t’Ą losÍ dËne daghelɁÁh – dÉ ɁeŁtth’ile: ɁËjĄ nĮh nask ... · chu dëne łą...

DÉ EŁTTH’ILE:ɁËJĄ NĮH NASK’ATHE DËNEDÉDŁĮNE CHU

BEGHARÉK’Ą DËNE BA SI

Department of Justice Canada

Ministère de la JusticeCanada

Dëne ha ɂëdırı ɂerıhtł’ıs nełtsı horıłɂıh dé neba hoɂąsı

Ku ɂëdırı yatı ɂeją détł’ıs k’ı ɂałų wastsı nıdhęn dé neba hoɂąsı, yası huto horılyų bek’etł’a hotsen, t’a losı ɂá, ɂëdeba hutó horelyų dëne yet’orelthı ha nełtsı ha neba hoɂąsı. Dëne dagharé hılé kulı, honezı beghą ɂası detł’ısı hılé dé.

Ku ɂëdırı nełtsı dezą:• t’a ɂerıhtł’ıs nełtsı sı horelyų ɂëłtth’ı degharé nełtsı dezą; • t’a ɂerıhtł’ıs thıłtsı sı bezı heł chu t’a thıłtsı sı hoɂą t’ą yerıtł’ıs chu t’ą bets’ı hel; chu• t’a dëne ɂëdırı ɂerıhtł’ıs thełtsı dé Nıhts’ęn k’olde Government Canada bets’ı k’esı hultá hoɂą

ɂyeı chu t’a ɂerıhtł’ıs holı sı Nıhts’ęn k’oldé beł Government Canada bets’ı k’esı hultá hoɂąhılé.

Ku łą hołé hadé chu dëne łą k’alyé ha nıdhęn dé nełts’ı ha dué sı dëne dagharé neba ɂerıhtł’ıs holı tthe hıłdų ɂëdırı Department of Justice Canada nask’athe ha t’a sehoɂą ha k’oldé bedagharé. Ku ɂałų beghą horúsker nıdhęn dé ɂej ą Department of Justice Canada nask’athe ha t’a sehoɂą ha k’oldé bets’ęn nayųłtı hutó ɂeją www.justice.gc.ca k’é nųłıh lá.

© Ts’ekuı t’ak’odhere Her Majesty the Queen bets’ı ɂası hoghódı Canada bebá, t’ą k’oldher Minister hulyé Justice Nıhk’e t’a bet’a sehoɂą ha k’oldé bebası chu Attorney General ɂeyı t’ą k’olderı hulyé Canada hots’ı 2018 nęnę k’é.

ISBN: 978-0-660-23907-1Cat. No.: J2-366/1-2015Rd-PDF

Justice Canada nask’athe ha t’a sehoɂą ha k’oldé hots’ı dëne k’ı ɂëdırı dëne nuhets’ını nı ha marsı danıdhęn sı National Aboriginal Circle Against Family Violence t’ą dëne daghelɂą hodoghełnı hulyé nuhëts’ını sı.

“kǫn tué t’á dëne daghëłɂá nech’alanıé nęn huthıgı sıxaıyorıla nedhé nech’alanıe neghą hıłchú, t’a ghųłtsı nıdhęn nısı

ku yohzı k’é ɂası hųlıle nelıyé t’a wastsı nıdhęn benaılnı sıbeghą nıtą nısı k’orıjá la

kulı t’ąt’u néłtsı nısı nettheth sı dųhųthadąné k’odorılyą nılá

t’a ɂas noreltt’er nısı neghą nıłtth’ı ch’aku dųhų nónıdher hu ɂası nełt’sı ha neba nųnıdher la

ku yuné behaınálé hots’ı bononıdhı ınadłı ghonı kų nelıyé nets’énı horelɂıh nı degharé

ɂëdını ɂëdéts’édı nıdéku t’a ɂası nezų ɂëdłaghé thıłtsı nıdé sughuá hanı ɂá

dué ts’ęn norełtth’ą nı kulı t’a k’ǫt’ı ɂası beghąn nanųdher walé sǫną

dųhų nech’ası hulé la, yunadhé ghıgalı , kulı benǫlnı lá.

Dóɂąsı nel sughuá hılé ɂá hıłtı haɂëdırı hótsal setthı yıłshúl

t’a nuhëch’alanıé besdółı beł daghıdánąnı hareadı hu, łëghaıdherı nıdé nezu ha dadı sı.”

T’ok’é hots’ı shęn “Too Sick ɂëheyá hulyé hots’ı sı” Eekwol yerıtł’ıs hu bet’ahot’ı ha ɂësótelé henı sı

ËDIRI ERIHTŁ’IS YE T’A ASI DETŁ’IS

Ku ɂëdırı ɂerıhtł’ıs beghą yatı ................................................. 1

Dëne koę sehóɂąhılé dé hıltı sı ............................................... 2

Nel dué emergency nųnıdher dé ............................................. 4

Canada nask’athé dënedédłıne chu begharék’ą dëne .......... 5

Ku ɂëdłaghé hats’édı ɂa dëne daghëłɂáh k’ı ? ....................... 6

“Dëne daghëlɂah t’ąt’u nodhi” .............................................. 11

Ku seskęnę beł ɂëdłanoreltth’er ha ɂa? ............................... 13

Ɂëdłąt’é ɂa seł donóreltth’el ɂá? ........................................... 15

T’a begharé sughuá ɂëhëná ha yatı ...................................... 19

Naıdher huto bech’ası ghıghá ɂëdłaghe nezų ɂá? ..............22

Ku nawósther nıdhı dé? .........................................................23

Ku bech’ası husá ha nıdhı dé? ..............................................24

T’ąt’u bech’ası hıghá ɂëdırı yatı thıłtsı sı .............................25

Ku ɂëdłąghe sets’enı ha horeské ha hoɂą ɂá? ....................27

Ku dënenałtsı dëne bets’ęn yaghıłtı de sel ɂëdłanodhı ha ɂá? ...................................................................29

Ku ɂëdłanodhı ha ɂá t’ą dëne dasıłɂah k’ı dëne nałtsı dëne yeghąnayaıłtı dé? .......................................................... 31

Ku seskęnę ɂëdłarané ha bech’ası husá nesdhęn hadé? ....33

Ku ɂëdłąnt’u bech’ası hesá ha nastser ha ɂá? ....................34

Ɂëk’ech’a yatı ɂëdırı ɂerıhtł’ıs ye bet’orıdher ....................... 37

1Ɂ Ë J Ą N Į H N A S K ’ AT H E D ËNEDÉD Ł Į N E C HU B EGHARÉK ’ Ą D ËNE B A S I

KU ËDIRI ERIHTŁ’IS BEGHĄ YATI

ëdırı ɂerıhtł’ıs dënedédłıne chu begharék’ą dëne beba holı sı ɂeya haldhęn dé daghelɂá ɂá dųhų. Kulı t’ą losı daghëlɂá huto dëne ɂeya halé hutó–dëneyu chu ts’ekuı, ɂąłnedhe hutó dëne godhé hutó dënedédłıne hutó begharék’ą dëne hutó–nets’édı ha nakorųldheŕ kudąné.

Ku dënedédłıne chu begharék’ą daıdı dé ɂëdırı ɂerıhtł’ıs yé horelyų dënedédłıne hats’édı sı, kulı hoténá dëne tth’ı tthęnę ts’ęn ba ɂerıhtł’ıs tth’ı holı sı.

ɂa ɂëdırı ɂerıhtł’ıs koyǫłtı la:• t’ok’e naıdher sı danelɂá—hutó t’ą beł naıdher hutó

netthıkuı beł naıdher dé;

• neskęnę chu neba nekoę horelyą horılɂıh; hutó

• ɂıłaghé hutó dëne bek’orılyą daghelɂá hutó t’ok’e nadher sı bek’orılyą dé beghą nanıdher dé.

ɂëdırı ɂerıhtł’ıs begharé ɂëdırı henérını hası:• t’ąt’u dëne daghelɂá chu dëne koę kohúɂą dé; chu

• dëne daghelɂá hutó dé t’ą losı beł hoɂası nunı hılé nuhehel hılé sı.

Ku ɂıłaghé hutó dëne bek’orılyą dé daghëlɂá bası, tthęnę ghená hılé sı kolını ha neba hoɂası… ku ɂëdırı ɂerıhtł’ıs tth’ı bets’ęn haılé t’ok’e ɂesǫt’elé sı dé.

Yatı bet’a ɂası henerını hut’á halɂıh sı—ku t’a ɂeją yatı holı sı dëne ts’edarenı beyatı k’esı holı hıle sı. Ku dëne nets’edarénı ha horılıh dé, kųt’ı dëne hųlɂá dezą nets’edarenı ha.

2T ’ Ą L O S Í D Ë N E D A G H E LɁ Á H D É Ɂ E Ł T T H ’ I L E :

DËNE KOĘ SEHÓ ĄHILÉ DÉ HILTI SI

ëdırı benǫlnı lá: • dëne nets’enı ha horıker dé neba dué lé sı–ku t’a danelɂah k’ı hıłtı horılıh

dé bet’a naıtser boret’ı sı.

• tthęnı nıdhęn, horıją hutó nıljer ɂëdırı ghą yanełtı dé t’ąt’u bet’a neba horená dé, dëne daghëlɂá dé kódeneldhęn sı.

• nąnı dëne tth’ı beghą yawųłtı walé sǫná tth’ı dadı ghonı nekoę naıyıs ch’a, chu dëne łą daghëlɂá tth’ı dadı. Nąnı tth’ı nęn nǫłt’é tth’ı dadı ghonı. ɂëłtth’ı hılé sı ɂeyı yatı k’ı!

Ku dëne daghelɂá dé ɂıghą halyé ha horenıle sı, ɂıłá nazet’edh ɂa dezą. Dëne łą ɂëłá dųné k’e hedéł hu ɂëdırı ch’ası hedéł sı ba horelyą dąlı haráné sı beskęnę dąlı há.

Ku ɂëdırı ɂerıhtł’ıs k’ı bet’á bonılthı sı ɂedëbá. Ku t’a nahıyé ɂası ghą horıłker k’ı yatı henerını ha hu nąnı dënedédłıne chu begharék’ą dëne beyatı t’ąt’u ɂëdırı ɂası ch’ası dınıdéł hu sughua daghená hıjá ɂeyı t’á. Behonıé t’a netulú ghodhé hųlɂá ghonı.

3Ɂ Ë J Ą N Į H N A S K ’ AT H E D Ë N E D É D Ł Į N E C H U B E G H A R É K ’ Ą D Ë N E B A S I

Tthęnę hılé sı !

Dëne ɂeya haldhęn k’ı dëne ghą zetą hılé sı!

Ɂëdųné k’esı ghıná neba hoɂąsı !

4T ’ Ą L O S Í D Ë N E D AGHE LɁ ÁH D É ɂ E Ł T T H ’ I L E :

NEL DUÉ EMERGENCY NŲNIDHER DÉ

• Neskęnę tthe beł sughua nunųɂá la—ɂeyı ttheré sı!

• Dënenałtsı dëne ts’ęn yawųłtı la, neba hoɂąhılé dé ɂıłą hutó borųker la.

• Nets’enı bekoę ts’ęn tthųłá, dënenałtsı dëne koę ts’ęn huto, neba hoɂa dé ɂeya koę huto t’ok’e dëne ɂëła nıdeł ts’ęn huto yałtı koę hots’ęn neł sehóɂą ha.

• Nezıł bıt’ası ts’ęn tıbánuyá, dëne daneɂıh ha nerıtth’agh huto ha, dënenałtsı dëne tth’ı bets’ęn yawųłtı lá kudąné.


