nim.ą ę ą

Te przerwy s bardzo wa ne – pozwalaj wyró ni wzorzec d wi kowy. Wzorzec lub rytm literyą ż ą ż ć ź ęmusi by wys uchany w ci gu krótkiego okresu czasu, i nie mo e zosta rozpoznany, nim nie us yszymyć ł ą ż ć łgo ca o ci. Musimy go najpierw wys ucha , by go zidentyfikowa . Kiedy mamy wzorce dobrzeł ś ł ć ćzakodowane w umy le, mo emy zacz s ucha z wi kszymi lub mniejszymi pr dko ciami i s uchaś ż ąć ł ć ę ę ś ł ćkombinacji liter.

Tylko s uchanie zapewnia najlepsz jako ł ą ść

Na wczesnym etapie istotnym jest s uchanie tylko jak najlepszej jako ci kodu, jak tylko uda ci sił ś ęznale . Ucho i umys wymagaj znanych im temp, wzorców, konsekwentnie tworzonych. Kod z ejźć ł ą łjako ci to niestaranno , nieregularne tempo ma wp yw na og upienie umys u spowalnia nauk . Nieś ść ł ł ł ęoczekuj podwy szenia pr dko ci odbioru. S uchanie z ych transmisji radiowych mo e czasem zniech ciż ę ś ł ł ż ę ćucznia, poniewa rozprasza umys , powoduj c my lenie o szczegó ach , zamiast o ca o ci. Musimyż ł ą ś ł ł śzwolni . S uchanie z ych transmisji to przyczyna pora ek w nauce (pó niej, z nabyciem umiej tno ci,ć ł ł ż ź ę śprawdopodobnie b dziesz w stanie zrozumie wi kszo z ych transmisji, ale teraz unikaj ich). Dlategoę ć ę ść łrównie nie powiniene próbowa nadawa , a do momentu uzyskania odpowiednich umiej tno ci.ż ś ć ć ż ę ś


- 29 -

Rozpoczynamy

Jest wiele metod rozpocz cia nauki telegrafii. Jedna z najbardziej efektywnych, umo liwiaj caę ż ątworzenie odpowiednich wra e na pocz tkuj cym jest nadawanie mu jednego lub dwóch zda ,ż ń ą ą ńliteruj c ka de s owo za pomoc zwyk ych liter z pr dko ci ok. 20 wpm – z zapisem odbieranegoą ż ł ą ł ę ś ątekstu, np.:

Y O U A R E G O I N G T O F I

N D I T I S E A S Y T O L E A R

N T H E M O R S E C O D E.

Nauczycielowi nie pozostaje nic innego jak zapewnienie ucz cym si w miar równomierneą ę ęopanowanie kodu. „Wszystko co mamy zamiar zrobi , to to zmieni jedynie nazwy liter – zamiast 'Y',ć ćlitera ta b dzie teraz traktowana jako 'ti-ta-ti-ti' itd. Tak wi c, ucz cy s gotowi pozna kilka pierwszychę ę ą ą ćliter jako d wi ki.ź ę

Inny dobry sposób wywodzi si z faktu, e ka dy mo e w czasie pierwszej sesji szybkoę ż ż żrozpozna ró nic pomi dzy kilku s owami nadawanymi z pr dko ci oko o 20 wpm – nadaj prosteć ż ę ę ł ę ś ą łs owo lub pozdrowienie np. „Hi” i po egnanie, czyli „73”. Nadaj ka de z nich z pr dko ci 20 wpm 6ł ż ż ę ś ąrazy z ka dy zapozna si z ich brzmieniem, nast pnie nadawaj je losowo i na koniec powiedz im teą ż ę ęs owa. Nast pnie przejd do innego s owa, np. „the” i obserwuj, czy odbieraj je. Powiedz im, co to jest ił ę ź ł ąnadaj go kilka razy. To mo e zwi kszy ich apetyt i pokaza , e nie jest to tak trudne.ż ę ć ć ż

Dla ludzi, którzy obawiaj si , e nie b d w stanie nauczy si identyfikowania wzorcówą ę ż ę ą ć ęd wi kowych, mo na zasugerowa nadawanie naprzemiennie „V” i „B” porównywaj c ich d wi kiź ę ż ć ą ź ępocz tkowe.ą

Od jakich znaków powinni my zaczś ąć

Nauczyciele maj podzielone pogl dy. Niektórzy sugeruj na pocz tek proste znaki (np. E I S Hą ą ą ą5, nast pnie E T I M, itd.) pomagaj ce podnie poczucie ufno ci. Inni wskazuj, e mo e to prowadzię ą ść ś ż żniektórych ucz cych si do próbowania analizowania d u szych znaków, tak wi c zalecają ę ł ż ę ąrozpoczynanie od znaków d u szych (np. Q & Z G 0 9 8 J P, lub cyfr 1 2 3 ). Zalet tego jest zmuszenieł ż … ąucz cych si do czekania, a ca y znak jest kompletny, nim zostanie zidentyfikowany. Mo liwe, eą ę ż ł ż żdobrym sposobem mog o by by rozpocz cie nauki od kilku krótkich liter na pocz tek, nast pnieł ć ę ą ęd u szych, w celu osi gni cia obu wy ej omówionych celów. Kolejno nie ma znaczenia w nauce,ł ż ą ę ż śćka dy znak musi „sta na w asnych nogach” i nie zale e od porównania z innym znakiem wynikaj cymż ć ł ż ć ąz kolejno ci nauki i ich identyfikacji.ś

Wa n rzecz , jest oczywi cie jest s uchanie znaków z pr dko ci wystarczaj c , aby byż ą ą ś ł ę ś ą ą ą ł


- 30 -

s yszalny jako kompletny wzorzec oraz mo liwie na pocz tku obecnej lekcji, przed znakami o zupe nieł ż ą łinnej strukturze wzorca, aby uniemo liwi porównywanie ich. ż ć

Metody podej cia do naukiś

Mamy przynajmniej dwie drogi do rozpocz cia: a) na pocz tek tylko s uchanie oraz b)ę ą łs uchanie z zapisywaniem. Dla tych, którzy ucz si samodzielnie, jeden z do wiadczonych nauczycielił ą ę śnapisa kiedy „Pocz tkuj cy powinien s ucha d wi ków dopóki nie b dzie ich wiadomy. Nieł ś ą ą ł ć ź ę ę śpowinien zapisywa nic poprzez tydzie b d dwa, natomiast skoncentrowa swój wysi ek nać ń ą ź ć łrozpoznawaniu d wi ków. On mo e niby zapisywa , jednak nie jest tego w stanie robi z pewnymź ę ż ć ćstopniem atwo ci, je eli w tym samym czasie próbuje robi jeszcze co innego, w czym nie jestł ś ż ć śjeszcze dobry [rozpoznawanie znaków].

Jako pocz tkuj cy, móg by s ucha znaku, wzi krótki odcinek czasu do zidentyfikowaniaą ą ł ł ć ąćjej, zapisa j , a tym czasie gubi nast pny znak. Poczekaj z zapisywaniem znaków dopóki b dziesz wć ą ę ęstanie rozpoznawa litery jako litery, a te problemy znikn . Nauka czytania kodu to naukać ąrozpoznawania d wi ku natychmiast, jako litery.” To m dra rada dla ucz cych si samodzielnie.ź ę ą ą ę

Prawdopodobnie wi kszo nauczycieli preferuje drugie podej cie w sytuacji nauki w grupie.ę ść ś

Mo e odbywa si to w nast puj cy sposób (wzi te z rzeczywistej procedury nauczania): – ż ć ę ę ą ę

A) Nauczyciel mówi: „To jest F” i nadaje F. Nast pnie mówi: „A teraz ponownie to samo. Zapisujcieęza ka dym razem, kiedy go us yszycie.” Powtarza go kilka sekund, zanim wprowadzi w ten samż łsposób nast pn liter , posiadaj c inny zupe nie inny rytm, np. G. Nast pnie nadaje te literyę ą ę ą ą ł ęw kolejno ci losowej, a ucz cy opanuj je przynajmniej w 95%. Nast pnie wprowadza trzeciś ż ą ą ę ąliter poprzedzon losowym ci giem uprzednio poznanych liter i tak dalej n razy w czasie sesji,ę ą ątak aby wi kszo ucz cych si nie wpad a w znudzenie lub zm czenie. Uwaga: ka dy zę ść ą ę ł ę żucz cych si zapisuje w sposób mu dogodny.ą ę

B) Nauczyciel nadaje „ti” i mówi: „To jest 'ti'. To jest litera 'E'. A teraz ponownie to samo. Zapisujcie

za ka dym razem, gdy j us yszycie. Zapomnijcie, e jest „ti”. To jest litera „E”. Nast pnie poż ą ł ż ęprostu nadaje pewn ilo razy liter „E” do momentu, gdy wi kszo z ucz cych si wą ść ę ę ść ą ęautomatyczny sposób zapisuje j . Nast pnie mówi: „Teraz us yszycie liter 'T'. S uchajcie. Nadajeą ę ł ę ł'T' i mówi „To jest litera 'T'. A teraz ponownie ona. Zapisujcie, kiedy j us yszycie.” I tak daleją łpoprzez grup liter przygotowanych na t lekcj . Kiedy ka da z nowych liter zosta a juę ą ę ż ł żopanowana, nast puje praktyka z u yciem losowym wszystkich liter uprzednio poznanych. Naę żkoniec, nawet na pierwszej lekcji, poniewa wybra litery, z których mo na u o y s owa, nadajeż ł ż ł ż ć łje z instrukcj : „Teraz b dzie nadane s owo. Zapiszcie litery tak jak robili cie poprzednio.”ą ę ł śOdczekuje krótk chwil , podczas której ucz cy zapisuj i mówi: „Odebrali cie s owo ...”. I taką ę ą ą ś łdalej na koniec 30 45 min lekcji. Kolejne lekcje przebiegaj w ten sam sposób, a alfabet… ą żzostanie wyczerpany, etc.


- 31 -

Cz III: Podstawyęść

Wi kszo nagra d wi kowych do samodzielnej nauki wprowadza ka d liter mniej wi ceję ść ń ź ę ż ą ę ęw nast puj cy sposób: „kiedy us yszysz 'ti-ta', powiedz 'A' do siebie za ka dym razem, gdy j s yszysz,ę ą ł ż ą łtak szybko, jak tylko j us yszysz. Zrób tak samo w stosunku do wszystkich nowo poznawanych znaków.”ą łNast pnie zaczynaj np. jako pierwsz liter 'F': nadawane jest ti-ti-ta-ti, mówimy do siebie 'F';ę ą ą ęnast puje po tym ci g 'F', umo liwiaj c ucz cemu powtarzanie, przed wprowadzeniem nowej litery.ę ą ż ą ą

Czy to ucz c si z nauczycielem, czy te samodzielnie, istotne jest powtarzanie. Nauczyciel poą ę żzachowaniu si ucz cych mo e szybko okre li ilo powtórek. Dla ucz cych si samodzielnie dobrymę ą ż ś ć ść ą ęb dzie prawdopodobnie wykonanie pewnej liczby powtórze , niemniej nie nale y tego robię ń ż ćbezmy lnie. Niektórzy nauczyciele wykonuj od 12 do 24 powtórze , nim przejd do nast pnego etapuś ą ń ą ęnauki. Do tej pory ca a struktura telegrafii oparta jest na zasadzie – b d pewny, e jest to solidne ił ą ź żbezpieczne. Powtórzenie okre la ś

specyfik tego, co wiczymy. Czy to m drze. Powtórzenia z uwag tworz umiej tno cię ć ń ą ą ą ę śeksperckie, tworz po czenie pomi dzy stymulacj i odpowiedzi tak siln , e odpowiedą łą ę ą ą ą ż źautomatycznie pobudza stymulacj .ę

W pierwszych lekcjach prosta zabawa w dziwaka mo e pomóc. Przebiega to nast puj co: tenż ę ąsam znak nadawany jest 5 – 6 razy w ci gu, jednak w jednym miejscu tego ci gu nadawany jest innyą ąznak. Ucz cy si tylko s uchaj , podnosz c r k do góry gdy s ysz dziwn liter . Kilka minut takieją ę ł ą ą ę ę ł ą ą ęzabawy mo e nieco o ywi i urozmaici lekcj . Mo e to by u yte równie w stosunku do krótkichż ż ć ć ę ż ć ż żs ów. ł

Uczenie si na jeden na jednego, z dobrym nauczycielem, który mo e dostosowa ka d lekcję ż ć ż ą ędla ucznia sprawia najsilniejsze pierwsze wra enia z d wi kami i rytmem znaków kodu orazż ź ęskoncentrowa si na wszelkich s abych obszarach. Nauczyciel mo e równie bezpiecznie wprowadzić ę ł ż ż ću ycie klucza wcze niej, ni w innych wypadkach. ż ś ż

Metoda powtarzania znaków celem wzmocnienia efektów nauki:

1. Nauczyciel mówi: „S uchajcie, gdy nadaj znak”. Nadaje go i mówi jego nazw . „Teraz s uchajcie,ł ę ę łgdy nadaj ponownie i powtarzajcie jego nazw , gdy tylko go us yszycie”ę ę ł

2. „Teraz s uchajcie i zapisujcie za ka dym razem tak szybko jak tylko sko cz nadawanie”.ł ż ń ę3. „We teraz swój i klucz i nadawaj za ka dym razem, gdy ja nadam, mówi c nazw znaku któryź ż ą ę

nada e .” Wa ne jest, aby krok 1 i 2 mia wystarczaj ca ilo powtórze liter, tak, aby ucz cył ś ż ł ą ść ń ąsi poczucie „jasno ci” prawid owego rytmu czasu.ę ś ł

4. Na koniec. Nauczyciel nalega na dok adno nadawania. Dla ucz cych si samodzielnieł ść ą ędost pne jest wiele dobrych nagra ta mowych i kursów, jak równie dost pnych jest wieleę ń ś ż ę


- 32 -

programów komputerowych, cechuj cymi si du elastyczno ci . Tzn. komputerowy programą ę żą ś ąnauki telegrafii który wy wietla znak na ekranie tu po jego nadaniu, powoduje odruchś żucz cego si zerkni cia na ten ekran tak szybko, jak tylko go us yszy. Patrz rozdzia 18.ą ę ę ł ł

Je eli cz z ucz cych si twierdzi, e pewne znaki s do siebie podobne, nadaj im jeż ęść ą ę ż ąkilkana cie razy alternatywnie, tak by wychwycili rzeczywiste ró nice. Typowo, alfabet i cyfry powinnyś żzosta opanowane w czasie nie d u szym ni 5 lekcji. Nale y uczyni wszystko co mo liwe, by lekcjeć ł ż ż ż ć żby y interesuj ce i zabawne, unikaj c nudy lub napi cia. Jeden z nauczycieli mówi: „Pisz s owa nał ą ą ę ę łtablicy, a ucz cy si mówi je unisono. Jest to podobne do dyrygowania chórem, dobra zabawa, gdzieą ę ąwszyscy maj dobre samopoczucie na temat nauki kodu.ą

Je eli kto spodziewa si du ej liczby danych do odbioru, dobrym pomys em jest u ycież ś ę ż ł żmaszyny do pisania. Zapewnia to lepsze po czenie pomi dzy mózgiem, kodem i klawiszem maszyny niłą ę żpomi dzy kodem, mózgiem i o ówkiem. Kiedy ten etap nauki zostanie uko czony, podstawy – szybkieę ł ńrozpoznanie ka dego znaku poprzez jego wzorzec d wi kowy - powinno to zapewni umiej tnoż ź ę ć ę śćodbioru na poziomie 5-6 wpm. Wszystko teraz w r kach ucz cego si , by wiczy ze zwyk ymi s owamię ą ę ć ć ł łangielskimi i zdaniami, w celu podwy szenia pr dko ci i zbudowania wi kszego zaufania. Niektórzyż ę ś ęmog skraca przerwy mi dzy s owami, co podwy sza ogólny wska nik odbioru.ą ć ę ł ż ź

Ka dy wysi ek musi zosta w o ony by umocni poczucie sukcesu ko cowego u ucz cych si .ż ł ć ł ż ć ń ą ęCzyni to nauk szybsz i atwiejsz . Daj posmakowa sukces. Zapomnij b dy: nagradzaj osi gni cia.ę ą ł ą ć łę ą ęCelem jest Ci g y Odbiór Ka dego Znakuą ł ż . Jest to tym, co wiedzie nas do nast pnego poziomu. Je eli sę ż ąznaki, których nie rozpoznajesz wystarczaj co szybko, wró i wicz ich odbiór a do skutku. Oszcz dzi cią ć ć ż ęto czas w przysz o ci.ł ś

Oto jeden z opublikowanych zestawów znaków do nauki: 5 Ø E T A R - S L U Q J - H O N C V – I B Y

P - W K Z M - D X F G. F G H M J R U - B D K N T V Y - C E I L O S - A P Q X Z W. E T A I M N - S O D R C U - K

P H G W L - Q H F Y - Z V X J. E I S H – T M O - A N W G - D U V J B - R K L F - P X Z C Y Q. F K B Q T C Z H W

X M D Y U P A J O E R S G N L V I. E T I M S O H - A W U J V F - C G K Q F Z – R Y L B X D N.

A E I O U – samog oski pierwsze, nast pnie pewne najcz ciej spotykane spó g oski, takie jak Tł ę ęś ł łN R S D L H, etc., tak wi c wiele s ów mo e by wiczone od momentu poznania pierwszej samog oski.ę ł ż ć ć ł

Uwaga: Nauczyciel powinien na ka dym nowym etapie wyja ni , co b dzie robione i dlaczego,ż ś ć ętak, by ucz cy wiedzieli, czego si od nich oczekuje. Od 1895 niektórzy psychologowie pytają ę ątelegrafistów: „Na co jest g ównie skierowana uwaga ucz cego si aby uczyni post p?” Ichł ą ę ć ęodpowiedzi by o:ą ł

1. Ze zgie ku wyci gn litery.ł ą ąć2. Nast pnie poszuka s ów.ę ć ł3. Pó niej, jako rzetelny operator, powiniene trzyma si blisko s ów, nawet bra kilka s ów, frazź ś ć ę ł ć ł ę

lub nawet krótkie zdanie np. „kupa”, i4. Na koniec, jako rzeczywisty ekspert, masz okre lon automatyczn perfekcj , dzi ki której nieś ą ą ę ę


- 33 -

przyk adasz ci g ej uwagi do szczegó ów kodu, ale koncentrujesz si na sensie przekazu lub nał ą ł ł ęjego transkrypcji (zapisie), podczas gdy twój umys zajmuje si innymi rzeczami.ł ę


- 34 -

Rozdzia 4ł

Rozwój umiej tno ci na solidnym fundamencie.ę ś

Jak osi gn 15 grup na minut .ą ąć ę

Pr dko 15 grup na minut jest ju u yteczna i komfortowa do prowadzenia czno ci.ę ść ę ż ż łą ś

Wymaga to wicze (to ju wiesz), ale te pozwala oswaja si z wy szymi pr dko ciami, któreć ń ż ż ć ę ż ę śna pocz tku b d oczywi cie sprawia y problemy z odbiorem.ą ę ą ś ł

Takie zwi kszenia pr dko ci nie powinny jednorazowo by d u sze ni minuta. B dzieszę ę ś ć ł ż ż ęzaskoczony jak skutecznie pomog podwy szy szybko odbioru telegrafii.ą ż ć ść

Natychmiastowe rozpoznawanie znaków

Jednym z sekretów zwi kszania pr dko ci odbioru alfabetu Morse'a jest opanowanieę ę śbardzo szybkiego rozpoznawania znaku, od razu po tym jak zostanie zako czone jego nadawanie.ń

Krótszy czas potrzebny na rozpoznanie znaku to jednocze nie gotowo do szybszegoś śćrozpoznania kolejnego znaku i zwi kszenie pr dko ci odbioru.ę ę ś

Je li nie rozpoznajesz od razu melodii jakiego znaku to znaczy e si go nieś ś ż ęnauczy e . ł ś (Ka dy znak trzeba trenowa tak d ugo aby rozpoznawa go bez zastanowienia).ż ć ł ć

Celem tego treningu jest osi gni cie wi kszej szybko ci rozpoznawania znaków, sk adania ich wą ę ę ś łs owa, by w ko cu osi gn zdolno odbioru ca ych s ów, bez ich zapisywania.ł ń ą ąć ść ł ł

Przewidywanie... to z oł

Gdy czytamy, wi kszo z nas zwykle domy la si , jakie mo e by nast pne s owo lubę ść ś ę ż ć ę ł


- 35 -

zdanie. Przechodzimy wi c do nast pnych wersów, zast puj c czasami czytany tekst s owami przezę ę ę ą łsiebie przewidzianymi.

Jako e, nawet szybko nadawane znaki, s wolne w porównaniu z pr dko ci naszego my lenia,ż ą ę ś ą śu wielu z nas, przewidywanie mo e wytworzy siln blokad psychiczn , powoduj c ca kowit utratż ć ą ę ą ą ą ł ą ęzdolno ci odbioru kolejnych znaków.ś

Ryzyko to jest wi ksze w pierwszym okresie nauki, gdzie pr dko ci s mniejsze.ę ę ś ą

Je li jeste wiadomy, e nawyk przewidywania powoduje u Ciebie problemy w odbiorze tekstu,ś ś ś żpodejmij natychmiastowe dzia anie aby temu zapobiec. To bardzo wa ne szczególnie na pocz tku, kiedył ż ątworz si nawyki odbioru znaków.ą ę

B dzie to wymaga o szczególnej koncentracji i dok adnego ws uchiwania si w nadawaneę ł ł ł ęsygna y (Zerknij dalej aby dowiedzie si jak przeciwdzia a przewidywaniu).ł ć ę ł ć

Je li jednak przewidywanie nie koliduje u Ciebie z odbiorem tekstu, zapomnij o nim i skupiaj siś ęna melodii znaków. (Zwykle te zastanawiamy si czy odebrali my ci g znaków poprawnie. To normalneż ę ś ąi nie powinno zniech ca je li nie powoduje problemów z odbiorem).ę ć ś

Takie próby przewidywania mog u wiadomi nam jedn wa n rzecz: nie osi gn li myą ś ć ą ż ą ą ę śjeszcze szczytu swoich mo liwo ci i mo emy odbiera kod Morse'a jeszcze szybciej, je li tylko b dziemyż ś ż ć ś ęw a ciwie rozwija te umiej tno ci. (W Rozdziale 11 dalsza dyskusja na ten temat).ł ś ć ę ś

Materia y do wiczeł ć ń

Wi kszo materia ów do wicze powinny stanowi ciekawe teksty w j zykuę ść ł ć ń ć ęojczystym. Ich ró norodno sprawi e wiczenia nie b d monotonne. Wybierz interesuj ce Ciż ść ż ć ę ą ą ęmateria y, które zamierzasz u y do nauki telegrafii.ł ż ć

Aby zapobiega przewidywaniu tekstu, szczególnie na wczesnym etapie nauki, stosuj odćczasu do czasu teksty obcoj zyczne. Trzy do pi ciu minut obcego tekstu wystarczy, cho i tak b dzieszę ę ć ęmia wra enie odbioru zakodowanej wiadomo ci - wa ne jest aby trening nie sta si nu cy.ł ż ś ż ł ę żą

Znaki krótkofalarskie z ca ego wiata, kod Q czy skróty u ywane w slangu krótkofalarskimł ś żrównie stanowi dobre wiczenie, poniewa stanowi zbitki losowych znaków oraz cz stoż ą ć ż ą ęspotykanych i u ytecznych wyrazów.ż

Kolejnym ciekawym wiczeniem zachowuj cym tempo i ilo nadawanych znaków jestć ą ść -

nadawanie od ty u,ł np.

"moja antena zawieszona jest na wysoko ci 10 metrów"śWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 36 -

nadajemy jako:

"wortem 01 icsokosyw an tsej anozseiwaz anetna ajom"

lub

"ajom anetna anozseiwaz tsej an icsokosyw 01 wortem"

Nie ma mo liwo ci aby przewidzie takie "s owa". Na ko cu tego rozdzia u znajdziesz listż ś ć ł ń ł ęnajcz ciej u ywanych s ów (w j z. ang.). Stanowi doskona y materia do wicze i pozwalajęś ż ł ę ą ł ł ć ń ąwprawi si w u ywaniu otwartego tekstu.ć ę ż

wicz odbiór tych s ów do czasu a zaczniesz rozpoznawa melodi ca ego wyra enia, bezĆ ł ż ć ę ł żrozbicia na poszczególne znaki.

Razem z najcz ciej u ywanymi s owami staraj si opanowa cz sto u ywane zwroty. (Przyp.ęś ż ł ę ć ę żt umacza: Autor zwraca uwag na wyra enia typu "I am", "of the" wyst puj ce w j zyku angielskim.ł ę ż ę ą ęMy l , e do naszych potrzeb warto by oby trenowa skróty u ywane w slangu radiowym przyś ę ż ł ć żtypowych czno ciach CW, takie jak "UR RST", "PSE QSY", GM DR OM", "TKS FER RPRT", "MY QTH IS",łą ś"MY NAME IS", "PWR IS", itp. - ca e te zwroty szybko "wpadaj w ucho" i wyst puj jednocze nieł ą ę ą śpraktycznie w ka dej czno ci na telegrafii - wi cej w rozdziale 22)ż łą ś ę

Raz jeszcze nale y podkre li wag powtarzania i utrwalania poznanych s ów.ż ś ć ę łNajlepszym sposobem aby utrwali w pami ci melodi ca ego s owa jest s uchanie go kilka razy, przedć ę ę ł ł łprzej ciem do wiczenia nast pnego.ś ć ę

Do nauki mo esz u y kasety, p yty, wygenerowa plik MP3 lub skorzysta z programu do naukiż ż ć ł ć ćtelegrafii.

Ka dego s owa s uchaj trzy do pi ciu razy. Odst p pomi dzy s owami powinien by na tyleż ł ł ę ę ę ł ćd ugi, aby po us yszeniu s owa zd y je wymówi . Cz sto s uchaj przygotowanych wcze niej nagra ił ś ł ł ąż ł ć ę ł ś ńnie zapomnij o wymawianiu us yszanych wyrazów.ł

Inne sposoby

Jest te kilka innych pomocnych w nauce metod. Jedn z nich jest czytanie znakówż ąinformacyjnych, tablic z nazwami miejscowo ci a tak e reklam, po czym trzeba "nada " je sobie wś ż ćmy lach lub wygwizda w alfabecie Morse'a.ś ć

Je li masz znajomych, którzy te ucz si telegrafii, mo ecie zamiast mówienia, gwizda doś ż ą ę ż ć


- 37 -

siebie nawzajem.

Jest te metoda polegaj ca na tym, e jedna osoba nadaje do drugiej pojedyncze litery.ż ą żOdbieraj cy s ucha nast puj cych po sobie liter do momentu w którym us yszy d u sz przerw . Wą ł ę ą ł ł ż ą ęmy lach sk ada sobie nadany wyraz i musi nada z powrotem ca e s owo.ś ł ć ł ł

Przyk adowo mo emy nada "BAT". Odbieraj cy s yszy "B" , po czym "A" i zastanawia si co toł ż ć ą ł ęza wyraz (mo e BAR? ). Po us yszeniu ostatniej z liter "T" i przerwy oznaczaj cej koniec nadawania,ż ł ąsk ada s owo w pami ci i odsy a ju jednym ci giem, do osoby która nadawa a poszczególne litery.ł ł ę ł ż ą ł

Co wa ne, nie zapisujemy pojedynczych liter podczas s uchania. Pami taj, to tylko zabawa i maż ł ęsprawia Ci przyjemno .ć ść

Zaczynaj od s ów dwuliterowych, a po osi gni ciu post pów przejd do s ów trzy, cztero ił ą ę ę ź łwi cej literowych.ę

Dzi ki temu nie b dziesz sk ada ju s ów z liter ale z melodii znaków je tworz cych.ę ę ł ł ż ł ą

W jaki sposób i jak d ugo wiczył ć ć

Staraj si nie wiczy zbyt d ugo i rób sobie przerwy. Przeplataj dziesi ciominutowyę ć ć ł ętrening przerwami trwaj cymi oko o 5 minut. Na wczesnym etapie nauki zrób sobie trzy lub cztery takieą łprzerwy. Je li czujesz si zm czony wyd u aj przerwy, poniewa zm czenie spowalnia nauk .ś ę ę ł ż ż ę ę

Je li chodzi o to czy zapisywa s yszane znaki czy nie, zdania s podzielone. Najlepszś ć ł ą ąrzecz wydaje si by wiczenie odbioru zarówno z zapisem jak i bez.ą ę ć ć

Wielu szkol cych nie pozwala na zapis we wczesnym etapie nauki. Wol aby ucze tylko s ucha ,ą ą ń ł łco pomaga wyrobi zdolno wi zania melodii z okre lonym znakiem i nie powoduje rozkojarzeniać ść ą śzwi zanego z zapisywaniem (wi cej w rozdzia ach 7 i 8).ą ę ł

Nadawania natomiast , lepiej nie rozpoczyna dopóki uczniowie nie poznaj dok adnieć ą łmelodii znaków, które powinny by tak utrwalone w g owie, aby ucze by w stanie us ysze je li nadać ł ń ł ł ć śje le, nie zachowuj c odpowiednich odst pów mi dzy d wi kami, czy rytmu. Oszcz dzi to tak eź ą ę ę ź ę ę żkrytyki na pa mie.ś

Nie zaczynaj nadawa do czasu opanowania odbioru z pr dko ci przynajmniej 10 grup nać ę ś ąminut . Staraj si d y do p ynnego, rytmicznego i czytelnego nadawania kropek, kresek i odst pówę ę ąż ć ł ęmi dzy nimi. B d wobec siebie krytyczny i nie nadawaj byle jak (zobacz rozdzia 9).ę ą ź ł

Rozpoczynaj c nauk nadawania, staraj si najpierw s ucha znaku a potem go nadawa , znówą ę ę ł ć ćs ucha i po tym nadawa .ł ć ć


- 38 -

Kolejnym pomocnym sposobem mo e by nadawanie krótkich wyrazów lub zdaż ć ńjednocze nie z instruktorem (lub komputerem), staraj c si robi to zgodnie i w jednym rytmie. Tegoś ą ę ćtypu wiczenie pozwala sprawdzi zdolno poprawnego rozpoznawania nadawanych znaków i okre lić ć ść ś ćobszary wymagaj ce dodatkowego wy wiczenia.ą ć

Nauka odbioru bez zapisywania jest bardzo przydatna. Aby rozwija t umiej tno powinieneć ę ę ść śpo prostu s ucha krótkich tekstów z mo liwie du pr dko ci , ale tak któr jeszcze jeste w stanieł ć ż żą ę ś ą ą ą śodebra . Pozwoli to usprawni szybkie rozpoznawanie tekstu.ć ć

Zdolno odbioru ca ych wyrazów ma du y wp yw na ogóln szybko odbioru.ść ł ż ł ą ść

Wyra enia pozbawione sensu, takie jak zbitki przypadkowych liter, zwykle odbiera si wolniejż ęni znane nam wyrazy. W przypadku logicznych wyra e tempo odbioru mo e by nawet dwukrotnież ż ń ż ć(lub wi cej) szybsze. Nawet zdania z o one z przypadkowych ale nie pozbawionych sensu wyrazów,ę ł żmo emy odbiera szybciej ni losowo generowane grupy znaków, gdy atwiej wy wiczyż ć ż ż ł ć ćrozpoznawanie ich w ca o ci.ł ś

Trzeba pami ta o jeszcze jednej rzeczy. Kiedy siedzimy przy radiu, walczymy ze sobę ć ąstaraj c si wy apa , cz sto bardzo s abe sygna y, przeszkadzaj nam trzaski, zak ócenia, s aba jakoą ę ł ć ę ł ł ą ł ł śćnadawania lub próbujemy z o y w ca o nadane s owo, uruchamiamy wtedy ca naszł ż ć ł ść ł łą ą

wiadomo , staraj c si zrozumie nadawany przekaz. Kiedy nasza wiadomo pracuje na pe nychś ść ą ę ć ś ść łobrotach, pod wiadomo zdaje si wy cza . Ten mentalny konflikt potrafi nas zblokowa i skutecznieś ść ę łą ć ćuniemo liwi odbiór czegokolwiek.ż ć

Jednak dzi ki obyciu, os uchaniu z tym co jest nadawane, nauka jest szybsza i atwiejsza.ę ł łLogiczny tekst mo na odbiera nawet 50% szybciej nic pojedyncze s owa.ż ć ł

Wyra enia nie znane operatorowi cz ciej s odbierane niepoprawnie. Du o wi cej b dów wż ęś ą ż ę łęstosunku do dekodowania logicznych wyra e pope nia si przy odbiorze losowych grup znaków.ż ń ł ę

Osi gni cie cianyą ę ś

Osi gn "plateau" (przyp. t um. zdaje si e chodzi o p aski obszar przebiegu krzywej,ą ąć ł ę ż łznany z nauk cis ych - zatrzymanie si na jakim poziomie), znaczy tyle, e nie mo emy osi gnś ł ę ś ż ż ą ąćwi kszej pr dko ci odbioru. Bywa to tymczasowa sytuacja, której zaradzi mo na delikatnymę ę ś ć żzwi kszeniem ilo ci wicze .ę ś ć ń

Plateau bywa rezultatem z ej interpretacji s yszanych d wi ków, które nie s kojarzoneł ł ź ę ąbezpo rednio z danym znakiem. Kto napisa , e to sytuacja, w której nasza wiadomo , z trudno ciś ś ł ż ś ść ś ąstara si prze o y s yszane d wi ki na sensown ca o , natomiast pod wiadomo delikatnie staraę ł ż ć ł ź ę ą ł ść ś śćsi przebi , mówi c e odbiera doskonale.ę ć ą ż


- 39 -

To wewn trzna walka, w której wiadomo bezskutecznie próbuje prze o y kropki i kreski naę ś ść ł ż ćzrozumia e znaki, które w pod wiadomo ci s doskonale odbierane. Ma to miejsce zwykle przył ś ś ąpr dko ciach 7 - 10 grup na minut , zbyt wolnych by s ysze melodi znaków. To sytuacja kiedy niejakoę ś ę ł ć ętworzymy sobie wewn trzny obraz znaku, dopiero pó niej zamieniaj c go w czyteln i zrozumiaę ź ą ą łąform .ę

To dwustopniowa operacja, zajmuj ca wi cej czasu ni natychmiastowe rozpoznawanie znaku -ą ę żniech przyk adem b dzie litera "A" - s ycha j po prostu jako "ti-ta".ł ę ł ć ą

Okazuje si , e przy zbyt wolnym nadawaniu, skupiamy si na liczeniu kropek i kresek. Autorę ż ęzna wieloletnich operatorów, którzy aby odczyta nadawane znaki, liczyli kropki i kreski nawet przył ćpr dko ciach dochodz cych do 20 grup na minut ! Nauka dekodowania w taki sposób to oczywi cieę ś ą ę śstrata czasu. Odbiór telegrafii to nie jest zadanie dla naszej wiadomo ci, która tylko spowalniaś śmo liwo ci szybkiego odbioru tekstu. Wszystko odbywa si powinno w pod wiadomo ci.ż ś ć ę ś ś

Jeden z do wiadczonych operatorów napisa kiedy : " Kiedy opanujesz telegrafi tak jak mow ,ś ł ś ę ęnigdy si nie zatniesz"ę

100 najcz ciej u ywanych s ów w j zyku angielskimęś ż ł ę

(na nadanie kilku z tych s ów potrzeba tyle samo czasu co do nadania cyfry 0, wiele z nich jestłdu o krótszych).ż

wiczenie w s uchaniu, nadawaniu i zapisywaniu tych s ów powinno by codzienno ci .Ć ł ł ć ś ą

go am me on by to up so it no of as he if an us or in is at mywe do be and man him out not but can who

has may was one she all you how any its say arenow two for men her had the our his been some then

like well made when have only yourwork over such time were with into very what then more will they

come that from must said them this upon great about other shall every these first their could which

would there before should little people

Zda egzaminć

Naszym celem jest pomóc Ci w nauce i swobodnym u ywaniu telegrafii. Drugimżzadaniem jest przygotowanie do zdania egzaminu, który jest niezb dny do uzyskania pe nej licencjię łradioamatorskiej (przyp. t um. w Polsce obowi zek znajomo ci telegrafii w celu uzyskania wiadectwał ą ś śradiooperatora kat A zosta zniesiony).ł


- 40 -

Wiele osób rozpoczynaj cych treningi od zalecanych 20 grup na minut , zauwa y o e s wą ę ż ł ż ąstanie ju po tygodniu lub dwóch intensywnych wicze , odbiera tekst nadawany w tempie 13 grup naż ć ń ć

minutę.

Wa ne jest te odpowiednie przygotowanie do egzaminu, znajomo zakresu zagadnie ,ż ż ść ńprzyk adowych pyta itp. Wszystkie niezb dne materia y znajduj si na stronach ARRL.ł ń ę ł ą ę

Nie myli si ten, kto nic nie robi. Poznaj wi c swoje s abo ci, pracuj nad nimi i nieę ę ł śpoddawaj si . Wielu radioamatorów podchodzi o do egzaminu wi cej ni jeden raz.ę ł ę ż


- 41 -

Rozdział 5

Ćwiczenie w celu osiągnięcia biegłości

Kiedy osi gniesz ju tempo oko o 15WPM, telegrafia stanie si ą ż ł ę

u ytecznym narz dziem komunikacji – staniesz si operatorem.ż ę ę

To jest nadal dosy wolne tempo, ale zaczniesz odczuwa pewn satysfakcj z osi gni tegoć ć ą ę ą ępoziomu, zauwa ysz jednocze nie, e aby znacz co zwi kszy swoje umiej tno ci komunikacyjne,ż ś ż ą ę ć ę śmusisz opanowa wy sze pr dko ci. Jak tego dokona ? Zwyk e powtarzanie w kó ko tego co robi e doć ż ę ś ć ł ł ł śtej pory, mo e nie wystarczy . Potrzebujesz m drze ukierunkowanych wicze – musisz to zrobi weż ć ą ć ń ćw a ciwy sposób. To jest w a nie temat, na którym si teraz skupimy.ł ś ł ś ę

Jak daleko chcesz pój ?ść

Na potrzeby tej dyskusji dokonamy umownego podzia u zaawansowania w telegrafii na czteryłpoziomy, które nazwiemy:

– „dobry operator” - tempo oko o 25WPMł– „bieg y operator” - tempo oko o 35-40WPMł ł– „ekspert” - tempo do oko o 60WPMł– „super-ekspert” - tempo przekraczaj ce 60WPMą

Ka dy kolejny etap powinien przynosi coraz wi ksz satysfakcj i motywowa do dalszej pracyż ć ę ą ę ća do momentu, kiedy uznasz, e osi gn e swój cel i nie masz ochoty i dalej.ż ż ą ął ś ść

Sam okre lisz gdzie jest Twój cel. Post p nast puje jak w samochodzie poprzez „zmienianieś ę ębiegów”, zaczynaj c od „jedynki”, gdzie rozpoznajesz poszczególne litery, poprzez „dwójk ” gdzieą ęrozpoznajesz krótkie s owa, cz ste sylaby i grupy d wi ków, „trójk ”, gdzie zwi kszamy swobodł ę ź ę ę ę ę

wiadomej komunikacji i wzrastaj cej przyjemno ci, e nadajemy, odbieramy i rozumiemy ca e s owa iś ą ś ż ł łzwroty, a po „nadbieg” gdzie swobodnie si komunikujemy i nie zwracamy uwagi na pojedyncze s oważ ę ł(za wyj tkiem rzadkich s ów czy nazw w asnych) ale rozumiemy przekazywane idee.ą ł ł

Osi gni cie wy szych pr dko ci jest prostsze ni mo e Ci si na pocz tku wydawa . To jestą ę ż ę ś ż ż ę ą ćprzede wszystkim po czenie determinacji, w a ciwego podej cia, wiczenia i budowania na bazie tego,łą ł ś ś ć


- 42 -

co ju umiesz. Twoje post py b d zale e g ównie od tego jak podejdziesz do sprawy i b d mniejż ę ę ą ż ć ł ę ąwi cej proporcjonalne do kwadratu czasu jaki na to po wi cisz. Wiec... jak daleko chcesz doj ?ę ś ę ść(Pami taj: nie chodzi o sam pr dko , liczy si dok adno – chcemy si efektywnie komunikowa , naę ą ę ść ę ł ść ę ćb dach, zarówno przy nadawaniu jak i przy odbiorze, tracisz czas a wi c i sprawno kumunikacji).łę ę śćWykonuj pojedyncze kroki i gdy je wykonasz satysfakcjonuj co, zatrzymaj si . Gdy czytamy ksi k , toą ę ąż ęczym wi ksze porcje informacji przyswajamy na raz, tym szybciej czytamy i lepiej rozumiemy. Tak samoęjest w przypadku telegrafii: jak wiele mo emy odebra i zrozumie jako „porcj ”? Jak wielkie one s ?ż ć ć ę ąWielko takiej „porcji” determinuje jak szybko jeste my w stanie odbiera telegrafi . Tymi porcjami sść ś ć ę ąLOGICZNE ZNACZENIOWO frazy, które maj jaki sens – to one daj szybkie zrozumienie. Za ka dymą ś ą żrazem gdy co nie ma sensu – spowalnia nas.ś

Rozumienie s ów czyni z nas sprawnego operatora. Rzeczywistym „alfabetem” eksperta telegrafiiłs s owa – to jest jego „j zyk”, który jest dla niego tak atwy jak zwyk e mówienie i s uchanie. (Zobaczą ł ę ł ł ł„Rodzaje wicze ” - tam s wiczenia, które pomog Ci to osi gn ). Powtórzmy to jeszcze raz: Bieg yć ń ą ć ą ą ąć łoperator nie odbiera kresek i kropek, tylko litery, s owa, zwroty i sentencje. Zrelaksuj si i ciesz si tym.ł ę ęMiej ca y czas wiadomo , e skoro s inni, którzy to osi gn li, to prawdopodobnie ty te mo esz.ł ś ść ż ą ą ę ż żJak? „Profesjonali ci” telegrafii s ca kowicie zrelaksowani: wiedz , e potrafi odbiera i zapisywa toś ą ł ą ż ą ć ćco odbieraj , nawet je li w mi dzyczasie zajmuj si tak e czym innym. S ysz telegrafi tak jaką ś ę ą ę ż ś ł ą ęmówione s owa i s w stanie je zapami ta na tyle dobrze, aby je potem w razie potrzeby zapisa . Nieł ą ę ć ćnapinaj si i nie stresuj . S dobrym wzorem do na ladowania (niezale nie od tempa jakim pracuj ).ą ę ą ą ś ż ąJe li znasz takiego operatora, na laduj go, b d zrelaksowany i ciesz si wyzwaniem zwi zanymś ś ą ź ę ąpodnoszeniem swoich umiej tno ci. Je li nie znasz takiego operatora, obserwuj specjalistów z innychę ś śdziedzin, skrzypków, pianistów, tenisistów [mo esz te ogl da dobrych telegrafistów na YouTube –ż ż ą ćprzypis t umaczał ]. Zobacz z jak atwo ci i lekko ci to robi .ą ł ś ą ś ą ą

CIESZ SI procesem nauki. wiczenia niech b d dla Ciebie czasem dobrej zabawy. Ci którzyĘ Ć ę ąanga uj si w proces nauki z beztrosk , zabaw , bez po piechu, bez napi i z przyjemno ci – robiż ą ę ą ą ś ęć ś ą ąznacznie szybsze post py. Tak wi c nie wywo uj u siebie presji na rezultaty, nie wicz zbyt intensywnie ię ę ł ćmozolnie – napi cie i stres spowalnia post p. Ciesz si z ma ych kroczków [ę ę ę ł w NLP stosuje si zasadę ę„czerp satysfakcj z samego wiczenia a nie z wyników, one przyjd same jako efekt uboczny trenowaniaę ć ąz pasj ” - przypis t umaczaą ł ]. Trzeba si pozby wszelkich nie wiadomych oporów i napi i pozwolię ć ś ęć ćnaszej pod wiadomo ci funkcjonowa bez jakichkolwiek „przeszkadzaczy”. Czym bardziej uwolnimy siś ś ć ęod wszelkich napi , obaw i czym wi ksza jest to dla nas zabawa, tym lepiej. Pewna osoba napisa aęć ę ł„Czym bardziej jestem wypocz ty i zaanga owany [w znaczeniu maksymalnie skupiony i intensywnieę ż

wiczy], tym moje tempo jest gorsze, ale je li jestem zm czony, osi gam dobre wyniki [poniewa nieć ś ę ą żprzejmuje si i podchodzi na luzie]”. (Zajrzyj do Rozdzia u 2 po wi cej szczegó ów.)ę ł ę ł

Pewien krótkofalowiec, który jest lekarzem, napisa : „Komunikacja telegraficzna jest wyj tkowa.ł ąZe s uchawkami na uszach, zwykle z zamkni tymi oczami, czuj , e komunikuj si bez mówienia czył ę ę ż ę ęs yszenia g osu. Po ca ym d ugim dniu mówienia i s uchania, to jest czysta przyjemno . Wiadomo cił ł ł ł ł ść śprzychodz do mnie jak szept albo raczej jako reprezentacje czego , co bardziej zapami tuj ni s ysz .ą ś ę ę ż ł ę


- 43 -

Nie formu uj ju s ów, które t umacz na kod dla moich palców do nadania. Nie czuj tego jako co , coł ę ż ł ł ę ę śwychodzi ze zwyk ych o rodków mowy. My li po prostu same wychodz – swobodna komunikacja.”ł ś ś ą

Spraw aby ka de wiczenie by o krokiem do przoduż ć ł

W parciu w kierunku wy szych pr dko ci, kroki w jakich zwi kszasz tempo s sprawż ę ś ę ą ąindywidualn i zale od Ciebie. Jednak zasady opisane tutaj s ogólne i dotycz nauki na wszystkichą żą ą ąpoziomach, od bardzo pocz tkuj cych, do bardzo zaawansowanych. Spróbuj planowa swoje wiczeniaą ą ć ćw taki sposób, aby podczas ka dego treningu czu , e poprzez nie osi gasz konkretn rzecz. Dbaj oś ż ł ż ą ąpozytywne nastawienie. Zauwa jak daleko ju zaszed e . Na laduj dobrych nauczycieli, którzy pokazujż ż ł ś ś ąswoim uczniom jak poszczególne ma e elementy z czasem cz si w wi ksz ca o , jak kontekstł łą ą ę ę ą ł śćpozwala uzupe ni to, co „uciek o” oraz jak uczy si na swoich w asnych b dach (czyli rzeczach, któreł ć ł ć ę ł łęwymagaj wi cej wicze ) i jak wykorzystywa je do stawania si lepszym.ą ę ć ń ć ę

Zach caj si do tego, aby si nie poddawa i i dalej. B d przekonany, e osi gniesz cel.ę ę ę ć ść ą ź ż ąWizualizuj sukces. Pomocne bywa tak e dawanie sobie ma ych nagród za uko czenie ka dej sesjiż ł ń żtreningowej. Podczas wicze szybko ciowych id do przodu ale nie rób tego zbyt mocno i intensywnieć ń ś źoraz nie rób tego przez zbyt d ugi czas, wystarczy 1-2 minuty. Wydaje si , e lepiej wiczył ę ż ć ćprzyspieszanie tempa na pocz tku sesji treningowej, kiedy jeste wie y i wypocz ty, kiedy masz du oą ś ś ż ę żenergii (i szybciej rozpoznajesz d wi ki), potem mo na nieco zwolni do bardziej komfortowego tempa.ź ę ż ćT drog b dziesz w stanie zauwa y swoje post py. Sporz dzanie notatek pomo e Ci zauwa aą ą ę ż ć ę ą ż ż ćprogres.

Nauka nie ko czy si w momencie zako czenia wicze – trwa jeszcze przez pewien czasń ę ń ć ńpodczas którego umys przyswaja i przetwarza to, czego si nauczy , pod warunkiem, e jest to czasł ę ł żrelaksu b d robienia czego zupe nie innego. Po wiczeniu daj wi c sobie odpowiednio du o czasu abyą ź ś ł ć ę żzmaksymalizowa proces uczenia si .ć ę

Rodzaje wiczeć ń

Jest kilka rodzajów wicze , które mo emy wykonywa :ć ń ż ć

– wiczenie s uchaniać ł– wiczenie zapisywaniać– wiczenie nadawaniać– „mentalna” praktyka

Przyjrzyjmy si ka demu z nich.ę ż

S uchanie:ł S uchaj, s uchaj, s uchaj dobrze nadawanej telegrafii. Oprócz planowanych wiczeł ł ł ć ńs uchaj przy ka dej mo liwej okazji. S uchaj radia, nagra , telegrafii generowanej z komputera. Rób toł ż ż ł ńprzy ka dej okazji, która nie wymaga od Ciebie du ego skupienia, spróbuj s ucha podczas jedzenia,ż ż ł ć


- 44 -

jazdy samochodem – s uchaj i baw si tym. Jest kilka rodzajów s uchania – po pierwsze s uchanie zł ę ł łpr dko ciami w których swobodnie odbieramy wszystko b d prawie wszystko, po drugie s uchanie zę ś ą ź łpr dko ciami w których odbieramy do mniej wi cej 75%, oraz s uchanie telegrafii tak szybkiej, eę ś ę ł żwy apujemy gdzieniegdzie tylko pojedyncze litery czy s owa.ł ł

Ka dy powy szy typ wiczenia s uchania jest dla nas warto ciowy. Cel s uchania z „ atwymi”ż ż ć ł ś ł łpr dko ciami jest dwojaki. Chcemy czu si komfortowo z telegrafi tak jak podczas zwyk egoę ś ć ę ą łmówienia i rozmowy bez skupiania si na tym jak to robimy. Aby to by o komfortowe, musimy zapoznaę ł ćsi z powszechnie u ywanymi wyrazami i zwrotami, musimy pozna ich brzmienie (robienie zwyk ychę ż ć łQSO – zarówno przez radio jak i trenuj c „po kablu” - jest jedn z mo liwo ci, która przy okazji dajeą ą ż śdu motywacj ). Potrzebujemy komfortowo odbiera telegrafi nadawan ró nym tempem, odżą ę ć ę ą żbardzo wolnych, do maksymalnych jakie jeste my w stanie odbiera . S uchanie poza tym zakresem tak eś ć ł żprzynosi korzy ci – ale to inny cel, wszystko w swoim czasie.ś

Kiedy wyciszymy umys i b dziemy s ucha bardzo szybkiej telegrafii, litery i s owa z czasemł ę ł ć łzaczn „wyskakiwa ” do nas. B d na nie gotowy i chciej je us ysze , to stymuluje umys . Naucz sią ć ą ź ł ć ł ęwidzie je na swojej „tablicy mentalnej” (pr dko z jak potrafimy wymawia s owa jest ograniczona).ć ę ść ą ć łPozwól sobie na rezygnacj ze wiadomego rozpoznawania ka dej litery. Im mniej „próbujemy”, tymę ś żlepsi i szybsi b dziemy. Niech pod wiadomo , automatyczny umys , pracuje bez ingerencji i kontrolię ś ść ł

wiadomo ci.ś ś

S uchaj dobrze nadawanej telegrafii przy ka dej okazji nawet je li nadawane tempo jest dlał ż śCiebie za szybkie i nie odbierasz wszystkiego. S uchaj, s uchaj. S uchaj robi c inne rzeczy, które nieł ł ł ąwymagaj od Ciebie koncentracji. „Wype nij swoje uszy” dobrze nadawan telegrafi . Nie spinaj si abyą ł ą ą ęodebra wszystko, b d zrelaksowany. Umys relaksuje si gdy pracuje w tempie wolniejszym ni zwykleć ą ź ł ę żale spina si gdy chcemy aby pracowa w tempie wy szym, ni uwa a, e jest w stanie pracowa .ę ł ż ż ż ż ćEsencj w nauce telegrafii, tak samo jak podczas nauki j zyka, jest ą ę ZAZNAJOMIENIE – w znaczeniu

„przeuczenie” [w oryginale by o FAMILIARITY – witch means overlearning – nie wiedzia em jak to dobrzeł łprzet umaczy ]ł ć . Tak jest, nauka do momentu w którym czynno staje si automatyczna, bez my lenia ość ę śtym jak to robimy – bez kresek i kropek czy nawet pojedynczych s ów. Najwy szy poziom przychodzi gdył żjeste my wiadomi tylko przekazywanych my li i idei, tak jak podczas zwyk ej rozmowy. To jestś ś ś łkomunikacja na najwy szym poziomie.ż

Rozpoznawanie s ów.ł Czy przewidywanie/zgadywanie i opó nione odczytywanie s z tymź ąpowi zane? Wcze niej zalecali my aby nie próbowa odgadywa znaków, zw aszcza d u szych, zanimą ś ś ć ć ł ł żca e nie zostan us yszane. Przy odbieraniu i rozpoznawaniu s ów zasada jest taka sama. Nie przeskakujł ą ł łjak najszybciej do konkluzji jakie s owo w danej chwili odbierasz, zamiast tego poczekaj a ca e s owoł ż ł łzostanie us yszane zanim je zidentyfikujesz. Proponuj wiczy to ze s owami z o onymi z kilku innychł ę ć ć ł ł żwyrazów (np. jasnoniebieski, ma omówny, d wi kona ladowczy) lub z ró nymi mo liwymi ko cówkamił ź ę ś ż ż ń(np. staro wiecki, starodawny; ma omówny, ma ostkowy) albo wyrazami w których pierwsza czś ł ł ęśćsamodzielnie ma inne znaczenie ni wyraz w ca o ci (np. kat-apulta, ko ci-elny itp.).ż ł ś ś


- 45 -

wiczenie zapisywania.Ć Odbiór z zapisem przy atwych tempach stanowi (cho w niewielkimł ćstopniu) pomoc przy zwi kszaniu tempa. Aby uczyni post p, musimy pracowa krótkimi „zrywami”ę ć ę ćtrwaj cymi oko o minut z tempem przy którym mo emy odebra tylko oko o 50-75% - z tempem,ą ł ę ż ć łktóre jest nieco za du e dla nas – z tempem, przy którym zapisujemy to co zdo amy odebra iż ł ćignorujemy reszt . ę Je li nie rozpoznajesz jakiego d wi ku/melodii natychmiast, po prostu pomi go,ś ś ź ę ńzrób odst p i id dalej.ę ź Nigdy nie zatrzymuj si aby spróbowa rozpozna to, czego nie rozpozna eę ć ć ł śnatychmiast, poniewa w ten sposób zgubisz to, co jest nadawane zaraz potem. Nie przejmuj si tym coż ę„uciek o”. Skup si na zapisywaniu tego co rozpoznajesz natychmiast i pomijaj reszt . Pami taj, to tylkoł ę ę ę

wiczenie – to co „ucieknie” nie jest problemem – w tej chwili to jest tylko proces nauki. Z czasem tychć„dziur” b dzie coraz mniej i b dziesz odbiera wszystko bez jakiegokolwiek napi cia.ę ę ł ę

Zwykle, nawet je li próbujemy zrobi dobr kopi tego co odbieramy, pomini cie litery tu czyś ć ą ę ętam, nie stanowi jakiego wi kszego problemu. Zgubione znaki zwykle mog by potem uzupe nioneś ę ą ć łpó niej na podstawie kontekstu. Po osi gni ciu zadowalaj cego tempa, bardzo pomocne jestź ą ę ąkopiowanie tekstów tak d ugich, a poczujemy si lekko zm czeni i... kontynuowanie dalej. Gdył ż ę ę

wiadomy umys si nieco zm czy i przestanie „zgadywa ”, pod wiadomo b dzie coraz bardziejś ł ę ę ć ś ść ęprzejmowa na siebie ca y proces. Wtedy jakiekolwiek mentalne napi cie ust pi i b dziesz kopiować ł ę ą ę łstron za stron bez wiadomo ci tego co zapisujesz.ę ą ś ś

Dla nauczycieli: Czasami dobr metod jest aby student my la , e pr dko jest mniejsza nią ą ś ł ż ę ść żjest w rzeczywisto ci. Mimo wszystko mo e by w stanie zapisywa odbierane znaki.ś ż ć ć

wiczenia z losowymi grupami znaków przy pr dko ciach powy ej 15-20WPM nie majĆ ę ś ż ąwi kszego sensu chyba, e planujesz w przysz o ci pracowa z du ilo ci zaszyfrowanychę ż ł ś ć żą ś ąwiadomo ci – takie wiczenia maj tendencj do utrudniania pó niejszego rozpoznawania s ów, czyliś ć ą ę ź łczego , co jest potrzebne podczas normalnej komunikacji telegraficznej. wiczenie ze s owamiś Ć łzapisanymi od ty u jest dobrym substytutem wiczenia z losowymi grupami – eliminuje zgadywanie ał ćjednocze nie daje naturaln cz stotliwo wyst powania liter w j zyku i d ugo ci s ów oraz dajeś ą ę ść ę ę ł ś łpoczucie, e pracuje si z prawdziwymi s owami. Mo na tak e u y tekstów w obcych j zykach (je liż ę ł ż ż ż ć ę śnie s w nich u ywane znaki specjalne itp.).ą ż

Nadawanie. Kluczem do CW jest „Wa niejsze jest wzorowe nadawanie ni jego odbieranie”.ż żWi kszo operatorów CW jest pod wi kszym wra eniem jako ci naszej telegrafii ni szybko ci jeję ść ę ż ś ż śnadawania. Czytelno tego co nadajemy jest najwa niejszym kryterium – to okre la jakość ż ś śćtelegrafisty. Dlaczego jako nadawania jest tak wa na? Wi kszo ludzi uwa a, e nadawanie jestść ż ę ść ż żatwiejsze ni odbieranie. To nie jest du e zaskoczenie, poniewa wiemy z wyprzedzeniem co b dziemył ż ż ż ę

nadawa zanim to nadamy. Mimo wszystko oszukujemy samych siebie je li nie wypracowali my nawykuć ś śdobrego nadawania. Nie ma adnej wymówki dla niedba ej telegrafii. Gdy za bardzo si pospieszymy,ż ł ęmo emy mie tendencj do skracania b d eliminowania odst pów mi dzy literami w powszechnychż ć ę ą ź ę ęwyrazach, b d mi dzy s owami – to czyni nasze nadawanie trudnym do odebrania (na pa mie wą ź ę ł śobecno ci zak óce i interferencji jest jeszcze bardziej trudne). Je li my limy, e potrafimy nadawaś ł ń ś ś ż ćszybciej ni potrafimy odbiera , to najcz ciej nasza telegrafia jest bardzo trudna do odebrania przezż ć ęś


- 46 -

innych.

Pami taj, e TO CO CA Y CZAS ROBIMY TO WICZENIE, czy si uczymy czy u ywamy telegrafii.ę ż Ł Ć ę żMusimy ca y czas obserwowa jako naszego nadawania w trakcie pracy, nie mo emy ulega z ymł ć ść ż ć łnawykom. Wi kszo z ych nawyków zwykle rozpoczyna si od ma ych niedoskona o ci w „timingu”.ę ść ł ę ł ł śUnikaj u ywania „buzzerów” do wicze , poniewa cz sto wprowadzaj one opó nienia, które potrafiż ć ń ż ę ą ź ąwykszta ci z e nawyki. U ywaj oscylatorów [ł ć ł ż oscylator pracuje ca y czas i ma kluczowane wyj cie, przezł śco nie ma latencji zwi zanej z czekaniem a generator si „wzbudzi” - przypis t umaczaą ż ę ł ].

wiczenia mentalne.Ć My lenie o telegrafii pomi dzy regularnymi wiczeniami jest jedn zś ę ć ąwielu warto ciowych metod nauki. Zarówno rozmy lanie o samej umiej tno ci jak i mentalne wiczenieś ś ę ś ćsamej umiej tno ci. Jedn z mo liwo ci jest my lowe telegrafowanie do samego siebie napisów jakieę ś ą ż ś świdzimy w codziennym yciu (znaki z nazwami ulic, szyldy sklepów, dokumenty itp.). Jest to jeszczeżbardziej efektywne je li te znaki „wygwi d emy” lub szybko „przetitamy” fonetycznie. Kolejnś ż ż ąskuteczn metod jest wizualizowanie siebie podczas pracy telegraficznej, jak to opisano w Rozdziale 2.ą ą

Praktyka w eterze: „S uchanie na pasmach” i wiczenie QSO. Nie obawiaj si wyj w eter odł ć ę śćsamego pocz tku. Je li si pogubisz lub b dziesz mia potkni cia, pami taj, e ka dy kiedy zaczyna ią ś ę ę ł ę ę ż ż ś łprzy pierwszych swoich czno ciach pope nia mniej lub wi cej b dów. Przejd przez to, porad sobiełą ś ł ł ę łę ź źz tym i uczy to naj atwiejszym dla Ciebie jak tylko mo esz.ń ł ż

Je li si pogubisz, zachowaj spokój, popro o powtórzenie je li umkn o Ci co wa nego. Je liś ę ś ś ęł ś ż śnie zrozumia e jakiego mniej wa nego skrótu lub s owa (nadawca móg je le nada ) – przeskocz je.ł ś ś ż ł ł ź ć

miej si ze swoich pomy ek i czuj si z nimi komfortowo – nie masz nic do stracenia. S uchanie s abychŚ ę ł ę ł łstacji (wy awianie ich z zak óce i interferencji) to umiej tno , której trzeba si nauczy . IF-Shift b dł ł ń ę ść ę ć ą źdobry filtr CW mog w tym pomóc – je li je masz, naucz si ich u ywa . Wy adowania statyczne, to innyą ś ę ż ć łproblem: filtry czasem mog pomóc, ale niektórzy zauwa yli, e u ywanie tempa powy ej 20-25WPMą ż ż ż żpowoduje, e znaki „mieszcz si ” pomi dzy trzaskami i mniej znaków nam umyka – to jest jeden zż ą ę ęargumentów przemawiaj cych za zwi kszaniem tempa.ą ę


- 47 -

Rozdzia 6ł

Jak Szybko?Niew a ciwe Pytanie, Powinno By : ł ś ć

Jak Prawidlowo... !

„Jak szybko?” - to naprawd niew a ciwe pytanie. To, które powinno by zadane brzmi: „Jak prawid owo”,ę ł ś ć ł

albo ”Jak skutecznie”, czy te „Jak inteligentnie?”ż

Telegrafia jest prostym rodkiem komunikacji, a komunikacja to wymiana my li pomi dzyś ś ędwoma osobami za po rednictwem s ów i zda . Je li kto mówi zbyt wolno, nasza uwaga ma tendencjś ł ń ś ś ędo rozpraszania si i zrozumienie staje si utrudnione. Je li kto mówi z kolei zbyt szybko, raptownie,ę ę ś śniektóre rzeczy mog nam umkn , lub mo emy ich nie zrozumie . Be kotanie jest zazwyczają ąć ż ć łniedopuszczalne. Pr dko w mówieniu nie jest sama w sobie wskazana, mo e tylko z wyj tkiemę ść ż ąsytuacji zagro enia, typu: „Pomocy!”, ale nawet wtedy jest ona w stanie raczej zak óci komunikacj , niż ł ć ę żjej dopomóc. Normalnie, naszym celem jest spójno i precyzja. Szybsze tempo ma by dla nasść ću atwieniem.ł

Zawodowi operatorzy zawsze szczyc si tym, e s w stanie ogarn olbrzymi iloą ę ż ą ąć ą śćtelegramów ze stuprocentow dok adno ci . Jeden z nich napisa : „Jakie 50 lat temu, b d cą ł ś ą ł ś ę ązawodowym operatorem na sta u, nauczono mnie, e lepiej jest nadawa tempem 20 grup na minut iż ż ć ęby w stu procentach zrozumia ym, ni nadawa z pr dko ci 28 wpm i marnowa czas nać ł ż ć ę ś ą ćpowtarzanie”.

Marynarka Wojenna USA zawsze stawia a ponad wszystko dok adno , szybko nadawaniał ł ść śćby a drugorz dna. Batalie, ludzkie ycie i kosztowne okr ty – a nierzadko wyniki bitew – zale a y odł ę ż ę ż łperfekcyjnie dok adnej czno ci. B dnie nadane s owo, lub cyfra podczas wojny, mog y si okazał łą ś łę ł ł ę ćzgubne i tragiczne w skutkach. Dok adno zawsze jest na pierwszym planie. Kod telegraficzny został ść łstworzony w celu komunikowania si – to jest jego podstawowy cel.ę

Je li kod jest niezrozumia y, jego nadawanie jest strat czasu i energii. Je li nadajemy swoimś ł ą św asnym „dialektem”, albo z siln , osobist manier , sprawiamy, e nasz korespondent b dzie miał ą ą ą ż ę łwielk trudno w odbiorze, a nawet nie b dzie w stanie uchwyci sensu nadawanego tekstu. Jaką ść ę ćbardzo lubisz, kiedy twój rozmówca mówi do ciebie w ma o zrozumia ym, obcym dialekcie, albo zł ł


- 48 -

powa nym defektem mowy – rozumiesz co mam na my li? Je eli jest co , co sprawia, e twoje serceż ś ż ś żtelegrafisty szczerze si cieszy, to jest to przyjemno kontaktu z operatorem, który naprawd wie, jakę ść ępowinno si nadawa i odbiera . D do tego, eby sta si jednym z nich.ę ć ć ąż ż ć ę

Zdolno ci odbioruś

Jak szybko jeste w stanie odbiera ? Nawet dla wysoko wyszkolonego operatora, zale y toś ć żniemal ca kowicie od umiej tno ci artykulacyjnych nadawcy – rytmu nadawanego tekstu, odleg o cił ę ś ł śmi dzy znakami i literami, oraz ustawienia jego klucza. Jeden z nich powiedzia :” Je li nadaje bardzoę ł śdobry operator, potrafi czyta w tempie 50 wpm, ale s tacy krótkofalowcy, których z trudem odbieramę ć ąw tempie 10 wpm. Czasem trudno jest odbiera krótkofalowców starej daty, gdy maj wyrobioneć ż ąnieprawid owe nawyki”.ł

Kluczem do zdolno ci odbioru w szybkim tempie, jest umiej tno rozró niania przerw mi dzyś ę ść ż ęliterami i s owami. To oznacza, e nadaj cy nie powinien ich „skleja ”. Musi by przerwa, przestrze ,ł ż ą ć ć ńktóra pozwoli mózgowi przygotowa si na odbiór kolejnego s owa. Jednym z b dów, które przydarzajć ę ł łę ąsi nam podczas próby szybszego nadawania, jest czenie liter i s ów w jedn ca o . Np. kiedyę łą ł ą ł śćpróbujemy nada „of”, wychodzi nam „ta-ta-ta-ti-ti-ta-tit”. Mo emy nauczy si to odbiera , ale kiedyć ż ć ę ćzaczn nap ywa d u sze wyrazy i takie, z których brzmieniem nie jeste my zaznajomieni, a odleg o cią ł ć ł ż ś ł śmi dzy literami nie b d zachowane, mo emy szybko zgubi si w potoku liter, które nie b d mia yę ę ą ż ć ę ę ą łdla nas jakiegokolwiek sensu. (Wygl da na to, e kiedy pr dko staje si naprawd du a, stosuje sią ż ę ść ę ę ż ęcoraz mniej skrótów).

Wystarczaj co szybko, eby czno sprawia a satysfakcją ż łą ść ł ę

Jest mo liwe wlec si tempem 5 wpm – minimum wymaganym przez FCC do zaliczeniaż ęegzaminu na licencj – i robi czno ci, ale b dzie to bardzo uci liwe. Wielu radioamatorów wę ć łą ś ę ążprzesz o ci, cieszy o si prac na pasmach, zatrzymuj c na tempie 10 wpm, które przez wiele lat by oł ś ł ę ą ą łminimaln pr dko ci do uzyskania wiadectwa operatora. Mo liwe, e dla wi kszo cią ę ś ą ś ż ż ę śkrótkofalowców, 15 -18 wpm by o tempem wystarczaj cym i wygodnym do spe nienia ich wymaga ,ł ą ł ńoraz czerpania satysfakcji z czno ci.łą ś

W czasach telegrafii przewodowej, 16 wpm by o minimalnym tempem kwalifikuj cym nowegoł ąoperatora, podczas gdy pr dko w granicach 25 – 30 wpm, uznawana by a za standard. Przez wiele latę ść łkomunikaty ARRL nadawane by y z szybko ci 18 grup na minut , która dla wi kszo ci z nas jestł ś ą ę ę śkomfortowa do odbierania na s uch i zapisywania. Powinno by jasne, e pr dko sama w sobie nieł ć ż ę śćjest celem, a raczej dok adno i atwo pracy telegrafi . (Rzadko kto z nas kupuje wy cigowył ść ł ść ą ś


- 49 -

samochód, po to eby mu s u y tylko do codziennego dojazdu do pracy) Z drugiej strony, je li mamyż ł ż ł śdu o do powiedzenia, lub wymagana jest obszerna wymiana informacji, potrzebujemy minimum 25-30żwpm, aby naprawd zachowa ci g o my li. Z praktyki s uchania na pasmach, wynika e podczasę ć ą ł ść ś ł żpracy emisj CW, taka szybko jest najbardziej popularna. Równie podczas zawodów, które nie majaą ść żprzecie wiele wspólnego z „ uciem szmat”, je li kto pracuje niskim tempem, nie uzyska na ogóż ż ś ś łwysokiego wyniku. Ale równie i w tym przypadku, pr dko sama w sobie nie ma najwy szej warto ci:ż ę ść ż śwymagane s zrozumia o i dok adno , równie prawid owo nadawany znak wywo awczy itd., są ł ść ł ść ż ł ł ąistotne do osi gni cia sukcesu. Potrzebujemy zachowa odpowiedni balans. ą ę ć

W ca ej historii telegrafii, od prawie samych jej pocz tków do dnia dzisiejszego, pr dko by ał ą ę ść łwyzwaniem. Biegli operatorzy umiej cy pracowa szybkim tempem, cieszyli si ogromnym uznaniem,ą ć ęzabiegano o nich w pracy i wynagradzano sowiciej. Pocz tkuj cych i kiepskich operatorów traktowano zą ąmniejszym lub wi kszym lekcewa eniem. Jednak w przypadku krótkofalarstwa, telegrafia jest jednym zę żelementów naszego hobby, czym co robimy dla przyjemno ci. Nie kierujemy si pobudkamiś ś ęfinansowymi, ani te obaw , e kto uzna nas za przeci tnych. Tym co nas motywuje do nauki jestż ą ż ś ęnasze pragnienie i wewn trzna potrzeba. Ci z nas, którzy zasuwaj jak motorki, nie powinni patrze zę ą ćgóry na tych, których zadowala ni sze tempo, a ci z kolei nie powinni odnosi si w ten sposób doż ć ępocz tkuj cych, upo ledzonych, czy tych którym wystarcza tempo 13 wpm. Nikt nam nie ka eą ą ś żnawi zywa czno ci z osobami, które s na wy szym lub ni szym poziomie ni my, chyba, e samią ć łą ś ą ż ż ż żtego chcemy. Reasumuj c, s owo na które powinni my po o y nacisk brzmi „bieg o ” – wprawneą ł ś ł ż ć ł śćoperowanie z tak pr dko ci , jaka daje nam rado i satysfakcj – tempem w którym czujemy sią ę ś ą ść ę ęprzyjemnie i komfortowo.

Wprawny Operator

Taki operator czuje si „jak ryba w wodzie” w granicach pr dko ci z jak potrafi pracowa .ę ę ś ą ćNadaje i odbiera w tym zakresie z ca kowit atwo ci , i je li nie ma nadmiernego QRM i QRN, nie czujeł ą ł ś ą śstresu. Telegrafia jest dla niego, lub dla niej po prostu innym, daj cym zadowolenie sposobemąkonwersacji. Rozumie to co dochodzi do jego uszu bez specjalnego wysi ku i oczywi ci s yszy ca e wyrazy,ł ś ł ła nie strumie pojedynczych liter. Niektóre z najlepiej udokumentowanych przyk adów pochodz odń ł ąstarych telegrafistów pracuj cych w kompanii RR, w ma ych miasteczkach rozsianych po ca ym kraju. Cią ł łm czy ni (tylko nieliczne kobiety otrzymywa y tak prac , gdy wi za a si ona równie z innymięż ź ł ą ę ż ą ł ę żobowi zkami) byli tak e odpowiedzialni za przekazywanie polece i rozkazów za ogom poci gów, dbalią ż ń ł ąo w asno RR powierzon ich stacji, ustawiali semafory, oraz zmieniali tory dla nadje d aj cychł ść ą ż ż ąsk adów, odpowiadali na pytania klientów, sprzedawali bilety, d wigali baga e i du e przesy ki, itd.ł ź ż ż łKrótko mówi c, telegrafia pomimo, e bardzo wa na, by a tylko jednym z aspektów ich pracy. Nieą ż ż łsiedzieli sobie tak po prostu przed g o nikiem, czekaj c a nadejdzie kolejny telegram. Ich uszy by y ca ył ś ą ż ł łczas wyt one w kierunku telegrafu, tak by by gotowym przerwa swoj prac , jak tylko us ysz coęż ć ć ą ę ł ą śwa nego. Ich urz dzenia by y bez przerwy w czone, a oni niemal pod wiadomie odbierali wszystko coż ą ł łą ś


- 50 -

dzia o si na ca ej linii: zawsze wiedzieli co si dzieje „na pa mie”. Przypomina o to „wielkie party on-ł ę ł ę ś łline”. Wielu znakomitych radiooperatorów w przesz o ci i teraz, potrafi robi to samo. Jeden zł ś ćwieloletnich zawodowych operatorów, który by jednocze nie krótkofalowcem napisa : „Podczas ca ejł ś ł łmojej kariery w RR (Railroad Telegraph Company) i jako krótkofalowiec, mog em i mog wykonywał ę ćwiele ró nych czynno ci, ca y czas wiedz c co si dzieje na linii lub na pa mie. W a nie w tej chwili,ż ś ł ą ę ś ł śkiedy pisz ten list, mam w czone radio na 20m i jestem ca kowicie wiadomy co tam si dzieje, ktoę łą ł ś ę

tam jest, o czym mówi , itd. ą Przy tempie 30-40 wpm potrafi zawsze prowadzi z kim normalnę ć ś ąrozmow i jednocze nie s ucha telegrafii, zapisuj c odbierany tekst na klawiaturzeę ś ł ć ą ,

obs uguj c wiadomo ci z wyprzedzeniem, etc, etc, etc.”ł ą ś

Ustanów Swój W asny Celł

Jak wysoko w takim razie powiniene ustawi sobie poprzeczk , je li chodzi o pr dko ?ś ć ę ś ę śćRozwa to uwzgl dniaj c w asny temperament i pragnienia. Co sprawi ci zadowolenie i da poczucież ę ą łspe nienia? Niech twój cel b dzie realistyczny, nie celuj tak wysoko, eby si nie zniech ci my leniemł ę ż ś ę ę ł ś„kiedy ja to osi gn ?” Ale niech te nie b dzie za niski, tak eby móg cieszy si odbieraniemą ę ż ę ż ś ł ć ęwi kszo ci tego co us yszysz na pa mie. Je eli czujesz wyzwanie dosta si na sam szczyt, super, ale byę ś ł ś ż ć ę ćmo e powiniene podzieli to na kilka mniejszych etapów, zgodnie z zasadami sugerowanymi w tejż ś ćksi ce.ąż

Ted McElroy, wieloletni mistrz w szybkiej telegrafii i nauczyciel powiedzia , e 25 grup na minutł ż ęjest tempem bardzo rozs dnym i atwym do osi gni cia. Ten kto potrafi operowa tak pr dko ci ,ą ł ą ę ć ą ę ś ąmo e by uznawany za „dobrego’ operatora. Ale je li potrafisz odbiera w tempie 30-35 wpm, daje ciż ć ś ćto dodatkowy margines pomocny przy korygowaniu b dów, wszelkiego rodzaju zak óceniach czy zanikułę łsygna u, w miar nabierania do wiadczenia. Spróbowali my przedstawi to tak, eby ka dy mógł ę ś ś ć ż ż łzobaczy jaki etap ma ju za sob i co pozosta o do zrobienia. Wybierz z tego to co ci odpowiada. Nieć ż ą łmusisz dotrzyma kroku ka demu najszybszemu „Kowalskiemu”, którego spotkasz na pa mie. Poć ż śpierwsze i najwa niejsze: ciesz si i miej z tego rado . „Dobry” operator? „Bieg y” operator? „Ekspert”?ż ę ść ł„Super-mistrz”? Do pewnego momentu, ka dy etap przynosi wi cej przyjemno ci, kiedy odbieranie iż ę śnadawanie staje si coraz bardziej wolne od wiadomego wysi ku. Osi gni cie wy szej pr dko ci mo eę ś ł ą ę ż ę ś żsta si atwiejsze ni przypuszczasz. W wi kszo ci jest to kwestia odpowiedniego podej cia i praktyki,ć ę ł ż ę ś śkontynuuj c to czego ju si nauczyli my. Twój rozwój w tej materii b dzie zale a g ównie od tego, jaką ż ę ś ę ż ł łdo niej podchodzisz i b dzie mniej lub bardziej proporcjonalny do „kwadratu czasu”, jaki zainwestujesz.ęZastanów si co chcesz osi gn ?ę ą ąć

U ywanie Skrótówż


- 51 -

Przy zbyt wolnym tempie nadawania, rozmowa otwartym tekstem mo e sta si czasem poż ć ęprostu nudna. To mo e by g ówn przeszkod w czerpaniu z telegrafii rado ci, cho to nie jest jedynyż ć ł ą ą ś ćpowód, który sprawia, e QSO mo e sta si nu ce. Mo na to cz ciowo wyeliminowa poprzezż ż ć ę żą ż ęś ćstosowanie skrótów. Na pocz tku ery czno ci bezprzewodowej, tempo kodu by o z konieczno cią łą ś ł śwolne ze wzgl du na ró norodne uwarunkowania. Dlatego aby przyspieszy czno , zapo yczono trzyę ż ć łą ść żpatenty od telegrafii przewodowej:

– Sygna y specjalne, w czaj c w to trzyliterowy kod „Q”, które w krótkiej formieł łą ąpozwala y zaspokoi podstawowe potrzeby przekazania tre ci ł ć ś

– Pomijanie s ów, których brak nie zmienia sensu komunikatuł ł– U ywanie standardowych, lub atwo zrozumia ych skróceż ł ł ń

Kod „Q” pozwala na wyra enie wielu tre ci za pomoc tylko trzech liter. Je li nast powa poł ż ś ą ś ę łnich pytajnik, zdanie zamienia o si na pytaj ce. Np., „QTH” to „Miejsce z którego nadaj , nazywa si ...”,ł ę ą ę ępodczas gdy „QTH?” mówi nam: „Jakie jest miejsce Twojego nadawania (sk d nadajesz)?”. (Jest stratą ączasu nadawanie „Moje QTH to...”, jak czasami s yszymy, albo „Jakie jest twoje QTH?”). Zajrzyj dołPodr cznika Operatora ARRL, znajdziesz tam du o takich przyk adów. (Podobnym, ale bardzieję ż łrozbudowanym zestawem sygna ów trzyliterowych, u ywanym w czno ci profesjonalnej by kod „Z”).ł ż łą ś łSystem ten nigdy nie zdoby szerokiej popularno ci, cho jest o wiele atwiejszy do zapami tania. ł ś ć ł ę

W wi kszo ci zda , pewne s owa mog by ca kowicie pomini te bez naruszenia sensuę ś ń ł ą ć ł ęwypowiedzi. Wyrazy takie jak „I”, „The”, „That” (ang. ) itd. mo na cz sto sobie darowa bezż ę ćspowodowania jakiegokolwiek zamieszania. Wiele s ów, a nawet ca e zdania, mog by cz stoł ł ą ć ęzignorowane bez spowodowania utraty istotnych tre ci. Takie zabiegi stosowane by y cz sto podczasś ł ęwysy ania telegramów, w celu zminimalizowania kosztów. ł

Na przestrzeni lat, powszechnie stosowane by y ró ne rodzaje skrótów i stenografii. Wiele z nichł żu ywano podczas np. robienia notatek, inne tworzyli telegrafi ci na swój w asny u ytek. Stosowanoż ś ł żwiele ró nych schematów, w celu ich utworzenia: ż

– Krótkie s owa mog y by reprezentowane przez ich pierwsz i ostatni liter , nał ł ć ą ą ęprzyk ad: „now” („teraz”) przez „NW”, „would” przez „WD”, „check” („sprawdza ”) przezł ć„CK” itd.

– Krótkie s owa mog y by literowane „fonetycznie” (mowa o j zyku angielskim), np.:ł ł ć ę„some” jako „SUM”, „says” jako „SEZ”, „good” jako „GUD”, „because” jako „BECUZ” itd.

– W innych wyrazach mo na pomin po prostu samog oski, zostawiaj c same spó g oski,ż ąć ł ą ł łnp.: zamiast „letter” „LTR”, zamiast „Message” „MSG”, itd.

