taja liwaisi - mincultura.gov.co · pollo peletas,acusetas, donde no te llamen no te metas. wakara...

32
taja liwaisi

Upload: nguyentram

Post on 18-Aug-2018

258 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Liberta y Orden Liberta y Orden

taja liwaisi

Ministerio de Cultura de ColombiaMariana Garcés Córdoba

ministra de cultura

Ministerio de Educación NacionalMaría Fernanda Campo Saavedra

ministra de educación

editorIván Hernández

coordinadora editorialJenny Alexandra Rodríguez

diseñador editorialNeftalí Vanegas

ilustrador de cubiertaRafael Yockteng

ilustradores José Rosero

Rafael Yockteng

comité editorialConsuelo Gaitán, Iván Hernández, Moisés Melo y Jorge Orlando Melo

Primera edición, 2013

isbn: 978-958-8827-05-6

© Ministerio de Cultura. Derechos patrimoniales reservados sobre las ilustraciones de José Rosero y Rafael Yockteng.

© Derechos morales de las ilustraciones como aparece en cada poema.Material de distribución gratuita. Los textos son de varios autores que

pertenecen al dominio público. El Ministerio autoriza la reproducción física y digital del libro incluyendo

ilustraciones en casos en que no haya fines de lucro; para cualquier otro uso de éstas se requiere autorización del Ministerio de Cultura.

[email protected] en: diciembre de 2013

Traducido por: Alfonso Rodríguez DíazInstituto Educativo Indígena Lisa Maneni

Comunidad: GetsemaniEtnia Sikuani.

Índicetraducir!!

Peyorobijawa baitsi saikaya taja liwaisiPebarϋyataejawa ........................................................... 5Aro, yajawa letsi ........................................................... 6Naejawa purϋrϋ ............................................................ 6Kuku, ba naxϋana kuitawa ......................................... 7Mambru pona wajabitsaϋ jawabelia ........................ 8Xainajϋ kae muniekawa ............................................ 9Baratsuitowa pemiana yakiyakiwiwa ..................... 9Pimpon rajã muniekanϋ ........................................... 10Pizingaña ...................................................................... 11Jemabajalia reinϋ ........................................................ 12Komaerewa kuito ....................................................... 13Perujuwa ine ............................................................... 13

Poemas (traducir !!)Irimonae ........................................................................ 15Kae bajayakunua kanakujitsia ................................. 16?¿?¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿ .............................................................. 17¿Detsa pitsijawa “poesia”? ....................................... 18 ?¿??¿¿¿¿??¿¿¿ .............................................................. 18?¿¿?¿¿?¿?¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿ ............................................... 19Ubajϋ penioponaematono ........................................ 20“Markarita pexaniawayomϋ tsekae” .................... 21Ukukuto peliwaisi ...................................................... 24

Pe_ebaru kakubijawa Pejai jumenϋKompawere nekomuare kae kokobϋ ..................... 26Kera ba xaina kae awiriwa ...................................... 27Nejumaitsira, xamϋ pina jumaitsimϋ .................... 27Pabolonϋyo matabiaba kalabu-yo .......................... 27Pejai jumenϋ ................................................................ 28

Penajumekenenaejawa Bajayata barkuyo… ................................................... 31Daxitakuene pekanajetsijawa .................................. 31Paxara pewϋnϋ jose ................................................... 32Pakujinae nawϋnaxuaba juaneto pitsapaina ........ 32

Peyorobijawa baitsi saikaya

taja liwaisi

5

Pebarϋyataejawa Nanas

Aruru taja penakuetonϋyoAruru taka asiwanϋyo

Majitekare tajajamatubϋ_ϋtjϋ pϋrϋtoyo.

Majitekare taja penakueto nϋyotsipajira nekobe_ena,

katabu_esekiatijitsiatsiPexaejawa exanaejitsianϋ.

Ma_ papexania penakuetonϋyojeJamatabϋ majita,

naita tsakebaItsiata ikatsia naikotabiaba.