Dënedédłıne chu begharék’ą dëne ɂją Canada nask’athé horelyų ts’ęn naradé sı—hayorılá hu tł’ulé k’eyaghe reserves chu nǫnéshé nęnę chu deschęn chu hayorıla

nedhę ts’ęn.

Horelyų t’ok’e losı dëne naradé betthęlyé ch’adaneljer sı dzıne dąłt’u—ɂëładųne bet’a hılé, kulı t’ą ghą netą bet’a ɂeya hané sı bekoę yısı. Dënedédłıne chu begharék’ą dëne łą lımıl hultá halɂıh sı—dëne godhe hots’ı ɂąłnedhe bets’ęn—betth’ı ɂeya chu bedzıé hetsagh sı.

Ku t’a bek’oją k’ı dënedédłıne chu begharék’ą dëne łą daralɂa Canada nask’athé t’ą ɂesóyıla sı tth’ı k’olyą. 2009 nęnę k’e ɂası hultá chu naneta dëne Statistics Canada hulyé bebası nanótá hots’ı yatı k’ı dënedédłıne (dënedédłıne, begharék’ą chu hoténa) dëne k’ı k’asjęnę na hultá sı dëne hel koradı dadaghelɂá t’ą hel nadherhıle ts’ıɂąné. Dënedédłıne ts’ekuı k’ı t’ą hel nadher hutó t’ą yuné hel naıdher sı dayıłɂá ghónı sı. Dënedédłıne ts’ekuı łą degharé daghëlɂá sı ɂeya ts’ethılę tth’ı hu. Ku k’ąnı dënenałtsı dëne chu 300 ɂëłk’ech’a heł ɂerıhtł’ıs dathełtsı nı ëdırı ghą dënedédłıne ts’ekuı łą łeghąłdé sı, dólé ɂąłų húlɂą hılé dųhų ts’ęn.

Ku ɂëdırı t’ąt’é k’ı ɂası łą t’á sı. Nı dąłt’u dënedédłıne chu begharék’ą dëne hots’ı ts’ekuı chu dëneyu ɂEDŲ ts’ęn hok’enadé sı ɂëdebá t’a ɂá daghëlɂá nısı ch’ası hedéł.

T’atthe nazet’eth borenılé sı. Dzıne dąłt’u dënedédłıne chu begharék’ą dëne Canada nask’athé beł ɂası łą t’a horená sı bá–ɂestudanet’ıné, sughué nahılé hu, yatı tth’ı darıtth’agh hıle, ɂerıhtł’ıs koę tth’ı degharé naıdélé hu, bekoę tth’ı sughuále hu, ber tth’ı hedı nałtı la tth’ı dodı chu tthot’ıne tth’ı yedzoródı heł. Horelyų ɂëdırı t’a dëne łą benı łą hat’ı sı ba sughuá nųdhı ha dué danıdhęn sı.

Ku nęn BËCH’ASÍ HUSÁ nıdhı dé nęn xaré hanelá dézą neskęnę chu sughuá ghıná ha t’ą danıłɂá bech’ası chu yunadhé besk’ęnę ba sughua tth’ı ha.

“…ɂëdırı borıdłą wale soną ɂëdųhų daghıdá k’ı yunadhe hası, ɂeyı t’ąt’u ghıná k’ı boghųłnı la dųhų…”

Christie Lee Charles berıhłt’ıs hots’ı hılchu sı, ɂëdırı tth’ı ghare bek’oją sı Miss Christie Lee

CANADA NASK’ATHÉ DËNEDÉDŁINE CHU BEGHARÉK’Ą DËNE


KU ËDŁAGHÉ HATS’ÉDI A DËNE DAGHËŁ ÁH K’I?

“…horelyų ts’ekuı senaré dadaghëlɂah nı, t’ąt’u losı k’e, benı ɂa hutó, yałtı ɂa hutó chu betth’ı ɂeya halyá. Seba hu horelyų dëne beł koɂúɂą nesdhęn nı dëne heł nats’edher dé. Horelyų dëne beł kóhúɂą. Kulı senı yé kǫt’é

hılé nesdhęn nı. Dëne heł horelyų k’ohúɂąhılé.”(t’ok’e hots’ı yatı hılchu ɂeją sı Strengthening the Circle to End Violence Against

Aboriginal Women, The Summit III to End Violence Against Aboriginal Women – Final Report ts’ekuı daghëlɂa hıltı ha nayaıtı nı—ɂerıhtł’ıs holı, published Ontario Federation of Indian Friendship Centres hots’ı dëne ɂerıhtł’ıs ghıghą nı, June 2009 nęnę k’e holı).

• Ku dëne t’arıt’á ɂeya nılá—ɂanılé hılé dé—danıłɂáh sı.

• Dëne daghëlɂá dé, dëne tth’ı, chu hosłıne bası chu dëne nıh chu tsamba ɂa hats’edı sı.

• Ku dëne daghëlɂá dé t’atthé nezédhdı, neɂeth huto yuwé nıłnı huto ɂesonısłé ha nets’édı dé nets’ı łch’é heł chu hok’etł’a nerehdı nadłı dé.

• Dëne daghëlɂá k’ı t’ok’e losı dëne beł k’ohuɂąsı ɂëdırı nıh bąné.

Ɂëłk’ech’a dëne hezéhdı dé beghą dëneghą nayatı sı dëne ɂesolyá dé crime hulyé.

Ɂıłąghe ts’ekuı dohdı nı,

“yunı nęnę k’e k’asjęnę łeghásıłther nı. Sek’ası hıłchu ɂa łeghásıłthı horełdzaı nı, bech’ası thehıshá nı.”

(t’ok’e hots’ı yatı hılchu ɂeją dënedédłıne ts’ekuı chu dëne koę bası Aboriginal Women and Family Violence, Canada, National Clearinghouse on Family Violence, Ottawa:

Public Health Agency of Canada, 2008 nęnę k’e nayaıtı nı).

T’alya nısı ghą yaghıłtı nı.

Ku dëne tth’ı hezehdı dé t’oho nodher dé ɂëdırı sı dëne yuwe bıłnı ɂeya halyé ha. Ku ɂeyı ɂası ɂëłk’ech’a k’ı ɂëdırı sı:

– bek’ası hılchu ɂesolyé ha – yuwe dëne bıłnı ɂeyahalyé ha

– nanékar huto nanelt’us – t’arıt’a hılt’ıth

– dëne hut’eth – dëne tthıghá hult’ı

– dëne dagharé hılé dëne daręldeth yısı hots’ęn.


Horelyų t’ąt’u losı dëne daghëlɂah dé beba dëne ghą nayatı ha hoɂą sı .

Hóslıne ha dëne k’ënats’ıdher dé t’ats’edı k’ı t’ą’t’u losı hosłıne ha nezıdı horıłɂıhle dé. Nets’elts’ųn chu hosłıne ha nek’enats’edher (t’ą bel naıdher kulı hel) horıłɂıh hılé dé ɂeyı sexual abuse k’esı hultá sı. Ku “ɂılé” dını dé nozetth’ą hılé tth’ı hultá sı.

Ku ɂëdırı hel hosłıne ha hok’enaıdher dé ɂëłtth’ıhılé sı:

• neyazé huto netthukuɂasé huto nechele nųnaghe huto nedezé huto naré; huto

• sekuı nechılé t’a hulta nądaré 16 beghaı k’aɂų dé bek’enats’edher hoɂą ha due sı (kulı ɂëts’ıdhılé beghaı dé dué hılé) ku 18 beghaı k’aɂų dé nąnı dëne bettheré yeł netı ha dué sı (sekuı honëłtęn huto yałtı huto są ha k’oldher ɂeją honaré).

Ku sekuı ɂası hosłıne bası yełtsı ha bets’ęn nanı dé 18 beghaı nąderé hośłıne ha hutó bet’ahot’ı ha bets’ęn nanı naıdı ch’ele, kǫn tue ha, yu hu kǫt’ı ɂası ha.

Horelyų ɂası hosłıne há dëne bek’enats’edheré dé beghą dëne ghą nayatı ha hoɂąsı .

“sëtthąyą haslá ɂıłą sekuı łeghąłthı horesɂılé nı ɂá.” (t’ok’e hots’ı yatı hılchu ɂeją dënedédłıne ts’ekuı chu dëne koę bası Aboriginal Women

and Family Violence, Canada, National Clearinghouse on Family Violence, Ottawa: Public Health Agency of Canada, 2008 nęnę k’e nayaıtı nı).

Dënenı ɂa dëne daghëlɂá dé ɂëdırı t’ąt’u hudzı k’ı psychological abuse hudzı sı tth’ot’ıne yatı ɂá. Ku ɂıłą hutó dëne neghą k’older hıjá dé nedagharé hılé chu due nehayałtı hıjá dé, dëne ch’ası nek’elnı chu hoɂųsı dëne neɂı ha dué nełnı. Ɂeyı chu bet’a nenı łą hat’ı nenı łą tth’ı hat’ı chu ɂëdek’ıdı ha dué tth’ı hanéjá dé ɂeyı hats’edı sı.

Nahıyé dëne nı ɂa dué dëne hets’edı dé ɂëdırı ɂasıe sı:

• ɂësónısłé huto łeghánıthı ha nets’édı hutó t’ą k’orılyą huto beghą nıtą hasłé ha henı dé;

• neghą nets’ı ɂası narayıs, nets’ı łı hutó ɂası ɂeya hałɂıh chu ɂësółé ha henı dé chu;

• nek’ını dzeréghaı, neghółnı, bet’a nıłjer chu nąnı nets’ıdhı le tth’ı ha nıłjer dąlı dé (kónıdółthı dé criminal harassment dënenákánełɂıh chu ɂëłelt’é sı beghą dëne ghą nayatı tth’ı hoɂąsı ɂeyı k’ı stalking hulye sı).


“… dëne nısı dëne k’ełnı hu neghą nıtą dadı sı.” (t’ok’e hots’ı yatı hılchu ɂeją dënedédłıne ts’ekuı chu dëne koę bası Aboriginal Women


Ku honezı dëne nı ha ɂası nek’enats’edher dé ɂeyı beghą dëne ghą nayatıhılé kulı dëne ha nezų hılé sı bet’ą dëne ha ɂeya hat’ı. Ku dëne daghëlɂá hıjá dé t’atthé nechılé ląt’é kulı bek’ını hoɂąsı. Dëne daghëlɂá hıja chu hosłıne ha dëne due haldhęn, hıłtą hılé dé ɂıghą tth’u.

Ku dëne hel sughuá ɂëła nats’edher dé ɂëła ɂası ghą yatı. Nąnı dëne ɂası noreɂá k’enadé dëne nątą hutó ɂası ɂëłk’ech’a hok’enadher kulı nęn neghą k’oldher haılé. Ku ɂeyı ląt’é ɂası dé ɂıłą kulı t’ąnıdhęn sı neghą nadłogh hoɂąlé chu nets’enı hel herıt’ı horıłɂıh huto t’a ɂası ɂëdebarıłtsı sı nets’ų nadher hoɂąhılé. (Ku sekuı nelı dé netthıkuı neghą k’oldé la ɂësónéne ch’á ha hotıé hoghëłnı hoɂą ɂesónené ch’a nets’énı huto ɂası hok’enaıdher dé bet’ą dué neł nodhı ch’á.)

Ku dëne nı ɂa dëne daghëlɂá dé ɂëłk’ech’a łą sı. Dëne ts’ęn k’ozı ldhęn chu dëne ghą k’ots’eldher ɂeyı naké ɂëłk’ech’a sı kulı dëne ghą k’ots’eldher sı. Ku honezı ɂası hadé nąnı dëne daghıłɂá łegharęsdhı ha dadı łı t’ą heł nadher yech’ası heghá horelɂıh dé. Ku ɂeyı k’ı dëne ghą k’ots’eldher sı dëne daghëlɂá chu ɂëłelt’é sı.