– atwe do odgadni cia cz ci d u szych wyrazów, mog y by zast pione pojedynczŁ ę ęś ł ż ł ć ą ąliter , np., w praktyce amatorskiej „transmiter” mo e zosta nadany jako „XMTR”,ą ż ć„weather” („pogoda”) jako WX, „distance” (odleg o ) przez „DX”, itd.ł ść

– Dla tych, którzy maj do nadawania mnóstwo tre ci w krótkim czasie, wynalezionoą śbardzo zwi z e skróty, takie jak „AA” zamiast „All After” („wszystko po...”).ę ł


- 52 -

Jako amatorzy musimy jednak pami ta o uregulowaniach prawnych, nie wolno nam stosowaę ć ćsekretnych kodów czy szyfrów – nasza komunikacja musi by jawna, oznacza to stosowanie w czno cić łą śtylko tego, co jest powszechnie u ywane i zrozumia e. (Stary kod Philipsa, móg na przyk ad byż ł ł ł ćstosowany, gdy kwalifikuje si on jako „informacja publiczna”.ż ę

Stare podr czniki zawieraj list powszechnie u ywanych skrótów. Niektóre z nich stosowaneę ą ę żby y na porz dku dziennym, inne w szczególnych sytuacjach.ł ą

Kiedy profesjonali ci nadawali wiadomo ci prasowe stosunkowo szybkim tempem, korzystali zś śbardzo rozbudowanego zestawu skróce , zwanego kodem Phillipsa. Nadaj cy operator t umaczy wtedyń ą ł łwiele s ów i zda z depeszowanych wiadomo ci na kod, a odbieraj cy przek ada je z powrotem na j zykł ń ś ą ł ł ęangielski. Ta procedura pozwala a zredukowa liczb nadanych i odebranych liter o 40%. Je li mówimy oł ć ę śpr dko ci depeszowanych wiadomo ci, ten czynnik musi by wzi ty pod uwag (obliczenia by y oparteę ś ś ć ę ę łna sylabizowanym j zyku angielskim). Niektóre ze skrótów pochodz cych z kodu Phillipsa, zosta yę ą łzaadaptowane na grunt radioamatorski.

Wa n rzecz odno nie stosowania skrótów jest to, eby by y oczywiste dla odbieraj cegoż ą ą ś ż ł ąkorespondenta. To oznacza, e musz to by s owa funkcjonuj ce w codziennym u ytku i stosowaneż ą ć ł ą żprzez krótkofalowców. Musimy u ywa ich w ich oczywistym, powszechnym znaczeniu, zwracaj cż ć ąuwag na to, eby by y w pe ni zrozumia e.ę ż ł ł ł

Odsy am do rozdzia u 27, w którym znajduj si przyk ady i lista skrótów.ł ł ą ę ł


- 53 -

Rozdzia 7ł

S uchanie i „Czytanie”ł

„Kopiowanie w g owie”. Zwyk e s uchanie dobrze nadawanej telegrafii jest prawdopodobnieł ł łnajlepsz drog zarówno do nauki jak i podnoszenia swoich umiej tno ci.ą ą ę ś

To jest z pewno ci naj atwiejsza i najprostsza metoda – po prostu kierujesz swoj ca uwagś ą ł ą łą ęna s uchanie próbuj c zrozumie tre – bez rozpraszania si na zapisywaniu odbieranego tekstu. Czy toł ą ć ść ęnie jest metoda jak nauczyli my si ojczystego j zyka? Spójrz jak ucz si j zyka ma e dzieci.ą ś ę ę ą ę ę ł

S uchaj!ł

Wielu do wiadczonych nauczycieli zauwa y o, e zwyk e s uchanie, bez zapisywaniaś ż ł ż ł łczegokolwiek, jest najlepsz form wiczenia telegrafii (na ka dym poziomie) i to z kilku powodów. Poą ą ć żpierwsze, skupia nasz uwag na tym, e telegrafia to d wi ki i uczymy si rozpoznawa „melodie”ą ę ż ź ę ę ćposzczególnych liter i s ów. Po drugie, bardzo wa ne, pomaga zredukowa napi cie zwi zane zł ż ć ę ąnad eniem zapisywania ka dej litery. Ale jest jeszcze co – pomaga w oswojeniu si z normalnymąż ż ś ęu ytkowaniem telegrafii.ż

Tak wi c, s uchaj, s uchaj aby robi post py. Gdy ju nabierzesz wprawy w odbiorze alfabetuę ł ł ć ę ż(pojedynczych liter, cyfr itp.), zacznij przy ka dej mo liwej okazji s ucha dobrze nadawanej telegrafii,ż ż ł ćnawet podczas wykonywania innych czynno ci (nie wymagaj cych od ciebie du ego skupienia, naś ą żprzyk ad gotowanie, jedzenie, wykonywanie rutynowych czynno ci). Nie potrzebujesz do tego ci gle toł ś ąnowych nagra , pami taj, e „cz ste powtarzanie to te nauka”. Powtarzanie w kó ko tego samegoń ę ż ę ż łmateria u, z którym ju jeste zaznajomiony, jest bardzo pomocne, rób to kreatywnie i autentycznieł ż śs uchaj. Odtwarzaj go w kó ko skupiaj c si na nim i próbuj c zrozumie . Podczas s uchania niech Twójł ł ą ę ą ć łumys b dzie otwarty i ch onny – s uchaj ka dego sygna u jaki do Ciebie dociera, bez uprzedzania tegoł ę ł ł ż łco b dzie, bez zapami tywania co by o przed chwil . Oswajaj si z telegrafi poprzez danie sobieę ę ł ą ę ąka dego dnia troch czasu na relaks i zabaw ze s uchania dobrego CW.ż ę ę ł

Konstruktywne i kreatywne s uchanie przynosi kilka bezpo rednich korzy ci, nie tylko pozbywaszł ś śsi wysi ku i napi (wiesz dobrze o czym mowa), ale generalnie oswajasz si z telegrafi jako tak ię ł ęć ę ą ą


- 54 -

czujesz si z ni komfortowo oraz, co wa ne, oswajasz si z d wi kami CW – staj si one dla Ciebieę ą ż ę ź ę ą ębardziej wyraziste. Odnosisz znaczn korzy z ci g ego s uchania tego samego w taki w a nieą ść ą ł ł ł śkonstruktywny sposób – po prostu s uchaj c. Gdy ju opanujesz jaki materia , do cz do niego nowe,ł ą ż ś ł łąnieopanowane do tej pory wyrazy i zwroty. Przy takim wiczeniu nowy materia b dzie si stawa corazć ł ę ę łprostszy i atwiejszy. Mo esz do tego wykorzysta w asne nagrania, mo esz skorzysta z biuletynówł ż ć ł ż ćemitowanych przez ARRL, z dobrych jako ciowo QSO, wykorzystuj na przyk ad fragmenty Biblii lub innychś łtekstów i odtwarzaj je w kó ko.ł

Szczególnie w pocz tkowej fazie nauki s uchania, gdy wszystko idzie jeszcze wolno, a potem gdyą łju osi gniesz podstawow bieg o , umys mo e mie tendencj do „w drowania” i odrywania si odż ą ą ł ść ł ż ć ę ę ęs uchania, albo b dzie „galopowa do przodu” zgaduj c (przeskakuj c do konkluzji jaki wyraz odbieraszł ę ł ą ązanim nie zostanie w pe ni nadany). Gdy s uchasz, skupiaj si na ka dej literze, s owie lub frazie – przyssijł ł ę ż łsi do niej jak pijawka (tak jest, skoncentruj si na niej), prawdziwie jej s uchaj c (pomocne b dzieę ę ł ą ępozbycie si jakiegokolwiek napi cia i gadania do siebie). Pami taj, e podczas rzeczywistej komunikacji,ę ę ę żkiedy s uchamy telegrafii w radiu, sygna y s tylko tu i teraz i po chwili odchodz , nie mog został ł ą ą ą ćcofni te i ponownie wys uchane (chyba, e zostan nagrane). Uczysz si po to, aby tak oswoi si zę ł ż ą ę ć ęd wi kami telegrafii i odbiera tak dobrze, eby zrozumienie wszystkiego od razu za pierwszym razemź ę ć żby o proste i atwe. Oswajanie si z tym (czyli s uchaniem tego co jest w a nie nadawane) od samegoł ł ę ł ł śpocz tku, pomo e Ci osi gn tak bieg o .ą ż ą ąć ą ł ść

Mamy tendencj do p dzenia naprzód je li jeste my rze cy i wypocz ci. Nie pozwól swojemuę ę ś ś ś ęumys owi wyprzedza nadawany tekst. Musisz powstrzyma swój umys przed zgadywaniem,ł ć ć łodrywaniem si od s uchania, czy zatrzymywaniem si i zastanawianiem (na przyk ad nad tym co by oę ł ę ł łnadane). Cz z nas robi takie rzeczy podczas normalnych rozmów, ale musimy si pilnowa aby nieęść ę ćrobi tego podczas s uchania telegrafii. Nie pozwól aby takie rzeczy sta y si nawykiem w CW. Gdyć ł ł ęs uchamy, trzeba wy czy wszystkie wiadome, analityczne procesy i zamiast tego trwa w gotowo cił łą ć ś ć śdo odbierania – do us yszenia ka dej litery, s owa i zwrotu w trakcie gdy s nadawane, b d c na nieł ż ł ą ę ągotowym niezale nie od tego jakie b d . To oznacza, e skupiamy si na ka dej literze, s owie czyż ę ą ż ę ż łzwrocie w momencie gdy si pojawiaj , b d c gotowym na to co po nich nast pi. S uchaj a s uchaj cę ą ę ą ą ł ł ąchciej rozumie . Wypracuj poczucie i potrzeb robienia tego. Nie ma potrzeby aby kiedykolwiek czu sić ę ć ęzak opotanym (czy panikowa ) z powodu nieodebrania b d niezapisania wszystkiego, co s yszysz.ł ć ą ź ł

Cokolwiek przegapisz, pozostaw to.

Czy obawiasz si , e co przegapisz lub pominiesz? Musisz pozby si tej obawy i zrelaksowaę ż ś ć ę ćsi , naucz si zaufa swojemu umys owi i baw si dobrze s uchaj c. Faktem jest, e czym mnieję ę ć ł ę ł ą żintensywnie si staramy, tym lepiej odbieramy. Nawet nie próbuj si zatrzymywa i próbowaę ę ć ćrozpracowa czego , czego nie odebra e od razu, pozosta w pod aniu za nadawan wiadomo ci –ć ś ł ś ń ąż ą ś ąkontynuuj s uchanie a wkrótce b dziesz odbiera na tyle du o aby zrozumie sens ka dej nadawanejł ę ł ż ć żwiadomo ci, a z czasem b dziesz odbiera bez problemu ca o . Nawet gdy ju b dziesz do dobry,ś ę ł ł ść ż ę śćb d pojawia si nowe s owa, których pocz tkowo nie zrozumiesz – w wi kszo ci przypadkówę ą ć ę ł ą ę śzrozumiesz sens wypowiedzi z kontekstu gdy b dziesz pod a dalej za nadawc (nawet nie próbuj cę ąż ł ą ą


- 55 -

tych nieznanych s ów odczyta ). Kontekst i nadmiarowo pomagaj wype ni luki – po prostu b dł ć ść ą ł ć ą źskupiony na tym, co jest w danej chwili nadawane (i nie zapominaj, e nadawca czasem te pope niż ż łb d). Je li uczy e si odbierania telegrafii tylko poprzez zapisywanie tego co odbierasz, b dzieszłą ś ł ś ę ępotrzebowa troch czasu na nauczenie si „zapisywania w g owie” (bez zapisywania na kartce). S uchajł ę ę ł łaby rozumie . S uchaj nie przejmuj c si , e gdzieniegdzie czego nie odbierzesz. Niebawem b dzieszć ł ą ę ż ś ęmia wra enie, e sygna y zwalniaj i „paraduj przed wewn trznym wzrokiem” w postaci mentalnychł ż ż ł ą ą ęs ów i zwrotów. Ucz si s ucha ca ych wyrazów, fraz i znaczenia wiadomo ci (zamiast pojedynczychł ę ł ć ł śliter).

„Wyrzu swój o ówek!”ć ł

Wielu krótkofalowców nauczy o si zawsze kopiowa na papierze wszystko co odbierali – nigdył ę ćnie nauczyli si aby usi wygodnie, zrelaksowa si i po prostu cieszy si konwersacj . Takie osobyę ąść ć ę ć ę ąmusz wyrzuci swoje o ówki i nauczy si cieszenia si z samego s uchania. Wielu nowicjuszy czuje sią ć ł ć ę ę ł ę„przywi zanych” do swojej kartki i o ówka z powodu obawy, e co przeocz lub pomin je lią ł ż ś ą ą śwszystkiego (ka dej literki) nie zapisz na papierze. To powoduje niepotrzebne napi cie, oraz wysi ek,ż ą ę łutrudniaj c normalne funkcjonowanie telegraficznych „nawyków” w umy le. „Wyrzu swój o ówek ią ś ć łciesz si zwyk ym s uchaniem” - to jest bardzo dobra porada.ę ł ł

Skoncentruj się

Odbieraj c, musimy uczy si „wy czania” wszystkiego, co nas rozprasza i koncentracji swojeją ć ę łąuwagi na sygna ach których s uchamy. Musimy nauczy si kierowa wiadomie swoj uwag nał ł ć ę ć ś ą ęodbieranych d wi kach i ignorowa wszystko inne, tak d ugo, a to si stanie automatyczne – wejdzie wź ę ć ł ż ęnawyk. Naucz si to robi natychmiastowo, tu przed rozpocz ciem s uchania (nawet je li jest ciszaę ć ż ę ł śwokó ). Zrób z tego nawyk „gotowo ci do dzia ania” aby w ka dej chwili móg skupi uwag tylko nał ś ł ś ż ł ć ęsygna ach, które odbierasz. Je li jeste my autentycznie ciekawi i zainteresowani tym, czego s uchamy, toł ś ś łbardzo nam to pomaga w koncentracji, wi c... chciej wiedzie co mówi d wi ki, których s uchasz – aleę ć ą ź ę łnie a tak intensywnie aby zgadywa co b dzie nadane (a przez to trac c to, co rzeczywi cie zosta oż ć ę ą ś łnadane).

Pewien agent, którego zadaniem by a rekrutacja radiooperatorów na statki, by tak e zapalonymł ł żtelegrafist . Mia klucz telegraficzny na swoim biurku w gabinecie, który by pod czony do brz czyka wą ł ł łą ępoczekalni. Zawsze kiedy jego biuro by o czynne, nadawa telegrafi nazwisko kolejnej osoby z listył ł ąoczekuj cych. Je li wzywana osoba nie zareagowa a natychmiast po us yszeniu swojego nazwiska, poą ś ł łprostu pomija t osob i przechodzi do kolejnej osoby z listy. Wierzy , e dobry operator na statkuł ę ę ł ł żpowinien by ca y czas czujny i gotowy na to, aby w ka dej chwili odebra i zareagowa na d wi ki CW.ć ł ż ć ć ź ęCzy nie jest to interesuj ce podej cie do tego, aby by dobrym operatorem?ż ą ś ć

Naucz si s ysze s owa jako s owa, s one cegie kami, z których zbudowane s my li.ę ł ć ł ł ą ł ą ś

Gdy ju oswoisz si nieco z telegrafi i b dziesz atwo odbiera poszczególne litery, b dzie toż ę ą ę ł ł ęczas na rozpocz cie my lenia o znaczeniu tego co odbierasz – to oznacza pocz tek s uchania ca ych s ówę ś ą ł ł ł


- 56 -

zamiast ci gów pojedynczych liter. Wraz ze wzrostem tempa osi gniesz limit swoich mo liwo cią ą ż ś„literowania” s ów. Nast pnym celem jest wi c s yszenie s ów jako ca o ci. Niech ka de s owoł ę ę ł ł ł ś ż łukszta tuje si na twoim wewn trznym „monitorze mentalnym” (jako ca o ), zacznij budował ę ę ł ść ćd wi kow wiadomo ca ych s ów. To nie oznacza, e masz zacz si uczy od nowa wyrazów, aleź ę ą ś ść ł ł ż ąć ę ćjedynie zmieni swoje podej cie do nich z formy wizualnej na d wi kow . ć ś ź ę ą [Nie wiedzia em do ko ca jakł ńten fragment prze o y , w oryginale jest: „This does not mean you have to relearn words, but onlył ż ćchange your approach from visual to sound” - mo e kto bieglejszy w telegrafii b dzie w stanie lepiejż ś ęs owami odda o co chodzi]ł ć wiczenia z listami s ówek, odtwarzanie tekstów b d QSO itp. pomog CiĆ ł ą ź ąoswoi si z cz sto u ywanymi s owami.ć ę ę ż ł

Nasza mo liwo mentalnego literowania s ówek i zapami tywania ich jest ograniczona. Takż ść ł ęd ugo, jak s uchamy literka po literce, nieomal musimy je zapisywa aby zrozumie co jest nadawane.ł ł ć ćAby s ysze telegrafi tak jak mow , musimy si nauczy s yszenia wyrazów jako s ów – to czynił ć ę ę ę ć ł łtelegrafi zrozumia i „komunikatywn ”, przestaje ona by wtedy tylko krótszym czy d u szym ci giemę łą ą ć ł ż ąliter. To jest drugi etap. Je li nauczy e si odbiera (jako ca e s owa) oko o 100 najcz ciej u ywanychś ł ś ę ć ł ł ł ęś żwyrazów, poczyni e pierwsze kroki w tym kierunku (w kierunku swobodnej komunikacji bezł ś„literowania”). To s owa s elementami, z których zbudowany jest j zyk, wi c potrzebujemy s ysze nieł ą ę ę ł ćpojedyncze litery ale coraz wi cej s ów odbieranych jako ca o . (Krok trzeci, poziom eksperta, toę ł ł śćs yszenie ca ych idei, my li, ca o ci tre ci zamiast pojedynczych s ów).ł ł ś ł ś ś ł

Jak mo emy si tego nauczy ? S yszenie sensu, znaczenia.ż ę ć ł

Kiedy zaczniemy s ysze oraz nadawa ca e s owa (zamiast szeregu pojedynczych liter) naszeł ć ć ł łumiej tno ci odbierania i tempo zaczn wzrasta . To jest element naszego celu jakim jest uczynienieę ś ą ćtelegrafii bardziej u ytecznej i przyjemnej. S yszenie ca ych s ów pozwoli na naturalne i atweż ł ł ł łzwi kszanie tempa. To oczywi cie wymaga nieco praktyki i zaanga owania. Trzeba wywrze na umysę ś ż ć łpewien nacisk (ale niezbyt du y). Zrób to w prosty sposób – poprzez krótkie wiczenia. Naukaż ćrozpoznawania ca ych s ów stanie si automatycznym procesem, co co pozwoli nam rozumie treł ł ę ś ć śćpodczas s uchania. Rozumienie ca ych s ów to nie jest jaki wielki wyczyn – przyk adowo s owo „the” nieł ł ł ś ł łjest wcale d u sze ni cyfra 9.ł ż ż

Rozpocznij nauk od s uchania powszechnych krótkich wyrazów a zakorzeni si w twoimę ł ż ą ęumy le brzmieniowo jako ca e s owa. Zaczynaj uczy si ca ych s ów zaraz po tym, jak opanujesz ca yś ł ł ć ę ł ł łalfabet. Ucz si s yszenia tych powszechnych, krótkich wyrazów (w kó ko i ci gle tych samych) a tak się ł ł ą ż ęutrwal w twojej g owie, e b d dla Ciebie tak naturalne jakby kto normalnie je do Ciebie mówi .ą ł ż ę ą ś łRozszerzaj to stopniowo do coraz d u szych wyrazów, korzystaj c mi dzy innymi z poni szych metod,ł ż ą ę żktóre dla niektórych osób okaza y si pomocne:ł ę

„OBRAZ MENTALNY” jest jak maszyna do pisania – wizualizuj maszyn do pisania lub tablic , naę ęktórej zapisujesz ka de s owo w momencie gdy je odbierasz, zapisuj c je literka po literce w linijce alboż ł ąjak na niektórych tablicach wietlnych na których s owa powoli si przesuwaj na wy wietlaczu. Niechś ł ę ą śka de s owo wbuduje si w Twój wewn trzny obraz monitora czy tablic w umy le aby „zobaczy ” jeż ł ę ę ę ś ś ł


- 57 -

wpisane w kontekst. Spróbuj „wizualizowa ” litery i cyfry itp. na u amek sekundy w swoim mentalnymć łekranie w momencie gdy je s yszysz, aby zach ci je do pó niejszego automatycznego ił ę ć źnatychmiastowego „pojawiania si ” w umy le gdy us yszysz odpowiednie d wi ki. Naucz si pisa naę ś ł ź ę ę ćswojej mentalnej tablicy. To pomaga skupi swoj uwag na d wi kach z których sk adaj si wyrazy ić ą ę ź ę ł ą ęnauczy si „widzie ” je jako s owa. Niech Twój umys b dzie czysty (nie zaprz tni ty my lami) gdyć ę ć ł ł ę ą ę śs uchasz szybkiej telegrafii, z czasem litery same zaczn wyskakiwa do Ciebie.ł ą ć

Niektórzy odkryli, e FONETYZACJA mo e u atwi rozumienie a wiczenie szybko ci czyniż ż ł ć ć śatwym i naturalnym. Rób to w ten sposób: Zrelaksuj si , my l o d wi kach nie jako o nazwach liter,ł ę ś ź ę

tylko jako g oskach, tak jak s wymawiane w s owach. Przyk adowo, gdy odbierasz s owo „noc”, to nieł ą ł ł łliteruj go jako „en” „o” „ce” tylko w trakcie gdy odbierasz litery tego s owa literuj „ny, ny,.., no, no,..., noc,łnoc” stopniowo dobudowuj c do s owa kolejne g oski. Fonetyzuj litery po kolei w miar jak sią ł ł ę ępojawiaj uk adaj c je w sylaby i na koniec w ca e s owa. To uczy Twój umys dekodowania „melodii”ą ł ą ł ł łtelegraficznych do ich fonetycznych odpowiedników, z których zbudowane s s owa (w takiej postaci wą łjakiej je s yszymy w j zyku mówionym).ł ę

Taki system (fonetyzacja) oczywi cie nie jest doskona y, zw aszcza w takim j zyku jak angielski,ś ł ł ęgdzie wiele s ów nie jest zapisywanych fonetycznie. [W j zyku polskim (ze stosunkowo „fonetycznym”ł ęzapisem w porównaniu z j zykiem angielskim) cz liter jest „cichych” lub ubezd wi cznionych, naę ęść ź ęprzyk ad w wyrazie „jab ko” litery „ ” praktycznie nie wymawiamy a w mowie potocznej cz stoł ł ł ęubezd wi czniamy liter „b”, przez co ten wyraz wymawiamy potocznie jak „japko”, mamy te zlepkiź ę ę żliter, które wymawiamy w ró ny sposób w zale no ci od kontekstu, na przyk ad „rz” czasemż ż ś łwymawiamy jako dwie osobne g oski (na przyk ad w wyrazie „zamarza ”) a czasem jako jedn g oskł ł ć ą ł ę(na przyk ad w wyrazie „morze”), no i mamy litery z „ogonkami” których w standardowym alfabeciełMorse'a nie ma (cho s polskie „rozszerzenia” alfabetu o te znaki) wi c gdy odbieramy ci g liter np.ć ą ę ą„rzeka” to czy nale y go fonetyzowa jako „rzeka” (mianownik) czy „rzek ” (narz dnik) wywnioskujemyż ć ą ędopiero z kontekstu zdania. - przypis t umacza.] Te litery-g oski uk adamy w s owa w momencie gdy jeł ł ł łs yszymy w nadawanym tek cie, dok adnie tak samo jak s yszymy mówione s owa gdy s uchamy ichł ś ł ł ł łd wi ków. Pomocne mo e by wiczenie cz sto wyst puj cych kombinacji liter lub ca ych sylab po to,ź ę ż ć ć ę ę ą łaby si z nimi oswoi . Odbieranie ca ych s ów t metod jest procesem dekodowania z czego coę ć ł ł ą ą śs yszymy w postaci elementarnych cz ci, podstawowych cz stek sk adowych itp., do czego , coł ęś ą ł śs yszymy i rozumiemy jako wi ksze jednostki maj ce ju sens znaczeniowy. To pomaga tak e przył ę ą ż żskrótach. Mo esz wypróbowa to podej cie i uczyni je nawykiem. Kiedy nauczymy si s ysze wyrazyż ć ś ć ę ł ćjako s owa, cz sto potrafimy mentalnie poprawia b dy nadawcy albo uzupe nia braki (na przyk ad zł ę ć łę ł ć łpowodu zaniku sygna u) podczas s uchania.ł ł

Konieczno zachowania w a ciwych ODSTEPÓW MI DZY WYRAZAMI powinna by terazść ł ś Ę ćznacznie bardziej oczywista. Odst p daje umys owi w u amku sekundy impuls informuj cy, e w a nieę ł ł ą ż ł śodebra porcj informacji. Te odst py mi dzy wyrazami s kluczowe. Warto zrobi nast puj ceł ę ę ę ą ć ę ą

wiczenie: za ka dym razem gdy rozpoznasz po odst pie, e odebrane zosta o ca e s owo (je li tempoć ż ę ż ł ł ł śnie jest zbyt wysokie i odst py mi dzy s owami s odpowiednio du e), spróbuj je wypowiedzie na g osę ę ł ą ż ć ł


- 58 -

(albo mentalnie do samego siebie) tak jak je odebra e . Pomocny do tego wiczenia mo e był ś ć ż ćspecjalnie sporz dzony materia ze zwi kszonymi odst pami mi dzy s owami, tak aby mie czas naą ł ę ę ę ł ćswobodne jego wymówienie (tak samo mo esz wiczy ma e, 2-3 cyfrowe liczby). Zauwa , jak podczasż ć ć ł żs uchania cisza przed s owem mówi „tu pocz tek” i jak cisza po s owie mówi „zako czone” - co wł ł ą ł ń środzaju obszarów odpoczynku. Oto dlaczego oswajanie si z brzmieniem ca ych s ów jest takie pomocne,ę ł łto czyni ze s ów porcje informacji maj ce sens, a odbieranie czego , co ma sens wydaje si namł ą ś ęatwiejsze. Im wi cej s ów b dziesz w ten sposób rozpoznawa , tym atwiejsze b dzie odbieranieł ę ł ę ł ł ę

telegrafii. Pozb dziesz si te jakiegokolwiek napi cia.ę ę ż ę

Jeden radioamator okre li to tak: „telegrafia po prostu wp ywa do moich uszu i wychodzi wś ł łpostaci s ów”. Tak samo jak uczyli my si pozwala umys owi na automatyczne rozpoznawanie ka dejł ś ę ć ł żlitery (bez wiadomego udzia u i s yszenia kropek i kresek), teraz musimy wykona kolejny krok i zaufaś ł ł ć ćtemu samemu umys owi w kwestii buforowania (wewn trznego zapisywania) tych liter i sk adania ichł ę łrazem w kompletne s owa bez próby anga owania w to naszej wiadomo ci i „s yszenia” poszczególnychł ż ś ś łliter. Musimy nauczy nasz pod wiadomo prezentowania nam (automatycznie) s ów, któreć ą ś ść łposk ada a. Tak d ugo jak b dziemy wiadomie uczestniczy w rozpoznawaniu ka dej poszczególnejł ł ł ę ś ć żlitery, przeszkadzamy naszemu normalnemu, nawykowemu umys owi w funkcjonowaniu i w z ymł łkierunku kierujemy nasz uwag .ą ę

Celem jest nauczenie si s uchania telegrafii w taki sposób, jakby to by a normalna mowa.ę ł łDocelowo d wi k telegrafii powinien prze cza nasz wiadomo w podobny stan do tego jaki mamyź ę łą ć ą ś śćpodczas normalnej rozmowy - gdy si tego nauczysz, tak e zapisywanie tego co odbierasz b dzieę ż ęznacznie atwiejsze.ł

Musisz s ucha szybkiego tempa aby robi post py.ł ć ć ę

Aby zrobi post p, musisz zaczyna od s uchania w wy szym tempie ni jest dla Ciebie w pe nić ę ć ł ż ż łkomfortowe, celem jest przyspieszenie procesu rozpoznawania. Powiniene s ucha nagra z ró nymiś ł ć ń żpr dko ciami, zarówno wolnymi jak i szybszymi ni jeste w stanie atwo odbiera . Powiniene byę ś ż ś ł ć ś ćelastyczny i unika pozostawania przez zbyt d ugi czas na tym samym tempie. S uchaj du ej ilo cić ł ł ż śzwyczajnych tekstów z pr dko ciami na granicy Twoich mo liwo ci. Ten limit b dzie si w miarę ś ż ś ę ę ę

wicze podnosi do góry. Oko o pó godziny dziennie sp dzone na s uchaniu z takimi pr dko ciami wć ń ł ł ł ę ł ę ści gu kilku tygodni przyniesie znakomite efekty. S uchaj z przyjemno ci i baw si przy tym dobrze, taką ł ś ą ęjakby by na jakim znakomitym koncercie.ś ł ś

Czasami powiniene podnie pr dko na tyle, aby by w stanie odebra jedynie pojedyncześ ść ę ść ć ćznaki tu i tam. S uchaj c w ten sposób szybko zauwa ysz, e przy tym tempie z czasem odbierasz corazł ą ż żwi cej, zaczniesz rozpoznawa pojedyncze s owa - w momencie gdy zostan nadane, natychmiast jeę ć ł ąrozpoznasz (mimo e nie b dziesz ich wiadomie literowa w momencie gdy s nadawane). Kontynuujż ę ś ł ąten sposób wiczenia, a z czasem b dziesz odbiera na tyle du o, e b dziesz rozumia sens i znaczenieć ę ł ż ż ę łtego co s uchasz. Nauka jest p ynna, b d lepsze oraz gorsze dni, nie martw si tym – to normalneł ł ę ą ę(ka dy ma lepsze i gorsze okresy, niezale nie od poziomu zaawansowania).ż ż


- 59 -

Czasem zauwa ysz, e jeste w stanie odebra bez problemu ile s ów, a potem nie b dzieszż ż ś ć ś ł ęprzez jaki czas w stanie odebra nic wi cej poza pojedynczymi literami tu i tam. To jest normalnymś ć ęprocesem uczenia si , s uchaj dalej, skieruj ca kowicie swoj uwag na s uchanie i rozlu nij si , tak jakę ł ł ą ę ł ź ęby s ucha swojego przyjaciela. Niebawem b dziesz wy apywa nie tylko pojedyncze krótkie s owa, aleś ł ł ę ł ł łtak e te d u sze a do momentu... kiedy b dziesz odbiera wszystko. Z czasem te sygna y, które naż ł ż ż ę ł łpocz tku by y dla Ciebie zbyt szybkie, b d wydawa si coraz wolniejsze i b d „paradowa ” przedą ł ę ą ć ę ę ą ćtwoimi wewn trznymi oczami jako pe ne tre ci s owa i zdania. Ciekawym przypadkiem jest niewidomyę ł ś łkrótkofalowiec, potrafi odbiera (z zapisem) z tempem do 35WPM, natkn si na wiczenia z telegrafiił ć ął ę ći zacz ich s ucha – odbiera gubi c gdzieniegdzie pojedyncze litery i by bardzo zaskoczony gdy muął ł ć ł ą łpowiedziano, e to by y wiczenia w tempie 55WPM!ż ł ć

Brakuj ce s owa, d ugie s owa, urwane pocz tki czy „uszkodzone” s owa.ą ł ł ł ą ł

Wy adowania statyczne, interferencje czy zaniki sygna u mog czasami uniemo liwi odbiór 1-2ł ł ą ż ćliter, krótkiego s owa czy cz ci jakiego d u szego s owa. Moment nieuwagi (z powodu zm czenia,ł ęś ś ł ż ł ęjakiego czynnika przeszkadzaj cego czy z innego powodu) podczas nadawania czy odbierania tak eś ą żmo e spowodowa podobny efekt. Je li zgubisz pocz tek s owa (pierwszych kilka liter), czyni toż ć ś ą łodczytanie s owa trudnym, poniewa pocz tki s ów s wa ne dla zrozumienia ich sensu i znaczenia. Toł ż ą ł ą żjest najbardziej znacz ca cz s owa – cz sto gdy odbierzemy te pierwsze kilka liter, jeste my w stanieą ęść ł ę śodgadn ca e s owo zanim je us yszymy w ca o ci.ąć ł ł ł ł ś

Gdy odbiór jest dobry (bez zak óce ), mog si tak e zdarzy niekorzystne rzeczy: mo eł ń ą ę ż ć żpojawi si krótkie s owo lub pocz tek d ugiego s owa, które wydaje si obce (nie ma rozpoznawalnegoć ę ł ą ł ł ębrzmienia) i zatrzymamy si na moment próbuj c je zrozumie . Takie „potkni cie si ” ma tendencj doę ą ć ę ę ęwy czenia naszego umys u z procesu s uchania dalszych kilku liter, przez co stracimy nast pne s owołą ł ł ę ł(lub dalsz cz d ugiego s owa). Czasami umys cofnie si do pocz tkowych liter d ugiego s owa, coą ęść ł ł ł ę ą ł łpowoduje „zgubienie” kilku dalszych liter w rodku, umys spróbuje je „odtworzy ” i finalnie straci ca eś ł ć łs owo.ł

Jak tego unikn ? Nie mo emy sobie pozwoli aby utrata pocz tku wyrazu rozproszy a nas (iąć ż ć ą łdocelowo zatrzyma a s uchanie pozosta ej cz ci). Jak zapobiega takim zachowaniom? Czy przyczynł ł ł ęś ć ąwzrostu napi cia jest pomini cie czego albo u wiadomienie sobie „dziury” spowodowaneję ę ś śumkni ciem pocz tku wyrazu, której nie mo na niczym rozpoznawalnym czy sensownym wype ni ? Byę ą ż ł ć ćmo e b dziemy w stanie odgadn d ugie s owo je li po prostu b dziemy dalej s ucha pozosta ejż ę ąć ł ł ś ę ł ć łcz ci (gdy odbieramy z zapisem, zwykle mo emy uzupe ni luki na podstawie kontekstu). „Zepsute”ęś ż ł ćs owo powstaje te wtedy, gdy mamy brakuj c jedn b d kilka liter w rodkowej cz ci wyrazu.ł ż ą ą ą ą ź ś ęśMo e te powsta gdy nadawca w trakcie wyrazu zrobi wi ksz przerw (na przyk ad zawaha si lubż ż ć ę ą ę ł ępogubi). Niezale nie od przyczyny gdy taka przerwa w rodku wyrazu jest zbyt d uga, nasz umysż ś ł łzinterpretuje to jako koniec jednego s owa i pocz tek nast pnego. Poniewa taki podzia na dwa wyrazył ą ę ż łspowoduje utrat sensu, stwierdzimy, e co jest nie tak i b dziemy si dziwi wyrazowi powsta emu zę ż ś ę ę ć łtej drugiej grupy liter (niech to b dzie ostrze eniem, unikaj takich sytuacji podczas swojego nadawania).ę ż


- 60 -

Kiedy zostanie nadana z a litera (z a pisownia wyrazu) lub zostanie nadany nieprawid owy znakł ł ł(spoza alfabetu telegraficznego) albo nadawca pominie jakie s owo, mo esz zareagowa podobnie jakś ł ż ćpowy ej. Czy to nie jest podobne do b du literowego przy normalnym czytaniu? Czy przy normalnymż ż łę żczytaniu nie przeskakujemy le napisanego lub pomini tego wyrazu i prawie tego nie zauwa amy? Wź ę żjaki sposób to robimy? Czy powodem nie jest to, e i tak wszystko dobrze rozumiemy z kontekstu? Czyżmo emy si tego samego nauczy w przypadku telegrafii? Czy je li jedna lub kilka liter (lub nawet ca eż ę ć ś łs owo) jest nadane le lub pomini te, to czy nie mo emy tego prawid owo uzupe ni ? Mo emy sił ź ę ż ł ł ć ż ęnauczy robi to tak e w przypadku pomini tych lub dodanych ekstra kropek czy kresek w znaku itp.ć ć ż ęmentalnie koryguj c to w trakcie s uchania. Jak podkre lili my wcze niej, trzeba to po prostuą ł ś ś ś„odpu ci ” i s ucha dalej. Je li si zatrzymamy i b dziemy natychmiast próbowa doj o co chodzi,ś ć ł ć ś ę ę ć śćodwrócimy swoj uwag w kierunku analizowania i prób znalezienia sensu w tym co zosta o nadaneą ę ł(zamiast s uchania dalej) i przeszkodzimy procesowi automatycznego odbierania. Cz sto odkryjemy, eł ę żs uchaj c dalej wszystko si samo wyja nia.ł ą ę ś

Po pierwsze, musimy pozosta skupieni na przychodz cych sygna ach bez „walczenia” oć ą łdorobienie do nich sensu. PRÓBOWANIE nadawania sensu jest aktywno ci wiadom koliduj c zś ą ś ą ą ąautomatycznym funkcjonowaniem umys u. Wkrada si obawa, e nie b dziemy w stanie zapami tał ę ż ę ę ćpierwszej cz ci gdy wyraz si zako czy lub e wyraz jest rzadki i nie mamy go „wyuczonego” je lięś ę ń ż śchodzi o wzorzec d wi kowy (na przyk ad jakie s ownictwo specjalistyczne) albo e jest to wyraz,ź ę ł ś ł żktórego w ogóle nie znamy. W przypadku wielu s ów jedn z pomocnych metod jest zapoznanie si zł ą ęcz stymi przedrostkami, ko cówkami, zbitkami sylab itp. aby to co odbieramy „brzmia o” jakoę ń łzbudowane ze znanych „klocków” (a nie pojedynczych liter). Musimy si nauczy aby wiadomeę ć śmy lenie nie blokowa o dalszego normalnego s uchania.ś ł ł

S uchanie na pasmach.ł

Gdy s uchamy radia, wy adowania statyczne, falowanie sygna u, interferencje i inne zak óceniał ł ł łmaj tendencj do spowalniania naszego tempa. Podczas takich warunków wysokiej jako ci nadawanieą ę ś(wzorowe d ugo ci kropek, kresek, odst pów, sta e tempo itd.) b dzie si znacznie lepiej „przebija ” nił ś ę ł ę ę ć żniedba e nadawanie. Mo emy te dokona pewnych korekt ustawie oraz usprawnie w naszymł ż ż ć ń ńsprz cie odbiorczym, które mog pomóc, na przyk ad u y odpowiednich filtrów (w RF lub w torzeę ą ł ż ćaudio), skorzysta z IF-shift itp. Takie zabiegi pomagaj wydoby z zak óce sygna u yteczny orazć ą ć ł ń ł żzredukowa szumy.ć

Wy adowania statyczne i inne nieregularne zak ócenia cz sto mog by zredukowane poprzezł ł ę ą ćzmniejszenie czu o ci odbiornika (RF gain) i jednocze nie zwi kszenie g o no ci (AF gain). Niektóreł ś ś ę ł ś śszumy mog by zredukowane w mózgu poprzez odpowiednio pod czone s uchawki tak aby doą ć łą łprawego i lewego ucha dociera y sygna y w przeciwfazie. Podwójny odbiór (tzw. dual-diversity) mo e wł ł żdu ym stopniu pomóc w zredukowaniu falowania sygna u, ale to wymaga odpowiedniego sprz tu:ż ł ędwóch anten i dwóch (najlepiej identycznych) odbiorników. Sam s uch jest znakomitym narz dziem doł ęwydobywania sygna ów telegraficznych spo ród QRM, szumu i innych zak óce , nieporównywalnieł ś ł ńlepszym ni jakiekolwiek urz dzenia obecnie dost pne.ż ą ę


- 61 -

Mo emy wy wiczy nasz s uch do minimalizowania interferencji poprzez skupienie naszej uwagiż ć ć łna pojedynczym sygnale, który chcemy s ysze . Wysoko d wi ku i jego jako , tak d ugo jak nie sł ć ść ź ę ść ł ąidentyczne, mog nam pomóc w odseparowaniu sygna ów, tak e tempo i styl nadawania s bardzoą ł ż ąpomocne do odizolowania po danego przez nas sygna u od pozosta ych. Dodatkowo mo nażą ł ł żwy wiczy s uch do odbierania bardzo s abych sygna ów spomi dzy innych bardzo silnych. Niektórzyć ć ł ł ł ęoperatorzy nauczyli si odbiera prawie ze 100% dok adno ci s abe sygna y w g szczu innychę ć ł ś ą ł ł ązak ócaj cych. Cz operatorów odkry a, e s uchaj c w ciemno ci (albo z zamkni tymi oczami)ł ą ęść ł ż ł ą ś ęznacznie atwiej jest im skupi si na po danym sygnale i wydoby go spo ród innych. Mo esz toł ć ę żą ć ś żwypróbowa i si przekona , czy pomaga Ci to w doskonaleniu odbioru telegrafii. Na koniec –ć ę ćzapisywanie tak e mo e pomaga w koncentracji.ż ż ć

Ka dy zaawansowany telegrafista, niezale nie od tego czym si zajmuje, s ucha bez wysi kuż ż ę ł łtego co jest przekazywane czy to w eterze czy po kablach.


- 62 -

Rozdzia 8ł Odbiór

Zapisywanie

Jest to w zasadzie rozszerzenie rozdzia u 7 o pewne zasady, omówione poni ej: – je eli masz zamiarł ż żwybra atwy sposób, odbiór jest nast pnym krokiem po „s uchaniu” – rozszerza umiej tno cić ł ę ł ę śpos ugiwania si kodem poprzez dodanie nowej akcji, czyli zapisu.ł ę

To co s yszymy jako litery i s owa od teraz zapisywa b dziemy o ówkiem na papierze lub te zał ł ć ę ł żpomoc maszyny do pisania. Jest to uczenie si koordynacji na drodze ucho – umys – r ka. Zapisywanieą ę ł ęr czne wyostrza wszystkie zmys y na to co s yszysz i jest niczym wi cej, ni s uchaniem i zapisywaniemę ł ł ę ż łtego, co odbierasz. Stary podr cznik telegrafii z 1854 r. okre la ten proces jako „udzia w dyktandzie” –ę ś łna pocz tek litera po literze, pó niej s owo po s owie, etc. To dobry sposób my lenia o tym. Z ap wi cą ź ł ł ś ł ęznów za o ówek. Zdolno ci operatorskie mierzone s zapisem: je eli nie jeste w stanie zapisał ś ą ż ś ćodebranego przekazu – porzu dok adnie wszystko to, co odebra e – nie zapisujesz przecie . ć ł ł ś ż

Do wiadczony operator jest na tyle wy wiczony, e jest w stanie dok adnie zapisa 100% tego,ś ć ż ł ćco odebra . Wi kszo ludzi mo e nauczy si zapisywa o ówkiem do oko o 25 wpm (kilku mo eł ę ść ż ć ę ć ł ł żosi gn poziom 35, w rzadkich przypadkach 45), jednak e przy wy szych pr dko ciach prawie ka dyą ąć ż ż ę ś żwymaga maszyny do pisania. (Zapis na maszynie do pisania mo e by zrealizowany „automatycznie”ż ćpoprzez bezpo redni transfer na drodze ucho – klawisz maszyny, z pomini ciem etapu przetwarzaniaś ęlitery po jej odebraniu i naci ni ciu klawisza – patrz dalej w tym rozdziale). Pami taj – nie próbujś ę ęwykonywa wi cej ni jedn czynno w danym momencie. Wisz przecie , jak zapisywa . Je elić ę ż ą ść ż ć żzapisujesz r cznie, u atw sobie t czynno wykonuj c j w sposób taki, w jaki zwykle to wykonujesz.ę ł ę ść ą ąNa przyk ad, nie próbuj druku wypuk ego, je eli nie jest to dla ciebie naturalne i atwe. Podobnie, nieł ł ż łpróbuj zapisywa na maszynie do pisania, je eli nie opanowa e bezwzrokowej metody pisania.ć ż ł ś

Podczas gdy wi kszo z nas chcia a by wiedzie , co zapisujemy w czasie zapisu, nie jest toę ść ł ćkonieczne. To przyjdzie samo – b dziemy zapisywa przekaz poprawnie bez wnikania co zapisujemy.ę ć(Osobi cie zazwyczaj wol wiedzie , co zapisuj , ty te ?). Ludzie, którzy dobrze wykonuj t czynno ,ś ę ć ę ż ą ę śćnie walcz z tym – nauczyli si , e stanie si to samo ich drug natur .ą ę ż ę ą ą

Oto interesuj cy przyk ad poprawnego zapisu: – Pewnej nocy, zapisywa em na luzie grupyą ł łmieszane maj c poczucie komfortu, zapyta em koleg , czy nie móg by zwi kszy pr dko ci z 20 do 25ą ł ę ł ę ć ę ś


- 63 -

wpm. Ten rozpocz nadawanie z pr dko ci 25 wpm, poczu em si rozdra niony wywo anym przezął ę ś ą ł ę ż łniego nieporozumieniem jednak zacz em w ka dym razie zapisywa , dziwi c si , dlaczego u ywa onął ż ć ą ę żg osu do przekazywania prostych danych. G osu? Jakiego g osu? Nadawa czystym kodem kombinacjeł ł ł łliterowo – cyfrowe z pr dko ci 25 wpm., a ja zapisywa em je z atwo ci . Aha! S uchacz zacz od tegoę ś ą ł ł ś ą ł ąłmomentu my le w kategoriach liter i cyfr zamiast kodów znaków. Osi gn bieg o w pos ugiwaniuś ć ą ął ł ść łsi kodem.ę

Aby zapisa , Zapisuj to co s yszysz, wszystko to co s yszysz – nie tylko to co my lisz, e s yszysz –ć ł ł ś ż łosi gniesz post p. Zdolno ci s uchania i rozumienia sygna ów kodu dobrze wspó pracuj z sobą ę ś ł ł ł ą ąpodczas nauki ich koordynowania celem nabycia umiej tno ci zapisywania. ę ś

Pomaga wiczenie ze znanym tekstemć

Tak jak podczas s uchania, wiczenie ze znanym tekstem pomaga poprzez rozwianie obaw przedł ćzgubieniem czego , poniewa wiemy, o czym jest odbierany przekaz. Wspomagaj c si uprzednimś ż ą ęprzeczytanym lub nagranym materia em, zostajemy z nim zapoznani i czujemy si bardziej odpr eni.ł ę ężKiedy wiemy w przybli eniu, o czym jest lub o czym mów przekaz, wiemy czego oczekiwa i nież ćobawiamy si niezrozumienia lub zgubienia czego . Pomaga to budowa zaufanie w czasie nauki zapisuę ś ćw tle. B dzie nam tym atwiej, im bardziej znajomy przekaz zapisujemy. To zaufanie b dzie mia oę ł ę łrównie swoje nastepstwa podczas odbioru nowych i nieznanych materia ów.ż ł

Nie zwracaj uwagi na adne b dyż łę

Utwierd si w przekonaniu, e zapis jest czynno ci atw . W czasie wiczenia, zapisuj od razuź ę ż ś ą ł ą ćwszystko to rozpozna e , nie zwracaj c przy tym uwagi na jakiekolwiek b dy – zapomnij o nich i idł ś ą łę źdalej.

Je eli co zgubisz, id dalejż ś ź

Odpu , zapomnij i pracuj dalej. wicz pozostawianie pustych odst pów i pracuj dalej,ść Ć ęponiewa je eli zatrzymasz si nawet na chwil nad zagadkowym dla ciebie sygna em, którego nież ż ę ę łrozpozna e , zgubisz przynajmniej kilka nast pnych po nim. Musimy kszta towa siebie do takiegoł ś ę ł ćpost powania. Poza tym, przecie tylko si uczymy. ę ż ę

Braki w twoim zapisie b d stopniowo zanika i b dziesz czu odpr enie podczas gdyę ą ć ę ł ężpozostawisz puste miejsce dla ka dej nieodebranej litery czy s owa. (Swoj droga, znaki, które zazwyczajż ł ągubimy, wymagaj dalszych wicze ). Pami taj, e czasem mo na omy kowo us ysze lub omy kowoą ć ń ę ż ż ł ł ć łzidentyfikowa znak lub s owo – równie mo liwe jest zawsze to, e nadawca si pomyli . – Potraktuj teć ł ż ż ż ę łrzeczy jako nie maj ce znaczenia i czy tak dopóty, dopóki nie b dziesz wykonywa tych czynno ci zą ń ę ł śatwo ci . Nie pracuj zbyt d ugo na tym etapie nauki, szczególnie gdy stajesz si znudzony lubł ś ą ł ę

zm czony. U ywaj ro nego rodzaju materia ów, wybieraj c je tak, by by y mo liwie jak najbardzieję ż ż ł ą ł żinteresuj ce. ą


- 64 -

Jeden z ucz cych si powiedzia w materiale ARRL: „Poczyni em wi kszy post p w nauce koduą ę ł ł ę ęw ci gu tygodnia ni mia o to miejsce w ci gu kilku ostatnich lat, poniewa bardziej interesuj ce jestą ż ł ą ż ąodbieranie i rozumienie dobrego przekazu.” Pewne wiczenia polegaj ce na odbiorze 5-cio znakowychć ągrup s dobre na wczesnym etapie nauki daj c pewno poprawnego rozpoznawania znaków ią ą śćzapobiegaj c ich przewidywaniu, jednak e poniewa nie maj one adnego znaczenia, szybko dajaą ż ż ą żpoczucie nudy – Zbyt du a ich ilo mo e równie prowadzi umys do oczekiwania przerwy poż ść ż ż ć łka dych pi ciu znakach wtedy, gdy próbujemy odbiera zwyk y tekst angielski. To si wydarzy o!ż ę ć ł ę ł( wiczenie przy pomocy „Backward English” – wprowadzone do pewnej liczby programówĆkomputerowych – jest lepsze, poniewa grupy literowe maj zmienn d ugo i zwyk y rozk ad liter).ż ą ą ł ść ł ł

Je eli chcesz by bardziej bieg yż ć ł

Czemu by nie? Je eli jeste w stanie odbiera wszystkie litery, ju si nie uczysz – jednak eż ś ć ż ę żje eli odbierasz tylko dwie litery na ka de trzy lub cztery z pi ciu, twój umys musi zosta zmotywowanyż ż ę ł ćdo odbioru tych dodatkowych liter. Zawsze wyst puje pewna pr dko , przy której ka dy z nas poddajeę ę ść żsi – co wi c robi ? To nie mo e by przeszkod . Je eli oczekujesz wi kszej bieg o ci, nie wicz ju naę ę ć ż ć ą ż ę ł ś ć żtej ju wolnej dla ciebie pr dko ci, gdy prowadzi to b dzie do wyrobienia sta ych nawyków.ż ę ś ż ć ę ł

Spróbuj w krótkich odcinkach czasu nie wi cej ni minuta lub dwie pracy z pr dko ci 2—5 (lubę ż ę ś ąwi cej) wpm wi ksz ni dotychczasowa celem zmuszenia umys u do szybszej reakcji – takowa b dzie.ę ę ą ż ł ęJest to szczególnie wa ne, gdy jeste my na pr dko ci, gdzie uzyskujemy oko o 95% trafno ci iż ś ę ś ł śprzestajemy by usatysfakcjonowani tym faktem. Cz sto dobrze jest post powa tak na pocz tkuć ę ę ć ą

wiczenia, gdy umys jest wie y, z pr dko ci nie wi ksz o po ow od aktualnej, a nast pnieć ł ś ż ę ś ą ę ą ł ę ęprzechodzi do wolniejszych. – Próbuj przechodzi do wy szych pr dko ci, poniewa odbiór z niecoć ć ż ę ś żwolniejsz pr dko ci ni twoje maksimum stanie si atwy i przyjemny. Zmiana w krótkich odcinkachą ę ś ą ż ę łczasowych w pewnych wiczeniach pr dko ci o 2, 5 lub wi cej wpm powy ej twojej granicy odkryjeć ę ś ę żtwój umys , nast puj ce po tym spowolnienie poka e, e podnosisz swoje umiej tno ci. Ka dył ę ą ż ż ę ś żoperator szybko posiada wystarczaj c wiadomo tego co zapisuje, tak wi c nie nale y si obawia ,ą ą ś ść ę ż ę ć

e nie odebrano poprawnie.ż

Na pocz tkuą

Je eli zaczynasz wcze nie odbiera , odbiera b dziesz litera po literze, pozostaj c wci w tyleż ś ć ć ę ą ążza nadaj cym: s yszysz znak i zapisujesz go, zapominasz go i s uchasz nast pnego i zapisujesz go i taką ł ł ędalej. Jednak e odbiór prowadzony d u ej w ten sposób powoduje wzrost napi cia u odbieraj cego.ż ł ż ę ąStaje si to nu ce i m cz ce, poniewa dzieje si to w sposób bezmy lny, z zaanga owaniem sporegoę żą ę ą ż ę ś żwysi ku. Nast pnie zazwyczaj musisz przeczyta to, co zapisa e celu zrozumienia przekazu. (Je elił ę ć ł ś ż


- 65 -

b dziemy my le o tym co by o wcze niej w trakcie odbioru, mo emy si pogubi ). Podczas wiczeę ś ć ł ś ż ę ć ć ńzwi kszania pr dko ci próbuj nie zatrzymywa si , je eli zgubi e co – po prostu id dalej.ę ę ś ć ę ż ł ś ś ź

Pocz tkuj cy obawia si zgubienia czego , poniewa niewystarczaj co móg to odebra .ą ą ę ś ż ą ł ćRozpaczliwie walczy o utrzymanie w umy le nadchodz cych sygna ów, tak by adnego z nich nie zgubi .ś ą ł ż ćDzieje si tak, poniewa wci nie rozpoznaje pewnych sygna ów wystarczaj co szybko. Problem stajeę ż ąż ł ąsi powa niejszy, poniewa znaki s odbierane w tym samym tempie w stosunku do zapisu. Na przyk adę ż ż ą łlitery „E”, „I” i „T” s literami najkrótszymi, podczas gdy C, J, Q i Y s najd u szymi. Pocz tkuj cyą ą ł ż ą ąodbieraj c litera po literze w panice próbuje zapisa „E” lub inn krótk liter zanim nie odbierzeą ć ą ą ęnast pnej. Jest jeszcze gorzej, gdy wyst pi podwójne EE lub EI, IE, TT lub pojawi si inne krótkie litery –ę ą ą ęjak oszala y, próbujemy je zapisa zanim nadejd nast pne. W miar rozwoju, wi kszo ludzi jest wł ć ą ę ę ę śćstanie obiera metod litera po literze do pr dko ci oko o 25 wpm lub nawet nieco wi kszej, jednak eć ą ę ś ł ę żponad ta granic musimy poszuka lepszego sposobu.ę ć

Lepszy sposób

Odbiór z buforowaniem

Pierwszym sposobem uczynienia odbioru atwym jest nauka odbioru z buforowaniem. Oznaczałto wytrenowanie umys u do pe nienia roli bufora lub tez krótkotrwa ej pami ci, pomi dzy s uchaniemł ł ł ę ę łnadchodz cych sygna ów a tym co zapisujemy. Kilka znaków lub lub s ów automatycznie zostajeą ł łprzechowane w umy le po ich wys uchaniu a przed ich zapisem, kontynuuj c w tym czasieś ł ąnas uchiwanie nadchodz cych sygna ów. Pozwala to z agodzi nierówne tempo odbioru znaków wł ą ł ł ćstosunku do ich zapisu.

Równie przywraca z umys u to co odebrano. S u y to jak swego rodzaju zabezpieczenie.ż ł ł żMo emy w ten sposób mo emy mie lepsze warunki odbioru, mo emy tez nawet dokonyważ ż ć ż ćpopranego zapisów nazw jakie s yszymy. ł

Odbiór z buforowaniem jest kolejnym dobrym sposobem na pokonanie zniecierpliwienia. K adziełnacisk na s uchanie poprzedzaj ce zapis. Dobry operator rzadko rozpoczyna zapis zanim nie odbierzeł ąpe nego s owa. Rozpoczynaj c prac z u yciem materia u, który czytali my lub tez wys uchali mył ł ą ę ż ł ś ł śnagranego materia u jeste my z nim ju zapoznani, czujemy si bardziej komfortowo. Kiedy wiemy oł ś ż ęczym on jest lub o czym on mówi, wiemy czego oczekiwa i nie obawiamy ssie utraty czego . ć ś

Przy pr dko ciach powy ej 25 wpm musimy stworzy s ownik zawieraj cy najcz cieję ś ż ć ł ą ęśu ywane s owa i sylaby. wicz oczekiwanie, nim sylaba lub krótkie s owo zostanie odebrane w ca o ciż ł Ć ł ł śnim zaczniesz je zapisywa , nast pnie wicz to z dwoma sylabami. Zapis wi cej ni zosta o zbuforowaneć ę ć ę ż łmo e by ryzykowny – s owo mo e powróci w d u szej wersji – nieoczekiwane litery mog wciż ć ł ż ć ł ż ą ążnadchodzi i zdziwi ci , powoduj c zgubienie ich lub i nawet wi kszej ich liczby (je eli wci maszć ć ę ą ę ż ąż


- 66 -

zamiar pracowa z pr dko ci 40 wpm, musisz odbiera s owo po s owie). Niektórzy ludzie s zdolni doć ę ś ą ć ł ł ąuzyskania tych umiej tno ci bez specjalnego wysi ku. Jednak e dla wi kszo ci z nas raczej nie przyjdzieę ś ł ż ę śto samo bez pewnej pomocy.

Jak mo na nauczy si odbioru z buforowaniem? Czy jest co , co musimy zrobi w specyficznyż ć ę ś ćsposób? Z pewno ci co takowego jest. Oto jedyna droga na pocz tek – rozpocznij od losowych grupś ą ś ądwu znakowych, a je opanujesz, utrzymuj c odst p mi dzy grupami wi kszy ni zazwyczaj. S uchajż ą ę ę ę ż łdot d, a oba znaki zostan wys uchane zanim zaczniesz je zapisywa . Kiedy opanujesz to, próbuj zą ż ą ł ćgrupami trzy literowymi, nast pnie czteroliterowymi i je eli chcesz to pi ciolitrowymi lub wi cej. wiczę ż ę ę Ćrównie poprzez zmniejszanie odst pów pomi dzy grupami a do zwyk ych. Inne podej cie do pracy zż ę ę ż ł śtekstem dowolnego rodzaju: s uchaj pierwszego znaku, czekaj jednak, a odbierzesz drugi zanimł żzapiszesz pierwszy, zapisz drugi znak po wys uchaniu trzeciego, etc. Zwi ksza to liczb po rednichł ę ę śznaków pomi dzy s uchaniem i zapisem po drugim, nast pnie trzecim etc, tak d ugo, jak tego chcesz. ę ł ę ł

Ten rodzaj wiczenia mo e zosta poszerzony o krótkie sylaby i krótkie s owa (takie jak 100ć ż ć łnajcz ciej u ywanych s ów), w ka dym przypadku oczekuj c na pe n odebranie sylaby lub s owaęś ż ł ż ą ł ą łprzed rozpocz ciem zapisu i wys uchaniem tego co przychodzi po nich. Rozszerzenie wiczenia o wi ceję ł ć ęni par sylab lub krótkich mo e nie ryzyko, poniewa , jak zauwa ono wcze niej, mo e nadej coż ę ż ść ż ż ś ż ść śnieoczekiwanego i wytr ci ci z równowagi, jak te , co jest oczywiste, spowodowa równie zgubienieą ć ę ż ć żtego, co nadejdzie.

Interesuj cym przyk adem jest ten komentarz (sytuacja, gdy inspektor rz dowy egzaminowaą ł ą łposzczególnych aplikantów na licencje operatorskie): – „Pami tam zysk, jaki daje odbiór zębuforowaniem. Inspektor prowadz cy test rozpocz go i nada 'of', a nast pnie doda 'f'. Natychmiastą ął ł ę łpomy la em o 'off' i by em przygotowany na nast pne s owo, jednak e z niepokojem, bez adnejś ł ł ę ł ż żprzerwy, nada 'i' natychmiast spróbowa em przechytrzy go przewiduj c s owo 'office'. Ku mojemuł ł ć ą łzaskoczeniu kontynuowa dalej, nadaj c 'cia' – szybko zrewidowa em swoje my lenie na s owo 'official'.ł ą ł ś łBy em jednak w b dzie, poniewa zako czy nadawanie s owem 'officially'. S uchanie wpierw i odbiór zł łę ż ń ł ł łbuforowaniem s korzystne.” Tak wi c, odbiór s owa lub dwóch z buforowaniem to spokojny krok, mo eą ę ł żjednak spowodowa wysi ek umys owy, szczególnie gdy odbierane jest niezbyt spotykane s owo. ć ł ł ł

Odbiór z buforowaniem cechuje si wieloma zaletami, czyni c go atwym. Umo liwia namę ą ł żdokonanie porz dku, ko cowym rzutem oka na poprawny wygl d, u ycie wielkich liter orazą ń ą żinterpunkcj . Je eli odbywa si to z pr dko ciami sporo poni ej naszej granicy, daje nam czas naę ż ę ę ś żwype nienie luk i braków spowodowanych zak óceniami, etc, jak równie na korekt b dówł ł ż ę łępoczynionych przez nadaj cego. Kontekst mo e równie by pomocnym. (Jednak e cyfry nie mają ż ż ć ż ąkontekstu i w ogólnym przypadku musz by odbierane bez przerw). Przeznaczeniem obioru zą ćbuforowaniem jest uwolnienie umys u od ci g ego ci nienia, nacisku, spowodowanego odbiorem literał ą ł śpo literze.

Wi kszo operatorów pracuj cych z du ymi pr dko ciami, którzy omawiali ten temat, mówi oę ść ą ż ę ś łnam, e nie musimy odbiera z buforowaniem wi cej ni jednej lub dwóch sylab czy te s ów, jako, eż ć ę ż ż ł ż


- 67 -

ze wzrostem pr dko ci jest bezpieczna granica. (Niektórzy eksperci, np. Ted McElroy wydaj si byę ś ą ę ćzdolni do odbioru 6 i wi cej s ów – nawet ca ych zda – buforuj c jest bez adnych trudno ci, jednak eę ł ł ń ą ż ś żwi kszo z nas nie jest jednak w stanie tego zrobi ). Odbiór litera po literze zmusza odbiorc doę ść ć ęwysi ku, co powoduje zablokowanie naszych zdolno ci do buforowania.ł ś

Co kszta tuje umysł ł

Mo emy przechowa w danym czasie w pami ci jedynie kilka poszczególnych cyfr lub losowychż ć ęznaków poniewa zazwyczaj nie s one ze sob powi zane, nie maja znaczenia – nie maja znaczeniaż ą ą ątakiego jakie maj sylaby i s owa. S owa i frazy s atwiejsze do zapami tania ni ci g liter i cyfr (lubą ł ł ą ł ę ż ąznaków wywo awczych) poniewa tworz istotne grupy, w odró nieniu od nic nie znacz cych ci gów. Toł ż ą ż ą ądlatego Walter Candler, który w pionierskich czasach uczy wielu operatorów bycia ekspertamiłpowiedzia , nauka s uchania s ów by a podstaw odbioru z buforowaniem. (By gor cym zwolennikiemł ł ł ł ą ł ą

wicze w s uchaniu). Mo emy nauczy si odbioru s owo po s owie, tak jak czyta litera po literze. Nać ń ł ż ć ę ł ł ćprzyk ad, s owo „the” nie zajmuje wi cej czasu, ni cyfra „9”. ł ł ę ż

Odbiór z buforowaniem sylaba po sylabie, s owo po s owie lub nawet d u szych wyra e jestł ł ł ż ż ńjedynie jego rozszerzeniem. Je eli stworzymy nasz s ownik roboczy, co omówiono w rozdziale 7,ż ł„S uchanie”, wykona on dla nas dobr robot . W miar wzrostu pr dko ci odkryjesz, e w okolicy 40ł ą ę ę ę ś żwpm obierasz s owo po s owie, a w okolicy 60 wpm (je eli zaszed e tak daleko) jeste coraz bli ejł ł ż ł ś ś żodbioru fraza po frazie.

Starsi telegrafi ci mówili, e ich „alfabetem” by y s owa. To dlatego posiadali szeroki s ownikś ż ł ł łroboczy s ów, które natychmiast rozpoznawali, kiedy tylko je s yszeli. Kiedy us yszeli s owo nadchodz ceł ł ł ł ąw linii kodu, s yszeli s owo jako ca o , nie poszczególne litery, chyba, e by y to pewne nazwy w asneł ł ł ść ż ł łlub co , co wymaga o przeliterowania. Mieli znajomo s ów. To dlatego jeden z nich, który równie byś ł ść ł ż łznanym nauczycielem alfabetu Morse'a powiedzia , e s uchanie i ponowne s uchanie tego samegoł ż ł łzwyk ego tekstu angielskiego nagranego na ta mie pomo e ci osobi cie w znajomo ci s ów – w ichł ś ż ś ś łnauce. Musimy zaznajomi si ze s owami, tak jak brzmi nadawane kodem.ć ę ł ą

Przezwyci enie naszych obaw przed zgubieniem czegoęż ś

Zasada 3 Kszta tuj tak siebie, by pomija fragmenty, które zgubi e . Zachowaj to rozpozna eł ć ł ś ł śatwo od razu, nie zastanawiaj c si nad brakami, które wyst puj w tym, co odbierasz. Wkrótceł ą ę ę ą

b dziesz zdziwiony odkrywaj c, e braki stopniowo znikaj . Je eli jeste przera ony, tracisz wiele zeę ą ż ą ż ś żswoich umiej tno ci do poprawnego odbioru kodu – oraz, co zadziwiaj ce, twoja pr dko nadawaniaę ś ą ę śćrównie ma tendencje wzrostowe (o jakie 25%). Cz ci mózgu, odpowiedzialne za odbiór s ca kowicież ś ęś ą łwy czone.łą


- 68 -

Po pierwsze, mo e nie by atwym i dalej, dopuszczaj c do pomini cia pewnych znaków lubż ć ł ść ą ęs ów, które nie ca kowicie zidentyfikowali my. Nie oznacza to, e przestali my obiera lub zwracał ł ś ż ś ć ćuwag : oznacza to, uczymy umys zaufania, do zapami tywania w nim jako swego rodzaju po rednieję ł ę śodczytywalnej pami ci, nie ulegania panice lub dezorientacji poniewa nie mamy wiadomo ci, e oneę ż ś ś żtam s . Tak wi c, szczególnie w praktyce, je eli zgubisz kilka liter lub s owo, tu lub gdziekolwiek indziej –ą ę ż łnie przejmuj si . ę

Pokonujmy te obawy w a nie id c dalej – w czaj c w to wi cej wicze z trudnymi znakami –ł ś ą łą ą ę ć ńzdziwisz si , e b dziesz w stanie przywo a je. Poniewa nasze obawy przed zgubieniem czego sę ż ę ł ć ż ś ąpowa na barier przed odbiorem z buforowaniem, Candler zapisa kilka wicze , umo liwiaj cych namż ą ł ć ń ż ąrozpocz cie z minimum obci enia. Post powa nale y w nast puj cy sposób: – we list krótkichę ąż ę ć ż ę ą ź ęs ów ustawionych w dwóch równoleg ych kolumnach, mo liwie s ów o tej samej liczbie liter ka de, i: --ł ł ż ł ż

a) Za pomoc o ówka lub maszyny do pisania zapisz pierwsze s owo w pierwszej kolumnie,ą ł łpodczas gdy jednocze nie literuj c g o no równoleg e s owo w drugiej kolumnie, i tak dalej dla ca ychś ą ł ś ł ł łkolumn. (Mo emy to powtórzy , odwracaj c porz dek kolumn). Spróbuj tego na pocz tek ze s owamiż ć ą ą ą łdwuliterowymi, nast pnie z d u nymi s owami, a b dziesz nabierzesz wprawy. – Jako u ytecznyę ł ż ł ż ę żwariant, próbuj nadawa kluczem jedno s owo, podczas gdy drugie g o no literujesz.ć ł ł ś

b) Musisz mie kogo , kto b dzie „czyta ” ci atwy materia drukowany, literuj c ka de s owoć ś ę ł ł ł ą ż łze sta ym tempem i poziomem g osu. Nie zaczynaj zapisu pierwszego s owa, nie zacznie si trzecie,ł ł ł ębuforuj c dwa s owa, nast pnie, je li chcesz, trzy, etc. ą ł ę ś

Na koniec mo esz je powtórzy u ywaj c kodu zamiast literowania na g os. Wykonuj też ć ż ą łwiczenia wystarczaj co powoli, tak by nie czu si zagoniony lub mia jakie inne obawy przedć ą ś ł ę ł ś

zgubieniem czego . Nie wykonuj ich w d ugim czasie: kilka minut naraz wystarcza do nabycia wprawy.ś ł

Inne rady

Zapis palcami

Wypróbuj „odbioru” w nast puj cy sposób: – usi d tak, jak by mia zamiar pisa , u ywaj cę ą ą ź ś ł ć ż ąpalca wskazuj cego (lub te r ki, w której trzymasz o ówek), muskaj c nim po papierze podczasą ż ę ł ąs uchania kodu. Mo esz spróbowa zapisu bez ruchu, nie poruszaj c palcem, „zapisuj c jedynie wł ż ć ą ąswojej g owie”, mo esz te wybra zapis palcem. W jakikolwiek sposób, mo e ci to pomóc w oderwał ż ż ć ż ćsi od dziecinnego odbioru litera po literze i pozwoli ci spojrze na kilka liter lub s ów jak na pewnaę ć ć łjednostk oczami umys u.ę ł

Gdy ju nabrali my wprawy, odkryjemy, e wizualizacja i przechowywanie liter, nawet na chwil ,ż ś ż ęWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 69 -

pozwala na lepszy i szybszy odbiór ni w stary sposób- gównie oparty o refleks. Wszystko to powodujeżtrening umys u do oddania s ów które w a nie zosta y nadane. Odkrywa pewien rodzaj automatycznejł ł ł ś łodpowiedzi: uszy, umys , r ka – wszystkie s razem skoordynowane. Pami taj: ignorowa ka dy b d,ł ę ą ę ć ż łąnie robi d ugich wicze oraz – nie zapominaj: ty tylko wiczysz. Tak wi c daj sobie szanse. W nauceć ł ć ń ć ęodbioru z u yciem maszyny do pisania, pracuj najpierw wolno. Mo esz sobie na pocz tek u atwiż ż ą ł ćwybieraj c jedynie albo du e albo ma e litery. Dopóki maszyna do pisania nie sta a si powszechna,ą ż ł ł ętelegrafi ci zapisywali wszystkie przekazy pi knym charakterem pisma za pomoc pióra i atramentu doś ę ą30 – 35 wpm – pe na dostarczona kopia, natomiast dobry operator pos uguj cy si maszyn mo eł ł ą ę ą żodebra 50 – 60 wpm bez przeci enia si . Wi kszo odbieraj cych 5 – 6 s ów z buforowaniem mo eć ąż ę ę ść ą ł żtego dokona . (OT bulletin Jn 92 p 13). ć

Jak d ugo powinienem wiczył ć ć

Dopóki nie osi gniesz znacz cych umiej tno ci odbioru, unikaj jednorazowej d ugiej pracy.ą ą ę ś łJednak e po osi gni ciu tego punktu dobrze jest wiczy odbiór w d u szych okresach czasu bezż ą ę ć ć ł żzm czenia. Kiedy osi gniesz nale n pr dko , d ugi wiczenia w odbiorze mog by pomocne,ę ą ż ą ę ść ł ć ą ćponiewa z czasem stajemy si zm czeni lub pod wiadomo zaczyna t umaczy kropki i kreski, takż ę ę ś ść ł ćwi c nie odczuwamy ogromnego napi cia umys u, próbuj cego odgadn pewne litery. W tychę ę ł ą ąćwarunkach kto mo e odbiera strona po stronie i nie zwraca uwagi na pojedyncze zdania w nich.ś ż ć

Zanik sygna u, zak ócenia, interferencja i lub z e warunkił ł ł

W czasach, gdy na wszystkich statkach u ywano jedynie nadajników iskrowych, du ejż żkoncentracji i umiej tno ci odbioru wymaga o odbieranie stacji oddalonej o tysi ce mil podczas, gdyę ś ł ąodleg y o 150 mil statek prowadzi nadawanie. Kiedy jeszcze dochodzi o do wy adował ł ł ł ńelektrostatycznych, by o naprawd ci ko (trzaski te cz sto brzmia y jak cz transmisji). Naukał ę ęż ę ł ęśćodbioru s abej stacji pod obecno zak óce i interferencji oraz zaników sygna u jest sztuk sama wł ść ł ń ł ąsobie, opanowanie której wymaga pewnych wicze . To najwy sza próba umiej tno ci operatora, jako,ć ń ż ę ś

e cz sto koniecznym jest przestrojenie odbiornika, powrót na pocz tek i wype nienie brakuj cych literż ę ą ł ąw odebranej kopii, bez rzeczywistego utracenia cho jednego s owa transmisji, ci kiej do odczytania.ć ł ężZanik sygna u pasuje tu równie , chocia podczas wicze mo e by nawet dla nas po yteczny.ł ż ż ć ń ż ć żOdbieraj to co s yszysz i pozostawiaj odst p na to, czego odebranie jeste w stanie. Pomo e nam to wł ę ś żignorowaniu zgubionych d wi ków. ź ę

Jako nadawania i warunków rzeczywistych w czasie odbioru maj wyra ny wp yw naść ą ź łzdolno odbioru. Operator który mo e odbiera kod z pr dko ci 25 wpm, mo e zej do 15 wpmść ż ć ę ś ą ż śćpodczas zak óce i interferencji. Impulsy zak óce mog zak óca przesy an informacj . Do wiadczenił ń ł ń ą ł ć ł ą ę śoperatorzy zawodowi poprawnie odbierali w czasie zak óce , interferencji i zaniku tak z ej jako cił ń ł śtransmisje, e wi kszo z nas nawet nie us ysza a by sygna u jako takiego. Ich praca od tego zale a a.ż ę ść ł ł ł ż łOznacza to umiej tno ci, a CW pozwala na to. Niektórzy krótkofalowcy nauczyli si tego umiej tnie –ę ś ę ę


- 70 -

uczyli si odbieraj c sygna y na tle niezno nego szumu, szumu o poziomie w stosunku do sygna u 10 dBę ą ł ś łlub i wi cej.ę

Nauka s uchania s abych stacji na tle g o nych wymaga wiczenia i uwagi, ale mo emy nauczył ł ł ś ć ż ćsi odbiera s abe stacje na tle kilku silniejszych. Jest prawdziwie godna uwagi zdolno cz owiekaę ć ł ść łoperatora: czyta bardzo s abe sygna y rozpraszane przez ró norodne zak ócenia. Wymaga toć ł ł ż łkoncentracji, zaawansowani operatorzy musz sami do tego doj . Kiepskie pismo, z e nadawanie jestą ść łjeszcze czym innym. Wyszkolony operator odbieraj cy dobrej jako ci transmisj z pr dko ci 50 wpmś ą ś ę ę ś ąmo e by zdolnym do odbioru jedynie 10 wpm przy stosowaniu z ych odst pów, z ego tempa lub z egoż ć ł ę ł łwa enia.ż

Korekcja niepe nych zapisówł

Braki i b dy obioru mog zosta w wielu przypadkach poprawione albo poprzez wzorowaniełę ą ćsi na materiale nadanym (wliczaj c w to interferencje, etc), albo w wyniku przeczytania i analizyę ąprzekazu wyj ciowego. Zerknij na s owa kluczowe, wa ne zdania, s owa cz ce, etc celem uzyskaniaś ł ż ł łą ąwskazówek. Kontekst mo e du o pomóc w wype nianiu i korekcji. W przypadku dziwnego s oważ ż ł łposzukaj liter, które mog by pomy k , le zosta y nadane lub le odebrane. Sprawdzanie naszej kopiią ć ł ą ź ł źroboczej w ten sposób mo e cennym narz dziem i zach ta podczas nauki.ż ę ę

Inne spostrze eniaż

Mówi si , e na poziomie eksperckim, gdy odbiór jest automatyczny, wi kszo b dów wę ż ę ść łęodbiorze wynika z osobistego zainteresowania tym, co odbieramy, poniewa zaczynamy przewidywa , coż ćzostanie nadane, w momencie gdy odbierzemy co nieoczekiwanego, mo emy co zgubi . Naukaś ż ś ćodbioru z uzyciem maszyny bez znajomo ci tego, co b dzie nadawane w rzeczywisto ci zosta a u ytaś ę ś ł żpodczas II wojny wiatowej w Afryce, gdy operatorzy byli krótko w s u bie. Rdzenni Afrykanie, nieś ł żznaj cy angielskiego, nauczyli si przypisywa ka dy znak kodu sygna owego do odpowiadaj cego muą ę ć ż ł ąklawisza maszyny. Szybko nauczyli si s ucha znaków i naciska prawid owe klawisze, staj c si w tymę ł ć ć ł ą ęca kiem bieg ymi.ł ł

Kiedy robimy notatki do w asnego u ytku, nie musimy odbiera ka dej pojedynczej litery lubł ż ć żs owa – mo emy u y dowolnego rodzaju skrótu lub znaku stenograficznego jakie znamy, tak jak „RCVR”ł ż ż ćdla odbiornika, „ANT” dla anteny, etc., na tyle wystarczaj cego by pami ta o tym pó niej. Pozosta yą ę ć ź łczas mamy wolny.

Podczas II wojny wiatowej wielu operatorów odkry o, e nie jest trudniej zapisywa kodś ł ż ćpiórem w notatniku z pr dko ci 25 wpm ni zapisywa tekst angielski z t sama pr dko ci . Niektóreę ś ą ż ć ą ę ś ątakie przekazy trwa y ponad godzin ! Jednak e bieg o w odbieraniu grup spada przy odbieraniuł ę ż ł ść


- 71 -

zwyk ego tekstu. Grupy s zazwyczaj niewielkiej d ugo ci – zwykle 5 liter, natomiast zwyk y tekstł ą ł ś łobierany przez operatora cechuje zmienna d ugo s ów. Kiedy operator przechodzi od odbierania grupł ść łdo czystego tekstu, cz sto ma tendencj do dzielenia s ów na grupy 5 cio znakowe. Muzyka w tle lubę ę łma o rozpraszaj cy d wi k cz sto bywaj u yteczne w poskromnieniu nudy dla operatorówł ą ź ę ę ą żpracuj cych z du pr dko ci , odbieraj cych d ugie przekazy.ą żą ę ś ą ą ł

98 ze 100 najcz ciej u ywanych s ówęś ż ł

Pochodz z wicze Chandlers'a:ą Ć ń

go he and how been into great about first their before should am if man any some very other

shall could which little people me an him its then what every these would there on us out may like than

by or not are well more to in but now made will of do was had work must up is can two when they as be

one the over said so at who for have come she our such them it my has men only that all h is time this no

we say her your from were upon


- 72 -

Rozdzia 9ł

Nadawanie na kluczu sztorcowym – cz Ięść

Jako Nadawaniaść

Zasada pierwsza:

Nigdy nie nadawaj szybciej ni jeste w stanie nada prawid owo.ż ś ć ł

Jako nadawania powinna by zawsze wa niejsza ni jego szybko . Innymi s owy,ść ć ż ż ść łwi kszym darem jest zdolno poprawnego, czystego nadawania ni poprawnego odbioru telegrafii.ę ść ż

Staraj si nadawa tak dobrze jak to tylko mo liwe. Czytelne, dobrze ukszta towane znaki ię ć ż łprzerwy pomi dzy nimi s zdecydowanie bardziej po dane ni indywidualne style nadawania.ę ą żą żPowinni my nauczy si nadawa czytelnie i p ynnie, tak aby operator który s ucha nie mia problemówś ć ę ć ł ł łz odbiorem (najwi cej trudno ci w odbiorze sprawiaj w a nie nieregularne odst py mi dzy znakami ię ś ą ł ś ę ęs owami – wi cej w rozdziale 15).ł ę

Jeden z zawodowych radiotelegrafistów wspomina :ł

"Ponad 50 lat temu, gdy by em jeszcze na kursie, us ysza em e lepiej jest wys a tekst zł ł ł ż ł ćpr dko ci 20 grup na minut , który zostanie od razu poprawnie odebrany ni nadawa z pr dko cię ś ą ę ż ć ę ś ą28 grup i traci czas na powtórki"ć

Zasada druga:

Nigdy nie nadawaj z wy sz pr dko ci ni jeste w stanie odebra .ż ą ę ś ą ż ś ć


- 73 -

Kolejna zasada, któr ami c mo esz sko czyc jako kiepski nadawca wysy aj cy w eter leą ł ą ż ń ł ą żuformowane znaki, które ci ko b dzie komukolwiek poprawnie odebra – takie sk onno ci bardzoęż ę ć ł ści ko pó niej zlikwidowa .ęż ź ć

Z ego nadawania nie leczy si poprzez zmian klucza telegraficznego ale przez wykorzenienieł ę ęz ych nawyków.ł

Kluczowanie – co to oznacza

Najwi ksz zalet telegrafii jest prostota jej formowania – potrzebne s tylko dwa ę ą ą ą stany

poziomy (podobnie jak w kodzie dwójkowym) – 0 i 1.

