taja liwaisi - mincultura.gov.co · pollo peletas,acusetas, donde no te llamen no te metas. wakara...
TRANSCRIPT
Ministerio de Cultura de ColombiaMariana Garcés Córdoba
ministra de cultura
Ministerio de Educación NacionalMaría Fernanda Campo Saavedra
ministra de educación
editorIván Hernández
coordinadora editorialJenny Alexandra Rodríguez
diseñador editorialNeftalí Vanegas
ilustrador de cubiertaRafael Yockteng
ilustradores José Rosero
Rafael Yockteng
comité editorialConsuelo Gaitán, Iván Hernández, Moisés Melo y Jorge Orlando Melo
Primera edición, 2013
isbn: 978-958-8827-05-6
© Ministerio de Cultura. Derechos patrimoniales reservados sobre las ilustraciones de José Rosero y Rafael Yockteng.
© Derechos morales de las ilustraciones como aparece en cada poema.Material de distribución gratuita. Los textos son de varios autores que
pertenecen al dominio público. El Ministerio autoriza la reproducción física y digital del libro incluyendo
ilustraciones en casos en que no haya fines de lucro; para cualquier otro uso de éstas se requiere autorización del Ministerio de Cultura.
[email protected] en: diciembre de 2013
Traducido por: Alfonso Rodríguez DíazInstituto Educativo Indígena Lisa Maneni
Comunidad: GetsemaniEtnia Sikuani.
Índicetraducir!!
Peyorobijawa baitsi saikaya taja liwaisiPebarϋyataejawa ........................................................... 5Aro, yajawa letsi ........................................................... 6Naejawa purϋrϋ ............................................................ 6Kuku, ba naxϋana kuitawa ......................................... 7Mambru pona wajabitsaϋ jawabelia ........................ 8Xainajϋ kae muniekawa ............................................ 9Baratsuitowa pemiana yakiyakiwiwa ..................... 9Pimpon rajã muniekanϋ ........................................... 10Pizingaña ...................................................................... 11Jemabajalia reinϋ ........................................................ 12Komaerewa kuito ....................................................... 13Perujuwa ine ............................................................... 13
Poemas (traducir !!)Irimonae ........................................................................ 15Kae bajayakunua kanakujitsia ................................. 16?¿?¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿ .............................................................. 17¿Detsa pitsijawa “poesia”? ....................................... 18 ?¿??¿¿¿¿??¿¿¿ .............................................................. 18?¿¿?¿¿?¿?¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿ ............................................... 19Ubajϋ penioponaematono ........................................ 20“Markarita pexaniawayomϋ tsekae” .................... 21Ukukuto peliwaisi ...................................................... 24
Pe_ebaru kakubijawa Pejai jumenϋKompawere nekomuare kae kokobϋ ..................... 26Kera ba xaina kae awiriwa ...................................... 27Nejumaitsira, xamϋ pina jumaitsimϋ .................... 27Pabolonϋyo matabiaba kalabu-yo .......................... 27Pejai jumenϋ ................................................................ 28
Penajumekenenaejawa Bajayata barkuyo… ................................................... 31Daxitakuene pekanajetsijawa .................................. 31Paxara pewϋnϋ jose ................................................... 32Pakujinae nawϋnaxuaba juaneto pitsapaina ........ 32
5
Pebarϋyataejawa Nanas
Aruru taja penakuetonϋyoAruru taka asiwanϋyo
Majitekare tajajamatubϋ_ϋtjϋ pϋrϋtoyo.
Majitekare taja penakueto nϋyotsipajira nekobe_ena,
katabu_esekiatijitsiatsiPexaejawa exanaejitsianϋ.
Ma_ papexania penakuetonϋyojeJamatabϋ majita,
naita tsakebaItsiata ikatsia naikotabiaba.
Petuxanewa “santa ana”¿detsaxuajitsia nua penakueto?
Wϋ-nuara manzanabϋTo naxuabatsi pina.
Itsa kaebϋyo_ata wϋnuaXanu rajutsianajϋ anijabϋbeje,Itsabϋyo penakuetonϋyonexa
Itsabϋyo xamϋnexa.
6
Aro, yajawa letsi Arroz con leche
Aro, letsi yajawaJamatabϋ nakojiobajϋ
PejanawayotaTomara tutuju pijiwayota
Pejorokaejawa peyapϋtaewayoPapaϋmaϋtota pitabϋtsijawa
peyapϋtaewayoPeyorobijawa peyapϋtaewa
Penamatajϋtsijawa peyapϋtaejawaPeyapϋtaejawa
Pewitsabia _exanaejawa.
Bajara powata rajane Mapowataje jume
Ma - papejanawayotajeXanϋ nakojiobianajϋ.
Naejawa purϋrϋLos maderos de San Juan
Acerrin, aserran, naejawa pϋrϋ,Xane pani xanϋ apo nenarajutsi
Xane kesu saya ϋ pesito nerajuta.Roque pijawa alfandoque jawabeliaPijawa Rique alfañique jawabelia
tjiki, tjiki, tjiki tan.
7
Kuku, ba naxϋana kuitawa
Cucú,cantaba la rana
Kukú kuitowa banaxϋana kukú mene bϋxϋpana
kukú petuxanenϋ najetabaliakukú penamata_akatsipa kapona, yorai yajawa
kukú panepatabalia petuxanewakukú boso rukareka.