“Dëne tth’ı ɂeya halyá dé dué sı dëne ɂeya chu dëne bet’a dué hané kulı yatı dué benahonı thá hots’ęn bech’ası hodhı ha horená sı.”



Dëne nı ɂa dëne daghëlɂá dé beghǫnaılé walé sǫną. Bet’a thá hots’ęn dëne ha dué hası.

Ts’ąmbá dëne ch’ası hútǫ dé t’oho nak’orıldher ha tsąmba nech’ası yek’ełnı. ɂeyı tsąmba ɂa bech’ası hıghá ha nıdhęn dé yek’ełnı bedesı nıyı ha tth’ı nıdhęn dé. Ku nąnı dëne tth’ı la ts’ęn tth’ı nahıdá ha neba horená hałɂıh dé neredı ha nela hots’ı.

Ku dëne ch’ası tsąmba hutǫ dé, beghą dëne ghą nayatı tth’ı ha hoɂąsı:

• nets’ı ɂenekuı huto tsąkuı tsąmba hıłchu huto nezı dıtł’ıs dé nedagharé hılé neghą tsąmba hılchú ha;

• neghą ɂënéɂıh hutó dé;

• neba ber k’enelt’e hılé náłnı hılé huto t’ok’e naıdher tth’ı ha sughua nakoldher hılé dé chu yu huto naıdıe neba sughuá nakoldher hılé chu neskęnę 16 beghaı k’aɂų ha nakoldher hılé dé ɂeyı hats’edı sı.

Ku ɂëdırı ɂası k’ı beghą dëne ghą nayatı haılé sı dëne ha dué kulı:

• nekoę neł nadher ha nek’enadaredher hu, nebeschęnę chu nets’ı tsąmba dąlı ha;

• ku nekoę ha ɂerıhtł’ıs ghelyel nanı ha horelyų bek’e nezı nıɂą dé nęn naıłnı ha;

• ku nets’ı tsąmba t’a bek’ıłnı k’ı tth’ı ha nek’edanaredher dé dąlı hats’ędı sı.

Ku dëne daghelɂá de ɂëdırı benáhónı hoɂą begharé t’anıdołthı k’oją gharé t’at’u neghą k’oldher k’é nųɂá ha:

• ku nıłjer hutó nenı łą hanıłdhęn hu, due ɂëdıldhęn horıją huto hıtthath yunadhe t’a ɂası nodhı há;

• ku t’oho bech’ası husá nıdhęn dé nets’ų nadher hıghá ch’a;

• t’arusı nıdhęn sı hoketł’a nedhá darıtı dëne hełnı bet’a ɂëdethıtthath hanené.

“t’atthé hu bą bekoę ts’ęn hıyá hu. Bets’ąné dué nelı sełnı ɂeyı ɂá netthąya hanılyá ɂëłtth’ı sı set’sedı. … horelyų selot’ıne haradı hu beghą ɂësorųnı sǫną

dadı “nuhets’ı ɂası hut’á sı dëne berenıhılé sı.””(t’ok’e hots’ı yatı hılchu ɂeją dënedédłıne ts’ekuı chu dëne koę bası Aboriginal Women


Ku dëne daghëlɂá dé ɂëłtth’I hılé sı ɂıła hutó ɂası ɂëłtth’ı harını huto thıłtsı “ëłtth’I hılé” dé ha huto ɂıłą hutó dëne “hılch’e” dé ɂasılé ha ɂası nęhdą hutó naıdı ch’ele “ɂat’ı” dé. Ku dëne “nǫłt’é nełnı” dé ɂësonılá dé, ɂeyı yatı ɂëłtth’ılé sı.

Ɂąłnedhe tthęnę ts’ęn ɂëdebá ɂası dałtsı ha ba hoɂąsı beyatıe chu t’a hełtsı sı ha. Ku dëne ɂeya halya dé—due ɂası hołé sı—chu dëne ɂësonélá dé bebá nëghą nayatı ghonı.


“Netthı nezųlé sıɁëdłąt’u bek’orılyą hánı ɂáDëne ɂëhëná łeghąłthı ha

Chu horelyų netthęnę narayıs haIrene

Tthedhaı tulu k’e ke naredhá ye thıłɂethSets’ı beghąsonıdhęn Irene

Neghą nıtą IreneɁëdłąt’e ha bech’ası hıyá hılé ɂá

Bech’ası dıt’eth nıdé.”

Ɂëdırı yatı “Angel Street (Lovely Irene hulyé)” Lucie Idlout bedágharé bet’orıdher sı ɂeją.



“DËNE DAGHËL AH T’ĄT’U NODHI”

Dëne łą ɂëdırı herółɂą t’oho dëne daghëłɂa hıjá tł’ąghe dé hoɂąsı dëne daghëlɂah hat’ı hıltą hılé dé. Ku ɂeją yuyaghe neba boret’ı la t’ąt’u nodhı.

Honıla tthe honıdhı t’ą dëne daghıłɂah “yası” dëne k’enadaredher hıja—ɂëdırı ɂası nodhıłther dąlı henı, due tth’ı hełnı tth’ı heł hu. Ku t’ą daghëłɂah k’ı ts’ethıyę kolther, ɂëdëk’edaredı huto ɂësodı. ɂëkulı hoɂąsı due hané hılch’é hots’ęn. Ku ɂësonołther tł’ąghe dé dedorelnı hıt’ı—ɂałų k’onosdhı haılé dąlı henı, set’edı ha tth’ı henı huto łegharęsthı tth’ı henı bech’ası hıghá hadé. Ku ɂëdırı t’a sı łta hoɂą k’ı bek’orıdher tł’ąghe dé ɂąłų yunı łthı nadłı k’enoreltthı’ı nadłı. ɂeyer tł’ąghe dé hoɂąsı dëne daghełɂáh hıja hoɂąsı dëne tth’ı ɂëya tth’ı heł hu.

Ɂıłąghe dënedédłıne ts’ekuı daghëlɂá húya, dohdı nı “dëne daghëłɂáh dé—t’a dëne ɂeya haldhęn sı beghą ɂësohódı hılé dé dëne nalé kulı dué nełnı ha, yası neredı dé kulı beghą ɂësots’edı haılé tth’ı k’olyą, nechęnę k’e nanełt’us, nanekar, netthıgha hųłt’ı, yohzı k’ası nutǫ hu. ɂëłtth’ılé korılyą. Kulı dadá k’esı hoɂąsı due hane ɂeyer tł’ąghe dé.”

T’ąt’u dëne daghëlɂah

Due honıdhı

Dëne k’ąɂų herıt’ı

“Nah nenı hedénıldhęn” husą?

T’a due hanıldhęn sı hıltı horı łɂıh kulı neba horená kulı beghą yanëłtı hu dëne horıké nets’edı ha hıtthath hıjá.

“Ɂıłá ɂıłk’ıdhé haıtą hu sekuı hel sets’ı ts’ekuı beɂų nıyá nı. … ‘seghą nıtą sełnı’ kulı ‘t’ąxą dzıne k’e doɂası seghą nıtą huk’e łeghásıłthı ghonı’.”



Dëne łą t’ą daghëłɂah k’ı t’ąt’u daghëlɂáh k’ı hıltı horelɂıh hut’á, kulı neljer ɂası ɂëdų ts’ęn nųɂa k’ıya dé – ɂëdını beba hu, bekoę chu t’ą dëne dayıłɂah k’ı ghą netą. Neljer tth’ı heł dëne yets’énı haılé nıdhęn heł, nak’e bets’edı hılé łı t’atthe hu. Kulı ɂëdırı benaıłnı hoɂą nęn hı neł nodhı ha hılé sı. Neskęnę chu t’ą nets’ıdhıle naradé sı chu t’ą dëne danıłɂáh horelyų ɂëła nuheł bedarëldeth ląt’é dëne nuhëts’énı ts’ęn. ɂa ɂası godhé hok’ıgha horı łɂıh dé neba hoɂąsı sughuá ghıná ts’ęn ha nekoę bası.

Dëne ɂëła naradé de, dëne heł nak’é sughua chu nąnı beł due hoɂą łı. Ɂa t’axą “ɂası nezų” bet’oreɂah hoɂą sughuá ha neł yatı dąlı heł.

Dëne daghëłɂah de ɂëłtth’ı hılé sı . Dëne beghą nıtą kulı neghą netą tth’ı ghonı, danıłɂah dé bech’anıłjer hu hotıe ɂëdughıłnı hoɂą. Dëne ɂëła nadé de, sughua ɂëła nats’edher dé ɂëłts’ąts’eljer hılé sı.


KU SESKĘNĘ BEŁ ËDŁANORELTTH’ER HA A?

“Sekuı bekoę sehoɂąhılé dé ba due hoɂąsı. Beł due noreltth’er dé t’a dahuné ha k’odorelyąhıle sı. Behǫłt’e tth’ı dąnıdhęn łı, tąnısı beł hoɂą ɂá.”



Neskęnę tthe nı lé hoɂą neł dué hoɂą dé. T’anothıłther ɂá benabı ɂası nedhé hıłtsı chu ɂëłełt’é sı, yunadhe dé ɂëdırı ɂası ghą k’odorelyą ha beł due

norełtth’er ch’a.

Neskęnę banabı sughua nóthıłther dé yunadhe ɂëdırı ɂası naıyıs hası. Benalé danëlɂáh dé bet’a beba dué sı—bet’a neghą t’adanıdhęn sı benı ɂedų hası ɂëdeghą chu. Ɂeyı chu t’ąt’u danelɂah sı yet’a ɂëdını tth’ı konıdółthı ghonı nesuhudı tth’ı hılé kulı nıdhęn ghonı nets’ęn.

Sekuı dëne danëłɂah dé yek’odórelyą, benątą hılé sı.

Ku sekuı ɂëdırı ɂá ɂëdłąt’u ba dué ɂá?

Ku sekuı beł sehoɂąhılé dé bekoę yısı beł t’anodhı ha hotıé k’ojąhılé sı boret’ılé ɂá. Nąnı sekuı tth’ı ɂeyı ɂá sodóghená hılé tth’ı harat’ı sı benalé dué hoɂą dé. ɂëdını tth’ı bedzınaráda heł tth’ı danıyé ghonı k’odorıldhęn tth’ı heł. Dëne tth’ı dayıłɂah hadé ba ɂësǫt’elé tth’ı danıdhęn ɂeyı ɂá benalé konılyá nı ɂá.

Sekuı łą due danëldhęn hıjá ɂëdırı ɂá, ɂëdęnęlılé tth’ı hu, ɂerıhtł’ıs koę tth’ı ɂası henerenıle chu nąnı “k’odorıldhęn” łı ɂası hesdógholghą huto dëne k’enaradé huto ɂeya hadarıldhęn. Nąnı sekuı bekoę ch’ası tth’ı naradé hu, naıdı ch’ele k’ıdeł, tłes chu ɂası ch’ele dáltsı hu nąnı ɂëdet’ath tth’ı ghonı nąnı łegharąldé (dorełdzaı ). Yunadhe dé dëne ha nadher tth’ı ba horená ghonı, dëne heł nats’erdher “beghąnetą” hu daghëlɂáh ɂësǫt’elé danıdhęn ɂëdırı ɂá. Yunadhe betth’ı huto benı ɂá daghıɂá ghonı.

Holą ɂëdırı sekuı tthęnę daghıɂá. Nąnı hoɂųsı hełɂıh het’ı horelɂıh lé ɂá “due hełtsı tth’ı horelɂıh le heł.”


“T’oho sekuı kąt’u daghëná dé, ɂeyı hı k’adánełtá. Ɂeyı hı k’e daghëná. … T’ąt’u sekuı k’esı neyé hoɂą hıłtą sı ɂëdırı bet’á.”