((Nie wiem jak to ugry , eby by o poprawnie po polsku:))źć ż ł

These two states may be any sort of distinct differences in conditionor quality of the

modulation:

ON\OFF, and for electrical and audio signals may include pitch and quality, as well.

Te dwa poziomy (ON\OFF) mog wnosi znacz ce ró nice w stan lub jako modulacji;ą ć ą ż śćponadto dla sygna ów elektrycznych i d wi kowych mog stanowi zarówno o wysoko ci tonu jak ił ź ę ą ć śo ich jako ci.ś

To bardzo upraszcza wymagania sprz towe dla nadajnika i odbiornika. Dwupozycyjnyęprze cznik, w jakielkowiek postaci, mo e by wystarczaj co szybko obs ugiwany zarówno przezłą ż ć ą łcz owieka jak i przez maszyny. W obwodach elektrycznych i radiokomunikacji prze cznik mo eł łą żzwyczajnie w cza i wy cza urz dzenie.łą ć łą ć ą

Otwiera to szeroki zakres mo liwo ci dla rozwi za mechanicznych, pocz wszy od prostegoż ś ą ń ązwierania ze sob dwóch przewodów a ko cz c na prze cznikach elektronicznych, które nawet nieą ń ą łąposiadaj ruchomych cz ci.ą ęś

Dla potrzeb telegrafii urz dzenia prze czaj ce nazywamy po prostu "kluczami".ą łą ą

W tym rozdziale skoncentrujemy si na nadawaniu r cznym za pomoc klucza sztorcowego (wę ę ąrozdziale 10 opisane s inne rodzaje kluczy i ich przeznaczenie).ą


- 74 -

Pierwszy klucz telegraficzny

Alfred Vail zaprojektowa pierwszy sztorcowy klucz telegraficzny i nazwa go "correspondent".ł łSk ada si on z podstawki, do której z jednej strony przymocowana by a prosta spr yna, a do d wigni zł ł ę ł ęż źdrugiej strony do czona by a ga ka, pod któr znajdowa y si styki.łą ł ł ą ł ę

Po naci ni ciu ga ki nast powa kontakt styków przy d wigni i przy podstawie, co pozwala o naś ę ł ę ł ź łzwieranie i rozwieranie obwodu. Po zwolnieniu nacisku spr yna zapewnia a rozwarcie obwodu.ęż ł

Klucz nie posiada adnych blokad ani regulacji.ł ż

Taki klasyczny uk ad, gdzie ruch nast puje do góry i na dó zosta wykorzystany pó niej wł ę ł ł źprojektach wszystkich standardowych kluczy telegraficznych, które zawiera y jedynie drobne ulepszenia iłprzeróbki tego podstawowoego projektu.

Zalecenia dla pocz tkuj cychą ą

Nadawanie za pomoc jakiegokolwiek klucza to sztuka, która wymaga zarówno czasu i praktyki. Zątego powodu wielu nauczycieli zaleca aby rozpoczyna nadawanie za pomoc klawiatury lub komputera.ć ą

Korzystaj c z klawiatury nie ma mo liwo ci wysy ania le ukszta towanych znaków. Klawiaturaą ż ś ł ź łjest jak maszyna do pisania wysy aj ca znaki zamiast naciskania klucza, na którj nie ma mo liwo cił ą ż śniepoprawnego nadania znaku – mo na jedynie wcisn niew a ciwy przycisk (wi cej w rozdziale 10).ż ąć ł ś ę

Klucz elektoniczny ("keyer" – rozdzia 10) zawsze tworzy doskonale ukszta towane znaki i przerwył łmi dzy kropkami i kreskami. Operator musi jenak kontrolowa odst py mi dzy poszczególnymi literamię ć ę ęi wyrazami a to wymaga ju znacznych umiej tno i i mo e zniech ca pocz tkuj cych. Mo e byż ę ś ż ę ć ą ą ż ćatwo wysy a dobrze ukszta towane znaki ale równie atwo jest nada znaki nie chciane i nieistniej ce.ł ł ć ł ł ć ą

Dlatego rozs dnym wydaje si rozpoczyna nauk od nadawania na kluczu sztorcowym lub z klawiaturyą ę ć ę(klucz sztorcowy pozwala wyrobi lepiej poczucie rytmu nadawanych znaków). W ka dym razie dobrzeć żpami ta o poradzie jednego z nauczycieli, który mawia "Nie dotykaj (r cznego) klucza dopóki Ci nieę ć ł ępozwol "ę


- 75 -

Ta porada ma dadwojakie znaczenie:

1. Upewni si , e ucze rozpoznaje powprawnie melodi i rytm znaków, zanim rozpocznieć ę ż ń ęnadawanie,

oraz

2. e s uchanie w asnego, s abego nadawania nie utrudni dalszej nauki (jak opisano w rozdziale 3)ż ł ł ł

Najlepsz rzecz jest wi c powstrzymywanie si przed nadawaniem do czasu, kiedy wyrobimyą ą ę ęsobie dobre poczucie rytmu nadawanych liter. Zwykle oznacza to opanowanie odbioru przy pr dko ciachę ś10 – 12 grup na minut lub wiekszych.ę

Kiedy rozpoczynasz nadawanie na "sztorcu" musisz mie dobre wyczucie czasu trwaniaćposzczególych sk adników kodu, czyli kropek, kresek i przerw o ró nej d ugo ci (ci, którzy majł ż ł ś ątrudno ci z poprawnym nadawaniem "z r ki", powinni najpierw doskonali zdolno odbioru telegrafiiś ę ć śćz wi kszymi pr dko ciami.ę ę ś

Kiedy ju opanujesz w a ciwy rytm i nadawanie na kluczu sztorcowym, wiczenia w u ywaniuż ł ś ć żklucza pomagaj dodatkowo rozwija równie zdolno odbioru. Dodatkowo silnie rozwijaj oneą ć ż ść ąpami , która dodatkowo wzmacnia zdolno rozpoznawania znaków i s ów.ęć ść ł

Regularny trening nadawania pomaga budowa umiej tno ci odbioru telegrafii. Pomaga tak eć ę ś żdobrze przygotowa r k do nadawania przez d u szy okres czasu. wiczenie palców i ramienia mo eć ę ę ł ż Ć żrównie wspomóc rozwój si y i elastyczno ci.ż ł ś

Klucz sztorcowy

Zwyk y klucz sztorcowy posiada mo liwo prostego ruchu – do góry i na dó . W Ameryka skimł ż ść ł ńMorsie u ywa klucza nale y tak, aby d wignia klucza z przedramieniem tworzy a jedn prost lini . Wż ć ż ź ł ą ą ęcelu nadawania operator kontroluje klucz poprzez nacisk na ga k za pomoc ruchów nadgarstkał ę ą(mi nie r ki i d oni nie bior w tym udzia u).ęś ę ł ą ł

Wygl d kluczy telegraficznych, ich po o enie na stole operatora i sposób obs ugiwania s ró neą ł ż ł ą ż


- 76 -

w zale no ci od regionu a ich dok adna regulacja zale y ostatecznie od upodoba operatora.ż ś ł ż ń

Tutaj mo emy zamie ci jedynie sugestie do wiadczonych u ytkowników.ż ś ć ś ż

U ytkowanie klucza do Ameryka skiego Alfabetu Morse'aż ń

D wignia klucza jest zwykle smuk a a jej poprzeczna o jest umiejscowiona w taki sposób, eź ł ś żprzednia cz c jest d u sza ni tylna cz sto opada w kierunku ga ki. Ga ka zwykle jest wyp aszczona uęś ł ż ż ę ł ł łgóry i mo e by odizolowana od d wigni (co by o stosowane w celu ochrony operatora przed wysokimż ć ź łnapi ciem wyst puj cym na d wigni).ę ę ą ź

Ga ka powinna znajdowoa si na wysoko ci oko o 37 do 50 mm ponad blatem. Klucz powinienł ć ę ś łmie tak e regulacj dla zakresu ruchu w gór i w dó . (zwykle ustawia si oko o 1,5 mm dla ruchuć ż ę ę ł ę łga ki, cho zale ne jest to od upodoba operatora).ł ć ż ń

Klucz powinien by umieszczony wystarczaj co daleko od kraw dzi blatu (oko o 45 cm), tak abyć ą ę łokie znajdowa si tu za kraw dzi blatu. Przedrami powinno swobodnie spoczywa na blacie ał ć ł ę ż ę ą ę ć

nadgarstek, mniej lub bardziej p asko nad powierzchni sto u.ł ą ł

Palec wskazuj cy opiera si na górze, rodkowy zaraz obok niego, przy kraw dzi ga ki. Kciuką ę ś ę łmo e by oparty o drug kraw d ga ki lub w ogóle jej nie dotyka (ka dy powinien znale dla siebież ć ą ę ź ł ć ż źćnajbardziej wygodne u o enie).ł ż

Ruch powoduj cy nacisk i zwolnienie klucza odbywa si poprzez nacisk d oni, która porusza sią ę ł ęw nadgarstku. Palec przestaje si porusza ku do owi w momencie w którym nieco uniesie się ć ł ęnadgarstek i odwrotnie, przy czym nie towarzyszy temu dodatkowy ruch palców. Ruch powrotny

powoduje spr yna klucza ale mo e y wspomagany przez kciuk.ęż ż ć

Poni ej kilka porad pomagaj cych zapobiega bolesnemu dr twieniu i skórczom r ki, któreż ą ć ę ęudziela Walter Candler zawodowym radiotelegrafistom:ł

– trzymaj ga ke pomi dzy kciukiem i dwoma pierwszymi palcami tak jak trzymasz o ówek. Trzymajł ę łpewnie ale nie ciskaj i nie pozwól palcom si ze lizgn w czasie nadawaniaś ę ś ąć

– to nadgarstek - nie palce lub r ka – odpowiada za ruch d wigni. Trzymaj nadgarstek nad blatem.ę ź– dbaj o r k , któr nadajesz – mi nie przedramienia przenosz ci ar r ki. Staraj sie nieę ę ą ęś ą ęż ę

przem cza d oni, rozlu niac j i agodnie nadawa . Zaraz poni ej okcia, p ytko pod skórę ć ł ź ą ł ć ż ł ł ąznajduje si nerw, który uciskany o blat mo e powodowa "parali telegrafisty" (szklan r k ,ę ż ć ż ą ę ędr twienie). Je li si to zdarza mo na u y mi kkiej podk adki pod okie .ę ś ę ż ż ć ę ł ł ć

– nie ma sensu traci energii na spr yn . Spr yna klucza nie musi by sztywno napi ta –ć ęż ę ęż ć ęwystarczy napi j na tyle aby styki by y rozwarteąć ą ł

– styki powinny by oddalone od siebie tylko na tyle aby atwo by o je zwiera i rozwiera . Kluczć ł ł ć ć


- 77 -

jest bardzo osobistym przedmiotem. Ka dy jego posiadacz ma swoje w asne ustawienie, przyż łktórym czuje sie komfortowo i czuje dyskomfort u ywaj c innego klucza, nawet takiego któryż ąwygl da tak samo. Nawet identyczne klucze, podobnie ustawione b d powodowa y inneą ę ą łodczucia. Klucze s tak indywidualne jak skrzypce.ą

Podnoszenie umiej tno ci, b dy i automatykaę ś łę

W przypadku do wiadczonego telegrafisty znaki i s owa "p yn " bez anga owania wiadomo ciś ł ł ą ż ś św detale. Odpowiedni trening i do wiadczenie czyni nadawanie rzecz niewymagaj c wysi ku – takś ą ą ą ą łjak mówienie. Jednak je li pojawiaj si przek amania, wiadomo zaczyna dzia a i stara si przejś ą ę ł ś ść ł ć ę ąćkontrol i poprawia b dy.ę ć łę

Gdy wiadomo bierz gór , mo e zaburza nawyki i prowadzi do zwi kszenia wysi kuś ść ę ę ż ć ć ę łniezb dnego do poprawnego nadawania. To z kolei prowadzi do nadwyr enia, po czym odkrywamy eę ęż żdzia amy na w asn (i klucza) szkod . Je li dodatkowo nadajemy przez zbyt d ugi czas mo e dopa nasł ł ą ę ś ł ż śćtzw. "szklana r ka" (jak jej unikn radzi Walter Candler w poprzednim akapicie).ę ąć ł

Dobry operator nie nadaje pojedy czych, niepotrzebnych kropek czy kresek.ń

A co z b dami, które pope niamy w czasie nadawania?łę ł

Je li pomylisz si podczas nadawania, po prostu to poraw, po czym zapomnij o b dzie i dalejś ę łęspokojnie kontynuuj nadawanie. Nie zamartwiaj si , nie my l o mo liwo ci zrobienia kolejnych b dówę ś ż ś łę(jak np. "nie, nie mog sobie pozwoli na wiecej b edów!"). Je li ca y czas zawracasz sobie tym g ow ,ę ć ł ś ł ł ęstaraj sie skupia ca uwag na nadawaniu pojedy czych s ów lub nawet liter, nadaj równomiernie ić łą ę ń ł ąćz odpowiednimi odst pami, po czym nadawaj dalej normalnie, jak gdyby nic si nie sta o. Pomo e toę ę ł żstwo y pozytywne nastawienie po pope nieniu b dów.ż ć ł łę

Aby poprawi b d, zwyczajowo nadaje si osiem kropek (HH bez przerwy mi dzy znakami) – toć łą ę ęoficjalny standard, ale mo esz te us ysze nadany znak zapytania (?) a po nim nadane ju poprawnież ż ł ć żnadane s owo (lub dodatkowo jeszcze poprzednie s owo). Je li " ujesz szmaty" na telegrafii, mo esz poł ł ś ż żprostu zrobi krótk przerw , po czym powtórzy to co by o nadane le. Z drugiej strony, zwykle toć ą ę ć ł źpocz tek s owa jest najwa niejszy. Je li wi c nadamy tak cz s owa, która pozwoli na jegoą ł ż ś ę ą ęść łpoprawne rozpoznanie, mo na zrobi krótk pauz i kontynuowa bez adnych dodatkowychż ć ą ę ć żinformacji. Oczywi cie nie robimy tak w rodku oficjalnego komunikatu.ś ś

Indywidualny styl nadawaniaWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 78 -

Wszystko co jest nadawane zapomoc jakiegokolwiek manualnego klucza ukazuje niewielkie,ąindywidualne udziwnienia, nazywane wspólnie "pi ci " (lub "r k "), które bezwiednie "w czamy" doęś ą ę ą łąnadawania, nawet gdy umiej tno ci i do wiadczenie ro nie i bez wzgl du na to jak dok adnie staramyę ś ś ś ę łsi nadawa . To z tego powodu operator mo e niemal natychmiastowo rozpozna nadaj cego, mówi cę ć ż ć ą ąsobie "Znam t r k !", i to zanim ten poda swój znak.ę ę ę

Nasz idywidualny styl nadawania mo e te zdradza korespondentowi to, w jakim humorzeż ż ćjeste my, oddawa nasz nastrój – podniecenie, zm czenie, znudzenie – zupe nie jak ton g osu podczasś ć ę ł łrozmowy.

Kto powiedzia o jednym z operatorów – "jego nadawanie brzmi, jakby prawie ziewa ".ś ł ł

Ale to nie wszystko. Rodzaj u ywanego klucza mo e wywiera wp yw na nadawanie. Nie znaczyż ż ć łto, e nie da si nadawa poprawnie na danym kluczu ale jego konstrukcja i sposób u ywania niejakoż ę ć żwp ywa na sposób nadawania.ł

Korzystaj c z klucza sztorcowego, klucza jednod wigniowego (side-sweeper) czy bug'a atwo jestą ź łnada urywaj c lub przeci gaj c znaki, nadaj c zbyt krótkie lub zbyt d ugie kropki lub kreski.ć ą ą ą ą ł

Nadaj c na bug'u cz sto kropki nadajemy za szybko w stosunku do kresek. Kluczą ęjednod wigniowy prowadzi niejako do dziwnie ukszta towanych, niejednoznacznych znaków. Typź łu ywanego klucza mo e mocno wp ywa na nadawc i okre la jego styl nadawania – czyli tzw. r kż ż ł ć ę ś ć ę ęczy pi – w uszach operatora, który odbiera nadawany przekaz.ęść


- 79 -

Rozdzia 9ł

Nadawanie na kluczu sztorcowym – cz IIęść

Klucze

Kszta t klucza i to gdzie jest umieszczony na biurku jest wa ne dla komfortu i atwo cił ż ł śnadawania. Wysoko ga ki klucza sztorcowego lub manipulatora decyduje o wyczuciu klucza, podobnieść łjak odst py mi dzy stykami i to czy klucz jest za twardy lub za mi kki.ę ę ę

Jeden z brytyjskich egzaminatorów mówi do kandydatów zdaj cych egzamin z telegrafii: "Nigdył ąnie przestaj zadziwia egzaminatorów ci, którzy przychodz na test bez w asnego klucza".ą ć ą ł

Próba nadawania na obcym kluczu to przeszkoda, któr nie powinni obarcza si kandydaci wą ć ędniu testu.

Jak "czuj " ten klucz? Czy b d mia przyjemno z u ywania go?ę ę ę ł ść ż

Jeden z do wiadczonych operatorów powiedzia :ś ł

"Kiedy u ywam nowego klucza, przez kilka tygodni wszystko jest w porz dku i kocham go. Nagleż ązaczynam go nienawidzie i znów si w nim zakochuj . Te cykle si powtarzaj ! Dlaczego tak si czuj ?"ć ę ę ę ą ę ę

atwo jest si domy li dlaczego zawodowi telegrafi ci zawsze zamykali zwoje klucze lubŁ ę ś ć śzabierali ze sob do domu. Nie zaskakuje te niepisana zasada dawnego biura telegrafu, mówi ca : ą ż ą

"Nigdy, nigdy, przenigdy i pod adnym pozorem nie dotykaj regulacji kluczażinnego cz owieka"ł

Nie tylko sam klucz ale te wysko sto u na którym spoczywa mo e by bardzo istotnymż ść ł ż ćczynnikiem. Niektórzy u ywaj kluczy przymocowanych do nogi, na ró nych uchwytach itp. Siedz cż ą ż ączasami w niewygodnych i kr puj cych ruchy pozycjach. Zale y to tak e od tego czego u ywamy doę ą ż ż żnadawania.

Tradycyjny Klucz Brytyjski i sposób pracy

W odró nieniu od klucza ameryka skiego, posiada on masywn d wigni i wysokoż ń ą ź ęumieszczon ga k . Te cechy wywodz si z dziewi tnastowiecznego GPO – rz dowego biura poczty,ą ł ę ą ę ę ą


- 80 -

które zajmowa o si telegrafami.ł ę

D wignia jest prosta i ci ka, z dostojn ga k zdaj c si pochyla do ty u. Znacz ca wagaź ęż ą ł ą ą ą ę ć ł ąd wigni pomaga a pokona opór spr zyny napinaj cej. Ga ka by a zwykle wyg adzona i przypomina aź ł ć ę ą ł ł ł łdrewnian ga k od szuflady, wyra nie zaokr glon na górnej powierzchni. Jej maksymalna rednicaą ł ę ż ą ą śmo e by podobna lub wieksza od typowych ga ek w kluczu ameryka skim, jednak wszystkie brytyjskież ć ł ńs wy sze od ameryka skich.ą ż ń

Rezultatem zarówno wagi d wigni klucza i wysoko ci ga ki jest to, e podczas nadawania adnaź ś ł ż żcz c r ki nie ma podparcia. Dlatego te klucz ten montowany by zwykle na kraw dzi sto u a r kaęś ę ż ł ę ł ęmusia aby uniesiona do wysoko.ł ś ść

Przez lata powsta o wiele ró nych wersji tego klucza, stosowane ró ne umiejscowienieł ż żspr yny, ró ne kszta ty ga ki itp ale ci ka d wignia i wysoko umieszczona ga ka zachowa y węż ż ł ł ęż ź ł łmniejszym lub wiekszym stopniu pocz tkowy charakter. ą

Tradycyjny sposób u ywania tego klucza to:ż

– trzymanie palca wskazuj cego na szczycie ga ki, kciuka poni ej najwi kszej rednicy ga ki aą ł ż ę ś łpalca rodkowego naprzeciwko kciukaś

– przedrami , nie podparte o stó i oddalone od cia a, tworzy z d wigni klucza lini prostę ł ł ź ą ę ąoraz k t oko o 90 stopni z ramieniemą ł

– nadawanie na kluczu odbywa si za pomoc ruchu nadgarstka (nie palców), na zasadzieę ązawiasu mi dzy d oni a r kę ł ą ę ą

D o , nadgarstek i rami nie s napi te czy usztywnione, mimo pozornie niezdarnieł ń ę ą ęwygl daj cego u o enia r ki. Pocz tkuj cy zwykle ustawiaj du y odst p mi dzy stykami s ysz c jaką ą ł ż ę ą ą ą ż ę ę ł ąon pracuje (stuka przy zwieraniu i rozwieraniu styków). W miar wzrostu umiej tno ci i szybko cię ę ś śnadawania odst py te s zwykle zmniejszane do niezb dn go minimum. Niektórzy tylko delikatnieę ą ę ędotykaj ga ki klucza podczas gdy inni trzymaj j ca d oni . I dalej, jedni preferuj bardzo ma y a innią ł ą ą łą ł ą ą łbardzo du y naci g spr yny, gdzie musz wspomaga prac nadgarstka kciukiem, w celu rozwieraniaż ą ęż ą ć ęstyków klucza.

Wraz z rosn cymi umiej tno ciami, pocz tkuj cy dopasowuj styl nadawania do w asneją ę ś ą ą ą łwygody. Jest wiele mo liwo ci regulacji klucza zale nych od prefencji operatora czy kszta tu klucza.ż ś ż łAustralijczycy i Nowozelandczycy zdaj si pod a za praktyk brytyjsk , w przeciwie stwie do innychą ę ąż ć ą ą ńkrajów europejskich. Australijczycy stwierdzili e trudno poprawnie nadawa kluczami ameryka skimiż ć ńumieszczonymi daleko od kraw dzi sto u i z ich p askimi ga kami, bo tak by y instalowane na stacjachę ł ł ł łpowietrze – ziemia – powietrze w czasie II Wojny wiatowej. Te sposoby monta u nazywali Ś ż “a flaming

nuisance” “piekieln rzecz ”ą ą

Podsumowuj c wszystkie odmiany i kszta ty kluczy oczywistym staje si , e musi by wi ceją ł ę ż ć ęWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 81 -

mo liwo ci zaprojektowania i u ywania dobrego klucza.ż ś ż

Klucz sztorcowy i sposób pracy

To oczywiste, e za pomoc r cznego klucza nie da sie nada doskona ego kodu ale powinni myż ą ę ć ł śd y do maksymalnego zbli enia si do idea u. Je li kto Ci szkoli, powinien zademonstrowa Ci jakąż ć ż ę ł ś ś ę ćsi powinno nadawa poprzez na przyk ad takie wiczenie:ę ć ł ć

" Pos uchaj jak nadaj znak, potem powiedz na g os jak liter nada em ił ę ł ą ę łnadaj j do mnie, tak jak j s ysza e "ą ą ł ł ś

W pierwszym okresie nauki nadawania, powtarza si to do momentu a instruktor stwierdzi eę ż żjest poprawnie, przechodz c przez ca y alfabet i cyfry. ą ł

Innym sposobem na nauk , ale ju bez instruktora, mo e by s uchanie na s uchawkachę ż ż ć ł łwpi tych w taki sposób, e na jednym kanale s ycha wzorcowe nadawanie a na drugim s ycha jakoę ż ł ć ł ć śćw asnor cznego nadawania za pomoc generatora, pod czonego do urz dzenia które ma mo liwoł ę ą łą ą ż śćzapisu. S uchaj c nagrania jednocze nie nadajemy to samo korzystaj c z wydrukowanego tekstu. Nał ą ś ąkoniec ods uchujemy nagranie i porównujemy wzorcowe nagranie z tym co nadali my. ł ś

Mo na si tak e wspomaga komputerowymi programami do nauki telegrafii, które majż ę ż ć ąmo liwo sprawdzania jako ci nadawania. ż ść ś

Wi kszo instruktorów zaleca aby zaczyna od stosunkowo wolnych ruchów r k . rednia toę ść ć ę ą Śoko o 12 ruchów na sekund ale s osoby, które nie s w stanie przekroczy pr dko ci dziesi ciuł ę ą ą ć ę ś ęruchów, co powi zane jest z ograniczeniem wydajno ci. Ca kowity czas reakcji, pocz wszy od impulsu wą ś ł ąmózgu do ruchu r k to oko o 150 – 200 milisekund. W przypadku nadawania telegrafii. Gry naę ą łfortepianie itp. rekacja musi by jednak du o szybsza. To tutaj kontrol przejmuj wyuczone odruchy. ć ż ę ą

Dobrze jest zaczyna nadawanie na kluczu sztorcowym od wolnego nadania ci gu kropek przezć ąminut lub dwie po czym stopniowo zwi ksza pr dko . Potem nada seri 20-30 liter "S" zę ę ć ę ść ć ęzachowanie odpowiednich odst pów. Po nich seri kresek i 20 lub wi cej liter "O" w podobny sposóbę ę ęjak poprzednie. Pozwoli to dobrze wyczu klucz.ć

Pó niej spróbuj nada jakie krótkie zdanie, powoli i spójnie, zachowuj c du e odst py mi dzyź ć ś ą ż ę ęliterami i wyraza,o, nadaj c np.:ą

Zawsze nadaj równo i spokojnie.ę


- 82 -

Nadawaj kilka razy zmniejszaj c stopniowo odst py mi dzy znakami do czasu a b dą ę ę ż ę ąstandardowe. S uchaj czy nadajesz rytmicznie. Spróbuj si nagra i ods ucha pó niej, sprawdzaj c czył ę ć ł ć ź ąnadawa e poprawnie.ł ś

Nadaj c spokojnie, poprawnie, wszystko to powinno zaj oko o 10 minut. B dziesz rozgrzany ią ąć ł ęgotowy do nadawania przez d u szy czas bez odczuwania dyskomfortu. Dobry i odpowiedzialny operatorł żjest w stanie opanowa nadawanie alfabetu Morse'a na kluczu sztorcowym z pr dko ciami oko o 20-25ć ę ś łgrup na minut . Niektórzy osi gaj 30 grup ale ju 35 grup zdaje si by maksymalnym limitemę ą ą ż ę ć(odpowiada to oko o 45 grupom w ameryka skim alfabecie morse'a).ł ń

Z drugiej strony, nie przejmuj si e jeste w stanie nada i odebra powiedzmy tylko 25 grup.ę ż ś ć ćTo co niezrozumia e nie jest warte nadawania.ł

Glass Arm – "Szklana r ka"ę

Candler opisa "Szklan r k " telegrafisty, nazywan te "parali em telegrafisty":ł ą ę ę ą ż ż

To narastaj cy ból przedramienia, gdzie stopniowo traci si wcze niejsz kontrol ią ę ś ą ęwyczucie, co powoduje trudno ci w poprawnym nadawaniu kropek w zwyczajowym tempie iśprowadzi do stopniowej utraty zdolno ci nadawania.ś

Na pocz tku przychodzi zm czenie i powoduje "marne" nadawanie, prowadz c dalej doą ę ązniech cenia i nieprzyjemnej irytacji. Mo e, ale nie musi zaczyna si od utraty czucia, które po czasieę ż ć ęust puje, jednak typowa "szklana r ka" to nie stan zapalny czy bolesno lub choroba. Powodowanaę ę śćjest przez zbytnie obci enie, napi cie czy niew a ciwe trzymanie klucza a co najwa niejsze, mo naąż ę ł ś ż żtego unikn .ąć

Czynniki powoduj ce to nieprzyjemne do wiadczenie to m.in.:ą ś

– z a postawał– trzymanie r ki w nienaturalnej lub niekomfortowej pozycji, co mo e powodowaę ż ć

problemy z kr eniem krwi i niew a ciwym uciskiem nerwów, co powodowa mo eąż ł ś ć żdr twienieę

– niepotrzebny nacisk ramienia na biurko/blat– zbyt d ugi czas nadawania, obni one samopoczucie prowadz ce do napi cia i skurczówł ż ą ę

mi nięś– Conscious interference with normal automatic habitual control, or– nawet sugestia, e r ka jest przeci ona mo e prowadzi do odr twieniaż ę ąż ż ć ę


- 83 -

Wszystkim tym czynnikom mo na zapobiega poprzez zmian psychicznej lub fizycznej postawy.ż ć ęNiektórzy znajduj ulg poprzez obrócenie klucza i nadaj bokiem. Inni stosuj leczenie polegaj ce naą ę ą ą ązmianie klucza na manipulator jedno wigniowy lub cz ciej "bug'a".ź ęś

Candler pisa tak e, e fa szywa "szklana r ka" mo e by mylona z rodzajem infekcjił ż ż ł ę ż ćpowoduj cej ból w nadgarstku, przedramieniu, plecach i szyji a tak e powoduj cej czasem ból g owy.ą ż ą łTutaj ju nale y rozpocz leczenie.ż ż ąć

Jak sprawdzi poprawno pos ugiwania si kluczem sztorcowymć ść ł ę

Dla pocz tkuj cych wszystko b dzie atwiejsze, zak adaj c e wszystkie powa ne b dyą ą ę ł ł ą ż ż łęzostan wy apane i wyeliminowane na wczesnym etapie nauki nadawania.ą ł

S dwa g ówne rodzaje testów okre laj cych umiej tno nadawania.ą ł ś ą ę ść

Jeden z nich skupia si na jako ci nadawania oraz jego czytelno ci, drugi natomiast naę ś śwytrzyma o ci i komforcie.ł ś

Jako nadawania mo e kszta towa si na wiele sposobów. Dobrym pomys em jestść ż ł ć ę łnagrywanie od czasu do czasu w asnego nadawania i nast pnie ods uchanie go po up ywie doby lubł ę ł łwi cej – czy jest atwo czytelne?ę ł

Innym spospobem jest uzyskanie opinii s uchaj cych o jako ci nadawania (lub ilo pró b oł ą ś ść śpowtórzenie). To usilnie polecam tak e operatorom u ywaj cym bug'a.ż ż ą

Jest tak e wiele programów komputerowych pozwalaj cych doskonali jako nadawania.ż ą ć śćJednym z najlepszych jest (by ?) program Gary'ego Bold, DK.BAS, pracuj cy pod QBASIC, b d cy cz scił ą ę ą ę ązestawu jego programów do nauki alfabetu Morse'a (wi cej w rozdziale 18).ę

Przyj enie si w asnemu nadawaniu mo e wielu z nas nauczy pokory, ale ten pregramż ę ł ż ćdok adnie wskazuje co robimy le i mówi co dok adnie musiby zrobi aby to poprawi .ł ź ł ć ć

Najcz stszym komentarzem osób u ywaj cym tego programu jest: - "Moje nadawanie przecieę ż ą żnie jest takie z e, prawda?"ł

Jednak po u yciu porad zawartych w programie DK.BAS, ten sam operator powie: "Tożdo wiadczenie by o bardzo u wiadamiaj ce, jak odkry em e dopiero po wielu próbach udoskonali emś ł ś ą ł ż łzakres umiej tno ci na tyle, e zrozumieli my sie z komputerem"ę ś ż ś


- 84 -

Je li jeste pewien, e co rozbisz le lecz do ko ca nie wiesz co, pozwól aby program znalaz toś ś ż ś ź ń łza Ciebie. Twoje nadawanie b dzie brzmia o lepiej je li skupisz sie nad poprawieniem tego co wska eę ł ś żprogram.

Doskona ym sposobem na sprawdzenie wytrzyma o ci komfortu jest siedzenie i nadawanie tegoł ł śco czytasz z komfortow pr dko ci w przedziale 15 – 25 grup przez oko o godzin .ą ę ś ą ł ę

Oko o 10 minut zajmie rozgrzanie nadgarstka i je li wszystko jest w porz dku to uda sił ś ą ęutrzyma jako , czysto i poprawny styl nadawania przez d ugi czas.ć ść ść ł

Z drugiej strony, je li nie wyuczy e si poprawnej obs ugi klucza i w a ciwej postawy mo eś ł ś ę ł ł ś żzdarzy si tak, e ju po 15 minutach r ka i nadgarstek odmówi pos usze stwa.ć ę ż ż ę ą ł ń

To oznacza, e musisz si zastanowi co robisz le.ż ę ć ź

Co sprawia e klucz jest dobryż

atwo obs ugi i dobra kontrola to podstawowe warunki jakie powinien spe nia jakikolwiekŁ ść ł ł ćklucz. Pierwszy w ogóle skonstruowany klucz zaprojektowany by minimalistycznie, tak aby po prostułdobrze spe nia swoje zadanie. Pó niejsze projekty zwraca y uwag tak e na wygod obs ugi i wygl d.ł ł ź ł ę ż ę ł ą

Pierwsze klucze pracuj ce z nadajnikami iskrowymi by y niepor czne i masywne tak aby by y wą ł ę łstanie przenosi du e pr dy.ć ż ą

Dobre d wignie klucza powinny pracowa swobodnie, bez wyczówalnego oporu a ga ka lubź ć łd wignie manipulatora nie powinny powinny porusza si inaczej ni potrzeba do normalnegoź ć ę żnadawania.

Spr yna odpowiedzialna za naci g powinna by regulowana w szerokim zakresie (niektórzyęż ą ćzalecaj aby nacisk w kluczu sztorcowym zawiera si w przedziale 250 – 400 gramów). Spr yna nieą ł ę ężpoinna byc zbyt sztywna aby sygna nie by chrapliwy, nie powinna by te zbyt s abo naci gni ta abył ł ć ż ł ą ęznaki nie zlewa y si ze sob . Zawsze powinna byc ustawiona tak aby rozwiera styki bez pomocył ę ą ćoperatora.

Bior c pod uwag jako nadawania nale y uwzgl dni zarówno si naci gu spr yny,ą ę ść ż ę ć łę ą ężodst py miedzy stykami oraz bezw adno cz ci ruchomych. D wignia powinna by na tyle sztywnaę ł ść ęś ź ćaby zapewni dobry kontakt styków bez wibracji czy odbijania powoduj cego podwójny kontakt styków.ć ąPunkty podparcia (u o yskowanie) powinny byc bardzo solidne. Spr yna natomiast powinna mie nał ż ęż ćtyle szeroki zakres regulacji aby dopasowa si do upodoba operatora. Podobnie odst py mi dzyć ę ń ę ęstykami powinny zapewnia komfort poprzez mo liwo regulacji.ć ż ść


- 85 -

Czy istnieje uniwersalny klucz o którym mo na powiedzie , e jest idealny? Zdaniem autora jestż ć żwiele akceptowalnych kluczy pozwalaj cych operatorowi spersonalizowa si dzi ki swojej konstrukcji. ą ć ę ę

To mówi nam e nie istnieje jeden klucz, który pozwala ka demu doskonale si wyczu ależ ż ę ćraczej e ka dy z nas ma inne preferencje, czasem zwi zane z histori czy narodowo ci .ż ż ą ą ś ą

Z nieznanych powodów krótkie i ma e klucze nie s zbyt popularne, cho czasem s niezb dne.ł ą ć ą ęTo w jaki sposób klucz jest zamontowany, czy le y na stole, czy przypinamy go do nogi itp, mo eż żpowodowa ogromn ró nic w wygodzie nadawania i wyczuciu klucza. Dla jednego mo e by wietny,ć ą ż ę ż ć śdla innego odpowiedni czy beznadziejny. Wszytskie czynniki, konstrukcyjne, psychologiczne czy osobiste

sk adaj si na to czy nadaje nam si dobrze czy nie.ł ą ę ę


- 86 -

Rozdzia 10ł

Inne urz dzenia kluczuj ce i ich obs ugaą ą ł

Rozdzia 9 po wi cony by w ca o ci kluczom sztorcowym. Teraz przyjrzymy si pozosta ym ł ś ę ł ł ś ę łurz dzeniom kluczuj cym. ą ą

Mo emy je sklasyfikowa w nast puj cy sposób:ż ć ę ą

- Klucze (obejmuje to proste klucze sztorcowe, klucze bocznikowe dwustronne („side-swipers” ),

a tak e klucze pó automatyczne typu „Bug”)ż ł

- Klucze elektronowe, a tak e:ż

- Klawiatury ( cznie z komputerami i programami steruj cymi)łą ą

Rodzaje kluczy

Istnieje niezliczona liczba mo liwych do wymy lenia, prostych mechanizmów kluczuj cych.ż ś ąNiemal ka dy, u yty z wyobra ni mechanizm, mo e by zastosowany w tym celu: pionowy, poziomy,ż ż ź ą ż ćpoprzez przesuwanie, ciskanie, przekr canie, itd. Mog by one uruchamiane: bezpo rednio przezś ę ą ć ścz owieka (przy pomocy palca, d oni, ramienia, stopy, warg, dmuchania), mechanicznie, lubł łelektromagnetycznie (poprzez przeka niki, kopiowanie i odtwarzanie uprzednio nadanych sygna ówź łwzorcowych, itd.)

Wiele rodzajów kluczy zosta o wynalezionych dla potrzeb osób niepe nosprawnych, którychł łobs uga polega na dmuchaniu z odpowiednim ci nieniem w specjalne membrany, czy te t oki.ł ś ż ł

Ostatnimi czasy zacz y pojawia si konstrukcje wykorzystuj ce elementy statyczne, dzia aj ceęł ć ę ą ł ąna zasadzie:

3. Zak ócanie wi zki wiat a, poprzez uderzanie palcem w fotokomórkł ą ś ł ę4. Zmian pojemno ci lub rezystancji przy pomocy delikatnego dotykania palcem nieruchomychę ś


- 87 -

padów metalowych d wigni (tzw. klucze dotykowe, sensorowe)ź5. Wy piewywanie kodu Morse’a do miniaturowego mikrofonu, oraz wszelkiego rodzaju inneś

rodki umo liwiaj ce przerywanie fali no nej.ś ż ą ś

Jak mo emy sklasyfikowa tego rodzaju urz dzenia?ż ć ą

Inne Rodzaje Kluczy Manualnych

Klucz bocznikowy (Side-Swiper)

Wkrótce po tym, jak w 1904 roku, pojawi si na rynku „oryginalny” szybki klucz firmy Vibroplex,ł ęzyska on wielk popularno w ród zawodowych telegrafistów (patrz poni ej: ł ą ść ś ż klucz pó automatycznyłBug). Operatorzy, którzy zacz li go stosowa , w krótkim czasie przekonali si , e poziomy ruch r k wę ć ę ż ę ąobie strony jest znacznie wygodniejszy i bardziej naturalny, a tak e zapobiega sztywnieniu mi ni ramionż ęś(lub co najmniej je redukuje). Klucz ten jednak nie nale a do tanich. Ten pomys atwiejszego i mo liwież ł ł ł ższybszego manipulowania kluczem na boki, do szybko doprowadzi do wynalezienia prostszego, kluczaść łbocznikowego („o tzw. podwójnej pr dko ci”, zwanego po angielsku równie „side-swiper” lub „cootieę ś żkey”). Jego d wignia zamyka a obwód podczas przesuwania jej zarówno w prawo, jak i w lewo, a jej ruchź łna boki sprawia ulg operatorom cierpi cym na sztywnienie ramion. (Niektórzy telegrafi ci odwracalił ę ą śswoje klucze sztorcowe o 90 stopni, uzyskuj c w ten sposób mo liwo pracy poziomo w jedna stron ).ą ż ść ę

W praktyce, operator wykorzystywa kciuk i palec wskazuj cy, którymi przesuwa d wigni wł ą ł ź ęjedn lub drug stron , formuj c w ten sposób krótkie i d ugie sygna y kodu. Przyk adowo, je lią ą ę ą ł ł ł śzaczyna od ruchu r ki w lew stron (bez wzgl du na to czy pierwsza by a kropka, czy kreska), toł ę ą ę ę łnast pny element znaku kszta towany by poprzez przesuni cie d wigni w prawo, itd., i wtedy schematę ł ł ę źtych ruchów wygl da nast puj co: L-P-L-P-L-P . . . lub: P-L-P-L-P-L . . . Ten ruch „do przodu” i „do ty u”ą ł ę ą łcz sto powodowa powstawanie osobliwego rytmu, który zdradza , e nadaj cy u ywa tego rodzajuę ł ł ż ą żklucza.

Fabryczne klucze bocznikowe by y stosunkowo tanie w porównaniu do Vibroplexów, a tak eł żca kiem atwe do wykonania samemu. Nic wi c dziwnego, e przez pewien okres czasu by y bardzoł ł ę ż łpopularne w ród radiotelegrafistów, szczególnie krótkofalowców. (Wygl da na to, e nie by y stosowaneś ą ż łprzez operatorów telegrafii przewodowej). Mo liwe, e ich nowatorstwo by o atrakcyjne tak d ugo,ż ż ł łdopóki panowa o przekonanie, i umo liwiaj one szybsze nadawanie i redukuj zm czenie.ł ż ż ą ą ę

W roku 1926, wzbudzi na krótko zainteresowanie klucz o podobnej koncepcji, posiadaj cy dwał ąprzyciski, podobne do klawiszy maszyny do pisania. Producent nazwa go „Cricket”. Formowaniełsygna ów odbywa o si analogicznie do klucza „side-swiper”, urz dzenie to jednak nigdy nie zyska oł ł ę ą łpopularno ci.ś


- 88 -

BUG

Historycznie patrz c, klucz pó automatyczny Martina pojawi si na rynku ju w 1906 roku jakoą ł ł ę ż„Auto”, a pó niej jako „Vibroplex” zwany powszechnie: „Bugiem” – na naszej li cie wymieniony jestź śjednak jako drugi z kolei, ze wzgl du na jego wspania z o ono konstrukcyjn , oraz odmiennyę łą ł ż ść ąsposób dzia ania...ł

Ten klucz, opatentowany przez firm Vibroplex, uwalnia w znacznym stopniu operatora odę łwysi ku poprzez automatyczne generowanie krótkich sygna ów – „kropek” (wprawiaj c w ruch drgaj cył ł ą ąspr yn znajduj c si z jednej strony d wigni, d ugie sygna y – „kreski”, formowane by y natomiastęż ę ą ą ę ź ł ł łr cznie). Dawa o to potencjaln mo liwo szybszego nadawania, jednocze nie minimalizuj c ryzykoę ł ą ż ść ś ąnabawienia si zespo u sztywnego ramienia (poprzez wygodniejsze, poziome ruchy r ki i roz o enieę ł ę ł żwysi ku mi dzy kciuk a inne palce).ł ę

Ró ne rodzaje „buga” zyska y wielk popularno w ród telegrafistów i s z powodzeniemż ł ą ść ś ąstosowane po dzi dzie . Doczeka y si one równie wielu podróbek, w ród których s i takie, któreś ń ł ę ż ś ągeneruj automatycznie równie „kreski”. Normalne modele (prawor czne) generowa y automatycznieą ż ę łtylko krótkie sygna y, ruchem kciuka w prawo, natomiast „kreski” formowane by y manualnie przez jedenł łlub dwa palce znajduj ce si naprzeciwko d wigni. Niektóre modele produkowane przez ró ne firmy,ą ę ź żzaopatrywa y klucze w mo liwo nadawania automatycznie równie i d ugich sygna ów, poprzezł ż ść ż ł łzamocowanie odpowiedniego mechanizmu przy drugiej d wigni.ź

W australijskich kompaniach telegrafii przewodowej, klucze pó automatyczne zwane by ył ł„jiggers”. Modele wydawane przez Sydney GPO Telegraph Office (co w rodzaju odpowiednika PolskiejśPoczty, Telegrafu i Telefonu), mia y trzy przyciski. S u y y one do sterowania ruchomymi d wigniami,ł ł ż ł źjeden do automatycznego generowania „kropek”, drugi do automatycznego generowania „kresek”, trzeci

za do formowania d ugich sygna ów r cznie. Przyciski te umieszczone by y w taki sposób, abyś ł ł ę łumo liwi wygodn prac operatorom zarówno prawor cznym jak i lewor cznym. Nie posiadamż ć ą ę ę ędok adniejszych informacji co do szczegó owej obs ugi tych urz dze .ł ł ł ą ń

Sposób Obs ugi „Buga”ł

Klucz ten nie powinien lizga si po stole, a jego d wignie powinny znajdowa si oko o 6 doś ć ę ź ć ę ł6.5 cm nad blatem. Wielu nauczycieli zaleca o stosowanie lekkiego nacisku na d wignie, ruchu r ki nał ź ęosi podstawy ma ego palca i po czonej pracy nadgarstka oraz palców. (Wieloletni mistrz w szybkiejł łątelegrafii, Ted McElroy, twierdzi jednak, e zarówno nadgarstek jak i okie nie powinny opiera si oł ż ł ć ć ęblat, a podczas nadawania powinno pracowa ca e rami . Mo na przyj , e istnieje wiele ró nychć ł ę ż ąć ż żsposobów pracy „bugiem”, w jednakowym stopniu zadowalaj cych. (Sugerowano, e trzymanie o ówkaą ż łw tej samej r ce podczas nadawania, pomaga w utrzymaniu relaksu).ę


- 89 -

Nadawanie kluczem pó automatycznym powinno brzmie jak dobrej jako ci nadawanie kluczemł ć śsztorcowym. Rób to lekko. Nie ciskaj d wigni r k , a jedynie pozwól kciukowi, b d palcom naciska jś ź ę ą ą ź ć ąz jednej, b d z drugiej strony w odpowiednim kierunku. Kiedy u ywamy „buga” do pracy radiowej,ą ź żzachodzi tendencja do zbyt „lekkiego” generowania „kropek”. W porównaniu z telegrafi przewodow ,ą ąradio wymaga „ci szego” stylu nadawania, aby sygna móg przebi si przez ró nego rodzajuęż ł ł ć ę żzak ócenia i tutaj „twardszy” klucz jest bardziej pomocny. Upewnij si wi c, e ustawienia mechanizmuł ę ę ż„kropek” s odpowiednie, aby przebi si przez zak ócenia. ą ć ę ł

Ustawienie Regulacji Klucza Pó automatycznegoł

Podobnie jak w przypadku innych kluczy, ustawienie „buga” to kwestia indywidualna w

zale no ci od preferencji operatora. Klucze te s równie czu e je li chodzi o zakres nastawianegoż ś ą ż ł śtempa. Np. na przy ustawionej pr dko 35 wpm, mo emy z trudno ci wycisn 18 wpm i na odwrót.ę ść ż ś ą ąć

Pami taj: NIGDY nie reguluj klucza innemu operatorowi!ę

Hugh S. Pettis, K3EC, zaleca poni sze ustawienia jako optymalne:ł ż

- Trzeba uzmys owi sobie, e komfort i atwo nadawania zale od szczegó ów wł ć ż ł ść żą łwyregulowaniu „buga”

- W pierwszej kolejno ci ustawiamy regulacj d wigni tak, eby mo na by o j przesuwa zś ę ź ż ż ł ą ćjednakow wygod zarówno w lewo jak i w prawoą ą

- Nacisk spr yny dostosujemy do wygody operowania d wignięż ź ą

- Ci arki wywa amy i ustawiamy tak, aby uzyska odpowiedni pr dko drga d wignięż ż ć ą ę ść ń ź„kropek”

- jej wywa enie jest uzale nione od odleg o ci styku nieruchomego od styku znajduj cego siż ż ł ś ą ęna wprawianej w drgania d wigniź

Podaje on, e prostym sposobem na ustawienie prawid owej pr dko ci „kropek” przyż ł ę śzachowaniu w a ciwych odst pów mi dzy nimi, jest pod czenie omomierza do statycznych stykówł ś ę ę łąklucza. Najpierw ustawiamy przyrz d na pe n skal naciskaj c d wigni w kierunku styku „kresek”,ą ł ą ę ą ź ęnast pnie regulujemy mechanizm styku nieruchomego „kropek”, nadaj c seri krótkich sygna ów tak,ę ą ę ł

eby strza ka omomierza wskazywa a rodek skali. Nast pnie ustawiamy miernik na pe na skalż ł ł ś ę ł ęzamykaj c obwód.ą

Zaleca on, eby zanik nast powa po nadaniu oko o o miu „kropek”. Je li jest ich wi cej,ż ę ł ł ś ś ę


- 90 -

oznacza to, e klucz jest wywa ony zbyt lekko, a je li seria nadanych krótkich sygna ów pozostawiaż ż ś łobwód otwarty, klucz jest ustawiony zdecydowanie „za mi kko”. Mniejsza ilo „kropek” powodujeę ść„twardsze” ustawienie „buga” i je li jest ich mniej ni osiem, pozwoli to nominalnie na wyeliminowanieś żpomy ek podczas ich nadawania.ł

Rober R. Hall, W9CRO, zaleca: (niektóre z ustawie mog by relatywne)ń ą ć

- Wyreguluj gór i dó o ysk d wigni w taki sposób, eby styki by y na tym samym poziomie, naę ł ł ż ź ż łtyle ci le, aby przerwa by a ledwie wyczuwalnaś ś ł

- Ustaw przerwy kotwiczki (ruchomej cz ci sterowanej przyciskami)ęś

a) wyreguluj przerw „kresek” tak, aby kotwiczka ledwie zatrzymywa a si na ograniczniku (nieę ł ęza mocno)

b) wyreguluj rub od strony „kropek”, tak eby przerwa mi dzy stykiem a d wigni wynosi aś ę ż ę ź ą łoko o 3mmł

- Nacisk kotwiczki d wigni na spr yn nie powinien by za mocny, ale te nie za lekki tak, abyź ęż ę ć żpowracaj ca spr yna nie powodowa a odbi d wignią ęż ł ć ź

- Wyreguluj prac d wigni „kropek” bardzo uwa nieę ź ż

- Ustaw ci arki na najni sza pr dko . Nast pnie:ęż ż ę ść ę

- Naci nij d wigni w kierunku „kropek” i przytrzymaj, a ustan drgania. Nast pnie ci gleś ź ę ż ą ę ąprzytrzymuj c d wigni , wyreguluj rub tak, eby kontakt by pewny (niektóre z poprzednichą ź ę ś ę ż łustawie mog wymaga teraz korekty)ń ą ć

- Ustaw prac d wigni „kresek”:ę ź

a) Ustaw za pomoc ruby odleg o mi dzy d wigni , a stykiem tak, eby wynosi a oko oą ś ł ść ę ź ą ż ł ł3mm

b) Nacisk spr yny powinien by taki sam jak przy d wigni krótkich sygna ówęż ć ź ł

Nadawanie Kluczem Pó automatycznymł

Kluczuj p ynnie i lekko przy minimum wysi ku. Pozwól eby klucz sam wykona swoj prac , ty jł ł ż ł ą ę ątylko kontroluj, dotykaj c lekko d wigni na przemian kciukiem i palcem wskazuj cym. Rami spoczywaą ź ą ęoparte wygodnie o blat. Niech ruchy palców i r k nie b d zbyt wielkie. Lekki skr t nadgarstkiemą ę ą ęwystarczy do zmiany pozycji d wigni. Zrelaksuj si i niech nadawanie sprawia ci przyjemno . Zwróź ę ść ćuwag , eby odleg o mi dzy kciukiem, a palcem wskazuj cym nie by a zbyt du a i nie wal wę ż ł ść ę ą ł ż


- 91 -

d wigni tak mocno, e klucz b dzie je dzi po stole.ź ę ż ę ź ł

U niektórych u ytkowników „buga” wykszta ci a si wyra na maniera do ustawiania zbyt du ejż ł ł ę ź żpr dko ci „kropek” w stosunku do generowanych „kresek” i pauz. Przerwy i znaki formowane r cznieę ś ęmaj tendencje do trwania zbyt d ugo. W rezultacie, nadawany kod jest nierytmiczny, a sygna y choą ł ł ćczytelne, to jednak staj si m cz ce w s uchaniu i odbiorze. Katashi Nose, KH6IJ, zauwa y e „przyą ę ę ą ł ż ł żdu ych pr dko ciach nie nale y wywiera zbyt du ej si y na d wignie”. Powiedzia równie , e „je liż ę ś ż ć ż ł ź ł ż ż śporuszasz ca ym ramieniem, prawo bezw adno ci uniemo liwi ci osi gni cie wysokiego tempa”.ł ł ś ż ą ę

Klucze elektronowe

Klucze elektronowe to urz dzenia elektroniczne generuj ce sygna y kodu Morse’a za pomocą ą ł ąd wigni podobnych do tych jakie posiada „bug”. Generuj one automatycznie krótkie i d ugie sygna y, aź ą ł łnierzadko s wyposa one w inne, przydatne funkcje, np. bufory pami ci. Wiele z nich umo liwia pracą ż ę ż ęw trybie „iambic” z tzw. pami ci znaku przeciwnego, co podczas nadawania skutkuje mniejsz ilo cię ą ą ś ąwykonywanych ruchów i mniejszym zm czeniem. Klucz typu „iambic” zawsze generuje doskonaleęformowane znaki, nawet je li one nic nie oznaczaj w alfabecie Morse’a.ś ą

Katashi Nose powiedzia „je li umiesz ju nadawa perfekcyjnie kluczem pó automatycznym,ł ś ż ć łzajmie ci oko o trzech tygodni przerzucenie si na klucz elektronowy.ł ę

Jak raz ju przerzucisz si na elektrona to „po tobie”. Teraz twoja technika nadawania na „bugu”ż ęjest zrujnowana (edit: u wi kszo ci ludzi), gdy jest ona ca kowicie odmienna. Je li twój klucz posiadaę ś ż ł śfunkcj FCS (automatyczne formowanie przerw mi dzy znakami), u ywaj jej! To mo e wymaga kilkuę ę ż ż ćtygodni praktyki, ale Twoje sygna y b d rozkosz dla uszu korespondenta. Naprawd jest to warteł ę ą ą ęwysi ku.ł

Klawiatury

W ko cu doszli my do klawiatur (równie tych komputerowych, sterowanych odpowiednimiń ś żprogramami), które produkuj wszystkie znaki kodu za pomoc manua u opartego na maszynie doą ą łpisania. Zarówno do kluczy elektronicznych, jak i klawiatur, cz sto do czone s programy s u ce doę łą ą ł żąnauki alfabetu Morse’a oraz/lub poprawy ju nabytych umiej tno ci. Posiadaj te cz sto wbudowaneż ę ś ą ż ębufory pami ci, które mo na wykorzysta do ró nych celów. Dochodzimy tu do szczytu mo liwo cię ż ć ż ż ś


- 92 -

technicznych w tej dziedzinie. Maszyna do telegrafii jest uznawana niemal za konieczno tam, gdzieśćzachodzi potrzeba kopiowania bardzo s abych sygna ów, cznie z QRP, oraz do pracy bardzo szybkł ł łą ątelegrafi , kiedy r ka nie jest w stanie nadawa powy ej pewnej pr dko ci.ą ę ć ż ę ś

Klawiatury s równie bardzo u yteczne dla tych, którzy rozpoczynaj nauk telegrafii, orazą ż ż ą ętych, którzy pragn osi gn w niej wi ksz bieg o . Jakie tempa mo emy zatem uzyska ?ą ą ąć ę ą ł ść ż ć

Testy pokazuj , e przeci tna pr dko z jak mo emy uderza w klawiatur palcami wynosi:ą ż ę ę ść ą ż ć ę

Najlepsze wyniki: 9.7 uderze na sekund , czyli 576/min (300 w ci gu 31 sekund)ń ę ą

rednie: 8.6 na sekund , czyli 516/min (300 w ci gu 35 sekund)Ś ę ą

Minimalne: 6.7 uderze na sekund , czyli 402/min (300 w ci gu 45 sekund)ń ę ą

Je li za o ymy, e jedna „kropka” to jedno uderzenie w klawiatur , a jedna „kreska” jest równaś ł ż ż ędwóm uderzeniom (dwa energiczne impulsy), wtedy mo emy przyj :ż ąć

Uderzenia LiteryGrupa

Cz stot.ęUderzenia x

Cz stot.ę1. E 0.130 0.1302. TI 0.166 0.3323. ANS 0.214 0.642

4.DHM

RU0.192 0.768

5.BFGKLVW

0.124 0.620

6.COPXZ

0.139834

7. JQY 0.024 0.168rednioŚ

Na literę1.0 3.494

rednia dla pi cioliterowego s owa = 17.47 uderzeniom.Ś ę ł

Przyjmuj c powy sze wyniki, mo na stwierdzi , e je li zajdzie konieczno wysy aniaą ż ż ć ż ś ść łwiadomo ci, czy newsów przez pewien d u szy okres czasu, przy najwolniejszym kluczowaniuś ł żpr dko wyniesie oko o 23 wpm, przy rednim – 30 wpm, a przy najszybszym 33 wpm.ę ść ł ś


- 93 -

Ciekawy „Bug”

Australijska kompania GPO Telegraph Office z Melbourne, wyprodukowa a w roku 1946, klucz,łktóry posiada dwie oddzielne, ruchome d wignie dla formowania krótkich i d ugich sygna ów.ł ź ł łZnajdowa y si na nich w sumie trzy przyciski, jeden do automatycznie generowanych „kropek”, drugi doł ęautomatycznie generowanych „kresek”, a trzeci do r cznego formowania „kresek”. Przyciski te by y takę łumieszczone na kluczu, e umo liwia y wygodn prac operatorom prawor cznym, jak i lewor cznymż ż ł ą ę ę ę(informacja o tym kluczu znajduje si ju na pocz tku tego rozdzia u – przyp. T um.)ę ż ą ł ł


- 94 -

Rozdzia 11ł

Dalsze rozwijanie umiej tno cię ś

Rozpoznawanie CW jest procesem uczenia się postrzeganiaprzerywanych dźwięków jako zrozumiałej „mowy”.

Prawdziwa umiej tno zaczyna si wówczas, kiedy nie my limy ju o kodzie jako o kodzie,ę ść ę ś żtylko o tre ci. Dobry operator to ten który z kodem jest tak obeznany, e czuje si z nim ca kiem jak uś ż ę łsiebie w domu. Jest w stanie dok adnie odbiera od poziomu oko o 15 do 25 wpm i potrafi my le orazł ć ł ś ćmówi s owami telegraficznymi prawie tak jakby to by zwyk y j zyk, czasami z pr dko ciamić ł ł ł ę ę śdochodz cymi do 30-35 wpm („konwersacyjne CW” jak pewien nauczyciel nazwa „ ucie szmat”).ą ł żPowinno to by minimaln ambicj ka dego operatora, poniewa ca a ta zabawa jest przyjemniejsza ić ą ą ż ż łbardzo wygodna w tym zakresie pracy. Sprawia mu to rado oraz nie wywo uje uczucia zm czenia orazść ł ęstresu. Jest kompetentny (do mikrofonu potrafi mówi ka dy). Pomijaj c zb dne s owa i korzystaj c zć ż ą ę ł ąogólnie przyj tych skrótów, kodów Q itp. jego szybko komunikacji jest wystarczaj co wysoka aby by aę ść ą łwygodna, i nie czuje on adnych szczególnych niedogodno ci kiedy mówi kodem Morse'a. Oczywi cie,ż ś śmo e literowa lub wybada nietypowe lub dziwne wyrazy lub nazwy w asne tak jakby to robi gdybyż ć ć ł łnatkn si na nie czytaj c lub pisz c, ale najcz ciej s yszy on s owa jako s owa, poniewa sta siął ę ą ą ęś ł ł ł ż ł ęsprawniejszy. S owa s „alfabetem” sprawnego operatora.ł ą

Wy sze umiej tno ciż ę ś

Kiedy mówimy o tych bardzo bieg ych m czyznach i kobietach, musimy ustali ró nic mi dzył ęż ć ż ę ęczytaniem a kopiowaniem kodu przy tych pr dko ciach. W ca ej historii telegrafii sprawni operatorzyę ś łmówili, e potrafi „czyta du o szybciej ni zapisywa ”. Oczywi cie, nikt nie potrafi kopiowa szybciejż ą ć ż ż ć ś ćni tylko zapisywa – czy to r cznie czy na maszynie. Omawiali my ju kopiowanie. W tym rozdziależ ć ę ś żzajmiemy si znów umiej tno ciami czytania. Mówimy tu g ównie o amatorach, którzy osi gaj wy szyę ę ś ł ą ą żpoziom umiej tno ci nie z powodów zawodowych, ale po prostu dlatego, e tego chc . Mo e to by dlaę ś ż ą ż ćczystej przyjemno ci, satysfakcji lub wewn trznej motywacji, ale jakikolwiek jest powód, umiej tnoś ę ę ść


- 95 -

ta, jak ka da inna, jest warto ciowym celem, a co wi cej jest przydatna oraz sprawia rado .ż ś ę śćPotrzebujemy zach ty – motywacji – osi gni cia i to powinno wystarczy . Czy rozpoznanie cho byę ą ę ć ż ćjednego wyrazu ponad du pr dko nadawania nie wyzwoli ch ci aby czyta wszystkie z tżą ę ść ę ć ąpr dko ci ?ę ś ą

Rado szybkiego CW jest znana tylko tym, którzy po wi c czas aby dowiedzie si jakiść ś ę ą ć ęwyj tkowy wiat istnieje na naszych pasmach. Taki pó -profesjonalista jest ca kowicie zrelaksowany,ą ś ł łkiedy bez wysi ku czyta lub kopiuje: nie ma powodu do obaw wie, e mo e czyta to nawet, kiedy robił ż ż ćwtedy co innego. Niezale nie od tego co robi, bieg y operator s yszy co jest wyra one w kodzie. Czytaś ż ł ł żgo tak jakby s ysza s owo mówione a nawet potrafi zapami ta go wystarczaj co dobrze aby nast pnieł ł ł ę ć ą ęgo zapisa , je eli b dzie potrzeba.ć ż ę

Oto interesuj cy przyk ad:ą ł

On a local SSB net of high speed operators the controller asked:

"Gary, can you operate SSB as well?"

After a short pause, somebody said:

"Gary, He's talking to you on SSB!"

"Ah" said Kirby, "So he is!"

SQ1RES - mój lu ny komentarz:ź

Historyjka opowiada o czno ciach - prowadzi je net kontroler, który pyta jednego złą śuczestników – Gary'ego - czy równie dobrze potrafi operowa na SSB. Wydaje si , e ten nie zrozumiać ę ż łwi c kto rzuca „Gary, on mówi do ciebie w SSB !” . no w a nie i co dalej ? Nie bardzo rozumiem sensę ś … ł śi znaczenie odpowiedzi, która pada.

Kod Morse'a jest drug natur tych, którzy posiadaj prawdziwe umiej tno ci, tak bardzo, eą ą ą ę ś żmusz oni zatrzyma si i pomy le jaki tryb w danej chwili maj u ywa . B dziesz zaskoczony kiedyą ć ę ś ć ą ż ć ępo raz pierwszy tego do wiadczysz.ś


- 96 -

Prawdziwie szybka telegrafia oczekiwa a na elektronik .ł ę

Szybka telegrafia wymaga precyzji: to nie stanie si rzeczywisto ci dla wi kszo ci operatorówę ś ą ę śa do momentu kiedy dost pna stanie si komunikacja cyfrowa w formie klawiatur sterowanychż ę ęmikroprocesorem. Zapewnia to dost pno w rozs dnych cenach dwóch elementów, które s kluczoweę ść ą ądla udanej pracy CW z du ymi pr dko ciami: dok adno , która jest zawsze najwa niejsza i nigdy nież ę ś ł ść żmo e by po wi cana dla pr dko ci oraz pr dko .ż ć ś ę ę ś ę ść

Operator nie mo e przez d u szy czas nadawa wystarczaj co dok adnie za pomoc urz dzeniaż ł ż ć ą ł ą ąmechanicznego z pr dko ci du o wi ksz ni 40wpm ale klawiatura sprawia, e jest to atwe.ę ś ą ż ę ą ż ż ł

Ponadto, jej funkcje pami ci itp. dodatkowo pomagaj , poprawiaj c komunikacj CW ię ą ą ępowoduj c, e operatorzy mog teraz rozmawia , zamiast prowadzi monologi. Ludzki umys jest wą ż ą ć ć łsposób oczywisty lepiej przygotowany do odbierania kodu Morse'a ni jakikolwiek komputer, a radoż śćpracy wynika ze s uchania poprawnego kodu nadawanego przez wykwalifikowanego operatora. Nie małznaczenia jakie urz dzenia u ywane jest do nadawania. Chodzi o to aby nadawa DOK ADNIE. To umysą ż ć Ł łczyta CW i w g owie tkwi ca a przyjemno .ł ł ść

Spogl daj c wstecz oraz w przysz o mówimy si o czterech fazach umiej tno ci:ą ą ł ść ę ę ś

• przebrni cie przez litery,ę

• nauka s uchania s ówł ł

• osi gni cie znajomo ci kilku wyrazów, wyra e lub krótkich zda jako „s yszalnych” i w ko cuą ę ś ż ń ń ł ń

• prawdziwy ekspert zaznajomiony z kodem Morse'a tak dobrze, e jego umys praktycznie wż łogóle nie zwraca na niego uwagi a wiadomy jest jedynie tre ci.ś ś

Pami tajmy, e w pocz tkowym etapie uczymy si s ysze litery jako ca e jednostki d wi koweę ż ą ę ł ć ł ź ęa nie poszczególne krótkie i d ugie sygna y. Nast pnie przechodzimy do s uchania popularnych wyrazów ił ł ę łich cz ci jako ca ych jednostek zamiast ich literowania. W tym momencie mamy pe n wiadomo ,ęś ł ł ą ś ść

e krótkie i d ugie sygna y tam s i to daje nam rodzaj wewn trznej pewno ci, e fundament jest naż ł ł ą ę ś żswoim miejscu. Zapewnia nam to poczucie bezpiecze stwa. A do tego momentu czujemy siń ż ękomfortowo.

W trzecim kroku przekraczamy ju moment odbierania d ugich i krótkich sygna ów – terazż ł łwydaj si one rozmywa (chocia wci powinni my mie wiadomo e litery s obecne).ą ę ć ż ąż ś ć ś ść ż ą

Na pocz tku mo na si poczu nieco bezradnym, tak jakby straci grunt pod nogami. Jednaką ż ę ć ćWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 97 -

wytrenowany przez odpowiedni rodzaj wicze umys (aktywny przez ca y czas, chocia mo emy być ń ł ł ż ż ćnie wiadomi jak daleko si ga jego aktywno ) wydaje si by zdolny us ysze te elementy orazś ę ść ę ć ł ćidentyfikowa litery bez wysi ku. To czego musimy si nauczy teraz, to ZAUFA tym umys owymć ł ę ć Ć łzdolno ciom, chocia nie zdajemy sobie sprawy jak one dzia aj .ś ż ł ą

Stwierdzenie „ wiadomy wysi ek jest zgubny dla pr dko ci” jest powszechnym spostrze eniemś ł ę ś żw odniesieniu do ka dej nabytej umiej tno ci. Chwila w której pozwalasz sobie na zastanawianie si aż ę ś ęprzestajesz polega na instynkcie, ponosisz pora k w tych umiej tno ciach.ć ż ę ę ś

Je eli pr dko nadawania dla pocz tkuj cego wyniesie oko o 20 wpm, prawdopodobnież ę ść ą ą łzareaguje on: „Nigdy nie b d w stanie tego odebra ani zapisa !”. Jednak po kilku tygodniachę ę ć ćszkolenia b dzie to robi . Szybko nadawany kod mo e wydawa si o wiele za szybki aby kiedykolwiekę ł ż ć ęgo odebra , ale nie jest on tak szybki jak brzmi dla niewykszta conego ucha.ć ł

Dobrym rozpracowaniem tego problemu jest pokonanie wra enia, e zrozumienie przy takiejż żpr dko ci mo e by niemo liwe. Jeden twardy fakt u wiadamia nam: inni mog do zrobi , wi cę ś ż ć ż ś ą ć ępewnie i ja mog to zrobi równie . Tak wi c, odwagi. Zdajemy sobie spraw , e trudno jest zrozumieę ć ż ę ę ż ćnagran mow , kiedy odtwarzana jest z podwójn lub zmniejszon o po ow pr dko ci , poniewaą ę ą ą ł ę ę ś ą żzarówno d wi k jak i jego poziom staj si zniekszta cone. W przypadku kodu tak nie jest, poniewaź ę ą ę ł żzasadnicze proporcje s ci le utrzymane, wzór kodu jest zachowany. Zaawansowani operatorzy muszą ś ś ąnauczy si odbiera i zapisywa w do szerokim zakresie pr dko ci. ć ę ć ć ść ę ś

Ted McElroy powiedzia kiedy :ł ś

„Je eli potrafisz wy owi cho by jeden, jedyny znak przy du ej pr dko ci, to jeste naż ł ć ć ż ę ś św a ciwej drodze. Wi c je li masz ambicj , odwagi! Kiedy umys zbli a si do swojej granicy, walczy,ł ś ę ś ę ł ż ękoncentruj c si na ka dej pojedynczej literze tak jak jest s yszana, nie ma czasu identyfikowa liter leą ę ż ł ć źwys anych, z czonych lub zgubionych, albo literówki w wyrazach itp.ł łą

Jednak je eli mamy wygody margines pr dko ci, wówczas wszystko jest atwiejsze i o wieleż ę ś łprzyjemniejsze. Przy mniejszej pr dko ci mo emy wywnioskowa jakie s yszymy wyrazy, poniewaę ś ż ć ł żmamy czas aby zastanowi si nad ka dym s owem, które s yszymy (nie mo emy zmieni nadawcy !).ć ę ż ł ł ż ćWe wczesnych porach dnia prawdopodobne jest, e staramy si za bardzo. Szczególnie, kiedy jeste myż ę śwypocz ci i czujni to wiadoma cz naszego umys u chce kontrolowa nasz zdolno odbierania,ę ś ęść ł ć ą śćpodczas gdy pod wiadomo mówi: „Mog to zrobi samodzielnie, bez twojej ingerencji”. Musimyś ść ę ćzatrzyma wewn trzn wojn , t wiadom prób kontrolowania odbioru.ć ę ą ę ę ś ą ę

Pozwól zafunkcjonowa pod wiadomo ci. Odp dzaj swoje wiadome d enie doć ś ś ę ś ążrozpoznawania ka dej litery. Im lepiej b dzie si to udawa o i im mniej b dzie potrzebnych prób, tymż ę ę ł ę


- 98 -

lepiej i szybciej osi gniesz to.ą

Jak powiedzia jeden ze studentów:ł

Kiedy jestem wypocz ty i czujny na 100% moja pr dko odbioru jest rzeczywi cie kiepska, aleę ę ść śgdy jestem napraw zm czony potrafi nad y za najlepszym.”ę ę ę ąż ć

Czy daje nam to wskazówk jak si do tego zabra ?ę ę ć

Nie jest to stwierdzenie pocz tkuj cego studenta, który to potrzebuje raczej skupienia ca eją ą łswojej uwagi na nauce brzmienia liter, ale osoby, której celem jest ju odbiór kodu przy bardzo du ejż ższybko ci.ś

Wprawny operator

D ugoletni telegrafista zdawa kiedy egzamin (General Class) z kodu przy pr dko ci 13 wpm, aleł ł ś ę śod o y o ówek i powiedzia : „Nie mog tego odebra ” Zapytany dlaczego, odpowiedzia : „ có , to jestł ż ł ł ł ę ć ł żpo prostu zbyt wolno”. Wszyscy si roze miali a nast pnie znacznie zwi kszono pr dko a on odebraę ś ę ę ę ść łto perfekcyjnie. Rozci gni te znaki s trudniejsze do rozpoznania – wzór traci bardzo wiele poni ej 12ą ę ą żwpm.

Szybciej, szybciej szybciej ?

Ekspert operuje bez wysi ku a do oko o 40 wpm lub wi cej, tak szybko, e wi kszo z nas nieł ż ł ę ż ę śćpotrafi odczyta wiele wi cej ni jedn lub dwie litery lub s owa – lub kompletnie nic. W przesz o ci cić ę ż ą ł ł śoperatorzy byli profesjonalistami, ale teraz wielu z nich jest radioamatorami.

Jeden z nie yj cych ju weteranów, który zaczyna jako amator, w pewnym czasie byż ą ż ł łzawodowym operatorem i bez problemu potrafi zapisywa z pr dko ci 40-45 wpm a odbiera a doł ć ę ś ą ć żokolic 50 wpm, mówi , e jako radioamator zawsze nas uchiwa pomys ów, tre ci, znacze i był ż ł ł ł ś ń łzdecydowanie wiadomy aktualnie nadawanych s ów. (Wysz o to szczególnie mocno, kiedy zapyta em goś ł ł łpewnego dnia po czno ci: łą ś

"What word was it that W8xxx used to express . . .?

Nie wiedzia . To by ekspert)ł ł


- 99 -

SQ1RES - mój luźny komentarz: nie załapałem sensu tego cytatu, którywytłuściłem

SQ7NUR: może chodzi o to, że w głowie miał treść przekazunadawanego telegrafią (był świadomy o czym toczyła się rozmowa), alenie wiedział jakich DOKŁADNIE słów użył W8xxx?? I to go czyniłoekspertem ;) Rozumiał przekaz chodź nie koniecznei był w staniepowtórzyć go słowo w słowo...

Powy ej takiej szybko ci pracuje „superekspert” który yje w górnych warstwach atmosferyż ś żgdzie leniwie unosi si pr dko 60 wpm, ale niektórzy potrafi odebra 100 wpm a do 125 wpmę ę ść ą ć ż(jednym z nich by dobrze znany Bill Eitel z firmy Eitel-McCullough Co., projektanci i producenci lamp).ł

Niektórzy z tych sprinterów mówi nam, e nie s dz aby w ogóle istnia jaki realny górny limitą ż ą ą ł śszybko ci. Jak wi kszo z nas tak i aden z nich przy takich pr dko ciach wiadomie nie s yszyś ę ść ż ę ś ś łprawdopodobnie nic wi cej ni brz czenie. (Nawet nie my li o próbie s uchania sygna ów d ugich ię ż ę ś ł ł łkrótkich) . Ale ca y czas automatyczna cz ich umys u jest aktywna, odbiera z atwo ci i mówi im coł ęść ł ł ś ązosta o nadane. Có ci szybcy operatorzy robi innego ni wi kszo z nas ? S ysz w szerszym zakresieł ż ą ż ę ść ł ąni my. Ich „grupy” oraz jednostki odbioru, zrozumienia s d u sze ni nasze, nie my l wiadomie oż ą ł ż ż ś ą śznakach kodu, literach lub prawdopodobnie nawet o s owach jako takich.ł

(patrz rozdzia 26)ł

Gdzie oko o ponad 45 wpm pr dko staje si zbyt szybka dla nas aby wiadomie rozró niś ł ę ść ę ś ż ćkrótkie i d ugie sygna y. Fakty s takie, e przy tych wy szych pr dko ciach – chyba e mamył ł ą ż ż ę ś żrzeczywist wad s uchu - wewn trzny mechanizm funkcjonowania naszego umys u ca kowicieą ę ł ę ł łdostrzega te ró nice i potrafi szczegó owo rozpozna struktur kodu a nast pnie przekazuje nam szerszyż ł ć ę ęobraz wyra anych s ów i znacze , ale z jakiego powodu nie pozwala nam na u wiadomienie sobie tychż ł ń ś śszczegó ów.ł

Dowodem na to s do wiadczenia operatorów opisane tutaj.ą ś

Czytanie kontra kopiowanie

Wielu wysoko wykwalifikowanych d ugoletnich stacjonarnych oraz radiowych telegrafistówłmówi o, e kopiowa o na stabilnym poziomie mi dzy 50 a 60 wpm przez ca e 10-12 godzin dziennie.ł ż ł ę łBy o to powszechne przy mechanicznie wciskanych kluczach (chocia , s pewne w tpliwo ci – mo emył ż ą ą ś ż


- 100 -

podejrzewa , e by o 50-60 wpm w rzeczywistym liczeniu s ów, podczas gdy w kodzie Phillips'a systemć ż ł łskrótów zmniejsza liczb liter o oko o 40%. [patrz rozdzia 27]. Je li tak, to rzeczywista pr dko mog ał ę ł ł ś ę ść łby wolniejsza ni w pe nym, normalnym j zyku angielskim.)ć ż ł ę

Przy du ej pr dko ci, ponad oko o 45-50 wpm, wielu ekspertów zgadza si , e kopiowanie - ależ ę ś ł ę żnie czytanie – staje si szybko bardzo wyczerpuj ce i mo e by utrzymane tylko przez krótki okres czasu.ę ą ż ćPrzyrost pr dko ci, wymaga najwy szego stopnia koncentracji, aby wyrzuci wszystko inne z g owy ię ś ż ć łzapisa na papierze to co s ycha . Niektórzy opisywali to tak jakby byli w stanie hipnozy (wć ł ćprzeciwie stwie do „wygodnych” pr dko ci od 20 do oko o 40 wpm, w zale no ci od stopniań ę ś ł ż śzaawansowania danej osoby). Nawet niewielka utrata uwagi mo e by przy tym katastrofalna.ż ć

Skoro mamy ju omówione kopiowanie, nasza uwaga skupi si teraz na czytaniu kodu.ż ę

Bariera D wi kuź ę

wiadomo D wi ku – Od Szczegó ów do ZnaczeŚ ść ź ę ł ń

Oko o 60 lat temu, po oficjalnych, amatorskich zawodach w szybkiej telegrafii, jeden z s dziów,ł ęktóry sam by kiedy telegrafist , zapyta m odego cz owieka, który zwyci y z wynikiem 56 wpm:ł ś ą ł ł ł ęż ł„S uchaj, ch opcze, czy ty to odebra e ?” - „Jasne, dlaczego Pan pyta ?” - „Có , jedyne co mog emł ł ł ś ż łus ysze to nieko cz cy si ci g pisków, nawet bez adnych przerw”. Granica dla tego s dziego zosta ał ć ń ą ę ą ż ę łprzekroczona.

Poj cie „ wiadomo ci d wi ku” zosta o wprowadzone aby okre li granic , poza któr danaę ś ś ź ę ł ś ć ę ąosoba nie mo e ju d u ej wiadomie rozró ni elementów kodu.ż ż ł ż ś ż ć

Przy pr dko ciach gdzie oko o 50 wpm niemo liwe staje si ju rozró nienie elementówę ś ś ł ż ę ż żkrótkich i d ugich – zacieraj si . wiadome rozpoznawanie szczegó ów ko czy si i je eli czytanieł ą ę Ś ł ń ę żsygna ów ma by kontynuowane, to musi nast pi znaczna zmiana w wiadomo ci odbioru.ł ć ą ć ś ś

wiadomo d wi kowa musi by przestawiona z liter na s owa oraz zwroty.Ś ść ź ę ć ł

Ta zdolno jest rozwijana przez umo liwienie automatycznym funkcjom mentalnym przej cieść ż ękontroli nad rozpoznawaniem wszystkich szczegó ów poni ej poziomu wyrazu, bez jakiejkolwiekł ż

wiadomej ingerencji, tak aby od tego momentu mie wiadomo jedynie s ów, wyra e i znacze .ś ć ś ść ł ż ń ń

Trzeba odsun jak kolwiek ch u wiadamiania sobie szczegó ówąć ą ęć ś ł


- 101 -

Jak mo na rozwija takie umiej tno ci ?ż ć ę ś

Pewien cz owiek robi to w nast puj cy sposób: - kiedy dostrzeg , e potrafi prawie bezb dnieł ł ę ą ł ż łękopiowa z pr dko ci 14 wpm, spróbowa ta m z pr dko ci 21 wpm i by zaskoczony, e potrafi odć ę ś ą ł ś ę ę ś ą ł ż łrazu uzyska 60%-wy wynik. Po trzech 15-minutowych sesjach, pewnego dnia, osi gn bezb dnie 4-5ć ą ął łęs ów lub grup z rz du. U ywa zamiennie obu ta m co okaza o si pomocne w obu przypadkach.ł ę ż ł ś ł ęKontynuuj c z wci szybszymi ta mami potrafi po 5 miesi cach kopiowa z pr dko ci 35 wpm.ą ąż ś ł ą ć ę ś ą(Wielu osi gn o t pr dko znacznie szybciej). Tak wi c próbuj s ucha z pr dko ci o 10 lub wi ceją ęł ę ę ść ę ł ć ę ś ą ęwpm ponad twój obecny limit, a kiedy s uchasz zwró uwag czy potrafisz cokolwiek rozpozna . CHCIEJł ć ę ćzrozumie to co s uchasz.ć ł

Wielu operatorów potrafi cych odbiera z du pr dko ci mówi o, e je eli potrafisz odebraą ć żą ę ś ą ł ż ż ćcho by jeden wyraz z szybkiej transmisji, to jeste na w a ciwej drodze aby j odbiera .ć ś ł ś ą ć

„Je eli zaczynasz s ysze krótkie wyrazy, to jeste na w a ciwej cie ce i ju posuwasz siż ł ć ś ł ś ś ż ż ęnaprzód”. S uchaj, s uchaj , s uchaj i staraj si zrozumie to co s yszysz.ł ł ł ę ć ł

Zapami taj zasad – wicz odpowiednie, krótkie treningi szybko ci tak aby nie odczuwaę ę ć ś ćzm czenia, a nast pnie wró do wolniejszego tempa a ono wydawa ci si b dzie wówczas du oę ę ć ć ę ę żatwiejsze.ł

Jeden z tych ekspertów mówi, e czuje si komfortowo i w najmniejszym stopniu nie odczuważ ęnapi cia ani wysi ku kiedy odbiera lub kopiuje przy tych du ych pr dko ciach. Nie odczuwa równieę ł ż ę ś ż

adnych zmian w mentalnym podej ciu kiedy s ucha przy jakiejkolwiek pr dko ci.ż ś ł ę ś

Mówi te , e przy tych du ych pr dko ciach nie jest wiadomy sygna ów d ugich oraz krótkich,ż ż ż ę ś ś ł łtylko czasami jest wiadom liter, pisowni itp. (Na tym poziomie nawet nie potrzebujesz poprawnejśpisowni). Nietypowe s owa, nazwy w asne, znaki wywo awcze, skróty itp. nie „wy czaj ” go, tak wi cł ł ł łą ą ęnie gubi nic co pojawia si po nich. Dodaje: „im wi ksza pr dko kodu tym lepiej” (w przypadkuę ę ę śćkopiowania przy bardzo du ej pr dko ci mówi „zwykle najpierw nas uchuj zdania a nast pnież ę ś ł ę ęrozpoczynam kopiowanie). W opinii tej jest zgodny z innym ekspertem.