Petuxanewa “santa ana”¿detsaxuajitsia nua penakueto?

Wϋ-nuara manzanabϋTo naxuabatsi pina.

Itsa kaebϋyo_ata wϋnuaXanu rajutsianajϋ anijabϋbeje,Itsabϋyo penakuetonϋyonexa

Itsabϋyo xamϋnexa.

6

Aro, yajawa letsi Arroz con leche

Aro, letsi yajawaJamatabϋ nakojiobajϋ

PejanawayotaTomara tutuju pijiwayota

Pejorokaejawa peyapϋtaewayoPapaϋmaϋtota pitabϋtsijawa

peyapϋtaewayoPeyorobijawa peyapϋtaewa

Penamatajϋtsijawa peyapϋtaejawaPeyapϋtaejawa

Pewitsabia _exanaejawa.

Bajara powata rajane Mapowataje jume

Ma - papejanawayotajeXanϋ nakojiobianajϋ.

Naejawa purϋrϋLos maderos de San Juan

Acerrin, aserran, naejawa pϋrϋ,Xane pani xanϋ apo nenarajutsi

Xane kesu saya ϋ pesito nerajuta.Roque pijawa alfandoque jawabeliaPijawa Rique alfañique jawabelia

tjiki, tjiki, tjiki tan.

7

Kuku, ba naxϋana kuitawa

Cucú,cantaba la rana

Kukú kuitowa banaxϋana kukú mene bϋxϋpana

kukú petuxanenϋ najetabaliakukú penamata_akatsipa kapona, yorai yajawa

kukú panepatabalia petuxanewakukú boso rukareka.

8Mambru pona wajabitsaϋ

jawabeliaMambrú se fue a la guerra

Mambru pona wajabitsaϋ jawabeliaApo yapϋtaenϋ pakujinae najetarukaejitsia.

Do re mi, do re fa,apo yapϋtaenϋ pakujinae patijitsia

Metabaja najetarukaejitsia paskuajawaItsajume meta trinidad jawa.

Trinidad baja panepa,Mambrú baja apo nawiatsi.

Mambrú tsaena tϋpa wajabitsaϋjawataKaponatsi pemϋtjutsinexatsi

Pexania kajonita Penasabijawata yamataxatatatsi

Peyawϋ kakuitotsijawatatsi matatsϋnϋtaBaratsuitoyo najetaruka

Naxϋana pio pio Naxϋana pio pia.

9Baratsuitowa pemiana

yakiyakiwiwaEstaba la pájara pinta

Eka boratsuitowa pemiana yakiyakiwiwaEka piasia limoninaeta

Piupiyota tsikaka pemaxϋranaPemaxϋranata kaxiuka pematono.

Jake! Jake! Jake! ¿detsapakujinae meta najetarukaena tasiwanϋ?Tamatabakabϋta pitabarata nukaenajϋ taja jaranϋ

Nonotapunaenajü kaematakabi kanakujitsiaNekobeyojane, ikatsia itsa kobeyo,

namata tajiaratajarabianajϋ epatua, namata tajiarata tajiara bianajϋ daxita,

Tapϋnϋyabelia nonotsianajϋ exanaenajϋ yaiyataeya.Nerajure bajara pakobe, itsakobe pijinia,

Nenaupi tsutsunia_exanare, baitsijane nekuiboyo pijawa.Baitsi jume, baitsijume, baitsijume tsipaji auranϋ

Jã, jã, ã baitsi, jã, jã, ã baitsi, tsipaji xamϋ kajitsipatsi.

Xainajϋ kae muniekawaTengo una muñeca

Xainajϋ muniekayo peraϋnaejawa penaxatatsiwayoPenioponae sapatoyo, kautsu panayota namipabϋxatateta

Jutajϋ penasiwaxainaenexa, neto, romaebajunuatsiPemajitsibiabijawata bitso ya_ataniaya bokeka.