Ku danëlɂah dé, neskęnę boghıłnı ha horená sı neba. Nınıtsą huto są hoketł’a, t’a ba nełtsı hoɂąsı horéná nıdhęn hutó są.

Neskęnę tth’ı nelot’ı ne nadá ha honųłtǫ lá ba sughuá hoɂą ha ɂąłnedhe huto ɂıłą huto nets’enı yets’enı ha due nųnıdher dé t’oho ɂëdëba sughuá nųnıɂá ha k’ıyá dé.

Neskęnę tth’ı dadaghëłɂáh hıdé kudąné ɂeyer ch’ası beł tınųyá. Sekuı daghëłɂa dé dëne ghą nayatı hoɂą. Danëlɂah dé neskęnę neł yısı naradé dé, t’a ɂası sehoɂą yatı gharé tınılé hoɂą huto sekuı hodoghëłnı ts’en yanełtı hoɂą kudąne.

Sekuı daghëłɂá ch’a boghëdı hoɂą!


ËDŁĄT’É A SEŁ DONÓRELTTH’EL Á?

Dëne daghëlɂá dé t’ok’é lose ɂëłtth’ı hılé sı horelyų dëne koę dahóla chu naradé naré, dënedédłıne chu begharék’ą dëne beł. Dëne nısı sughua hoɂąlé t’ok’e losı

dëne naradé bel kaɂuɂą sı ɂëdırı nıh k’e, dëne daghëlɂá k’ı ɂëłtth’ılé sı, dënedédłıne chu begharék’ą dëne beł nuhëł hoɂą hoɂąlé sı yunadhé dé.

Yunısı hots’ı honı hadé dënedédłıne bech’alanıe horelyų dëne ɂeyer haralɂá sı ɂası dałtsı hu ɂëts’eradı nı, denyu, ts’ekuı, ɂałnedhe chu sekuı beł. Horelyų dëne ɂası dałtsı hoɂą ɂeyer haralɂah k’eyaghe besudı chu bek’esoredłı nı. Ts’ekuı tth’ı naratser nı ɂeyer k’eyaghe. Hotıe besorudı nı bets’ıɂąne sekuı nǫk’enıdeł chu dayenıshyé nı ɂa horelyų dëne ba.

“…t’oho tthót’ıne nıdeł hu… bet’a t’ąt’ú dëne naradé nısı beł nahóté nı bekoę chu bech’alanıe heł … Sekuı tth’ı bekoę ch’ası dılyá nı dëne xare koę ts’ęn,

ɂeyer daghëlɂáh nı bet’a dųhų hots’ęn dëne dadáthëɂá sı … “ɂeyı ɂa ɂası łą due hots’ęn bonıdher nı bet’a dųhų ts’ęn dëne daghıɂa dëne koę, beskęnę chu

betthuduɂasé ts’ęn nahóté sı.””

(Aboriginal Victimization in Canada dënedédłıne t’ąt’u daghëlɂa: A Summary of the Literature bets’ı yatı hılchu ɂeją, Justice Canada bets’ı yatı , Victims of Crime Research

Digest No. 3, April 2010 nęnę k’e holı nı).

• Dëne due halyá chu t’ąt’u bek’ethełnı nısı ɂá chu dënexare koę ɂá dëne łą dadaghëlɂá sı dųhų hots’ęn nareltth’el sı dëne godhe heł horelyų nąnehoɂá dënedédłıne chu begharék’ą dëne beł.

• Ku ɂëdırı benanótá gharé yatı holı sı ɂası hoɂąsk’athé hots’ı dëne ghą nunıdher dé bet’a dëne due hat’ı dëne t’ąt’u honeltęn hoɂą nısı beghą tth’ı dodı hané chu bech’alanıe chu beyatıe tth’ı dodı hane. Ku ɂëdırı ɂası k’ı dëne godhe bets’ęn nodhı sı betthıkuı hots’ı bets’ęn, bet’a ɂëłk’oreɂá ha due ɂası ɂa tth’ı due hedëneldhęn bąłt’u dënedédłıne chu begharék’ą dëne beł.

• Ku ɂëdırı ɂa t’a nųnıdher hadé, dënedédłıne t’ok’e naradé sı beł sughua hoɂąlé sı ɂıłąghé dëne t’ą beł due hoɂąsı bası, yunadhe dé sughua senųt’a dezą horelyų dëne ba t’ok’e due hoɂąsı, ts’ethıyę ɂıłą dëne chu bekoę hobeheł. Hotıe ɂëdırı benerıdı hoɂą bet’a sughua ɂëdëba nunıt’a ha dé.

• Sekuı ɂëdırı ɂası k’anełtá dé yet’a daghıɂá sı bekoę sehoɂąhılé dé yet’a yunadhe tth’ı beł noreltth’el hası ɂëdırı ląt’é ɂasıé. T’a ɂası k’adanełta ɂá konódhı sı,



ts’ekuɂasé tth’ı daghëłɂá ha nıdé tth’ı danıdhęn łı ts’ekuı koldhęn hoɂą danıdhęn łı ɂëdırı ɂa, ku dëneyuɂase hu dëneyu ts’ekuı daghıłɂa hoɂą danıdhęn ɂeyı t’a, t’oho ɂası due dé daneljer huto ba horelyąlé ɂëdırı ɂá.

Ɂëdırı kohodı kulı horelyų t’ą sekuı benare horená hoɂą dekulı ɂëdını tth’ı dëne daghıłɂá huto daghëlɂah ha hotıe bek’ojąhılé sı dųhų. Nąnı sekuı ɂëdırı ɂası herëlɂıh hane ghonı k’ı ku t’oho konódher dé neyą tł’ąghe de bech’ası hanelé; ɂąłnedhe hajá dé ɂeyı ɂa natser ghonı ɂëdını xare benı hełtsı daghëlɂah huto dëne daghıłɂáh ch’ası hená ha. Sekuı betthıkuı chu honezı ɂąłnedhe benaré naradé sı dëne hotıe ɂası nekoreldher dé ɂëdırı ch’ası waná nıdhęn dé bets’edı hoɂą t’ok’e naradé sı naré. Sekuı sughua ɂëdeneldhęn ha bets’edı hoɂą hok’etł’a t’ok’e nadher losı.

Kulı bek’oją la dëne daghëlɂah hıltı ha horená. T’ok’e dëne koę hoɂąsı bets’edı dezą yatı ɂa counselling hulyé ɂëdırı najıs ha, yatı ɂa hotıe sughua nųt’a ha hok’enats’edé dezą.

Ɂası łą ɂa dëne koę due hoɂą chu dëne daghëlɂah, tsąmba łą hıle chu dëne bedzıe nadá, ch’oghelnı huto ɂëdëghą k’oldhere hıle hu honezı ɂası ɂa konodhı ghonı. T’ok’e losı dënedédłıne naradé sı ɂası łą hedı narałtı sı yoh tth’ı łą hıle heł ɂıłá koę dëne łą nadé ɂa horena łı. Nąnı dëne tth’ı la bets’ıhılé ɂa ba horená, ɂëdëghą k’oldhere hıle chu benı ɂa ba horená dąlı hıjá hu kǫtué chu ɂası ch’ele k’enats’edé bet’a dëne ha horena hıt’ı dëne daghëlɂah ɂëdırı ɂa hoɂąsı.

Ku t’ąt’u bonıdhı hadé dëne daghelɂá hıja dé dëne koę honaré t’ą ɂëła nahedher k’ı dé ɂıłąghe due nıdhęn hıjá ghonı—ɂëdırı ɂa t’anıdhęn hu, t’ahorelɂıh, bena ɂası nıdhęn hu, ba ɂeya huto, beł sehóɂąhıle nıdhı de—ɂeyı ɂa “tthere ɂëdeneldhęn” ba hut’á nıdhęn honezı nełɂıhlé t’ą ghą netą kulı k’aɂų yenëłdhęn. ɂeyı ɂa “ɂëdëghǫɂah” dëne ɂesǫle ha, t’ą ɂëdëk’edı ha dué hutó t’ą hel nadher hutó, sekuı huto ɂąłnedhé daghıłɂa hané łı. Ku t’ą dëne ɂëdırı nodółthı k’ı t’ąt’é ɂa konódołthı k’orelyąhılé t’ąt’é ɂa dëne daghıłɂah, dëne daghëlɂah hoɂąhılé t’ok’e losı ɂëłtth’ıle sı, dëne koldhęn hoɂą hıle.


“t’ą dëne daghëlɂá sı ba daıjęn sıt’ą dëne due haralya sı ba daıjęn sı

t’a dëne betth’ı k’e ɂeya halya ba daıjęn łı ɂëła daıjęn t’a ɂası ɂëłtth’ı sı kadánıtá ha

t’a sekuı due halyá t’ąt’é ɂa yek’odorelyą hılé hunąnı dëne benık’e ɂası k’olyąhılé ha

t’ą dëne tthıkuı bek’odorılyą hıle ba huhorelyų ɂëdırı dëne xare koę ba.”

T’ok’e hots’ı hılchu “ɂëła daıjęn: t’ą dëne xare koę dëne naıdé ba shęn holı sı” t’ą dëne Mason Mantla yerıtł’ıs

bets’ı bet’orıdher sı

Ku t’ą ɂası nanotą hots’ı yatı k’e ɂëdırı ɂası hulɂą sı, nąnı dëne yunısı dëne xare koę naıdé k’ı ɂası k’odorelyą ɂëdëk’edı hu ɂası ghą ɂesodılé chu t’a beł norełtth’er k’ı ghą yałtı horelɂılé łı ɂëdets’ęn ɂası halyé ch’a. ɂeyı ɂa ɂëdırı ɂası k’odorelyą k’ı bet’a dëne łą ba due ɂası ghą dayałtı hodorelɂıh bets’edı ha. ɂeyı sı łtá hané dëne xa, bech’alanıe tth’ı k’olyąhıle chu t’a ɂąłnedhe beyatıe bet’oredhı ha k’odorelyą hılé ɂá.

“horelyų dëne yeghą k’odorelyą kulı ɂıłą kulı dëne yeghą ɂası hełtsı hılé.”


Public Health Agency of Canada, 2008 n enę k’e nayaı tı nı).

Ɂeyı ɂa sekuı t’ą benaré ɂası sı łtá dé ɂëdırı yatı beghǫt’á łı, “ɂëdırı beghą yatı hoɂąhılé”. Horelyų benare t’ahuɂą sı t’ą betthere ts’ı bets’edı haılé k’odorelyą, ɂeyı chu bekoę due hoɂą k’ı ghą selyé ha dué danıdhęn sı. Ku ɂëdırı beghą yatı hılé dé bet’a hoɂąsı daghıɂa ha.

T’ą dëne due hanılá sı bek’ını hılé sı beghą yanełtı hılé ɂá.

T’ok’e losı dëne koę sehóɂąhılé dé najıs hoɂą ts’ekuı chu dëneyų beł hoɂąsı t’ą sekuı benare naradé sı beł nahoté ch’á.

Dëne koę sughuá hanalye hadé bech’alanıe henedearenı hıja ɂa naratser nadłı ha.



T’A BEGHARÉ SUGHUÁ ËHËNÁ HA YATI

Dënedédłıne chu begharék’ą dëne t’ąt’u ɂa dëne sughua ghená hadé dëne t’ąt’u ɂëhëna bası yatı ɂa dëne honeltęn dezą Medicine Wheel naıdıe nareltth’el

yatı hobası. Ku ɂëdırı t’a ɂası nareltth’el k’ı dıghı ts’ęn nadarelya sı horelyų ɂëła ghetł’el t’ąt’u bet’a ɂëhëna ha. Ku t’a ɂëłk’ech’a lahot’ı k’ı bet’a t’a ɂası ɂëdų sı halɂıh sı (Yutthı, Sayısı, Yunaghe chu Yudá hots’ı ) ɂeyı t’a ɂası ɂëdų sı begharé k’oją sı.