Obaj zostali wprowadzeni w tajniki kodu przed uko czeniem 6 roku ycia przez znajomychń żekspertów lub przyjació . Czuj si ca kowicie wygodnie z kodem przy dowolnej pr dko ci i czuj , e nieł ą ę ł ę ś ą żistnieje adna górna granica pr dko ci. „Jedyn kwesti dla mnie i innych jest tylko sprawa ograniczeniaż ę ś ą ązapisywania QSO na papierze przy bardzo du ych pr dko ciach. Kopiowanie jest jedynymż ę śograniczeniem. (Czy rozpocz cie w tak wczesnym wieku jest jednym z powodów, e czuj si takę ż ą ę„wygodnie”. W tym momencie potrzebujemy potrzebujemy troch wi cej informacji)ę ę

Inny z ekspertów opisuje t umiej tno jako co takiego: "Przy du ych pr dko ciachę ę ść ś ż ę śdostrzegasz [wy cznie s uchaj c] rozmyt plam d wi ków.łą ł ą ą ę ź ę

To zdarza mi si równie , kiedy kod [pocz tkowo] brzmi jak trzaskaj cy popcorn lub sma ony naę ż ą ą żWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 102 -

gor cej patelni kurczak a ja musz si koncentrowa na „prze amaniu bariery d wi ku”. Zanim zacznieą ę ę ć ł ź ęon mie sens i b d potrafi go odczyta musz sk oni mój umys aby si przez to przegryz i zaczć ę ę ł ć … ę ł ć ł ę ł ąłkoncentrowa si na s owach i wyra eniach [wtedy nagle] jedno s owo lub wyra enie prze czać ę ł ż … ł ż łąmnie na wy szy bieg i rozpoczynam odbiera . Nast pnie, tak d ugo jak wiadomie utrzymujż ć ę ł ś ękoncentracj , mog wci czyta kod w pami ci bez wi kszego wysi ku.ę ę ąż ć ę … ę ł

Tak d ugo jak koncentracja jest ci le utrzymana „odpadni cie” [od tego otwartego stanuł ś ś ęumys u] nie nast puje. Przyznaje, e od czasu do czasu gubi - trudne lub nietypowe wyrazy alboł ę żliterówki itp., ale wówczas po prostu kontynuuje – nie ma czasu aby si nad nimi zastanawia .ę ć

Oznacza to, e wyczuwa on potrzeb pewnego rodzaju mentalnego „prze czenia biegu” w takiż ę łąsposób, e jest wiadomy tego co odbiera i kiedy si ju „prze czy” musi wiadomie utrzymyważ ś ę ż łą ś ćkoncentracj , cho bez szczególnego wysi ku. Sugeruje on nast puj cy sposób my lenia:ę ć ł ę ą ś

Je eli s uchasz wiadomo ci w radio podczas gdy czytasz codzienn gazet , musisz daż ł ś ą ę ćpierwsze stwo uwagi dla jednego lub drugiego. Je li twoja uwaga skupia si na gazecie, zazwyczaj jesteń ś ę ś

wiadomy radia tylko jako mniej lub bardziej be kotliwego ha asu.ś ł ł

Nast pnie, je eli chcesz s ucha radia, musisz skierowa swoj uwag na nie i to co by oę ż ł ć ć ą ę łbe kotem teraz nagle staje si zrozumia e. Przej cie do odbierania szybkiego kodu mo e przypominał ę ł ś ż ćco podobnego.ś

Ted McElroy i Lavon R. McDonald zremisowali przed II wojn wiatow osi gaj c, pr dko 75ą ś ą ą ą ę śćwpm. Kilka lat pó niej Frank J. Elliott i James Ralph Graham demonstrowali ten sam stopieź ńdo wiadczenia. Byli te inni na kolejnych miejscach.ś ż

McElroy mówi , e by o wielu innych, równie dobrych lub nawet lepszych ni on, ale nigdy nieł ż ł żwzi li udzia u w konkursie pr dko ci.ę ł ę ś

George Hart mówi :ł

„Gdyby urodzi si z gwizdkiem i bez krtani, potrafi by wysy a i odbiera 100 wpm lubś ł ę ł ś ł ć ćwi cej. Gwarantuj to ! To wszystko jest kwesti motywacji.” „ Usi d i s uchaj i kontynuuj s uchanieę ę ą ą ź ł łstaraj c si zrozumie .” „ Ka dy kto potrafi pisa na maszynie ponad 75 wpm mo e kopiowa kodą ę ć ż ć ż ćponad 75 wpm, je eli naprawd tego chce.”ż ę

Czynniki potrzebne aby to osi gną ąć


- 103 -

Oprócz praktyki

Jeden niezwykle wa ny punkt do zapami tania podczas odbierania to ZACHOWA ZIMNż ę Ć ĄKREW. Nie denerwuj si ani nie rozpraszaj. Je eli zgubisz co , nie poddawaj si . Przy du ychę ż ś ę żpr dko ciach nie mo esz kopiowa liter, musisz kopiowa s owa i wyra enia.ę ś ż ć ć ł ż

B dziesz zdziwiony jak wiele mo esz osi gn i ile rado ci daje s uchanie wysokiej jako ci koduę ż ą ąć ś ł śprzy pr dko ci 40-45 wpm.ę ś

McElroy pisa : „pami tam konkurs w którym wyraz „hospitalizacja” zosta podany z pr dko cił ę ł ę ś ą57 wpm. Jak cz owiek mo e to za apa z tak pr dko ci ? Ale co oko o pó minuty pó niej dotar oł ż ł ć ą ę ś ą ś ł ł ź łto do mnie, zaskoczy em i wpisa em go. Spróbuj to zrobi dla zabawy." Zachowaj zimn krew, nieł ł ć ądenerwuj si i nie rozpraszaj.ę

Nastaw umys na przychodz cy strumie wyrazów. Istnieje granica jak szybko mo emył ą ń żwiadomie przeliterowa s owa, ale z pod wiadomo ci wykonuj ca t prac nie wiemy gdzie taś ć ł ś ś ą ą ę ę

granica le y.ż

Silne emocje wydaj si czyni eksperta bardziej bieg ym, ale u mniej do wiadczonegoą ę ć ł śwywo aj zmieszanie lub zdenerwowanie.ł ą

Kto mo e tego dokona ?ż ć

W Anglii, niewidomy i niemal całkowicie niesłyszący młody człowiek w wieku 23 lat,potrafił poradzić sobie z kodem 50 wpm. Była to jego jedyna metoda komunikacji. W 1953 rokuKatashi Nose KH6IJ napisał, „Każdy godny uznania DX-men jest dobry przy przynajmniej 60wpm.”

Jak napisano wcześniej, Bill Eitel był jednym z tych, którzy potrafili z łatwościąkomunikować się przy prędkości 100 wpm. To oznacza, że musieli istnieć inny radioamatorzy zktórymi porozumiewał się z tą prędkością ! Patrząc na lata zawodów i rekordów prędkościpobitych gdziekolwiek, wydaje się, że zdolność osiągania coraz większych szybkości jest czymśco wzrastało albo dzięki coraz lepszemu sprzętowi, lub też coraz lepszym metodom nauczenia,albo dzięki obu tym czynnikom.

Wyższe szybkości wymagają sygnałów dokładniej uformowanych. Możliwe, że byłowielu superekspertów, ale byli tak zajęci, że nie zostali oficjalnie rozpoznani.

W roku 1845 prędkości telegraficzne wynosiły około 5 wpm. W latach 1855-60 osiągałyśrednio 20-25 wpm a maksymalnie - 46 wpm; do 1875 – osiągnęli 52 wpm; do 1897 63.5 wpm.McElroy doszedł od 51 wpm w 1920 do 56 w 1922, a następnie do 69 w 1935 i do 75 w roku1939.


- 104 -

Inne rokordy: 1937 – 4 radioamatorów – 55 wpm1938 - 2 radioamatorów – 65 wpm; 1945 - 79 wpm.W połowie lat 70-tych grupa radioamatorów uznała, że „ich umiejętność odbierania tak

bardzo przewyższyła zdolność nadawania, że powolne, frustrujące 35-wpm'owe łączności byłycoraz bardziej niesatysfakcjonujące”. Zakupili klawiatury jedynie po to aby prowadzićprzyjemniejsze rozmowy między sobą.

Ich standardowa prędkość konwersacji wynosiła około 65 wpm (co oczywiste – odbieraliw pamięci), choć przy dobrych nocach niektórzy osiągali nawet 80 wpm.

Jeden z ich pó niejszych uczestnikź ów mówił, że kupił klawiaturę i w ciągu trzech miesięcyjego prędkość wzrosła z 35 do 65 wpm. „Nie uważali, że robią coś szczególnie sprytnego”

Obserwator wyczuwał, że byli wyjątkowo utalentowaną ["Morse-talented"] grupą, którejodbieranie kodu przychodziło łatwo i trudno im było zrozumieć dlaczego inni nie mogą tegoosiągnąć.

Istnieją uzasadnione powody aby podejrzewać, że ci ludzie, o których nie mamyaktualnych informacji, mogli mieć szczególne zdolności albo korzystali z pomocy mądregonauczyciela, lub też byli tak silnie umotywowani, że w jakiś sposób oni sami natknęli się nametodę robienia postępów, która nie była dla nich karą.

Jakoś nie brzmi to sensownie, że wszystkim im zdarzyło się mieć pewne specjalnychzdolności, prawda ? Fakt, że nie uważali, że robili coś szczególnie niezwykłego wyraźniewskazuje, że po prostu wdrapywali się po drabinie prędkości bez jakichkolwiek zaskakujących„skoków” umiejętności. To jest coś nad czym należy się zastanowić.

Ted McElroy cz sto demonstrowa swoje umiej tno ci zapisywania wraz z pr dko ci .ę ł ę ś ę ś ąZnany był z tego, że potrafił słuchać nieco swobodnie przez kilka sekund, po czym

stukał w klawiaturę z taką dużą prędkością, aż w końcu zbliżał się, doganiał przychodzącysygnał. Wydaje się, że niewielu innych demonstrowało tę szczególną umiejętność, lecz raczejtendencję do kopiowania tuż za przychodzącym sygnałem: zwykle tylko kilka sylab lub słów.

(Widać to w sprawozdaniu McDonald'a dotyczącego zawodów w 1939. Patrz rozdział26)

Amatorskie Kluby Du ych Pr dko ciż ę ś

Europejskie Stowarzyszenie CW powsta o w maju 1961 roku aby promowa korzystanie z CW. Wł ćjego ramach powstawa y kluby cz onkowskie.ł ł

Oto niektóre z nich: - The High Speed Club, za o ony w 1951,ł ż

wymaga minimalnej pr dko ci 25-wpm; Very High Speed Club, za o ony l960 wymagaę ś ł żminimalnej pr dko ci 40-wpm, i liczy 280 cz onków; Super High Speed Club, za o ony w 1983,ę ś ł ł ż

wymaga minimalnej pr dko ci 50-wpm, liczy 200 cz onków; Extremely High Speed Clubę ś ł

za o ony w 1983 wymaga minimalnej pr dko ci 60-wpm, ma 75 cz onków.ł ż ę ś łWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 105 -

Podobne kluby du ych pr dko ci istniej w Ameryce. CFO (Chicken Fat Operators) rozpoczż ę ś ą ąłdzia alno w USA oko o roku 1980 jako lu no zwi zana grupa radioamatorów zakochanych w telegrafii,ł ść ł ź ąlubi cych d ugie pogaw dki z innymi, wysy aj ca coraz to wi cej pi knego sygna u CW przyą ł ę ł ą ę ę łwykorzystaniu klawiatur od 40-45 do oko o 100 wpm. Niemal natychmiast mia oko o 700 cz onków nał ł ł łca ym wiecie a dziesi lat pó niej liczy oko o 900 cz onków.ł ś ęć ź ł ł ł

(szukaj ich na pa mie w okolicy 7033 kHz, kiedy w USA zapada zmrok oraz w weekendy)ś

Ich identyfikator, gdakanie kurczaka w kodzie Morse'a, emitowane przez akustyczno-

mechaniczne urz dzenie wynalezione przez Kirby'ego WS9D, jest podawany na koniec QSO.ą

Spotykaj si na „Cluck-ins" (cluck - gdakanie) na hamfestach i konwencjach.ą ę

Cz onkostwo wymaga umiej tno ci operowania przy ich pr dko ciach na klawiaturze orazł ę ś ę śnominacji ze strony kilku cz onków, którzy uznaj e osoba jest godna. Istnieje tak e grupa "Five-Starł ą ż żClub" komunikuj ca si regularnie z pr dko ci 80 wpm.ą ę ę ś ą

Naprawd wprawny operator CW potrafi dok adnie czyta i zapisa kod, co wed ug amatorskichę ł ć ć łstandardów mo e wydawa si faktycznie bardzo dziwne.ż ć ę

Operatorzy na obcych statkach, gdzie korzystano z CW poniewa jest tanie i niezawodne, sż ącz sto kiepsko wyszkoleni i s abo bardzo s abo op acani. Ich kod nadawany za pomoc kluczaę ł ł ł ąsztorcowego rzadko przekracza 18 wpm i mo e by k opotliwy do odczytania.ż ć ł

Mimo to dobry, profesjonalny operator mo e nauczy si go bezb dnie odbiera , nawet kiedyż ć ę łę ćrobi w tym czasie co innego. Zawsze istnieje jaka pr dko przy której „odpadamy”, wi c co ?ś ś ę ść ę

Podkr canie pr dko ci b dzie sprawia ci rado . S uchaj bardzo szybkiego kodu, tak jakby toę ę ś ę ć ść łby a muzyka a wkrótce zaczniesz rozpoznawa znaki oraz us yszysz pewne wyrazy. ł ć ł

Szybki kod jest muzyczny i pi kny, przez co zdobywa uznanie i podziw u tych, którzy z nimępracuj . Muzyka w tle lub inne rytmiczne d wi ki mog by pomocne szybkim operatorom – nieą ź ę ą ćrozpraszaj ale raczej agodz znu enie.ą ł ą ż


- 106 -

Rozdzia 12ł

Ile czasu zajmie aby si tego nauczy ?ę ć

Przyk ady efektywnej nauki kodu – Twoja postawa jest kluczowa.ł

Oto raczej spokojne, bezstresowe podej cie, które zadzia a o:ś ł ł

Trzydzie ci godzin, jedna – pó godziny dziennie przez 60 dni na solidne opanowanie podstawś łkodu Morse'a. To jest to, co w latach 30-tych XX wieku s ynny kurs Marshall'a Encor'a oferowa wszystkimł łna 160m przez ponad dziesi lat. W jaki sposób uczy ?ęć ł

Kurs kodu Marshall'a H. Ensor'a

Ensor by nauczycielem w Szkole redniej Sztuki Przemys owej i naucza ochotniczo w ARRLł Ś ł ł(American Radio Relay League) na zaj ciach radiowych. Stworzy „Szko w Eterze” („The School of theę ł łęAir”) i naucza w niej podstaw radia amatorskiego korzystaj c ze swojej amatorskiej stacji W9BSP nał ą160m, foni oraz generatorem. By to podstawowy kurs sk adaj cy si z 60 lekcji nadawany raz w roku,ą ł ł ą ęprzez 2 miesi ce, w dni powszednie, przez ponad 10 lat. U ywa podstawowych opisanych ni ej metod. ą ż ł ż

Tysi ce amatorów zosta o przeszkolonych z niemal 100% powodzeniem. Jego uczniom nigdy nieą łprzysz o do g owy, e opanowanie kodu jest trudne. Stale pobudza zainteresowanie oraz uwagł ł ż ł ęuczniów poprzez urozmaicanie tre ci lekcji oraz swój sposób mówienia. Nak ania studentów aby doś ł łniego pisali lub go odwiedzali, aby mu przekaza jak im idzie. Ka dy ucze by zach cany i szczególnieć ż ń ł ęchwalony, kiedy by wytrwa y w swojej nauce, nawet gdy przegapi co od czasu do czasu.ł ł ł ś

Ka da lekcja trwa a godzin i zwykle koncentrowa a si wokó jednego tematu, przedstawianaż ł ę ł ę łcz ciowo za pomoc g osu a cz ciowo kodem Morse'a. By a po wi cona w po owie na uczenie koduęś ą ł ęś ł ś ę łMorse'a a a druga cz na teori , podstawy radia, tematy pokrewne i regulacje prawne. By o w niejęść ę łwiele ró norodno ci aby utrzyma zainteresowanie uczniów do poznania i u ywania kodu i uzyskaniemż ś ć żlicencji. Aby unikn znudzenia, s siednie lekcje nie mia y identycznego formatu lub tre ci, chociaąć ą ł ś ż


- 107 -

wiele z nadawanych kodem „tekstów” by o w kó ko powtarzanych przez wiele lekcji. Ponadto, od bardzoł łwczesnego etapu, ucze by zach cany do zdobycia dobrego klucza i wykonania generatora tak abyń ł ęmi dzy lekcjami móg wiczy nadawanie starannego kodu.ę ł ć ć

Pierwsza lekcja, w cz ci po wi conej telegrafii, rozpoczyna si od krótkiego wyja nienia jakęś ś ę ę ś„artyku owa ” kod, to znaczy, u ywa „ti” oraz „ta”, tak aby uzyska i utrzyma u ucznia sposóbł ć ż ć ć ćmy lenia o literach jako o wzorcach d wi kowych a nie wizualnych kropkach i kreskach.ś ź ę

By o to opatrzone komentarzami:ł

To jest brzmienie ka dej litery, które musi by zapami tane.ż ć ę

Te bardzo wa ne uwagi by y wyra ane w ró nych formach, w ka dej lekcji a do dziesi tej, poż ł ż ż ż ż ączym by y wzmacniane w taki czy inny sposób w prawie ka dej nast pnej lekcji. To ci g e podkre lanieł ż ę ą ł śwa no ci brzmienia ustawia o kluczow spraw na w a ciwym miejscu. Najwyra niej wszyscy toż ś ł ą ę ł ś źzrozumieli. Nast pnie ju w pierwszych lekcjach nadawa uczniom alfabet, cyfry i znaki interpunkcyjne,ę ż łaby po prostu os uchali si z nimi i poczuli ogólny klimat ca ego kodu jako systemu d wi ków. Wł ę ł ź ękolejnych lekcjach, a do dziesi tej, nadawany by wy cznie alfabet (ka da litera powtarzana trzy razy)ż ą ł łą żw porz dku ABC tylko po to, by s ucha je bez kopiowania. Jednak czasami nadawane by y grupy znakówą ł ć łaby ucze zapisa natychmiast ka d rozpoznan liter .ń ł ż ą ą ę

Nawet w pierwszej lekcji po alfabecie nast powa y trzy krótkie wypowiedzi, po 5 do 9 wyrazów.ę łKa da wypowied by a najpierw czytana na g os – jeden lub dwa razy – a nast pnie nadawana powoli iż ź ł ł ęznów na koniec przeczytana. Kilka lekcji pó niej ka dy próbowa odczyta je, chocia spodziewano si ,ź ż ł ć ż ę

e tylko co bardziej zaawansowani b d w stanie odebra wszystko.ż ę ą ć

Pojedynczego znaku nie nadawa wolniej ni 12 wpm. W pierwszych lekcjach rzeczywisty, górnył żlimit pr dko ci dla s ów waha si w zakresie od oko o 5 do 10 lub wi cej wpm. Pó niej, od czasu doę ś ł ł ę ł ę źczasu, górny limit pr dko ci wynosi od kilkunastu do 25 wpm. Pr dko pocz tkowa nie by aę ś ł ę ść ą łzwi kszana stopniowo, lecz raczej przypadkowo – czasem rozpoczyna a si od 6 wpm, innym razem 10ę ł ęlub wi cej – tak aby da wyobra enie jak brzmi kod przy ró nych pr dko ciach. Od 12 do 14 wpm by yę ć ż ż ę ś łnajcz stszymi pr dko ciami. W pó niejszych lekcjach nadawany by szerszy wachlarz zwrotów. Wę ę ś ź łpierwszych lekcjach by y to znane powiedzenia, pomocne uwagi i zach ty a pó niej zwykle brane zł ę źtematyki lekcji. (po 30-ej lekcji fragmenty z „Radio Amateurs Handbook” oraz „Radio Amateurs License

Manual” a w ko cu do czane by y pytania egzaminacyjne klasy B).ż ń łą ł

Pocz wszy od 3 lekcji zach ca uczniów do prób zapisywania wyrazów oddzielonych przerwami.ą ę łJe eli nie mogli tego jeszcze zrobi , to aby zapisywali litery jednym ci giem, bez przerw. Ca y zapis miaż ć ą ł łby dokonywany literami pisanymi a nie drukowanymi. W za o eniu, do 7 lekcji przeci tny ucze miać ł ż ę ń łpotrafi zapisywa litery alfabetu z pr dko ci oko o 5 wpm. Pocz wszy od 8 lekcji do alfabetu dodaneć ć ę ś ą ł ązosta y cyfry oraz najcz ciej stosowane znaki interpunkcyjne i równie cz sto by y wymawiane, a doł ęś ż ę ł ż


- 108 -

27 lekcji. W pó niejszych lekcjach robiono to rzadziej. Pierwsze 26 lekcji by y po wi cone g ównie naź ł ś ę łstworzenie solidnych podstaw w rozpoznawaniu i stosowaniu kodów znaków. Od 15 lekcji u yważ łautomatycznego nadawania z ta my aby, dla lepszego treningu, odtwarza tekst z ró nymiś ć żpr dko ciami.ę ś

Oczywistym celem by o gruntowne zapoznanie ucznia z brzmieniem ka dej litery, cyfry i znakuł żinterpunkcyjnego przez wielokrotne s uchanie ich w kó ko i zapisywanie. Ka da lekcja, pocz wszy odł ł ż ądwunastej, zawiera a fragmenty z szybszym kodem, dla tych, którzy robili szybsze post py ale równieł ę żaby wzbudzi zainteresowanie jeszcze mniej wprawnych, aby próbowali to odebra . Wraz z post pemć ć ękolejnych lekcji, u ywa ró nych pr dko ci a do oko o 25 wpm.ż ł ż ę ś ż ł

Aby unikn zm czenia „ucha”, fragmenty z wiczeniami kodu by y podzieloneąć ę ć łkilkuminutowymi wypowiadanymi komentarzami, czytanymi z przygotowanego tekstu o temacie lekcji

lub o innych zagadnieniach pozostaj cych w kr gu zainteresowa .ą ę ń

Partie wiczenia kodu rzadko jednorazowo przekracza y 5 do 10 minut. W pó niejszych lekcjachć ł źby y czasami aktywn cz ci nauczania na temat teorii i praktyki radia. W niektórych lekcjachł ą ęś ąprzekazywa uwagi jak si uczy . Pocz wszy od lekcji 13-tej zach ca studentów aby próbowalił ę ć ą ę łzapisywa przynajmniej jedn lub dwie litery do ty u. Po lekcji 30-tej wi kszo tematów by ać ą ł ę ść łzaczerpni ta z „ARRL Radio Amateurs Handbook” oraz „ARRL Licensing Manual”, które ka dy z uczniówę żzobowi zany by zdoby . By y potrzebne aby przygotowa ucznia do testu operatora, radioamatora,ą ł ć ł ćktóry to egzamin obejmowa zagadnienia z dziedziny elementów elektryczno ci oraz radia, prawa orazł śzasad dotycz cych amatorskiej transmisji i praktyk operatorskich. Jego studenci celuj co zdawali testyą ąprzy pr dko ciach 10-13 wpm.ę ś

Bruce Vaughan, teraz NR4Y, by jednym z nich. Rozpocz on nauk kodu jesieni 1938 roku.ł ął ę ąKilka lat pó niej napisa :ź ł

„Nigdy nie mog em zrozumie , dlaczego dla niektórych nauka kodu sprawia trudno . Doł ć ść śćmgli cie pami tam kiedy uczy em si CW, [wi c] przypuszczam, e mój Twórca zainstalowa czytnikś ę ł ę ę ż łkodu w mojej na swój sposób pustej czaszce w czasie mojego pocz cia.”ę

Nauczy si kodu w czasie tych dwumiesi cznych radiowych lekcji a nast pnie zda pa stwowył ę ę ę ł ńegzamin.

Kolejny Przyk ad – Utrudnienie zwi zane z upo ledzeniemł ą śSteve Katz, WB2WIK, który przez lata nauczy setki uczniów w klasach z o onych z 5 do 15ł ł ż

studentów, mówi : ł „CW z pewno ci nie jest trudne”ś ą . Wi kszo z jego uczniów w typowej klasie nieę śćodró nia o sygna ów „ti” od „ta”, ale po 8 sesjach wszyscy oni (z wyj tkiem jednego lub dwóch) zaliczaliż ł ł ą


- 109 -

test 20 wpm.

Jak tego dokona ? – Mówi im: ł ł „Kod jest naj atwiejszym 'j zykiem' na wiecie. Ma tylko 26ł ę śs ów. Któ nie potrafi si nauczy 26 nowych wyrazów w jedn noc ? Kiedy cz owiek uczy si nowegoł ż ę ć ą ł ęj zyka nie my li jak literowa ka dy wyraz lub ile liter jest w ka dym wyrazie. My li natomiast jak ka dyę ś ć ż ż ś żwyraz brzmi i co oznacza. Tak samo jest z nauk kodu Morse'a. Ka da litera ma brzmienie i znaczenie. Toą żwszystko co nale y wiedzie ”ż ć

Rozpoczyna od naj atwiejszych liter (E T I M A N S O) a nast pnie wprowadza rednio trudne (Uł ł ę ł śD V B W G) i w ko cu ostatnie dwana cie. Uczy rytmu oraz d wi ku, nie za pomoc „ti” i „ta” lub kropkiń ś ł ź ę ąi kreski. Uczy przez wokalizacj i demonstracj – nie zadawa prac domowych w adnej formie. U ywał ę ę ł ż ż łswojej stacji radiowej wraz z kluczem elektronicznym oraz manipulatorem w celu demonstrowania oraz

kontaktów w eterze.

Swoj „sprawdzon metod nauczania telegrafii” opisuje w skrócie:ą ą ę

ucze ma od o y o ówek oraz kartk i po prostu s ucha kodu z bardzo du pr dko ci ,ń ł ż ć ł ę ł ć żą ę ś ąpodczas gdy on, Steve, nadawa znajomy tekst, zawieraj cy wyrazy takie jak nazwy dru yn sportowych,ł ą żmiast itd. Mówi : „ł Nic nie zapisujcie. Tylko s uchajcie kodu i je eli z apiecie chocia jego male kił ż ł ż ńkawa ek, to ju dobrze.”ł ż

Uczy swojego dziewi cioletniego siostrze ca Rob'a (który mia pora enie mózgowe), kiedy toł ę ń ł żRob zainteresowa si radiem, gdy obserwowa Steve'a robi cego czno ci z odleg ymi stacjami. Takł ę ł ą łą ś łwi c Steve zacz uczy go kodu i w ci gu mniej wi cej 3 tygodni zda on piewaj co egzaminę ął ć ą ę ł ś ąpierwszego stopnia w wieku 10 lat. Rob marnowa jaki czas pracuj c na pasmach, w miejscach dlał ś ąpocz tkuj cych, z pr dko ci 5 wpm, kiedy to pewnego dnia przestroi si na cz stotliwo , gdzieą ą ę ś ą ł ę ę śćpracowali operatorzy z du pr dko ci i zaintrygowa o go, e nadaj tak szybko. Próbowa tożą ę ś ą ł ż ą łodebra , ale by zniech cony kiedy nie móg zapisywa z tak pr dko ci z jak nadawali. Steveć ł ę ł ć ą ę ś ą ąpomaga mu mówi c: ł ą „Nie zapisuj wszystkiego. Po prostu s uchaj i je li tylko uda ci si odebra cho był ś ę ć ćma y fragment, to ju dobrze”ł ż .

Tak wi c Rob s ucha i szybko odbiera mo e ze 2% a po kilku nast pnych dniach s uchaniaę ł ł ł ż ę łoperatorów nadaj cych z du pr dko ci , potrafi odbiera jakie 20%, a Steve mówi : ą żą ę ś ą ł ć ś ł „to

wystarczaj co du o aby przeprowadzi czno ”. ą ż ć łą ść Steve zach ca go aby tak robi – przeprowadzaę ł ć ćczno ci z operatorami pracuj cymi zbyt szybko aby „skopiowa ” to co nadaj . On tak robi , nawet gdyłą ś ą ć ą ł

by w stanie odebra tylko znak oraz imi (Steve mówi mu: ł ć ę ł „to jest w pe ni przeprowadzonałczno ”łą ść ). Nie zaj o Rob'owi zbyt du o czasu aby potrafi odbiera bardzo solidnie w pami ci, bezęł ż ł ć ę

o ówka i papieru (Steve mówi : ł ł „Ja równie nigdy ich nie u ywa em”ż ż ł ).

Zach ci go te aby s ycha w tych zakresach pasm, gdzie pracuj naprawd doskonalię ł ż ł ć ą ęoperatorzy aby przeprowadza z nimi czno ci. Rob równie tak robi i w ci gu trzech tygodnić łą ś ż ł ązwi kszy swoj pr dko z 5 do oko o 35 wpm bez u ywania ta m, programów komputerowych lubę ł ą ę ść ł ż ś


- 110 -

innych „sztucznych” rodków. Dokona tego w a nie poprzez aktywno na pa mie i przeprowadzanieś ł ł ś ść śczno ci, tak jak radzi mu Steve.łą ś ł

Kiedy Rob osi gn 12 rok ycia zda egzamin zaawansowany i równie przyst pi do egzaminuą ął ż ł ż ą łExtra Class, w którym z atwo ci zaliczy kod (100% poprawno ci), wszystkie odpowiedzi poprawne, bezł ś ą ł śzapisywania, lecz nie zaliczy cz ci teoretycznej, poniewa nie mia jeszcze ze szko y wystarczaj cejł ęś ż ł ł ąwiedzy z zakresu matematyki. Tu przed swoimi 13 urodzinami zda egzamin Extra Class. Teraz bierzeż łudzia w zawodach CW, gdzie wi kszo czno ci przeprowadza si z pr dko ci 45-50 wpm i nieł ę ść łą ś ę ę ś ązapisuje on nigdy nic poza znakami innych stacji w swoim logu.

Ten niepe nosprawny nastolatek potrafi „kopiowa ” przy niemal ka dej pr dko ci ze 100%-owł ć ż ę ś ąpoprawno ci , ale tak naprawd nie odró nia sygna ów d ugich od krótkich. Nie uczy si kodu w tenś ą ę ż ł ł ł ęsposób. Kod by zawsze dla niego atwy. Rob jest przekonany, e ka dy kto nie mo e zda egzaminu zł ł ż ż ż ćkodu musi by idiot , jako e nie by o to bardzo ci kie dla niego, a ma on trudno ci z nauk ,ć ą ż ł ęż ś ąpora enie mózgowe ograniczaj ce jego koordynacj . Przyk adem dla niego by Steve i nigdy nież ą ę ł łpowiedzia , e to mo e by „ci kie”, wi c by o zawsze dla niego atwe. Mia w a ciwe nastawienie ił ż ż ć ęż ę ł ł ł ł śnie zdawa sobie sprawy z jakichkolwiek problemów. Wydaje si , e nie istniej granice jego zdolno ci.ł ę ż ą śOd samego pocz tku uczy si we w a ciwy sposób.ą ł ę ł ś

Wi cej Przyk adówę łKursy kodu prowadzone podczas II Wojny wiatowej przez Marynark Wojenn StanówŚ ę ą

Zjednoczonych dla przeci tnej osoby wymaga y oko o 3 tygodni aby osi gn pr dko 12-14 wpm abyę ł ł ą ąć ę śćsprosta sztywnym wymogom idealnej poprawno ci (operacje wojskowe oraz bezpiecze stwo na morzuć ś ńwymaga o najwy szej dok adno ci). W tym czasie s dzili, e mo e istnie lepsza, skrócona metodał ż ł ś ą ż ż ćnauki.

Waldo T. Boyd K6DZY by absolwentem Szko y czno ci Marynarki Wojennej. W 3 miesi ceł ł Łą ś ąosi gn 35 wpm a nied ugo potem z atwo ci doszed do 50 wpm.ą ął ł ł ś ą ł

Dick Spenceley KV4AA znany jako „jeden z najlepszych operatorów na wiecie” uczy Dannyś łWeil'a tak dobrze, e w ci gu jednego miesi ca Danny uzyska swoj licencj i pracowa DX'owo zż ą ą ł ą ę łpr dko ci 20 wpm. By o to rezultatem po czenia dwóch czynników: dobrego nauczyciela i pilnegoę ś ą ł łąucznia.

Niektóre Wyj tkowe Przyk ady Efektywno cią ł śWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 111 -

Uwarunkowania S Wa neą żKatashi Nose, KH6IJ (Wydzia Fizyki Uniwersytetu na Hawajach), który sta si ekspertem szybkiejł ł ę

telegrafii, przez 25 lat uczy kodu nastolatków. Jego studenci nigdy nie s yszeli, e „to b dzie trudne,ł ł ż ętrzeba b dzie pokona efekt plateau”. Uczyli si szybko, do dobrej pr dko ci oko o 20-30 wpm, w dwaę ć ę ę ś łlub trzy tygodnie.

Najszybciej ucz cy si student o jakim do tej pory s yszeli my rozpocz wiczenia na tydzieą ę ł ś ął ć ńprzed przyst pieniem do egzaminu i go zda ! Móg by powiedzie : „Chwileczk . O co tu chodzi ?”. Maszą ł ł ś ć ęracj , z tym osi gni ciem wi e si jaka historia. Jaka i czego mo emy si z tego nauczy ? By y toę ą ę ąż ę ś ż ę ć łuwarunkowania oraz t o wydarze . Odegra y one kluczow rol . Jego ojciec by wprawnym telegrafistł ń ł ą ę ł ąna stacji kolejowej. Jego najwcze niejszymi wspomnieniami z dzieci stwa by y te, kiedy zafascynowanyś ń łsiedzia na pod odze, w biurze ojca i s ucha d wi ku brz czyka. Nie wiadomie nauczy si rozpoznawał ł ł ł ź ę ę ś ł ę ćkiedy stacja jego taty by a wo ana i wówczas bieg go zawo a . B d c nieco starszym, u wiadomi sobie,ł ł ł ł ć ę ą ś ł

e nie wszyscy doro li potrafi automatycznie czyta kod Morse'a w taki sam sposób jak czytanie iż ś ą ćpisanie w j zyku angielskim!ę

Jego umys od urodzenia sta si wyczulony na d wi k kodu Morse'a i by nim tak nasycony, eł ł ę ź ę ł żkiedy przyszed czas w a ciwej nauki, nie mia kompletnie adnych zahamowa typu „brak zdolno ci doł ł ś ł ż ń śnauczenia si ”. By ca kowicie uwarunkowany i przygotowany. A na dodatek móg mie poczucie, jakieę ł ł ł ćma niemal ka dy nastolatek, e „cokolwiek mo e zrobi mój tata, ja mog zrobi to lepiej”. Niewielu zż ż ż ć ę ćnas jest jednak szcz liwcami maj cymi tego typu prze ycia, ale czy ta opowie sugeruje nam co coęś ą ż ść śmogliby my zrobi ? Czy jest jaka metoda uwarunkowania w asnego umys u aby uczy si atwiej ?ś ć ś ł ł ć ę łCzy to nie jest historia stara jak wiat: to z czym jeste my zaznajomieni nie wydaje si trudne – toż ś ś ęproste.

Gary Bold, ZL1AN, znany nauczyciel z Nowej Zelandii, odnosz c si do tej historii swojegoą ęprzyjaciela, sugerowa pewn metod , która dzia a, nawet je li wydaje si g upia. Polega ona nał ą ą ł ś ę łodtwarzaniu ta m z nagraniem dobrej jako ci kodu w tle (tak jak muzyk ), kiedy jedziemy do pracy,ś ś ęmyjemy naczynia, czy cimy samochód itp. Mówi on, e nie musisz nawet s ucha wiadomie – czy toś ż ł ć śdzia a ? Na pewno warto spróbowa . ł ć

Na pocz tkuj cym poziomie umiej tno ci: 4-latkowie, którzy maj trudno z pisaniem liter,ą ą ę ś ą śćpotrafili zaliczy egzamin z kodu. Ilu z nas sk onnych jest przyzna , e czterolatek potrafi nasć ł ć żprze cign . Rozwa my teraz wy sze umiej tno ci:ś ąć ż ż ę ś

Determinacja i Wytrwa oł śćIle czasu to zajmie, zale y od ró nych czynników. Pierwszym istotnym jest, jakie jest naszeż ż

podej cie – ma to kluczowe znaczenie. Czy jestem gotowy ? Czy naprawd chc si nauczy ? Czyś ę ę ę ćwytrwam ? Czy jestem zdeterminowany aby to zrobi ? Wszystkie powy sze elementy s konieczne abyć ż ą


- 112 -

odnie szybki sukces.ść

Dla kontrastuKiedy operatorzy starego kodu American Morse, u ywanego wizualnie, praktykowali metodyż

nauczania i do wiadcze , zajmowa o to oko o sze ciu miesi cy aby doj do 15 wpm i oko o dwóch latś ń ł ł ś ę ść łaby osi gn poziom eksperta. Ich kod, z przerwami w rodku liter, wymaga wi kszego wyczucia czasuą ąć ś ęni przy kodzie International Morse. ż

W czasie II wojny wiatowej pilne zapotrzebowanie na radiooperatorów wypchn o wi kszo zś ęł ę śćnich do s u by wojskowej, ze znajomo ci samego tylko kodu, bez do wiadczenia operatorskiego, bezł ż ś ą śznajomo ci sprz tu oraz procedur.ś ę

Ameryka skie, wojskowe szko y czno ci podczas II wojny wiatowej prowadzi y bardziejń ł łą ś ś łrygorystyczne wiczenia z kodu a niektóre z nich, w pó niejszych fazach, wprowadzano do wiadczeniać ź śoperacyjne z czno ci zawieraj cych nawet zak ócenia. W tych praktycznych wiczeniach wprowadzanełą ś ą ł ćby y stopniowo coraz silniejsze QRM'y. Niektóre szkolenia, ju od bardzo wczesnych etapów, obejmowa ył ż łpisanie a dla studentów zaawansowanych pisanie by o zasad . Trening w odbieraniu szybkich pr dko cił ą ę śuczy te szybko ci w zapisywaniu.ł ż ś

To jest proste oraz nie zabiera wiele czasu nauczy si kodu Morse'a, je eli podchodzi si doć ę ż ętego b d c przygotowanym z odpowiedni postaw i metodami.ę ą ą ą


- 113 -

Rozdzia 13ł

Rola pami ci w telegrafiię

Dlaczego rozpoznawanie wzrokowe znaków nie dzia ał

Kiedy „zapami tasz alfabet Morse'a” (jak autor), korzystaj c wcze niej z wydrukowanej ci gię ą ś ś ązawieraj cej poszczególne litery rozpisane na kropki i kreski, czujesz e pozna e kod. Mog o Ci to zają ż ł ś ł ąćraptem 20 minut a by mo e potrzebowa e dzie lub dwa aby zapami ta wszystkie znaki. Na pewnoć ż ł ś ń ę ćchwycenie za klucz i rozpocz cie nadawania nie sprawia o problemu, poniewa w Twojej g owie by y juę ł ż ł ł żdoskonale widoczne zestawy kropek i kresek odpowiadaj ce literom i cyfrom. Utwierdzi o Ci to wą ł ęprzekonaniu e znasz Morse'a.ż

Jednak k opoty zacz y si kiedy zacz e s ucha telegrafii i chcia e co odebra . S yszaneł ęł ę ął ś ł ć ł ś ś ć łd wi ki nijak nie chcia y pasowa do doskonale Ci znanych kropek i kresek. Dlaczego przet umaczenieź ę ł ć łmelodii znaków na znane Ci ju kropki i kreski okaza o si takie trudne? Badacze ludzkiej pami ciż ł ę ęutrzymuj , e mamy podzielone banki pami ci – osobne odpowiedzialne za zapami tywanie znakówą ż ę ęgraficznych, osobne odpowiedzialne za d wi k, dotyk, zapach i smak (wi cej w ksi ce “Memory:ź ę ę ążSurprising New Insights Into How We Remember and Why We Forget”- Elizabeth Loftus, 198Ø). Z tego

w a nie powodu s yszane d wi ki nie maj bezpo redniego powi zania z nasz pami ci wzrokow ,ł ś ł ź ę ą ś ą ą ę ą ąponiewa odpowiedzialne za ich rozpoznawanie s ró ne zmys y (s uchu i wzroku).ż ą ż ł ł

Aby zniwelowa t przepa trzeba wiadomie budowa po czenie pomi dzy dwomać ą ść ś ć łą ęró nymi bankami pami ci, tak aby d wi k zamienia w g owie na obraz znaku, czyli korzysta z bankuż ę ź ę ć ł ćpami ci wzrokowej. Tam w a nie dokona si interpretacja i zamiana d wi ku na form wizualn , czylię ł ś ę ź ę ę ąprzetworzymy melodi na kropki i kreski. Mo e powodowa to potkni cia i problemy, kiedy dzia amyę ż ć ę łpod wp ywem stresu lub pod presj czasu. Je li b dziemy pracowa nad po czeniem tych dwóchł ą ś ę ć łąró nych banków, b dziemy mogli równolegle z nich korzysta , cho istnieje ryzyko interferencjiż ę ć ćpomi dzy nimi, które powodowa mo e odczucie niepewno ci przy dekodowaniu znaków.ę ć ż ś

Struktura ludzkiej pami ci jest bardzo skomplikowana. Aby uzyska jej dok adniejszy obraz przezę ć łwiele lat prowadzono szereg bada . Udowodni y one, e nie tylko posiadamy ró ne rodzaje pami ci aleń ł ż ż ę


- 114 -

te wiele jej poziomów.ż

Pierwszym z nich jest pami sensoryczna, pami na poziomie zmys ów. Jest to pamięć ęć ł ęćniezwykle krótka (do 0,5 sekundy) i utrzymuje si gdy co zobaczymy czy te us yszymy (tak jakbyę ś ż łpodtrzymywa a obraz czy d wi k), po czym szybko ulega zatarciu.ł ź ę

Je li skupimy si mocniej na obrazie czy d wi ku, wprowadzimy go do pami ci krótkotrwa ejś ę ź ę ę ł(za Wikipedi : Pami krótkotrwa a wykorzystywana jest do czasowego zapami tywania danychą ęć ł ęzmys owych lub informacji pobranej z pami ci d ugotrwa ej, czy rezultatów procesów przetwarzaniał ę ł łdanych w mózgu, np. wyników oblicze czy wniosków rozumowa ). Bod ce pozostan przez oko o 15-ń ń ź ą ł20 sekund, zanikaj c do czasu a spróbujemy zapami ta us yszane lub zobaczone rzeczy na d u ej.ą ż ę ć ł ł żWówczas zostan one przeniesione do pami ci d ugotrwa ej. Pami d ugotrwa a cz sto kojarzona jestą ę ł ł ęć ł ł ęze wspomnieniami.

Z uwagi na to i wi kszo z nas atwiej zapami tuje rzeczy które zobaczyli my ni te, któreż ę ść ł ę ś żus yszeli my, wzrokowa nauka kodu Morsa wydaje si atrakcyjniejsza. Oczywi cie, podczas odbioruł ś ę śtelegrafii wa ne jest aby s ysze znaki wi c w a ciwym sposobem nauki jest „nauka na s uch” iż ł ć ę ł ś łwytrenowanie odpowiedzialnych za to zasobów pami ci. Teraz wiesz ju , dlaczego wzrokowe poznanieę żalfabetu Morse'a nie jest najlepsz metod i dlaczego powoduje trudno ci w dalszej nauce.ą ą ś

Pytania i w tpliwo cią ś

Skomplikowane powi zania mózgu i ró nych cz ci naszej wiadomo ci rodz pytaniaą ż ęś ś ś ązwi zane z tym co dzieje si gdy zaczynamy odbiera sygna y telegraficzne. Badania naukowe skupiają ę ć ł ąsi na rzeczach, które ca kowicie wiadomie decydujemy si zapami ta lub zapomnie . Jednakę ł ś ę ę ć ćzdolno odbioru telegrafii to operacje odbywaj ce si w pod wiadomo ci jednak powi zane ześć ą ę ś ś ą

wiadomym dzia aniem.ś ł

Kiedy nasze telegraficzne mo liwo ci rosn , wi cej pracy wykonuje pod wiadomo ,ż ś ą ę ś śćczasem w czaj c lub ca kowicie wy czaj c wiadomo .łą ą ł łą ą ś ść

Przyk adem wy czenia wiadomo ci mo e by kopiowanie – zwyczajnie zapisujemy to coł łą ś ś ż ćs yszymy, nie my l c o niczym istotnym.ł ś ą

Jednak podczas odbioru telegrafii skupiamy si najpierw na s owach, z czasemę łdochodz c do momentu w którym oddajemy raczej sens wypowiedzi ni trzymamy si dok adnie tegoą ż ę łco odbieramy.

W obydwu przypadkach, zarówno odbierane s owa jak i my li niejako cz si w pami cił ś łą ą ę ękrótkotrwa ej, s przenoszone do pami ci d ugotrwa ej, gdzie s sk adane w sensown ca o i w pe nił ą ę ł ł ą ł ą ł ść łprzyswajane,


- 115 -

Prawdopodobnie jedyn rzecz , której jeste my wiadomi, nawet je li nie analizujemy wą ą ś ś śmy lach tego co s yszymy, jest to aby zrozumie sens i przypomnie sobie rzeczy, które kto do nasś ł ć ć śmówi.

Mo na porówna to do prowadzenia samochodu. Odbieramy wtedy niezliczon ilo bod ców,ż ć ą ść źwidzimy i analizujemy ruch na drodze, s yszymy d wi ki z ulicy, skr camy, zmieniamy biegi, hamujemy,ł ź ę ęprzyspieszamy. Wszystko to robimy automatycznie, odruchowo i je li kto pó niej zapyta by o jakieś ś ź ł śkonkretne szczegó y, co i jak zrobili my, zwyczajnie nie jeste my w stanie odpowiedzie . ł ś ś ć

Odpowiadaj za to wyrabiane przez d ugi czas nawyki, które dzia aj w pe ni automatycznie.ą ł ł ą ł

Rzadszym przypadkiem s sytuacje, w których kto mo e posiada wspomnienieą ś ż ćjakiego d wi ku czy melodii, któr kiedy zdarzy o mu si us ysze i po prostu zapami ta . Gdzie ,ś ź ę ą ś ł ę ł ć ę ć śkiedy , jaka starsza kobieta by a w stanie s owo w s owo zapami ta i po latach przypomnie sobieś ś ł ł ł ę ć ćd ugie przemówienia w obcym j zyku. Inna osoba potrafi a piewa piosenk , któr kiedy piewa a jejł ę ł ś ć ę ą ś ś łmatka w obcym dla niej j zyku. Eksperci zwracaj uwag aby nie myli pami ci d ugotrwa ej z pami cię ą ę ć ę ł ł ę ąsta (z zapami tywaniem i przechowywaniem). Wszystkie wspomnienia zacieraj si wraz z up ywemłą ę ą ę łczasu oraz zmieniaj si w ró ny sposób a ich odtwarzanie mo e by utrudnione, zniekszta cone i ró neą ę ż ż ć ł żod orygina u.ł

Wyj tkiem s zdolno ci powi zane z czynno ciami manualnymi, takie jak granie naą ą ś ą śinstrumentach, jazda samochodem, maszynopisanie czy umiej tno telegrafii.ę ść

Okazuje si , e ludzie którzy posiedli te umiej tno ci ale nie u ywali ich przez d ugi czas sę ż ę ś ż ł ązaskoczeni jak ma o czasu wymaga powrót do ich wykonywania. Okazuje si , e nawet niewielka iloł ę ż śćtreningu pozwala wróci do wcze niej osi gni tego poziomu, o ile nie ma ku temu fizycznychć ś ą ęprzeciwwskaza . Mówimy o tym aby zastanowi si jak wykorzysta te sk onno ci do lepszegoń ć ę ć ł śopanowania naszych telegraficznych zdolno ci.ś

Zawodowi operatorzy pracuj cy przy wzrokowym odczycie ta m rzadko lub w ogóle nieą śznali alfabetu Morse'a w sposób nas interesuj cy, czyli w formie d wi ków. Uczyli si raczej wizualnegoą ź ę ęsk adania sekwencji liter i s ów w zdania. Czytanie z ta m pozwala o, w odró nieniu od s uchowegoł ł ś ł ż łodbioru poszczególnych znaków, sk ada widziane znaki w pe nym kontek cie – operator widzia od razuł ć ł ś łca wiadomo . łą ść

Jeden z operatorów, który zwyk pracowa z pr dko ciami rz du 35-40 grup na minut , miał ć ę ś ę ę łpi cioletni przerw . Gdy po przerwie spróbowa ponownie, okaza o si e jest w stanie poprawnieę ą ę ł ł ę żodebra tylko 15 grup – nie mog em w to uwierzy . Do po udnia osi gn ju 24 grupy, by wieczoremć ł ć ł ą ął żodbiera ju ze swoj wcze niejsz pr dko ci . Wystarczy o kilka, kilkana cie godzin treningu.ć ż ą ś ą ę ś ą ł ś

„Czym skorupka za m odu nasi knie...” - chcia oby si rzec.ł ą ł ę


- 116 -


- 117 -

Rozdzia 14ł

Ucho operatora

Przez „ucho” b dziemy rozumie nasz ca kowit zdolno s yszenia ię ć ą ł ą ść łinterpretacji s yszanych d wi ków, poczynaj c od uszu, nerwów i zmys ów.ł ź ę ą ł

To uszy – narz d s uchu - odpowiada za to co w ogóle us yszymy.ą ł ł

Nasze uszy odbieraj szeroki zakres nat enia d wi ków ale maksymaln czu o maj naą ęż ź ę ą ł ść ąniskich poziomach g o no ci. Ustawianie optymalnego poziomu g o no ci pozwala jednocze nieł ś ś ł ś ś śchroni s uch oraz zwi kszy skuteczno odbioru.ć ł ę ć ść

Wysoko tonu (CW Pitch)ść

Ucho rozró nia m. in. wysoko d wi ku. Cho tylko niektórzy ludzie s w stanież ść ź ę ć ązapami ta wysoko d wi ku (posiadaj wówczas „s uch absolutny”), to wi kszo nie ma jednakę ć ść ź ę ą ł ę śćproblemu z rozpoznaniem zmiany wysoko ci d wi ku. Ma o komu „s o nadepn na ucho”.ś ź ę ł ł ń ął

U yteczny zakres wysoko ci d wi ku u ywany w telegrafii, zawiera si mi dzy 500 a 1000 Hz.ż ś ź ę ż ę ę

Niektórzy zauwa yli, e najlepiej czytelny w obecno ci innych sygna ów zak ócaj cych jest ton oż ż ś ł ł ąwysoko ci 500Hz.ś

Ci, którzy cierpi na powa ne uszkodzenia s uchu, nie s ysz niektórych d wi ków lub nie s wą ż ł ł ą ź ę ąstanie rozró ni melodii znaków, poniewa zamiast przerw mi dzy znakami s ysz „dzwonienie” - imż ć ż ę ł ąw a nie pomaga s uchanie niskiego tonu (o wysoko ci 300 – 400Hz). Niektórzy u ywaj brz czyków lubł ś ł ś ż ą ędodaj do s uchanego sygna u „bia y szum” (ang. white noise), co pozwala im lepiej s ysze (unikają ł ł ł ł ćstosowania brz czyków do nauki ze wzgl du na opó nienia w odtwarzaniu d wi ków i zniekszta ceniaę ę ź ź ę łsygna u).ł

Zazwyczaj niewielka szeroko pasma u ywanego w telegrafii jest dla niektórych niekomfortowaść żi mo e sta si monotonna i nieprzyjemna. Im w sze pasmo przenoszenia (filtru) tym wi cejż ć ę ęż ęnarzekania. Szerszy ods uch jest natomiast mniej m cz cy i mo e by nawet przyjemny. Jednak wł ę ą ż ć


- 118 -

obecno ci zak óce , zbyt szeroko ustawienie filtra przeszkadza.ś ł ń

Rozró nianie czasu trwania d wi kuż ź ę

Bez wzgl du na d ugo trwania poszczególnych d wi ków, ucho ludzkie jest w stanieę ł ść ź ędostosowa si do okre lonego rytmu. Jednak zdolno oceny jak d ugo trwa krótki, pojedynczy d wi kć ę ś ść ł ź ęjest niska, z powodu czasu wybrzmiewania d wi ku. Natomiast du o atwiej jest oceni d ugo pauzy,ź ę ż ł ć ł śćprzerwy mi dzy d wi kami (by mo e z uwagi na zmienny rytm i ró ne d ugo ci kresek w znakach ię ź ę ć ż ż ł śpauz, telegrafi ci u ywaj cy „Ameryka skiego Alfabetu Morsa”, nie maj wi kszych problemów zś ż ą ń ą ęodbiorem du ych szybko ci – przyp. t um. Ameryka ski alfabet Morsa bliski jest oryginalnemu kodowiż ś ł ńwymy lonemu przez panów Morse'a i Vail'a. Okre lenie „ameryka ski” dodano pó niej, kiedy toś ś ń źwi kszo krajów, z wyj tkiem wielu przedsi biorstw komunikacyjnych w USA, przesz a na kodę ść ą ę łmi dzynarodowy, taki którym pos ugujemy si mi dzy innymi my). Dlatego te niektórzy mawiaj :ę ł ę ę ż ą„Je li zadbamy o odst py, znaki zadbaj same o siebie”ś ę ą

Niektórzy ludzie maj k opoty z odró nieniem kropki od kreski (standardowo kreska powinnaą ł żtrwa tyle co 3 kropki – stosunek 1:3). Wtedy pomocne mo e by wyd u enie d ugo ci kreski wć ż ć ł ż ł śstosunku 1:4 (co ciekawe w Ameryka skim Alfabecie Morsa kreski bywaj krótsze ni 3 kropki, ale teń ą ż żs kreski które s wyra nie d u sze dla litery „L” i jeszcze d u sze dla zera).ą ą ź ł ż ł ż

Dobrze jest uwierzy , e jeste my w stanie rozró ni to co s yszymy, cz c z tym co nasz mózgć ż ś ż ć ł łą ąjest w stanie odbiera w pod wiadomo ci. ć ś ś

Przekonanie to potwierdzaj operatorzy odbieraj cy poprawnie telegrafi z pr dko ciami, przyą ą ę ę śktórych zaciera si s yszalna ró nica mi dzy kropkami a kreskami. (patrz Rozdzia 10).ę ł ż ę ł

Nawet kiepskie nadawanie da si odebraę ć

Nasze uszy s tak wspania e, e potrafi wychwyci sens nawet z paskudnego nadawania, jakieą ł ż ą ćcz sto mo na us ysze na pasmach. To bardzo wybaczaj cy narz d, który szybko potrafi dostosowa się ż ł ć ą ą ć ęi nauczy poprawnie rozpoznawa nawet s abo nadawany sygna . Rozpozna go nawet wtedy kiedyć ć ł łtempo i rytm nadawania b d si zmienia . Bardzo wa ne s jednak odpowiednie odst py mi dzyę ą ę ć ż ą ę ęznakami.

Niektóre zaburzenia rytmu i odst pów sprawiaj mniej k opotów z odbiorem ni inne. Okazujeę ą ł żsi , e atwiej odbiera sygna y, w których kropki s nadawane zbyt szybko (krótko). Je li zbyt krótkoę ż ł ć ł ą śnadawane s kreski, staj si one zbyt podobne do kropek i bardzo trudno jest rozró nia znaki.ą ą ę ż ć


- 119 -

Jak wida , uszy potrafi sobie jeszcze doskonale radzi tam, gdzie komputery ju nie sć ą ć ż ąw stanie niczego odebra .ć

Rozró nianie wielu sygna ówż ł

atwo jest odró ni od siebie bliskie sygna y pod warunkiem, e ich wysoko nie jestŁ ż ć ł ż śćidentyczna. U wielu ludzi „wbudowany” w mózg filtr potrafi zaw zi pasmo nawet do 50 – 100 Hz. ę ć

Oznacza to, e je li skupimy si na sygnale o szeroko ci pasma 50Hz na tle pasma o szeroko ci 3ż ś ę ś śkHz to mo emy odebra sygna y nawet 18dB poni ej szumu. Jednak pasmo szeroko ci oko o 500Hzż ć ł ż ś ł(raczej nie w sze), pozwala atwiej skupia si na w a ciwym sygnale i u atwia dzia anie naszegoęż ł ć ę ł ś ł ł„wbudowanego” filtra.

Bardzo w skich filtrów potrzebujemy zwykle wtedy, gdy w a ciwy sygna znajduje si wą ł ś ł ęobecno ci zak óce , cho wtedy te wyst puje ryzyko ucieczki sygna u z pasma przenoszenia.ś ł ń ć ż ę ł

Mawia si , e „wprawne ucho radioamatora, które jest w stanie wy apa s aby sygna , któryę ż ł ć ł łledwo s ycha pod kilkoma warstwami morderczych zak óce , to najbardziej po dane narz dzie wł ć ł ń żą ędzia alno ci pods uchowej na ca ym wiecie”.ł ś ł ł ś

S uchawki s lepsze ni g o nikł ą ż ł ś

S uchawki, w porównaniu z g o nikiem, s w stanie nawet dwukrotnie poprawił ł ś ą ćczytelno sygna u. Muszle s uchawek skutecznie odcinaj otaczaj ce nas odg osy i poprawiaj odbiórść ł ł ą ą ł ąs abych sygna ów.ł ł

Stosunek sygna u do szumu mo na poprawi poprzez odwrócenie fazy poszczególnychł ż ćs uchawek – szum w lewej s uchawce b dzie odwrócony w fazie o 180 stopni w stosunku do prawejł ł ęs uchawki, co sprawi e mózg b dzie redukowa szum. Pomagaj tak e filtry i wk adki do redukcjił ż ę ł ą ż łzak óce .ł ń


- 120 -

Rozdzia 15ł

Zale no ci czasoweż ś

W a ciwe d ugo ci kropek i kresek oraz odst pów mi dzy nimi - to podstawa telegrafii! Ca ał ś ł ś ę ę łsztuka polega na zachowaniu w a ciwych proporcji czasowych. Co prawda niektórzy twierdz , e mo nał ś ą ż żdopu ci pewne odst pstwa od poprawnych zale no ci czasowych, bo "ludzie i tak jako to odbior " -ś ć ę ż ś ś ąale czy s usznie? W ka dym razie: utrzymanie poprawnych zale no ci czasowych le y wy cznie poł ż ż ś ż łąstronie nadawcy...

Dlatego w a nie, kiedy uczymy si nadawania, nale y zwróci szczególn uwag na zale no cił ś ę ż ć ą ę ż śczasowe - zw aszcza kiedy u ywa si klucza sztorcowego (chocia dotyczy to równie innych typówł ż ę ż żkluczy). Chodzi g ownie o utrzymanie w a ciwych odst pów mi dzy znakami i s owami. Dlatego teł ł ś ę ę ł żniektórzy wr cz nie zalecaj u ywania do nauki nadawania klucza sztorcowego, tylko... klawiaturyę ą żkomputera! Chodzi o to, e podczas pocz tkowych etapów nauki nie nale y si skupia naż ą ż ę ćposzczególnych elementach znaku i zale no ciach czasowych mi dzy nimi, tylko uczy si odbioru znakuż ś ę ć ęjako "rytmicznej ca o ci" (tzw. melodia znaku). A to jest ca kiem niemo liwe, je li jednocze nie chce sił ś ł ż ś ś ęuczy nadawania kluczem sztorcowym!ć

Tak wi c, o ile przy nadawaniu zale no ci czasowe s faktycznie bardzo wa ne, to podczas naukię ż ś ą żodbioru absolutnie nie wolno analizowa i rozk ada na czynniki poszczególnych d wi ków znaku, tylkoć ł ć ź ęzapami tywa ca y znak, jako kompletn ca o , która ma pewien rytm i melodi (np. R to jest "ti-ta-ę ć ł ą ł ść ętit", a nie: "tit" potem "ta" i potem "tit").

Jednostki czasowe znaku telegraficznego

W telekomunikacji i elektronice jednostk pr dko ci transmisji sygna u jest Bod (ang. ą ę ś ł Baud),

która okre la liczb zmian medium transmisyjnego w ci gu jednej sekundy (uwaga: to ś ę ą nie jest pr dkoę śćtransmisji w bitach/sekund !). W przypadku telegrafii t podstawow "zmian medium" jest "kropka"ę ą ą ą("tit"), czyli 1 - aktywny sygna , po którym nast puje 0, czyli brak sygna u. Sygna "kreski" ("ta") jestł ę ł łrównie sygna em aktywnym, trwaj cym trzy razy d u ej ni "kropka" (111).ż ł ą ł ż ż


- 121 -

Obowi zkowy odst p ("cisza") mi dzy elementami znaku trwa co najmniej tyle co "kropka" (0),ą ę ęza odst p mi dzy znakami wynosi trzy jednostki (000), a pomi dzy s owami (grupami znaków) siedemś ę ę ę łjednostek (0000000). 1)

Znaki przestankowe nadaje si po ostatnim s owie nieco wcze niej - wystarcza odst p trzechę ł ś ęjednostek "ciszy" (000).

Oczywi cie w trakcie nauki odbioru znaków telegraficznych, nie zastanawiamy si nad d ugo ciś ę ł ś ąi odst pami - zapami tujemy znaki jako ca o . Dodatkowo, nale y mie na uwadze, e w czasieę ę ł ść ż ć żpraktycznej pracy na pasmach, opisane zale no ci czasowe nie zawsze b d idealne - albowiem zależ ś ę ą żąod warunków propagacji (zaniki, zak ócenia), jak równie indywidualnych umiej tno ci nadawcył ż ę ś(korespondenta).

Bardzo wa ne: czas trwania kropki/kreski i odst pyż ę

Tak naprawd , aby dobrze odbiera sygna y telegraficzne, ę ć ł bezwzgl dneę czasy trwania

poszczególnych elementów, wcale nie s - w do szerokich granicach - takie istotne... Generalnie chodzią śćo to, eby czas trwania "kreski" by znacz co ró ny od czasu trwania "kropki". Dodatkowo, tolerancjaż ł ą żnaszego s uchu na odst py mi dzy elementami znaku jest znacz co mniejsza, ni na czas trwaniał ę ę ą żsamych elementów znaku.

Dlatego spotyka si powiedzenie, e: "Je li zadbasz o w a ciwe odst py mi dzy kropkami ię ż ś ł ś ę ękreskami, to czas kropek i kresek sam si ustawię "... Niemniej jednak, poprawne odst py mi dzyę ęelementami znaku, mi dzy znakami i mi dzy s owami (grupami) bardzo u atwiaj poprawny odbiór.ę ę ł ł ąNiechlujne, byle jakie nadawanie, jest ogromnie m cz ce dla korespondenta i cz sto bardzo trudne doę ą ęzrozumienia. (Uwaga: po przekroczeniu pewnej granicy szybko ci nadawania, zbyt krótkie - zgodne zś"norm " - odst py mi dzy elementami znaku, powoduj wr cz nieodró nianie ("sklejanie”)ą ę ę ą ę żposzczególnych kropek i kresek, co zaburza melodie i rytm znaku, czyni c jego odbiór niemo liwym. ą ż 2)

Automatyczne dekodery telegrafii (programy komputerowe) zupe nie nie radz sobie z odbioremł ąle nadawanych znaków telegraficznych (kiedy zale no ci czasowe nie s dotrzymane, albo, co gorsza,ź ż ś ą

zmieniaj si w czasie). W tym przypadku cz owiek ewidentnie ą ę ł wygrywa z maszyn . Nasze uszy i mózgąto zadziwiaj cy zestaw: dostosowuj si do zmiennych warunków odbioru, zaników sygna u,ą ą ę łniepoprawnego nadawania i mog by tak wytrenowane, e b dzie nadal mo liwy odbiór ią ć ż ę ż"dekodowanie" sygna ów telegraficznych, tam gdzie maszyna si ju dawno ł ę ż podda... (zob. Rozdzia 11).ł


- 122 -

Nieregularno ci zale no czasowychś ż ść

Od samego pocz tku u ywania telegrafii widoczne by y indywidualne cechy operatorówą ż ł(nadawców). Nieznaczne ró nice, czy charakterystyczne cechy w nadawaniu, powodowa y, e mo naż ł ż żby o odró nia jednego nadawc od drugiego - zupe nie podobnie, jak w przypadku czno cił ż ć ę ł łą śfonicznych, kiedy po barwie g osu, stylu, wymowie - rozpoznaje si korespondenta.ł ę

By y to nieznaczne ró nice i nigdy nie wp ywa y na zrozumia o ich nadawania, szczególnie je lił ż ł ł ł ść śchodzi o rytm i zale no ci czasowe.ż ś

W dzisiejszych czasach równie s ycha tak telegrafi , kiedy atwo rozpoznaje siż ł ć ą ę ł ękorespondenta po stylu nadawania. Trzeba jednak pami ta o pewnym niebezpiecze stwie... Teę ć ńodst pstwa od "normy", kiedy staj si zbyt du e, nie s ju tylko ę ą ę ż ą ż wizytówką operatora, ale utrudniaj ,ąa niekiedy wr cz uniemo liwiaj poprawny odbiór. Cz sto tacy nadawcy nie zdaj sobie sprawy, jakieę ż ą ę ątrudno ci sprawiaj korespondentom (albo, co gorsza, wcale o to nie dbaj !). Sytuacja znacznie siś ą ą ępogorszy a wraz z nadej ciem ery kluczy "sideswiper" ("cootie key"), których osobliwe u ywanieł ś żspowodowa o, e nadawane sygna y telegraficzne by y rzeczywi cie trudne do odbioru... ł ż ł ł ś 3)

Pojawienie si kluczy typu pó automatycznych (tzw. ę ł bug, najbardziej znane z firmy "Vibroplex"),

które sta y si bardzo popularne, równie przyczyni o si do pojawiania si dziwnych sygna ów nał ę ż ł ę ę łpa mie, o ile operator dostatecznie nie dba o poprawne u ywanie takiego klucza.ś ł ż

"SWINGS"

Jedn z ciekawszych metod zniekszta cania sygna ów telegraficznych kluczami sztorcowymi by aą ł ł łtzw. "swingowanie". Polega o to na celowym zak ócaniu normalnego rytmu znaków telegraficznych ,ł łwprowadzaj c pewn asymetri . Celowali w tym zw aszcza operatorzy marynarki, specjalizuj c sią ą ę ł ą ęzale nie od grupy u ytkowników danej sieci komunikacyjnej (st d egzotyczne nazwy: "Banana boatż ż ąswing", "Lake Erie swing", "Cuban swing", itp.) - szczególnie operatorzy wielkiej firmy United Fruit Co.

upodobali sobie t technik .ę ę

Niektórzy twierdz , jakoby telegraficzny "swing" zosta wymy lony jeszcze w czasach, kiedyą ł śu ywano nadajników iskrowych i pomaga lepiej odbiera zak ócone sygna y... W ka dym razie:ż ł ć ł ł ż"swingowanie" polega o na wyd u aniu odst pu pomi dzy znakami (literami), kiedy jedna ko czy a sił ł ż ę ę ń ł ękresk , a druga kresk si zaczyna a (albo odpowiednio: ko czy a si kropk , a druga zaczyna a).ą ą ę ł ń ł ę ą łCzasami faktycznie poprawia o to zrozumia o , np. zwi kszenie odst pu pomi dzy znakami E.ł ł ść ę ę ę

Inny rodzaj "swingowania" polega np. na wyd u aniu drugiej kreski w Q (cz sto s yszy si toł ł ż ę ł ęrównie dzisiaj!). Kolejnym przyk adem jest przypadek stacji WPA i WAX z okolic Zatoki Meksyka skiej.ż ł ń


- 123 -

Dla ich wyra nego rozró nienia przy du ych zak óceniach, operatorzy wyd u ali kreski w P (WPA) orazź ż ż ł ł żodst py pomi dzy A i X (WAX), jednocze nie wyd u aj c kreski w X. To pozwala o na wyra neę ę ś ł ż ą ł źrozró nianie obu znaków wywo awczych.ż ł

W pó niejszych latach tego typu "swingowanie" by o u ywane przez marynark na falachź ł ż ęrednich, kiedy sygna y by y s abe i na granicy s yszalno ci. Niektórzy twierdz , e takie nadawanie by oś ł ł ł ł ś ą ż ł

zwyczajnie spowodowane ko ysaniemł si statku... [ang. ę swing - "ko ysa si , hu ta "]. Chyba by o toł ć ę ś ć łjednak wiadome dzia anie operatorów, próbuj cych zaznacza swoj indywidualno - niestetyś ł ą ć ą śćprowadzi o cz sto do pogorszenia zrozumia o ci komunikatów, które musieli odbiera inni operatorzy.ł ę ł ś ć

I jeszcze jedna ciekawostka: z pocz tkiem roku 1936 kierownictwo EAL (Easter Air Lines)ązadecydowa o o wprowadzeniu "swingowania" przez swoich operatorów-telegrafistów. Po prostułnakazano modyfikacj kluczy bug, polegaj c na przesuni ciu d wigni odpowiadaj cej za czas trwaniaę ą ą ę ź ąkropek o jakie pó cala do przodu... Spowodowa o to "swingowanie", jakiego jeszcze nikt wcze niej nieś ł ł śs ysza ! Na szcz cie rozumni operatorzy szybko przesun li d wigni z powrotem, bo... nikt nie potrafił ł ęś ę ź ę łodbiera tak nadawanych sygna ów!ć ł

Przez ca e dziesi ciolecia osobliwo ci nadawania opisane wy ej, by y spotykane na ca ymł ę ś ż ł łwiecie. i równie okre lane mianem "swing". Najwcze niejsza wzmianka na ten temat pochodzi zś ż ś ś

czasopisma "Radio News" z grudnia 1921 roku (str. 565), które krytykowa o operatorów radiowych zełstatków i okr tów za: "powszechne stosowanie wymy lnych lub ekscentrycznych sposobów kluczowania,ę śco prawda oryginalnych, ale powoduj cych znacznie wi ksze, ni zwykle, trudno ci w odbiorze.ą ę ż śZniekszta caj znaki H, P, C, 3, 4, 5, Y i Q oraz wyd u aj nieco kreski w J, 1, itp. Takie "zabawy" wcale nieł ą ł ż ąs powa ne, maj c na wzgl dzie innych operatorów!"ą ż ą ę

1) niektóre ród a podaj , e odst p mi dzy grupami powinien wynosi trzy odst py miedzy znakami, czyli 9 jednostek (000000000)ź ł ą ż ę ę ć ę[przyp. t um.]ł

2) dlatego w a nie operatorzy HST/VHST tak ch tnie korzystaj z mo liwo ci ustawiania innych ni standardowe zale no cił ś ę ą ż ś ż ż śczasowych [przyp. t um.]ł

3) chodzi o rodzaj klucza jednod wigniowego, ale nie automatycznego, czyli ź taki klucz sztorcowy poruszany w p aszczy nieł źpoziomej - obecnie nie spotykany [przyp. t um.]ł


- 124 -

Rozdzia 16ł

Inne metody

Wykorzystanie komputera i klawiatury do samodzielnej nauki telegrafii

Samodzielna nauka telegrafii jest naj atwiejsza przy pomocy komputera i odpowiednichłprogramów. Wykorzystanie klawiatury pozwala na na dowolnie cz ste odtwarzanie znakówętelegraficznych, a ich rytm b dzie oczywisty dla ucz cego si . Niektórzy nauczyciele uwa aj , eż ę ą ę ż ą żobecnie nie ma lepszego narz dzia do nauki telegrafii, jak komputer z dobrym oprogramowaniem -ęzarówno dla samodzielnej nauki, jak i zespo owej na kursach.ł

● Telegrafia nadawana z komputera jest zawsze tej samej, doskona ej jako ci.ł ś● Komputer (w przeciwie stwie do nauczyciela) jest zawsze dost pny, kiedy chceszń ę

po wiczy .ć ć● Oprogramowanie daje si atwo konfigurowa wed ug potrzeb ka dego ucz cego się ł ć ł ż ą ę● Komputer, jako „bezduszna maszyna” nie spowoduje nigdy niepotrzebnych emocji

ucz cego si (np. zawstydzenia), które dla wielu mog by istotnym czynnikiemą ę ą ćodstraszaj cym w obecno ci nauczyciela, czy innych ucz cych si (na kursie telegrafii).ą ś ą ę

● Komputer dobrze sprawdza zarówno podczas podstawowej nauki, jak i potem, kiedy

doskonali si umiej tno ci do ka dego zak adanego poziomu.ę ę ś ż ł

Wiele programów komputerowych jest doskona ychł

[zob. tak e Rozdzia 18] Kiedy wykorzystywa o si komputery firm Commodore czy Apple, ależ ł ś ł ęobecnie w zasadzie wy cznie komputery PC . Oprogramowanie do nauki telegrafii jest bardzołązró nicowane co do wielko ci i mo liwo ci - zale nie od umiej tno ci, do wiadczenia i pomys owo ciż ś ż ś ż ę ś ś ł śprogramistów. Programy cz sto umo liwiaj bezpo rednie sterowanie nadajnikiem, a niektóre potrafię ż ą ś ąnawet sprawdza poprawno nadawania kluczem, odpowiednio do czonym do komputera.ć ść łą


- 125 -

Jedn z najwa niejszych cech dobrego oprogramowania do skutecznej i szybkiej nauki telegrafiią żjest zakres interaktywno ci. Czy algorytm nauki jest odpowiednio elastyczny? Czy uwzgl dniaś ęodpowiednio aktualne umiej tno ci ucz cego si ? Na przyk ad jeden z programów autorstwa Gary'egoę ś ą ę łBolda stosuje nast puj cy algorytm: najpierw nadaje znak telegraficzny i czeka na naci ni cie klawisza zę ą ś ępoprawn liter /cyfr . Je li odebrany znak jest poprawny, to program wy wietla go na ekranie ią ą ą ś śprzechodzi do nast pnego znaku. Je li natomiast odebrano niepoprawnie (naci ni ty klawisz nieę ś ś ęodpowiada nadanemu znakowi), to program ponownie generuje ten sam znak, a zostanie on poprawnieżodebrany. Wtedy program powtarza jeszcze kilka razy ten sam znak, zanim przejdzie do nast pnego. Je lię śucze za d ugo si zastanawia, to program automatycznie powtarza, a znak zostanie poprawnień ł ę żodebrany.

Po nadaniu okre lonej liczby znaków (definiuje si to w konfiguracji) program przechodzi doś ęfazy nadawania ich w przypadkowej kolejno ci. Je li który ze znaków jest le odebrany, to nadawanyś ś ś źjest ponownie, a zostanie odebrany bezb dnie. Program zlicza ilo ci b dnie odebranych znaków iż łę ś łęcz ciej powtarza te, które s b dnie odbierane - do momentu, a stopie b dnych odpowiedzięś ą łę ż ń łęb dzie znacz co mniejszy. Oprogramowanie komputerowe do nauki telegrafii bywa oczywi cie du oę ą ś żbardziej rozbudowane i ró norodne, umo liwiaj c znacznie wi cej, ni tylko prost naukż ż ą ę ż ą ęrozpoznawania znaków. Cz sto s to uniwersalne narz dzia do wszechstronnej nauki, konfigurowalne wę ą ęzale no ci od indywidualnych potrzeb. Z drugiej strony s równie bardzo proste programy naż ś ą żkomputery typu „pocket”, które maj ograniczone mo liwo ci, ale doskonale si nadaj do s uchaniaą ż ś ę ą łtelegrafii i doskonalenia jedynie umiej tno ci odbioru.ę ś

Nauka telegrafii tylko przez „os uchanie”ł

Jeden ze starszych krótkofalowców George Hart, W1NJM opowiada , e nauczy si telegrafiił ż ł ęzupe nie mimowolnie - jak sam mówi „poprzez osmoz ” - od swego starszego brata, który był ł ę łkrótkofalowcem. George wcale nie zamierza uczy si telegrafii, ani nawet zosta krótkofalowcem, aleł ć ę ćcz sto s uchaj c czno ci prowadzonych przez brata - ci gle tych samych fraz, liter czy cyfr - pewnegoę ł ą łą ś ądnia po prostu stwierdzi , e... rozumie telegrafi ! Od tej pory jest „uzale niony” i jak sam napisa :ł ż ę ż ł„...praktycznie urodzi em si z kluczem telegraficznym w r ku i telegrafia jest dla mnie tak samoł ę ęnaturalna, jak mowa...”

Nauka przez s uchanie szybkiej telegrafiił

Niektórzy starsi krótkofalowcy twierdzili, e nauczyli si telegrafii s uchaj c komercyjnych stacjiż ę ł ątelegraficznych, nadaj cych depesze prasowe z du szybko ci (pewnie 35-40 WPM). (Nie jest tylkoą żą ś ąjasne, jak zacz li nauk ...) Pocz tkowo rozró niaj c niektóre tylko litery, potem ca e typowe s owa ię ę ą ż ą ł łfrazy, a po kilku miesi cach „czytali” ca e depesze. Wydaje si jednak, e taka metoda nauki nie jestż ą ł ę ż


- 126 -

zbyt efektywna i dla wi kszo ci ludzi pewnie zniech caj ca oraz silnie zale y od predyspozycji ucz cegoę ś ę ą ż ąsi ... Wspominamy o tym tylko dla pokazania, czego mo na dokona , je li jest si odpowiednio mocnoę ż ć ś ęzdeterminowanym...

Uwaga na temat zwi kszania szybko ci odbioruę ś

Nowoczesne oprogramowanie komputerowe, klucze automatyczne i inne urz dzeniaą(klawiatury, urz dzenia ta mowe, itp.) umo liwiaj dowolne ustawianie szybko ci nadawanych znakówą ś ż ą śoraz odst pów. Pozwala to dostosowanie szybko ci do indywidualnych potrzeb. Metoda Farnsworthaę śzaleca od pocz tku ustawianie du ej (i bardzo du ej) szybko ci nadawania poszczególnych znakówą ż ż ś(nawet do 50-60 WPM) a jednocze nie du e odst py mi dzy znakami i s owami. Nast pnie stopniowoś ż ę ę ł ęredukuje si (zmniejsza) odst py, uzyskuj c docelowo faktyczn du szybko odbioru.ę ę ą ą żą ść

Nauka podczas snu (??)

Niektórzy operatorzy, desperacko pragn cy zwi kszy swoje umiej tno ci odbioru, zostawialią ę ć ę św czone odbiorniki albo urz dzenia odtwarzaj ce szybk telegrafi na kilka godzin albo nawet na całą ą ą ą ę łąnoc, kiedy spali... Twierdzili, e w krótkim czasie przynosi o to efekty w postaci zwi kszenia ichż ł ęumiej tno ci odbioru szybkiej telegrafii. Ta kontrowersyjna metoda najwidoczniej skutkuje -ę śprzynajmniej dla niektórych... Jeden z krótkofalowców, twierdz cy, e odbiera z szybko ci 70 WPM,ą ż ś ąchc c jeszcze zwi kszy swoje umiej tno ci przez wiele lat stosowa t metod . By mo e rzeczywi cią ę ć ę ś ł ą ę ć ż śdzia a ona dla niektórych, ale ciekaw jestem, czy faktycznie jest efektywna i czy mo na si w ten sposóbł ż ęw ogóle dobrze wyspa ? Z drugiej strony taka ciekawostka: we wczesnych latach dwudziestych ubieg egoć łwieku grupa doktorów trenowa a telegrafi t metod . Kiedy podczas ich snu by o nadawane s owoł ę ą ą ł ł„doctor”, to zwykle wi kszo si natychmiast budzi a... To dowodzi, e jaki rodzaj pod wiadomegoę ść ę ł ż ś śodbioru podczas snu chyba jednak istnieje...