Anijatobeje anija, raja yana, yana ikatsia anijaraja seis,seis itsayajawa anijaraja xa ikatsia xa, raja xuseis

Abaxϋ rajane taename munieka xanϋ takawaϋbijawa.

10

Pimpon rajã muniekanϋPimpón es un muñeco

Pimpon rajã muniekanϋPexanianϋyo baitsi jane pitayaϋ kuyalatonϋ

naitara kiatabiabamerata, jabonirata pijinia.pexania namatana tiatsi,

marfil tiapatapiayai namatana ukutsi_ata,

apo nue_ata, jemabaja ijake! Apo jai-ata.Pakujinae tulupotoxi

Ajena naitajϋbaPimpón matapania pona pemaitsijawabelia

Bokabiaba pemajitsinexa.

11

PizingañaPizingaña

“Pizingaña” namuxusitsianatsi jomobϋto kuenetaDetsa pakobeta, penakobetjabi kobeta

Jipatsa tjaba sipaliDetsa jota boka sipali, iso uku babapona,Detsa jota eka iso setapona pona kutuira

Detsa jota eka kutuira, wakara kijonexuarekaitsa jota pona pona wakara, natobϋ exanaponapona

De itsajota eka petobϋ, palenϋ xayaxuarekadetsa jota ponapona palenϋ, “misa” jaitsapona ponae

Itsajota eka misa, atjϋbϋabetsia junaya…Kujinaeponare pejewaxinϋyo, wakapebito

kakuanaxuabijitsipa.

12

Jemabajalia reinϋQue pase el rey

Jemabajalia reinϋ,Ponϋ liajitsia,

Petuxanenϋ pexϋnatoBajaraponϋ nakopatsiana.

¿detsa powayo meta tsane, pekopiapiapijiwayo itsajume pekoto kaewiwayo?

Verbena verbana, jardín de Cartagena (NO SE TRADUJO)Baratsuitoxi naxϋana Dioso penaexanae merawi,

Pitsaparemelia baitsibaja bepijiayo,Manuamene baϋpayalia.

13

Komaerewa kuito Comadre la rana

Tanekoxi wϋnϋrubiwa kuitowa¿detsaxua jitsipame komaere? Ponaejitsiatsibeje meniabelia

Jume neto ayapϋbeje, neto ayapϋbeje¿jipatsa pijakato patajopae?

Pebijiobinϋ tamona¿detsa pitsijawa kato kapatajopa?

Pejana nawa tabu_epato¿de pitsi itabϋjawa?Perajenae itabϋjawa

¿detsa pitsijawa xane rikuwi?Wakarawanϋ, pejana pebitonϋ yajawa

¿pebijiobiwi ba nanabane?Balatunu, tsitsaroni yajawaNexata ponatsi meniabelia

Naxatsia komawereKua kua kua kua.

Perujuwa ine La vieja Inés

¿Jipatsa maje, Jipatsa maje,?Perujuwara ine

Pϋnϋyorotsia penaxatatsi jawa kapona.

¿detsaxua meta jitsipa?Pijapalata kae juameto matamo¿detsa pitsijawa kanajetaruka?

Saya iriyo.

Poemas?¿¿

15

IrimonaeLos ratones - Lope de vega

Nakaetuana iri bitsaϋtoMitsi wekua panepaejitsia

Bajaya_epato kujinaePenajume matanubenaekujinae

Je jumekowϋnϋtsianatsi jaiTsitaxu rutsianatsi tsitsito pakujinae mitsi

nukaponaena tsibabenaBajara pakueneta wekua panepaenatsi mitsi

Bajarajota pitsataba iri pebϋxupina pinalibinϋtsi

Piaboso pianϋ, pepumu matajururukaenϋNajuma-natotsata

Jumaitsi roma pijibitsaϋto,Pepua waja kuikuijai kuijinae bajaya-epato

¿jipatsa meta daxita maxua kujinaejeKapanepaena petsitaxu rutsijawa

Bajara patsitsito mitsi?