Nelot’ıne heslı sı; Seta sá helı hu, bet’a horelyų ɂası ɂëhená; nıh nuhëxą hu, horelyų bet’a nıh k’e ɂëhena; ku setsųne tadhé za sı, t’oho horelzęn dé

bet’a horet’ı; ku setsıé k’ąbı yełta tthęn heɂal sı, bet’a dzıne godhe honıdhı.

Ku ɂëdırı ɂası ɂa t’ąt’u bet’oreɂá hadé beghare dëne hel t’ahoɂą bek’oją chu t’anıdhęn dëne koę due hoɂą dé beghare ɂası senųt’á ha nezų sı.

ku dënenıh bası hadé: horelyų nuhënaré yunısı hots’ı honıe k’oją chu nekoę t’ąt’e ɂa dëne daghelɂah hoɂą beghą ɂası nırını bet’oreɂah bech’ası narıghá ha.

ku dëne daıyı nę bası hadé: t’a yunısı dëne sughua nadoreldé ha ɂası k’enaredé nısı ttheshųs hu dëne t’ąt’u dadıł ha dëne naghełna ha.

dënenĮh

dënetth’ıdëne

daıyĮnĘ

dëne t’anĮdhęn


ku dënetth’ı bası hadé: dënetth’ı hotıe boghëdı nezų sı naıdıe ɂa hu, ghıgalı huto t’a ɂası benılı k’enaıdher bet’a netth’ı nezų ha. Kǫn tue hutó ɂası ch’ele t’oreɂá dé neba nezų haılé hası bet’a dëne sughua henáhılé sı.

ku dëne t’anıdhęn sı bası hadé: Ku t’ą dëne beł herıt’ı sı beł horelyą dé (t’ą beł naıdłogh hu) k’ı nezų sı neba horelyų ɂá; ɂąłnedhe beł yanełtı bet’a nenı senųłtth’ı ha chu ɂëdını t’ąt’u ghına sı ɂa ɂası nerını ha.

Ku t’ą dëne heł naıdher k’ı sı łtá dé danelɂáh huto dé neskęnę chu nekoę nel senųltth’ı ha due ghonı sı ɂëdırı ɂası ɂa ghına hılé dé

Medicine Wheel yatı bası .

Ku honezı dëne honeltęn ha hoɂąsı, łęsdı dëne tsıé behonıe bet’a dënesuhudı chu dëne ts’uts’ı hılé chu ɂëłtth’ı t’a ɂëhëna gharé dëne koę sughuá hoɂąsı.


“Dëne hesuhųdı chu ɂëdesųdı tth’ı hoɂąɁëłtth’ı yawųłtı dëne noredłą ch’a

Horelyų nenare dëne beł tth’ı ɂëłtth’ı yawųłtı la ɂëłk’esı tth’ı beł hu

Hoɂąsı dëne ghąnıtą hıjá déBet’a yunadhé sughua ghıná hası

Nųljer walé sǫna t’oho dué neł hoɂą dé nets’enı bel korını ha

Horelyų dëne daıdłı bet’a ɂëłghąnı lyá k’enaıdé hoɂąɁąłedhe beyatıé t’a dëne yatı dıt’ał ha nuhëba hoɂąsı

Hoɂąsı dëne ghąnıtą hıja déBet’a yunadhé sughua ghıná hası .”

T’ok’e hots’ı hılchu “t’ą’t’u dëne ghąnıtą hoɂą” ɂëdırı dëne Minwaashin Lodge horelyų ɂęn dadı sı

ɂëdırı bet’oreɂá ha


NAIDHER HUTO BECH’ASI GHIGHÁ ËDŁAGHE NEZŲ Á?

T’atthere ɂası nełtsı hadé neskęnę chu neł sughuá hoɂą hułtsı la.

ëłotsele hots’ęn hıghá hutó bech’ası hıghá hadé nęn sı t’anéne ha. Ku t’ą’tu nenı thı łtsı sı ɂaıne huto bech’ası hanené hadé kudąne hats’edılé sı—kulı ɂëdëba

sughua nınıɂá dezą hoɂą.

Ku nıłjer tth’ı ghonı la dëne ch’ası hıyá ha, nets’ęn tth’ı noręlyé neł nekoę nawóte ha. Kudalúnı la t’ąt’e ɂa bech’ası hıya hadé, horená kulı konené dezą dëne daghëlɂah dé nanelɂıh ha dué sı ɂeyı heł t’ą hat’ı sı ɂëdënaghëlná hoɂą yunadhe dé. Nęn xare ɂëdëk’ı rındı hıldú ɂëładųne ɂëdeba sughua k’enadher ha lá.

Neskęne tth’ı ɂëdırı ląt’e ɂasıe ɂësǫt’elı k’esı ha nıshyą dé bet’a yunadhe ba horená ghonı. Ku ɂëdırı ch’ası hıyá dé neskęnę honıłtą halá yunadhe daghëlɂáh ch’ası nëkoreldher ha lá.

Ku ɂëdırı benaghųlnı la t’ok’e naıdher nıłjer dé, danelɂa sı k’adąne neredı dé, dëne danıłɂah beł naıdher sı. Hotthe neredı dé, ɂałų nerıdı dadłı ha nebá honejer sı, bek’ını ɂałų nerıdı ha ghonı…chu hoɂąsı ha yunadhé de. Dëne ɂeya haldhęn k’ı hoɂąsı hanılé hası yunadhe t’oho beląghe hané hadé t’oho dëne ts’edı hıłdų hıltı há.

T’oho nenı nı łtsı hadé, ɂëdırı ɂëderųłker la:

• T’a dëne dasıłɂáh k’ı hoɂąsı dasıłɂah husą?

• Ku ɂeyı dëne: - ɂıła huto ɂası ɂa ɂeyasıla, bes hu, dechęn huto ɂıłk’ıdhe ha husą? - seskęnę heredı huto hosłıne ha yek’enaıdher hu? - seskęnę huto łeghanęsthı ha henı husą? - łesgharęsthı ha henı husą? - ɂı le desı kulı hosłıne ha sek’enaıdher hu? - naıdı ch’ele huto kǫn tué hoɂąsı k’enadher hu?

• Naıdı huto kǫn tue tth’ı hoɂąsı bek’ıyá hu doɂąsı sa horená ɂá?

• Seskęnę bas nesjer husą?

• Sets’enı huto selot’ıne seba neljer husą?

• Ku ɂeyı t’anoreltth’er ɂa seskęnę benı łą husą?

• Ku sets’ų nadher huto seghą ch’oghelnı hu?

• Ku bets’edı ha ɂësǫt’ehıle nıdhęn husą?

KU NAWÓSTHER NIDHI DÉ?

Ku nąnı ts’ekuı ɂëdırı kots’edı łı nekoę nǫyıs sǫną dëneyu ch’ası hıya dé due hası … t’a nodher walı chu due dekulı beł naıdher hoɂą. Ku netthıkuı chu

netsųne tth’ı beł konodher nı kulı naıdé nı. Ts’ekuı chu t’axą dëneyu tth’ı t’ą dayıłɂah heł nadé hoɂą hets’edı łı, xare belot’ıne kodayełnı łı. Ku huhëyedarıyé tth’ı ɂeyı ɂası ch’adılé chu nuhëch’alanıe k’e hıle tth’ı hets’edı ghonı.

Ku nąne hoɂą t’ok’e losı dëne naradé t’oho dëne ch’ası heyá de huto yeghą ɂësodı dé bets’ęn noręlyé chu due behayatı łı. T’oho dëne naradé hots’ı ɂıłą kulı ɂëdırı łąnt’e ɂası due sı hets’edı belot’ıne yehedeł heł. Ɂëłotsele kulı dëne ch’ası ch’anıł de borenılé. Sekuı tth’ı bekoę ch’ası nadé ba horená kulı ɂeyı hedeł dé beł sehóɂą ha boghëdı dezą ɂá.

Dëne ch’ası hıgha hadé ɂałų beghą nıtą dé horená łı. Tthęne hanet’ı hılé sı nel kahúɂądé, ɂałų beghą nıta dé due hılé sı. Dëne łą t’ą dayıłɂah k’ı bedęnę heł nadher horelɂıh łı … t’a daghëlɂah hı hıltı hodórelɂıh hut’a. T’a ɂası horelıh k’ı t’ą dëne ghą netą k’ı ɂëdını tth’ı seghą netą nıde nıdhęn hut’a. Nęn chu t’ą dëne beł naıdher k’ı nets’edı nıdé nezų ha, ɂeyer ɂëła nodher chu sehoɂą naıdher ha.

Ku ɂeya hanılyá de kudąne nenét’ı dezą ɂeyı ha. T’anılya sı ɂıłą kulı dëne hel korınıhıle dekulı ɂësǫt’ele sı. Ku t’ą nenakóghonı k’ı beł korını ɂësǫt’ele t’anılya sı bası. Ɂeyer dé t’ok’e nets’edı walı sı ha yatı neghąɂah ghonı.

Ɂeyı ɂa ɂıghą tth’u t’ąt’u thehıshá walı sı ha nenı hı łtsı dezą kudąne—t’axą hots’ı ɂıghą thehıłá hadé ɂeyer hoch’ası.

Neskęnę chu nęn ɂësǫnı lyé ch’a ɂeyı ɂëłtth’ı nełtsı hoɂą sı!



KU BECH’ASI HUSÁ HA NIDHI DÉ?

Naıdher huto bech’ası hıghá hadé, t’ąt’u hanené ha yatı hųłtsı la Emergency Plan hulyé.

Ɂëdłąt’e ɂá? Ku t’ą danıłɂah k’ı ɂëdırı ghą yenerını dé, bech’ası hıghá ha hoɂąsı danıłɂah hané ha, naıdher ha. T’a yatı húlɂą gharé hade t’oho dëne ch’ası hıyá dé dëne xa honejer ts’ethıle ts’ekuı ha. ɂeyı chu dëne hoɂąsı daghelɂá łı, due neł haja dé tthı łá dezą ghonı ɂıghą tth’u.

T’ąt’u hetthı łá ha hotıe yatı hųłtsı la.

Hotıe hotthe ɂëdeba senéjá de, ɂıghą neskęnę chu neba dınıghá ha. Ku ɂëdırı ląt’e ɂası t’orı łthı ghonı dënesıyarıtı koę hots’ı ɂerıhtł’ıs nech’ası nadher ha t’orıłɂah nek’enı ha bech’ası hıghá ts’ęn tth’u.


T’ĄT’U BECH’ASI HIGHÁ ËDIRI YATI THIŁTSI SI

Ku ɂëdırı yatı thı łtsı k’ı Emergency Plan t’ats’edı k’ı yunadhe nerıdı hots’ęn bech’ası hıgha ha t’anené ha yatı thı łɂąh. Yunadhe nerıdı ts’ęn tth’u t’ąt’u

bech’ası hıghá ha yatı hats’edı sı.

Nak’e, t’ąt’u ɂası nodołthı nerıdı hots’ęn tth’u bek’orılyą, ɂeyı hoghare bek’orılyą ha t’ąt’u nek’enadher ha nıdhęn dé ts’ęn tth’u. Ɂeyı ɂa nąnı t’a beł due norełtth’er haradı hu t’oho netthąlye ts’ęn tth’u t’ąt’u tthehısha ha yatı thı łɂą dezą. Ts’ekuı chu sekuı ba horełnı łı t’oho bekoę nahóté tł’ąghe dé.

Ku ɂëdırı nahıe ɂası beghą nanıdher ha ɂeją ɂëdehel ghılé ha

� Ɂëdłesı hesá há? Ɂëdłąt’u ɂeyer nęsá ha? Ɂëdłanıtha nasther há?