Inne sugestie, które mog by pomocneą ć

Kiedy kto przychodzi do mnie i pyta jak osi gn umiej tno odbioru z szybko ci 13 WPM,ś ą ąć ę ść ś ąwymagan do egzaminu na licencj General, przedstawiam mu nast puj cy plan pracy:ą ę ę ą

„Musisz codziennie s ucha dobrze nadawanej telegrafii - polecam codzienne biuletyny stacjił ćW1AW, która nadaje z szybko ci 18 WPM. Na pocz tek nale y s ucha nie wi cej ni minut dziennie,ś ą ą ż ł ć ę ż ęstaraj c si rozpoznawa poszczególne znaki - ale nie zapisuj c ich. Po kilku dniach zwi ksz czasą ę ć ą ę


- 127 -

ods uchu do dwóch minut, ci gle staraj c si rozpozna jak najwi cej znaków „na s uch”, bezł ą ą ę ć ę łzapisywania. Po 8-10 dniach nale y wróci do s uchania jednominutowego, ale tym razem zapisuj cż ć ł ąwszystkie odebrane znaki, zostawiaj c wolne miejsce (spacj ) wsz dzie tam, gdzie nie uda o sią ę ę ł ęodebra . Po kilku dniach zwi ksz czas odbioru do dwóch minut - dalej zapisuj c odbierane znaki. Poć ę ąkilku dniach (do tygodnia) stwierdzisz znacz ce zwi kszenie Twojej zdolno ci rozumienia telegrafii i samą ę śb dziesz zaskoczony, jak wiele znaków potrafisz zapisa . Stopniowo zwi kszaj czas odbioru do 3, 4, 5, 6 ię ć ę7 minut. Kiedy b dziesz w stanie odebra jakie 60% tre ci nadawanego biuletynu, stwierdzisz, e zę ć ś ś ższybko ci 13 WPM odbierasz „ piewaj co”! Ta metoda okaza a si skuteczna dla wielu ludzi, którzyś ą ś ą ł ędoszli do szybko ci 5-10 WPM , ale potem mieli problemy ze zwi kszeniem do wymaganych 13 WPM.ś ęTaki schemat post powania jest równie skuteczny dla tych, którzy chc osi gn szybko ci 20 WPM ię ą ą ąć świ ksze.”ę

Metoda stosowana na kursie telegrafii McElroy'a

W listopadowym numerze QST z 1945 roku (str. 115) zamieszczono reklam firmy TedaęMcElroy'a, która oferowa a „kompletny kurs telegrafii McElroy'a za darmo, aby sam przekona si , ile onł ś ł ęjest wart”. Mia on zawiera „wszystko, czego nauczy si w czasie swojej 30-letniej praktyki telegrafisty”.ł ć ł ęI dalej: „ rednio uzdolniona osoba ju po kilku godzinach wicze , pierwszego dnia, b dzie odbieraŚ ż ć ń ę ćs owa i ca e zdania z szybko ci 20 WPM. Metoda jest bardzo pomys owa! Ted wybra po ow literł ł ś ą ł ł ł ęalfabetu, który przedstawiono na arkuszu Nr 1i przygotowa ta m do wicze , któr nale y odtwarzał ś ę ć ń ą ż ćprzez co najmniej godzin z szybko ci 20 WPM. Nie b dziesz odbiera dwudziestu pe nych s ów wę ś ą ę ć ł łminut , ale ka dy znak jest nadawany z pe n szybko ci 20 WPM, za odst py s sukcesywnieę ż ł ą ś ą ś ę ązmniejszane w czasie odtwarzania ta my”. Jako e Ted by rekordzist szybko ci i wygrywa w tychś ż ł ą ś łczasach prawie wszystkie oficjalne zawody szybkiej telegrafii, to by oby interesuj ce pozna ca y artyku .ł ą ć ł łNiestety, do dzisiaj zachowa si tylko powy szy fragment...ł ę ż


- 128 -

Rozdzia 17ł

Typowe b dy i jak sobie z nimi radziłę ć

B dy zdarzaj si zawsze - zarówno przy nadawaniu, jak i podczas odbioru.łę ą ę ..

Dobry operator zasadzie nie pope ni b dów podczas nadawania - je li ju , to raczej rzadko.ł ą łę ś żB dy odbioru mog si zdarzy zawsze, a szczególnie podczas kiepskich warunków propagacjiłę ą ę ć(odbioru). Nale y pami ta o typowych znakach, które najcz ciej s le nadawane lub odbierane:ż ę ć ęś ą ź

● ci g wielu kropek - kiedy nadawane jest (lub odbierane) za du o/za ma o kropek, np. H zamiastą ż ł5, S zamiast H, B zamiast 6 czy te V/4, Z/7ż

● pocz tkowy (albo ko cowy) d wi k jest le odebrany (albo wcale nie odebrany) - generalnie wą ń ź ę źczasie z ych warunków ostatnia kreska w znaku jest "skracana" do kropki, np. obiera si J zamiastł ę1, C zamiast Y, P/J, Z/Q, W/J albo W/P

● znaki, które myl si pocz tkuj cym: F/L, G/W, Y/Q, 6/5ą ę ą ą

W trakcie wicze warto zwróci specjaln uwag na wymienione znaki, które mogć ń ć ą ę ąpowodowa te specyficzne b dy. Je li myl si nam dwa znaki, nale y po postu s ucha je cz stoć łę ś ą ę ż ł ć ęjeden po drugim, a ich rytm b dzie dla nas oczywisty.ż ę

Podczas odbioru otwartego tekstu, kiedy widzimy, e s owa s bez sensu (brakuje znaków,ż ł ąb dne znaki), to cz sto mo na je skorygowa na podstawie kontekstu s owa lub zdania - niestety tałę ę ż ć łmetoda ca kowicie zawodzi przy odbiorze ci gów cyfrowych (liczb), zakodowanych telegramów czy te ...ł ą żznaków wywo awczych!ł

Co zrobi , je li pope ni o si b d podczas nadawania? Po prostu nale y:ć ś ł ł ę łą ż

● zasygnalizowa pomy k nadaj c "?" (albo ci g, np. 8 kropek), nast pnie ostatnio nadaneć ł ę ą ą ępoprawne s owo, a potem to, które by o nadane le - tym razem nadaj c je poprawnieł ł ź ą

● w czasie zwyk ej "pogaw dki" w ogóle si nie przejmowa , tylko na moment zatrzymał ę ę ć ćnadawanie, a potem nadawa dalej od poprawionego s owa...ć ł

● podobnie przy nadawaniu d ugiego (wielosylabowego) s owa: je li gdzie w rodku pope nimył ł ś ś ś łb d, a wiadomo, e korespondent i tak zna ko cówk , to na moment przerywamy nadawanie iłą ż ń ę"jedziemy dalej" z nast pnym s owem! (ta krotka przerwa jest po to, aby zwróci uwagę ł ć ękorespondenta)


- 129 -

ROZDZIA 18Ł

PROGRAMY KOMPUTEROWE I INNE POMOCE DO NAUKI

TELEGRAFII, ORAZ DOSKONALENIA UMIEJ TNO CI.Ę Ś

Próba skompletowania listy aktualnie dost pnych materia ów i pomocy zawsze wi e si zę ł ąż ępewnym ryzykiem. Materia y takie bowiem ci gle si zmieniaj , czasem na lepsze, czasem na gorsze, ał ą ę ączasem po prostu znikaj z rynku. Maj c to na uwadze, lista wymienionych programów zawiera tylko teą ąsprawdzone i uznane za po yteczne. Jest niemo liwo ci , aby je wszystkie dok adnie opisa , skupimyż ż ś ą ł ćsi wi c jedynie na ich ogólnej charakterystyce i najwa niejszych cechach. Ka dy z wymienionychę ę ż żprogramów mm mo liwo zmiany tempa, oraz wysoko ci tonu. Niektóre maj opcj zmiany czcionki,ż ść ś ą ęczy wielko ci na ekranie, czasem daj u ytkownikowi mo liwo ustawie wed ug osobistychś ą ż ż ść ń łpreferencji. Niektóre z nich maj mo liwo zmiany tempa w trakcie nadawania. Wszystkie z tychą ż śćaplikacji u ywaj g o ników komputerowych lub wyj cia s uchawkowego jako audio monitora.ż ą ł ś ś łWi kszo z nich jest zaopatrzona w pliki pomocy – instrukcji obs ugi. („Freeware” oznacza, e sę ść ł ż ąca kowicie darmowe, „Commercial”, e dany program jest p atny). Je li nie ma specjalnej adnotacji,ł ż ł śwszystkie s one kompatybilne z IBM.ą

Morse University (koszt 50$)

By a to wspania a, zaawansowana aplikacja napisana dla komputerów CommodoreC-64, którł ł ąwk ada o si w slot cartridge’a, zawieraj ca równie instrukcj obs ugi. Zawiera a:ł ł ę ą ż ę ł ł

– program do nauki CW– zaawansowan funkcj zmiany pr dko cią ę ę ś– analiz poprawno ci nadawanego tekstu (znaki i odst py)ę ś ę– gr pomocn do nauki odbioru tekstu w trudnych warunkach, oraz klawiatur doę ą ę

komponowania w asnych sesjił1. Cz do nauki zawiera a 54 podstawowe lekcje w tempie 20 wpm metod Farnswortha zęść ł ą

trzysekundowymi odst pami mi dzy nadawanymi znakami. Dodatkowe 7 lekcji umo liwia yę ę ż łnauk specjalnych znaków wyst puj cych w j zykach: niemieckim, hiszpa skim, orazę ę ą ę ńszwedzkim. Sugerowano sp dzenie dwóch sesji dziennie po 20 min, co dawa o mo liwo naukię ł ż śćkodu tempem 20 grup na minut w ci gu miesi ca. Program zawiera du o ró norakich opcji.ę ą ą ł ż ż

2. Cz s u ca do rozwoju ju nabytych umiej tno ci, umo liwia a losowe generowanieęść ł żą ż ę ś ż łznaków z mo liwo ci ustawienia pr dko ci startowej i ko cowej (od 5 do 99 wpm), d ugo ciż ś ą ę ś ń ł ś ą


- 130 -

czasu trwania lekcji (maksymalnie do godziny), ilo ci nadawanych znaków (do 45), wielko ciś ą ś ągrup, a tak e d ugo ci odst pów mi dzy znakami.ż ł ś ą ę ę

Supermorse autorstwa Lee Murrah’a.Wspania y rozbudowany program, który tak naprawd by kombajnem cz cym kilka ró nychł ę ł łą ą ż

aplikacji. Faza nauki kodu zapoznawa a ucz cego si ze znakami Morse’a, faza wzrostu tempa zawiera ał ą ę łmnóstwo odpowiednich materia ów do wicze praktycznych, cz s u ca rozwojowi umiej tno cił ć ń ęść ł żą ę śdawa a mo liwo uzyskania bardzo wysokich temp. Dwie pozosta e fazy: sprawdzaj ca i operatorskał ż ść ł ąpozwala y na sprawdzenie nabytych umiej tno ci, oraz ich okrzepni cia. Wszystkie by y ze sobł ę ś ę ł ąpowi zane i interaktywne.ą

Morseman+ autorstwa Robina Gista NE4L/ZF2PM

Posiada modu do nauki znaków alfabetu Morse’a, modu do rozwoju nabytych umiej tno ci,ł ł ł ę śaplikacje testowe – sprawdzaj ce, oraz modu interaktywny wymuszaj cy odpowiednie reakcjeą ł ąu ytkownika. Ka da z powy szych aplikacji zawiera a szereg odpowiednich lekcji praktycznych.ż ż ż ł

GTE Morse TutorWersja 2.1 dla komputerów IBM, XT, AST i kompatybilnych kosztowa a 20$. Sk ada a si z 11ł ł ł ę

podstawowych lekcji do nauki znaków kodu. Ka da lekcja utrwala a poznane dotychczas znaki, jak też ł żpozwala a na nauk kolejnych. Lekcja dwunasta generowa a niezliczone, przyk adowe czno cił ę ł ł łą śtelegraficzne (QSO) do wicze , których czas trwania móg wynosi maksymalnie 10 minut. Mo na by oć ń ł ć ż łustawi tempa do 50 wpm, równie z wykorzystaniem metody Farnswortha.ć ż

The MillMill98a to wersja programu Jamesa S. Farriora F4FOK. To co wyró nia j spo ród innychż ą ś

darmowych aplikacji tego typu jest to, e oprócz standardowego Mi dzynarodowego Kodu Morse’a,ż ędawa a mo liwo nauki starego Kodu Ameryka skiego. Jim wykona wspania robot skutkuj cł ż ść ń ł łą ę ą ądoskona ym generowaniem przez program znaków kodu ameryka skiego zgodnym z ich oryginalnymł ńbrzmieniem i d ugo ci trwania sygna ów, tak jak to mia o miejsce w starych urz dzeniachł ś ą ł ł ątelegraficznych (patrz rozdzia 20). W sk ad programu wchodzi y trzy sekcje: jedna do nauki znakówł ł łalfabetu, druga do nadawania, trzecia natomiast umo liwia a tworzenie lekcji wed ug w asnych potrzeb.ż ł ł łJedn z ciekawszych cech programu jest mo liwo kontrolowania pracy nadajnika za pomocą ż ść ąkomputera. The Mill jest elegancko zaprojektowanym programem, w którym Jim starannie zadba ołregularne aktualizacje. Zosta napisany w j zyku QBASIC.ł ę

The MORSE TUTORProgram ten jest kolejnym rezultatem dba o ci o rozwój rodowiska dla mi dzynarodowegoł ś ś ę

kodu Morse’a autorstwa Garry’ego E.J. Bolda ZL1AN, profesora i d ugoletniego nauczyciela telegrafii włNowej Zelandii. Zosta napisany dla rodowiska GW BASIC i mo e by swobodnie modyfikowany przezł ś ż ću ytkownika. Jak wi kszo innych programów tego typu, posiada on wiele specyficznych cech. Ka dy zż ę ść ż


- 131 -

jego modu ów to oddzielna, powi zana z innymi aplikacja. Sekcja dotycz ca „nauki kodu” pomagał ą ąucz cemu si wychwyci i poprawi b dy, kolejna sekcja umo liwia losowe generowanie grup znaków,ą ę ć ć łę żlub s ów, natomiast aplikacja nazwana „Nadawanie” umo liwia odtwarzanie kodem Morse’a dowolnegoł żpliku w formacie ASCII do nauki odbioru tekstu. The Morse Tutor posiada równie mo liwo nadawaniaż ż śćz klawiatury komputera i odczytywania nadawanego tekstu na monitorze, oraz interesuj cy moduą łs u cy do pod czenia klucza sztorcowego i analizy poprawno ci w asnego nadawania.ł żą łą ś ł

Istnieje mnóstwo innych podobnych programów, zarówno darmowych jak i komercyjnych.

Niektóre z nich daj mo liwo ustawiania w asnych konfiguracji stosownie do indywidualnychą ż ść łpreferencji. Niezliczona ich ilo daje wspania mo liwo nauki telegrafii, której efekt widoczny jestść łą ż śćczasem natychmiast, a czasem z perspektywy czasu. Niektóre z nich daj znakomit mo liwoą ą ż śćprowadzenia symulowanych czno ci w sposób bardzo przypominaj cy te realne na pa mie. Trudnołą ś ą śprzeceni potencja tego typu pomocy. W ko cu, istniej równie programy i urz dzenia b d ce wć ł ń ą ż ą ę ąstanie dekodowa transmisje nadawane telegrafi . Poniewa s to jednak tylko maszyny, mog oneć ą ż ą ąjedynie odczytywa sygna y nadawane poprawnymi znakami z odpowiednimi przerwami mi dzy nimi.ć ł ęStudentom maj cym dost p do nich, daj mo liwo sprawdzania poprawno ci w asnego nadawania.ą ę ą ż ść ś łNie s jednak zalecane do zast powania umiej tno ci odbioru kodu Morse’a za pomoc s uchu.ą ę ę ś ą ł

Taśmy z tekstami w kodzie Morse’a do nauki, oraz innych celówARRL, oraz kilka ró nych firm, jak te osób indywidualnych przygotowa o szereg ta m do naukiż ż ł ś

alfabetu Morse’a. Niektóre z nich s wy mienitej jako ci, inne do kiepskiej. Te wydane przez ARRL są ś ś ść ąwysokiej klasy.

The Twin Oaks Associates (zajmuj ce si profesjonalnie pomoc osobom chorym umys owo)ą ę ą łoferuj programy treningowe. Trzy z takich kursów u ywaj kaset magnetofonowych wraz z instrukcją ż ą ąpapierow podkre laj c wag nauki na s uch – w my lach lub werbalnie, w trakcie na bie coą ś ą ą ę ł ś żąodbieranych znaków.

Kurs 1 - nauka alfabetu do ponad 5 wpm: „ wicz poprzez s uchanie ca ej pierwszej strony bezĆ ł łzapisywania czegokolwiek, oraz przewijania kasety. Na pierwszej stronie nadawane s po kolei znakiąalfabetu Morse’a z natychmiastowym nazwaniem ich przez lektora. Nast pnie to samo jest na drugiejęstronie, ale ju bez narratora. Ma to s u y treningowi mózgu, na pocz tku bez zapisywania, eby nież ł ż ć ą żstwarza niepotrzebnych komplikacji. Po opanowaniu materia u znajduj cego si na ta mie pierwszej,ć ł ą ę śprzejd do ta my nast pnej, a w ko cu opanujesz wszystkie sze . Pierwsza ta ma zawiera znaki,ź ś ę ż ń ść śsk adaj ce si z jednego lub dwóch elementów, takie jak: E T I A M N. Ka da kolejna ta ma dodaje znakił ą ę ż śposiadaj ce o jeden element wi cej, a do kasety nr 5, na której znajduj si cyfry, oraz znakią ę ż ą ęinterpunkcyjne.” Zalecane jest wiczenie po 30 min dziennie. „Przewodnik dla Ucz cego si ” opisuje ić ą ęobja nia metody stosowane w powy szym kursie. Dwa pozosta e kursy prowadz do opanowaniaś ż ł ątelegrafii tempem 13 wpm i 20 wpm.

W przesz o ci, jak wspomniano w rozdziale 25, firmy Instructograph Co., oraz Teleplex Co. by ył ś łnajlepszymi kompaniami zajmuj cymi si produkcj ta m „bitych” jak i drukowanych do maszyn i by yą ę ą ś ł


- 132 -

u ywane zarówno przez telegrafistów zawodowych, jak i amatorów. W wiecie komercyjnym,ż śnajcz ciej u ywane by y ta my do maszyn - atramentowe Boehma, oraz perforowane Kleinschmidta.ęś ż ł śWspominam je, gdy by y czasami u ywane do nauki i treningu CW, cho g ównie u ywane by y doż ł ż ć ł ż łtransmisji szybkiej telegrafii w firmach komercyjnych.

Podobny system u ywany by podczas II Wojny wiatowej w urz dzeniach produkowany przezż ł Ś ąfirm Teda McElroya. Przy pomocy tego typu maszyn, operator móg przygotowywa ta my s u ce doę ł ć ś ł żątransmisji telegraficznych, zarówno za pomoc klawiatury maszyny do pisania, jak te przy u yciuą ż żspecjalnego trzy-kluczowego urz dzenia do transmisji teksu kodowanego CW. Tempa transmisji przyąu yciu takich ta m mog y dochodzi nawet do stu-kilkudziesi ciu grup na minut , je li pozwala y na toż ś ł ć ę ę ś łwarunki propagacyjne. Po stronie odbiorczej, sygna y transmisji mog y by zapisywane nał ł ćkorespondencyjnych ta mach papierowych, atramentowych lub na inne sposoby. Operator by szkolonyś łdo czytania tego rodzaju ta m w sposób taki, jaki czyta si zwyk y tekst drukowany - ca ymi wyrazami iś ę ł łzdaniami. Móg odczytywa tekst w miar jak przesuwa si on na ta mie przed jego oczyma, podczas,ł ć ę ł ę śgdy na bie co zapisywa go na maszynie do pisania z komfortow dla niego pr dko ci . Zwykle ta myżą ł ą ę ś ą śtakie perforowane by y do pr dko ci 60-70 wpm.ł ę ś

McElroy tworzy i promowa równie materia y s u ce do rozwijania umiej tno ci odbioruł ł ż ł ł żą ę śtelegrafii na produkowanych przez niego urz dzeniach.ą


- 133 -

Rozdzia 19ł

Krótka historia telegrafii cz IIęść

Zmodyfikowany w Europie alfabet Morse'a

Telegrafia w Niemczech pojawi a si w 1847 roku za spraw Williama Robinsona (bez autoryzacjił ę ąMorse'a). Morski serwis wysy kowy pomi dzy Hamburgiem a Cuxhaven, czy te egluga jako takał ę ż żu ywa y wtedy systemów optycznych, bezu ytecznych w czasie z ych warunków pogodowych. Sta y siż ł ż ł ł ębardzo zainteresowane potencja em tego mo liwego do u ycia w ka dych warunkach pogodowychł ż ż żsystemu elektrycznego.

Jeden z urz dników, b d cy równie in ynierem, Frederick Clemens Gerke, natychmiastę ę ą ż żprzet umaczy podr cznik telegrafii Vail'a na niemiecki. Ten systematyczny niemiecki in ynier zauwa y ,ł ł ę ż ż łjak atwo wprowadzi w b d operatora odbieraj cego transmisj ; zmodyfikowa wi c oryginalnył ć łą ą ę ł ęalfabet w celu wyeliminowania wewn trznego spacjowania znaków jak te kresek o ró nej d ugo ci.ę ż ż ł śPozosta y wi c jedynie dwie d ugo ci: odpowiadaj ca kropce i odpowiadaj ca kresce. Choł ę ł ś ą ą ćspowodowa o to w pewnych przypadkach wyd u enie transmisji, oznacza jednak mniejsze umiej tno cił ł ż ę śkonieczne do osi gni cia tego samego poziomu bieg o ci i precyzji w czasie czno ci. Zachowa A B D Eą ę ł ś łą ś łG H I K M N P S T U V bez zmian, u y I zarówno jako I jak i J, zakodowa na nowo znaki usuni te, dla cyfr,ż ł ł ęetc.

Inne landy niemieckie i austriackie szybko zaadaptowa y system Morse'a, jednak e ka dy landł ż żmodyfikowa kod Morse'a niezale nie co utrudnia o komunikacj mi dzy landow . W 1852 rokuł ż ł ę ę ąniemieckie i austriackie landowe urz dy telegraficzne porozumia y si co do unifikacji kodów w u yciuę ł ę ż(jak równie i co do taryf).ż

Podstaw tego by o:ą ł

• elementy jednolite: kropka i kreska (oraz odst py),ę• d ugo liter nie wi ksza ni cztery elementy,ł ść ę ż• d ugo cyfr równa pi elementów, orazł ść ęć• znaki interpunkcyjne o d ugo ci sze elementów.ł ś ść

Za podstaw wzi to alfabet Gerke'a, jednak e zmieniono O P X Y i Z do obecnej postacię ę żWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 134 -

„mi dzynarodowej”, opracowano do dzi u ywany systematyczny uk ad cyfr, etc. Ze swojego koduę ś ż łuczyniono oficjalny standard w dniu 1 lipca 1852 roku. Obecna posta J i innych symbolów j zykówć ęeuropejskich nadana zosta a podczas Paryskiej Mi dzynarodowej Konferencji telegraficznej w 1865 roku;ł ęprzez d ugi czas ta posta kodu nosi a nazw kodu „kontynentalnego” a radio nie zmieni o j nał ć ł ę ż ł ą„mi dzynarodowy”. Drugorz dne zmiany interpunkcji wprowadzone zosta y 1 wrze nia 1939 roku.ę ę ł ś

Wyposa enież

Oryginalny uk ad odbioru Morse'a sk ada si z prymitywnej nagrywarki dokonuj cej zapisu nał ł ł ę ąta mie papierowej ci gnionej przez mechanizm zegarowy pod dzia aj cym magnetycznie piórem,ś ą ł ąo ówkiem lub rysikiem. Dawa o to zapis „w czony-wy czony” odczytywany wzrokowo. Vail stworzył ł łą łą łbardziej zaawansowany model nagrywarki. Istnieje wiele dowodów na to, e nawet Morse i Vail nauczyliżsi odró nia wi kszo liter na s uch podczas pierwszych kilku miesi cy takiego prymitywnegoę ż ć ę ść ł ęnadawania.

Juz w 1845 roku kilku operatorów mog o identyfikowa wi kszo liter kodu na s uch, gdył ć ę ść łs uchali klikni rejestratora. W 1846 roku wielu operatorów robi o to lub mog o tak robi . Wyst pował ęć ł ł ć ę łjednak e du y opór cz ci kadry kierowniczej biur przy akceptacji odbioru tego rodzaju, niektórzy z nichż ż ęśwprost zabraniali takiego post powania. Operatorzy, którzy odczytywali telegramy na s uch, musieli jakoę łdowód ich dok adno ci przechowywa ta my papierowe i zaproponowa obja nienia korekt (w czasieł ś ć ś ć śkopiowania, operatorzy cz sto u ywaj skrótów które musz by zrozumia e dla czytaj cych).ę ż ą ą ć ł ą

Oryginalne urz dzenie nadawcze Morse'a mia o posta linijki z nastawnikami kropek ią ł ćodst pów. Pierwszy prosty klucz Vial'a, poprzednik pó niejszego klucza r cznego zaprojektowany zostaę ź ę łoko o 1840 roku. By a to spr yna z ga k ; z czasem w wyniku zmian konstrukcyjnych przyj postał ł ęż ł ą ął ćjak dzi znamy. Spo ród kilku przyk adów odbioru na s uch wymie my James F. Leonard w 1847 roku.ą ś ś ł ł ńRozpocz prac jako goniec w wieku 14 lat. W ci gu roku sta si operatorem na stacji Frankfort KY iął ę ą ł ęodbiera na s uch. Ponadto, nauczy si s ucha i nadawa w tym samym czasie, zapisuj c przychodz cył ł ł ę ł ć ć ą ątelegram podczas nadawania innego.

Pewni operatorzy w ci gu tego roku wpierw s uchali jednego lub dwóch telegramów, dopieroą łpó niej je zapisuj c.ź ą

1 maja 1847 Albany Evening Journal donosi , e przedsi biorca W. C. Buell przebywa w biurzeł ż ę łtelegraficznym s uchaj c nadchodz cego telegramu, kiedy nagrywarka operatora uleg a uszkodzeniu.ł ą ą łBuell by zdolny poprawnie odczyta i zapami ta co zosta o nadane.ł ć ę ć ł

W tym samym roku po rednik z Louisville, przebywaj cy w biurze telegraficznym zosta ukaranyś ą łgrzywn za s uchanie raportów rynkowych (z powodu braku licencji!). Równie w tym samym rokuą ł ż


- 135 -

niejaki Books, operator z Pitsburgh'a, wys a d ugi telegram jedynie za pomoc d wi ku. Odbiór jedynieł ł ł ą ź ęna s uch okaza si nie tylko mo liwy, lecz równie praktyczny (daj cy oszcz dno czasu). Pomimoł ł ę ż ż ą ę śćtego, pewne biura wolno akceptowa y odbiór jedynie na s uch, wymagaj c by wszystkie telegramy by ył ł ą łzapisane na ta mie, cho operator odbiera na s uch.ś ć ł ł

W latach 1852-1853 kierownik stacji kolejowej Erie odrzuci rozk ad jazdy poci gów odebrany nał ł ąs uch i zg osi uwag kierownictwu na temat operatora Charles Douglas. Kiedy Douglas zosta zganiony,ł ł ł ę łnalega na poddanie si testowi, który udowodni , e jest w stanie odebra bezb dnie krótkieł ę ł ż ć łętelegramy ale równie i bardzo d ugie. Odt d Erie RR oficjalnie zezwoli a na odbiór s uchowy. Generatorż ł ą ł łd wi ku wynaleziono w 1856 roku, u ywaj c go intensywnie i prawie wy cznie podczas i po wojnieź ę ż ą łądomowej, chocia kilka przestarza ych egzemplarzy nagrywarek starego typu wci by o w u yciu.ż ł ąż ł ż

Wczesne dni operatorów w czasie wojny secesyjnej.

Telegrafia rozwija a wraz z rozwojem kolei, daj c udogodnienia dyspozytorskie etc, czyni c jeł ą ąszybszymi i bezpieczniejszymi. Po pierwsze, wi kszo biur telegraficznych znajdowa a si na stacjachę ść ł ękolejowych. Ka da stacja, jak równie i inne wa ne lokacje (np. stacje rozrz dowe) by y obsadzone przezż ż ż ą łoperatora. Stacji wiejskich i w ma ych miasteczkach by o zdecydowanie wi cej ni wielkomiejskich.ł ł ę żWi kszo operatorów pochodzi a ze wsi i ma ych miasteczek w których pozostali, niektórychę ść ł łprzyci ga y zalety urz du miejskiego.ą ł ę

Operatorami byli w zdecydowanej wi kszo ci ludzie m odzi. Wi kszo stanowili ch opcy wę ś ł ę ść łwieku od dziewi ciu lat w gór . Spor grup stanowili ci b d cy w wieku 14 do 18 lat. Cz stanowi aę ę ą ę ę ą ęść łgrup dwudziestolatków, by o te kilku starszych. Wielu z nich sta o si wspania ymi operatorami,ę ł ż ł ę łdok adnymi, szybkimi i niezawodnymi. Prawie wszyscy byli lojalni i godni zaufania.ł

Nie ujawniali wiadomo ci innym osobom ni adresaci. Wielu z tych m odych kumpli s u cychś ż ł ł żąna kolei i publicznych telegrafach sta o si operatorami dla armii walcz cych po obu stronach w czasieł ę ąwojny secesyjnej, s u c cz sto daleko od miejsca sta ej dyslokacji, nara eni na du e ryzyko osobiste.ł żą ę ł ż ż(Chocia zwykle stacjonowali na liniach frontu, nie otrzymali za to nigdy honorów wojskowych jak te iż żpensji).

W pocz tkowym etapie do zapisu u ywano o ówków; zestaw odpowiednio naostrzonychą ż ło ówków musia znajdowa si pod r ka ka dego operatora. Pó niej wielu operatorów zacz o u ywał ł ć ę ę ż ź ęł ż ćpióra i atramentu do zapisu (w pi knym stylu spencera – strach pomy le o kleksach !), z pr dko ciamię ś ć ę św zakresie 30 – 35 wpm: zapis dalej wygl daj cy schludnie.ą ą

Operatorzy po wojnie secesyjnej

By to okres wzrostu zarówno liczby biur kolejowych, a w szczególno ci wielko ci biur w du ychł ś ś żmiastach. Spora liczba kobiet stawa a si operatorami w biurach miejskich jako, e by a to praca czystszał ę ż łi mniej odpowiedzialna ni praca w domach czy fabrykach. By o kilka kategorii operatorów w biurachż ł


- 136 -

miejskich: ci obs uguj cy wolny ruch z placówek wiejskich, ci przyjmuj cy materia z du ymił ą ą ł żpr dko ciami, raporty finansowe i najwy ej w hierarchii: pras (nowo ci). Celem wi kszo cię ś ż ę ś ę śoperatorów m czyzn by wzrost umiej tno ci dok adnego odbioru z du ymi pr dko ciami. Byli onięż ł ę ś ł ż ę śdoceniani najwy szymi pensjami. W miejskich biurach telegraficznych nagminnie wyst powa oż ę łdr czenie nowych operatorów. Kto umy lnie wysy a takiemu nowemu operatorowi zniekszta conyę ś ś ł łtelegram b d te wysy a go nadaj c ze zbyt du pr dko ci obserwuj c jednocze nie jak si takowyą ź ż ł ą żą ę ś ą ą ś ędelikwent poci i denerwuje. Kiedy u wiadomi sobie, e zosta podpuszczony, by postrzegany ju jakoś ł ż ł ł ż„zainicjowany” i zaakceptowany w bractwie telegrafistów. Je eli jednak nadal by w szoku lubż łzdenerwowany, nadal te uwa any by za studenta pierwszego roku.ż ż ł

Kiedy maszyny do pisania sta y si praktyczne w 1880 roku, zacz y by u ywane wł ę ęł ć żameryka skich biurach telegraficznych. Mówi o si , e wybitni operatorzy byli w stanie odbiera zń ł ę ż ćzapisem bez k opotu 50 – 60 wpm, a wielu z nich z buforowaniem 5 – 6 s ów.ł ł

Era radia

Kiedy Marconi wprowadzi na scen radio, „kontynentalny” i „mi dzynarodowy” kod Morse'ał ę ęby w szerokim u yciu wsz dzie z wyj tkiem Ameryki. Radio znalaz o przede wszystkim zastosowanieł ż ę ą łtam, gdzie przewody nie mog y dotrze . Oznacza o to w szczególno ci trasy statek – brzeg lub statek –ł ć ł śstatek. Ameryka scy operatorzy byli wyszkoleni w „American Morse”; szybko jednak dodaliń„kontynentalny” do swojego repertuaru, u ywaj obu kodów: ameryka skiego mi dzy sob iż ą ń ę ą„kontynentalnego” z pozosta ymi operatorami. Wielu z nich zosta o bardzo bieg ymi w stosowaniu obuł ł łkodów, u ywaj c ich wymiennie w razie potrzeby.ż ą

Przez czas a do czasów I wojny wiatowej sta o si to obowi zuj ce. Jednak e, u ywaj cż ś ł ę ą ą ż ż ąszybkiej transmisji za pomoc wczesnych nadajników iskrowych ameryka ski kod by trudny do odbioru ią ń łzapisu szczególnie w przypadku wyst powania zak óce burzowych. Zak ócenia burzowe jak i sygna yę ł ń ł łmia y tendencje by brzmie podobnie, co przy u yciu nadajników pracuj cych na niskichł ć ż ącz stotliwo ciach by o odczuwalne przez okres co najmniej pó roku. Prawdopodobnie z tego powoduę ś ł łMarynarka Wojenna USA opracowa a w tym czasie ca kowicie nowy zbiór kodów, ale zosta on porzuconył ł łna rzecz kodu „kontynentalnego” tu przed przyst pieniem USA do I Wojny wiatowej. By to ten samż ą Śczas, gdy „kontynentalny” kod Morse'a sta si standardem komercyjnym w USA oraz w ródł ę śkrótkofalowców.

Kiedy wprowadzono poj cie Dit oraz DahęWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 137 -

Wydanie marcowe roku 1926 Wireless Magazine przytacza sygna y transatlantyckie z roku 1923łstacji (F)8AB “dahdahdahditdit didah dahditditdit”. Czy znamy jakie wcze niejsze przyk ady? Za pomocś ś ł ągeneratora d wi kuzamiast „dist” mamy „iddies” a zamiast „dah” „umpties” dla odró nienia dwóchź ę żrodzajów klikni . Innym opisem jest “klick, kalunk”. Ponadto, rzecz oczywista, jest jeszcze odst pęć ępomi dzy s owami. Dobre nadawanie powinno by stosunkowo precyzyjne. Dok adno by aę ł ć ł ść łwymagana od profesjonalnych operatorów: dzielili si ze wzgl du na umiej tno ci nadawania. Nadaj cyę ę ę ś ąlub odbieraj cy który mia powtarza lub prosi o powtórzenie móg po egna si z zawodem. Nie by oą ł ć ć ł ż ć ę łto jedynie kwesti uprzejmo ci ale mia o g ównie przyczyny ekonomiczne: b dy oznaczaj opó nieniaą ś ł ł łę ą źdla u ytkownika i kosztuj pieni dze i czas firmy telegraficznej. Dobry telegrafista dopasowywa odst pyż ą ą ł ęzgodnie z oczekiwaniem po stronie odbiorczej dokonuj c mniejszych lub wi kszych korekt. Jeden zą ęoperatorów mówi na podstawie swojego do wiadczenia, e nieuwa ny Morse brzmia gorzej naś ż ż łgeneratorze d wi ku ni na CW.ź ę ż

S owa z du ilo ci starego kodu Morse'a: joy!jack jail Japan jelly jewel jiffy join jolly jungle jurył żą ś ąquick quality queer equip quote ill long loss late labor loyal legal limit lip

Sygna AR pochodzi z ameryka skiego kodu Morse'a: fn = finished (sko czone)ł ń ń


- 138 -

Rozdzia 20ł

Nauka Ameryka skiego Kodu Morse’ań

PorównaniaW tym miejscu zajmiemy si zagadnieniem dotycz cym nauki innej odmiany kodu Morse’a,ę ą

zwanego „Ameryka skim”, lub „Starym”. Wi kszo z nas zna „Mi dzynarodowy”, wcze niej zwanyń ę ść ę ś„Kontynentalnym”. W jaki sposób podej do nauki tego kodu, wykorzystywanego niegdy w czno ciść ś łą śnaziemnej (kablowej). W adnym wypadku nie próbuj w tym celu u ywa poni szych porówna . S uż ż ć ż ń ł żąone jedynie do pokazania ró nic mi dzy dwoma tymi kodami, w szczególno ci w strukturze budowyż ę śposzczególnych znaków, odleg o ci mi dzy nimi, oraz ró nych d ugo ci trwania „kresek”, co przek adał ś ę ż ł ś łsi na specyficzn rytmik .ę ą ę

Na pocz tku zajmiemy si czterema g ównymi aspektami dotycz cych ró nic mi dzy kodemą ę ł ą ż ęstarym, a mi dzynarodowym:ę

– Poni sze znaki s identyczne w obu kodach:ż ą

A B D E G H I K M N S T U V W 4 (jest to 2/3 ca ego alfabetu liter)ł

– Kilka znaków kodu mi dzynarodowego, posiada inne znaczenie w starym kodzie:ę

STARY MORSE: F J Q P X 1 5 7 8 9 . ?

MI DZYNARODOWY: R C F 5 L P O Z 6 X ? /Ę

– Niektóre znaki kodu ameryka skiego maj wewn trzne odst py, co mo e powodowa i ichń ą ę ę ż ćb dn interpretacj , np. litery: C O R Y Z, mog by zdekodowane jako: IE EE EI II SE.łę ą ę ą ć

– S znaki w starym kodzie, które nie maj odpowiedników w mi dzynarodowym:ą ą ę

L - d uga kreska,ł

0 (zero) – jeszcze d u sza kreska (wyja nienia w dalszej cz ci rozdzia u)ł ż ś ęś ł

Cyfry: 2 3 i 6 nie maj odpowiedników w kodzie mi dzynarodowymą ę


- 139 -

Powy szy wykaz nie obejmuje ró nic w interpunkcji, pozna je mo na jedynie poprzez s uchanie.ż ż ć ż ł

RYTMIKA (TIMING)Rytmika starego kodu Morse’a w porównaniu ze wspó czesnym, wydaje si rz dzi stosunkowoł ę ą ć

mniej sztywnymi prawami. Np. d ugo trwania „normalnej” kreski jest wzgl dna i wynosi czasowił ść ętrwania dwóch, lub trzech kropek. (Odnosz wra enie, e s one krótsze ni „kreski” w kodzieę ż ż ą żmi dzynarodowym. Mog o to s u y zaoszcz dzeniu czasu, lub/oraz dok adniejszemu zró nicowaniuę ł ł ż ć ę ł żtrwania kropki w stosunku do d u szej kreski wyst puj cej w literze L, gdzie normalnie powinna onał ż ę ąrówna si czasowi trwania dwóch „normalnych” kresek. )ć ę

Istotn rzecz by o wyra ne rozró nienie pomi dzy E, L i T. Kreska w zero (0) mog a byą ą ł ź ż ę ł ćumy lnie d u sza ni L, tak eby unikn nieporozumie , czasami jednak by o one tej samej d ugo ci.ś ł ż ż ż ąć ń ł ł ś(Niektórzy opisuj L jako trwaj ce 4, lub 7 jednostek, podczas gdy analogicznie zero trwa o 5, lub 10ą ą łjednostek. Taki sposób realizacji tych znaków sprawia wra enie czytelniejszego na tle odst pów mi dzył ż ę ęnimi.

Spraw kluczow by o „Jest to komunikacja. Informacje powinny by nadane tylko raz. Powtórkią ą ł ćpowoduj strat czasu i pieni dzy. Czy przekazywane s owa i cyfry s stuprocentowo czytelne dlaą ę ę ł ąoperatora odbieraj cego?” Zawodowi operatorzy byli doceniani w pierwszej kolejno ci za dok adno ,ą ś ł śćpr dko by a na drugim miejscu.ę ść ł

W ten sam sposób, odst py w obr bie poszczególnych znaków by y równe d ugo ci dwóchę ę ł ł śkropek z tendencj do skracania ich, tak eby odbieraj cy nie mia adnych w tpliwo ci co do ichą ż ą ł ż ą śprawid owej identyfikacji. Odleg o ci mi dzy literami (znakami) wynosi y 3 do 4 kropek, a mi dzył ł ś ę ł ęposzczególnymi wyrazami 4 do 6 kropek. W celu lepszego zró nicowania odst pów w obr bież ę ęposzczególnych liter, a pomi dzy nimi, te ostatnie cz sto lekko wyd u ano, w zale no ci od warunków.ę ę ł ż ż śIch warto ci zmienia y si relatywnie do umiej tno ci operatora nadaj cego i odbieraj cego. Celemś ł ę ę ś ą ąby a zawsze taka praca, eby stuprocentowy odbiór odbywa si przy minimalnym czasie nadawania,ł ż ł ęzostawiaj c du elastyczno obu operatorom w zale no ci od ich umiej tno ci. Mimo i kod teną żą ść ż ś ę ś żwymaga dok adnych proporcji pomi dzy znakami i odst pami – cechowa a go nietolerancja je li chodził ł ę ę ł śo zawahania w operowaniu kluczem góra – dó (np. osoba nadaj ca w taki niedok adny sposób s owoł ą ł ł„telegraph”, mog a spowodowa jego odebranie jako „jgraph”) , wida jak precyzyjniejszy i bardziejł ć ćwymagaj cy by ten kod w stosunku do mi dzynarodowego.ą ł ę

Nie ma potrzeby niepokoju


- 140 -

Trzy generalne cechy odró niaj ce kod ameryka ski od mi dzynarodowego:ż ą ń ę

– najbardziej oczywist jest rytmika : w kodzie mi dzynarodowym jest ona wyra nie regularna,ą ę źpodczas gdy w ameryka skim charakterystycznie „synkopowana” – na zasadzie „sprz g o-gaz” iń ę łkiedy nadawa wykwalifikowany telegrafista, by o to idealne do odbioruł ł

– równolegle z tym, w starym kodzie przewa a y „kropki”, co jest równie specyficzne w stosunkuż ł żdo wspó czesnego alfabetu Morse’ał

– nie dla wszystkich oczywistym jest fakt, e kod ameryka ski jest szybszy od kontynentalnego oż ńoko o 10%, przy zachowaniu takich samych d ugo ci kresek, kropek i odleg o ci mi dzy nimił ł ś ł ś ę(nadanie tego samego tekstu pozwala wi c zaoszcz dzi 10% czasu). Interesuj ce jest równieę ę ć ą żto, e stary Morse potrzebuje o oko o 15% mniej wysi ku podczas operowania kluczem, daj cż ł ł ąwi ksz swobod , je li chodzi o styl nadawania, co czyni go bardziej sztuk , ani eli tylkoę ą ę ś ą żrzemios emł

Na pierwszy rzut oka, bior c pod uwag podobie stwa i ró nice mi dzy oboma kodami, naukaą ę ń ż ęstarego mo e wyda si trudna. Nie tra serca! Wytrawny nauczyciel telegrafii w firmie Teleplex Co., R.ż ć ę ćJ. Miller napisa w osobistym li cie z roku 1942: „Osoba, która opanowa a jeden z kodów, np. starył ś łameryka ski, jest w stanie w sposób mistrzowski opanowa drugi alfabet w takim samym stopniu jakń ćpoprzedni. Dzieje si tak dlatego, e ma wy wiczony umys do szybkiego rozró niania d wi ków. Teoriaę ż ć ł ż ź ęta znalaz a potwierdzenie w praktyce wiele razy”.ł

Zwró uwag na okre lenia: „sposób mistrzowski”, oraz „wy wiczony umys do szybkiegoć ę ś ć łrozró niania d wi ków”. To nie s s owa rzucone na wiatr. Oznacza to faktycznie, e operator który już ź ę ą ł ż żpozna jeden z wymienionych kodów, ma wy wiczony umys do rozpoznawania i rozró niania znakówł ć ł żnadawanych okre lon pr dko ci i jest w stanie nauczy si kolejnego kodu w bardzo szybkim czasie.ś ą ę ś ą ć ęDok adnie jak powiedzia R. J. Miller: „sposób mistrzowski” nie oznacza „pocz tkuj cy”, ale co wi cejł ł ą ą ś ęni minimum, potrzebne w owych czasach do tego, eby zosta telegrafist zawodowym.ż ż ć ąPrawdopodobnie mo na spokojnie stwierdzi , e kto kto nauczy si solidnie telegrafii w tempie 25-35ż ć ż ś ł ęwpm, mo e uzna powy sze s owa jako odnosz ce si do jego osoby.ż ć ż ł ą ę

Bior c pod uwag powy sze, mo emy za o y , e dla tych z nas, którzy opanowali alfabetą ę ż ż ł ż ć żMorse’a w stopniu mniej doskona ym, poznanie kolejnego mo e zaj troch wi cej czasu (czy jestł ż ąć ę ęmo liwe, e nauka drugiego kodu w sposób prawid owy, mo e przyczyni si do poprawy naszychż ż ł ż ć ęumiej tno ci kodu, który ju znamy, przyjmuj c za punkt kluczowy zdolno natychmiastowegoę ś ż ą śćrozró nienia d wi ków?)ż ź ę

NaukaOd czego powinni my zacz ? Przede wszystkim musimy s ucha kodu w jego poprawnymś ąć ł ć

wydaniu ze wzgl du na ró nice w rytmie. Nie powinni my mie wielkich problemów z rozpoznaniem goę ż ś ćna pa mie: jego specyficzny charakter „kropkowy” szybko umo liwi nam jego identyfikacj . Natychmiastś ż ęodkryjemy te , e wiele z jego s ów jeste my w stanie zrozumie , gdy niektóre wyrazy brzmiż ż ł ś ć ż ąidentycznie w obu alfabetach ( np. w j zyku ang.: and, the, it, but, these, thing i wiele innych). Jest toę


- 141 -

zach caj ce, bo nie musimy si uczy na nowo ich brzmienia. S uchaj ich rytmiki, nast pnie nadawaję ą ę ć ł ęstaraj c si na ladowa tych, którzy robi to w sposób mistrzowski. To pomo e nam ugruntowa si wą ę ś ć ą ż ć ęzaznajomieniu z ich brzmieniu.

Rozwa nast puj ce sugestie:ż ę ą

1. Nie zak adaj mo liwo ci wyst pienia zamieszania: wielu operatorów na przestrzeni lat,ł ż ś ązarówno w stopniu zaawansowanym, jak i pocz tkuj cym, u ywa o obu kodówą ą ż łrównolegle bez adnych problemów. Na pocz tku ery radiotelegrafii, by o to generalnież ą łwymogiem dla operatorów zawodowych, a wielu z nich wcale nie by o szybkimiłtelegrafistami

2. Znasz ju jedn trzeci alfabetu liter i jedn dziesi t cyfr, wi c wyluzujż ą ą ą ą ą ę3. My l o wszystkich znakach jak o zupe nie nowych. Ucz si rozpatruj c je w kategoriiś ł ę ą

przynale no ci do zupe nie innego systemu. Nie mieszaj ich, ani nie porównuj, np. wż ś ładnym wypadku nie my l w taki sposób, e litera C, to ta sama litera co J w kodzież ś ż

mi dzynarodowym. Nic nie mo e sta pomi dzy brzmieniem znaku, a jegoę ż ć ęnatychmiastowym rozpoznaniem jako danej litery. (Osoba, znaj ca zarówno j zyką ęangielski, jak i niemiecki, wie, e zg oska CH jest czytana ró nie w obu tych j zykach –ż ł ż ęnie powoduje to u niej jednak adnego zamieszania. Musimy tu przyj ten sam sposóbż ąćmy lenia.)ś

4. Pami taj, e nauka kodu ameryka skiego b dzie przebiega o wiele szybciej nię ż ń ę ć żmi dzynarodowego, gdy znasz ju jej mechanizm, oraz wiesz, e wielu, wielu przed tobę ż ż ż ąopanowa o go bez wi kszych problemów. To powinno by dla nas du zach t .ł ę ć żą ę ą

Niektóre z bardzo u ytecznych porad pochodz od osób, które przez lata z powodzeniem u ywa y obuż ą ż łkodów. Jedn z nich jest to, eby zamiast zwyk ego monitora audio, u ywa tak jak w oryginaleą ż ł ż ć„soundera telegrafu”, pozwoli to na dok adniejsze zapoznanie si z duchem brzmienia tego kodu ił ępomo e lepiej zrozumie ró nice mi dzy ameryka skim, a mi dzynarodowym. (Je li si na toż ć ż ę ń ę ś ęzdecydujemy, nast pnym krokiem b dzie równie nauka odbioru za pomoc takiego soundera, patrzę ę ż ąponi ej). Je li nie, to nie b dzie takiej potrzeby, eby z nim trenowa . Niektóry zaawansowaniż ś ę ż ćoperatorzy nie widz w ogóle takiej potrzeby. Tak czy owak, nie ma adnego powodu do niepokoju je lią ż śchodzi o nauk . Mo emy po prostu j rozpocz i cieszy si poznawanie starego, cho dla nas nowegoę ż ą ąć ć ę ćkodu ameryka skiego, korzystaj c z podanych tu wskazówek. Niewykluczone, e niektórzy ze starszychń ą żoperatorów znaj cych oba alfabety Morse’a, b d szcz liwi mog c udzieli nam cennych wskazóweką ę ą ęś ą ćw oparciu o ich w asne do wiadczenie.ł ś

Opowie starego operatora ery telegrafu naziemnego:śćJeden z pocz tkuj cych operatorów nadawa najszybciej jak potrafi na kluczuą ą ł ł

pó automatycznym, gdy nagle jego korespondent przerwa mu nadaj c: REND STOW IMA GIRT (nawet wł ł ąj zyku angielskim brzmi to bezsensownie ;)). Poprosi o powtórzenie i odebra identycznie to samo.ę ł łOdwróci si do swojego kierownika i zapyta : „Co jest nie tak z tym operatorem?”. „Nic”, us ysza wł ę ł ł ł


- 142 -

odpowiedzi, „Ona po prostu nadaje: SEND SLOW I’M A GIRL (nadawaj wolno, jestem dziewczyn ). Musisząnauczy si odró nia R od S i T od L. Niczego ci nie nauczyli w tej szkole?”ć ę ż ć ę

A oto przyk ad zdania sk adaj cego si z samych kropek: „Her Irish eyes cry cos she is so sorry”ł ł ą ę(jej irlandzkie oczy p acz , bo jest jej bardzo przykro).ł ą

Nauka przy u yciu sounderażNauka odbioru starego kodu przy u yciu soundera nie nastr cza wi kszych trudno ci ni przyż ę ę ś ż

u yciu zwyk ego monitora, czy „brz czyka” audio. Sounder produkuje dwa ró ne rodzaje „klików”ż ł ę żkoresponduj cych z ruchem klucza. Nacisk klucza w dó , powoduje powstanie „ostrego” ( o wi kszeją ł ęwysoko ci d wi ku) kliku wskazuj cego pocz tek sygna u, ruch powrotny klucza (do góry) produkujeś ź ę ą ą łd wi k ni szy(t py) i sygnalizuje zako czenie nadawanego sygna u. D ugo trwania ciszy pomi dzyź ę ż ę ń ł ł ść ętymi ruchami jest adekwatna do d ugo ci poszczególnych elementów w obr bie danego znakuł ś ępozwalaj c na rozdzielenie kropek od kresek. Na pocz tku wicz s uchaj c serii samych kropek, aą ą ć ł ąnast pnie kresek, a zaznajomisz si z ich brzmieniem, nast pnie prostych wyrazów, dopóki nieę ż ę ęprzyzwyczaisz si do tego rodzaju brzmienia. (Zacznij od liter, które s identyczne w obu kodach – patrzę ąpowy ej). Najprawdopodobniej wyda ci si to interesuj ce i oka e si na pocz tku ciekawymż ę ą ż ę ąwyzwaniem.

Ameryka ski Alfabet Morse’a by wynaleziony z my l o przesy aniu go za pomoc drutów,ń ł ś ą ł ągdzie zak ócenia pasmowe i inne nie wyst powa y, lub by y minimalne. Pomimo, e kodł ę ł ł żmi dzynarodowy zosta uformowany i zaadoptowany w Europie jedynie 5 lat pó niej, pierwszeę ł ź

czno ci radiowe w Ameryce przeprowadzane by y za pomoc starego kodu. Prawdopodobnie dwomałą ś ł ąg ównymi czynnikami, które zawa y y na zamianie by y: w przewa aj cej mierze „kropkowy” charakterł ż ł ł ż ąstarego kodu powoduj cy wra enie statycznego, oraz potrzeba znormalizowania uniwersalnego,ą żmi dzynarodowego kodu do komunikacji radiowej na statkach morskich. Najprawdopodobniej toęostatnie bardziej zawa y o na zamianie, ni wymagania w czno ci komercyjnej l dowej, orazż ł ż łą ś ąamatorskiej.

Kod Ameryka ski – Sztukń ą…Ameryka ski Kod Morse’a jest okre lany przez jego u ytkowników jako swoiste pi kno, dzie oń ś ż ę ł

sztuki. D wi ki wychodz ce z soundera telegrafu s jak brzmienie dobrze rozgrzanego i nastrojonegoź ę ą ąsilnika samolotu w poj ciu czystego pi kna, jak to okre li jeden z operatorów dawnej ery telegrafu.ę ę ś ł

Kilka innych porównań


- 143 -

Je li zostan ustawione takie same jednostki czasowe (d ugo ci trwania kropek i odst pówś ą ł ś ęmi dzy znakami), przy nadawaniu tego samego tekstu w obu kodach, wykwalifikowani w starym kodzieęoperatorzy zako cz transmisj , podczas gdy operatorzy kodu mi dzynarodowego b d wciń ą ę ę ę ą ążnadawa i odbiera . W rzeczywisto ci, komunikat nadany starym kodem b dzie przekazany o oko o 45%ć ć ś ę łszybciej1.

Jednak kiedy czytamy o pr dko ciach osi ganych w starym kodzie, musimy wzi pod uwag ,ę ś ą ąć ęe cho operator nadaj cy ma atwiejsze zadanie ni operator pos uguj cy si kodemż ć ą ł ż ł ą ę

mi dzynarodowym, to na operatorze odbieraj cym ci y taki sam wysi ek, a nawet musi on byę ą ąż ł ćbardziej wyczulony na pewne niuanse.

Dodatkow ciekawostk jest fakt, e kiedy obaj operatorzy sko cz nadawanie tego samegoą ą ż ń ątekstu, oka e si , e operator nadaj cy kodem ameryka skim wykona jedynie 91% ruchów kluczem iż ę ż ą ń łzu y ogólnie oko o 85% energii w stosunku do operatora nadaj cego kodem mi dzynarodowym.ż ł ł ą ę

Zalety te przek adaj si na koszty. Najpierw jednak operator taki musi nauczy sił ą ę ć ęwychwytywa drobne niuanse wyst puj ce w starym kodzie. Musi czytelnie rozpoznawa takie ró nice,ć ę ą ć żjak odst py wyst puj ce w obr bie pojedynczych liter, jak: C O R Y Z i ró nych d ugo ci trwania kreski wę ę ą ę ż ł śznakach L, oraz 0, a tak e przyzwyczai do generalnie krótszych przerw mi dzy znakami i s owami.ż ć ę łDochodzi równie problem je li chodzi o odczytywanie sygna ów telegraficznych za pomoc soundera wż ś ł ąbiurze telegrafu, a na pa mie przy obecno ci zak óce , które mog powodowa cz ciow utratś ś ł ń ą ć ęś ą ęczytelno ci sygna ów.ś ł

Dwuznaczno ci wynikaj ce z wewn trznych odst pów w obr bie tych samych liter, orazś ą ę ę ękrótszych kresek w kodzie ameryka skim stan y okoniem w stosunku do znormalizowanego koduń ęłmi dzynarodowego, czyni c ten drugi atwiejszym do czytelnego odbioru w trudnych warunkachę ą łpasmowych. Podejrzewam, e starzy operatorzy kodu ameryka skiego, w warunkach radiowych mieliż ńtendencje do wyd u ania (nawet do przesady) d ugo ci przerw mi dzy znakami, eby u atwił ż ł ś ę ż ł ćkorespondentowi odbiór. To powodowa o utrat wspomnianej uprzednio przewagi czasowej wł ęnadawaniu tym kodem.

Wybrane Materia y Praktyczne do Naukił

S owa (w j zyku angielskim), które zawieraj takie same litery w obu alfabetach – A E I U B D G H K M Nł ę ąS T V W:

1 Dotyczy to przypadku, kiedy wytrawny operator b dzie odpowiednio skraca d ugo ci trwania kresek i odst pów, tak jak to by oę ł ł ś ę ł

opisane powy ej. To w po czeniu z oko o 73% krótsz redni d ugo ci s ów i z oko o 65% krótsz d ugo ci trwania cyfr w starym kodzie,ż łą ł ą ś ą ł ś ą ł ł ą ł ś ąpowoduje rozbie no z przytoczon wcze niej warto ci 10%.ż ść ą ś ś ą


- 144 -

the end and man men view stew must mist missed kid king thing dig dumb sing sting stub hide side vast

waste medium wide stab tug aim bug tame name magnet tube gust huge India ink sink had mad made

human magnitude dean heat hum ham him sad dash dish shade gush bush hush mash smash biggest

mug hug bag sag wag stage wages vague stag that tug heed head hasten skate hate date night might kite

fight invite begin began behave behead aghast mane tame inane game wane hank bank stink wink

S owa zawieraj ce litery wyst puj ce tylko w kodzie ameryka skimł ą ę ą ń

Sk adaj ce si z samych kropek:ł ą ę

cheese chose coop cop cope copper copy core creep creepy crop cross cry echo eyes hoe hope horse

hose ice ooze peer pie pieces pose precise press price prize prose recess repose rice ripe rope Roy seer

seize series she sheer shoe shy size sore spice spree spy yippy zero zoo

Sk adaj ce si z liter wyst puj cych tylko w starym kodzie:ł ą ę ę ąclop color crop off for fly lop offer plop roll jolly

Sk adaj ce si z liter wyst puj cych tylko w kodzie ameryka skim plus reszty ich samog osek:ł ą ę ę ą ń łall aloe career clap Clay clear cliff clip clique collar cruel equip expire explore fall fill fizzle flair flare fly for

full fail jail jeer jello joy jury leap lily lop oil opera pear peel place play quail queer quip quiz rap reaper

repair rill roll xray year zeal

Z instrukcji obs ugi programu Mill 72a Jimma Farriora, który by pierwotnie operatorem koduł łameryka skiego:ń

Istniej znaczne ró nice w obr bie Kodu Ameryka skiego, w stosunku do Koduą ż ę ńKontynentalnego w zale no ci od preferencji ró nych operatorów i nie istniej tu sztywne regu y.ż ś ż ą łPomimo jednak, e nie zawsze nadawany jest on w identyczny sposób, istnieje tu równie pewienż żstandard, podobnie jak ma to miejsce w przypadku kodu mi dzynarodowego. Wyj tkiem s tu pewneę ą ąznaki w obr bie których wyst puj wi ksze przerwy miedzy dwoma kropkami, a odleg o mi dzyę ę ą ę ł ść ęs owami w starym Morse’ie jest krótsza o jedn jednostk w stosunku do CW. Litera L w starym kodzie toł ą ękreska, która jest oko o dwa razy d u sza od standardowej, a cyfra zero w tym kodzie sk ada si z kreskił ł ż ł ęoko o trzy razy d u szej ni standardowa. Skutkuje to nast puj cym „standardem”: kropka = 1ł ł ż ż ę ąjednostka, normalny odst p = 1 jednostka, specjalny odst p = 2 jednostki, kreska = 3 jednostki, Litera L =ę ę6 jednostek, cyfra 0 = 9 jednostek, odleg o mi dzy znakami = 3 jednostki, odleg o mi dzy s owamił ść ę ł ść ę ł= 6 jednostek.

Fakt, e nie sp dzi em zbyt wiele czasu nad nauk kodu ameryka skiego, ale nie jest dla mnież ę ł ą ńatwe wyodr bnienie ró nych d ugo ci kresek, oraz dostrze enie ró nicy wewn trznych odst pów wł ę ż ł ś ż ż ę ę

poszczególnych literach, a s yszenie ich raczej jako E’S, oraz I’S, bez wiadomej, intensywnej koncentracjił śna nich. Podejrzewam, e z powodu wieloletniego s uchania na pasmach kodu mi dzynarodowego,ż ł ęnadawanego w niedba y sposób, moje wyczulenie na subtelne ró nice w odleg o ciach mi dzy znakamił ż ł ś ę


- 145 -

zosta o przyt pione. Operatorzy Kodu Ameryka skiego nigdy nie mieli okazji spotyka si z takł ę ń ć ę ąniedba o ci w nadawaniu. My l , e mog oby to ich przyprawi o g si skórk . W kiepskoł ś ą ś ę ż ł ć ę ą ęformowanych znakach kodu mi dzynarodowego, emitowane kreski i kropki bywaj mocnoę ązniekszta cone: z jednej strony ci ko odró ni przeci gane kropki od skracanych kresek, z drugiejł ęż ż ć ąstrony kreski s ra co przeci gane, co powoduje du e zak ócenia rytmu nadawania. Je li dodamy doą żą ą ż ł śtego niedok adne odst py mi dzy literami w obr bie s owa, oka e si , e odbieraj cy musi si czasemł ę ę ę ł ż ę ż ą ęmocno nagimnastykowa , eby zrozumie tekst.ć ż ć


- 146 -

Rozdzia 21ł

Metody niezalecane

Czegokolwiek si nie uczymy, mo emy robi to na wiele odmiennych sposobów. Co najmnieję ż ćnierozs dnym jest upieranie si na metod trudn , je eli wiemy o istnieniu lepszej i atwiejszej.ą ę ę ą ż ł

Stare dobre metody

W okolicach ko ca wieku dziewi tnastego, nawet najlepsze szko y dla telegrafistówń ę łrozpoczyna y proces nauczania od wr czenia studentom kart przedstawiaj cych kropki i kreskił ę ąodpowiadaj ce poszczególnym znakom, w celu ich zapami tania wzrokowego. Konsekwencje takiegoą ędzia ania by y tylko i wy cznie negatywne: nauka kodu by a trudna, a doj cie do wysokiego poziomuł ł łą ł śzaawansowania trwa o zdecydowanie zbyt d ugo. Z takim podej ciem i przekonaniem, e telegrafia jestł ł ś żtrudna i m cz ca, adepci rozpoczynali nauk - nie wiadomi z ego podej cia i metody.ę ą ę ś ł ś

Prze wiadczenie o trudno ci pos ugiwania si Morse’m zapanowa o w trakcie pocz tkówś ś ł ę ł ąkrótkofalarstwa i przetrwa o bardzo d ugi czas. Czy nie jest to te powszechne dzi nastawienie: "to jestł ł ż śtrudne"? Musimy si pozby takiego my lenia - nie, to nie jest trudne! Do wiadczenie pokaza o, eę ć ś ś ł żnajlepszymi nauczycielami byli ci, którzy unikali takich my li. Nauka telegrafii i pos ugiwanie si ni wś ł ę ąpraktyce, powinny by do wiadczeniami przyjemnymi, atwymi i daj cymi przyjemno . Dobrzyć ś ł ą śćnauczyciele byli w stanie ignorowa b dy uczniów, aby unikn powstawania zniech cenia.ć łę ąć ę

Stara metoda nauki - "wzrokowa" lub polegaj ca na zliczaniu kropek i kresek, zazwyczajągwarantuje powstanie bariery przy pr dko ci jak umys jest w stanie znie na poziomie wiadomo cię ś ą ł ść ś ś- zazwyczaj oko o 7-10 wpm. Ludzie, którzy zbiór us yszanych d wi ku wiadomie przepuszczaj wł ł ź ę ś ąswoim umy le przez proces zmieniaj cy go w odpowiadaj c liter , spotkaj si z problemem -ś ą ą ą ę ą ęwkrótce dotr do wspomnianej bariery. Dlaczego ktokolwiek mia by anga owa wiadomo w takieą ł ż ć ś śćrzeczy, wiedz c, e pracuje to przeciwko niemu? Jedyne sensowne wyja nienie, to niewiedza na tematą ż śistnienia lepszych metod.

Krótka analiza "starej metody" wygl da nast puj co. Ucze :ą ę ą ń

● tworzy w g owie tabelk znaków i odpowiadaj cych im zestawów kropek i kresek (jakł ę ąwiele ich jest i w jakiej kolejno ci), nast pnie zaczyna s ucha kodu i...ś ę ł ć

● s yszy d wi k znakuł ź ę● rozbija go w g owie na poszczególne kropki i kreskił● powtarza je sobie w g owieł● sprawdza do jakiego wzorca w tabelce pasują● przypisuje do niego odpowiedni znak pisany, i w ko cu:ń


- 147 -

● zapisuje go

Jakie to niezdarne!

W roku 1975, George Hart napisa w sierpniowym magazynie QST (strona 100): "Wi kszoł ę śćucz cych si telegrafii, rozpoczyna nauk od zapami tania alfabetu w formie „kropek” i „kresek”. Nawetą ę ę ęci od pocz tku przestrzegani przez dobrych instruktorów, e A nie jest 'kropk i kresk ', a raczeją ż ą ąd wi kiem zbli onym do „titat”, zapisywali sobie w pami ci A jako krótki d wi k i d ugi po nim... Przezź ę ż ę ź ę łto pocz tkowa faza nauki jest dla wi kszo ci procesem liczenia, i ci ko to zmieni jakimkolwieką ę ś ęż ćwysi kiem". To zniech caj ce i niepotrzebne. Hart pokaza , e skuteczn metod nauki jest nauczenieł ę ą ł ż ą ąsi w pierwszej kolejno ci brzmienia znaków, poprzez os uchiwanie si z nimi przy pr dko ciach na tyleę ś ł ę ę śwysokich, by uniemo liwi liczenie. W ten sposób dzia aj aktualne programy do nauki, zalecane przezż ć ł ąARRL.

Inne zniech caj ce podej ciaę ą śWielu ludzi dosz o do mistrzostwa w pos ugiwaniu si telegrafi metodami, które dzi sł ł ę ą ś ą

odradzane, ale w o yli w to zdecydowanie za du o czasu i wysi ku, nieobce by o im te zniech cenie.ł ż ż ł ł ż ęMieli na tyle samozaparcia eby przezwyci y swoje s abo ci i pomimo nich osi gn sukces. Niestety,ż ęż ć ł ś ą ąćniezliczona ilo próbuj cych utkn a na pr dko ci 10-12 wpm. Przez lata opracowano wiele sposobówść ą ęł ę śna "zapami tanie" kodu, cz z nich ca kiem innowacyjnych. Wi kszo polega na wizualizacji:ę ęść ł ę śćuszeregowanie lub zilustrowanie rozpisanych do kropek i kresek znaków, tworzenie " a cuchów"ł ńzwi zków, dodanie lub zmiana czego w znaku aby osi gn inny. Pojawi y si te s owa które mia yą ś ą ąć ł ę ż ł łna ladowa brzmienie znaku. Te metody mog przyda si osobie, która musi zapami ta znaki abyś ć ą ć ę ę ćmóc zawo a o pomoc alfabetem Morse'a w sytuacji awaryjnej, ale dla komunikacji telegraficznej - sł ć ągorzej ni bezu yteczne.ż ż

Nie ma jakiejkolwiek potrzeby, aby kiedykolwiek ogl da kod w formie zapisanej. Podej cie:ą ć ś"kropka i kreska oznacza A" i zapisywanie litery, lub, jak kto kiedy powiedzia : "je eli po us yszeniu „taś ś ł ż łtit ta tit”, mówisz do siebie „aha - to by o C!”, a nast pnie je zapisujesz - jeste w tarapatach - to jestł ę śt umaczenie".ł

Wi kszo z tych pomocy naukowych przeoczy a wa ny fakt, e telegrafia opiera si naę ść ł ż ż ęD WI KACH. Ka da z tych metod wciska co pomi dzy d wi k znaku i znak. Wi kszo nichŹ Ę ż ś ę ź ę ę śćprzedstawia schematy dla oka, nie dla ucha. Nawet te, które opieraj si na pomaganiu sobieą ęd wi kami (jak wyrazy brzmi ce podobnie do znaku), nie dzia aj w praktyce - s metod zbyt woln iź ę ą ł ą ą ą ąbardzo nienaturaln . Najwi ksz ich wad jest fakt umieszczenia dodatkowego etapu w procesieą ę ą ąrozumienia. Te, które wymagaj jakiej analizy (na przyk ad zliczenia kropek/kresek) danego znaku wą ś łcelu jego rozpoznania, niepotrzebnie wyd u aj proces rozumienia, powoduj c ograniczenie pr dko cił ż ą ą ę śdo 5-10 wpm. Unikaj takich sposobów.

Wielu spo ród tych, którzy nauczyli si CW z kartki, wpoi o sobie z y nawyk. Polega on naś ę ł łwyobra aniu sobie kropek i kresek i ich liczeniu, a nast pnie dopasowywaniu do danego znaku. Skutkujeż ęto pojawieniem si w pó niejszym czasie problemów z rozszyfrowywaniem d u szych znaków - naę ź ł ż


- 148 -

przyk ad B i 6, lub 1 i J. Cz spo ród tych radioamatorów jest w stanie przezwyci y problem,ł ęść ś ęż ćpoprzez intensywn praktyk i u wiadomienie sobie tego z ego nawyku). (Zna em do wiadczonegoą ę ś ł ł śoperatora, który pracowa zawodowo w marynarce - kocha telegrafi i bez problemu pos ugiwa sił ł ę ł ł ękodem z pr dko ci 20 wpm - ale to by jego limit. Nie by w stanie opanowa wy szego tempa. Z t -ę ś ą ł ł ć ż ązawrotn , bior c pod uwag metod - pr dko ci , by w stanie wiadomie analizowa kod.)ą ą ę ę ę ś ą ł ś ć

Ucz cy si metodami wykorzystuj cymi podobnie brzmi ce wyrazu, (na przyk ad: "didah" brzmią ę ą ą łjak [ang.] "alike", wi c nale y je skojarzy z liter 'A'), rzadko kiedy byli w stanie przekroczy 10 wpm.ę ż ć ą ć

Szeroko promowan przez lata metod , by a nauka wed ug schematu "Eat Another Raw Lemon"ą ą ł ł(ang. "zjedz kolejn surow cytryn "), która mia a pokazywa jak ka da z liter E A R L by a tworzona -ą ą ę ł ć ż łprzez dodanie jednego elementu, kropki lub kreski, do poprzedniego. By o to zilustrowane na du ejł żgrafice. Sporo ludzi zacz o si uczy t metod i przynajmniej jaka cz spo ród nich osi gn aęł ę ć ą ą ś ęść ś ą ęłwystarczaj cy poziom zaawansowania. Znam amatora, który doszed t drog do 20 wpm.ą ł ą ą

Nauczyciele i eksperci twierdz , e ka dy rodzaj wydrukowanego alfabetu Morse'a, lub inneą ż ż"wizualne" pomoce, utrudniaj nauk u pocz tkuj cych. Wyja nia to Rozdzia 13.ą ę ą ą ś ł

Wszystkie takie metody stoj w sprzeczno ci z podstawami pedagogiki, poniewa nie ucz koduą ś ż ąw sposób w jaki b dzie pó niej wykorzystywany - w postaci d wi ków. Wymagaj tak e, aby studentę ź ź ę ą żnauczy si czego (co pó niej b dzie musia zapomnie , aby pój si dalej) dodatkowo dodanego doł ę ś ź ę ł ć ść ębrzmienia znaków. Te metody mog wydawa si atwiejsze na pocz tkowym etapie, ale wą ć ę ł ąrzeczywisto ci zdecydowanie utrudniaj , lub nawet uniemo liwiaj post p. Roztropny nauczyciel iś ą ż ą ęstudent powinni unika takich sposobów nauki.ć

A wi c:ę

● Nigdy, przenigdy nie patrz na "tabelki" zawieraj ce rozpisany alfabet Morse'a przedąrozpocz ciem nauki. Nigdy nie próbuj zapami ta nic wzrokowo, zapomnij te oę ę ć żprogramach wy wietlaj cych znaki na ekranie.ś ą

● Trzymaj si z dala od metod, które rozbijaj w jaki sposób znaki. S uchaj tylkoę ą ś łkompletnych i poprawnie nadawanych znaków.

● Nigdy nie s uchaj kodu nadawanego z pr dko ci mniejsz ni 12 wpm. U ywaj 14ł ę ś ą ą ż żwpm lub, je eli jeste w stanie, wi cej.ż ś ę

● Nie ucz si przez zapami tywanie odwrotno ci, jak 'K' i 'R'. Poskutkuje to pomy kami wę ę ś łprzysz o ci.ł ś

● Nie po wi caj zbyt du o czasu na kopiowanie losowych grup znaków. Czytanie zwyk egoś ę ż łj zyka ró ni si znacznie i w a nie ta umiej tno jest wymagana na te cie. Losoweę ż ę ł ś ę ść śgrupy s popularne, poniewa atwo stworzy programy komputerowe, które b d jeą ż ł ć ę ąnadawa . Losowane znaki maj swoje miejsce - nadaj si do wykrywania i wiczeniać ą ą ę ć"zawieszonych" znaków, ale to wszystko.

Gdy do wiadczony operator, który nauczy si kodu z "rozpiski", nagle odkryje, e d wi k jestś ł ę ż ź ęliter , to tak jakby w jego g owie zapali a si arówka. Po tym jest w stanie szybko rozwija si dalej.ą ł ł ę ż ć ę


- 149 -

Daremno z ych metodść łArnold Klein, N6GAP:

"Przez wi cej lat ni jestem w stanie si przyzna , próbowa em opanowa proste zadanie:ę ż ę ć ł ćkopiowanie kodu z pr dko ci 20 wpm, aby uzyska wy sz licencj .ę ś ą ć ż ą ę "

wiczy tyle, e w jego yciu nie by o d u szego kawa ka wolnego czasu, podczas którego nieĆ ł ż ż ł ł ż łpomy la by o CW. Nosi przeno ny odtwarzacz i s ucha kaset podczas jazdy samochodem, koszeniaś ł ł ś ł łtrawy, odkurzania, sadzenia kwiatków, popo udniowych spacerów, biegania noc na bie ni i zmywania;ł ą żgdy ogl da mecz softballa mia w uszach s uchawki i kopiowa kod. Kopiowa w poczekalni u lekarza, aą ł ł ł ł łczekaj c a ona wróci z wieczornych zakupów, nas uchiwa na radiu - posiwia y cz owiek zeą ż ż ł ł ł łs uchawkami i notesikiem.ł

"Rezultaty by y frustruj ce. Pr dko zmienia a si od 20 do 24 wpm i zawsze czu em panik ,ł ą ę ść ł ę ł ęczu em e nie nad amł ż ąż " - "gonienie w asnego ogonał " - tego do wiadcza . G ównym problemem by aś ł ł łniewiedza na temat tego, co robi le. Pytaj c tych którzy zdali test, otrzymywa zdawkow odpowied :ł ź ą ł ą źpraktyka. "No có , widocznie moja praktyka nie daje sobie radyż ". Artyku y o odbieraniu na s uch nieł łwyja nia y tej techniki. Ze wszystkich wynika o, e po odpowiednim czasie treningu, ta umiej tnoś ł ł ż ę śćpojawi si magicznie.ę

Po przeczytaniu zaprezentowanych tutaj zasad, napisa :ł

"Szlifowanie kodu zacz o y w asnym yciem i wreszcie jestem zdeterminowany, eby zda .ęł ż ć ł ż ż ćPróbowa em wszystkich tych porad podczas ostatniego tygodnia, i to dzia a! Nie czuj presji abył ł ęnad a . Znalaz em spokój. Znalaz em odpowiedzi na problemy, z którym próbowa em si upora odąż ć ł ł ł ę ćlat."

Zaprezentowane w tej ksi ce metody s przetestowane w praktyce, a ich dzia anieąż ą łpotwierdzone.


- 150 -

Rozdzia 22ł

Listy s ów do wiczeł ć ń

100 popularnych s ów pogrupowanych wed ug funkcjonalno ci (w j zyku ł ł ś ę

angielskim)

(Zawiera „I”, oraz „a”, pozwoli to na atwiejsze budowanie zda do wicze )ł ń ć ń

a an the this these that some all any every who which what such other I me my we us our you

your he him his she her it its they them their man men people time work well May will can one two great

little first at by on upon over before to from with in into out for of about up when then now how so like

as well very only no not more there than and or if but be am is are was were been has have had may can

could will would shall should must say said like go come do made work

Kilka zda zbudowanych w oparciu o powy sz list s ów:ń ż ą ę ł

● It is only there.● You will like your work.● Have you been out?● Was he with her? I can go now.● We must say that.● Would the people come?● She has a great work.● There are more over there. Such men may go in.● These men may come first.● All but You have been there● It was as little as that.● You should not have said it. How has he made up your work?● He has been very well.● No man said more than that.● He may not do any more.● We must like this.● Are they like them?