16

Kae bajayakunua kanakujitsia

En las mañanicas - Lope de vega

Kae bajayakunua kanakujitsiaPϋbϋ juametota

Naxϋana baratsuitoxiUnu xania jume waetabatsi.

Kae bajayakunua kanakujitsiaAbaxϋ pekainanukaexae

Penaxϋanae baratsuitoxi akataDaxita ira xatata.

Jϋajϋajai daxita meranϋPenereka peniweniwenaejawa

PematonotoxijawaImoxoyo penubenaejawa.

Naejawanϋ panaxatabareDaxita papaϋbϋrϋ peyakue yakue kaejawa

Jukaejitsia itabϋjawanϋBitso apo ayapϋbeje

Ira itsajota ajibi jiwiyo barϋyaAyaijawa piraxatatsijawa

Naxϋana baratsui penaxϋanaenϋxi Daxita ira itsajota ajibi jiwi jume waetaba.baẽdã jĩã koja

chalijaxadã.

17

?¿?¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿ El burro flautista - Tomas de Iriarte

Ma paliwaisiyojeJemabaja xanepanaena itsajume abeje tsaneSaya baja netsijamatabϋ patabaJema tasayaImoxoyo pona petsapererekaejawataImoxoyo taponaponaejawataJemata najetaruka pejananϋ burunakuetoJematasayaKae tutsitsibo bajarapamonaetaKaxitajaraba pewϋjϋatoNakopfunϋtababuataJemata sayaTuxune jopaBajara padajubiAsaϋya najumalipita

Jemata sayatutsitsibotabota jowiboNajonetabaliaNajumeta nexata tutsitsiboJemata saya Ja! Jai burunakueto:¡pepopexania rakatsinϋ baitsi baja rowia!¡abeje baja saya jaimeta itsiata tsane!Bajaraxua buru nakueto perakatsijawaKana-ϋjϋtsinejewaBurunakuetoxi, pakujinaeBaja pakaxitajarabame xua pajaitameJemata saya.

18

¿Detsa pitsijawa “poesia”?¿Qué es poesia? Gustavo Adolfo Becker

¿Detsa pitsijawa “poesia”? jamatabϋjamϋ pakujinae mata babame kalabu.

Taitaxuto tutuju, nitaxutotutuju pijinia¿ detsa meta pitsijawa “poesia”¿xamϋ neyanijobame?

Xamϋrabaja saya “poesiamϋ”?

?¿??¿¿¿¿??¿¿¿Por una mirada un mundo - Gustavo Adolfo Becker

Ta- taematamo baja kajena kaenakuaTaitabara jϋajϋajaimatamo kajena baja kae itaboxo

Taniupi tsutsunimatamo xanϋ apo yapϋtaenϋ¡Itsaxua meta xanϋ, karajutsipatsi taka upitsutsunimatamo!

19

?¿¿?¿¿?¿?¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿Canción del boga ausente

Merawi bajasaya ajamatabϋbejeAjamatabϋbeje bajasaya merawiNakua itaboxota ajibi tulupu¡waere, waere!Taja petsaebia jamatabϋ –ϋtjϋtowa,Pakujinae xanϋ nakuenebajϋdaxitanϋnϋ tsununajϋ tajanita bajarapowa yabara¿detsa meta xua exana? Detsaxua meta exana?Metabaja pija petsaebianϋ pejitsipaenϋAjamatabϋtaniaya najumalixuabianikaItsajume metabaja apo nenajamatabϋ pitsi-ata¡nuema nuema!

Baitsi kajena pesorowawi ba najϋpa ma-papebisia-irapiwijePeyapϋtaekuenetabaja kejena dujainϋ bajutatsiManuapenepijinϋ manuamenepijinϋ….Peyapϋtaekueneta ba tsapatsapae- exana jierujawaBa kueronae-exana jomo-ataAsaϋya bepijiakanakujitsia? Pejamatabϋ –bϋjaijawaAjibirabaja ajibirabajaPepo aitakiri bajarowia merawiMerawi bajarowia pepo aitakiriBajarabepitsi itakiri itsa ajibi tsarukaeWaere waere!