� Ɂëdłaghé ɂası ɂëdëheł hesłé há?

� Ku ɂëdłąghe bets’ęn yastı ha seskęnę chu sets’enı ha?

Beghare benaıłnı ha yatıe dıtł’ıs ɂeją:

T’a ɂasıe ɂëdełheł hılé hoɂą

� Nezırıhtł’ıs ɂëłk’ech’a t’a nets’ı sı, Social Insurance Number (SIN) hots’ı t’ąt’u hulta benaghųlnı la, t’oho neskęnę chu nets’ı nǫk’e núdel ɂerıhtł’ıs tth’ı hel hu, Indian status sǫlaghe tsąmba ɂerıhtł’ıs kalé, Métis begharék’ą hots’ı ɂerıhtł’ıs kalé, health ɂeya koę ha ɂerıhtł’ıs kalé, beschęnę k’enelnı ha ɂerıhtł’ıs kale driver’s licence.

� Tsambe, debit cards tsamba tınıɂah ha, credit cards tth’ı heł, cheque-book tsamba huto ɂası naıłnı ha cheque hu, bank statement tsamba koę hots’ı ɂerıhtł’ıs.

� Naıdıe t’a neskęnę chu nęn horelyų t’a bet’orułɂah.

� Cell phone beyeyatıɂasé.

� T’ą bets’ę phone dıłtsı ha t’a hulta neba tthere k’ı, t’ok’e naradé hots’ı ɂerıhtł’ıs hu, t’ą bek’odorılyą sı nets’edı chu ɂeyı ɂası ha.

Benólnı la: t’ok’e losı tsamba senérųt’á t’axą due nunıdher de bet’orı łɂá ha.

Benólnı la: horelyų t’a ɂerıhtł’ıs nets’ı sı bets’ı denıtł’ıs hųłtsı la t’ą danıłɂah nech’ası nadher ha court ɂerıhtł’ıs chu tsamba koę hots’ı ɂerıhtł’ıs chu t’ą dëne neba yek’elnı sı hotıe hųłɂá la besdołé ch’a.


Benólnı la: dënenałtsı dëne chu t’ok’e ts’ekuı naradé sı hots’ı bets’ęn dıłtsı ha t’ahulta benólnı la. Kudąne nırıt’ąlé dékulı ɂënǫt’e sǫną!

Nel due núręltth’er dé, ɂıghą tth’u ɂeyer ch’ası hųyá la!

T’a ɂası ɂëdırı dek’erıtł’ıs k’ı korųlɂıh soną … kudąne tthıshá hoɂą!


KU ËDŁĄGHE SETS’ENI HA HORESKÉ HA HO Ą Á?

“Bëk’oreshyą hılé nı t’ok’e ts’ekuı naradé sı ɂeyer nasther ha seba hoɂąnı.”(t’ok’e hots’ı yatı hılchu ɂeją dënedédłıne ts’ekuı chu dëne koę bası Aboriginal Women

and Family Violence, Canada, National Clearinghouse on Family Violence, Ottawa: Public Health Agency of Canada, 2008 n enę k’e nayaıtı nı).

ı łąghe hutó neba honejér de kudąne, dënenałtsı dëne ts’ęn yawųłtı la. Ɂıghą tth’u t’ą dëne ɂesolyé sı k’enı halá, ɂeyı chu t’ąt’u neba sughua haɂąsı nel

kódı ha.

Ku ɂeyer ch’ası tınıghá horı łɂıhılé dé ɂałų nets’edı ha hoɂąsı.

Ku ts’ekuı nelı dé daneghelɂah dé t’ok’e ts’ekuı k’onı koę ts’ęn yawųłtı la ts’ekuı k’onı koę t’ok’e naıdher sı hųlı dé (nenęnę k’e hųlı de, ɂıłąghe hutó nekaghá ghonı sı). Ku ɂeyı ląt’e ts’ekuı k’onı koę hųlıhıle dé, dënenałtsı dëne hutó naıdık’olyąɂase huto dëne yeghalana dëne t’ok’e ɂëłotsele hots’ęn dëne k’onı huto dëne hoghedı koę hųlı ts’ęn nınıltı ha horųké t’ats’ęn neba dëne k’onı koę hulɂá hots’ęn.

Ku t’ok’e ɂëłotsele ts’ęn ts’ekuı nadé chu boghedı ha dëne koę (hutó ts’ekuı k’onı koę huto nats’edher ha yoh k’ı) ɂeyer neba horełnıle sı neskęnę chu horelyų ɂëła t’anıłtha nodé ha hoɂąsı dzıne huto dzeratá hots’ęn t’ats’ęn ɂëdeba senųnıɂah hots’ęn. T’ok’e losı ts’ekuı naradadé ha yoh dahóla k’ı dëne dzıne k’etł’a ɂëghalada 24 ts’ęn, ku dëne hoghedı ha dëne tth’ı nadarełyá ɂësonılyé ch’a t’ą bech’ası thehıłá hots’ı.

Ku t’oho losı t’ok’e ts’ekuı naradé dëne ch’ası ts’ęn yostı nıdhęn dé neba hoɂąsı dëne hel yanetłı ha. Nezı kornını horı łɂıh hılé dé nęnehı sı. Nąnı ɂeyı ląt’e dëne k’onı ha bets’ęn nayałtı nanıhılé sı. Nąnı ts’ekuı ɂeyer ɂëghadalana k’ı ɂëdını tth’ı daghëlɂah nı ɂa hotıe nęl t’ahoɂą k’odorelyą sı.

Ku dëne t’ok’e dëne k’onı ha ɂëghadlana k’ı nęn chu neskęnę, ts’ethıyę nodé chu ber chu yuh hu, tthąnı chu są yué neskęnę ba horelyų ɂası ha hotıe nets’enı ha. Ku honezı ɂası ha nets’enı hadé naıdıghalana huto, tsamba hedı nathı łtı huto dëne ts’edaręnı dëne nel hułɂah chu nel tthęnę naıdher ha yułɂah ɂeyı horı łɂıh dé. T’ą dëne ɂeyer ɂëghadalana k’ı t’ą danıłɂah k’ı hel kohódı haılé ɂeyer naıdher ha, ɂęn nıdhęn hıłdu ɂësǫt’ele ha.

Ku ɂeyer ts’ęn dı łtsı ha nıdhęn dé t’ok’e detł’ıs k’ı neba thelya sı neba horená crisis line huto ɂëdırı ɂerihtł’ıs beląghe neba detł’ıs sı dëne.


Ku dëne hel yatı ha dëne tth’ı hųłɂah dezą nęn neskęnę, neł ɂëdų norełtth’er ɂa. Horelyų neł t’ahuɂąsı tthere sı neł sughua ha.

• Dëne ha nadı ha k’oldé nets’enı ha naradé sı, tsamba, yoh t’ok’e nodé chu t’ąt’u neyatıe huto ɂası bek’orılyą sı bası (dëne neł yałtı hutó há), ɂeyı chu t’ok’e neskęnę chu ɂëła nodé ha t’ą beł naıdher nısı neghą nagha ha tth’ı hoɂą (ɂeyı horılɂıh de t’a ɂerıhtł’ıs netł’alya walı sı bası court hots’ı ).

• Ts’ekuı hobets’edı ha t’a ɂası hųlı k’ı dënedédłıne nelı dé nets’edı ha hoɂąsı dëne ts’enı ha hoɂą dé ɂeyı ląt’e ɂası ha.

• Horelyų t’ok’e dëne naradé sı ɂeyer ɂeya k’elnı chu dëne yeł ɂëghadalana sı nets’eranı ha nadé sı. ɂası łą ha nets’eranı ha nadé sı, t’ą dëne daghëlɂah sı bası nąnı daghëlɂah hu hosłıne ha due halya hu, benı łą hu horelyų t’ąt’e ɂa ba due sı ha. Ku nąnı t’ok’e dëne naradé sı dënenıh ha dëne naradé dëne ts’eranı dëne xa.

• Ku nahıe t’ok’e dëne naradé k’ı dëne ɂesólya dé ha dëne ts’eranı . ɂeyı dëne k’ı nets’enı ha la bets’ı sı neskęnę chu ɂëła sughua nodé hu, ɂerıhtł’ıs tth’ı neba kagha nets’ıdhıle nedëne neghą nıghá ch’a horelyų ɂeyı ląt’e ɂası. ɂeyı dëne tth’ı naıdı k’olya huto ɂeya koę ts’ıghá chu dëne ts’erdarenı horılɂıh dé neba yułɂah ha. Ku t’ąt’u neł sughua hoɂą ha yatı tth’ı neł yeghą yałtı ha due hanılyé ch’a. Dënenałtsı dëne huto ɂeya koę tth’ı neł nagha ha tth’ı nadé sı. Hotıe nets’eranı ha t’ats’ęn t’anené ha nenıhı łtsı hots’ęn. Dënedédłıne court ɂëghadalana k’ı tth’ı nets’eranı ha naradé sı due hanılyé ch’a t’ok’e ts’ęn neba hołé ha.

• Ɂeyı datedhe tth’ı t’ok’e losı Canada nask’athe dëne ha horena dé crisis line hulyé nanıhıle phone hųlı sı dëne, t’ą losı ba. Nezı tth’ı korını horıłɂıh hıle dé nęn hı sı. T’ok’e nets’edı walı sı ha nel kohodı hası. Nehorełtth’ą ha t’ąt’u nel hoɂą ghą yanełtı horıłɂıh dé. Dëne łą t’a beł yatı k’ı ɂëdını tth’ı kąt’u húdéł ɂa nel t’ahúɂą k’odorelyą sı.

• Ku nets’edı ha horıłɂıh dé dënets’edarenı dëne huto t’ok’e bets’ı ɂerıhtł’ıs koę hoɂą, k’ı ts’ęn yawųłtı nıdhęn dé, nahıe nanılé sı bets’ęn yatı hadé. Ku t’ok’e dëne ts’edarenı dëne ɂëghadalana nanıhıle bets’ı ɂerıhtł’ıs koę, dëne hel ɂëghalana chu t’ok’e nets’edı walı sı ha nets’edı ha hoɂąsı.

ɁËDIRI BENAHŲŁNĮ LA: Ku ɂëdırı benólnı la, nekoę hots’ı ɂası ts’ęn dethıłtser dé ɂëdırı ɂerıhtł’ıs hots’ı, kudąne ɂeyer tł’ąghe ɂëładųne ts’ęn dųłtsı la. Ku nets’ı cell hots’ı dethıłtser dé kudąne narųłdé la ɂëdırı hultá k’ı. Ɂeyer de t’ą dëne danıłɂah k’ı yek’olyą haılé ha t’ok’e ts’ęn dethıłtser ts’ęn. Nąnı dëne dadathëłɂah dëne k’ı “nadanetá łı ɂeyı ląt’ı ɂasıe” t’ą dëne daghıłɂáh k’ı ghą k’older horelɂıh ɂá.


KU DËNENAŁTSI DËNE BETS’ĘN YAGHIŁTI DE SEL ËDŁANODHI HA Á?

Dëne nałtsı dëne neghǫɂáh hoɂą tthęnę ts’ęn beł yanełtı ha, t’ą ɂësonıla bech’ası. Ku ts’ekuı nelı dé dëne nałtsı dëne ts’ekuı helı horıké ha neba

hoɂąsı kulı hoketł’a neba hoɂąhaılé sı ts’ekuı hulı hılé dé, ku dëne yatı k’eyałtı dëne tth’ı horı łɂıh tth’ı ghonı.

• Ku t’atthe ɂası hadé dëne nałtsı dëne nel sehoɂą ha neba nųɂá ha neskęnę tth’ı ha. Ku t’ą dëne ɂeya hanıla k’ı beghą nayatı ha ɂası nedhe hołtsı de hılchu tth’ı ghonı.