- 151 -

Reszta z 500 najbardziej popularnych s ów w j zyku angielskim:ł ę

did low see yet act die sea run age end new set ago sun eye nor son air way far off ten big arm

few old too ask get own try add God pay use boy got put war car law red sir yes why cry let sat cut lie

saw Mrs ill also case even five head less just mile once seem talk wall bank fill want tell seen open mind

life keep hear four ever city army back cost face full held kept line miss part ship thus week lady many

went told show passmost live kind help gav efact dear bestbill does fall girl here king long move poor

side took were whom town soon read much look knew high give feet note mean left idea hard done

body book don't felt gone hold know lost name real sort tree wide wind true step rest near love land

home good till door both call down find half hope last make need road stop turn wish came drop fine

hand hour late mark next room sure wait word year walk take same fire each care young watch thing

speak right paper least heard dress bring above often think stand river party leave heart early built after

carry again fight horse light place round start those where alone cause force house marry plant serve

state three white still today whole short point might human found child along began color given large

month ject ther price small story under world whose tried stood since power money labor front close

among begin court green laugh night quite smile table until we write being cover happy learn order will

that the it is do not I am to the for reach sound taken voice wrong the chance across letter enough public

from me that was on the they were she twenty always change family matter is I will in a there is that

rather wonder answer coming father was moment reason result appear demand figure mother remain

supply around follow myself return system became dollar friend number

Kilka Popularnych Przyrostków i Przedrostków

Przedrostki, Które Nie S Regularnymi S owamią ł

Un ex re de dis mis con com for per pur pro post anti para fore coun susp extr trans

Przyrostki, Które Nie S Regularnymi S owamią ł

Ly ing ally tial fur sume sult serve gram graph hood jure logy ment pose short cient spect qui re

ulate jest ther

Przyk ady Przedrostków w J zyku Polskimł ę

Naj- przed- bez- tele- pod- prze- anty- para- eks-

Przyk ady Przyrostków w J zyku Polskimł ę


- 152 -

-ek -om -u -nik –arz -acz -utki –unia -unekś

Kilka Mini-Zda do wiczeniań Ć

We are in the he is and the will be we that the it is do not I am to the for the of this to them it

was and he of a me that was on the they were she I will in a there is he was I will that

Troch d ugich s ów do wiczeniaę ł ł ć

school Somewhere newspaper wonderful ex second office garden during become change

household grandfather over better either happen person toward hundred against brought produce

company already husband receive country America morning several another evening nothing suppose

because herself perhaps through believe himself picture whether between however present without

anything together looked depending movement handsome contained amounting homestead work

manship production discovered preventing misplaced requested breakfast department investment

throughout furnishing regulation forwarded friendship herewith foundation deportment geography

important lemonade graduation national continue question consider federated educational handkerchief

conincrease American interest possible versation arrangement nightgown children remember business

commercial exceptional prosperity subscription visionary federation heretofore ingredients certificate

pneumonia interview knowledge stockholders property chaperone permanently demonstrated

immediately responsible Chautauqua candidacy supervisor independent strawberry epidemics

specification agricultural catalogues phosphorus schedules rheumatism temperature circum- stances

convenience Pullman trigonometry bourgeoisie slenderize camouflage broadcast defamatory ramshackle

bimonthly predetermined clemency beleaguered voluptuous intoxicating depository pseudonym

indescribable hieroglyphics morphologist Yugoslavia cynosure parallelogram pleasurable toxicology

bassoonist influenza

200 Popularnych S ów w J zyku Polskim:ł ę

si i w nie na z do to e a o jak ale po co tak za od go ju jego jej czy przez tylko tego sobieę ż żjeszcze mo e ze kiedy pan ich dla by gdy teraz ja ten który nawet bardzo przed tu jednak pod co tamż śwszystko przy wi c nic bo nim eby mia on by potem te je li bez nad gdzie lecz siebie nigdy anię ż ł ć ż św a nie sam u dobrze ni jakby aby ty oczy zawsze raz by y no albo gdyby a wtedy przecie ona drzwił ś ż ł ż żjako chyba nagle wszyscy jeden czym kto sposób czas kilka dlaczego razem tak e mój nikt cho wieleż ćdwa kto lub trzeba niech ku którego we znowu jaki tutaj szybko tyle g os mi dzy wreszcie równieś ś ł ę ż

ycie oczywi cie znów swoje dlatego zbyt ciebie zupe nie taki czego i dopiero powiedzie obok prawież ś ł ż ćpoza za wci je eli moje prawda trzy dzie miejsce mimo poniewa zaraz d ugo coraz podczasś ąż ż ń ż łnatychmiast zanim có ka dy zrobi my do oraz jaki stanie wcale w ród mie zreszt dzi ile chociaż ż ć ść ś ć ą ś żgdy kiedy swój jedynie pewno nieco niemal gdzie jedno wokó powoli wra enie wiat sk d my lż ś ś ł ż ś ą ś


- 153 -

stary du o drogi nadal drugi bowiem przynajmniej pewnie cz sto razy dok adnie niczego mówi dzi kiż ę ł ć ępewien wida cichoć

Reszta z 1000 najpopularniejszych s ów w j zyku polskim:ł ę

w a ciwie rzecz wolno oto cia o czasem wiedzie st d wkrótce dó pó noc ca kiem wówczasł ś ł ć ą ł ł łdom wzrok mocno trudno dziewczyna dziecko skoro wobec mier rzeczywi cie koniec tu daleko piś ć ś ż ęćserce spokojnie czego wielki d o cz najpierw ma o temat w osy wraz usta widok równie ponadś ł ń ęść ł łrobi cztery ci gle inny znale dobry wyra nie ponownie pytanie dzisiaj kogo zwykle s owo jako naszć ą źć ź ś ł śszcz cie prawo zapewne wiat o bóg tymczasem przyk ad przede nikogo dzieje lekko aden zobaczyęś ś ł ł ż ćrami twój wy czym znacznie powietrze rano doktor sprawa m ody dziesi nast pnie och dwadzie ciaę ś ł ęć ę śjutro zatem list jednocze nie ach zamiast i dawno czemu natomiast wiadomo mo liwe s o ce kapitanś ść ż ł ńwiatr g o no ostatni podobnie da ego ca kowicie zosta prosto niewiele krew bro zw aszcza spodł ś ć ł ć ń łwi kszo mi o ko o pomi dzy m wprost dopóki wieczorem doskonale niby atwo blisko dot dę ść ł ść ł ę ąż ł ąkogo droga g boko ona przedtem niebo panna le ów obaj niestety wed ug zewn trzłę ż ź ł ąprawdopodobnie b d miasto cho by król ostro nie czyli spojrzenie oko o zaledwie spokój momentą ź ć ż łwczoraj gwa townie pokój ch opiec wzd u przeciwko bok pomocy cisza nowy sta ale ból okno ci koł ł ł ż ć ż ężsyn my le czasami wsz dzie odpowied obraz sto krok rok statek y ledwie posta owszem dok dś ć ę ź ż ć ć ąszczególnie sze znak brat ruch los jak e brak wieczór u miech sen pomys d ugi chwila woda zza faktść ż ś ł łwyraz ogie uwa nie ch opak wy cznie cokolwiek zrozumie akurat samochód wiadomo naprzódń ż ł łą ć śćnumer wróci nazwisko ni wprawdzie krótko zgodnie czo o wysoko widzie wina pomoc kiedykolwiekć ł ćoboje rozdzia strach spotkanie dosy szeroko dwaj oko zapach wzi zabi t um tote czeka stan brewł ć ąć ć ł ż ćtrzydzie ci jednak e oddech pó no przeciw g owa oprócz d wi k cie zarówno czy ch tnie mamaś ż ź ł ź ę ń ż ęszuka dosta niezbyt dowiedzie mnóstwo obecnie niezwykle uczucie po udnie powa nie podobnoć ć ć ł żstamt d morze dziwnie wyj kawa ek naturalnie telefon wewn trz problem j zyk czarny stó wr czą ść ł ą ę ł ęgotów s ycha ksi dz pozna wypadek profesor spa ostatnio siostra póki starannie szczerze zamiarł ć ą ć ćziemia tamten pój plan zabra wysoki pies szkoda las trzeci widocznie rzadko sporo pe en przyznaść ć ł ćbyle ono umys historia rozkaz tydzie patrze reszta nos przyjaciel cel sprawdzi poprzez podró mieczł ń ć ć żdzia o strasznie genera osobi cie przykro zarazem pomimo kamie lewo deszcz potrzeba zna moc z ył ł ś ń ć łwej pami nareszcie przekona udzia kolejny wietnie ostatecznie tom zdanie wojna rozmawiaść ęć ć ł ś ćistotnie otó r ka niedawno plecy du y rana córka lad pi dziesi t ostro dooko a nigdzie siedem nóż ę ż ś ęć ą ł żjecha ciotka nowo mary nieraz spotka czy by wpó sytuacja wyobrazi delikatnie zazwyczajć ć ż ł ćpowstrzyma pozwoli dotychczas krzyk zadanie kszta t wierzy po ród facet zachód uwierzy koć ć ł ć ś ć ńlekarz pu kownik porozmawia poczucie niegdy doko a pó noc osiem powrót ton znaczenie rodzinał ć ś ł łklucz ukry al oficer zatrzyma liczy przej zimno g b agodnie tysi c zmieni praca bob jedynyć ż ć ć ść łą ł ą ćobecno ciemno przysz o s ysze odpowiedzie uczyni dziewczynka pi kny podobny g ównieść ść ł ść ł ć ć ć ę łprócz stale si a niekiedy absolutnie rado brzeg centrum zdoby wiadomo zachowa wzgl demł ść ć ś ść ć ępa stwo nied ugo zegarek punkt nieg niedaleko prawdziwy równocze nie gra pewny rozmowa poleń ł ś śwóz trzyma ledwo aha w asny stanowczo cze pokaza czterdzie ci wschód pisa specjalnie obcyć ł ść ć ś ćobiad dziwny ksi yc zaj pracowa przestrze milczenie g upi czyta dane dotrze ucha niew tpliwieęż ąć ć ń ł ć ć ąmo liwo s ucha spojrze p aszcz ubranie kraj pi tna cie pr dko doprawdy miech jasno odejż ść ł ć ć ł ę ś ę ś ść


- 154 -

b d niebezpiecze stwo ciep o wcze nie pewno pistolet gniew korytarz zwi zek blask wracałą ń ł ś ść ą ćwyja ni pora silny nazajutrz utrzyma pok ad walczy nast pny dziadek pas przeciwnie o nierz szefś ć ć ł ć ę ż łkochanie pi knie chodzi osoba rodek dwoje atak wuj system naprzeciw zapyta uczu drzewo grupaę ć ś ć ćhrabia po rodku zacz rodzaj palec duch wbrew odg os zapomnie major przypomnie eb terenś ąć ł ć ć łwystarczaj co przyj mi o codziennie pocz tkowo zamek przyjemno nerwowo spo ród us yszeą ąć ł ą ść ś ł ćnie le gard o je pomy le zostawi wyj tkowo pocz tek miesi c rz d hej ód otworzy niepokójź ł ść ś ć ć ą ą ą ą ł ź ćcholera szcz liwy spodnie umrze niepewnie wiek naraz z apa czerwony kupi poci g kontaktęś ć ł ł ć ąporucznik gor co ty niech tnie powód odda ó ko dowód nieruchomo opu ci a ebyą ł ę ć ł ż ś ć żniespodziewanie weso o godzina odk d który okaza krzes o któ zdecydowanie odleg o mieszkanieł ą ś ć ł ż ł śćoba policja cios odnale spokojny starzec przyj muzyka nieustannie ogromny potrzebny s usznieźć ść łdzia a sens okropnie fala ciemno wolno dusza ktokolwiek wspomnienie b yskawicznie dzie oł ć ść ł łpozosta bynajmniej wysoko dym kapelusz cichy walka charakter bra czu uprzejmie stopniowoć ść ć ć

niadanie pier schody go oddzia ponadto omal lada chory mi y ponuro g boki owo wszak eś ś ść ł ł łę żdyrektor wino dowódca serdecznie nisko komu kilkana cie lud wspaniale frank babcia opowieś ś śćzachowanie wedle robota nazwa pusty gra cz ciowo niebawem bezpo rednio stanowisko l k udać ć ęś ś ę ćimperium sygna wygl d krótki wolny pat przypadek ci ki spróbowa nauczy rzuci rozumie wej cieł ą ęż ć ć ć ć śtrzej pospiesznie ostry stra nik mistrz prosi drobne spodziewa towarzystwo opowiedzie radż ć ć ćpodnie okres swobodnie dokona mózg jedzenie chleb zw oki sier ant dach ucieka wszelkiść ć ł ż ćkoniecznie radio biedny para siedzie proces dostatecznie znad nieszcz cie kot pot ny dos ownieć ęś ęż łm odzieniec ci ar okrzyk pragnienie zdrowie niezale nie istota skóra zauwa y dwana cie wódz s u ył ęż ż ż ć ś ł ż ćprzewa nie gospodarz z apa uwa a mowa mur nawzajem gest ogromnie mianowicie zwróci uchoż ł ć ż ć ćwykorzysta brzuch mrok prowadzi gruby s dzia zimny pozby si przedmiot prze y sprzed okr tć ć ę ć ę ż ć ędziewi kocha doj poradzi obejrze wi ty otwarcie papier broni dwór piwo kula s aboęć ć ść ć ć ś ę ć łsko czy wszak tato wyt umaczy wi ta silnik samolot uwolni ptak ba niecierpliwie autor zniszczyń ć ł ć ś ę ć ćmg a sztuka poeta nastrój wygodnie budynek niezmiernie dno ruszy skutek wp yw szum wasz winienł ć ł

wie o napisa tytu adres pami taś ż ć ł ę ć

wiczenie z takimi s owami, mo e pomóc w przysz o ci w odbiorze d ugich s ów, gdzie istniejeĆ ł ż ł ś ł łryzyko utraty ich cz ci.ęś


- 155 -

Rozdzia ł 23

Upewnij si , e rozumieszę ż

Z punktu widzenia autora

Komunikacja nie istnieje, dopóki nasza wiadomo nie dotrze do adresata i nie zostanieśćpoprawnie zrozumiana. S abe sygna y i problematyczne zjawiska podczas transmisji (szum, zak ócenia,ł ł łzaniki) przyczyniaj si do cz ciowej pora ki. W takich warunkach, telegrafia zdecydowanie przebijaą ę ęś żkomunikacj g osow , gdy ca a energia fali jest skoncentrowana w bardzo w skim pa mie. Drugę ł ą ż ł ą ś ąstron medalu jest fakt, e porozumienie si zabiera wi cej czasu. Dodatkowo, w trakcie nadawania,ą ż ę ęwarunki atmosferyczne lub inne czynniki mog spowodowa "zgubienie" cz ci transmisji. Jak mo naą ć ęś żzredukowa te straty do minimum? Skupmy si na tym jak autor u ywa wyrazów (do wyrazów zaliczamyć ę żtutaj tak e skróty i kod Q).ż

Informacja zwrotna i nadmiarowość

Rzadko kiedy zdarza nam si pomy le o tym jak mówimy, w trakcie gdy z kim rozmawiamy. Wę ś ć śrozmowie twarz w twarz wiemy od razu, czy kto nas rozumie, na podstawie reakacji i odpowiedzią śdrugiej osoby. Gdy nasza komunikacja odbywa si na odleg o , przez g os po drucie lub zę ł ść łwykorzystaniem fal radiowych, zaczyna nam brakowa wskazówek niewerbalnych. Gdy porozumiewamyćsi telegrafi , tracimy wszystkie wskazówki d wi kowe ("aha", "mhm", "tak", itp.). Brutalne przerwanieę ą ź ęnadawcy to jedyna mo liwa informacja zwrotna w trakcie komunikacji telegraficznej, która pozostajeżniejasna, do momentu w którym s uchaj ca strona wyja ni swój problem.ł ą ś

Gdy rozmawiamy, bezpo rednio lub na odleg o , u ywamy wi cej s ów ni podstawoweś ł ść ż ę ł żminimum, wystarczaj ce do bycia zrozumianym: zwie si to nadmiarowo ci . Jej stopie zale y odą ę ś ą ń ż


- 156 -

charakteru i sytuacji. Nadmiarowo poszerza kontekst, pozwalaj cy na dobre zrozumienie przekazu.ść ą

Pisz c, jeste my bardziej ostro ni ni mówi c. Zastanawiamy si mocniej nad doborem s ów ią ś ż ż ą ę łsposobem w jaki je wykorzystujemy: w przezorny i precyzyjny sposób minimalizujemy ryzyko

nieporozumienia z czytelnikiem. Poniewa nie mamy informacji zwrotnej, u ywamy wi cej wyrazów niż ż ę żmusimy, aby zape ni t dziur .ł ć ą ę

W komunikacji telegraficznej, ze wzgl du na czas jaki zajmuje nadawanie, z transmisji eliminujeęsi wszystko, co jest zb dne. Obcinamy to, czego nie potrzeba do wyra enia danej my li. Opuszczamyę ę ż śzb dne wyrazy, a to co pozosta o, skracamy dopóki nasz przekaz b dzie posiada sens i b dzieę ł ę ł ęzrozumia y.ł

Wniosek z tego jest nast puj cy: nadmiarowo pomaga zagwarantowa odpowiednioę ą ść ćdok adn komunikacj . U ywamy wi cej wyrazów, ni minimum potrzebne do wyra enia naszychł ą ę ż ę ż żmy li. Czas, niestety, jest czynnikiem dzia aj cym przeciwko komunikacji telegraficznej. W ilo ci wyrazówś ł ą śna minut , nie jest w stanie zbli y si do mowy. Aby zachowa równowag pomi dzy szybko ci ię ż ć ę ć ę ę ś ązrozumia o ci , nadawca wiadomo ci dobiera starannie s owa i wie jak z o y je razem. Je li jestł ś ą ś ł ł ż ć śrozwa ny, umie przewidzie mo liwe pomy ki lub zak ócenia w nadawaniu i odbiorze, które mogż ć ż ł ł ąpowodowa niejednoznaczno ci.ć ś

Co my, radioamatorzy mo emy zrobi aby zminimalizowa liczb nieporozumie lub pora ek wż ć ć ę ń żkomunikacji? Jedn z najpowszechniejszych technik jest powtarzanie ka dego wyrazu, wyrazów, lub ca eją ż łwiadomo ci. Powtarza mo emy tylko najbardziej krytyczne wyrazy lub liczby w wiadomo ci, dwa lubś ć ż śtrzy razy. (Ze wzgl du na brak kontekstu, b dy w liczbach s niemo liwe do wykrycia.)ę łę ą ż

Innym sposobem, tak e opieraj cym si na powtarzaniu, jest poproszenie drugiej strony abyż ą ęodes a a nam otrzymany komunikat, wyraz po wyrazie. Gwarantuje to skuteczno , ale wymaga dwał ł śćrazy tyle czasu.

Liczenie wyrazów w transmisji przez d ugi czas by o komercyjnie stosowan praktyk , ale nie jestł ł ą ąju u ywane - poza przekazywaniem komunikatów. W aden sposób nie zapewnia te poprawno ciż ż ż ż śpojedynczych wyrazów.

Inteligentne wykorzystanie nadmiarowo ciś

Cz sto mo emy zapobiec nieporozumieniom, dodaj c do transmisji wyraz lub dwa. Dlaę ż ąprzyk adu, aby potwierdzi umówion czno , nadanie "CUL this afternoon" (CUL - skrót od "see youł ć ą łą śćlater", czyli "do zobaczenia pó niej", "this afternoon" - tego popo udnia) lub "CUL in pm" ("in pm" - "wź łgodzinach popo udniowych"), zamiast prostego "CUL", pomaga upewni si e drugi operator zrozumie,ł ć ę ż

e chodzi Ci o dzisiejszy dzie , oraz, e nie chcesz odwo a czno ci (co móg by omy kowo za o y naż ń ż ł ć łą ś ł ł ł ż ć


- 157 -

skutek przypadkowego zak ócenia). Gdy warunki pogarszaj si , jest to jedyna nadzieja na przekazanieł ą ęinformacji zanim komunikacja stanie si niemo liwa.ę ż

Umiej tno przewidywania i do wiadczenie nadawcy mo e pomóc w unikni ciu wieluę ść ś ż ęnieporozumie . Kiedy warunki s bardzo s abe, szczególnie mocno powinni my zwraca uwag jakichń ą ł ś ć ęs ów i zwrotów u ywamy.ł ż

Na drugim ko cuń

Zastanówmy si teraz nad pytaniem: "Czy b d w stanie to odebra ?", a je li nie, to "Gdzie le yę ę ę ć ś żproblem?" - "Co mog zrobi aby poprawi jako odbioru?" lub "W jaki sposób wy apa co zę ć ć ść ł ć śnieczytelnej transmisji?" - "Co jest przyczyn problemu?".ą

Podczas komunikacji, pr dko transmisji to wa ny czynnik, bezpo rednio kontrolowany przezę ść ż śnadawc . Zarówno zbyt szybkie, jak i zbyt wolne nadawanie mo e powodowa problemy z odbiorem -ę ż ćodbiorca transmisji musi poinformowa nadaj cego o fakcie zbyt szybkiej (lub zbyt powolnej) pracy.ć ąPr dko musi le e w odpowiadaj cym odbiorcy przedziale.ę ść ż ć ą

By mo e stosunek kropek do kresek jest zbyt ma y i nie jestem w stanie ich zarejestrowa . Je lić ż ł ć śtak, czy nadawca mo e zwi kszy ich d ugo (ratio)? By mo e "ostro " sygna ów zosta a z agodzonaż ę ć ł ść ć ż ść ł ł łzbyt mocno w celu unikni cia kliksów, przez co sygna sta si "rozmazany". Przy wy szych pr dko ciachę ł ł ę ż ę śkropki mog by zbyt d ugie i myl ucho odbiorcy. Wszystkie te rzeczy nadawca mo e zmieni od zaraz,ą ć ł ą ż ćale musi zosta o tym poinformowany.ć

W Rozdziale 14 omówili my rzeczy które mog pomóc w odbiorze, w szczególno ci skupili myś ą ś śsi na filtrach. Spójrzmy na wymagania dotycz ce filtra audio. Potrzebujemy takiego, który odseparujeę ąpo dany sygna i przy tym zachowa jego czytelno . Nie mówimy tutaj o cz stotliwo ciach radiowych,żą ł ść ę śale wy cznie o wyj ciowym sygnale d wi kowym.łą ś ź ę

Sygna ten sk ada si z:ł ł ę

● tonu audio, analogicznego do no nej w sygnale AMś● modulacji OFF-ON obwiedni (odpowiadaj cej modulacji sygna u AM), wytwarzanej przezą ł

nadajnik

Cz stotliwo d wi ku jest wyra ana w hercach, podczas gdy pr dko telegrafii wyra anaę ść ź ę ż ę ść żjest w bodach. Jeden bod jest równowa ny jednemu elementowi telegraficznemu (nazywanegoż"jednostk " w Rozdziale 28) na sekund . Przyjrzyjmy si temu bli ej.ą ę ę ż

Podstawowym elementem telegraficznym jest kropka, sygna o okre lonym czasie trwania. Dlał śprzyk adu, pr dko 10 bodów oznacza e na sekund nadawania przypada 10 podstawowychł ę ść ż ę


- 158 -

elementów telegraficznych - kropek lub kresek, ka dy trwaj cy 1/10 sekundy - odwrotno pr dko ci.ż ą ść ę śeby rozpozna pojedynczy element, potrzebujemy kawa ka ciszy przed i po nim, o d ugo ci takiej samejŻ ć ł ł ś

jak kropka. Kropka i element ciszy tworz sygna prostok tny o d ugo ci dwóch elementów, któryą ł ą ł śmo emy nazwa "okresem", przez analogi do sygna u sinusoidalnego. (W rozdziale 28 oznaczamy takiż ć ę łsygna jako "10".) Ci g a seria kropek w danym czasie b dzie wi c mia a dwa razy wi cej bodów, nił ą ł ę ę ł ę żcykli na sekund . Sekwencja 25 kropek (10101010..., w sumie 50 elementów) na sekund , odpowiadaę ę ćb dzie cz stotliwo ci 25 Hz - 50 bodów. W ten sposób mamy ju dwie cz stotliwo ci - d wi kow ię ę ś ż ę ś ź ę ątelegraficzn .ą

Podstawowymi parametrami filtru s szeroko pasma i cz stotliwo rodkowa. (Kszta tą ść ę ść ś łkrzywej odpowiedzi cz stotliwo ciowej tak e jest istotny, ale z innych przyczyn - wi cej informacji wę ś ż ęRozdziale 24.)

W jednym okresie telegraficznym (kropce) musi zmie ci si odpowiednia ilo okresówś ć ę śćsygna u d wi kowego, w taki sposób, aby wszystkie elementy zaczyna y si czysto. Oznacza to, eł ź ę ł ę żcz stotliwo d wi ku (tonu) musi by na tyle wysoka, aby zachowa kszta t sygna u prostok tnego.ę ść ź ę ć ć ł ł ąAnaliza cz stotliwo ciowa (transformatu Fouriera) pokazuje, e cz stotliwo tonu powinna by oko oę ś ż ę ść ć ł7 razy wi ksza ni telegraficzna, aby impulsy mia y w a ciwy kszta t.ę ż ł ł ś ł

Sygna prostok tny odpowiadaj cy pr dko ci podanej w wpm i czas trwania mog został ą ą ę ś ą ćwyprowadzone u ywaj c informacji z Rozdzia u 28 (dla j zyka angielskiego) w nast puj cy sposób:ż ą ł ę ę ą

Dla zwyczajnego tekstu (w jezyku angielskim), na jeden wyraz przypada 49.38 elementu. To o 1%

mniej ni 50 elementów na wyraz, u ywane jako standard, wi c zaokr glimy t warto do 50.ż ż ę ą ą ść

Je eli ten 50-elementowy wyraz ma zosta nadany w trakcie sekundy, pr dko wyniesie 50ż ć ę śćbodów, lub 25 Hz, lub 60 wpm - bardzo szybko. Dla przyk adu, aby zamieni pr dko w wpm na body,ł ć ę śćmno ymy ( wpm) przez 60/50, czyli 1,2. Poniewa d ugo elementu podstawowego - kropki - jestż ż ł śćrówna odwrotno ci pr dko ci w bodach, wyniesie ona w tym przypadku 1/50 sekundy.ś ę ś

Aby ustali minimaln cz stotliwo d wi ku potrzebn do wype nienia telegraficznegoć ą ę ść ź ę ą łsygna u prostok tnego w prawid owy sposób, eby uzyska wysokiej jako ci kod, nast puj ce czynnikił ą ł ż ć ś ę ąmusz zosta wzi te pod uwag :ą ć ę ę

● przynajmniej dwie próbki na jeden okres cz stotliwo ci d wi kowej s potrzebne abyę ś ź ę ąokre li cz stotliwo ???????ś ć ę ść

● potrzebujemy sk adowych harmonicznych a do siódmej, aby uzyska wysok jakoł ż ć ą ść

Tak wi c, mno ymy pr dko w bodach przez 7, numer najwy szej potrzebnej namę ż ę ść żharmonicznej.

Dla powy szego przyk adu, czyli 60 wpm, cz stotliwo d wi ku powinna wynie 50 · 7 =ż ł ę ść ź ę śććWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 159 -

350 Hz, dla najwy szej jako ci impulsów. Widzimy wi c, e oprócz ekstremalnie wysokich pr dko ciż ś ę ż ę śtransmisji, problem nie powinien zaistnie , poniewa powszechnie u ywane tony do s uchania telegrafiić ż ż łwynosz mi dzy 400 a 1000 Hz.ą ę

Szeroko filtru jest uzale niona od stabilno ci i zrozumia o ci sygna u. Je eli jest zbyt ma a,ść ż ś ł ś ł ż łwystarczy, e cz stotliwo sygna u lekko si zmieni i ci ko b dzie odnale go ponownie. Je eliż ę ść ł ę ęż ę źć żpasmo filtru jest zbyt szerokie, zwi ksza si ilo szumów i zak óce od innych sygna ów. Czasę ę ść ł ń łnarastania dla filtru powinien nie przekracza czasu trwania po owy kropki, dla fali prostok tnej.ć ł ąObliczenia (dla 6dB) wykazuj , e minimalna szeroko pasma dla j zyka angielskiego nie powinna byą ż ść ę ćmniejsza ni 1,33 wpm. To zdecydowanie mniej ni szeroko wymagana dla stabilno ci sygna u, wi cż ż ść ś ł ęnie jest to problem w trakcie normalnej pracy CW.

Je eli Twój odbiór wci nie jest komfortowy i nie jeste ustali dlaczego, zajrzyj na koniecż ąż ś ćRozdzia u 8 w poszukiwaniu porad.ł

Sygna potrzebny do pracy CW z 5% b dnych znaków jest o 20dB mniejszy ni ten, wymaganył łę żdo dwuwst gowej modulacji AM. Dobry operator, przy pr dko ci 15 wpm, przy obecno ci szumówę ę ś śtermicznych i stosunku sygna u do szumu (dla szeroko ci pasma 1kHz) - 1 dB, jest w stanie uzyska wynikł ś ćna poziomie 10% b dów, i 1% b dów dla +1 dB. To 22dB mniej ni potrzebne do dwustw gowejłę łę ż ęmodulacji o przeci tnej jako ci. Jednak, 17dB poni ej dwuwst gowego AM dla CW zosta o wybrane, abyę ś ż ę łocenia ró nice mi dzy operatorami. ???????ć ż ę

Tak wi c:ę

CW - potrzebuje 0dB

SSB - +14dB

DSB - +17dB (5dB ró nicy mi dzy operatorami operatorów)ż ę


- 160 -

Rozdzia 24ł

Szeroko pasma zajmowanego przez sygnaść łtelegraficzny, oraz „kliksy”

Jak zosta o wspomniane w rozdziale 23, kluczowanie jest wyra ane raczej w baudach, ni wł ż żHertzach, czy cyklach na sekund . Jeden baud oznacza, e na jedn sekund przypada jeden kluczowanyę ż ą ęelement, czyli jeden cykl kluczowanej fali kwadratowej na sekund równa si dwóm baudom.ę ęPrzyjmuj c, e pojedyncze standardowe s owo zawiera 50 jednostek, to dziel c pr dko wpm prze 1.2,ą ż ł ą ę śćotrzymujemy wynik w baudach (wpm/1.2 = bauds, gdy 60 sekund podzielonych przez 50 jednostek dajeżnam 1.2).

Analiza kluczowanej fali wykazuje, e zawiera ona silne alikwoty nieparzyste i s abe parzyste.ż łUznano, e przy dobrych warunkach propagacyjnych, wystarczy obecno trzeciej harmonicznej, ebyż ść żsygna uzna za dostatecznie czytelny, a podczas s abych warunków, wymagana jest co najmniej pi tał ć ł ąharmoniczna (praktycznie przy obecno ci dopiero siódmej, sygna jest naprawd dobrej jako ci).ś ł ę śMi dzynarodowe uregulowania okre laj minimaln szeroko pasma zajmowanego przez sygna , jakoę ś ą ą ść łrówn co najmniej trzykrotnej pr dko ci kluczowania w baudach - w dobrych warunkach, orazą ę śpi ciokrotnej podczas panowania warunków s abych. Tak wi c, szybko w grupach na minut nale yę ł ę ść ę żpodzieli przez 1.2, a nast pnie wynik pomno y przez najwy sz harmoniczn (3, 5 lub7). (Poniewać ę ż ć ż ą ą żkluczujemy cz stotliwo no n , pasmo zajmowane przez nadajnik b dzie dwukrotnie wi ksze zę ść ś ą ę ępowodu sumy i ró nicy cz stotliwo ci). Zgodnie z powy szym, dla tempa np. 20 wpm i trzeciejż ę ś żharmonicznej, wymagany jest filtr pasmowy 50 Hz, a dla pi tej harmonicznej – 83 Hz.ą

Doskonale uformowana fala kwadratowa b dzie generowa krótkie, ostre impulsy zarówno naę ćpocz tku jak i ko cu sygna u. Te „piki” s niepo dane zw aszcza dlatego, e generuj szereg alikwotówą ń ł ą żą ł ż ązak ócaj cych inne transmisje. W odbiorze, sygna y takie s ostre i nieprzyjemne dla uszu.ł ą ł ąRozwi zaniem problemu jest zaokr glenie ich kraw dzi poprzez wprowadzenie 5 – 7 milisekundowychą ą ęopó nie , je li s one jednak zbyt du e, powoduj , e sygna taki staje si niewyra ny i trudny doź ń ś ą ż ą ż ł ę źczytania. Oczywi cie odpowiednie ustawienie le y po stronie nadawczej. Istnieje ma a granica pomi dzyś ż ł ęsygna em o dobrej jako ci, a takim który powoduje zak ócenia. Zawsze sprawdzaj w instrukcji jakie sł ś ł ąprawid owe parametry dla twojego nadajnika.ł


- 161 -

Rozdzia 25ł

Kursy Nauki Kodu i Urz dzenia Propagowane naąPocz tku Ery Telegrafiią

(Daty wskazuj jak daleko uda o mi si dokopa .) Pozycje te s cz ciowym uzupe nieniem doą ł ę ć ą ęś łrozdzia u 25.ł

Pierwsze urz dzenie do nadawania Morse’em posiada o specjalny stycznik (wybijak), któryą łprzesuwaj c si nad g adk powierzchni ta my, „wybija ” na niej znaki kodu zgodne z nadawanymą ę ł ą ą ś łtekstem. Bez w tpienia st d wzi si pomys Morse’a (w 1844 r.), eby zbudowa specjalny „talerz doą ą ął ę ł ż ćnadawania”, czy te tablic z materia u nieprzewodz cego, na którym wbite by yby w odpowiednioż ę ł ą łskomponowany sposób kawa ki metalu. By on tak zaprojektowany, aby generowa okre lone sygna ył ł ł ś łkodu (z ich oznaczeniami obok) w rytm przesuwaj cego si po jego powierzchni rylca w sta ym tempie.ą ę ł(Talerz taki zosta zaprojektowany równolegle w Niemczech w roku 1850).ł

Pierwsi nauczyciele telegrafii szybko zorientowali si , e ucz cy si potrzebuj du o s uchaę ż ą ę ą ż ł ćkodu nadawanego w prawid owy sposób i uznali, e talerze takie by y by doskona ymi urz dzeniami doł ż ł ł ąnauki w warunkach domowych. (Takie tablice by y reklamowane jeszcze w pó nych latach 60-tych).ł ź

Omnigraf

Omnigraf, który po raz pierwszy pojawi si na rynku w roku 1901, by o pochodnym pierwszegoł ę ł„urz dzenia nadaj cego” Morse’a, sk adaj ce si z korbki r cznej i mechanicznego lub elektrycznegoą ą ł ą ę ęurz dzenia nap dzaj cego zespó cienkich, metalowych dysków przenosz cych znaki alfabetu Morse’aą ę ą ł ąw rytm urz dzenia nadaj cego. Kilka dysków nap dzanych „silnikiem”, u o onych by o jeden nadą ą ę ł ż łdrugim na specjalnym trzpieniu. Ca o wygl da jak cylinder wype niony kilkoma t oczkami. Du ył ść ą ł ł ł żzasi g regulacji pr dko ci, od 5 do 60 wpm mo liwy za pomoc specjalnego ogranicznika, który razę ę ś ż ąustawiony, trzyma odpowiedni pr dko .ł ą ę ść

Ka dy z dysków generowa pi grup znaków Morse’a z pomoc odpowiednich wyci na jegoż ł ęć ą ęćkraw dziach, a ka da grupa sk ada a si z pi ciu znaków plus odst py. Wzd u kraw dzi dyskówę ż ł ł ę ę ę ł ż ęprzesuwa si odpowiedni mechanizm kluczuj cy. W zale no ci od modelu, Omnigraf posiada 5 do 10,ł ę ą ż ś ł


- 162 -

a nawet wi cej dysków. Poprzez zamian kolejno ci dysków i sekwencji mechanizmu, pi cioznakoweę ę ś ęgrupy mog by nadawane w ró nej kolejno ci. Nie by o jednak mo liwo ci zmiany kolejno cią ć ż ś ł ż ś śnadawania znaków w obr bie danej grupy.ę

Maszyny te by y u ywane zarówno z sounderem telegraficznym dla kodu ameryka skiego, jak i zł ż ńbrz czykiem, czy monitorem CW dla kodu mi dzynarodowego. By y one powszechnie u ywane doę ę ł żnauki, oraz wzrostu pr dko ci zarówno przez telegrafistów zawodowych, jak i amatorów. (Reklamaę śg osi a, e miesi c solidnej pracy z Omnigrafem wystarczy do wyszkolenia operatora.) Urz dy wydaj ceł ł ż ą ę ąpozwolenia radiowe równie u ywa y tych urz dze podczas egzaminów, a do roku 1930, w którym toż ż ł ą ń żja zda em swój test.ł

Firma Omnigraph Manufacturing Co., New York City reklamowa a w roku 1922: „Naucz sił ętelegrafii sam(starego kodu, lub mi dzynarodowego), dwa razy szybciej ni normalnie.. Po prostuę żs uchaj, a Omnigraf b dzie twoim nauczycielem. B dziesz zaskoczony jak wzro nie twoje tempo. Nawetł ę ę śje li ju jeste operatorem, Omnigraf pomo e ci rozwin umiej tno ci. ..” W roku 1918, Electroś ż ś ż ąć ę śImporting Co., NY, reklamowa si sprzedaj c modele pi ciodyskowe w cenie 16$ i pi tnastodyskowe poł ę ą ę ę23$. Ka dy dodatkowy zestaw pi ciu dysków kosztowa jednego dolara. W 1902 roku, Frederick J.ż ę łDrake&Co. W Chicago wyda o ksi k Thomasa A. Edisona pod tytu em „Telegrafia – Naucz Si Sam”. Jejł ąż ę ł ęfilozofia g osi a: „To nie szybko nadawanych znaków powoduje trudno ci w odbiorze, ale zbyt krótkieł ł ść śodst py mi dzy nimi. (Jest to identyczne z tak zwan dzisiaj nauk metod Farnswortha). Do ksi kię ę ą ą ą ążdo czone by o ma e r czne urz dzenie na korbk , oraz zestaw ta m papierowych z wyt oczonymi nałą ł ł ę ą ę ś łnich znakami. By y one zaprojektowane w taki sposób, e na pocz tku odleg o ci mi dzy znakami by ył ż ą ł ś ę łbardzo du e, a w miar nauki redukowane do normalnych. Ich celem by o nabycie praktycznychż ę łumiej tno ci pracy telegrafi w tempie 25 wpm. Aktualna pr dko zale a a oczywi cie o tego z jakę ś ą ę ść ż ł ś ąpr dko ci student kr ci korbk .ę ś ą ę ł ą

W roku 1917 Marconi – Victor wyda o zestaw sze ciu, dwustronnych p yt fonograficznych zł ś łkursem nauki Mi dzynarodowego Alfabetu Morse’a. Zawiera a ona 12 lekcji na 78-obrotowych p ytachę ł łnagranych przez profesjonalnych telegrafistów i zatwierdzonych przez firm Marconi Wireless TelegraphęCo. Pierwsze dwie lekcje zawiera y znaki kodu, dwie nast pne proste zdania, a lekcje 5 i 6 ró neł ę żkomunikaty w ród symulowanych zak óce . Na lekcj 7 i 8 sk ada y si komunikaty nadawane zś ł ń ę ł ł ęb dami i poprawkami, lekcja dziewi ta oprócz komunikatów generowa a zak ócenia od innych stacji, ałę ą ł łlekcji od 10 do 12 zawiera y grupy znaków, 10-literowe s owa i 10-literowe grupy kodu. To by ambitnył ł łprogram pomagaj cy zmierzy si w praktyczny sposób z typowymi trudno ciami jakie wyst puj naą ć ę ś ę ąpasmach. Sprawy dzia y si szybko. W 1921 roku The Wireless Press, New York City reklamowa : „Ucz sił ę ł ęTelegrafii Gdziekolwiek”. Do czona notka g osi a: „To Jest Nowa Metoda - Ucz Si Telegrafii Poprzezłą ł ł ęZapami tywanie Brzmienia Znaków. eby odnie sukces w nauce. Litery musz by zapami taneę Ż ść ą ć ęs uchowo. Ka dy znak posiada swój rytm (melodi znaku), który awo mo e by zapami tany poprzezł ż ę ł ż ć ękilkugodzinne wiczenie. Do czona tabelka podaje melodi (rytm) ka dego znaku alfabetu. Zamiastć łą ę żformowania obrazu w umy le, powoduje to zapami tanie brzmienia na podobie stwo taktuś ę ńmuzycznego. Godzina czasu dziennie po wi cona na s uchanie i odró nianie brzmienia znaków alfabetuś ę ł ż


- 163 -

Morse’a pozwoli opanowa ucz cemu si odbiór i nadawanie w kilka tygodni. Pocz tkuj cymć ą ę ą ązdecydowanie odradza si korzystanie z tabelek powoduj cych przyswajanie kodu za pomoc wzrokuę ą ąjako kropek i kresek. Raz uformowany obraz znaku za pomoc wzroku, b dzie przeszkod w odbieraniuą ę ątelegrafii na s uch. Nie próbuj uczy uszu poprzez oczy! (By oby bardzo interesuj ce zobaczy kopi tegoł ć ł ą ć ękursu).

National Radio Institute (Narodowy Instytut Radiowy ). Washington D.C. Radio News S.E.

(wiadomo ci radiowe) 1921:ś

„Cudowny Natrometer pozwoli opanowa tempo kodu dwa razy szybciej Nadaje w sposóbć ć …przypominaj cy cz owieka a nie maszyn i ma mo liwo ustawienia szerokiego spektrum pr dko ci odą ł ę ż ść ę ś3 do 30 wpm. Do tekstu odbieranego mo na w czy symulowane zak ócenia pasmowe. Pocz tkuj cymż łą ć ł ą ąpolecamy do nauki dysk A. Zdj cie ukazuje urz dzenie przypominaj ce Omnigraf z wymiennymię ą ądyskami, ale o oko o po ow mniejsze. Cena nie by a podana.ł ł ę ł

Pierwsza reklama pochodz ca od Dodge Radio Shortcut (pó niejsze Shortkut) zwanego „BKMAą źYRLSBUG” (C. K. Dodge, Mamaroneck NY. Ukaza o si w Radio News - wiadomo ciach radiowych,ł ę śGrudzie 1921 g osi a: „Naucz si Kodu Kontynentalnego Niemal Natychmiastowo. 200 osóbń ł ł ępocz tkuj cych z 44 stanów raportuje nabycie umiej tno ci telegrafii w czasie (sic!) 20 min, jedneją ą ę śgodziny, jednego wieczora itd. By a to obszerna, na 5/8 strony reklama. Nast pne og oszenia nieł ę łzajmowa y zwykle wi cej ni kilka linijek. Cena za poradnik wynosi a 3$ i ukazywa si on przez szeregł ę ż ł ł ękolejnych lat. By a to nic nie warta metoda „Zjedz Jeszcze Jedn wie Cytryn ” wspomniana wł ą Ś żą ęrozdziale 21.

Memo Code, H. C Fairchild, Newark NJ, Radio News – wiadomo ci radiowe, sierpie 1922:ś ń

„Dla ch opców i doros ych. Zostaniecie prawdziwymi operatorami radiowymi. U ywaj c mojejł ł ż ąmetody i tabelki poznacie telegrafi w 30 min. Cena za komplet -1$. Klucz do nauki nadawania zębrz czykiem i lampk sygnalizacyjn do czony do kursu – 5$.ę ą ą łą

W roku 1922 wiadomo ci radiowe z pa dziernika –Radio News, Oct. 1922 reklamowa y:ś ź ł„Najszybsza metoda nauki kodu radiowego”. The American Code Co. Miasta Nowy York wyda o nałp ytach kurs nauki telegrafii nagrany przez s ynnego, bohaterskiego operatora Jacka Binnsa, któregoł łodwaga i zaawansowanie w telegrafii uratowa o prawie wszystkich rozbitków liniowca „Republic”, połjego katastrofie w roku 1909. „Dwie p yty fonograficzne nagrane przez Jacka Binnsa plus ksi ka – cenał ąż2$. Kurs ten obiecywa nauk kodu w ci gu jednego wieczora. Ambitne za o eniał ę ą ł ż …

Teleplex Co. New York City, pierwsze og oszenie w miesi czniku QST, kwiecie 1927:ł ę ń

„ atwy sposób skracaj cy czas nauki kodu o po ow . S ynny Teleplex dla nauki telegrafii wŁ ą ł ę łdomu. Najszybsza, naj atwiejsza i najta sza metoda przyswojenia kodu starego, lub kontynentalnego.ł ńWiernie odtworzone nadawanie mistrzów telegrafii.” Miesi c pó niej reklama g osi a: Z ostatniej chwili!ą ź ł łS ynny Teleplex tylko jedna ruba do ustawienia tempa 5 do 80 wpm! W nast pnym miesi cu:ł … ś … ę ą


- 164 -

„Naucz si kodu w domu za pomoc prostej metody Teleplexu. Kompletny kurs ” Zawiera onę ą … łinstrukcj obs ugi i pomoc, mo liwo osobistych porad korespondencyjnych, oraz maszynę ł ż ść ęodtwarzaj c perforowane ta my papierowe. Pó niejsze modele posiada y silnik nap dzanyą ą ś ź ł ęelektrycznie. W 1942 wyprodukowano model umo liwiaj cy prefabrykowanie ta m przez samychż ą śu ytkowników za pomoc rodków elektro-chemicznych. W roku 1956 powrócono do dziurkowanychż ą śta m papierowych, a w 1959 firma rozpocz a produkcj urz dze podobnych do Omnigrafu. Ich cenyś ęł ę ą ńnigdy nie by y publikowane w og oszeniach. W kolejnych latach firma Teleplex Co. Wypu ci na rynekł ł ś łurz dzenia z ta mami atramentowymi i keyerem mechanicznym, które dost pne by y przez szereg lat.ą ś ę łU ywa y one specjalnych, poruszaj cych si piór z atramentem przewodz cym (produkowanym zeż ł ą ę ązwi zków srebra) i mechanizmu przesuwaj cego impregnowane ta my papierowe. U ytkownik mógą ą ś ż łpreparowa w asne ta my za pomoc klucza, b d bezpo rednio z odbiornika. Odczyt odbywa si zać ł ś ą ą ź ś ł ępomoc pary trzpieni na spr ynach, które styka y si z przewodz cym atramentem zamykaj c obwód.ą ęż ł ę ą ąW pó niejszych latach, zamiast atramentu przewodz cego, u ywano fotokomórek. Pozwala y one naź ą ż łstosowanie tuszu nieprzewodz cego elektrycznie. To tylko w pewnym stopniu ró ni o si odą ż ł ęoryginalnego sposobu zapisywania Morse’a. Firma Teda McElroya równie produkowa a podobneż łurz dzenia do zapisu telegrafii. Tego typu systemy zostawia y generalnie w tyle inne „kieszonkowe”ą łmetody nauki telegrafii.

The Candler System, Chicago - jego pierwsze og oszenie ukaza o si w QST we wrze niu 1928ł ł ę śroku (prawdopodobnie wcze niej ukaza o si ju w innych pismach), ostatnie w lutym 1956 roku. Kursś ł ę żk ad nacisk na „naukowo ” i szybkie tempo. Raz na jaki czas og oszenie by o poka nych rozmiarów,ł ł ść ś ł ł źcz ciej jednak zawiera o jedynie kilka linijek (patrz rozdzia 30).ęś ł ł


- 165 -

Rozdzia 26ł

Zawody Szybkiej Telegrafii

Mistrzostwa w szybkiej telegrafii – oficjalne jak i nieoficjalne – towarzyszy y od pocz tku jejł ąpowstania. Zarówno zawodowcy jak i amatorzy chlubili si swoimi osi gni ciami i d yli do ichę ą ę ążupublicznienia, oraz uzyskania nagród i pochwa . Mo liwo ci takie dawa y zawody.ł ż ś ł

Po II Wojnie wiatowej, patronat nad tego typu wspó zawodnictwem obj a ARRL i lokalneŚ ł ęłkluby, ale by y one otwarte dla wszystkich. Ted McElroy, telegrafista zawodowy, by rekordzist wiatał ł ą śpoprzez dekady, pocz wszy od roku 1922. (W 1933 utraci tytu mistrza na rzecz Josepha W. Chaplina, aleą ł łz powrotem odzyska go w roku 1935.) W tym czasie by o gro telegrafistów prezentuj cych podobnył ł ąpoziom i sam McElroy powiedzia , e prawdopodobnie jest wielu innych operatorów równie dobrych jakł żon, albo i lepszych. Sporo nieoficjalnych rekordów zosta o ustanowionych w Ameryce, cho pó niej,ł ć źtak e wiele europejskich klubów mog o poszczyci si zdumiewaj cymi osi gni ciami.ż ł ć ę ą ą ę

Na pocz tku ery telegrafu, w drugiej po owie 18-ego wieku, zawody obejmowa y jedynieą ł łszybko nadawania. Sugeruje to, e zdolno odbioru przewy sza a pr dko nadawania, co znajdujeść ż ść ż ł ę śćpotwierdzenie na kartach historii: zdolno nadawania ograniczona by a jedynie zdolno ci odbioru.ść ł ś ąDopiero pó niej, na prze omie wieków, kiedy na rynku pojawi y si klucze i maszyny umo liwiaj ceź ł ł ę ż ąnaprawd szybk prac , tempo odbioru telegrafii nabra o istotnego znaczenia. Tematowi nadawaniaę ą ę łpo wi cili my rozdzia 9, wi c tutaj skupimy si wy cznie na odbiorze. Znamy niewiele szczegó ówś ę ś ł ę ę łą łdotycz cych dawnych rozgrywek tego typu, posiadamy jednak informacje o mistrzostwach, które mia yą łmiejsce podczas Konwencji ARRL w Chicago, w sierpniu 1933, kiedy to Ted McElroy zosta pokonany przezłJosepha W. Chaplina. Jest to obszerna relacja jednego z czterech s dziów (jedynego nie-amatora) – IvanaęS. Coggeshalla, zawodowego telegrafisty i pó niejszego vice-prezesa Western Union. W listopadowymźQST z roku 1933, na str. 3 znajduje si zapis osobistej korespondencji Coggeshalla, uwagi Teda McElroya,ęoraz inne informacje, w oparciu o które powsta a poni sza relacja:ł ż

By y to otwarte zawody o puchar i tytu mistrza wiata w szybkiej telegrafii, w której wzi oł ł ś ęłudzia ponad 250 operatorów, zarówno amatorów jak i zawodowców. Srebrne trofea przydzielane by y wł ło miu kategoriach i zaczyna y si od pr dko ci 8 wpm. Odby y si one w dwóch turach. Pierwsza -ś ł ę ę ś ł ęeliminacyjna mia a miejsce 4 sierpnia przesiewaj c wi kszo uczestników, druga fina owa - nast pnegoł ą ę ść ł ę


- 166 -

dnia. Pierwsza sekcja zaczyna a od pr dko ci 8 wpm, nast pna 10 wpm, po czym nast powa wzrostł ę ś ę ę łtempa o 5 grup na minut , a do 55 wpm. Po ka dej zmianie tempa, zawodnik os uchiwa si najpierwę ż ż ł ł ęna znanym mu tek cie, po czym puszczana by a ta ma z now transmisj do odbioru punktowanego.ś ł ś ą ąTa my te zawiera y tekst napisany w powszechnym j zyku angielskim i zaczerpni ty z gazetś ł ę ęchicagowskich, oraz edytowany w taki sposób, eby nie wyst powa y w nim trudne, lub rzadkoż ę łspotykane s owa. Posiada te najprostsz interpunkcj . Nadawanie tekstu ka dym tempem trwa o 5ł ł ż ą ę ż łminut.

Wyposa enie sali obejmowa o 200 par s uchawek, a ton oscylatora wynosi 1000 Hz i byż ł ł ł łkontrolowany przez klucz automatyczny firmy Wheatstone. Pokój w którym odbywa y si zawody był ę łniewielki i by w stanie pomie ci niewielk liczb widzów. Z powodu wielkiej ilo ci uczestników,ł ś ć ą ę śmistrzostwa organizowane by y w dwóch turach.ł

Osobiste wra enie pana Coggenhalla by y interesuj ce:ż ł ą

„Przy 8 wpm siedzisz kr c c m ynka palcami i ziewasz. Przy 15 wpm bierzesz do r ki o ówek ię ą ł ę łpowoli zaczynasz zapisywa . Przy 20 wpm pojawiaj si pierwsze oznaki ycia. Przez minut czy dwieć ą ę ż ęsiedzisz niedbale i zapisujesz tekst, po czym odsuwasz krzes o i zaczynasz wyg adza papier. Przy tempieł ł ć25 wpm zaczynasz si anga owa , decydujesz, e zaczniesz zapisywa , ale z opó nieniem jednegoę ż ć ż ć źs owa w stosunku do nadawanego tekstu. Jak na razie jest nie le 30 wpm – zabawa zaczyna si .ł ź … ęCzytasz wszystko bez problemu, ale o ówek wydaje si jakby ospa y – chyba lepiej zacz pisa nał ę ł ąć ćmaszynie.. Przy 35 wpm po raz pierwszy zaczynasz my le o pomy kach: „ile ich wolno mi pope niś ć ł ł ćpodczas tych 5 minut?” Przy 40 wpm zaczyna si robi gor cej i wszystko jakby gwa townie przyspiesza.ę ć ę łOstatni skok o 5 wpm przyniós wi cej emocji ni ostatnie 30 grup. Teraz ju wokó ciebie zostali prawieł ę ż ż łwy cznie profesjonalni telegrafi ci. Przestajesz martwi si o pojedyncze litery, a zaczynasz obawia ołą ś ć ę ćgubienie ca ych wyrazów. Przy 45 wpm taniec nabiera tempa. Poddajesz si , ale z pó tuzina innychł ę łpozostaje na placu boju. Przy 50 wpm kropki zlewaj si z kreskami i wszystko ci si miesza . 53 wpmą ę ę …brzmi po prostu jak jakie zak ócenia, niema sensu próbowa tego nawet czyta Przy 55 wpm, bezś ł ć ć…jaj to tak jakby próbowa odkodowa QRN.”… ć ć

Po tym jak ka da sekcja osi gn a swój limit, jej uczestnicy opuszczali pokój. Osiem osóbż ą ęłprzesz o do ostatecznego etapu.. Pomi dzy turami zawodów, a fina em, J.C. Smith - operator telegrafiił ę łnaziemnej Western Union odebra tekst szyfrowany sk adaj cy si z pi cioliterowych grup tempem 45ł ł ą ę ęwpm. To sprawi o, e pozostali uczestnicy zawodów poczuli si jak amatorzy i poczuli smak tego coł ż ęjeszcze przed nimi.

Ta ma fina owa zosta a przygotowana w Nowym Jorku w obecno ci inspektora Manninga z FRCś ł ł ś(Federal Radio Commission – w owych czasach ameryka ski odpowiednich instytucji w rodzaju naszychńPIR, PAR, czy UKE) i zosta a otworzona przez inspektora Hayesa z biura w Chicago podczas zawodów. Jejłtempem inicjacyjnym by o 40 wpm, nast pnie 45, pó niej 50, 53, 54.1, 57.3 i w ko cu 61.6 wpm.ł ę ź ń(Maszyny licz cej pono nie da o si ustawi na tak szybkie tempa, wi c szybko obliczano pó niej naą ć ł ę ć ę ść źpodstawie ilo ci odebranych s ów w stosunku do czasu ich nadawania.)ś ł


- 167 -

Zasady zawodów pozwala y na 1% pomy ek podczas pi ciominutowej transmisji tekstu. Przy 61.6ł ł ęwpm wszyscy pope nili wi cej ni po 15 b dów. Przy 57.3 wpm (1432 znaków, lub 286.7ł ę ż łępi cioliterowych s ów) Chaplin zrobi 11 pomy ek na 14 mo liwych, a przy 54.1 wpm tylko 5, podczasę ł ł ł żgdy McElroy zrobi ich wtedy 8.ł

Chaplina z wynikiem 57.3 wpm og oszono nowym mistrzem wiata pobijaj cym rekord nale cył ś ą żąod 11 lat do Teda McElroya (1922), który wynosi 56.5 wpm z jedn pomy k w czasie trwaj cej 3ł ą ł ą ąminuty transmisji.

Od tego czasu, pi cioliterowe grupy sta y si standardem, jako równowarto redniego czasuę ł ę ść śtrwania typowego s owa w j zyku angielskim. Jest to atwo porówna z obecnie stosowanymł ę ł ćstandardem wyrazu trwaj cego 50 jednostek (jak „Paris”) u ywaj c do tego tablic z cz stotliwo cią ż ą ę ś ąwyst powania poszczególnych liter w s owach (takich jakie u ywa si do krypto-analizy – patrz rozdz.ę ł ż ę25). Na tej podstawie atwo stwierdzi , e standard oparty na d ugo ci trwania typowego s owa wł ć ż ł ś łj zyku angielskim, ró ni si o oko o 1% w stosunku do standardu opartego na wyrazie sk adaj cym si zę ż ę ł ł ą ę50 jednostek.

Odno cie generalnych zasad wyst puj cych podczas zawodów w szybkiej telegrafii, Lavon R.ś ę ąMcDonald napisa w roku 1940:ł

„Je li chodzi o mistrzostwa, ustanowiono g ówn zasad licz c s owa jako pi cioliterowś ł ą ę ą ą ł ę ągrup . U ywany jest powszechny j zyk angielski wyst puj cy w gazetach, o jasnym przekazie i bezę ż ę ę ąpodchwytliwych wyra e .”ż ń

Po niezapomnianych zawodach w roku 1939, które wygra McElroy ustanawiaj c nowy rekordł ą75.2 wpm, McDonald napisa :ł

„We wspó zawodnictwie w Ashville szli my z McElroyem eb w eb. Obaj odbierali my solidnieł ś ł ł ś(prasowy materia przygotowany przez FCC), ale kiedy odtworzono ta m w tempie 77 wpm, mia emł ś ę łnienajlepszy start. Wygl da o na to, e McElroy odebra , ale jego zapis by troch niestaranny,ą ł ż ł ł ęniewyra ny, wi c dali mu 75.2 wpm i my l e tak by o istotnie. Gdyby jednak by brany pod uwagź ę ś ę ż ł ł ęjedynie dok adny, staranny zapis, wynik ten móg by by gorszy. Co do do wiadczenia zwi zanego zł ł ć ś ątelegrafi w naszym yciu, obaj z Tedem mamy podobne.”ą ż

W obecnych czasach, niektórzy Europejczycy bij wiele z naszych rekordów. W Mistrzostwachąwiata w Szybkiej Telegrafii zorganizowanych w roku 1991 przez IARU, Oleg Bozubov, UA4FBP odebraŚ ł

530 znaków (cyfr) na minut pope niaj c tylko jedn pomy k , co daje wynik 106 wpm, 8.83 znaków naę ł ą ą ł ęsekund ! Niesamowite! (Patrz Morsum Magnificat 24-4). Jednak e czas trwania nadawanego tekstuę żpodczas tych zawodów wynosi tylko 1 minut . To wydaje si raczej za krótkie, aby móc w jakikolwiekł ę ęsposób porównywa te wyniki z ameryka skimi. Jest raczej nieprawdopodobne, aby tak pr dkoć ń ą ę śćutrzyma przez 3, albo 5 minut.ć

Inni operatorzy, którzy uzyskali równie bardzo wysokie wyniki w odbiorze szybkiej telegrafii, to:ż


- 168 -

Eugene A. Hubbel (W9ERU, pó niej W7DI), Wayland M. Groves, J. W. Chamblin, J. B. Donnelly,źV.S. Kearney, J. S. Carter, Carl G. Schaal (W4PEI), Frank E. Connolly I Wells E. Burton.


- 169 -

Rozdzia 27ł

Skróty

Niektóre ze skrótów spotykanych przy pracy telegrafią

ABT (about) - o (o czym )ś

AGN (again) - jeszcze raz

ANT (antenna) - antena

BCI (broadcast interference) - zak ócenia interferencyjne ł

BCL (broadcast listener) - s uchacz rozg o ni radiowychł ł ś

BK (break) - przerwa

C (yes) - tak

CUD (could) - mo e (móc)ż

CUL (see you later) - do zobaczenia pó niej (nast pnym razem)ź ę

CUZ (because) - poniewa , gdy , dlategoż ż

CW (continuous wave) - fala ci g aą ł

DX (distance) - odleg o , dystansł ść

ES (and) - i

FB (fine business; excellent) - wy mienicie, wspanialeś


- 170 -

GA (go ahead; good afternoon) - smia o, mi ego popo udniał ł ł

GE (good evening) - dobry wieczór

GM (good morning) - dzie dobryń

GN (good night) - dobranoc

GND (ground) - ziemia, uziemienie

GUD (good) - dobry

HI (high; laugh) - wysoko , miechść ś

HR (here) - tutaj

HV (have) - mie , posiadać ć

HW (how) - jak

LID (poor operator) - kiepski operator

MSG (message) - wiadomość

N (no) - nie

NR (number) - liczba

NW (now) - teraz

OB (old boy) - stary przyjacielu

OM (old man) - stary

OP (operator) - operator

O T (old timer) - staruszek

PSE (please) - proszę

PWR (power) - moc

R (received as transmitted) - odebra em tak jak nada eł ł ś

RCD (received) - odebrane

RCVR (receiver) - odbiornik

RFI (radio freq. interference) - interferencje fal radiowychWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 171 -

RIG (station equipment) - wyposa enie stacjiż

RPT (repeat; I repeat) - powtórz, powtarzam

SED (said) - powiedział

SIG (signal; signature) - sygna ; podpisł

SKED (schedule) - zaplanowany

SRI (sorry) - przepraszam

TMW (tomorrow) - jutro

TNX (thanks) - dzi kujeę

TVI (television interference) - zak ócenia telewizjił

TT (that) - ten

TU (thank you) - dzi kujeę

UR (your) - twój

VY (very) - bardzo

WKD (worked - working) - pracowa , pracujeł

WKG (worked - working) - pracowa , pracujeł

WL (well) - dobrze

WUD (would) - by

WX (weather) - pogoda

XMTR (transmitter) - nadajnik

XTAL (crystal) - kryształ

XYL (wife) - zona

YL (young lady) - dziewczyna


- 172 -

Skróty stosowane w obs udze ruchuł

AA (all after) - wszystko po

AB (all before) - wszystko przed

ADR (address) - adres

BN (all between) - wszystko pomi dzyę

CFM (confirm) - potwierd , potwierdzamź

CK (check) - sprawdzić

DLD (delivered) - dostarczony

GBA (give better address) - podaj lepszy adres

MSG (prefix to radiogram) - wst p do radiogramuę

NIL (nothing; I have nothing for you) - nic; nie mam nic dla ciebie

PBL (preamble) - wst p (nag ówek telegramu)ę ł

REF (refer to) - w odniesieniu do

SINE (opr’s personal initials) - inicja y osobiste operatorał

VC (prefix to service message) - wst p do wiadomo ci serwisoweję ś

TXT (text) - tekst

WA (word after) - s owo poł

WB (word before) - s owo przedł

WD (word) - s owoł

Przyk ady ł kodu Philipsa

Kod Philipsa zosta opracowany w celu podniesienia pr dko ci nadawania przez operatora, którył ę śzazwyczaj nadaje wolniej przy pomocy klucza, ni odbiorca jest w stanie odczyta . Kod Philipsa jestż ćkodem systematycznym zawieraj cym sta e i niezmienne skróty u ywane w tek cie cznie zą ł ż ś łąnormalnymi wyrazami co w efekcie daje skrócenie czasu nadawania o oko o po ow . ł ł ę


- 173 -

http://en.wikipedia.org/wiki/Phillips_Code

Kod zawiera oko o 6 tysi cy skrótów i by u ywany przez d ugi okres czasu. Dobrze wyszkolonył ł ę ł ż łoperator by w stanie z atwo ci zapisywa na maszynie ca e s owa, z tak pr dko ci z jak nadawcał ł ś ą ć ł ł ą ę ś ą ąby w stanie wysy a r cznie, pod warunkiem, e zachowa skupienie.ł ł ć ę ż ł

Przyk ad 188 znakowego listu skróconego do 116 znaków (61.7%):ł

“T DCN CD MEAN T END F UNPRECEDENTED TWO Y CDY BTL, T FS D US X A SURROGATE MOTHER

WS TKN TO TRL FO BACKING OUT O AN AGM TO TURN OV A CHILD SHE BORE UND CAK.”

T umacz c tekst z kodu Philipsa, wiadomo brzmi:ł ą ść

“The decision could mean the end of the unprecedented two year custody battle, the first in the

United States in which a surrogate mother was taken to trial for backing out of an agreement to turn

over a child she bore under contract.”

S owa by y skracane do swojej podstawowej formy wymowy. Skrócone s owa by ył ł ł łmodyfikowane poprzez dodanie “d” dla czasu przesz ego, litery “g” zamiast ko cówki “-ing”, “s”ł ńdodawano do rzeczowników w liczbie mnogiej, do niektórych dodawano “b”.

Przejrzyj poni sz , cz ciow list skrótów, aby zobaczy w jaki sposób tworzono skróty koduż ą ęś ą ę ćPhilipsa.


- 174 -

ABV above

ADZ advise

AF after

AG again

AJ adjust

ANR another

AR answer

AX ask

AY any

AYG anything

AYM any more

B be

BC because

BD board

BF before

BH both

BK break

BN been

BTN between

BTR better

C see

CCN conclusion

CD could

CK check

GTG getting

GV give

GM gentleman

H has

HD had

HM him

HR here, hear

HS his

HV have

HW how

ICW in connection with

CKT circuit

CL call

CLO close

CLR clear

CMB combine

CNG change

CT connect

CU current

CY copy

D in the

DD did

DT do not

DUX duplex

EMGY emergency

EQ equip

EQPT equipment

F of the

FD find

FJ found

FM from

FR for

FT for the

FYI for your information

G from the

GD good

GG going

SED said

SES says

SM some

SM somehere

SMG something

SM some

SN soon

SNC since

SPL specialWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 175 -

Oprócz powy szych istnia a równie du a liczba bardzo krótkich (3-5 literowych) skrótów dlaż ł ż żwyrazów cz sto wyst puj cych w przekazywanych wiadomo ciach prasowych np. “President of theę ę ą śUnited States,”.

Kilka u ytecznych ż kodów Z

Kod Z by y opracowany i u ywany przez niektórych komercyjnych nadawców. Cz z tychł ż ęśćkodów mo e by równie u yteczna dla radioamatorów:ż ć ż ż

ZCG local receiving conditions good - lokalne warunki odbioru s dobreą

ZCP local receiving conditions poor - lokalne warunki odbioru s s abeą ł

ZLS we are suffering from a lightning storm - mamy problemy z powodu burzy

ZSH static is heavy here - wysoki poziom zak óce statycznychł ń

ZOK we are receiving OK - odbieramy poprawnie

ZSR your sigs strong readable - twój sygna jest mocny i czytelnył

ZGS your signals are getting stronger - si twojego sygna u ro niełą ł ś

ZWR your sigs weak but readable - twój sygna jest s aby, ale czytelnył ł

ZFS your signals are fading slightly - twój sygna nieznacznie zanikał

ZVS signals varying in intensity - sygna y o ró nej sileł ż

ZFB your signals are fading badly - twój sygna silnie zanikał

ZGW your signals are getting weaker - twój sygna staje si s abszył ę ł

ZSU your sigs are unreadable - twój sygna jest nieczytelnył

ZAN we can receive absolutely nothing - absolutnie nic nie odbieramy

ZUB we are unable to break you - nie jeste my w stanie si przebiś ę ć

ZVF your signals are varying in frequency - twój sygna ma ró n cz stotliwoł ż ą ę ść

ZDH your dits are too heavy (long), please adjust - twoje kropki s zbyt d ugie, prosz wyregulowaą ł ę ć

ZDL your dits are toolight (short), please adjust - twoje kropki s za krótki, prosz wyregulowaą ę ć


- 176 -

http://en.wikipedia.org/wiki/Z_code

ZMO stand by a moment - prosz chwil poczekaę ę ć

ZMQ stand by for... - poczekaj przez ...

ZLB give long breaks - rób wi ksze przerwyę

ZWO send words once - wysy aj s owa jednokrotnieł ł

ZWT send words twice - wysy aj s owa dwukrotnieł ł

ZSF send faster - nadawaj szybciej

ZSS send slower - nadawaj wolniej

ZTH send by hand - nadawanie r czneę

ZCS cease sending - sko cz nadawanień

ZAP acknowledge please - prosz potwierdę ź

ZHC how are your receiving conditions? - jakie s twoje warunki odbiorcze?ą

ZRO are you receiving OK? - czy odbierasz poprawnie?

Zauwa , e kod Z jest atwiejszy do zapami tania ni kod Q, gdy litery nast puj ce po literze Zż ż ł ę ż ż ę ąsugeruj znaczenie skrótu (QST 1943 No p. 63)ą

W roku 1910 u ywano równie skrótów:ż ż

GA = go ahead - nadawaj

4 = please start me, where... - ???????????? (4 = for = dla)

13 = understand - zrozumia emł

25 = am busy now - jestem aktualnie zaj tyę

3Ø = no more (to send) - nie mam nic wi cej do nadania (stosowany zamiast “sk”)ę

77 = message for you - wiadomo dla ciebieść

99 = keep out - nie przeszkadzać


- 177 -


- 178 -

Rozdzia 28ł

Cz stotliwo wyst powania literę ść ę

Mi dzynarodowy kod Morse’aę

Częstotliwość Litera Struktura Jednostki Łącznie

130 E 1000 4 520

92 T 111000 6 552

79 N 11101000 8 632

76 R 1011101000 10 760

75 O 11101110111000 14 1050

74 A 10111000 8 592

74 I 101000 6 444

61 S 10101000 8 48

42 D 1110101000 10 42

36 L 101110101000 12 432

34 H 1010101000 10 340

31 C 11101011101000 14 434

28 F 101011101000 12 336

27 P 10111011101000 14 378

26 U 1010111000 10 260

25 M 1110111000 10 250

19 Y 1110101110111000 16 304

16 G 111011101000 12 192

16 W `101110111000 12 192

15 V 101010111000 12 180

10 B 111010101000 12 120

5 X 11101010111000 14 70

3 Q 1110111010111000 16 48

3 K 111010111000 12 36

2 J 1011101110111000 16 32

1 Z 11101110101000 14 14

1000 Ave. Structure length 11.23 Ave. 9.07 9076


- 179 -

Cz stotliwo wyst powania liter zosta a opracowana na podstawie liczby wyst pie daneję ść ę ł ą ńlitery na tysi c znaków w tek cie angielskim. Ka da z liter zosta a opisana struktur liczbow gdzie 1 toą ś ż ł ą ąminimalny czas sygna u (jedna kropka), 111 (czas trzech jednostek) to jedna kreska, a ka da jednostkał ż“ciszy” oznaczana jest przez 0. Wymagane trzy jednostki ciszy oddzielaj cej poszczególne znakiąoznaczano przez 000 i dodawano na ko cu struktury ka dej litery. Metoda ta zosta a opisana w jednej zń ż łksi ek dotycz cych kryptoanalizy.ąż ą

Bior c pod uwag powy sze, je li pomno ymy redni d ugo trwania litery przez pi i dodamy ą ę ż ś ż ś ą ł ść ęćw a ciw odleg o wymagan mi dzy wyrazami (równ siedmiu jednostkom ciszy, czyli 0000000), ł ś ą ł ść ą ę ąotrzymamy d ugo trwania standardowegowego s owa w j zyku angielskim jako: 5 x 9.076 = 49.38. Jestł ść ł ęto troszeczk mniej ni o 1% krótsze od pi dziesi ciu jednostek wypadaj cych na jeden wyraz. (Dla ę ż ęć ę ąporównania, d ugo wyrywkowej grupy pi cioliterowej wynosi rednio 60.15 jednostek. Jest to o ł ść ę ś20.3% wi cej, ni trwa rednia d ugo standardowego s owa w j zyku angielskim).ę ż ś ł ść ł ę

Podobna analiza pokazuje, że średnia długość w liczbach wynosi 17 jednostek (minimum 12, maksimum 22) lub grupa pięciu liczb zajmuje 1,78 czasu więcej podczas nadawania niż pięcioliterowe słowo.

Porównanie tych wylicze ukazuje nam niektóre z powodów, z jakich pr dko odbioru ró niń ę ść żsi w zale no ci od nadawanego materia u.ę ż ś ł

Poni ej wymienione s litery posortowane od najkrótszej do najd u szej (wg. kolumnyż ą ł ż“Jednostki”). Zauwa cie, e wszystkie liczby s nieparzyste:ż ż ą

1 - E;

3 - I, T;

5 - A, N, S;

7 - D, H, M, R, U;

9 - B, F, G, K, L, V, W;

11 - C, O, P, X, Z;

13 - J, Q, Y.

Inne adaptacje kodu Morsa


- 180 -

Wykonuj c tego samego typu obliczenia dla kilku innych j zyków, uzyskujemy nast puj ceą ę ę ąwyniki dla redniej z d ugo ci liter:ś ł ś

Niemiecki 8.640,

Francuski 8.694,

Hiszpa ski 8.286 .ń

S one rdenio o 5-9% krótsze ni dla j zyka angielskiego. Prawdopodobnie, dokonuj cą ś ż ę ąodpowiedniej optymalizacji i przebudowy kodu uzyskanie warto ci o 5% mniejszej by oby mo liwe dlaś ł żj zyka angielskiego.ę

Porównanie do oryginalnego Ameryka skiego Kodzu Morse'ańIvan Coggeshall dokona analizy ameryka skiego kodu Morse'a w analogiczny sposób,ł ń

przyjmuj c tak sam d ugo trwania kreski, ale krótszy o jedn jednostk czas trwania przerwyą ą ą ł ść ą ęmi dzy s owami. W ten sposób otrzyma redni d ugo trwania standardowego s owa (bior c podę ł ł ś ą ł ść ł ąuwag cz stotliwo jego wyst powania) jako 7.978 (porównaj ró nic w stosunku do 9.076!), aę ę ść ę ż ę

redni d ugo trwania cyfry jako 14.0. Jak wspomniano w rozdziale 16, rytmika ameryka skiego koduś ą ł ść ńMorse'a jest jest o wiele bardziej zró nicowana.ż


- 181 -

Rozdzia 29ł

Badania Kocha

Obszerna praca badawcza Ludwiga Kocha, psychologa w Technikum w niemieckim Brunshwicku

zosta a og oszona w styczniu / lutym 1936 roku (patrz przypisy) wydaje si by praktycznie nieznanał ł ę ćpoza granicami Niemiec. Celem tej pracy by o odnalezienie naj atwiejszego sposobu na przyswojenieł łkodu Morse’a przez przysz ych radiotelegrafistów, tak by spe niali oni mi dzynarodowe wymagania dlał ł ękomercyjnych radiooperatorów.

Wymagania te wygl da y nast puj co:ą ł ę ą

● nadawnie 100 s ów w ci gu 5 minutł ą● odbiór 100 s ów w ci gu 5 minutł ą● odbiór 125 zwyk ych s ów, gdzie jedno s owo z o one jest z pi ciu literł ł ł ł ż ę

Badania Kocha zak ada y sprawdzenie w jaki sposób pracuj radiotelegrafi ci oraz w jaki sposóbł ł ą śuczono ich kodu Morsa; w dalszej kolejno ci opracowanie lepszych, bardziej efektywnych metodśnauczania i przetestowanie ich na nowych uczniach. Jego wnioski i zalecenia wydaj si by pierwszą ę ć ąprawdziw prac badawcz nad tym jak naj atwiej jest uczy si alfabetu Morse’a. Badania te ustalają ą ą ł ć ę ąnajlepsz obecnie metod nauki alfabetu Morse’a i s zbiorem warto ciowych pomys ów na atwe jegoą ę ą ś ł łprzyswojenie.

Badania sprawdzaj ce jak pracuj dobrzy telegrafi cią ą ś

Koch przeprowadzi trzy serie testów na czterech kompetentnych radiotelegrafistach, po to, byłzrozumie w jaki sposób kod Morse’a jest przez nich odbierany. Trzech radiotelegrafistów uczy o sić ł ęwy cznie odbieraj c d wi ki, natomiast czwarty by samoukiem ucz cym si z tabeli z wydrukowanymłą ą ź ę ł ą ękodem.

Testy nadawania

W pierwszym z testów, ka dy z badanych mia za zadanie nada kluczem sztorcowym seri literż ł ć ę


- 182 -

b c v q f l h y z x z ró n pr dko ci . Ka dy mia za o one s uchawki, aby monitorowa swoj prac byż ą ę ś ą ż ł ł ż ł ć ą ęby a poprawna. Praca operatorów by a równie nagrywana przez maszyn , graficznie obrazuj cł ł ż ę ą ąrzeczywisty czas trwania sygna u oraz odst pów, aby mo na by o pó niej szczegó owo przeanalizował ę ż ł ź ł ćnadane znaki. Badanych poinstruowano, aby nadawali z odst pami zgodnymi z standardemęmi dzynarodowego kodu Morse’a, przy ka dej z sze ciu ró nych pr dko ci od 20 do 80 znaków naę ż ś ż ę śminut . Odst py zgodne z mi dzynarodowym standardem Morse’a opisane w rozdziale 12 zosta yę ę ę łpó niej u yte do porównania ich nadawania przy wszystkich pr dko ciach.ź ż ę ś

Przy pr dko ci poni ej 10wpm tylko operator który uczy si kodu wizualnie nadawa zgodnie zę ś ż ł ę łstandardem, pozostali trzej znacz co odbiegali od niego. Przy pr dko ci 5wpm odst pstwa u wszystkichą ę ś ęby y znaczne:ł

● kropki by y zbyt krótkieł● kreski mia y tendencje do bycia d u szymi ni trzykrotno kropki, orazł ł ż ż ść● odst py mi dzy znakami by y zbyt d ugieę ę ł ł

Jednak e odst p mi dzy sk adowymi litery prawie idealnie odpowiada d ugo ci kropce.ż ę ę ł ł ł ś ą

Przy zwi kszaniu pr dko ci sytuacja powoli i sukcesywnie zmienia a si i przy pr dko ci 10wpmę ę ś ł ę ę śwszyscy operatorzy nadawali prawie idealnie wed ug standardu. Przy pr dko ci 12wpm nadawali juł ę ś żpraktycznie zgodnie z standardem. (Only the well-known individual peculiarities of sending by

hand were obvious. At 10 wpm and above these deviations were always very small.)

Trzej operatorzy którzy uczyli si “na s uch” przy ma ej pr dko ci nadawania nie nadawalię ł ł ę śd wi ków jako ca o ci, ale raczej jako serie oddzielnych elementów po czonych razem. Dopieroź ę ł ś łąpowy ej 10wpm znak by y odczuwany jako ca o , jako jednoznaczny wzór dla umys u operatora, nież ł ł ść łsk adaj cy si z oddzielnych cz ci. ł ą ę ęś

Testy odbioru

Test numer jeden: - Ka dy z operatorów mia odebra 30 niemieckich znaków Morse’aż ł ćnadawanych przez maszyn z idealnymi odst pami wg. standardu przy czterech ró nych pr dko ciach zę ę ż ę śzakresu 20 - 80 znaków na minut . ę

Przy 5 wpm ci do wiadczeni operatorzy z trudno ci odbierali poprawnie pojedyncze znaki! Przyś ś ą7 wpm tylko 40% do 60% znaków identyfikowali poprawnie. Przy 10 wpm odbierali poprawnie 95%

znaków. Przy 12 wpm wszystkie znaki rozpoznawali bezb dnie. łę

Test numer dwa: w nim wyd u ono dwukrotnie odst py mi dzy literami. Tym razem operatorzył ż ę ębezb dnie odbierali wszystkie znaki niezale nie od pr dko ci nadawania. To interesuj ce.łę ż ę ś ą


- 183 -

Z tych testów wyci gni to wniosek, e do wiadczeni operatorzy rozpoznaj znaki kodu wed ugą ę ż ś ą łich ogólnego schematu (kszta tu) akustycznego i schemat ten jest poprawnie rozpoznawany gdy kodłnadawany jest z pr dko ci minimum 50 znaków na minut . Przy ni szych pr dko ciach jest s yszanyę ś ą ę ż ę ś łjako rozbite serie sygna ów. Koch wywnioskowa , e przy ni szych pr dko ciach operatorzy byli w stanieł ł ż ż ę śrozpozna znak tylko pod warunkiem, e odst p pomi dzy znakami by podwojony, co dawa o imć ż ę ę ł łwi cej czasu na z o enie d wi ków w ca o i “przypiesznie go w my lach” by móc go rozpozna .ę ł ż ź ę ł ść ś ć(Pocz tkuj cy nie maj jeszcze wystarczaj cych umiej tno ci by móc to zrobi ).ą ą ą ą ę ś ć

Operator który uczy si kodu z wydrukowanych tabel znaków nadawa bardziej proporcjonalneł ę łznaki przy bardzo niskich pr dko ciach poniewa widzia w g owie “obraz” znaku. Jednak cena jak za toę ś ż ł ł ąp aci by o ograniczenie maksymalnej pr dko ci odbioru - ledwo spe niaj cej minimalne wymagania - ał ł ł ę ś ł ąmarginal operator. (Patrz ni ej.) ż

Analiza i krytyka dotychczasowych metod nauczania

Metoda “analityczna” uczy poprzez wprowadzenie jakiego systematycznego u o enia kodu, na ś ł żprzyk ad w postaci tabeli, gdzie sekwencja kropek i kresek odopwiada danej literze, lub w inny sposób łdzia aj cy na umys tak by wyobra a on sobie s yszan sekwencj d wi ków w postaci obrazu. ł ą ł ż ł ł ą ę ź ęWymaga ona od ucz cego si zapami tania wszystkich sekwencji zanim przyst pi si do nast pnego ą ę ę ą ę ęetapu nauki. Po zapami taniu wszystkich “obrazów”, s one nadawane ucz cym si w bardzo wolnym ę ą ą ętempie, o bezb dnych, standardowych odst pach mi dzy znakami i samymi sk adowymi znaku. Ka da łę ę ę ł żkropka i kreska nadawana jest pocz tkowo jako stosunkowo d ugi d wi k, pozwalaj cy “narysowa ” ą ł ź ę ą ćsobie w g owie obraz s yszanego znaku.ł łPr dko nadawania jest zwi kszana stopniowo i bardzo ma ymi krokami.ę ść ę ł


- 184 -

Wadami tej metody s :ą

● w tej metodzie niepotrzebnie uczymy si wizualnych odpowiedników znakówę● wolne nadawanie rujnuje brzmienie konkretnych znaków● sygna nadawany wolno nie jest spójn ca o ci , nie jest jednorodnył ą ł ś ą● ucz cy si liczy kropki i kreskią ę● d ugi odst p mi dzy znakami powoduje rozproszenie si ucz cego z powoduł ę ę ę ą

○ daje mu czas na my lenie i próby czenia rozbitych cz ci znaków tak, by mia y dla niego ś łą ęś łzrozumia y sens (niekoniecznie poprawny!)ł

○ zgadywanie co b dzie nast pneę ę● przy ka dorazowym zwi kszaniu pr dko ci wszystko brzmi inaczej i ka dorazowo nauk ż ę ę ś ż ę

zaczynamy prawie od nowa

Przez ca y czas m czymy si z przekszta caniem d wi ków na wirtualny obraz kropek i kresek, ł ę ę ł ź ędopasowujemy go do zapami tanego obrazu z tabeli aby w ko cu rozpozna w nim liter .ę ń ć ę

Metoda “d wi k - wzór” wprowadza znaki Morse’a z tak pr dko ci , aby by y odbierane jako spójny ź ę ą ę ś ą łd wi k, lecz z odpowiednio du ymi odst pami mi dzy znakami. Ucz cy si ma ju zazwyczaj ź ę ż ę ę ą ę żopanowan tabel z kodem lub uczy si jej w trakcie.ą ę ę

Niestety, na etapie nauki atwiej jest przypomnie sobie wzór zapami tany wzrokowo, ni przywo a ł ć ę ż ł ćodpowiadaj cy znakowi d wi k. Ucz cy si ma tendencj do przekszta cania w g owie s yszanego ą ź ę ą ę ę ł ł łd wi ku na sekwencj kropek i kresek, a nast pnie na liter / znak. To z o one dzia anie utrudnia ź ę ę ę ę ł ż łnauk odbioru.ę

Du e odst py pomi dzy znakami daj czas na my lenie, spekulacje i skomplikowane procesy ż ę ę ą śt umaczenia. W momencie zwi kszania pr dko ci ten czas si skraca i powoduje, e ucze nie mo e ł ę ę ś ę ż ń żprzekroczy bariery 10 wyrazów na minut .ć ę

Wydaje si wi c, e i ta metoda - podobnie do analitycznej - powoduje “utkni cie” na poziomie ę ę ż ę10WPM, gdzie wyra ny podzia na kropki i kreski zanika, a pojawia si spójne brzmienie znaku. ź ł ę

Analizuj c te dwie metody, mo na zauwa y dwa rodzaje b dów:ą ż ż ć łę

● b dy utrudniaj ce odbieranie jednolitego brzmienia znaków:łę ą○ wizualizacja znaków alfabetu Morse’a○ dezintegracja brzmienia znaków

● b dy utrudniaj ce bezpo rednie przekszta cenie d wi ku na znak:łę ą ś ł ź ę○ “analizowanie” w czasie d ugich przerw mi dzy znakamił ę○ zgadywanie “co b dzie nast pne”ę ę○ przekszta canie z d wi ku na “obraz”, a nast pnie z “obrazu” na znakł ź ę ę○ przekszta canie lub czenie w wzór rytmicznył łą


- 185 -

Rozwi zaniem wydaje si wi c wyeliminowanie wszelkich odniesie obrazowych (my lenie o znaku jakoą ę ę ń śo sekwencji kropek i kresek), a uczenie si powi zania d wi ków bezpo rednio ze znakiem oraz ę ą ź ę śnadawanie ju od samego pocz tku nauki, gdy nieprawid owe wzorce d wi kowe s natychmiast ż ą ż ł ź ę ąwykrywane. Wyeliminowa nale y te wszelkie nieprawid owe odst py mi dzy znakami.ć ż ż ł ę ę

Próby wypracowania lepszych metod nauki

Oczywistym celem jest osi gni cie mi dzynarodowych wymaga . Pytanie - jak dokona tegoą ę ę ń ćnaj atwiej?ł

Czy lepiej by oby zacz nauk od 100 znaków na minut czy mo e z mniejsz pr dko ci ? Wł ąć ę ę ż ą ę ś ąwyniku przeprowadzonego eksperymentu na grupie studentów stwierdzono, e koncentracja uczniówżby a zdecydowanie wy sza przy 100 znakach na minut , ni przy 12, zw aszcza gdy dodawano noweł ż ę ż łznaki.