20

Ubajϋ penioponaematono

Cultivo una rosa blanca - José Martí

Ubajϋ penio ponae matonoEmatiti matakabita pijinia jarajuametota Tanerimanϋnexa ponϋ nejamatabϋjϋpaPonϋ pexaniajaikueneta nenakoberajuta

Tanebara jamatabϋ natsi paebi-ataPonϋ nejamatabϋ-ϋtjϋ ukuta xua yabara asaϋnϋ

Pe-enaenϋ, tsikiri matononaexi apo ubinϋUbajϋ penioponae matono.

21

“Markarita pexaniawayomϋ tsekae” Margarita - Rubén Darío

Markarita pexania itabϋbajasaya manuamene.Jowibo yajawa.Kapona petutuju pijawa, peyakueyakuekaejawa.Petuxuxuwi matonoto.Xanϋ natsita jumetanijϋ.

Tasaϋjumalita jiwasini penaxϋanaejawaSaikaya baja nekuikuijaikuene:Markarita xanϋ katsipaebijitsiatsiLiwaisiyoBajayata pina reinϋ baxainaPenasaϋnae-boxanetoItsajota xaina daxita pekanajetsikueneYalu bitsaϋto xaneto pijiniaBe tsoruato kuenia itabϋta ibotoxita iraxatatetaPiayai najuma-akatsipana peyakueyakuekae papaϋbϋrϋPanata reinϋ pexϋnatoyo wayo pexania jamatabϋ kuenetsekae

Pepo pexajaniawayoMarkaritaPepo pexaniawayo bexamϋ kajenaItsa matakabi kaniwiyo, reinϋ pexϋnatoyoTane kae tuluputo penajebijawaliaBajarapowayo kajena pitaxuto jemabi wayotsiJamatabϋ siwapona pepitsinexaJitsipa baitsi pe-exanaenexaUpikapitsa parubijitsiaya itabϋtijitsiaKae jamatabϋ liwaisiyota jamatabϋ niweniwenae-exanaKae mianato kae matonotoRei pexϋnatoyonϋ daxitakuenewekua penaexanaewanϋXamϋ baja kajena kajϋpaUkuba bosinaxare ukuba pematonoUkuba atjϋbϋ pajumapianϋ. Bajara kajena itsi

22

Nawiare nakuayabetsia xua nakobetoxotameAekonoxae to kanawiatsianamePejanawa natsi ajamatabϋbejePijapexaikae matono pitayotsijawaPakujinae nexata naitajϋtanontaYaupi jϋajϋaya pexania Dioso pexϋanato.Bajara pakueneta jumaitsi taja irata Bajara panatonoto katsipaebatsiTaja matonotonϋraja penakuetawaxiPakujinae amajitsinae xanϋta najamatabϋxainaNaxatatsi reinϋ pexaina naitabϋtsiaya bajara pakujinae napϋna ponae-exanaenayalu yana pa”cien”beje tsanemanuamene itapayareinϋ pexϋnatoyo pexaniawayo tsekaetsipaji baja xaina piupikawaetabarutsinexatsikanaitabϋtijitsia tulupototakae jawamatabϋliwaisi peniweniwenaenexa, pemiana pematono yajawa.Markarita, pexania-itabϋ baja saya manuameneJowibo pijiniaKapona petutuju pijijawa peyakue yakuekaejawa petuxuxu wimatonotoNejumaliTsipajibaja xanϋwekua tajϋ ekaenameXaniaware penakuetowayo nija pexania najamatabϋ xainaejawaXua itsamatakabi jamatabϋ kakaukutaLiwaisira saya.