• Ts’éthıle ɂeya nejá dé nenakoghodı ha dëne ts’ęn yałtı ghonı. Ɂeya beschęnę tth’ı kayałtı hadé ba hoɂą sı, ɂeyah koę hutó den nakoghodı koę ts’ęn nınęłtı ha.

• Dëne nałtsı dëne k’ı nets’eranı ha nadé sı, neł tth’ı sughua ha hoghëłnı chu t’ąt’u nets’edı walı sı ha. Ku ɂası ts’ęn hıgha hadé neba dëne húłɂáh ha.

Ku t’ą dëne t’oho hılchu huk’e due nedółthı dé, bedarıtą ghonı t’ats’ęn beghą nayatı hots’ęn huto benaredı ha narelnı t’ats’ęn beghą nayatı hots’ęn. Haıyorıla nedhe sadzıe hut’a ts’ęn sı. ɂeyer tł’ąghe dé tıdá halyé t’oho beghą nayatı hots’ęn ɂası ka bek’onıle dëne darılá koę yısı.

Ku ɂëdeba nıłjer de, dëne nałtsı dëne kolúnı la dëne t’ą ɂeya nıla benaredı ts’ęn tth’u. T’ąt’u benaredı ha dënesıyanıłtı koę yets’ęn yatı nıɂá ghonı ɂëdoghelnı ha. Nets’ęn nayałtı ha due chu nęɂıh ha ɂıle hets’edı tth’ı ghonı. Ku ɂeyı yatı naıyes des, bedanarętı ghonı.

Ku t’oho benaredı ha nıłjer dé, t’ok’e neba horełnı ch’a naıdher ha nanıtá hųłɂah ghonı, t’ok’e dëne naradé łı nesk’esı beł due norełtth’er dé.

Ku ɂëdırı horıké ha neba hoɂąsı “ɂëłotsele ts’ęn nets’ıdhıle hoɂıh ha helɂá”, huto “nech’ası nadher ha helɂáh” huto “nech’ası nadher hoɂą ha helɂah peace bond hulye”. T’ąt’e ɂah ɂëdırı ląt’e yatı nıt’a k’ı t’ą due hanıla k’ı nech’ası nadher ha helɂah neskęnę chu nęn due hanılé ch’a. Ku t’ąt’u helɂą k’ı hats’edı dé nets’ęn yałtı tth’ı ha due chu nets’ıdhıle tth’ı hoɂıh ha due chu nekoę naıdher horı łɂıh de ɂëdını tıghá hoɂą.

Ku t’ą dëne due hanıla k’ı ɂëdırı k’ąt’ehıle dé beghą nayatı huto bedarętı ghonı.

Ku dënesıyanıłtı dëne huto yets’enı dëne ɂałų yatı horelɂıh de ba hoɂąsı benı hełtsı ts’ęn tth’u, norełker tth’ı ghonı t’ąt’u danelɂah chu ɂeyı dëne k’ı naghá tth’ı ghonı. ɂeyer dé bąłt’u nuhëba hoɂą ha nozelker t’ąt’u ɂa neł nodher sı ghą. Ku ɂeyı hadé dënets’edarenı dëne hedı kulı ɂëdeba yarı łtı ɂësǫt’ele sı kulı dëne nałtsı dëne tth’ı naradé ha noghołnı ha.


Holą dëne t’ą due halyá sı ɂëdeba holnı ha nełjer łı bets’edı ha horeké ha. T’ą hel nadher chu bekoę nayıs horelɂıhıle dąlı ɂá dzıne dąłt’u beł hoɂą ɂá. Ku t’oho noghodı nets’ıdhılé hoɂıh ch’a, chu nech’ası nadher huto ɂeyı dëne boghedı ha selyé neskęnę chu noghodı ɂësónılyé ch’á.


KU ËDŁANODHI HA Á T’Ą DËNE DASIŁ AH K’I DËNE NAŁTSI DËNE YEGHĄNAYAIŁTI DÉ?

Ku dëne t’ą dëne daghıłɂah sı hılchu dé dëne ɂeya halé haılé ɂëłotsële ts’ęn. Ku t’ą dëne danıłɂah k’ı ɂësonı la ha beghą nayatılé ha nıdhęn ghonı. Ɂeyı ɂah

dëne nałtsı dëne yı łchu dé ɂeyı t’a yek’olyą ghonı dëne k’olɂıh hoɂąle ha t’anolther sı ɂëdını hat’ı sı yegharé yek’olyą ha la. Dëne kąt’u dëne daghıłɂah dé yek’olyą hoɂą dëne hezıdı hoɂąhılé due sı dëne konıdołthı dé.

Dëne hılchu dekulı hok’etł’a beghą nayatı hılé łı, kulı beghą nayatı ha t’ąt’u beghą nayatı sı k’e hudéł dezą beghą nayatı k’e nųt’á hadé t’ą dëne due hanı la sı. T’ok’e losı dëne naradé ɂëłk’ech’a province huto territory yası ɂëdų kulı ɂëłk’esı sı t’ąt’u ɂeyı ha dëne ghą nayatı hadé.

Ɂałų neba sehoɂą chu yunadhe ha neghodı kulı t’ąt’u neskęnę ba senúnıɂah ha bekanıtá hoɂą ɂesorané ch’a neskęnę chu ɂëła t’ok’e nódé sı. Dëne daghëlɂah hıle koę hoɂą dé ba hųzų hası. T’oho dëne k’oldhęn de bets’edı ha hoɂąsı ɂëdeba sughua nınıɂah ha horılɂıh dé t’ąt’u ɂëdırı ląt’e ɂası hedı naıdher horılɂıh de.

Ku t’ą dëne danıłɂah k’ı ɂeyı hasɂıh henı dé guilty nothıłther henı dé huto kąt’u hulɂą nęn huto neskęnę ɂësonıla dé besunıyanıtı ha ɂeyer court yısı. Ku t’a hulɂą k’ı fine nałnı huto bedarętı huto banełt’u halyé ghonı. Ku t’oho benaredı hel ɂëdoghelnı ha hets’edı de t’anıdolthı ha bets’edı de dëne ghą nądaı hets’edı ghonı.

Ku dëne bedarętı huto benaredı hadé t’a ɂasıe nolther hets’edı sı horelyų nanóta dezą t’atthe nolther huto horelyų net’ı hoɂą ɂëyı gharé bek’oją ha. Nıjer de t’ą dëne yeghą nayałtı Crown Attorney hulye k’ı kolúnı ɂeyı ghą. T’oho benaredı hadé, court yatı yeghą ɂa ghonı nets’ıdhıle hoɂıh dąlı ha. Ku nıljer dé nedëne bedarętı ɂa nekoę horena ha nıdhęn de ber hu kǫt’ı ɂası ha Court ɂëładųnę yatı yeghǫɂah ghonı t’ok’e nodé nadher dąlı ha nets’enı ha.

Ku t’ą beghą nayatı konothıłther hılé hęnı dé beghą nayatı de bets’ų yanełtı ha nozeké ghonı court yısı. T’oho hųlnı dé hoɂųsı hots’ı hųlnı ghonı ha neba nųt’a tth’ı ghonı Tv t’a huto tth’ı neba nųt’a ghonı nıljer dé. Dëne tth’ı nets’enı ha nega thedá tth’ı ghonı horı łɂıh dé.

Kudąne beghą nayatı k’e nųt’a haıle. Ku t’anołther ha bulɂą dé t’alyé hası ɂeyer yısı k’ots’edı ha. Crown ts’edarenı dëne nel k’odı ha dëne ts’edı t’ok’e naıdher sı bası province huto territory k’eyaghe ɂeyı chu nets’enı ha t’ąt’u ɂası k’enats’edı ɂeyer yısı.

Ku t’ą dëne due nolther sı bulɂąh dé ɂeyer nadher ha helɂą ghonı t’anıłtha beghǫt’ą hots’ęn “Community Sentence Order hulye sı ɂeyı k’ı ”, t’axą “bekoę hı nadher ha hets’edı łı”. Ku judge tth’ı t’ąt’u ɂëdoghënı ha yatı yeghǫɂah tth’ı ghonı sughua ɂëdoghëlnı hu, kǫntue huto naıdı ch’ele tth’ı ghanahıle chu t’ok’e nadher hoɂą ch’ası hoɂıh hoɂąle huto neɂıh hıle tth’ı hets’edı dé kǫné hoɂąlé. Crown ts’edarenı chu t’ą dëne ts’enı horųké la t’oho beghą nayatı honudhı ts’ęn tth’u t’a hołe bası.



KU SESKĘNĘ ËDŁARANÉ HA BECH’ASI HUSÁ NESDHĘN HADÉ?

T’oho due ch’ası hıya dé, neskęnę nel naradé ha horıké horılɂıh dé neba hoɂąsı. Neghą naltsılé sı bech’ası thëhısha t’á t’oho ɂeyer ch’ası hıya huk’é.

Ku neskęnę ba honejer dé, dënenał tsı dëne kolúnı la nel sekuı dıdeł ha ɂeyer hoch’ası t’oke ts’ethıyę ɂëła nodé ha bech’ası. Ku neł hedeł ha horená de dëne nałtsı dëne kolunı la neskęnę ba horełnı nıdhęn dé.

Ku t’oho nekoę ch’ası hıghá ha neba hoɂą de dëne ts’edarenı dëne beł yawųłtı la t’ąt’u neskęnę chu nęn ɂëdoghųlnı ha due ch’a. Ɂeyı dëne k’ı nets’enı ha la court hots’ı ɂerıhtł’ıs ha nęn neba t’ąt’u neskęnę nel naradé ha.

Ku neskęnę ba nıljer dé nedëne due hayıle ha nıdhęn huto dé, dëne ts’edarenı dëne k’ı judge horeké yatı ɂa yedaręghá ha huto t’oho dë hel beskęnę ghą naghá ha beghǫt’a hadé. Judge t’oho benı hełtsı dé sekuı ba horena ch’a tthere sı. Kulı ɂëdırı benǫlnı la judge holą sekuı ch’ası dëne nadher helɂah holąhılé sı. Ku t’oho beskęnę ghą naghá horelɂıh dé dëne hel nęn tth’ı dëne nel horılɂıh dé neba hoɂąsı bet’a ɂası honıla ch’a t’oho sekuı beghą nılye chu beka naıdé dé.

Nęn chu neskęnę ba sughua ɂësoroné ch’a tthere sı. Neba honejer dé nǫdher soną beghą nenıłą ɂa neskęnę chu t’aroné ha nanıdher ɂa tthęnę. Shelters t’ok’e dëne beł due nųnıdher naradé ha hoɂą t’oho ɂëdeba sughua nųnıɂah hots’ęn yoh hu kǫt’ı ɂası ha. Nets’ı dëne ts’edarenı dëne nets’enı ha ba hoɂą la judge horeké ha t’ą bech’ası hıya nets’enı nęn chu neskęnę ba.

Ku sekuı nets’ęn nı lya dé ɂerıhtł’ıs ɂa ɂıłą huto neskęnę nech’ası nałtsı horılɂı lé dé ɂeyı ɂerıhtł’ıs kųłnı la. T’ok’e neskęnę boghódı huto ɂerıhtł’ıs koę naradé sı tth’ı ɂı łaghe ɂerıhtł’ıs nųłchuth la.

Ku ɂıłą huto dëne neskęnę Canada ch’ası tıyılé ha nıdhęn dé nets’ı dëne ts’edarenı dëne kolúnı la ɂeyı ghą. Ɂeyer dé judge yatı hełtsı ghonı ɂıłą huto bąłt’u sekuı betthıkuı sekuı ɂeyer hoch’ası dıyılé hadue sı (haıyorıla, province huto territory huto Canada ch’ası). T’a ɂerıhtł’ıs passports dabets’ı de judge yoreké ghonı court yısı bek’onı ha. Ɂałų ɂëdırı beghą yatı husɂa nıdhęn dé sekuı Canada ch’ası tı lyé hobası ɂeją (dolye sı “nıh bąne sekuı naraltsı”) ɂeją tsątsąne benı hųlı k’e boret’ı sı neba: https://travel.gc.ca/assistance/emergency-info/child-abduction-welfare.