Oczywi cie, je li kto rozpocz nauk z mniejszymi pr dko ciami, aby spe niś ś ś ął ę ę ś ł ćmi dzynarodowe wymagania i tak musia zwi kszy pr dko odbioru.ę ł ę ć ę ść

Ró ne testy wykaza y, e pr dko ok. 12 wpm by a pr dko ci optymaln dla wi kszo ciż ł ż ę ść ł ę ś ą ą ę śludzi by rozpocz c nauk . Jest odpowiednio szybciej od 10 wpm, aby zapobiec fazie plateau. Pó niejszeą ę źtesty wykaza y, e ludzie którzy opanowali kod z pr dko ci 12wpm potrafili stosunkowo atwoł ż ę ś ą łpodnie pr dko odbioru do 70 liter na minut . Kontynuuj c nauk krok po kroku t metodść ę ść ę ą ę ą ąpost py by y do szybkie, a do osi gni cia wymaganych pr dko ci. Wybór 12wpm jest wi c dobrzeę ł ść ż ą ę ę ś ęumotywowany.

Czy rytm liter mo e pomóc w nauce?ż

Kocha zauwa y , e w pocz tkowej fazie nauki uczniowie skupiaj si na odnalezieniu rytmuż ł ż ą ą ęliter. Zastanowi o go równie to, e niektórzy nauczyciele wymawiaj czy wr cz niemal “ piewaj ” wł ż ż ą ę ś ąrytm brzmienia litery u ywaj c sylab zbli onych brzmieniem i czasem trwania do kropki i kreski (“dit” -ż ą żkropka, “dah” - kreska), tym samym tworz c co w stylu melodii. Sposób ten pomaga im za akcentowaą ś ł ćwzorzec d wi kowy i wspomaga bezpo rednie rozpoznawanie liter wprost ze s yszanej melodii znaku.ź ę ł ś łCzy mo na wykorzysta to u atwi nauk pocz tkuj cym? Kocha zada sobie pytanie, czy u ycie dwóchż ć ł ć ę ą ą ł żró nych wysoko ci tonów - innego dla kropek i innego dla kresek - u atwi ucz cym si rozpoznawanież ś ł ą ęmelodii znaku? Czy przyzwyczajanie ucznia do rytmu i melodii znaków na pocz tkowym etapie zmniejszyąjego stres zwi zany z konieczno ci silnej koncentracji na rozpoznawaniu znaków? Wygl da na to, eą ś ą ą żwarto to sprawdzi !ć


- 186 -

Koch prowadzi równocze nie dwie klasy. W jednej do nauki stosowano metod dwutonow , wł ś ę ądrugiej jednotonow . W grupie dwutonowej, z biegiem czasu dwa tony powoli czono w jeden mnieją łąwi cej w po owie wysoko ci brzmienia tych tonów. W rezultacie, grupa która uczy a si z u yciemę ł ś ł ę żró nej wysoko ci tonów na opanowanie materia u potrzebowa a 24 lekcji, a jednotonowa 28, co wż ś ł łrezultacie da o 12 godzin (grupa dwu-tonowa) i 14 godzin (grupa jednotonowa) nauki. W obu grupachłwyst powa y “górki” podczas nauki, ale nie trwa y one d u ej ni przez jedn lekcj . Wniosek:ę ł ł ł ż ż ą ęstosowanie dwóch wysoko ci tonów dla kropek i kresek u atwia na pocz tkowym etapie naukiś ł ąprzyswajanie kodu.

Których liter uczy si na pocz tku?ć ę ą

1. Rozró nianie podobnie brzmi cych wzorcówż ą

Od których liter rozpocz nauk ? Testy wykaza y, e uczniowie w pocz tkowej fazie s wąć ę ł ż ą ąstanie, zachowuj c wzmo on koncentracj , rozpozna litery takie jak E, I, S, H, ale skupienie odgrywaą ż ą ę ćtutaj negatywn rol . Zwi kszanie pr dko ci nadawania podobnych do siebie liter powodowa oą ę ę ę ś łzdecydowane zwi kszenie si ilo ci pomy ek, zw aszcza dla liter w których wyst powa y serie kropek,ę ę ś ł ł ę łktóre s stosunkowo krótkie przy du ych pr dko ciach, np S i H, U i V. Serie kresek nie powodowa y taką ż ę ś łdu ych problemów (np. litery W i J). Dodatkowo u niektórych pojawia si problem z odbiorem literż ł ęb d cych dla siebie lustrzanym odbiciem, np B i V, D i U. ę ą

Najlepszym rozwi zaniem wydaje si by rozpocz cie nauki od znaków ró ni cych si znacz coą ę ć ę ż ą ę ąod siebie, co pozwala na stopniowe wychwytywanie subtelnych ró nic mi dzy znakami. ż ę

2. Problematyczne litery

Koch stwierdzi , e najbardziej k opotliwe (dla niemieckich uczniów) w nauce s znaki X, Y, P, Q.ł ż ł ą(Litera Z bardzo cz sto wyst puje w j. niemieckim). Je eli te znaki wprowadzi si w pocz tkowym etapieę ę ż ę ąnauczania, znacz co skraca to ca kowity czas nauki.ą ł

Kiedy wprowadza nowe znaki?ć

Testy wykaza y, e najlepiej jest wprowadza kolejne znaki w momencie, gdy student opanujeł ż ćbardzo dobrze których uczy si do tej pory. Za standar przyj poziom 90%, tzn. e nowy znakł ę ął żwprowadza dopiero wówczas, gdy uczniowie odbierali w 90% poprawnie wszystkie poprzednie. Metodałta jest dobr miar do prówna oraz pozwala uczniom oceni w asne post py.ą ą ń ć ł ę


- 187 -

CiIekawym spostrze eniem by o, e uczniowie uczyli si nowych znaków niemal proporcjonalnież ł ż ędo ilo ci lekcji (wszystkich godzin). Test pokaza równie , e najkorzystniejszym jest wprowadzenieś ł ż żtrzech do czterech znaków na jedn lekcj .ą ę

Czy uczy si grupami liter?ć ę

Pytanie jakie sobie zada by o: czy warto uczy si jednej grupy liter do momentu bezb dnegoł ł ć ę łęjej opanowania, nast pnie pracowa nad now grup liter osobno, aby w ostatnim etapie wymieszaę ć ą ą ćgrupy?

Swój test rozpocz od czterech liter z o onych wy cznie z kresek: t m o ch (niemieckaął ł ż łąpojedyncza litera ch). Po perfekcyjnym opanowaniu tych liter (po kilku sesjach nauki) rozpocząłnauczanie t sam metod liter z o onych z samych kropek: e i s h. Nast pnie wymiesza ze sob obieą ą ą ł ż ę ł ągrupy liter i zauwa y , e w jaki sposób podczas nauki drugiej grupy liter uczniowie zapomnieli niemalż ł ż śca kowicie pierwsz grup co zachwia o ich pewno siebie. Nauk tych o miu liter musia rozpoczł ą ę ł ść ę ś ł ąćod nowa a do momentu ponownego ich wspólnego, perfekcyjnego opanowania. ż

W nast pnym etapie rozpocz wiczenie liter w kolejnych grupach w ten sam sposób. Pierwszę ął ć ągrup stanowi y litery d b g, druga grupa sk ada a si z liter u v w. Ka da z nich by a wiczona osobno.ę ł ł ł ę ż ł ćGdy te dwie grupy zosta y ze sob wymieszane, grupa liter d b g zosta a zapomniana. Po wyuczeniu sił ą ł ętych dwóch grup wymieszanych razem (d b g u v w) do momentu bezb dnego ich rozpoznawania iłęwymieszaniu ich z pierwsz grup o miu liter okaza o si , e dwie grupy liter z pierwszego etapu zosta yą ą ś ł ę ż łw a ciwie ca kowicie zapomniane!ł ś ł

Wygl da o na to, e uczniowie intensywnie skupiaj c si podczas nauki nowej grupy liter teą ł ż ą ęsamoistnie nadpisywa y si i zamienia y wcze niej wyuczone znaki. Koch stwierdzi , e nauka grupamił ę ł ś ł żjest z drog . łą ą

Najlepszym rozwi zaniem okaza o si wprowadzanie nowych liter pojedynczo i wiczenie ich odą ł ę ćsamego pocz tku z grup liter ju wy wiczonych do momentu opanowania ca ego alfabetu. W teją ą ż ć łmetodzie wszystkie wcze niej wyuczone znaki s ci gle rewidowane i powtarzane bez pomy ek. ś ą ą ł

Problematyczne znaki

Do wiadczenie pokaza o, e sporo osób ma problemy z rozpoznawaniem niektórych liter.ś ł żWykazywali oni niewielkie fazy plateau podczas post pów w nauce. Litery te u ka dego z ucz cych się ż ą ęs inne. Pi cio kolumnowa tabelka poni ej pomaga w zidentyfikowaniu tych liter - wymagaj oneą ę ż ąd u szego wiczenia by je opanowa .ł ż ć ć


- 188 -

Jak d ugie powinny by lekcje i w jakich odst pach czasu.ł ć ę

Koch cytuje B. Josta którego badania doprowadzi y do wniosku, e ludzie ucz si szybciej ił ż ą ęzapami tuj na d u ej gdy lekcje s krótsze, a odst p mi dzy nimi du y. Przyk adowo: dla 24 lekcjię ą ł ż ą ę ę ż ł(zawsze zawieraj ce powtórzenia) zaplanowanie 4 lekcji dziennie przez 6 dni jest czterokrotnie bardziejąefektywne, ni przeprowadzenie 8 lekcji w ci gu trzech dni, a zaplanowanie 2 lekcji przez 12 dni dajeż ąosiem razy lepsze rezultaty. Najlepiej jest wi c rozk ada nauk w czasie.ę ł ć ę

Jaka jest idealna d ugo lekcji? Koch podczas bada stwierdzi , e przeprowadzenie d ugiejł ść ń ł ż łporannej lekcji, a nast pnie po odpoczynku drugiej, popo udniowej, wymaga o bardzo du eję ł ł żkoncentracji. Uczniowie m czyli si bardzo szybko, a materia nie by przyswajany w zadowalaj cyę ę ł ł ąsposób.

Poprzez praktyk , zauwa y , e optymalnym wyborem s oko o pó godzinne lekcje (ju 45ę ż ł ż ą ł ł żminutowe lekcje zaczyna y powodowa spadek wyników). Rekomenduje on wi c jako najlepszy wybórł ć ędwie pó godzinne lekcje, jedn rano a drug po po udniu. ł ą ą ł

Koch przeprowadzi kilka kursów z wykorzystaniem niektórych z powy szych sugesti, niestety wł żchwili pisania swojej pracy nie by w stanie przeprowadzi bada idealnie je odzwierciedlaj cych. Theł ć ń ąstudents savable were people who were interested, but not primarily, at least, for professional

purposes. Poza tym, najcz ciej byli oni zatrudnieni w pe nym wymiarze godzin, cz sto byli wi cęś ł ę ęzm czeni podczas lekcji, które musia y by organizowane wieczorami. Dodatkowo, udawa o mu się ł ć ł ęzorganizowa jedynie 2-3 spotkania w tygodniu. By o to dalekie od idea u.ć ł ł

Pomimo tych trudno ci post py w nauce by y dobre i nie napotykano na trudno ci. Podczasś ę ł śka dej z lekcji. Wprowadza trzy do pi ciu nowych znaków których uczono si w ci gu pó godziny.ż ł ę ę ą łStara si by w ci gu lekcji dany znak nie by powtarzany mniej ni dziesi ciokrotnie, nawet gdy by y juł ę ą ł ż ę ł żwprowadzone wszystkie znaki alfabetu. Ka dy nowy etap rozpoczyna si od powtórzenia już ł ę żopanowanego do tej pory materia u.ł

Nowa filozofia nauczania

● b dem jest przedstawianie ucz cym si jakiejkolwiek formy wizualnej kodu Morse’a, poniewa łę ą ę żwra enia wizualne s na tyle silne, e zmuszaj do analizowania kodu jako kropek i kresek tym ż ą ż ąsamym zaburzaj c jednorodno znakuą ść

● ka dy ze znaków kodu musi zachowa jednolity charakter akustyczny (jednolita “melodia”). Jest ż ćto u atwione przez :ł

○ od pocz tku nauki nadawanie znaków z pr dno ci nie mniejsz ni 12WPM (60 ą ę ś ą ą żWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 189 -

znaków na minut ). Powoduje to odbieranie znaku jako ca o ci, a jednocze nie pozwala ę ł ś śomin problematyczn “górk ” przy pr dko ci 10WPMąć ą ę ę ś

○ aby podkre li “melodi ” znaku w pocz tkowej fazie nauki warto u y ró nej ś ć ę ą ż ć żwysoko ci tonów - jednego tonu dla brzmienia kropek i nieznacznie innego dla kresek. śStopniowo wysoko ci tych tonów powinny zbli a si do siebie, a osi gn t sam ś ż ć ę ż ą ą ą ąwysoko . ść

● od samego pocz tku nauki wszystkie wiczenia sk ada si powinny z pi cioliterowych grup, w ą ć ł ć ę ęktórych odleg o mi dzy literami jest standardowa, natomiast zwi kszona jest pauza mi dzy ł ść ę ę ęposzczególnymi grupami. Ma to podwójn zalet :ą ę

○ nie pozostawia czasu na analizowanie s yszanego znaku, tym samym “t umaczenia” go w ł łg owie (b d zapisywania go) jako kropek i kresek, a nast pnie kolejne t umaczenie na ł ą ź ę łodpowiadaj cy im znak. Od pocz tku wymusza przekszta canie wzorca d wi kowego ą ą ł ź ębezpo rednio na znakś

○ od samego pocz tku uczy s uchania liter w grupach tak jak to ma miejsce podczas ą łkomunikacji, a nie tylko jako pojedy cze litery.ń

Przygotowanie skutecznego programu nauczania

1. pierwszym wiczeniem jest nauczenie i przyzwyczajenie ucznia do s uchania ró nych rytmówć ł żz o onych z d wi ku i ciszy. ł ż ź ęWszyscy uczniowie zostaj “wyposa eni” w formularze (wzór poni ej).ą ż żPodczas wiczenia nadawane s grupy przypadkowych pi ciu znaków. Na pocz tku nauki adenć ą ę ą żze znaków nie jest rozpoznawany. Gdy uczestnik kursu us yszy grup d wi ków stanowi cł ę ź ę ą ąliter , jego zadaniem jest postawienie kropki w polu odpowiadaj cym pozycji znaku w grupieę ą(szablon poni ej). żNa tym etapie kursant os uchuje si i skupia wy cznie na wzorze d wi kowym znaku i nał ę łą ź ęniczym wi cej. ęDzi ki temu wiczeniu ucze zaczyna skupia swoj uwag na:ę ć ń ć ą ę

a. spójnych formach akustycznych:■ rytmie liter: znak - odst p - znak - odst pę ę■ grupach rytmów: grupa - odst p - grupa - odst pę ę

b. czeniu rytmu liter z rytmem ich zapisywaniałąc. rozpoznawawniu odst pu pomi dzy grupamię ę


- 190 -

● ● ●

● ● ●

● ● ●

● ● ●

● ● ●

Relatywnie krótkie sesja rozgrzewkowa (trwaj ce oko o 10minut) ma przygotowa uczniów doą ł ć“s yszenia” wzorców liter i grup liter.ł

2. Drugie wiczenie ma na celu:ća. wykszta cenie umiej tno ci rozpoznawania ró nic w wzorach d wi kowych pomi dzył ę ś ż ź ę ę

dwoma ró nie brzmi cymi literamiż ąb. zapoznanie i przyzwyczajenie uczniów do brzmienia ka dego ze znaków (znaki muszż ą

by nadawane bardzo precyzyjnie)ćA. W pierwszej kolejno ci uczniów zapoznaje si z wzorcem brzmienia dwóch znaków - bez ichś ę

identyfikacji jakie to dok adnie litery, a jedynie okre la je jako “wzór 1” i “wzór 2”. Znaki muszł ś ąby nadawane osobno i w przypadkowej kolejno ci, a do momentu, gdy uczniowieć ś żbezproblemowo i bezb dnie rozró niaj je jako osobne wzorce d wi kułę ż ą ź ę

B. Dopiero po bardzo dobrym zapoznaniu si z brzmieniem pierwszych dwóch znaków iębezb dnym ich rozpoznawaniu jako oddzielnych wzorców (przez zapisywanie ich jako kropki włęformularzu) uczniowie mog zosta poinformowani o tym, jakie litery odbierali. Od tej pory nieą ćpowinni mie oni problemów z zapisywaniem d wi ków jako liter w kwadracikach w trakcieć ź ęs uchania.ł

Celem jest wi c ju na tym pocz tkowym etapie nauki wyrobienie nawyku rozpoznawaniaę ż ąwzorów brzmienia znaków (przez stawianie kropki w polu) czy rozpoznawanie grup d wi kówź ę(rozpoznawanych w momencie odbioru d u szego odst pu mi dzy wzorcami).ł ż ę ęOczywistym jest, e w pocz tkowej fazie nie b d w stanie bezb dnie szybko rozpoznawa ka degoż ą ę ą łę ć żznaku. Uczniowie musz si nauczy by nie rozprasza o to ich uwagi - gdy nie rozpoznaj od razu litery -ą ę ć ł ąmaj jedynie postawi kropk w odpowiednim polu i skupi si na odbiorze kolejnego znaku. Wą ć ę ć ęprzeciwnym razie w przypadku zbyt krótkich przerw mi dzy znakami, mo e doj do sytuacji, gdy uczeę ż ść ńzbyt d ugo zastanawia si nad identyfikacj tego co us ysza . W tym czasie gubi rytm i zaczyna sił ę ą ł ł ć ęirytowa . Nauczyciel musi wi c nalega na to, by ucze gdy nie rozpoznaje od razu znaku postawić ę ć ń łkropk i zapomnia o nieodebranym wzorcu. Takie dzia anie musi sta si nawykiem. ę ł ł ć ę


- 191 -

Po jednej czy dwóch krótkich (oko o 10-cio minutowych) wiczeniach w powy szy sposób relacjał ć żpomi dzy s yszanym d wi kiem i znakiem staje si an tyle bliska, e dochodzi niemal doę ł ź ę ę żnatychmiastowego po czenia wzorca d wi ku ze znakiem (kropk ).łą ź ę ą

Dopiero po osi gni ciu tego etapu mo na do czy do zestawu trzeci liter .ą ę ż łą ć ą ę

3. Tylko jeden nowy znak mo e by dodawany do tych ju poznanych. Kryterium dla dodawaniaż ć żkolejnej litery jest bezb dne rozpoznawanie co najmniej w 90% dotychczas wiczonych znaków.łę ćKa da nowa litera jest dodawana do zestawu w ten sam sposób: najpierw jako sam wzórżd wi ku bez informowania jaka to jest litera. Dopiero po gdy nowy wzorzec rozpoznawany jestź ębezb dnie, przedstawia si uczniom jaka to litera. łę ę

Przyk ad wprowadzania liter i u ycia pi cioliterowych grup znaków dla zestawu sk adaj cego sił ż ę ł ą ęz liter: h - f - a - g itd.:

1. hfhhf fhfhfh2. nast pny znak: aahfh fahfhę3. nast pny: gghaf ghfahę4. nast pny: ccgaf gcafhę5. itd. (w tym przyk adzie nie rozpocz to nauki od znaków cz sto sprawiaj cych problemy)ł ę ę ą

Podsumowanie

“Wydaje si , e badania Kocha by y zbyt s abo finansowane i zbyt mocno na niego naciskano.ę ż ł łMia przed sob wiele trudno ci. Po pierwsze, mia tylko czterech telegrafistów z którymi wspó pracował ą ś ł ł ł- to a o nie ma o, jak na potrzeby prób, ale wystarczy o (Kocha równie by telegrafist ). Mia zaledwież ł ś ł ł ż ł ą łkilka klas które uczy , a uczniowie byli w niewielkim stopniu zainteresowani telegrafi . Wi kszo zł ą ę śćuczniów nie wi za a przysz o ci z telegrafi jako zawodem lub hobby (krótkofalowcy nie brali udzia u wą ł ł ś ą łbadaniach). Wi kszo na zaj cia przychodzi a wieczorami po ca ym dniu pracy. Nie uda o mu się ść ę ł ł ł ęwypróbowa po czonych technik nauczania - móg jedynie przypuszcza jak b d one funkcjonowa .ć łą ł ć ę ą ć

This semi-translation takes these factors into account and makes some effort to summarize

them.

Koch u y pr dko ci 12wpm oraz standardowych odst pów mi dzy znakami i wyrazami (wż ł ę ś ę ęza o eniu mia o to zapobiec wiadomemu my leniu i t umaczeniu liter). My l , e gdyby Koch wiedział ż ł ś ś ł ś ę ż łod “odst pach Farnswortha” wprowadzi by odst py zgodnie z do wiadczeniami z USA. T metod ,ę ł ę ś ą ąsukcesywnie skracaj c odst py mi dzy znakami) osi ga si w krótszym czasie umiej tno atwegoą ę ę ą ę ę ść ł


- 192 -

rozpoznawania znaków. Przy normalnych odst pach, znaki mog pojawia si zbyt szybko by uda o się ą ć ę ł ęje bezb dnie rozpozna . Osobi cie uwa am, e pr dko 15wpm powinna by minimaln z jakłę ć ś ż ż ę ść ć ą ązaczyna si nauk , a pr dko 25wpm mo e by ju problematyczna dla niektórych ludzi zanimę ę ę ść ż ć żdostatecznie dobrze opanuj wzorce d wi ków. ą ź ę

Koch zauwa y , e uczniowie w pierwszej fazie nauki powinni opanowa wzorce brzmienia liter iż ł ż će najlepiej jest uczy na pocz tku wzorców jak najmocniej ró ni cych si mi dzy sob (a nież ć ą ż ą ę ę ą

zbieraniny kropek i kresek nadawanych seri ).ą

Istotne znaczenie odgrywa tak e to, by d wi k (brzmienie) litery stanowi o ca o . Muzycyż ź ę ł ł śćwydaje si , e maj tu u atwione zadanie w stosunku do nie-muzyków, którzy musz si tego nauczy .ę ż ą ł ą ę ćN1IRZ Dave Finley, dobrze uj to w swojej ksi ce “Morse Code: Breaking the Barrier”. Koch jakby poął ążtrochu zgadza si z metod Farnswortha odno nie odst pów mi dzy znakami, gdzie same znaki sł ę ą ś ę ę ąnadawane z wi ksz pr dko ci ni wynosi rzeczywista ilo s ów na minut . W pewnym momencieę ą ę ś ą ż ść ł ęwspomina wr cz o dodatkowych odst pach mi dzy s owami. Kocha zauwa y równie , e nauk wartoę ę ę ł ż ł ż ż ęzacz raczej od znaków o d ugim czasie brzmienia (jak np Q Y 1 5) ni od krótkich znaków (tj. E I T A N)ąć ł żaby od samego pocz tku wyrabia nawyk s uchania ca ej litery przed jej rozpoznaniem.ą ć ł ł

Ten pierwszy etap nauki jest bardzo wa ny. Do czasu opanowania znaków w sposóbżumo liwiaj cy automatyczny i odruchowy odbiór (bodziec - reakcja) zaraz po us yszeniu ich brzmieniaż ą łnp. (daditdadit) natychmiast rozpoznawany jako C proces nauki nie jest zako czony. Jakakolwiek próbańzwi kszenia pr dko ci odbioru zako czy si niepowodzeniem, a rado z pos ugiwania si kodemę ę ś ń ę ść ł ęzostanie os abiona b d utracona.”ł ą ź


- 193 -

System Candlera

Żaden traktat o nauce kodu nie byłby komplety bez podsumowania iomówienia tego słynnego i długo reklamowanego kursu.

PodłożeW roku 1904 Walter H. Candler nauczył się amerykańskiego kodu Morse’a i pracował przez dwalata jako telegrafista. Ćwiczył pilnie i czuł się na siłach by ubiegać się o pracę jako operator stacji przekaźnikowej w biurze Western Union w Atlancie (Georgia). Nie spędził tam jednak nawet jednego dnia i musiał wziąć nocną zmianę jako telegrafista w małym miasteczku RR. Czuł się głęboko zraniony i zdziwiony. Co się stało? Jakiego tajemniczego składnika zabrakło?

Jak to było w zwyczaju w najlepszych szkołach telegrafii, uczył się Morsa wzrokowo z wydrukowanych tabel z kropkami i kreskami a następnie dużo ćwiczył. (Ta “standardowa” procedura była zatwierdzona przez byłego nauczyciela poważanego instytutu Dodge-a - nie wiązała się z późniejszą publikacją C.K. Dodge “Radio Sortkut”). Pewnej nocy w pracy, całkiem przypadkiem odkrył, że gdy na chwilę “przysnął” przy stole operatorskim, był w stanie odczytać znacznie szybszy kod docierający do jego uszu. Gdy się przebudził był jednak w stanie wyłapaćponiektóre słowa. To właśnie wtedy zaczął zdawać sobie sprawę z tego, że w telegrafii ważną rolę odgrywa umysł i tak zwana “podświadomość” gra tu ważną rolę (w owym czasie popularnym było pisanie o podświadomości, co z pewnością ułatwiło mu skojarzenie faktów. Zaczął eksperymentować do czasu rozwiązania swoich problemów z odbiorem i dojścia do poziomu mistrzowskiego, a z czasem stał się na tyle biegły by uczyć innych swoją metodą. W 1911 roku utworzył własną “szkołę” w Chicago by uczyć w niej “Systemem Candlera”, później przenosząc ją do Asheville (Karolina Północna).

Pomimo śmierci 23 kwietnia 1940r, jego żona, która była również doświadczoną telegrafistką gdy się pobrali w 1924 i pracowała razem z nim, kontynuowała kurs przez wiele lat (ostatnia reklama kursu pojawiła się w QST w 1959 roku.


- 194 -

Kurs

Pierwotnej wersja kursu “Dużej Prędkości” była stworzona dla operatorów którzy już znali Amerykański kod Morsea, ale utknęli na trochę zbyt małej prędkości. Później dodał on do niego również Międzynarodowy kod Morsea, a więc zawierał on już oba kody. W następnej wersji kursu, zwanej “Naukowym kursem kodu” został zaprojektowana tak, by mogła być użyteczna dla początkujących adeptów kształcących się samotnie. Powstała ona na bazie wersji pierwotnej - poprzez dodanie pomocy pozwalającej rozpocząć naukę przez zupełnych nowicjuszy (zawierała więc wszystkie informacje zawarte w pierwszej wersji). Kurs został później przemianowany na “Kurs kodu juniora” (“The Junior Code Course”) i był tym któryzdobyłem w październiku 1939 roku i wykonałem obszerne notatki. Można stwierdzić, że o ile główne założenia były niemienne, to kurs na przestrzeni czasu różnił się w detalach. Jego filozofię dobrze określają słowa: “system uczy cię używania umysłu, rozwija jego koordynację, koncentrację i buduje zaufanie do własnych reakcji”. Kurs składał się z dziesięciu lekcji plus dodatkowych materiałów głównie w postaci liter. Podsumowanie tego kursu znajduje się poniżej.

Postawowe zasady

Zanim Candler rozpoczął pracę jako trener operatorów komercyjnych, zdał sobie sprawę z tego jak ważnym w tym zawodzie jest bycie w dobrej kondycji. Podkreślał jak ważne jest odpowiednie odżywianie się, ćwiczenia, odpowiedni oddech itp. Było to związane z środowiskiem w jakim pracowali komercyjni telegrafiści w małych miasteczkach - spędzali w pracy długie godziny, w niezdrowych, często gęsto zadymionych, ciemnych i słabo wentylowanych biurach.

1. Odkryj “świadomość dźwięku” - w lekcji 7 Candler napisał: “W nauce kodu ważnym jest świadome zliczanie kropek i kresek różnych sygnałów - zarówno podczas odbioru jak i nadawania. Poprzez ciągłe powtórki nasza podświadomość stopniowo przejmuje na siebie ich liczenie. Do czasu gdy świadomie będziesz je zliczać nauka będzie postępować powoli, lecz gdy zliczanie przejmie podświadomość będziesz robić to coraz szybciej i szybciej. W miarę postępów” - jak pisał w innym miejscu - “zaczniesz reagować szybciej na wzorce dźwięku niż na wzorce obrazu - musisz przejść z odbierania tego co świadomie widzisz na to co słyszysz. Do czasu gdy będziesz musiał przypominać sobie świadomie że dana ilość kropek i kresek oznacza daną literę, nie uczysz się kodu!” Więc, “kiedy słyszysz ‘kropkakreska’ nigdy więcej nie mówisz sobie ‘kropkakreska znaczy A’. Zamiast tego, gdy słyszysz ‘kropkakreska’ słyszysz A. Nie tłumacz.” “W nauce kodu nie chodzi o uczenie się słów od nowa lecz o zmianę podejścia- z rozpoznawania wzrokowego na słuchowe. Kiedy będziesz to robił świadomie - twoja


- 195 -

podświadomość przejmie ten detal i zrobi to szybciej i lepiej niż może to zrobić twoja świadomość”.

Krytyka

Musimy pamiętać o tym, że zarówno on jak i jego studenci już nauczyli się kodu “wzrokowo” i teraz muszą zamienić tę umiejętność na rozpoznawanie słuchowe. To było prawdziwym powodem utknięcia przez nich na niskiej prędkości odbioru. To tradycyjne podejście musiało zaślepić go i nie wpadł na to, aby początkującym od razu zalecać naukę z rozpoznawaniem dźwięku, tym samym oszczędzając im utknięcia na pewnej prędkości i zniechęcenia przez brak postępów.

2. Twoja podświadomość będzie działać tak, jak ją świadomie nauczyłeś. Dlatego, ucz ją wodpowiedni sposób od samego początki. Myśl pozytywnie (z postawą “Zrobię to!”). Jeśli przyjmiesz prawidłową postawę i będziesz ćwiczyć w prawidłowy sposób, podświadomość szybko przejmie zadania i będzie się to stawać dużo łatwiejsze za każdym kolejnym razem. Świadomy wysiłek jest konieczny do momentu, gdy odbiór stanie się automatyczny. Początkowo konieczne jest świadome codzienne ćwiczenie. Potem, stopniowo podświadomość przejmie zadania i będzie to przychodziło z coraz mniejszym trudem. Postępy będziesz robić w krótkim czasie.

3. Ważnym jest aby uczyć się czytać kod ze zrozumieniem. Czytanie ze zrozumieniem oznacza odbieranie bez konieczności zapisywania, tak jak byśmy słuchali czytanej przezkogoś książki lub cudzej rozmowy. Odbieranie ze zrozumieniem nie może zależeć od zapisywania. Kiedy tylko poznamy wszystkie litery powinniśmy słuchać dobrze nadawanej telegrafii (najlepiej nagrań z taśm lub komputera) przez 5, 10, 15 minut na raz lub do odczucia zmęczenia - nawet jeśli na początku nie jesteś w stanie złożyć w całość słyszanych liter. Słuchaj wytrwale, a wkrótce zaczniesz wyłapywać krótkie słowa a z czasem coraz dłuższe. Pamiętaj by nigdy nie ćwiczyć za długo, a już tym bardziej niećwicz gdy czujesz się zmęczony.Jeden z uczących się telegrafii napisał:“Nabywam właśnie umiejętność podświadomego odbierania telegrafii. Podczas odbierania kodu, rozpoznaje słowo w trakcie gdy jest nadawane, choć nie przeliterowałem go sobie gdy było nadawane.”

4. nie można zapisywać tego czego nie można odczytać (odebrać). Jest to krok następny po nauce odbioru. Oczywiście w początkowych etapach nauki liter i cyfr należy je zapisywać do momentu ich opanowania, następnie zrobić sobie przerwę (od zapisywania) na czas nauki odczytywania ze słuchu. Kiedy zaczniesz odbierać kod z prędkością 15-20WPM warto rozpocząć naukę zapisu. Sposobem na naukę może być poświęcenie na naukę około 15 minut dziennie na odbiór z zapisem (starając się zapisywać z opóźnieniem jednego wyrazu) a kolejne 15 minut tylko odbierać kod na bez zapisywawnia


- 196 -

5. Kiedy nauczysz się odbierać, ćwicz odbiór z opóźnieniem (buforowany). Jeśli odbierasz litera po literze musisz pokonać tą barierę. Najlepszym sposobem na to jest słuchanie idealnego kodu. Zacznij czytać kod, zamiast go literować. Jak to zrobić? Codziennie puszczaj sobie idealnie przygotowany kod, słuchaj go bez obawy, że czegoś nie odbierzesz. Nabierz nawyku składania w myślach liter w wyrazy (tak jak robisz to podczas czytania - litery bezwiednie układają się same w całe wyrazy).Jeden z uczniów napisał: “Kiedy zauważyłem że potrafię odczytać krótkie wyrazy przez dźwięk tak jak przez zapis byłem zachwycony! Szybko nauczyłem się czytać słowa ‘w mojej głowie’. Wcześniej musiałem zapisywać słowa litera po literze. To był błąd!”

6. Trenuj w przemyślany sposób: prawidłowo, codziennie, regularnie, w krótkich odstępach czasu, świadomie. Nigdy nie powielaj błędów. Ćwiczenie gdy jesteś zmęczony nie jest dobrym momentem. Zaplanuj 30 minut dziennie: 15 minut rano i 15 minut po południu lub wieczorem. Czas pomiędzy ćwiczeniami też jest ważny - zachowuj pozytywne nastawienie do siebie i tego co chcesz osiągnąć.

Dziesięć lekcji

Mając na uwadze powyższe wypowiedzi, przeanalizujmy lekcje dla początkujących. Należy zauważyć, że każda nowa grupa znaków była prezentowana w stary, wizualny sposób - za pomocą kropek i kresek, uczniowie jednak zostali poproszeni o odczytywanie liter w sposób taki“jak brzmią” (“dit” i “dah”). Przewidywał, że typowemu uczniowi zajmie około tygodnia lub dwóchprzejście każdej z lekcji.

Lekcja pierwszaZ założenia uczeń miał przykładać uwagę do tego jak znaki układają się w rytm (skupiać się na ich brzmieniu), a nie z ilu kropek się składają. Pierwszą grupą liter była E I S H, zadaniem ucznia było nadawanie jej płynnie, w prawidłowym, regularnym tempie przy użyciu klucza oraz wypowiadanie “dit” w tym samym tempie i rytmie w jakim je wystukiwał. Candler zalecał by pracować we dwóch lub więcej początkujących uczniów, tak by każdy mógł nadawać i odbierać od kogoś. Kiedy poprawnie i płynnie odbierali już zadaną pierwszą grupę liter, zaczęto formować pierwsze wyrazy złożone z tych liter, takie jak np HE, IS, SEE, HIS, SHE. Następnie brano litery T, M, O i tą samą drogą, wymawiając “dahs” tak jak nadawano, a po ich opanowaniu budowano i nadawano wyrazy złożone z tych dwóch grup liter. Następnie wprowadzano litery A, N, W, G.Po ich opanowaniu tworzono jak najwięcej wyrazów z listy 100 najczęściej używanych słów złożonych z tych liter. Przez pewien czas Candler, dla uczniów uczących się samodzielnie zalecał korzystanie z mechanicznych urządzeń nadawczych, takich jak TELEPLEX, co miało zapewnić wyrobienie wyczucia czasu tak jak i naukę poprawnego odbioru. Nauka z innym uczniem lub przy użyciu mechanicznych urządzeń nadających kod pozwalała na słyszenie i w początkowym etapie zapisywanie litera po literze każdy usłyszany znak.


- 197 -

Lekcja drugaPonownie skupić należy się na tym jak kropka i kreska brzmią gdy je słyszymy, a nie jak wygląda zapis na kartce. Grupy nowych liter do nauki w ten sam sposób jak w lekcji pierwszej składały się ze znaków: D U J V B; R K L F; P X Z C Y Q. Wyrazy do ćwiczenia to pozostałe z listy 100 najczęściej używanych słów. Skupienie na utrzymaniu odpowiedniego rytmu i częste powtarzanie buduje nawyki (dobre lub złe).

Lekcja trzeciaBądź pewny że podążasz dobrą drogą. Podążaj tą drogą i wyrób w sobie nawyk powtarzalnych ćwiczeń. Analizuj litery w kodzie, dokładność sygnału, odstępy i prędkość: precyzja. Wyrabiaj w sobie zwyczaj natychmiastowego rozpoznawania każdej litery bez potrzeby zatrzymywania się i myślenia: automatyczne połączenie pomiędzy dźwiękiem a literą. Ucz się od teraz cyfr i najczęstszych znaków interpunkcyjnych. Gdy już opanujesz wszystkie litery na tyle, aby nie zastanawiać się nad tym z ilu kropek/kresek składa się dana litera - rozpocznij słuchanie dobrej jakości kodu codziennie bez zapisywania go, choćby po 5 minut za każdym razem. (Radio było jego ulubionym źródłem dobrego kodu: komercyjna prasa i stacje rządowe nadawały 24h/dobę. Obecnie mamy możliwość korzystania z lekcji nadawanych przez ARRL, kaset czy komputerów). Wyłapuj wszystko co możesz podczas słuchania. Może nie wszystko uda się dobrze odebrać na początku, ale po niedługim czasie zaczniesz odbierać litery i słowa.

Lekcja czwarta

Myśl o kodzie jako o czymś łatwym do nauczenia. Zaufaj swojej podświadomości i pozwól jej działać. Ćwicz, w szczególności te znaki które odbierasz błędnie lub sprawiają ci więcej kłopotów aż do chwili gdy będą odbierane automatycznie. Każdy znak musi być mocno ugruntowany w podświadomości. Dąż do bezbłędnego opanowania 100 najczęstszych słów - zarówno w odbiorze jak i nadawaniu. Rozpocznij od ćwiczenia z dwoma równoległymi kolumnami tekstu nielogicznego, składającego się z trzy-, bądź cztero-literowych wyrazów. Przygotuj dwie niezależne kolumny słów, z których każde musi zawierać tą samą ilość liter. Zacznij wymawiać na głos słowo z pierwszej kolumny, jednocześnie (w tym samym czasie) zapisując wyraz z drugiej kolumny. Następnie powtórz ćwiczenie, zamieniając kolumny miejscami. (Patrz rozdział 8 „Przezwyciężenie naszych obaw przed zgubieniem czegoś”, paragraf trzeci). Są to pierwsze ćwiczenia na opanowanie zapisu z opóźnieniem jednego, lub dwóch słów (buforowaniem)..


- 198 -

Lekcja piataĆwicz każdą literę do czasu, aż poznasz ją na tyle dobrze by - przy nadawaniu czy odbiorze - nie zastanawiać się nad nią choćby przez chwilę. To samo zrób z listą 100 najpopularniejszych słów. Nie przestawaj ćwiczyć także z równoległymi kolumnami z lekcji czwartej przechodząc do słów o większej ilości liter gdy poczujesz, że przychodzi ci to łatwo. Celem jest wyłączenie świadomego skupienia na tym co odbieramy, a uruchomienie odbioru przez podświadomość. Ucz się zaufania do podświadomości poprzez ciągłe ćwiczenie do momentu aż będzie przychodzić to z łatwością. Metoda ta jest bardzo skuteczna, gdyż wyrabiamy w sobie nawyk świadomego zaufania do podświadomego odbioru.

Lekcja szóstaRozwój umiejętności to rozwój koordynacji, gdzie wszystko przebiega płynnie. Rozpoczyna się przez ciągłe słuchanie oraz nadawanie idealnie nadanych znaków, naukę natychmiastowego rozpoznawania każdego znaku, naukę odczytywania go z łatwością, i zapisywanie go po odebraniu prostym stylem pisma. Zwracaj uwagę na wszelkie zawahania czy niepewności, którenależy przezwyciężyć większą ilością ćwiczeń. Daj im trochę czasu i pracuj nad nimi do momentu aż odbiór tych znaków stanie się automatyczny, będzie czymś naturalnym. Ćwicz odbiór wymieszanych, pięcioliterowych grup, ale zapisuj je dopiero, gdy cała grupa liter zostanie nadana. Ostępy między grupami ustaw tak, aby mieć czas na zapis wcześniej nadanych znaków. (Założeniem kursu był odbiór słów języka angielskiego, nie zaszyfrowanych grup)

Lekcja siódmaNacisk na odpowiednie tempo podczas nadawania. Rozpocznij nadawanie serii złożonej z litery“e” z dużymi odstępami pomiędzy, pierwszą z sześciokrotną przerwą a następnie stopniowo zmniejszając odstęp, aż do normalnego. Następnie zrób tak dla kolejnych liter: S, T, H, O, itd.

Lekcja ósmaOmówienie problemu “szklanego ramienia” czy też tzw. “paraliżu telegrafisty” oraz sposobu ich unikania przez odpowiednie ćwiczenia i rozgrzewkę. Kontynuacja ćwiczenia od podstaw.

Lekcja dziewiątaLista przeszkód do osiągnięcia postępów:

‒ brak ćwiczeń‒ myślenia “obrazowo”, a nie “dźwiękiem”‒ zawahania przy źle odebranych znakach, powodująca utratę kolejnych następujących po

nich‒ podglądanie cudzych notatek podczas zapisu znaków‒ negatywne nastawienie. Trzeba od początku być nastawionym, że efekty będą

przychodzić stopniowo

Lekcja dziesiątaWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 199 -

Nauka prowadzenia konwersacji bez zapisywania. Nauka szybkiego i czytelnego zapisu. Naukazapisu na maszynie (prowadził osobny kurs, nastawiony na tę metodę). Nauka przez ciągłą praktykę, do czasu, aż odbiór stanie się “drugą naturą”.


- 200 -

Rozdzia 31ł

Metoda Farnsworth’a zwana metod odst pówą ę

Ta metoda, w której wyd u ono odst py pomi dzy znakami w celu u atwienia odczytywania znaków ł ż ę ę łi wyrazów w pocz tkowym okresie nauki, jest niew tpliwie wietn metod .ą ą ś ą ą

W rzeczywisto ci, to stary sposób nauki stosowany przez wielu nauczycieli przed Fansworth’em,śktóry spopularyzowa t metod . Wydaje si , e pierwszy – w 1902 r. – jasno opisa t metod naukił ą ę ę ż ł ą ęThomas Edison, który sam by wietnym telegrafist . Napisa on o swoim kursie alfabetu Morse’a nał ś ą łta mach perforowanych (nazwanym przez Frederick’a J Drake’a i Spó k „Audio Alphabets”): „To nieś ł ępr dko nadawania znaków wprawia ucznia w zak opotanie, ale natychmiastowe nadawanie kolejnychę ść łznaków.”

Nieliczni uczniowie mieli chwilowe problemy z rozpoznaniem rytmu, kiedy nauczyciel – stosuj cąt metod – skraca pauzy mi dzy znakami, jakby nast powa y one jeden po drugim, razem, bezę ę ł ę ę łprzerwy. Ci, mogli czu si nieco sfrustrowani, ale jest to atwe do unikni cia.ć ę ł ę

Ten efekt (frustracji spowodowanej nie rozpoznawaniem znaków, przy skracaniu pauz mi dzyęnimi) wydaje si wyst powa najmocniej je li znaki nadawane s z pr dko ci 13 wpm. Jest to jedna zę ę ć ś ą ę ś ąprzyczyn, dla której rekomendowan pr dko ci od samego pocz tku nauki jest zakres 18-25 wpm. Teą ę ś ą ąwy sze pr dko ci sprawiaj tak e, i uczniowie od samego pocz tku koncentruj si na melodii znaku.ż ę ś ą ż ż ą ą ęNie licz , kropek, kresek, nie analizuj . Ucz si od razu melodii znaków. (Oczywi cie po opanowaniuą ą ą ę śalfabetu Morse’a powinno si umie odczyta tekst przy ró nych pr dko ciach, tak e ni szych od 18ę ć ć ż ę ś ż żwpm, chocia by dla potrzeb egzaminu przeprowadzanego na niskiej pr dko ci.)ż ę ś

Zaczynamy uczy adepta, by rozpoznawa ka dy znak nadawany z pr dko ci przynajmniej 12ć ł ż ę ś ąwpm, tak, by rozpoznawa go po melodii, a nie sk ada go z kresek i kropek. Ten sposób percepcji jestł ł łwzmacniany d ugimi pauzami pomi dzy znakami. Daje czas uczniowi do skojarzenia us yszanej melodii zł ę łdrukowan liter lub cyfr . Widz c post py ucznia stopniowo skracamy pauz mi dzy znakami, doą ą ą ą ę ę ęnormalnej. Eksperymenty jakie prowdzili psychologowie udowodni y, i bodziec jest rozpoznawany jakoł ż


- 201 -

jedno , ca o , „Gestalt”ść ł ść 2. Uczenie nast puje wi c bardzo szybko. Maj c to na uwadze Edison napisaę ę ą łdalej o swoim kursie: „Poprzez ods uch z d ugimi pauzami mi dzy znakami i stopniowe skracanie pauz doł ł ękrótszych i krótszych, ucze stopniowo zaczyna rozpoznawa znaki nadawane z normalnym w telegrafiiń ćodst pem.”ę

Metoda odst pów jest prawdopodobnie najbardziej oczywist i efektywn metod skupieniaę ą ą ąwiadomej uwagi adepta telegrafii na „Gestalt”, na znaku jako ca o ci oznaczaj cej liter . To sprawia, eś ł ś ą ę ż

litery s atwiej rozró niane i pozwala uczniowi na atwiejsze kojarzenie ich z drukowanymią ł ż łodpowiednikami. S uchaj c nadawanego znaku, rozpoznaj c melodi od razu kojarzymy j z liter .ł ą ą ę ą ąKropki i kreski powtarzaj si w znakach, a melodie znaków s unikalne.ą ę ą

To w rzeczywisto ci stara metoda nauki oparta na do wiadczeniach wielu nauczycieli na d ugoś ś łprzed Russ’em Wansworth’em (W6TTB), którego nazwisko przylgn o do tej metody najbardziej zęłpowodu wydania przez niego „Epsilon Records Code Course” w 1953 r. – trzech czarnych p ytłgramofonowych „long play” (na p ycie „long play” mie ci o si oko o 40 minut muzyki; ma e p yty zwaneł ś ł ę ł ł ł„single” zawiera y 2-3 piosenki, oko o 8-10 minut muzyki; przypomnienie H.A.). Ten kurs rozpoczyna sił ł ł ęznakami nadawanymi z pr dko ci 13 wpm z du ymi pauzami mi dzy znakami, które znacz co skraca yę ś ą ż ę ą łsi w miar , jak ucze nabiera do wiadczenia. Najbli ej tej koncepcji nauki by y dwa biuletynyę ę ń ł ś ż łopublikowane w 1917 i 1918 r., w których Federalna Rada Nauki (Federal Board of Education) zaleca ałnadawanie znaków z pr dko ci 20 wpm z przyd ugimi pauzami mi dzy znakami.ę ś ą ł ę

W rozdziale 11 wydanej w latach 1922-3, popularnej ksi ki „Radio Simplified” (radio wążprzyst pny sposób) jej autorzy Kendall i Koehler (odpowiednio instruktor i dyrektor szkó radiowo-ę łtechnicznych YMCA w Filadelfii „YMCA Radio and Technical Schools”) napisali o nauce alfabetu Morse’a:

„Zaczynaj c nauk ucze nie powinien anga owa pami ci do liczenia kropek i kresek, zapami tywaniaą ę ń ż ć ę ęich kolejno ci w literach i cyfrach jak np. <<kreska-kropka-kreska-kropka>> to litera <<C>>. Wi kszoś ę śćenergii po wi conej na nauk w ten sposób b dzie stracona. Telegrafista nie liter licz c kropki i kreski,ś ę ę ę ąnie t umaczy znaków w ten sposób na litery. Radio operator s ucha, uczy si rozpoznawa literył ł ę ćs uchaj c kombinacji d wi ków <<taa-ti-taa-ti>> [sic] oznacza <<C>>, <<ti-taa-ti>> to <<R>>, <<taa-ti-ł ą ź ętaa>> to <<K>>, mniej wi cej tak, jak dzieci w szkole podstawowej ucz si czyta s ów, a nie literowaę ą ę ć ł ćje.”

Chocia Kendall i Koehler w ksi ce nie wspomnieli wprost metody odst pów, to sugerowali jż ąż ę ąporównuj c do sposobu w jaki dzieci uczy y si czytania w szkole, w tamtych czasach – na pocz tku,ą ł ę ąpoprzez rozpoznawanie ci gu liter i wymow ca ych wyrazów. Nauka znaku jako ca o ci (na raz) wą ę ł ł śsposób naturalny, bez zwracania na to specjalnej uwagi wymusi a pauz po nadaniu znaku. Marshallł ęEnsor w 1940 r., w swojej pracy magisterskiej „Teaching Radio by Radio” (ucz c radia radiem)ąpodsumowa swoje wysoko skuteczne metody nauczania alfabetu Morse’a, które rozpocz w mie cieł ął śOlathe, w stanie Kansas. Bez w tpienia stosowa metod odst pów ucz c setki studentów podczasą ł ę ę ą

2 „Gestalt” - (niem. posta ) pierwotnie stanowi a zaproponowan przed II wojn wiatow w Niemczech teori ć ł ą ą ś ą ępercepcji, alternatywn do innych znanych i akceptowanych na pocz tku XX wieku (za wikipedi )ą ą ą


- 202 -

codziennych, jednogodzinnych lekcji nadawanych foni w pa mie 160 m. Lekcje uczy y na przemianą ś łalfabetu Morse’a, teorii, regulacji prawnych. (Patrz rozdzia 12).ł

W 1945 r. Tod McElroy oferowa bezp atne, wydrukowane kopie swojego kursu „Morse” Codeł łCourse mówi c, i zawiera on „wszystko czego nauczy em si w ci gu 30-tu lat do wiadcze radioą ż ł ę ą ś ńoperatora”. Pisa tam, e „Zak adaj c, e przeci tny cz owiek po wi ci kilkana cie godzin pierwszegoł ż ł ą ż ę ł ś ę śdnia na nauk , to b dzie potrafi odczyta OD PIERWSZEGO DNIA wyrazy i zdania nadane zę … ę ł ćpr dko ci 20 wpm. Nie b dzie potrafi odczyta 20 pe nych wyrazów w jedn minut , ale odczytaę ś ą … ę ł ć ł ą ęka d liter , która dotrze do jego ucha z pr dko ci 20 wpm i w miar wicze odst py mi dzyż ą ę ę ś ą ę ć ń ę ęznakami b d stawa si co raz krótsze”. ę ą ć ę


- 203 -

Rozdzia 32ł

Inne Alfabety

Opracowanie nie by oby kompletne bez kilku uwag o nieangielskich alfabetach. ł

Inne j zyki wymagaj okre lonych znaków diakrytycznych lub dodatkowych liter lub symboli,ę ą śktóre zawsze wymawia si tak samo (np. ang. „th”). Powinni my omówi znaki germa skie, francuskie,ę ś ć ńhiszpa skie, polskie, w gierskie, tureckie, wszystkie, które u ywaj alfabetu aci skiego oraz alfabetń ę ż ą ł ńgrecki, rosyjski, hebrajski i arabski, których alfabety s inne. J zyk japo ski nie ma alfabetu, tylko u ywaą ę ń żsylab (zamiast znaków oznaczaj cych pojedyncze d wi ki) i wymaga 73 – 78 znaków. Ogólnie literyą ź ęoznaczaj ce mniej wi cej te same d wi ki w ró nych j zykach s w alfabecie Morse’a reprezentowaneą ę ź ę ż ę ąprzez te same znaki. Dotyczy to liter B, D, F, G, K L, M, N, P, R, S, T.

Znak „A” oznacza liter „A” w j zykach europejskich w czaj c rosyjski, liter „Alpha” w greckim,ę ę łą ą ę„Aleph” w hebrajskim i „Alif” w arabskim. .

Znak „C” oznacza liter „C” w j zykach europejskich w tym w j zyku polskim, ale w greckim oznacza „é”,ę ę ę„thf” w arabskim, „samech” w hebrajskim i „tseh” w Rosyjskim. .

Znak „E” oznacza liter „E” w j zykach europejskich, ale w greckim „yeh”, rosyjskim „eh”, „vav” wę ęhebrajskim i „hamza” w arabskim.

Znak „G” oznacza „ghain” w arabskim. .

Znak „H” oznacza liter „H” w j zykach europejskich, samog osk „H” w greckim, „X” w rosyjskim, HeTę ę ł ęw hebrajskim, gard owe Hf w arabskim.ł

Znak „I” oznacza liter „I” w j zykach europejskich w tym greckim, „i” oraz „i-kratkoyi” w rosyjskim,ę ę„yod” w hebrajskim, „yf” w arabskim.

Znak „J” oznacza liter „J” w j zykach europejskich, dyftong „Yi” w greckim, hebrajskie „ayin”, j m wę ę œarabskim.

Znak „O” oznacza liter „O” w j zykach europejskich, ale „He” w hebrajskim i „khf” w arabskim.ę ę


- 204 -

Znak „Q” oznacza liter „Q” w wi kszo ci j zyków europejskich, ale reprezentuje greckie „Psi”, rosyjskieę ę ś ę„shcha”, hebrajskie „qof” i arabskie „qft”.

Znak „S” oznacza tak e hebrajskie „sh n”, a tak e „s n”.ż œ ż œ

Znak „U” oznacza liter „U” w j zykach europejskich, „Y” w rosyjskim, „OY” w greckim, „Tet” wę ęhebrajskim i „Tf” w arabskim.

Znak „V” oznacza liter „V” w wi kszo ci j zyków europejskich, „z” z kropk w polskim, „zheh” wę ę ś ę ąrosyjskim, dyftong „HY” w greckim i „Dfd” w arabskim.

Znak „W” oznacza liter „W” w j zykach europejskich, „B” w rosyjskim, „ê” w greckim, „tsade” wę ęhebrajskim i „waw” w arbaskim.

Znak „X” oznacza liter „X” w wi kszo ci j zyków europejskich, „twarde” „L” w polskim, „Xi” w greckim,ę ę ś ę„tvyordy” i „myakhky” znak w rsyjskim i „Sfd” w arabskim.

Znak „Y” oznacza liter „Y” w j zykach europejskich, greckie „Y”, rosyjskie „yerih” i arbskie „Zf”.ę ę

Znak „Z” wsz dzie oznacza liter „Y” tylko w arabskim reprezentuje „dhfl”.ę ę

Znak „8” s u y tak e Grekom do wyra enia dyftongu „Oi”.ł ż ż ż

Do wiernego oddania wyrazów z innych j zyków s potrzebne dodatkowe znaki. Oto przyk ady:ę ą ł

ti-taa-ti-taa to polskie „ ”, grecki dyftong „Ai”, rosyjskie „ya”, arabskie „3ayin”ą

ti-ti-taa-ti-ti to polskie “ ”, arabska ko cówka „hf”ę ń

taa-taa-taa-ti to polskie „cz”, grecki dyftong „îY”, rosyjskie „cheh”, arabskie „zfi”

ti-ti-taa-taa to polskie „ ”, grecki dyftong „AY”, rosyjskie „yu”ź

taa-taa-taa-taa to dwuznak „ch”, greckie „X”, rosyjskie „sha”, arabskie „sh n”, tureckiœ

d wi k „sh”ź ę

taa-taa-yi-taa-taa to w gierskie „ny”ę

ti-taa-ti-taa-ti oznacza polskie „cz”

taa-ti-taa-ti-taa oznacza polski dwuznak “sz”

ti-taa-taa-ti-taa oznacza polskie „ ”ć

taa-ti-taa-ti-ti oznacza tureckie (symbol wygl daj cy jak dwa plusy jeden podą ąWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 205 -

drugim)

Wegierskie samog oski oznaczane podwójn kresk nad liter (jakby podwójny akcent) maj wł ą ą ą ąalfabecie Morse’a taki sam znak jak litery z podwójn kropk nad liter . ą ą ą


- 206 -

Rozdzia 33ł

Krótka historia licencjonowania operatorów w StanachZjednoczonych. Wymagania i szkolenie wojskowe.

Pocz tkią

Przed 1912 rokiem nie by y wymagane adne licencje od stacji radiowych, tak e amatorskich. Jednak e, ł ż ż żamatorzy mogli aplikowa do Departamentu marynarki, który móg wystawia „Certyfikaty ć ł ćumiej tno ci”. Wydanie certyfikatu wiadczy o, i dany operator potrafi si sprawnie pos ugiwa ę ś ś ł ż ł ę ł ćalfabetem Morse’a, ale certyfikat nie mia adnego prawnego znaczenia, ani nie by wymagany.ł ż ł

Pierwsze regulacje prawne 1912 – 1927

W 1912 roku Kongres wprowadzi pierwsze uregulowania prawne dotycz ce wymaganychł ąlicencji dla operatorów bezprzewodowych stacji, których sygna móg :ł ł

13. Interferowa z sygna ami s u b pa stwowych, lub publicznych stacji, ć ł ł ż ń14. by odbierany w innym stanieć

Punkt b) oznacza , i wiele, wiele „ma ych” stacji i ich operatorów nie potrzebowa o licencji.ł ż ł ł„Ma a” stacja, cz sto oznacza o stacj o mocy do 1 kW (najwy sza moc obj ta licencj ). Wynika o to zł ę ł ę ż ę ą łfaktu, i w tamtych latach stosowane pasywne odbiorniki (detektory kryszta kowe) mia y tak maż ł ł łączu o , e odbiór stacji l dowej odleg ej o setki mil by czym wyj tkowym. S owo „amatorski” nieł ść ż ą ł ł ś ą łpojawia si w tamtych czasach w regulacjach prawnych, ale u ywano s owa „eksperymentalny”. (Dlał ę ż łporównania w Zjednoczonym Królestwie licencje by y wymagane nawet dla posiadaczy odbiorników.)ł

Od 1912 do 1933 roku by y wydawane oddzielne licencje dla operatorów i dla stacji. Mia y formł ł ędyplomu o wymiarach 8 na 11 cali. By obowi zek wieszania ich w pomieszczeniu stacji i zwykleł ąoperatorzy oprawiali je w ramy. Pocz tkowo by y dwie klasy licencji, ale potwierdza y identyczneą ł łkwalifikacje. Posiadacze „Pierwszej Amatorskiej Klasy” byli egzaminowani przez pa stwowegońegzaminatora z zakresu regulacji prawnych, prawa radiowego, ustawie i obs ugi sprz tu stacji wraz zń ł ęnadawania i odbioru w Mi dzynarodowym Alfabecie Morse’a z pr dko ci 5 wpm. Dla tych, którzyę ę ś ąmieszkali zbyt daleko, by by przeegzaminowanym by a licencja „Drugiej Amatorskiej Klasy”, którć ł ą


- 207 -

otrzymywano na podstawie o wiadczenia wnioskodawcy, który listownie przesy a o wiadczenie, iś ł ł ś żspe nia wymagania do otrzymania licencji. W sierpniu 1919 roku podniesiono wymagania do 10 wpm.ł

Kiedy Stany Zjednoczone przyst pi y do I Wojny wiatowej wszelka dzia alno radiowaą ł Ś ł ść(nadawanie i odbiór) zosta a zakazana. Wyj tkiem by y stacje, które otrzyma y specjaln autoryzacj odł ą ł ł ą ęArmii Stanów Zjednoczonych. Ca y sprz t radiowy (w czaj c anteny) zosta rozmontowany, b dł ę łą ą ł ą źzaplombowany. Trwa o to od 17 kwietnia 1917 roku, a do 12 kwietnia 1919 roku, kiedy to na powrótł żpozwolono na nas uchy radiowe. Mo liwo nadawania zosta a przywrócona 1 pa dziernika 1919 r. Wł ż ść ł ź1923 roku wprowadzono now klas licencji: „Pierwsza Klasa Extra” wymaga a przynajmniej 2 latą ę łdo wiadczenia jako licencjonowany operator. Nowe pisemne egzaminy wymaga y od aplikantaś łznajomo ci schematu nadajnika i odbiornika oraz zasad ich dzia ania, plus umiej tno ci operowania zś ł ę śpr dko ci 20 wpm (pr dko wymagana od operatorów zdaj cych na Komercyjn Licencj Pierwszeję ś ą ę ść ą ą ęKlasy). Licencje by y drukowane na ró owym papierze! Posiadacze takich licencji otrzymywali „specjalne”ł żlicencje stacyjne, które dawa y przywileje w u ywaniu CW na okre lonych falach, d u szych ni 200 m.ł ż ś ł ż żOtrzymywali oni tak e specjalne, odró niaj ce ich znaki wywo awcze. W miar jak co raz krótsze fależ ż ą ł ęby y u ywane przez krótkofalowców ten rodzaj licencji traci na popularno ci. We wczesnych latachł ż ł śdwudziestych XX wieku krótkofalowcy zacz li obawia si robi czno ci ze stacjami nieposiadaj cymię ć ę ć łą ś ąlicencji (które same przypisywa y sobie znaki), a w ród nich z „ma ymi ch opcami z iskrownikami” (bylił ś ł łoni cz sto powodem rozdra nienia rodowiska powoduj c zak ócenia na pasmach). Departamentę ż ś ą łHandlu nie interesowa si ich dzia alno ci , o ile nie powodowali powa nych zak óce .ł ę ł ś ą ż ł ń

Ustawa Radiowa z 1927 roku

Wi kszo ci nielicencjonowanych stacji nie by o ju s ycha , kiedy Ustawa Radiowa z 1927 rokuę ś ł ż ł ćwesz a w ycie zast puj c regulacje z 1912 r. Pierwszy raz ustawa (z 1927 r.) uregulowa a wszelkł ż ę ą ł ądzia alno radiow . (D ono, by Kongres Stanów Zjednoczonych regulowa wszystkie sprawył ść ą ąż łmi dzystanowe oraz te, które mimo, e dotyczy y tylko jednego stanu, mia y równie wp yw na inneę ż ł ł ż łstany.) By to koniec ma ych nielicencjonowanych stacji radiowych. ł ł

1927: „Specjalne” licencje stacyjne. Licencje Pierwszej Klasy zosta y przemianowane na „Klasł ęAmatorsk ”. Licencje Drugiej Klasy otrzyma y nazw ”Okresowa Klasa Amatorska” i by y odnawiane coą ł ę łroku.

1928: Przywrócono specjalne licencje tworz c dla operatorów „Pierwsz Klas Extra”.ą ą ę

1929: Pozwolono na korzystanie z fonii w pa mie 20 m, a posiadaczom „Pierwszej Klasy Ekstra”śrozszerzono korzystanie z pasma daj c „nielimitowane radiowo-telekomunikacyjne przywileje” (??) wątym pa mieś

1932 „Pierwsza Klasa Ekstra” otrzyma a nazw „Klasa A”, „Klas Amatorsk ” nazwano „Klasł ę ę ą ą


- 208 -

B”, a „Okresowa Klasa Amatorska” nazywana by a odt d „Klas C”. Dla wszystkich klas wymagane by oł ą ą łpos ugiwanie si alfabetem Morse’a z pr dko ci 10 wpm.ł ę ę ś ą

Licencjom operatorskim i stacyjnym nadano form kart mieszcz cych si w portfelu. Od 1929 r.ę ą ęmo liwe by o rozszerzenie dost pnych pasm o u ywanie fonii w pa mie 75 m dla tych operatorów,ż ł ę ż śktórzy mieli przynajmniej rok do wiadczenia i zdali specjalny test.ś

Rok 1933 i pó niejź

Po utworzeniu w 1933 r. Federalnej Komisji Radiowej, uregulowania dla komunikacji

radioamatorskiej zosta y kompletnie zrewidowane i uaktualnione. Licencje operatorskie i stacyjnełpo czono w jednego formatu karty mieszcz cej si w portfelu. Trwa o to dobre 3 lata. „Pierwsza Klasałą ą ę łExtra” nie by a ju wydawana. Minimalna, wymagana pr dko telegrafii dla wszystkich klas (A, B i C)ł ż ę śćby a równa 10 wpm. Klasa A (A jak andvanced; ang. zaawansowany) wymaga a jednego rokuł łdo wiadczenia operatorskiego, pisemnego egzaminu z teorii i regulacji dotycz cych fonii i telegrafii,ś ąpozwala a u ywa fonii w pasmach 20 i 75 m i by a odnawiana na wniosek operatora. Egzamin nał ż ć łlicencj Klasy B – ogólnej – obejmowa mniej aspektów zwi zanych z foni , dawa przywileje nieę ł ą ą łzarezerwowane dla Klasy A, ale by odnowi licencj tej klasy trzeba by o zda egzamin ponownie.ć ę ł ćLicencje Klasy C – czasowe – by y dla tych, którzy mieszkali wi cej ni 125 mil od punktuł ę żegzaminacyjnego Federalnej Komisji Radiowej (administrowanej przez operatorów Klasy A i B) i egzaminy

ró ni y si od Klasy B tylko tym, e by y przeprowadzane drog pocztow . W 936 roku wymaganaż ł ę ż ł ą ąpr dko telegrafii wzros a do 13 wpm. ę ść ł

Rok 1951 i pó niejź

1951: ca a struktura procesu przyznawania licencji zosta a zrewidowanał ł

Klasa Extra (nowa, dost pna od 1 stycznia 1952 r.) 20 wpm, wydawana na dwa lata ę

Klasa Zaawansowana (poprzednio Klasa A) 13 wpm

Klasa Ogólna (poprzednio Klasa B) 13 wpm

Klasa Warunkowa (poprzednio C) 13 wpm i odleg o 125 milł ść

Klasa Techniczna (nowa, dost pna od 1 stycznia 1952 r.) 5 wpm, wydawana na 5 latę

Klasa Nowicjuszy (nowa), 5 wpm, wydawana na rok, nieodnawialna

1952: Operatorzy, którzy uzyskali licencj przed majem 1917 r. mog otrzyma licencj „Klasyę ą ć ęWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 209 -

Extra” bez egzaminu

1953: Wstrzymano wydawanie nowych licencji „Klasy Zaawansowanej”

1954: Licencje „Klasy Technicznej” i „Klasy Nowicjuszy” mo na otrzyma po egzaminie drogż ć ąpocztow (po 10 stycznia), o ile mieszka si dalej ni 75 mil od punktu egzaminacyjnegoą ę ż

1964: Wprowadzenie op aty egzaminacyjnej równej 4 $ dla nowych i wznawianych licencji złwy czeniem egzaminów na „Klas Nowicjuszy”łą ę

1967: wprowadzenie nowych zasad licencjonowania, przywrócenie „Klasy Zaawansowanej”

daj cej przywileje pomi dzy „Klas Ogóln ”, a „Klas Extra”, przed u enie „Klasyą ę ą ą ą ł żNowicjuszy” do dwóch lat

1968: „Klasa Zaawansowana” i „Klasa Extra” staj si dost pne dla ob o nie chorych. Zrównanoą ę ę ł żwymagania „Klasy Technicznej” i „Klasy Nowicjuszy”

1970: Op aty egzaminacyjne wzros y do 9 $, wprowadzono pi cioletni okres obowi zywaniał ł ę ąlicencji

1976: Egzaminy na „Klas Techniczn ” musz przeprowadza egzaminatorzy Federalnej Komisjię ą ą ćKomunikacyjnej (FCC; Federal Communications Comission)

Egzaminatorzy woluntariusze

1983: Na „Klas techniczn ” i „Klas Ogóln ” mog egzaminowa woluntariusze (VE, Volunteer ę ą ę ą ą ćExaminers)

Wymagania szkole wojskowychń

Wybuch Pierwszej Wojny wiatowej sprawi , i armia ameryka ska zacz a gor czkowoŚ ł ż ń ęł ąposzukiwa operatorów czno ci bezprzewodowej oraz sprz tu. Wielu amatorów zg osi o si do armiić łą ś ę ł ł ęna operatorów i nauczycieli. Szkolenie na wszystkich jego etapach by o minimalne i „operatorzy” ko czylił ńje zwykle bez praktyki na rzeczywistym sprz cie i bez znajomo ci rzeczywistych procedur. (Wymaganaę śby absolutna cisza radiowa – za wyj tkiem wyst pienia najwy szego stanu zagro enia na pe nymłą ą ą ż ż łmorzu.)

Podczas II Wojny wiatowej od absolwentów Korpusu czno ci ameryka skiej armiiŚ Łą ś ńwymagano odbioru 25 wpm w zwyk ym j zyku, 20 wpm dla szyfrów (z u yciem o ówka lub maszyny doł ę ż łpisania) i 25 wpm dla nadawania. Od operatorów frontowych wymagano odbioru 20 wpm z u yciemżo ówka i p ynnego nadawania z pr dko ci 15 wpm, a od operatorów sztabowych 35 wpmł ł ę ś ą


- 210 -

zapisywanych maszyn do pisania. ą

Absolwenci szkole czno ci marynarki Stanów Zjednoczonych potrafili odbiera zwyk y tekst zń łą ś ć łpr dko ci 20-23 wpm, szyfry z 15-18 wpm i p ynnie nadawali zwyk y tekst z pr dko ci 17 wpm. Wę ś ą ł ł ę ś ączasie II Wojny wiatowej szkolenia czno ci ró ni y si (w zale no ci od szko y), ale wszystkieŚ łą ś ż ł ę ż ś łobejmowa y rzeczywiste procedury czno ci realizowane jako czno ci przewodowe, był łą ś łą śprzezwyci y onie mielenie pocz tkuj cych przed nadawaniem i jeszcze podczas szkolenia „zrobi ” zęż ć ś ą ą ćkursantów prawdziwych operatorów.

Szkolono odczytywanie wiadomo ci stosuj c rzeczywiste zak ócenia radiowe, QRM i szumy.ś ą łZwi kszano ich intensywno w miar post pów kursantów. Najlepsi uczniowie wiczyli te naę ść ę ę ć żmaszynach do pisania. Dla treningu odbioru wysokich pr dko ci przygotowany by pokój, gdzieę ś łodbierano teksty nadawane w szybkich tempach przez maszyny.

W 1988 roku od operatorów si specjalnych armii ameryka skiej wymagano na te cie 18-tuł ń śpi cioznakowych grup (np. OY9/Z 6Gj$ X5,B7 itp.) na minut .ę ę


- 211 -

Rozdzia 34ł

Przyk ady ilustruj ce natur prawdziwych umiej tno cił ą ę ę ś

Poni sze przyk ady zosta y wzi te z literatury aby pokaza umiej tno ciż ł ł ę ć ę ś

zdolno ci niektórych operatorów jaki zosta y przez nich osi gni te.ś ł ą ę

Ilustrują one wyraźnie automatyczną, podświadomą naturę prawdziwe umiejętności telegrafii, żejest to charakterystyczna forma zachowania, która odbywa się bez świadomej ingerencji i wysiłku. Pokazują również, co można zrobić, by to, co zostało zrobione. Ludzie, którzy robią rzeczy dobrze nie zmagają się z nimi: lubią je robić. Można zauważyć, że istnieje pewna hierarchia nawyków zaawansowania, od niskiego stopnia po bardzo wysoki stopień umiejętności, każdy etap prowadzi swobodniejszego działania niż dotychczas.

Odbieranie kodu podczas wykonywania czego innegoś

Zarówno w przeszłości jak i obecnie jest wiele przykładów nadawania lub odbierania podczas mówienia lub wykonywania innych czynności w tym samym czasie. Starzy operatorzy linii naziemnych mogli to robić z prędkościami do 35- 40 wpm. Niektórzy radiooperatorzy amatorscy potrafią i często to robią obecnie.

Nadawanie i pisanie w tym samym czasie

Prawie wszyscy starzy operatorzy Morse’a rozwinęli ten rodzaj umiejętności, i zazwyczaj są zdolni do nadawania jedna ręką, kiedy drugą w tym samym czasie zapisują dane wiadomości jak numer czas i datę. Wymagała tego praca biurowa pod presją czasu.

Równoczesne nadawanie i odbiór


- 212 -

Zaobserwowano, że zwykły operator agencji RR w małym mieście w pobliżu Salina, KS, wysyłałkilka wiadomości RR (listy ładunków towarowych, podając ich szczegóły) w ten sposób, że na innej linii nadawał, bez przerywania pracy, druga dłonią otwierał klucz na drugiej linii wysyłał podziękowania i zamykał przełącznik klucza, podnosił kartonik na wiadomość i wsuwał do maszyny do pisania, przesuwał na właściwe miejsce i zaczynał kopiować wiadomość jednym palcem lewej dłoni, kontynuując wysłanie dokumentu z jego prawej strony. To nie było nic nadzwyczajnego dla zawodowych operatorów: istnieje wiele przykładów. Nieco inny przykład, towielu starych operatorów RR, którzy regularnie kopiowali wiadomości przychodzące z jednej strony, i jednocześnie wysłali ją całą na linii z drugiej strony.

Wysy anie dwóch lub wi cej wiadomo ci w tym samym czasieł ę ś

Jeden operator statku morskiego California miał zabawne doświadczenie równoległego odbierania dwóch identycznych wiadomości od niego od dwóch różnych stacji brzegowych, KPH i KPJ. Obie wołały go w tym samym czasie, a on powiedział jednej z nich aby nadawała, ale zamiast jednej obie stacje zaczęły do niego nadawać w tym samym czasie. Operator statku próbował odebrać obie stacje. To okazało się bardzo łatwe kiedy on odkrył, że obie stacje nadają tą samą wiadomość. Punkt kulminacyjny pojawiał się później kiedy musiał rozliczyć się zodebrania wiadomości z każda jedna stacją brzegową! W 1924 roku w szef przewodowego biurze Boston Postal Telegraph twierdzi iż mógł odbierać jedną ręką wiadomości w języku francuskim, a w tym samym czasie inną wiadomość w języku angielskim drugą ręką.Jego przełożony operator podjął to wyzwanie i natychmiast wypuszczał i łapał po jednej wiadomości w każdym języku, wykonując ich wpisywanie i wypychanie do głównego przewodu imiał dwie wiadomości do wysłania do niego jednocześnie ze zwykłą prędkością kluczowania.

The wire chief made good on his word in the presence of all the other operators in the office, and madeperfect copy on both.Szef przewodu pochwalił go w biurze w obecności wszystkich innych operatorów, że wykonał idealnąkopię na obu wiadomościach.

Były operator Navy twierdził, że podczas kopiowania jednej wiadomość, często może psychicznie „zauważyć” inne komunikaty, które nakładają się na wiadomość właśnie odczytywaną, a to „zauważanie” jest na tyle dokładne aby zapisać później wiadomość. Powiedział, że szczególnie kiedy kopiując jakiś szczególnie nudny i nieciekawy materiał, zawsze był w pełni świadomy treści usłyszanych wiadomości które w tym samym czasie odbierał na sąsiednich częstotliwościach dotyczących zejścia na ląd, płatności lub inne interesujących aspektów tych transmisji.Jeden doświadczony operator w San Francisco jest uznawany za tego który otrzymał trzy oddzielne przesyłki w tym samym zapamiętał je w pamięci, a później poprawnie zapisał każdą z


- 213 -

nich prawidłowo. To wygląda na trochę trudne! Używanie jednocześnie zarówno z amerykańskiego Morse’a i przejście na międzynarodowy kod Morse: - Robert (Dick) Johnstone stary KPH był fenomenalnym operatorem, mówi się, że jednym z najlepszych w tamtych czasach. Mógł wysłać jedną wiadomość w Międzynarodowym kodzie Morse’a, jednocześnie wysyłając kolejną wiadomość z jego drugiej strony w amerykańskim kodzie Morse. Podobne roszczenia zostały również podawane przez innych.

Porównanie z innymi funkcjami umys owymi i omówienie.ł

Czy nie możemy porównywać do pewnego stopnia tego szczególnego z innymi aktywnościami jak na przykład prowadzenie pojazdu I myślenie o czymś innym?(Później zastanawiamy się, np. "Czy ja się zatrzymałem . . . , lub czy ja go przepuściłem?") Lub jak stenografista który patrzy w swoje notatki po ich podyktowaniu I jest zaskoczona kiedy widzi że opowiedziano żart w tym samym biurze, gdy ona dyktowała? Robienie dwóch rzeczy jednocześnie, jedno podświadomie lub automatycznie, a inne świadomie jest raczej stosunkowopowszechne. Na przykład, potrafiłem czytać głośno z druków podczas świadomego myślenia o czymś innym, a jeszcze czytać tak, że brzmiało to z sensem - ale potem niewiele lub wcale nie pamiętałem, z tego co czytałem na głos, a czasem zastanawiałem się, czy podałem wszystko, co miałem na myśli w każdym punkcie wzdłuż linii.

I can read aloud from printed matter while consciously thinking about something quite different, and stillread so that it sounds meaningful - yet afterwards have little or no recollection of what I had read aloud(and sometimes wondering if I had included anything of what I had been thinking at any point along theline.Czy to możliwe aby operatorzy, którzy mogli kopiować jednocześnie dwie wiadomości, wykonywali obieczynności automatycznie?

Czy to możliwe, że kiedy słuchali jednego prawym uchem i zapisywali to lewą ręką, to słuchaliefektywnie lewym uchem i zapisywali prawą ręką?

Were they hearing one with the right ear and writing it down with the left hand, while hearing the othereffectively with the left ear and writing it with the right hand, or what?

Albo, że jedna czynność była automatyczna, a druga świadoma, pomimo, że obie wykonywane były zdużą prędkością?Or, was the one automatic and the other conscious, although done at fairly high speed?

Jeśli obie były automatyczne, cy były one wolne of myślenia lub słuchania czegoś zupełnie innego? Tojest możliwe patrząc na doświadczenie tych kilku osób, które uczestniczyli w jednoczesnymprzetwarzaniu dwóch komunikatów, a dodatkowo słyszeli najistotniejsze punkty z innych informacji oraz


- 214 -

głosy z otoczenia.

Albo, czy jest to coś w rodzaju "kanapkowe" operacje w olbrzymim komputerze, w którym każda z kilkuróżnych osób zdaje się robić swoją pracę jakby to ona jako jedyna kontrolowała, ale komputer jestnajwyraźniej obsługuje wszystko jednocześnie.Or, is this something like the "sandwich" operation of a large computer where each of several differentpeople seems to be doing his job as the only one in control, yet the computer is apparently handling themsimultaneously.

Właściwie to komputer wykonuję tą pracę przez podzielenie jej na częściowe zadania, które są zaplanowane i przetwarzane jako przeplatanie według optymalnego schematu użycia funkcji komputerowych, dzielenia czasu i kontrolowania by każde zadania było oddzielone, a operatowidaje złudzenie, że ma wyłączną kontrolę. Przykład takiego działania na człowieku, to w jaki sposób urzędnicy kontroli ruchu lotniska czuwają nad przylotami i odlotami tak wielu samolotów w tym samym czasie, jakby "jednocześnie" każdemu poświęcali uwagę? To bardzo interesujące,nieprawdaż?

Pr dko cię ś

W 1933 roku napisano, że dobry operator komercyjny może i pracuje w przybliżeniu z prędkością około 40 WPM w ciągu 8-godzin pracy, obsługując wszystko od prostych wiadomości do spraw tabelarycznych. Wysłanie ręką było absolutnie stałe, rytmiczne, a nawet inteligentnie kodowane i rozstawione - radość słuchania. Na głównych arteriach komunikacyjnych Associated Press, prędkośc wzrasatła do 60 - 70-wpm a ten zakres ponoć nie być rzadkością.