Pona baitsabaja pexania nakuetowayoItaboxo pebϋxϋpanawetsia manuamene matatsϋnϋwerekaKutijitsia penioponae tuluputoPenajumalipitsi exanaejawatsiPona ajuribia waϋyabetsia panamutoSiwapona juameto ajuribia bewetsiaBaitsi jane pebijia kujiru exanaPaxa napϋjiobi nejewaPakujinae baja nawiata najetarukaPetuxanenϋ pijapanabowerena….Napebeta daxita penamata kionaejawaPexania xaikae kotiata Reinϋ jumaitsi:¿detsa nija naitsiKajaitsi baja pikani,itsiata apo kakaxitajarabitsi¿Itsa pitsijawa xainame nemipabϋtaPekato itaruntarukae?Bajarapowayo apo najumetsϋnϋtsi kajenaRowialia baja kajena xaniajaiSiwa naropotajϋ kajena taukutsinexa taja tuluputoPepo piayai raϋnaejawaNexata paxa jumaitsitsi: “¿apo nijanajamatabϋnapitsi tsipaji takajumaitsabiabi jawa ”Paraϋnaejawa apo waja ukutsijawa?Saya baja be pematejemabikuene! KanaϋjϋtsinejewaPetuxanenϋ anaepanaenaBajarapowa jumaitsi: ajibiraja pibisiajamatabϋkueneXanϋ ponaxϋ xanϋ baitsi apo yapϋtaenϋMalataka jawa, jowibo jawaSiwaponajϋ tuluputo taukutsinexaPaxa jumaitsitsi anayajumeta:Kanabejiobiaya exanaenatsi

24

Ukukuto peliwaisiHistoria de una Tórtola - Epifanio Mejía

Depuchuxu jutuku jiño paayua anojañana Abaxϋ pejananϋ, piasianae maxϋranata

Petsewi ponata namatapene_exana Merawi tayabuatatsi, penatobϋ tajutanukaejawaMatakabiwϋpa tanetsi penakoxi barϋyataejawa.

Nakoropte juatapeneta itaboxo yasipitsataba Pexaejawa namitsa jaita tajϋ iratsutuabelia

Nakuibo naxaebϋ wϋnϋteta banakalekuitoxitaBarϋyaya nakosi itawabarukekapona

Pejinaenϋ jamatabϋ barϋyaya taenukatsiItsiata baitsi jane, yamaxϋ xutota bixana

Bajara padujubiyo, petϋpae jumalitaNakoropfe yereta nakoxi akatajaraba

Daxita pijamerawijebi õĩõĩjaiPeyanabinϋtsi petuxusiajawuinaejawata

Pakujinae puliawaito naitajϋta nakua itaboxotaYakaikina pexania niweniwejaijawata pepua baja

Perabϋ kaikaijuwanukae.

Pe_ebaru kakubijawaPejai jumenϋ

26

Pakujinae liwaisi paebame, namatajϋre paliwaisibeje paebame.

Paleninϋ constantinipla pijinϋ jamatabϋ desarsobispodes Konstantinopolisar.

Eretaraja eretatsemabo, eretaraja, ereta jierubo, bepijia kujinae ruka jira linaeto peya wunukaemo

pexaikae benonϋ ferokaril jawabelia.

Pe_ebaru kakubijawaTrabalenguas

Kompawere nekomuare kae kokobϋ. Kompawere kokora apo komuakaenϋ; pajiwiyo baitsi bewelia kokoxane, bewelia koko komuaka. Xanϋ baitsi bewelia

taxaenϋ koko bajaraxuata bewelia ata ba_ komuakajϋ.

27

Kera ba xaina kae awiriwa pijinia para ba xaina kae awiriwa

Para pija_ awiriwa To sine kera pija_ awiriwa

Kera konitaxuaba jiero nanitotaPara pija_ awiriwa.

Jume taema xamϋ, kompawere kera¿detsa xuajitsia konitaxuabame

Jieru nanitota awiriwa?Itsa para pija_ awiriwa.

Apo sinitsipaeKera pija _ awiriwa

Kera apo konitaxuabitsipaeJieru nanitota

Para pija_ awiriwa.