AANIISH ZOONGIDE’EWIN MIINWAA MSH

http://travel.gc.ca/assistance/emergency-info/child-abduction-welfare


KU ËDŁĄNT’U BECH’ASI HESÁ HA NASTSER HA Á?

ı łaghe ts’ekuı ɂëdırı ląt’e ɂası huya nı dëne hel yeghą holnı nı: “dëne łą ɂëdırı ɂası ghą yenerenı dé chu hotıe dëne łą ɂëdırı ghą k’orelyą dé horelyų bet’a benerıdı ha t’ą dëne beł due sı sughua ha.” Ku hotıe beyatıe k’e hadı hu, dëne honełtą de bech’alanıe chu ɂëdeghą dé nezų sı. ɂëdırı ɂası ɂa ɂëdeba sughua nınıɂą nı natser haja t’a daghëlɂah ch’ası heya ha. Betthere t’a ɂası k’olyą chu yunısı hots’ı yatı ghare ɂası t’orı łther nı bet’a sughua ɂëhëna ha.

Ku neł sughua hoɂaıle dé neł norełtth’er dé nech’alanıe bet’a ɂası horena haılé sı. Ɂëdırı ɂah naıtser sı!

Ku tth’u nenı nełtsı ha due dé, beghą due nųdhı sǫną, t’ąt’u naıtser nadłı sı ha ts’ęn hųya la hıtthadhıle hajá dé.

Ɂası łą ɂa ɂëdëthıtthadh ha hok’enǫdher la bet’a nenı natser chu ɂası nakorılddher hadé:

• Dëne t’ą hotıe neba sughua nıdhęn se beł yawųłtı la … horelyų neł t’ahuɂąsı bası hųlnılé dekulı ɂësǫt’ele sı.

• T’ok’e losı haıyórıla dahóla k’ı są k’e daholá sı dëne ha, ɂënełtą chu, “dënexą chu sekuı” ha dëne ɂëła hoɂą, AA kǫn tue ch’ase yaıt chu Al Anon dëne hu, ɂąlnedhe honeltęn koę, Friendship Centre ha dëne ts’edı chu ɂerıhtł’ıs k’onı koę. Ku ɂeyer ɂëk’ech’a ɂası nełtsı de dëne hel nenı łą haıle t’a ch’ası hıya hots’ı due ɂëdenı ldhęn haılé sı … t’ok’e naıdher ts’ęn naıda ha sughua chu neba horelyą heł.

• Nǫnısı tthęnęn naıdher dé nezų ha neba, neskęnę tth’ı beł hanéne horılɂıh dé neba nezų hası. T’ą losı dëne hayorıla ch’ası nadher dé ba horelyą hat’ı łı. Ɂëdeba nezų sı “tthęnę herıłɂıh ha”.

• Dëne łą tth’ı dënęnı k’esı yatı de t’orełɂah łı, yatı hu dëne hel yatı hu yałtı koę tth’ı nezų sı. Ku ɂeyı ɂası hołe dé bet’a dëne xa horelyą chu sughua ɂası hołé ha.

• Ku ɂası due nek’enadher dé kǫntue huto kǫt’ı ɂası dé, dëne het’ı chu nets’edı ha bekanųta la t’ąt’u dëne ts’edı walı sı ha.

Ku neba horena dé ɂëdeba ɂası nełtsı ha thıtthath hıja dé, neskęnę beghą nanųdher la yunadhé t’ąt’u ghena ha. Ɂıłąghe ts’ekuı ɂëdırı yatı thełtsı nı

“Seskęnę bet’a yunadhe nathıya nı. Ku t’oho bą la hılchu dé yułt’ı hel heyá dé.

Ɂeyı, nuhënı hułt’ı łąt’é sı.Ɂeyer dé horelyų ɂëła yunadhé naraıdá sı.”



Ku neskęnę chu neba sughua nınıɂah hadé ts’ethıyę

narıt’eth dezą.


ËK’ECH’A YATI ËDIRI ERIHTŁ’IS YE BET’ORIDHER

Yatı bet’orıdher kulı k’enelt’elé sı: ku ɂeją yatı bet’orıdher sı bet’a henerını halɂıh hut’a sı k’enelt’e yatı holı hılé sı. Dzıne dąłt’u dëne yet’orelɂah halɂıh sı. Ku ɂałų hotıe yatı horılɂıh dé dëne ts’edarenı dëne horųłker huto Legal Aid beghą nǫyá la.

Dëne ɂësólyá Dëne bezédı huto ɂësonúsłé ha hets’edı dé hats’edı sı ɂëdırı k’ı, ku dëne dagharé hıle tth’ı halyá de hats’edı sı. Dëne ɂıle henı kulı ɂësolya huto neljer ɂa hajá hats’edı sı.

bail hearing dëne heneradı ha nųt’á Ku dëne hılchu tł’ąghe de t’alyé ts’ęn tth’u beghą yatı ha nųt’á łı. ɂeyer de court t’ayılé ha be nųt’a ha benaredı huto t’ąt’u benaredı dąlı sı ha yatı, nets’ıdhıle tth’ı hoɂıle dąlı yatı hołé ha. ɂeyı huto judge t’ą dëne beghą nayatı k’ı bedarıtą ha. T’ąts’ęn beghą nayatı hots’ęn ɂëdırı bail hulye benaredı k’ı “ɂëłotsele hots’ęn dëne benaredı hats’edı sı”.

Court bası dëne helɂah ɂëdoghólnı ha Ku ɂëdeba nıłjer dé, dëne nałtsı dëne ghą naıgha horı łɂıh hıle dé, ɂëładųne hots’ęn hots’ı nets’edı ha hoɂąsı neba court huto kǫt’ı ɂası bası ku nech’ası nadher ha helɂah yatı ɂëdırı sı; ku ɂeyı yatı k’ı restraining orders hulye nech’ası nadher hoɂą. ɂeyı ɂa dëne ts’edarenı dëne hıłɂah hoɂą nets’enı ha t’ąt’u noghodı ha t’ok’e province huto territory naıdher sı. Emergency Protection Orders nets’edı ha yatı holı huto Emergency Intervention Orders yatı bets’ų nıt’a nets’ıdhıle hoɂıh ch’a t’ok’e losı province huto territory hųlı sı nare ku ɂeyı yatı hųlı sı nek’enı ha t’ok’e dëne narade sı bası. T’ok’e nekoę sı tthęnę nodé ha nųt’a (nęn chu neskęnę hut’a – t’a danıłɂahıle) nekoę; t’ok’e nekoę ch’ası helɂah ha nek’enadher ch’a, chu t’oho neɂıh ha tth’ı nųt’a hoɂą. Horelyų ɂeyı ɂası k’ı dëne ts’edarenı dëne bedagharé hųłstı la nets’enı hoɂą ɂëłtth’ı nełtsı ha.

criminal harassment dëne k’enats’edher Nıljer dé dëne t’ą danıłɂah bech’a, nek’ını dzıreghaı chu nek’enadaredher hu ɂası kaıle t’oho horılɂıhıle dé, nets’ęn tth’ı due nedółtther chu nenaneta dąlı dé nęn huto neskęnę bets’ęn ɂeyı ɂası criminal harassment dëne k’enadher hats’edı sı. ɂeyı tth’ı dëne nakanet’ı tth’ı hats’edı sı stalking hulye sı.


Crown Attorney dëne ghą nayałtı dëne Ku ɂëdırı dëne ts’edarenı dëne k’ı (Crown bası Counsel dëne ts’edarenı dëne huto Crown Prosecutor dëne ts’edarenı dëne hulyé sı) dëne ghą nayałtı sı nıh ts’ęn k’olde beba (ku ɂeyı k’ı Crown hulye sı) neba. Ku Crown Attorney dëne ts’edarenı dëne judge yatı hełtsı sı t’anodher dąlı ghą nek’edarenı chu t’ą benale norełtth’er k’ı horeke yorełker ha dëne nalé holnı ha. Ku t’ą dëne beghą nayatı k’ı tthęnę ts’ęn dëne ts’edarenı dëne hełɂah ha yek’edarenı ha Defence Attorney huto Defence Counsel hulye.

custody order sekuı netł’alye ha yatı hołé (huto parenting dëne xą ha yatı hołé) Ku neskęnę netł’alya dé, nęn xare boghıłnı ha nųt’ą sı benakanıłnı ha t’alye hu t’ok’e nadé dąlı ghą (t’ąt’u danıye chu ɂerıhtł’ıs koę nadé dąlı ghą). Ku neskęnę netł’alya de tthęnę ts’ęn nęne xare ɂası ɂëdeba hıłtsı dezą neskęnę bebası. Huto ɂëła boghułnı hade t’ąt’u halye ha behayatı hoɂą. Sekuı boghedı de nęn tthene huto ɂëła nųt’a ghonı hası. Ku ɂëdırı yatı nadłı hu “t’ą betł’esı nųt’a ha yatı parenting order hulye k’ı” t’ok’e losı naıdher sı bet’oreɂah ghonı province huto territory k’eyaghe. Ku dëne seskęnę ha ɂerıhtł’ıs holı dé beghare t’ąt’u sekuı hoghedı ha senųt’a, chu t’ąt’u sekuı bąłt’u neba nųt’a ha t’oho boghédı ha.

peace bond sehoɂą ha yatı hołe Ku ɂëdeba nıljer dé, yatı neba hołe ha hoɂąsı peace bond hulyé ɂëdogholnı ha yatı hołe “recognizance ɂëdoghólnı hoɂą”. ɂëdırı yatı k’ı t’ą dëne danıłɂah k’ı t’ąt’u ɂëdoghólnı hoɂą ha yatı hołé. ɂeyer dé ɂeyı dëne neghą nagha hoɂąhıle ɂeyı yatı t’a, nets’ęn ɂerehtł’ıs hıle hu, nets’ęn yałtı hıle dąlı. Ku ɂeyı yatı naıyes de, dëne nałtsı dëne yı łchu ha hoɂąsı. Ku ɂałų ɂëdırı beghą yatı hųłɂah horılɂıh de dëne ts’edarenı dëne huto dëne nałtsı dëne horųłker la.

probation ɂëdogólnı ha beghǫt’ą t’oho benaredı tł’ąghe dé Ku dëne t’oho besıyıyanıtı dé ɂeyı yatı beghoret’a łı. Ku dëne probation k’e theda de t’ąt’u beredı sı yatı beghoręt’a łı, sughua hena ha yatı ɂa bets’edı hoɂą counselling hulye.

Sentencing t’anı łtha bedarętı ha yatı nųt’ą Ku t’oho dëne t’anołther bası hųlɂą dé t’anıłtha bedarętı ha judge yatı hełtsı hoɂą, dëne darętı de custodial order hulye sı, ku t’ok’e nadher sı ts’ęn beredı dé ɂëyı community sentence order hulye sı. Ku t’oho bekoę ts’ęn nadher ha beredı dé ɂeyı “house arrest hulye sı” ku kǫt’u beredı de t’ąt’u beredı hu t’ą yoghëłnı hu t’oho bekoę ch’ası hulé horelyų bek’erehtł’ıs ha. ɂeyı huto nąnı beredı łı ɂąłnedhe dąlı ts’enı ha.

t’Ą losÍ dËne daghelɁÁh – dÉ ɁeŁtth’ile: ɁËjĄ nĮh nask ... · chu dëne łą...

Documents