W 1937 WCK miał dwa harmonogramy prasowe, jeden na około 45 WPM był kopiowany przez ucho i drugi o wiele wiele szybszy do automatycznej rejestracji i wizualnej transkrypcji taśmy. Jednak Pete Pettit i Paul Magarris, operatorzy marynarki wojennej (Navy), mogli kopiować wyższą stałą prędkością prasy i inni przyśpieszali. Ralph Graham, W8KPE, stacjonarny telegrafista, zademonstrował w Smithsonian podczas konferencji AWA przed dziesięciu świadkami, kopiowanie z prędkością 79,4 WPM. George Batterson W2GB (pierwszy prezydent AWA) w wieku 94 lat nadal potrafił skopiować 5o WPM, ale skarżył się, że jego prędkość wysyłania zwolnił do zaledwie 35.Mike Popella KA3HIE mógł skopiować 45 WPM ręcznie na papierze. Jim Farrior W4FOK napisał w ten sposób: -.. "Kiedy byłem trzynastoletnim chłopcem mieszkałem w małym miasteczku w AL. Biuro telegraficzne RR było jedną z niewielu rzeczy, w mieście, które mnie interesowało. Jeden z trzech agentów telegrafistów dał mi własną echosonda i klucz telegraficzny. W środku nocy mieli zazwyczaj niewiele do zrobienia i często pomagał mi, wysyłając do mnie i opowiadając o mi procedurach operacyjnych, itp. Sygnalizator było prawie zawsze aktywny, a ja stopniowo potrafiłem skopiować bezpośrednio z drutu. Myślę, że


- 215 -

nauczyłem się tego prawie jak człowiek uczy się mówić, bo tego nie pamiętam, że próbuje się tego nauczyć. Powiedziano mi, że to jest naprawdę bardzo proste i myślę, że w to uwierzyłem. Bawiłem się przy tym dobrze, i marzyłem, że pewnego dnia mogę być telegrafistą."

Niektóre interesuj ce przyk ady z przesz o ci z umiej tno ci m odych ą ł ł ś ę ś ł

operatorów

W 1856 siedmioletni John O'Brian dostarczył telegram swojemu bratu Richard, który w wieku 15lat był telegrafistą dla lokalnego biura RR. Po dwóch latach od tamtego wydarzenia John wziął górę nad swoim bratem i uczył go sztuki operatorskiej. Tak więc w wieku dziewięciu lat John stałsię dobrym operatorem i był chętnym do podjęcia własnej pracy. RR zaproponowało mu pracę w pobliskim mieście, a on się tego podjął. Ludzie w tamtych czasach byli przyzwyczajeni widzieć młodych telegrafistów, ale nie tak młodych! Bardzo szybko jednakże mile ustosunkowalisię do jego pracy i nie mieli już żadnych pytań czy wątpliwości. Kiedy rozpoczęła się Wojna CivilWar został on wraz z wieloma innymi ludźmi wolontariuszem, jednak był on najmłodszym wolontariuszem i na początku 1862 został asystentem operatora w bardzo ważnej stacji wojskowej Ft. Monroe, VA, I był uważany za eksperta. Kiedy Dowódca, Generał Wool, zobaczył go po raz pierwszy był zdumiony. On a subsequent military assignment at Norfolk, VA, on one occasion John scrawled down two incoming messages while he was actually asleep, writing them down in a book he had been reading. (Civil War operators often worked impossibly long hours under difficult or dangerous battlefront conditions, and when things let up a bit, easily dropped off for a few winks of sleep.)James H. Bunnell został operatorem w wieku 13 lat. Był on bardzo niski, więc do siedzenia używał taboret aby móc dosięgnąć instrumentów telegrafu. W wieku 16 lat został najlepszym z operatorów w kraju, a jego prędkość to 38 wpm (według ówczesnego algorytmu liczenia słów). To są tylko dwa przykłady z wielu, wielu chłopców którzy bardzo wcześnie zdobyli umiejętności telegrafisty w połowie lat 1800.

Przyk ady efektywnego uczenia si Koduł ę

Na najniższym poziomie umiejętności: ledwie piszącemu literami czterolatkowi udało się przejśćtest kodu. Ilu z nas jest skłonnych przyznać, że czterolatek potrafi nas wyprzedzić? Następnie pojawiają się umiejętności wyższego poziomu: - w latach 1909-1910 Don C. Wallace uczył się kodu ze swoim przyjacielem, John Cook, i przy pomocy operatorów z komercyjnej stacji PJ w San Pedro CA. W 1910 zbudował on pierwszą własną stację. W 1915 zdał egzamin na licencję pierwszej klasy operatora komercyjnego, informujący, że operator posiada zdolność do obsługi 25 WPM dla kodu Continental i 3o WPM w kodzie amerykańskiego Morse'a. W późniejszym


- 216 -

czasie wspólnie z Tony Gerhardt grał w grę, nazywaną „wypalaniem” (ang.: burnout). Jedna osoba nadawała tak szybko jak potrafiła z najszybszą prędkością klucza (bug), a druga kopiowała na maszynie do pisania, celem było pokazanie kto potrafi robić to szybciej. Trwało to tak długo dopóki Don mógł nadawać z prędkością większą niż 45 wpm i odbierać około 55 wpm.Następnie potrzebował on zespołu 35 asystentów operatora ze względu na jego własne predyspozycje. Znalazł ich w krótkim czasie wśród personelu marynarki wojennej, gdzie stacjonował, a zrobił to w ten sposób: wysyłał swoje wnioski przy tych prędkościach i obserwował kto jest je w stanie odebrać. Były tam co najmniej trzy tuziny ludzi o wysokich umiejętności pracy z dużą prędkością przed 1920. Byli to ludzie, którym sprawiało przyjemność,że osiągnęli wysokie cele. Morał: Jeśli chcesz to zrobić, to pewnie można. Ojciec Arnie był główny operatorem telegrafu na stacji RR i kiedyś zdobył nagrodę za 60 WPM w konkursie dla operatorów RR. Jego ośmioletni syn, Arnie spędzał wokół dworca cały swój wolny czas. Nie powiedział w jaki sposób, ale nauczył się, Morse na własną rękę i szybko nauczył się wysyłać i odbierać około 25 WPM. Kiedy taty nie było, on kopiował rozkazy pociąg dla niego. Chciał pracować jako operator. Po wielu błaganiach, jego tata powiedział, że może obsługiwać stację zupełnie sam gdy skończy 9 lat. I tak zrobił, przez cały dzień, podczas gdy jego ojciec spoglądałprzez ramię i uśmiechnął się raz czy dwa.So he did, all day, while his dad looked over his shoulder and smiled a time or two. Arnie prosił RR, aby był ich operatorem na druga zmianę po szkole i weekendy za 50 centów za godzinę jako operator na drugą zmianę. Musiał przejść przez specjalnie przygotowany test: nadania rozkładu jazdy pociągów z prędkością 25 wpm używając jednego klucza w lewej ręce dla kreseki drugiego klucza przy użyciu prawej ręki nadającego kropki. Kilka miesięcy później udało mu się tego dokonać, i wreszcie dostał pracę jako jedyny operator na drugą zmianę przez całe lato.


- 217 -

Dodatek

Nowy sposób konwersacji

„By rok 1925 we wschodniej Pensylwanii, kiedy Ed Hart, w wieku 15 lat zosta krótkofalowcem ił łotrzyma swoj pierwsz licencj operatorsk , oraz znak 3NF (w tamtych czasach wymagane by y dwieł ą ą ę ą łlicencje). Jego trzy i pó roku m odszy brat zachodzi w g ow , co te takiego robi jego brat, co sprawiał ł ł ł ę żmu tak wielk frajd . Czy to jest jaki nowy rodzaj j zyka? George powiedzia : Podziwia em mojegoą ę ś ę ł łstarszego brata Eda, by moim idea em. On mia 15 lat, a ja 11. Zacz em uczy si alfabetu Morse’a takł ł ł ął ć ęjak dziecko uczy si mówi , poprzez s uchanie brata pracuj cego na pa mie i przyswajaj c kod poprzezę ć ł ą ś ą„osmoz ” – rozpoznawa em i na ladowa em najcz ciej powtarzaj ce si brzmienia jakie s ysza em.ę ł ś ł ęś ą ę ł łNie mia em poj cia o czym takim jak „kropki”, czy „kreski”, dla mnie by y to symbole wyra aj ceł ę ś ł ż ąkonkretn tre .ą ść

Szybko nauczy em si rozpoznawa brzmienie typowych wyra e wyst puj cych w jegoł ę ć ż ń ę ączno ciach, takich jak znak 3NF, sygna y specjalne „AR”, „K”, „DE” i „R” (u ywane do tej pory), oraz „U”łą ś ł ż

(litera nadawana w owych czasach przed prefiksami W i K znaków ameryka skich, podczas czno ci zeń łą śstacjami zagranicznymi). Przyswaja em równie inne d wi ki, maj ce swój sens. Wchodzi em w wiatł ż ź ę ą ł śtelegrafii poprzez s uchanie i by o to dla mnie atwe. Moja nauka nie by a zdeterminowana uzyskaniemł ł ł łjakiego papierka, czy nawet aktywowaniem si na pa mie. Jednak pewnego dnia – 14 wrze nia 1926ś ę ś śroku – kiedy mia em 12 lat, usiad em przy radiostacji brata i zrobi em moje pierwsze w yciu QSO zł ł ł żW9CRJ, Lexington KY. Nie le si wtedy trz s em, tak e Ed musia doko czy za mnie czno .ź ę ą ł ż ł ń ć łą ść

W wieku 14 lat odkry em, e opanowa em kod w takim stopniu, e mog em pracowa otwartymł ż ł ż ł ćtekstem z pr dko ci 34 wpm i prowadzi konwersacje, tak jak robi to Ed.”ę ś ą ć ł

„Moja rada jest wi c taka: eby osi gn bieg o w telegrafii usi d i du o s uchaj pragn c toę ż ą ąć ł ść ą ź ż ł ązrozumie . Ka dy kto nauczy si mówi , jest te w stanie nauczy si alfabetu Morse’a. To jest takieć ż ł ę ć ż ć ęatwe, po prostu inny sposób rozmowy. [Z pewno ci nauka b dzie przebiega ró nie w przypadku osóbł ś ą ę ć ż

doros ych i nastolatków.]ł

Nauka konwersacyjnej telegrafii bardziej przypomina nauk mówienia ni obcego j zyka. Jest toę ż ęo tyle atwiejsze, e nie musisz si uczy jak wymawia czy s ysze nowe, dziwnie brzmi ce wyrazy, czył ż ę ć ć ł ć ąte poznawa nowy s ownik, albo gramatyk . Jest to tylko rozpoznawanie prostych, jednotonowychż ć ł ę


- 218 -

d wi ków i kopiowanie ich. Podczas uczenia si wszystko zale y od motywacji.”ź ę ę ż

„W mojej opinii, osi gniecie wysokich pr dko ci to naturalna kolej rzeczy, je li od samegoą ę ś śpocz tku uczysz si prawid owo i kontynuujesz wiczenie we w a ciwy sposób.”ą ę ł ć ł ś

Je li chodzi o odbiór CW, George przez wiele lat móg czyta w granicach 60 wpm, niemal 70ś ł ćwpm, teraz jednak jest w stanie nadawa tempem tylko oko o 40 wpm, wi c jego czno ci rzadkoć ł ę łą śprzekraczaj to tempo.ą

Rozmowa

Wi kszo z nas mówi tak p ynnie i z tak atwo ci , e rzadko przychodzi nam do g owy jakę ść ł ą ł ś ą ż łbardzo ró nimy si od zwierz t i wszystkiego co nas otacza. Od chwili narodzin pod amy drog naukiż ę ą ąż ąwyra ania naszych potrzeb: wody, jedzenia, pozbycia si niewygody i potrzeby towarzystwa – eby byż ę ż ćkochanym i czu , e si on nas kto troszczy.ć ż ę ś

B d c cz ci rodziny i spo ecze stwa, które nas otacza, komunikujemy si najpierw zaę ą ęś ą ł ń ępomoc j zyka cia a, krzyku czy p aczu, a nast pnie w mówionym j zyku naszej rodziny, przyjació ią ę ł ł ę ę łs siadów.ą

Za „j zykiem” komunikacji kryje si nadaj ca sens, nasza stale rozwijaj ca si umiej tnoę ę ą ą ę ę śćmy lenia. My lenie ludzkie jest jakby obrazem Bo ej dzia alno ci. Na pocz tku mamy tendencj doś ś ż ł ś ą ęmy lenia o rzeczach konkretnych fizycznie, takich które mo emy poczu , pow cha , zobaczy ,ś ż ć ą ć ćposmakowa , czy us ysze . Szybko jednak zaczynamy my le o rzeczach, które nie istniej w fizycznymć ł ć ś ć ąwymiarze, takich które mo emy pami ta , czy wyobrazi sobie. Równie takie rzeczy uczymy siż ę ć ć ż ęwyra a w s owach. I na ca ym wiecie, ludzie robi to w ponad sze ciu tysi cach ró nych j zyków iż ć ł ł ś ą ś ą ż ędialektów.

Pisanie i nauka czytania to inne umiej tno ci, które nie s „naturalne”, wrodzone czyę ś ądziedziczne, ale dzi ki praktyce staj si niemal tak samo automatyczne jak mówienie. Wymagaj oneę ą ę ą

wiadomego wysi ku na ka dym etapie nauki i wielu intensywnych wicze .ś ł ż ć ń

Pisane lady komunikacji s ownej datuj si na sze do siedmiu tysi cy lat wstecz.ś ł ą ę ść ę

Strumienie artyku owanych d wi ków lub sylab (np. Japonia), a niekiedy ca ych s ów (np. Chiny)ł ź ę ł łwyra ane by y za pomoc dowolnych, ale standardowo obowi zuj cych symboli („znaków”).. Jedenż ł ą ą ąpodobny zestaw symboli, by ogólnie uznawany w obr bie ka dej grupy j zykowej. Teraz wracaj c doł ę ż ę ąalfabetu Morse’a i innych kodów telegraficznych, gdzie mo emy je tutaj uplasowa ? Czym one s ? Sż ć ą ąbardziej jak pisanie czy mówienie? Czy przypominaj bardziej inny alfabet, albo ma y zestaw symboli, czyą łraczej j zyk jako sam w sobie?ę


- 219 -

Wielu z nas jest w obecnych czasach na tyle pi miennymi, e piszemy z tak atwo ci iś ż ą ł ś ąlekko ci , jakby my mówili. Cz sto nie zdajemy sobie sprawy, e s to dwie oddzielne, zupe nie ró neś ą ś ę ż ą ł żczynno ci.. Potrafimy tworzy my li i wyra a je komunikuj c si z otoczeniem za pomoc naszegoś ć ś ż ć ą ę ąojczystego j zyka. Spróbujmy w tym aneksie zrewidowa nasze pogl dy i nastawienie je li chodzi o kodę ć ą śMorse’a.

W tym roku, 2001, tzw. telegraf Morse’a obchodzi 163 urodziny. Podobnie do druku, mo e byż ću ywany w ka dym j zyku. Stosuj c proste sygna y, czy mechanizmy typu „start-stop”, „w cz-wy cz”,ż ż ę ą ł łą łąjeste my w stanie komunikowa si za pomoc dotyku, d wi ku, wiat a, elektryczno ci, czy falś ć ę ą ź ę ś ł śradiowych. Nie wyst puj tu dialektyczne zale no ci, nie ma dziwnych, albo trudnych do wymówieniaę ą ż śczy us yszenia d wi ków, nie ma seplenienia, ani innych wad wymowy, niczego co spowodowa obył ź ę łjakiekolwiek trudno ci w zrozumieniu.ś

Osoby sparali owane, mog „rozmawia ” za pomoc mrugania okiem, lub poruszania palcem.ż ą ć ąLudzie bez takich problemów, mog u ywa telegrafii za pomoc radia, kontaktuj c si z innymi,ą ż ć ą ą ęb d cymi po drugiej stronie globu, a nawet w przestrzeni kosmicznej. Dzi ki odpowiedniej praktyce ię ą ęwspó czesnemu sprz towi do nadawania, mo na odbiera „na s uch” i nadawa z pr dko ciami niemalł ę ż ć ł ć ę śdorównuj cymi zwyk ej rozmowie. Dzi ki maszynom, mo na to robi w tempach nawet kilkakrotnieą ł ę ż ćszybszych, jednak nie jest to tematem dla naszych rozwa a .ż ń

Edward Veil, jedna z osób zatrudnionych przez Samuela Morse’a, a zarazem jeden z jego

najcenniejszych wspó pracowników, nie zdawa sobie sprawy jakie wspania e narz dzie s u ce doł ł ł ę ł żąkomunikacji wynalaz w roku 1838.ł

Zapami tajmy te s owa: jest to narz dzie s u ce do komunikacji.ę ł ę ł żą

Na pocz tku ery telegrafii, uwa ano j za „pisanie na odleg o ”, co w zasadzie dok adnieą ż ą ł ść łodzwierciedla znaczenia tego s owa. (Patrz rozdzia 19.) Bardzo szybko jednak, pierwsi operatorzy odkryli,ł ł

e potrafi wyodr bni litery i s owa z d wi ków jakie wydawa a maszyna zapisuj ca. Nast pnież ą ę ć ł ź ę ł ą ęodkryli, e s w stanie prowadzi mi dzy sob rozmow bez jakiegokolwiek zapisywania tekstu. Mia oż ą ć ę ą ę łto miejsce oko o 10-15 lat po wynalezieniu telegrafii. Rozmawianie za pomoc alfabetu Morse’a nie jestł ąw wcale niczym nowym. Jak wi c dosz o do tego, e radioamatorzy zacz li my le o nim jako o czymę ł ż ę ś ć śczego trzeba nauczy si zapisywa ? Sta o si tak dlatego, e dok adne zapisywanie tego co sić ę ć ł ę ż ł ęus ysza o, by o jedynym dowodem prawid owego odbioru. To si nazywa „kopiowaniem”, a ebył ł ł ł ę żuzyska wiadectwo i licencj operatora, musimy wykaza si zdolno ci odbioru (kopiowania) wć ś ę ć ę ś ąokre lonych tempach. (To jest wci aktualne, ale dotyczy pr dko ci 5 wpm, która jest naprawd ma oś ąż ę ś ę łpraktyczna.)

Ale czy naprawd zapisujemy wszystko co s yszymy przez telefon? Nawet samo my lenie o tymę ł śwygl da g upio.ą ł

Rozumiemy mow dlatego, e jest ona wypowiadaniem d wi ków w formie strumienia, któryę ż ź ęuk ada si i przechodzi w s owa i zdania. Uczymy si rozumie kod na tej samej zasadzie, ale za pomocł ę ł ę ć ą


- 220 -

innych form znaków, te uk adaj c je w s owa. Od tej strony przypomina to czytanie, gdy musimyż ł ą ł żwiedzie jak te wyrazy przeliterowa . Stanowi to mam nadziej , ma y problem dla osób mówi cych wć ć ę ł ąj zyku angielskim. Literowanie jest sporym problemem dla osób mówi cych po w osku, czy hiszpa sku,ę ą ł ńgdy w tych j zykach literowanie i wymowa s niemal identycznie. To s wskazówki, które pomog namż ę ą ą ąuzyska tempa zbli one do tych z jakimi rozmawiamy. Teraz, w kolejnym rozdziale, zobaczymy w jakić żsposób to osi gn .ą ąć

Operatorzy Szybkiej Telegrafii (QRQ)

Do wiadczenia Operatorów, Którzy Opanowali Sztuk Szybkiej Telegrafiiś ę

Jest to przedstawiony w porz dku chronologicznym, skrótowy zapis osi gni wybranychą ą ęćoperatorów QRQ, g ównie krótkofalowców.ł

1. Najwi ksze ę pr dko ci nadawania w granicach 45-55 wpm przy u yciu klucza ę ś żpó automatycznego („buga”)ł

Do zawodów pos u y y profesjonalne maszyny nadawcze. Nacisk po o ony by nał ż ł ł ż łudokumentowan zdolno odbioru (z zapisywaniem).ą ść

(Odbiór bez zapisywania nie liczy si .ł ę )??

#1. Theodore McElroy

By on profesjonalnym telegrafist , nie radioamatorem. Mo liwe, e jest to najstarsze ił ą ż żnajbardziej znane nazwisko je li chodzi o szybk telegrafi . Ted McElroy niemal bez przerwy byś ą ę łrekordzist , odbieraj c z zapisem w tempie 75+ wpm. To co mo e by nie wszystkim znane, to fakt, eą ą ż ć żTed uznawa , i oprócz niego, by o wielu innych operatorów z takimi samymi , a mo e nawet wi kszymił ż ł ż ęumiej tno ciami, jednak nigdy nie brali oni udzia u w zawodach. To czego wiele osób nie wie, to to, eę ś ł żLavon N. McDonald by równie dobry jak on i (odbieraj c podczas prób w tempie do 77 wpm,?) miał ą łszanse zosta technicznym zwyci zc .ć ę ą

Ted urodzi si 1 wrze nia 1901, a zmar nagle w listopadzie 1963 roku. By jednym z czwórkił ę ś ł łbraci, z których ka dy by telegrafist . W 1916 roku porzuci szko i podj prac w Western Unionż ł ą ł łę ął ę(jedno z najwi kszych ameryka skich przedsi biorstw zajmuj cych si us ugami komunikacyjnymi ię ń ę ą ę łfinansowymi tu trzeba adnie zrobi przypis)ł ć jako dor czyciel telegramów. Kiedy przechodzi obokę ł


- 221 -

pracuj cych telegrafistów, widzia , e niektórzy z nic z nonszalancj potrafili odbiera 50-60 wiadomo cią ł ż ą ć śna godzin . Zdo a namówi niektórych z nich, aby podczas ich 15-minutowej przerwy uczyli go telegrafiię ł ł ći ju po kilku tygodniach odkry , e jest ca kiem niez ym operatorem. Zosta na prób przyj ty do pracy,ż ł ż ł ł ł ę ęnie by o lekko, ale zapewni o mu jaki start. Zatrudnia si dorywczo w ró nych miejscach, a w ko cuł ł ś ł ę ż ż ńosiad w Fort Devons, niedaleko Mayer MA, gdzie pracowa do ko ca wojny do roku 1918.ł ł ń

Po powrocie do Bostonu, dosta prac wymagaj c znajomo ci mi dzynarodowego koduł ę ą ą ś ęMorse’a w RCA (Radio Corporation of America) w Chattam, MA. Podczas dwóch pierwszych tygodni, by ołmu ci ko przyzwyczai si do nowego kodu. W 1920 roku stacja zosta a przeniesiona do Nowego Jorku,ęż ć ę łco mu nie odpowiada o, wi c wróci do Bostonu i ponownie zatrudni si w Western Union.ł ę ł ł ę

6 Maja 1922 roku dowiedzia si o Boston Exposition i maj cych odby si w jej ramachł ę ą ć ęzawodów w szybkiej telegrafii. Szef da mu wolny wieczór, eby móg spróbowa swoich si . Z atwo cił ż ł ł ł ł ś ądoszed do 51 wpm w mi dzynarodowym kodzie Morse’a, którego nie u ywa ju prawie przez rok. By ał ę ż ł ż łto dla niego wspania a zabawa. Tego samego roku, nieco pó niej w Chicago, zdoby mistrzostwo wiatał ź ł śuzyskuj c wynik 55.5 wpm z zachowaniem bezb dnego odbioru. Tytu ten odda pó niej swojemuą łę ł ł źkoledze Joe’mu W. Chaplonowi, uzyskuj c 55.3 wpm robi c jedena cie pomy ek, ale odzyska go w rokuą ą ś ł ł1935 podczas zawodów w Brockton. W zawodach maj cych miejsce podczas trwania World’s Fair, wygraą łosi gaj c tempo 69 wpm robi c tylko dwa b dy, podczas gdy Joe Chaplon mia trzy pomy ki. W lipcuą ą ą łę ł ł1939, Ted i Lavon McDonald z Chicago doszli do szybko ci 75 wpm. Kiedy jednak tempo wzros o do 77ś łwpm, McDonald poradzi sobie gorzej. Tak wi c zwyci zc og oszony zosta Ted z wynikiem 75.2 wpm,ł ę ę ą ł łktóry do dzi pozostaje oficjalnym rekordem wiata.ś ś

W telegramie do Franka Borsody’ego, datowanego na 14 wrze nia 1933 napisa : „Mojemuś łstaremu przyjacielowi Frankowi Borsody’emu, z wdzi cznym uznaniem jako nieocenionemu trenerowi ięw podzi ce za wsparcie, dzi ki czemu mog em zdoby mistrzostwo wiata jako Radio Operator”. Ię ę ł ć śponownie w li cie z 4 wrze nia 1935 roku do Franka Borsody’ego, Ted napisa : „Jeste najlepszymś ś ł śprzyjacielem jakiego mam na kosmicznym poje dzie jakim jest telegrafia.(??) Nie mog poj jakź ę ąćmóg bym nie wygra w tym roku. Tak jak siedz teraz w fotelu, jestem w stanie odbiera przez 5-10ł ć ę ćminut bez przerwy w tempie 70 wpm, nie robi c adnej pomy ki. Nie mie ci mi si w g owie, ebyą ż ł ś ę ł żjakikolwiek chodz cy po ziemi cz owiek móg by dokona tego samego, nie robi c ani jednego b du.ą ł ł ć ą łę

W telegramie z Dorchester, adresowanego w roku 1935 do F. Borsody’ego McElroy napisa :ł„Chc Ci powiedzie , e jestem g boko wdzi czny za pomoc jakiej mi udzieli e na drodze do zdobyciaę ć ż łę ę ł śtytu u... Tak naprawd to Twoje rady i pomoc sprz towa zdoby y to mistrzostwo. Jestem Twoimł ę ę łdozgonnym d u nikiem. [Zwró uwag , e zaprzecza to ca kowicie banialukom, które pisa wcze niej nał ż ć ę ż ł ł śtemat metody Candlera, która to mia a mu pomóc].ł

Borsody, w li cie opatrzonym notk „odebrany w kwietniu 1975”, do Eitela, który sprawdzaś ą łTeda w nieformalnym te cie, napisa : „Poprosi em go, eby usiad i zrobi ma y trening w odbiorześ ł ł ż ł ł łszybkiej telegrafii. Operator nadaj cy, Jack McKessy przygotowa specjaln ta m (z „wybitymi” znakamią ł ą ś ękodu), a operator odbieraj cy (na maszynie kopiuj cej)poleci McElroyowi usi i rozpocz sesj .” Wą ą ł ąść ąć ę


- 222 -

innym miejscu Borsody powiedzia , e zapis wskazywa na bezb dny odbiór 75 linijek tekstu w tempieł ż ł łę79 wpm. Jeszcze innym razem, Borsody powiedzia , e wraz z Taylorem zweryfikowali pó niejszł ż ź ąkontestow pr dko McElroya 76 wpm, przy pomocy tekstów zawieraj cych s ownictwo techniczne, zą ę ść ą łktórym McElroy nie móg by obeznany.ł ć

Ted powiedzia równie , e by w stanie czyta telegrafi o wiele szybciej, tak zreszt jak wieluł ż ż ł ć ę ąinnych operatorów, to co go hamowa o to fizyczna niemo liwo szybszego zapisywania.ł ż ść


- 223 -

# 2 Lavon Mc Donald

By równie telegrafist zawodowym i operatorem równym McElroyowi. Zremisowa z nim wł ż ą łzawodach w 1939 roku. Nie zachowa y si o nim adne inne informacje, oprócz tego, e by tak eł ę ż ż ł żkrótkofalowcem.

Klucze Elektroniczne

II. Klucze elektroniczne sprawi y, e nadawanie sta o si wygodniejsze, a ich pojawienie si wł ż ł ę ęlatach 60-tych spowodowa o ogólny wzrost tempa. Jednak tak naprawd , to klawiatury dokona ył ę łrewolucji w tej dziedzinie.

Do wczesnych urz dze z wykorzystaniem klawiatury nale :ą ń żą

1961 – „Codamite”, przeprojektowany w roku 1967 przez Johna Ricksa W9TO. Zarówno te jak i

inne ówczesne urz dzenia tego typu, nie posiada y pami ci, ani funkcji auto-odleg o ci. (Inneą ł ę ł śumo liwia y zaledwie automatyczne zachowanie odleg o ci mi dzy poszczególnymi znakami.)ż ł ł ś ę

W roku 1974 pojawi a si klawiatura „Curtis KB-4200 Morse Keyboard”, która by a jednym zł ę łpierwszych urz dze posiadaj cych nie tylko funkcj ą ń ą ę auto-space, ale równie 64-znakow mini-ż ąpami . Wska nik pokazuj cy ró nic mi dzy ilo ci odst pów wpisywanych, a nadawanych,ęć ź ą ż ę ę ś ą ęumo liwia zachowanie „ci g o ci pisania na klawiaturze”.ż ł ą ł ś

#3 James B. (Jim Ricks), W9TO

Urodzony 23 grudnia 1914 roku, propagowa i udoskonala system nadawania za pomocł ł ąklawiatur. Jako pierwszy zaprojektowa klucz zbudowany na lampach, (Gary Bold u ywa takiego przez 15ł ż łlat, pocz wszy od roku 1966, zanim przerzuci si na klucz elektroniczny Curtisa). Jim byą ł ę łwspó za o ycielem klubu CFO i z pewno ci jednym z operatorów QRQ. Nie zachowa y si adneł ł ż ś ą ł ę żinformacje na temat jego przesz o ci.ł ś

#4 William (Bill) Eitelb

Urodzony w 1908, zmar w roku 1989, prawdopodobnie tak jak jego ona Laneil.ł ż

Szybka telegrafia...

Dane zaczerpni te zosta y z jego niektórych listów i odpowiedzi na nie od przyjació i znajomych,ę ł łWilliam G. Pierpont N0HFF© 1932-2001

- 224 -

pocz wszy od roku 1974. ą

Nikt z obecnie yj cych, nie zna dok adnie pocz tków jego pracy na pasmach, ani nauki kodu.ż ą ł ąBy aktywnym operatorem we wczesnych latach 20-ych, dobrze zaznajomionym z zagadnieniemłnadajników iskrowych, u ywanych wówczas przez mi o ników telegrafii. By geniuszem je li chodzi oż ł ś ł śelektronik , szczególnie w dziedzinie stosowania lamp du ej mocy. By wspó za o ycielem dobrze znaneję ż ł ł ł żfirmy produkuj cej lampy, Eimak Co ( w 1934). By g bokim my licielem, wi kszo z zamieszczonegoą ł łę ś ę śćtu materia u zawiera jego w asne s ownictwo.ł ł ł

Potencja kodu Morse’a je li chodzi o komunikacj , przy u yciu dobrodziejstw wspó czesnejł ś ę ż łtechniki, poszerza nasze mo liwo ci w sposób o jakim nam si nawet nie ni o. Niektórzy radioamatorzy,ż ś ę ś łzarówno kiedy jak i teraz, rozmawiali ze sob i rozmawiaj u ywaj c kodu z pr dko ci 80-100 wpm, aś ą ą ż ą ę ś ąnawet wi ksz . Wspó cze ni operatorzy QRQ, stosuj nowoczesny sprz t w celu podniesienia swoichę ą ł ś ą ęumiej tno ci operatorskich (jako narz dzia), nie za w obawie o utrat swojej pozycji. To nieuniknione,ę ś ę ś ę

e post p idzie w tym kierunku. Ciekawe, e dawni „pi ciogwiazdkowi” krótkofalowcy, dochodzili do takż ę ż ęwysokich temp u ywaj c prostych klawiatur nie posiadaj cych funkcji pami ci.ż ą ą ę

Bior c pod uwag uwarunkowania techniczne dotycz ce nadawania, czy istnieje analogicznieą ę ąrównie górna granica dotycz ca naszych mo liwo ci odbioru? Nie odrzucajmy ulepszonych metodż ą ż śoperatorskich, czy nowoczesnego wyposa enia, które umo liwiaj stosowanie telegrafii w skuteczniejszyż ż ąsposób, tylko ze wzgl du na niejasne przywi zanie do tradycji, czy przesz o ci.ę ą ł ś

Czy zapomnieli my ju histori rozwoju kluczy? Pomy l jak wzros a pr dko ci i atwoś ż ę ś ł ę ś ł śćnadawania, kiedy zamienili my klucz sztorcowy na bocznikowy, na ś buga, na elektroniczny... Czy

u ywanie klawiatury jest czym z ym?ż ś ł

Czy jest prawdziw miar umiej tno ci odbioru, zdolno zapisywania tekstu na papierze?ą ą ę ś śćZapisywanie by o bardzo wa ne w czasach, gdy wiadomo ci, czy telegramy musia y by dostarczone doł ż ś ł ćadresatów w u ytecznej formie.ż

Oficjalne komunikaty rz dowe, dyplomatyczne, czy wojskowe, wymaga y absolutneją łdok adno ci, ale je li u ywamy telegrafii do czno ci pomi dzy osobami indywidualnymi, a nie doł ś ś ż łą ś ęwysy ania telegramów, otwiera to przed nami zupe nie inne mo liwo ci i udogodnienia. Nie jestł ł ż śwymagane zapisywanie wszystkiego na papierze, tak jak nie ma potrzeby zapisywania rozmowy

telefonicznej.

Taki sposób u ywania kodu mo e okaza si wyzwaniem zarówno je li chodzi o opanowanież ż ć ę śtelegrafii, jaki i skompletowanie odpowiedniego sprz tu, u atwiaj cego komunikacj w tempach oko oę ł ą ę ł80 wpm, np. po nadaniu relacji na CW, przechodz c na szybki odbiór na SSB.ą

Oczywi cie, niektóre osoby mog posiada pewne ograniczenia fizyczne lub mentalne, któreś ą ćuniemo liwi im osi gni cie takich temp, jednak najwi ksz przeszkod jest brak zainteresowania.ż ą ą ę ę ą ą


- 225 -

Wierz , e je li raz zdecydujesz si opanowa telegrafi , wiczenie b dzie w równym stopniuę ż ś ę ć ę ć ęprzyjemne jak praca na pasmach. Najwa niejszym i ostatecznym czynnikiem jest determinacja, ebyż żu ywa klawiatury i innych wspomagaj cych urz dze . DOBRA telegrafia staje si atwa w szybkichż ć ą ą ń ę łtempach.

W a ciwe zachowywanie odleg o ci stwarza problemy, które mo na jednak przezwyci ył ś ł ś ż ęż ćpoprzez trening.

Cz onkostwo w pi ciogwiazdkowym klubie wymaga o pocz tkowo umiej tno ci pracy w tempieł ę ł ą ę ś70 wpm, szybko jednak wzros o do 80wpm. Na pocz tku liczba cz onków wynosi a 4, w 1970 rokuł ą ł łwzros a ju do dziesi ciu. Z pewno ci takich operatorów jest wi cej.ł ż ę ś ą ę

(Zdj cie w miesi czniku QST z listopada 1974, str. 155, przedstawia Billa i jego on Laneilę ę ż ępromuj cych transceiver Ten-Tec Triton podczas pracy szybk telegrafi . Na nag ówku listu widniejeą ą ą łButro Ranch and Laboratory w Dayton z dat 4 luty 1974.)ą

#5 Tom Alderman, W4BQF

Pocz tki: jako o mio- czy dziewi cioletni ch opiec zastanawia em si co tak ciekawegoą ś ę ł ł ęznajdowa mój ojciec siedz c przy biurku i zapisuj c wszystkie te kreski i kropki, widzia em jednak, eł ą ą ł żpraca w sieci telegraficznej sprawia a mu z pewno ci wielk rado .ł ś ą ą ść

Dzi ki temu, zaczynaj c nauk kodu, nie mia em adnych uprzedze , ani nastawienia typu „nieę ą ę ł ż ńdam rady”. W rzeczywisto ci, obiór telegrafii, jest jednym z najprzyjemniejszych aspektów tego hobby,śprawdziw rozrywk .ą ą

Nim min rok pracy z licencj ął ą novice (nowicjusz), równie pracowa em w sieciachż łtelegraficznych , co sprawia o mi ogromn rado . Do tej pory, przez 49 lat (licz c od 1951 roku),ł ą ść ątelegrafia zawsze sprawia a mi frajd i ci gle jest dla mnie stanowi zabaw .ł ę ą ę

Wci daj mi rado spotkania w tempie oko o 80wpm z W3NJZ, K3TF, czy KB9XE, kiedy toąż ą ść łprzez oko o godziny „n kamy” si wzajemnie w ka dy rodowy wieczór na 3.533 MHz. Mój prawdziwył ę ę ż śkumpel od szybkiej telegrafii, Ira NU2C, mia w zwyczaju stawia mi „wyzwania”, eby sprawdzi z jakł ć ż ć ąfaktyczn pr dko ci jestem w stania odbiera kod. Odkryli my, e maksymalna pr dko z jaką ę ś ą ć ś ż ę ść ąpotrafi em odebra pytanie i odpowiedzie na nie, by o 144 wpm (nie my lcie, e jestem wariatem – hi,ł ć ć ł ś żhi...)

Przypuszczam, e kluczow spraw , je li chodzi o zdolno odbierania telegrafii, jest naszeż ą ą ś śćnastawienie w pocz tkowej fazie nauki. Prawdopodobnie jest to g ówny, wp ywaj cy na to czynnik.ą ł ł ą

Wydaje mi si , e kiedy rozmawiamy o nauce kodui, robimy to cz sto tak, jakby my mówili oę ż ę śjakiej okropnej matmie” w szkole, tak wi c wielu potencjalnych telegrafistów zaczyna nauk z takimś ę ę


- 226 -

negatywnym nastawieniem do alfabetu Morse’a.

Jestem wi cie przekonany, e istnieje pewien próg pr dko ci, z przekroczeniem którego maś ę ż ę śproblem wi kszo operatorów ( cznie ze mn ). My l , e zakres tej bariery zawiera si w przedzialeę ść łą ą ś ę ż ę45-60 wpm. Prawie ka da z osób, której pomog em w kroczy w rejon powy ej 60 wpm, przechodzi aż ł ć ż łnaprawd trudny czas, zanim obali a fa szywe przekonanie, e nie b dzie w stanie przekroczy tegoę ł ł ż ę ćprogu. Mog sobie wyobrazi , co wi kszo z nich my la a, kiedy mówi em im, eby przestalię ć ę ść ś ł ł żtraktowa tempo 60 wpm, jako niemo liwe do odbioru, a jako inny sposób konwersacji. Poniewać ż żjestem przekonany, e szybka telegrafia jest po prostu rozmow w innym j zyku.ż ą ę

Jak wi c nauczy si „czyta ” telegrafi w zawrotnym tempie, powiedzmy 80 wpm? Muszę ć ę ć ę ęszczerze powiedzie , e nie mam na to recepty. W granicach 50-60 wpm przestajesz odró nia kropki ić ż ż ćkreski, a zaczynasz s ysze ca e s owa. Kiedy tempo wzrasta jeszcze bardziej, nie s dz eby odbierał ć ł ł ą ę ż ś łju pojedyncze s owa, ale wtapiasz si w strumie konwersacji odbieraj c ca e zwroty i zdania.ż ł ę ń ą łOdkry em do interesuj c rzecz, e powy ej 80 wpm, w ogóle nie u wiadamiam sobie tego, eł ść ą ą ż ż ś żodbieram kod, dopóki jakie kluczowe s owo nie zostanie nadane z b dem, lub „poszarpane”. Nieś ł łękoncentruj si na kodzie, a na tym co jest mówione. Nie ró ni si to od powiedzmy p ynnej rozmowyę ę ż ę łrdzennego mieszka ca Ameryki w j zyku francuskim.ń ę

Odbieranie telegrafii

M czy mnie, e wielu krótkofalowców uwa a, i je li u ywasz klawiatury i/lub odbierasz wę ż ż ż ś żtempie powy ej 30 wpm, to z pewno ci korzystasz z programu do automatycznego odbioru telegrafiiż ś ą(my l , e jest to kolejna cz powszechnego negatywnego nastawienia do alfabetu Morse’a).ś ę ż ęść

Gdzie na prze omie 1968 i 1969 roku stara em si s ucha czno ci dwóch go ci, jednego zś ł ł ę ł ć łą ś śNowego Jorku, drugiego z Florydy, którzy niemal w ka dy wieczór ucinali sobie godzinn pogaw dk wż ą ę ętempie 100 wpm. Moja ona kupi a mi w owym czasie na urodziny, program do automatycznego odbioruż łtelegrafii o nazwie Info-Tech Morse (do tej pory nie wiem sk d dowiedzia a si , e takie istniej ).ą ł ę ż ąOczywi cie wtedy gardzi em takimi wynalazkami. Odkry em jednak, e podczas odbioru powy ej mojejś ł ł ż żkrytycznej granicy 55 wpm, je li umkn a mi jaka litera, lub ca e s owo, zatrzymywa em si , bo mózgś ęł ś ł ł ł ędecyduj c si na prób odgadni cia nieodebranego s owa, powodowa utrat koncentracji. Dzi kią ę ę ę ł ł ę ęszybkiemu zerkni ciu na program, mój umys pozostawa usatysfakcjonowany, a ja mog em daleję ł ł łkontynuowa . Wtedy nie zdawa em sobie sprawy z procesu jaki nast powa , ale gdzie po roku dotar oć ł ę ł ś łdo mnie, e teraz czytaj c w tempie 60 wpm, nie musz ju wi cej korzysta z pomocy programu. Wż ą ę ż ę ćistocie jeste my szcz ciarzami, mog c skorzysta z pomocy takich narz dzi, podczas prze amywaniaś ęś ą ć ę łbariery plateau, jednak przy zak óceniach jakie panuj na 80/40 metrach, programy te nie nadaj si doł ą ą ę


- 227 -

sta ego odbioru w bardzo szybkich tempach z powodu panuj cego tam zgie ku.ł ą ł

Jest to temat rzeka...

#6 Bill Pletting KB9XE

Mia wówczas oko o 35 lat i by wielkim entuzjast radia CB. Ka dego tygodnia spotyka si zł ł ł ą ż ł ęgrup kolegów na radiowe pogaw dki. Wówczas odkry , e jeden z jego kolegów, którego odwiedzi wą ę ł ż łdomu, by równie krótkofalowcem. Bill by zaskoczony, kiedy us ysza d wi ki alfabetu Morse’a i jakł ż ł ł ł ź ęwiele innych osób, najwyra niej nigdy wcze niej nie s ysza takiej czno ci. To zaciekawi o go iź ś ł ł łą ś łzafascynowa o. Mia takie entuzjazm, e zakupi zestaw kaset do nauki telegrafii, wydawany przezł ł ż łAmateur Electronics Supply, dobrze znan i szanowan firm z Milwaukee reklamowan wą ą ę ąkrótkofalarskim miesi czniku QST. (By y równie inne firmy, które wydawa y podobne kursy, m.in. ARRL.)ę ł ż ł

#6 Bill Pletting KB9XE.

Miał około 35 lat i cieszył się łącznościami radiowymi CB. To była prawdziwa zabawa

Jego kumple z CB odbywali cotygodniowe, towarzyskie spotkania. Wówczas to odkrył, że jeden z nich był również krótkofalowcem, odwiedził go w jego domu. Bill był zdumiony, kiedy usłyszał kod Morse'a i jak wielu innych, najwyraźniej nigdy wcześniej nie słyszał łączności telegraficznych. To go zafascynowało i zaintrygowało.


- 228 -

Wówczas właśnie stał się tak entuzjastyczny do nauki, że natychmiast kupił zestaw kaset magnetofonowych ze sklepu dla elektroników amatorów renomowanej i znanej firmy z Milwaukee, która reklamowała się czasopiśmie QST. Miał obsesję na punkcie tych krótkich i długich sygnałów, szybko nauczył się dźwięków alfabetu, cyfr i znaków interpunkcyjnych i w ciągu kilku tygodni zaczął ćwiczyć wszędzie, gdzie tylko nie przeszkadzał innym. Stukał palcami w różne przedmioty tak jakby używał klucza lub też artykułował sygnały "krótkie i długie" (w domu było już tak kiepsko, że żona była coraz bardziej poirytowana).

Był zdecydowany aby się nauczyć. Najwyraźniej nie miał wątpliwości czy będzie to "trudne" czy "łatwe" ... on po prostu to robił. Tak więc było to "łatwe", ponieważ nigdy nie myślał że może będzie "trudne". Bardzo chciał się nauczyć, więc nauka sprawiała mu przyjemność.

Ponieważ od razu zaczął uczyć się kodu tak jak jest używany, słuchając i nadając całe wzorce dźwiękowe, nie musiał uczyć się na nowo. Uczył się w sposób doskonały. Ćwiczył prawie bez przerwy i cieszył się każdą minutą nauki. Było to coś, czym można się cieszyć i to zrobić.

Mniej więcej w tym czasie kupił odbiornik krótkofalarski tylko po to aby móc słuchać amatorskich łączności. W międzyczasie przygotowywał się też do pytań technicznych i przepisów na egzaminie na licencję. W ciągu miesiąca przystąpił i łatwo zdał test przy szybkości 5 wpm a następnie test pisemny i wkrótce otrzymał swoją pierwszą licencję (Novice).

Teraz Bill miał już transceiver i pracował na pasmach aktywnie korzystając z kodu we wszystkich łącznościach. Ale również kiedy nie był przy radiu, po prostu wystukiwał kod palcami tak jak to robił kiedyś. Wiedział, że musi poprawiać swoją prędkość tak aby móc odbierać większość sygnałów. Robił to tak skutecznie, że w ciągu roku od otrzymania licencji Novice, przystąpił i pomyślnie zdał egzamin na licencję Extra Class (20 wpm).

Teraz mając pełny dostęp do wszystkich amatorskich pasm spróbował RTTY i niektórychinnych emisji cyfrowych, ale jednak żadna z nich nie mogła wywołać u niego takiego zamiłowania jak telegrafia. Zauważył też, że im więcej ćwiczysz robiąc to w sposób prawidłowy,tym stajesz się lepszy.

Większe prędkości były ciągłym wyzwaniem. Słuchał wciąż stacji, które były zbyt szybkie aby odebrać to co nadają i starał się zrozumieć wszystko co słyszał. Było to jak ostroga


- 229 -

jeźdźca wbita w jego bok. Powtarzał sobie "po prostu muszę to odebrać." To była motywacja prowadząca go naprzód.

W tym okresie pojawiło się wiele nowych zestawów do samodzielnego montażu, w tym kilka z Heathkits. Jednym z nich był Heathkit Ultra-Pro CW Keyboard, który pojawił się w 1983roku, Bill zbudował kilka z nich – również dla swoich przyjaciół.

Po drodze pomogło mu wielu "szybkich" operatorów-- W4BQF Tom Alderman,

W0GHX Ray Larson, W9TO Jim Ricks, K9AMC Christ C. Kovacheff, KU2D Daniel E.

Silsona (SK), K0PFX Melvin L. Whitten, i inni. Tak więc tylko w ciągu 4 lat osiągnął prędkość 80 wpm i z taką prędkością od tego czasu pracował. Jedyn słowem - "wystartował i poleciał"

Od tego czasu, podobnie jak Tom Alderman i inni, z zadowoleniem witał każdego nowicjusza i pomagał mu osiągać wyższe prędkości.

#7 Harry W. Lewis W7JWJ (urodzony: 1923-02-02) jest kolejnym weteranem z wysokimi

umiej tno ciami. (Materia y tu przestawione zosta y zaczerpni te z pisma WorldRadio sierpie 1991ę ś ł ł ę ństrona 56 i marzec 1993 strony 31,32 oraz z prywatnej korespondencji. Czasem niektóre fragmenty

zosta y nieco przeredagowane aby wydoby sedno sprawy).ł ć

Zainteresowa si radiem amatorskim w szkole redniej, kiedy nadajnik przyjaciela zak ócił ę ś ł łszkoln instalacj nag a niaj c w sali filmowej. Po kn bakcyla. Znalaz dwa rodzaje kodów Morse'aą ę ł ś ą ą ł ął ł[ameryka ski oraz mi dzynarodowy] w podr czniku fizyki i uczy si samodzielnie obu. Nie wydawa siń ę ę ł ę ł ęby szczególnie "zakochany" w kodzie, ale stanowi o to dla niego wyzwanie. Tak d ugo jak czu toć ł ł łwyzwanie, pod a w jego kierunku.ąż ł

Mia problemy zdrowotne i w nauce kodu widzia co co mo e mu pomóc odzyska zdrowie.ł ł ś ż ćUczenie si kodu nie by o dla niego spraw atw . Jednocze nie postanowi sta si uczestnikiemę ł ą ł ą ś ł ć ęmagicznego wiata radia, wi c kiedy uko czy szko redni (oko o 1940 roku) podj nauk w szkoleś ę ń ł łę ś ą ł ął ęradia i telegrafii aby uczy si telegrafii naprawd dobrze, poniewa to wydawa o si warunkiemć ę ę ż ł ęrobienia post pów.ę

W tej szkole najlepsi uczniowe konkurowali ze sob aby by gospodarzem klasy.ą ć


- 230 -

Atrakcyjna m oda studentka osi gn a pr dko 45 wpm. By o to dla niego wyzwanie, któreł ą ął ę ść łpopchn o go do bardziej wyt onej pracy, prawie 6 godzin codziennych wicze .ął ęż ć ń

Po uko czeniu szko y sp dzi kilka lat w s u bie wojskowej jako lataj cy radiooperator iń ł ę ł ł ż ąinstruktor. Nast pnie wszed do wiata radia komercyjnego oraz telewizji. Przez lata pracowa wę ł ś łdziewi ciu ró nych stacjach radiowych, trzech telewizyjnych, firmie telekomunikacyjnej, centrumę żkomputerowym i kilku innych miejscach. Da o mu to szeroki zakres do wiadczenia.ł ś

Od 1946 roku, kiedy wykonywa ró ne obowi zki zwi zane z prac , znajdowa czas aby uczył ż ą ą ą ł ćpocz tkuj cych w amatorskich klasach radiowych, ucz c kodu, zagadnie technicznych oraz przepisów.ą ą ą ńW sumie pomóg oko o 3500 adeptom uzyska amatorskie licencje. Ch tnie przyznaje, e uwielbiał ł ć ę żuczy radioamatorstwa.ć

Zauwa y jednak, e w czasie tego d ugiego czasu redni wiek kandydatów stopniow siż ł ż ł ś ęzwi ksza i coraz wi cej czasu zabiera nauczenie ich kodu. Aby zach ci i przyci gn operatorówę ę ę ć ą ąćszybkiego kodu i nauczy ich tajników osi gania takich umiej tno ci, zacz organizowa konkursyć ą ę ś ął ćpodczas róznych spotka radioamatorów.ń

Nie by a to te tylko kwestia zabawy – chcia pozna lepsze metody nauczenia. Wprowadza wł ż ł ć łpraktyce sposoby które sam stosowa podczas swojej nauki i zacz osi ga pr dko ci 100 wpm.ł ął ą ć ę ś

Przewidywa , e te same metody, które pomog y jemu mog yby równie by pomocne jegoł ż ł ł ż ćuczniom. Rozczarowany by jednak, kiedy odkry e tak si NIE dzieje.ł ł ż ę

Studiowa literatur o psychologii nauczania i stwierdzi , e jest pi fundamentalnychł ę ł ż ęćczynników decyduj cych o sukcesie w nauczaniu. Zapewne maj one te zastosowanie w nauczaniuą ą żtelegrafii:

1) Przede wszystkim, ucze musi mie siln motywacj . Uczniowie jednakowo nie s co doń ć ą ę ż ątego przekonani.

2) Dieta. Nadmierne spo ywanie cukru i przetworzonych produktów spo ywczych i mi s zdajeż ż ęsi utrudnia proces uczenia [zwró uwag , e Candler powiedzia mniej wi cej to samo ju wiele latę ć ć ę ż ł ę żwcze niej]ś

3) wicz fizycznie (pompki, bieganie itp) przed i po nauce [Candler równie si z tym zgadza,Ć ż ęchocia w jego czasach ciasna przestrze do pracy przeznaczona dla telegrafisty mia a niewiele wiat aż ń ł ś łs onecznego i wie ego powietrza plus d ugie godziny pracy – co powodowa o problemy]ł ś ż ł ł

4) W a ciwe metody wicze . Pomy lne rezultaty nauki kodu zwi zane s z pod wiadomł ś ć ń ś ą ą ś ąaktywno ci umys u. Tak si nie stanie dopóki umys nie zostanie w a ciwie wytrenowanyś ą ł ę ł ł ś

[Lewis mia na celu umiej tno kopiowania a nie tylko s uchania ze zrozumieniem]ł ę ść ł


- 231 -

Inne elementy umys u zaanga owane s do rozpoznawnia kszta tu sygna u, czasów wznoszenia ił ż ą ł łopadania, cz stotliwo ci (pitch) tonu i jego barwy, s siedztwa samog osek, kombinacji spó g osek takę ś ą ł ł łaby zoptymalizowa wra enia d wi kowe docieraj ce do naszych uszu.ć ż ź ę ą

Zapytany w 1992 roku jak to jest odbiera przy bardzo du ych pr dko ciach, odpowiedzia "przyć ż ę ś ł75 do 85 wpm wyst puje absolutna koncentracja, prawie stan hipnozy". Zapytany czy móg by zaczę ł ąćodbiera natychmiast przy 75 wpm odpar : "NIE ! Musia bym si najpierw psychologicznie przygotowa ,ć ł ł ę ćco zaj oby mi od kilku do 45 minut". Nast pnie zapytano, czy my li e istnieje górna granica pr dko cięł ę ś ż ę śodbierania, stwierdzi : "Jest to z pewno ci wi cej ni 120 wpm, poniewa jego przyjacielowi, Jerrył ś ą ę ż żFerrell'owi, zmierzono 90% poprawno ci odbioru, przy pr dko ci 128 wpm"ś ę ś

Harry uzyska certyfikat od ARRL w 1998, kiedy uzyska 76 wpm. Dzi jest w wieku bardziejł ł śzaawansowanym (70) i czuje e nieco zwolni .ż ł

#8 Edward (Ed) Hart, Jr. urodzony 1909, oraz George Hart, 3,5 roku m odszy.ł

We wczesnych latach 20-tych XX wieku ich ojciec, Edwart Hart senior, by profesorem chemii nałLafayette College w Easton PA. Rodzina zamieszkiwa a w kampusie, który by w asno ci uczelni. Kiedył ł ł ś ąojciec zmar w 1931 roku, musieli si wyprowadzi . Przeprowadzili si na farm , oko o 8 kilometrów nał ę ć ę ę łpo udnie od Easton niedaleko ma ej osady Raubsville. Farma sk ada a si z 400 akrów lasu i k w dwóchł ł ł ł ę łądolinach nieopodal rzeki. Ed jako pierwszy uzyska dwie wymagane licencje – operatorsk orazł ąoddzielnie licencj na stacj 3NF – kiedy mia 15 lat w 1925 roku.ę ę ł

Kiedy ich ojciec zmar , Ed pracowa w rodzinnej drukarni w Easton i kontynuowa to jeszcze przezł ł łkilka lat. Znacznie pó niej przeprowadzi si to Philipsburga NJ jako W2ZVW ź ł ę and served as

SCM of Northern NJ in 1958 - 1959. Pó niej przeniós si do Albuquerque w Nowym Meksykuź ł ęjako W5RE and served as SCM there in 1973-1976 i w ko cu w 1978 przeprowadzi si w okolice Bonitań ł ęSprings na Florydzie jako N4KB, gdzie jego "mniejszy" brat George z rodzin cz sto odwiedzali go latem.ą ęEd musia by ca kiem niez ym, szybkim operatorem. Zmar w 1988 roku.ł ć ł ł ł

Georg Hart, m odszy brat Eda, urodzi si 1 listopada 1913 roku. Aktualnie W1NJM, George jakoł ł ęnarrator opowiada swoj histori z telegrafi . Zasta o to troch poprawione lub sparafrazowane.ą ę ą ł ę

Po roku 1925, kiedy to Ed uzyska swoj pierwsz amatorsk licencj , jego m odszy bratł ą ą ą ę łzainteresowa si tematem. Có to by o takiego co sprawia o tyle zabawy Ed'owi ?ł ę ż ł ł

Co to by za rodzaj nowego j zyka, którym si pos ugiwa ?ł ę ę ł ł


- 232 -

George opowiada: "Podziwia em mojego starszego brata Ed'a. By moim idolem. Mia 15 lat, był ł ł ł3,5 roku starszy ode mnie – mia em 11 lat. Telegrafii zacz em uczy si tak jak dziecko, które uczy sił ął ć ę ęmówi , s uchaj c jak mój brat pracuje, wch ania em kod "przez skór ", rozpoznawa em i na ladowa emć ł ą ł ł ę ł ś łcz sto powtarzaj ce si d wi ki, które s ysza em.ę ą ę ź ę ł ł

"Nie bylem wiadomy istnienia czego takiego jak "kreski" i "kropki", lecz jedynie symboliś śd wi kowych. Szybko zapami ta em d wi k CQ, znaku 3NF oraz takich sygna ów jak AR K, DE otraz Rź ę ę ł ź ę ł(wci u ywanych) i obecnie przestarza ego U. Przyswaja em te inne wyra enia jako d wieki wraz z ichąż ż ł ł ż ż źznaczeniem. Musia em si urodzi z kluczem w ustach.ł ę ć

"Nie ropocz em z determinacj nauki kodu ale pewnego dnia – 14 wrze nia 1926 roku, maj cął ą ś ą12 lat – u ywaj c stacji mojego brata i wykona em pierwsz czno z W9CRJ z Lexington, KY.ż ą ł ą łą śćProwadzi em t aczno niepewnie, wi c brat musia j za mnie doko czy .ł ę ł ść ę ł ą ń ć

"Kiedy mia em 14 lat, w 1928 roku, osi gn em pr dko 34 wpm, otwartym tekstem. Wktótceł ą ął ę śćzap aci em za to cen , z powodu zniekszta cenia spowodowanego niew a ciwym u ywaniem kluczał ł ę ł ł ś żnabawi em si bolesnego parali u ramienia.ł ę ż

Odkry em jednak, e opanowa em kod tak, i potrafi em prowadzi konwersacj tak jak to robił ż ł ż ł ć ę łEd.

W ko cu mój brat Ed sk oni mnie abym uzyska tymczasow licencj (otrzymywan poczt ) wń ł ł ł ą ę ą ą1930 roku. Telegrafia nie by a problemem, ale ledwo co zaliczy em cz teoretyczn z ilo ci punktówł ł ęść ą ś ąrówn 70. Nie by em nawet jeszcze zdolny do zbudowania swojej w asnej stacji. Ed zabra mnie doą ł ł łFiladelfii w 1931 roku i uzyska em swoj pierwsz amatorsk licencj W3AMR (wa n 3 lata zł ą ą ą ę ż ąmo liwo ci odnowienia).ż ś ą

"W 1932 rozpocz em studia na Penn State University i uko czy em je 1936 roku. Nigdy nieął ń łu ywa em znaku W3AMR (mia wspania e brzmienie w CW) a do chwili mierci ojca, kiedy toż ł ł ł ż śwyprowadzili my si z uczelni na farm , lecz nie by o na niej elektryczno ci, wi c u ywali my baterii.ś ę ę ł ś ę ż śEd za o y swoj stacj w drukarni, któr posiadali my w Easton. W 1932 roku Ed zdoby u ywanył ż ł ą ę ą ś ł żgenerator i zainstalowa go na farmie w budynku gospodarczym. Niestety, pewnego dnia generatorłzapali si , po ar zniszczy kilka budynków gospodarczych i nieomal nie zaj te domu.ł ę ż ł ął ż

"Moja rada jest nast puj ca, aby osi gn umiej tno znajomo ci kodu, nale y siedzie ię ą ą ąć ę ść ś ż ćs ucha , wci s ucha i stara si zrozumie . Ka dy kto nauczy si mówi mo e te nauczy si CW.ł ć ąż ł ć ć ę ć ż ł ę ć ż ż ć ę

To atwe. Po prostu yj z tym, i to samo do ciebie przyjdzie.ł ż

Kod Morse'a jest tylko kolejn form komunikacji [M odzie i doro li mog uczy si w ró nyą ą ł ż ś ą ć ę żsposób]. Nauka konwersacji w CW jest bardziej podobna do nauki mówienia ni nauki obcego j zyka. Toż ę


- 233 -

du o atwiejsze je eli nie musisz uczy si jak wymawia dziwne, nowe rodzaje g osek, uczy siż ł ż ć ę ć ł ć ęnowych s ówek oraz gramatyki. To tylko rozpoznawanie prostych, monotonnych d wi ków ił ź ęna ladowanie ich. W nauce "wszystko jest kwesti motywacji".ś ą

"W 1929 roku otrzyma em klucz Vibroplex i w pó nych latach m odzie czych i wczesnych 20-ł ź ł ńtych mog em nadawa prawie jak maszyna z pr dko ci 45 wpm. Chocia u ywanie, najpierw kluczał ć ę ś ą ż ższtorcowego a nast pnie przez bug'a, wywo a o bolesne schorzenie (ramienia - "glass arm"). Kiedyę ł łpojawi y si klawiatury, mo na by o nadawa ca kiem wygodnie za pomoc dwóch palców.ł ę ż ł ć ł ą

"Nigdy nie uczy em si maszynopisania, wi c klawiatura stanowi a dla mnie pewn trudno .ł ę ę ł ą ść

Za pomoc 2 palców potrafi em pisa z pr dko ci 55-wpm. To moja najszybsza pr dko ,ą ł ć ę ś ą ę śćponiewa musia em przeskakiwa szybko wzrokiem tam i z powrotem pomi dzy tekstem a klawiatur . Zż ł ć ę ąwiekiem powodowa o to coraz wi cej b dów. Zapisywa em z pr dko ci 55 wpm w ci gu minuty doł ę łę ł ę ś ą ąpi ciu podczas zawodów AARS. Potrafi odbiera , bez zapisu, przy 60 wpm ale odbieram tylko niektóreę ę ćs owa przy pr dko ci 70 wpm lub wi kszej.ł ę ś ę

"Wed ug mnie osi ganie du ych pr dko ci w telegrafii jest naturalnym procesem rozwoju, je elił ą ż ę ś żuczysz si prawid owo od pocz tku i kontynuujesz to. Je eli chodzi o odbiór, George przez wiele latę ł ą żodbiera z pr dko ci 60 wpm ale dzi mo e nadawa tylko 40 wpm i jego czno ci rzadkoł ę ś ą ś ż ć łą śprzekraczaj teraz t pr dko .ą ę ę ść

George pracowa w siedzibie g ównej ARRL przez 40 lat pocz wszy od stanowiska drugiegoł ł ąoperatora na nowej stacji W1AW w dniu 22 sierpnia 1938 roku, ko cz c jako Communications Managerń ąodpowiedzialny za wszystkie aktywno ci w eterze sponsorowane przez ARRL i jego zrzeszone kluby, dniaś1 listopada 1978 roku. Po przej ciu na emerytur wróci na farm .ś ę ł ę

Przez wi kszo czasu od 1957 roku aktywnie promuje szybki odbiór publikuj c co tydzieę ść ą ńwiczenia trenuj ce szybko , organizuj c sesje testowe w eterze oraz przyznaj c certyfikaty bieg o ci.ć ą ść ą ą ł ś

Po raz pierwszy robi to z ma ego klubu, który stworzy dla wicze i sesji testowych reklamowanych wł ł ł ć ńQST.

ARRL nie bra w tym udzia u, poza krótkimi notatkami.ł ł

Klub rozpad si pó niej a niektórzy cz onkowie Society of Wireless Pioneers (SOWP) wspierali toł ę ź łprzedsi wzi cie.ę ę

Pierwotnie transmisje by y wykonywane przy u yciuł ż tape puller pr dko ciami od 20 do 70 wpm.ę śNiektóre z tych transmisji by y emitowane w pó niejszych latach ze stacji jego brata na Florydzie.ł źDopiero ostatnio, powróci do jednej sesji tygodniowo i nie wydaje juz certyfikatów.ł

Teraz rzadku nadaje szybciej ni 30-35 wpm. Ma poczucie, e móg by odbiera 40 wpm.ż ż ł ć

Czuje, e ż “personal aggrandizement” jest jedn z podstawowych motywacji weąwspó zawodnictwie w radiu amatorskim, szczególnie w DX'owaniu oraz zawodach.ł

Robimy to co robimy, poniewa sprawia nam to rado i cz osób robi to wy cznie dlaż ść ęść łąsiebie.


- 234 -

"Nawi za em kontakt z William'em C. Smith'em, K6DYX, Monterey CA, profesorem elektroniki wą łUS Navy Graduate School w Monterey. To by o w czasach domowych komputerów. Namawia mnie doł łzaanga owania koputerów do moich sesji treningowych, du o wcze niej zanim ja o tym my la em. Coż ż ś ś łwi cej, nalega abym przyja jego starszy Apple II w 1988 oraz zestaw osobi cie napisanych instrukcji naę ł ł śtemat jego u ytkowania. Potem, odwiedza mnie te osobi cie kilka razy.ż ł ż ś

By em kiepskim uczniem, ale on by wspania ym, cierpliwym nauczycielem. Do dzi dniał ł ł śkorzystam z tego komputera.

#9 John F. Rhilinger, KC1MI potrafi odbiera na s uch w tempie 80 wpm i zapisywa 70 wpm. Wć ł ć1992 roku zada em mu 22 pytania, na które nie tylko odpowiedzia , ale jeszcze dodatkowoł łnapisa na ich temat kilka uprzejmych listów. Oto esencja jego wypowiedzi opartych o jegołosobiste do wiadczenia.ś

Jego ojciec W1QQS, by bliskim przyjacielem Teda Mc Elroya, d ugoletniego mistrzał łwiata i aktualnego rekordzist w szybkiej telegrafii, który cz sto ich odwiedza . John nazywaś ę ę ł ł

go wujkiem Tedem. W wieku 6 lat, John zainteresowa si telegrafi i nauczy od nich kodu wł ę ą łtempie 10-15 wpm, ale nie uzyska licencji.ł

W pó niejszych latach, kiedy by ju krótkofalowcem i osi gn tempo 30 wpm, zaczź ł ż ą ął ąłtrenowa nauk metod „przez sen” (by a ona z powodzeniem praktykowana przez niektórychć ę ą łNiemców na pocz tku lat 20-ych ubieg ego wieku). Generalnie trenowa w ten sposób co nocą ł łdo czterech godzin. U ywa magnetofonu do odtwarzania nagranych uprzednio lekcji, które naż łko cu przyspiesza za pomoc przycisku przewijania. Wygl da na to, e by to g ówny sposób,ń ł ą ą ż ł łw jaki osi gn szybkie tempa. By równie aktywny na pasmach po sze godzin dziennie ią ął ł ż śćprawdopodobnie zatrzymywa si g ównie na czno ciach prowadzonych szybk telegrafi .ł ę ł łą ś ą ą

Nie czu adnej utraty wypoczynku podczas nocnej nauki metod „przez sen”. Nieł ż ąpotrzebuje on adnej rozgrzewki do odbioru szybkiej telegrafii, odbiera „z marszu”. Typoweżliterówki, czy inne b dy nie powoduj u niego adnego problemu z czytaniem tekstu cw. Nicłę ą żmu nie umyka.

10. Katashi Nose, KH6IJ, by przez d ugie lata znanym krótkofalowcem, DX-manem ił łnauczycielem telegrafii. Nie ma dok adnych danych je li chodzi o jego maksymaln pr dko zł ś ą ę śćjak odbiera kod, ale w pracy DX-owej porusza si do 60 wpm, a jego uczniowie bez problemuą ł ł ęosi gali 30-35 wpm w ci gu kilku tygodni nauki zaczynaj c od zera.ą ą ą

W 1959 roku napisa : „Ka dy DX-man z krwi i ko ci, zna telegrafi co najmniej w tempieł ż ś ę60 wpm. He gears his speed to what comes back.”


- 235 -

#11. Jerry A. Ferrel WB7VKI (CFO #760) to kolejny operator QRQQ (ponad 100 wpm), z

którym prowadzi em obszern korespondencj od roku 1992.ł ą ę

Urodzi si w 1927 roku. W 1945 w wieku 18 lat zaci gn si do s u by w Stra ył ę ą ął ę ł ż żPrzybrze nej USA. Testy zdolno ciowe pokaza y, e mo e by dobrym operatorem radiowym.ż ś ł ż ż ćZosta oddelegowany na sze ciomiesi czny kurs operatora w Atlantic City, którego celem by oł ś ę łodbieranie zaszyfrowanych grup pi cioznakowych w tempie 20 wpm. Przez ca y kurs by oę ł łniewiele typowych tekstów w j zyku angielskim. Jerry nie by w tym zbyt dobry, cho i takę ł ćjednym z najlepszych w grupie. Plan kursu w szkole Stra y Przybrze nej zak ada naukż ż ł ł ętelegrafii pocz wszy od 5 wpm - wyra nie poni ej naszej zdolno ci rozpoznawania znaków koduą ź ż śjako melodyjnych ca o ci, która zaczyna si od ok. 10-13 grup na minut . Klasa robi a jednakł ś ę ę łpost py dzi ki m dremu, stopniowemu przyspieszaniu co tydzie lekcji, a do osi gni cia 20ę ę ą ń ż ą ęwpm.

Po uko czeniu szko y, rozpocz s u b na statkach Stra y Przybrze nej, któr opu ciń ł ął ł ż ę ż ż ą ś łna pewien czas w latach 1948 i 1949, kiedy to rozpocz prac telegrafisty w Liniach Kolejowychął ę(Rail Road Telegraphy). Najpierw sp dzi miesi c w ich szkole, poznaj c ameryka ski kodę ł ą ą ńMorse’a, po czym zatrudniony zosta na okres czasowy. Pod koniec roku 1949 powróci do Stra ył ł żPrzybrze nej, gdzie pracowa , a do emerytury na któr przeszed w roku 1966.ż ł ż ą ł

Podczas ró nych przydzia ów jakie otrzymywa w Stra y Przybrze nej, odbiera zż ł ł ż ż łzapisem teksty w j zyku angielskim tempem 20-25 wpm, a transmisje tekstów do gazet dlaęza óg statków, w tempie 35-40 wpm. By w tym tak dobry, e czasami operatorzy stacjił ł żnabrze nych, przygotowywali mu ta my z tekstem z pr dko ci 50-60 wpm, aby go zagi , leczż ś ę ś ą ąćnigdy im si to nie uda o, powoduj c ich zdziwienie i dezorientacj .ę ł ą ę

Pó niej, przez okres 12 lat, w latach 1966-1977 podejmowa prac w zawodach zupe nieź ł ę łnie zwi zanych z telegrafi . Na pocz tku roku 1978 uzyska licencj krótkofalarsk . W majuą ą ą ł ę ątego roku wybra si na Krótkofalarskie Targi w Vancouver (Vancouver Ham Fair). Wchodz c doł ę ąbudynku, us ysza sygna y nadawane telegrafi i szybko zlokalizowa ich ród o. By to pokazł ł ł ą ł ź ł łszybkiej telegrafii dla go ci zwiedzaj cych targi w wykonaniu Harry’ego Louisa, u ywaj cego wś ą ż ątym celu klawiatury, monitora TV, oraz miernika pr dko ci kodu. Jerry zapyta czy móg byę ś ł łspróbowa , pocz wszy od odbioru 30 wpm, ze stopniowym zwi kszaniem pr dko ci co 5 grupć ą ę ę śna minut . Odbiera bez pomy ek z zapisem do 50 wpm. Od tej pory zosta przyjacielemę ł ł łHarry’ego, który po yczy mu sprz t, pomaga i zach ca w doskonaleniu jego zdolno ciż ł ę ł ę ł śoperatorskich.

Jerry zakupi magnetofon szpulowy, oraz klawiatur i nagra 50 obszernych ta m zł ę ł śsesjami do wicze w tempach 50-75 wpm, 60-80 wpm, oraz 70-90 wpm. Pó niej nagra jeszczeć ń ź ł


- 236 -

wi cej ta m z lekcjami przyspieszanymi o 5 grup, pocz wszy od 50, a na 80 wpm sko czywszy.ę ś ą ńPrzygotowa równie ta my „do rozgrzewki” z szybko ciami 75-100 wpm, przy których teł ż ś śpoprzednie sprawiaj wra enie raczej wolnychą ż …

Wys a em mu list pyta , na które udzieli szczegó owych szczegó owo odpowiedzi, otoł ł ę ń ł ł łone:

1. Nie bez s uszno ci przypuszcza, e g ównym powodem wzrostu tempa w ródł ś ż ł śoperatorów jest popularyzacja klawiatur do nadawania telegrafii

2.a. Ma ca kowit racj , e odbiór z zapisem i na s uch, to dwa zupe nie ró neł ą ę ż ł ł ż

procesy – nauka z zapisywaniem zajmuje znacznie wi cej czasu. Jest toęspowodowane tym, e najpierw musisz odebra kod za pomoc s uchu, pó niejż ć ą ł źprzetworzy go w g owie, a nast pnie zapisa palcami na kartce b dć ł ę ć ą źklawiaturze.

b. Mówi, e nie czuje napi cia kiedy odbiera kod na s uch, natomiast zapisywanież ę łtekstów przy du ych pr dko ciach jest dla niego stresuj ce. Dzieje si takż ę ś ą ędlatego, e ma poczucie, i musi trenowa co najmniej godzin dziennie przezż ż ć ępi miesi cy przed zawodami. Musi si te spr y psychicznie tu przedęć ę ę ż ęż ć żsamym konkursem. Czuje, e by oby to bardzo stresuj ce, odbiera takż ł ą ćtelegrafi w tempie 60 wpm przez 10 do 12 godzin, nawet wr cz chybaę ęniemo liwe.ż

c. Mówi, e z pewno ci sekretem nauki kodu w bardzo du ych pr dko ciach, jestż ś ą ż ę śs uchanie i próba odbioru w tempie szybszym od tego, które jest dla nasłkomfortowe o jakie 10 wpm lub wi cej, a nast pnie powrót do wolniejszegoś ę ętempa. To tak jak z jazd samochodem 150 km/h. Kiedy pó niej zwolnisz doą ź120/h wydaje ci si , e jest to ma a pr dko .ę ż ł ę ść

3. Mówi, e mi dzynarodowy kod Morse’a w tempie 75 wpm, brzmi dla niego jakż ęsma ony, t usty kurczak na patelni.ż ł

brakuje mi fragmentu t umaczenia ze strony 197 od pkt 4 do 7ł

#12 Frederic M. Rian, W3NIZ (ur. 20 stycznia 1932 r.)

W 1942 roku, kiedy Fred mia 10 lat, dosta od ojca pod choink prezent - zabawkowył ł ętelegraf, zestaw, który umo liwia czno mi dzy dwoma osobami. Zabawka posiada aż ł łą ść ę łbrz czyk, przycisk imituj cy klucz, oraz lampk . Nie bez powodu dosta taki kurat prezent. Jegoę ą ę łojcie pracowa jako telegrafista w kompanii Pittsburght and Lake Erie RR, dziadek w Pensylwaniał


- 237 -

RR, a jego wujek w Balatimore and Ohio RR. Fred nauczy si liter i cyfr zapami tuj c je wł ę ę ąbardzo wolnym tempie.

Po Drugiej Wojnie wiatowej, kiedy przywrócono licencje krótkofalarskie, postanowiŚ łrozwin swoje umiej tno ci i zda egzamin. wiczy na swoim telegrafie- zabawce, a tak eąć ę ś ć Ć ł żmentalnie - zamieniaj c tre og osze prasowych i reklam trolejbusowych na telegrafią ść ł ń ę(podczas jazdy do miasta). Ojciec Freda nie móg mu w tym zbytnio pomóc, bo zna tylko starył łkod amerka skiń . W 1946 roku obla egzamin w tempie 13 wpm. W owych czasach dołnast pnego mo na by o podej dopiero po up ywie pó roku. Tak wi c, w mi dzyczasie zaczę ż ł ść ł ł ę ę ął

wiczy jeszcze wi cej ni poprzednio i pami ta, e tempo jego nadawania wzros o do 29-20ć ć ę ż ę ż łwpm. Na pocz tku nast pnego roku, ponownie przyst pi do egzaminiu i zada go, ale z du ymią ę ą ł ł żtrudno ciami.ś

Je li chodzi o telegrafi , prawdopodobnie kopiowa podej cie i nauk ojca, który my laś ę ł ś ę ś ło niej w kategoriach raczej "kropek i kresek", ni brzmienia poszczególnych znaków jako "ti-tat".żTak czy owak, czy nauczy si kodu przez wzrok, czy przez s uch, mówi e utkn na jaki czasł ę ł ż ął śprzy pr dko ci 13 wpm. W owym czasie nie mia mo liwo ci rozwoju je li chodzi o telegrafi ,ę ś ł ż ś ś ęze wzgl du na szko redni i zwi zane z tym obowi zki. Równie fakt, e wi kszo jegoę łę ś ą ą ą ż ż ę ść

czno ci odbywa a si w tym tempie, powodowa e nie czu on potrzeby czy motywacji dołą ś ł ę ł ż łzmian.

We wczesnych latach 50-tych by w armii, gdzie pracuj c na kluczu sztorcowym doszedł ą łdo pr dko ci 15-17 wpm.ę ś

Pierwszy prawdziwy rozwój mia e miejsce na pocz tku lat 60-tych, kiedy przygotowuj cł ą ąsi do egzaminu na "ekstra klas ", zacz s ucha transmisji nadawanych przez ARRL. Wiedzia zę ę ął ł ć łdo wiadczenia, e w sytuacjach stresuj cych takich jak egzamin, istnieje tendencja do dzia aniaś ż ą łponi ej swoich mo liwo ci. Wstrzyma si wi c z podej ciem do egzaminu na tempo 20 wpm,ż ż ś ł ę ę śdopóki nie by stanie odbiera 30 wpm. Oczywi cie zda .ł ć ś ł

W latach siedemdziesi tych, kiedy zacz u ywa klucza elektronicznego i przestaą ął ż ć łzapisywa tekst, jego tempo nadawania i odbioru wzros o powoli do 40 wpm. W po owie lat 70-ć ł łtych, kiedy na rynku pojawi y si dobre klawiatury do nadawania, us ysza pewnych kolegówł ę ł łrozmawiaj cych w tempie ponad 80 wpm, jednak nie wiele móg zrozumie z tego co nadawali.ą ł ćPomy la , e by aby to super zabawa pracowa z tak pr dko ci . Stwierdzi jednak "ś ł ż ł ć ą ę ś ą ł ci go cieśs w innej lidze ni ja, to co robi wykracza poza moje mo liwo ci, a poza tym jestem zbytą ż ą ż śzaj ty moj prac , eby spróbowa "ę ą ą ż ć

"Kiedy przeszed em w 1992 na emerytur , mia em w ko cu wi cej czasu, eby zajł ę ł ń ę ż ąć


- 238 -

si telegrafi , kupi em wi c klawiatur i zacz em nadawa w tempie 45 wpm." Wtedyę ą ł ę ę ął ćus ysza kilku kolegów pracuj cych 60 wpm i postanowi sprawdzi , czy jest w stanie osi gnł ł ą ł ć ą ąłtaki poziom.

"Wymaga o to ode mnie mnóstwa ch ci i wicze , ale przez ostatnie trzy lata (od 1997ł ę ć ńdo 2000 roku) rozwin em si od pr dko ci 45 wpm do ponad 70 wpm. Ca y czas wicz i idął ę ę ś ł ć ę ędo przodu. Sprawia mi to wielk frajd i pozna em wspania ych ludzi, którzy mnie w tymą ę ł łspierali.”

Na podstawie do wiadczenia odkry , e jego mózg dzia a w nast puj cy sposób:ś ł ż ł ę ą„Poni ej pr dko ci 55 wpm, sk adam wyrazy z pojedynczych liter i ich zrozumienie jest doż ę ś ł śćk opotliwe. Szczególnie poni ej oko o 25 wpm, widz e moje skupienie na wolnoł ż ł ę żnadchodz cych literach i sk adanie ich w wyrazy sprawiaj niema e znudzenie. Ale powy ej 55ą ł ą ł żwpm, mój mózg przyk ada ma wag do pojedynczych liter i s owa same „wskakuj ” do g owy.ł łą ę ł ą łNawet przy 90 wpm, wci odbieram s owa jako ca e wyrazy i formuj je w my li i zdania.ąż ł ł ę śWygl da na to, e szybko 90 wpm jest dla mnie graniczna i eby j przekroczy , musia bymą ż ść ż ą ć łzmieni sposób w jaki funkcjonuje mój umys .” Z biegiem czasu i praktyki, pr dko odbioruć ł ę śćFrederica wzros a do ponad 100 wpm.ł

Post p w Szybko ci Nadawania na Klawiaturzeę ś

Fred mówi nam w jaki sposób poprawi szybko nadawania na klawiaturze i zredukował ść łliczb pomy ek przy pr dko ciach powy ej 70 wpm. Eksperymentowa i odkry , e zaj o muę ł ę ś ż ł ł ż ęłoko o dziesi ciu dni, eby przekroczy 100 wpm. Swoje eksperymenty i wiczenia rozpocz odł ę ż ć ć ął70 wpm. Czynnikami, które mu w tym pomog y okaza y si :ł ł ę


- 239 -

sztuka i umiejętność radiotelegrafii sztuka radiotelegrafii.pdf · 2017. 2. 23. · wst pę...

Documents