Nejumaitsira, xamϋ pina jumaitsimϋ pejai jume

Pejai jume, xua xanϋ jumaitsinϋBajara papejai jume xua kajumaitsi

Xanϋ pina tajumaitsijawa,Xanϋra apo jumaitsinϋtsipae

bajara papejai jume xania Itsa xanϋ jumaitsinϋtsipae

Bajara papejai jume, xaniawaetsia jumaitsinϋtsipae

Xanϋ baitsi peneta jumaitsinϋtsipae”.

Pabolonϋyo matabiaba kalabu-yoKalabuyo matabiaba pabolonϋyo.

28

Pejai jumenϋ Dichos

A,e,i,o,u, burura xamϋwekua katsu yapϋtane.

Pajiwiyo xane apo na_tsiwϋ junatsi ba kotoyirina.

Jopaika latapana beyaxuaba perujuwa, jumaitsiPerujuwa jake takuibo naxaebu.

Kae kobe ponϋyobeje xaina ame, itsanϋ tojirewatsi, itsanϋyo pio pio jai; itsanϋyo

kanaxϋana tutsitsibo.

Pajiwiyo jumaitsi, bajara pajiwiyorabaja, tsipaji taxupϋnϋyororoka.

Juameto juametobϋrϋto kaekobe pawakaranakuetobeje, matawϋjϋa baka

nakueto.

Pollo peletas,acusetas, donde no te llamen no te metas. Wakara pia.

29

¿Jipatsa kapebisia matakaukuba, nemuxuyorotone-jewa kakopata? Bajara paburu ponϋ kayanijoba.

Kuito, tabu nakϋre, nakϋre, itsa apo nakϋtsi ajena, merawia nakϋtsiana.

Maponϋ komuataje petobϋto, maponϋ setaje; maponϋ bokosaraka; maponϋje

yajo kalirabaje; mapakujirubejenasitsinϋje xayaxuareka.

Penajumekenenaejawa

31

Bajayata barkuyoHabía una vez un barco chiquito…

Bajayata pina tsikiri barkuyoApo kapanepae, apo kapanepae, menia peponaejawaPanepabaja kae, anija, akueya, yana pamatakabibeje

Barkuyo apo kapanepae, apo kapane pae, menia peponaejawa itsa apo katsita apia mapaliwaisije

Ikatsiabaja, ikatsiabaja, taxuxubianatsi.

.

Daxitakuene pekanajetsijawa

En pamplona hay una plaza

Pamplonata eka daxita naxae pekanajetsijawaBajara papekanajetsijawata ruka petsikakaϋkaejawa

Bajara patsikakaϋkaejawata bo_eka.Bajarapa-bota xaina pemajitsijawa

Bajara papemajitsijawata, nuka “mesa”Bajara pamesata nuka baratsui pijabo

Bajara pabaratsui pijabota nuka naematabakaBajara pamatabakata eka xura

Xura naematabakataNaematabakata baratsui pijabota

baratsui pijabota nuka mesataMesa pemajitsi jawata

pemajitsi jawa bojawata bo petsikakaϋkaejawa

petsikakaϋkaejawa daxita kuene pekanajetsijawadaxita kuene pekanajatsijawa plamplona tomarata.sukwana.

32

Paxara pewϋnϋ joseJosé se llamaba el padre

Paxara pewϋnϋ joseJosefa pebarϋ ponaponaewa

Pexϋnato nakuetobeje Pijinia jose, paxa wϋnϋxaina.

Pakujinae nawϋnaxuaba juaneto pitsapaina

A la una sale la luna

Pakujinae nawϋnaxuaba, juameto pitsapaina,Anija pona ponaena reloj,

Akuegabiraja najetarokaena Andres,Yana pitsapaina mitsi,

Kaekobe jirewa.Anija namuxusitsiana moises,

Ka dowatji jonelia,Xa beje xaenaju pexaikaejawa,

Xu atoxu tanenϋnaxua kae jiero penajometsi,

Matoneje akue ¡ buxu buxu jai!.