8Mambru pona wajabitsaϋ
jawabeliaMambrú se fue a la guerra
Mambru pona wajabitsaϋ jawabeliaApo yapϋtaenϋ pakujinae najetarukaejitsia.
Do re mi, do re fa,apo yapϋtaenϋ pakujinae patijitsia
Metabaja najetarukaejitsia paskuajawaItsajume meta trinidad jawa.
Trinidad baja panepa,Mambrú baja apo nawiatsi.
Mambrú tsaena tϋpa wajabitsaϋjawataKaponatsi pemϋtjutsinexatsi
Pexania kajonita Penasabijawata yamataxatatatsi
Peyawϋ kakuitotsijawatatsi matatsϋnϋtaBaratsuitoyo najetaruka
Naxϋana pio pio Naxϋana pio pia.
9Baratsuitowa pemiana
yakiyakiwiwaEstaba la pájara pinta
Eka boratsuitowa pemiana yakiyakiwiwaEka piasia limoninaeta
Piupiyota tsikaka pemaxϋranaPemaxϋranata kaxiuka pematono.
Jake! Jake! Jake! ¿detsapakujinae meta najetarukaena tasiwanϋ?Tamatabakabϋta pitabarata nukaenajϋ taja jaranϋ
Nonotapunaenajü kaematakabi kanakujitsiaNekobeyojane, ikatsia itsa kobeyo,
namata tajiaratajarabianajϋ epatua, namata tajiarata tajiara bianajϋ daxita,
Tapϋnϋyabelia nonotsianajϋ exanaenajϋ yaiyataeya.Nerajure bajara pakobe, itsakobe pijinia,
Nenaupi tsutsunia_exanare, baitsijane nekuiboyo pijawa.Baitsi jume, baitsijume, baitsijume tsipaji auranϋ
Jã, jã, ã baitsi, jã, jã, ã baitsi, tsipaji xamϋ kajitsipatsi.
Xainajϋ kae muniekawaTengo una muñeca
Xainajϋ muniekayo peraϋnaejawa penaxatatsiwayoPenioponae sapatoyo, kautsu panayota namipabϋxatateta
Jutajϋ penasiwaxainaenexa, neto, romaebajunuatsiPemajitsibiabijawata bitso ya_ataniaya bokeka.
Anijatobeje anija, raja yana, yana ikatsia anijaraja seis,seis itsayajawa anijaraja xa ikatsia xa, raja xuseis
Abaxϋ rajane taename munieka xanϋ takawaϋbijawa.
10
Pimpon rajã muniekanϋPimpón es un muñeco
Pimpon rajã muniekanϋPexanianϋyo baitsi jane pitayaϋ kuyalatonϋ
naitara kiatabiabamerata, jabonirata pijinia.pexania namatana tiatsi,
marfil tiapatapiayai namatana ukutsi_ata,
apo nue_ata, jemabaja ijake! Apo jai-ata.Pakujinae tulupotoxi
Ajena naitajϋbaPimpón matapania pona pemaitsijawabelia
Bokabiaba pemajitsinexa.
11
PizingañaPizingaña
“Pizingaña” namuxusitsianatsi jomobϋto kuenetaDetsa pakobeta, penakobetjabi kobeta
Jipatsa tjaba sipaliDetsa jota boka sipali, iso uku babapona,Detsa jota eka iso setapona pona kutuira
Detsa jota eka kutuira, wakara kijonexuarekaitsa jota pona pona wakara, natobϋ exanaponapona
De itsajota eka petobϋ, palenϋ xayaxuarekadetsa jota ponapona palenϋ, “misa” jaitsapona ponae
Itsajota eka misa, atjϋbϋabetsia junaya…Kujinaeponare pejewaxinϋyo, wakapebito
kakuanaxuabijitsipa.
12
Jemabajalia reinϋQue pase el rey
Jemabajalia reinϋ,Ponϋ liajitsia,
Petuxanenϋ pexϋnatoBajaraponϋ nakopatsiana.
¿detsa powayo meta tsane, pekopiapiapijiwayo itsajume pekoto kaewiwayo?
Verbena verbana, jardín de Cartagena (NO SE TRADUJO)Baratsuitoxi naxϋana Dioso penaexanae merawi,
Pitsaparemelia baitsibaja bepijiayo,Manuamene baϋpayalia.
13
Komaerewa kuito Comadre la rana
Tanekoxi wϋnϋrubiwa kuitowa¿detsaxua jitsipame komaere? Ponaejitsiatsibeje meniabelia
Jume neto ayapϋbeje, neto ayapϋbeje¿jipatsa pijakato patajopae?
Pebijiobinϋ tamona¿detsa pitsijawa kato kapatajopa?
Pejana nawa tabu_epato¿de pitsi itabϋjawa?Perajenae itabϋjawa
¿detsa pitsijawa xane rikuwi?Wakarawanϋ, pejana pebitonϋ yajawa
¿pebijiobiwi ba nanabane?Balatunu, tsitsaroni yajawaNexata ponatsi meniabelia
Naxatsia komawereKua kua kua kua.
Perujuwa ine La vieja Inés
¿Jipatsa maje, Jipatsa maje,?Perujuwara ine
Pϋnϋyorotsia penaxatatsi jawa kapona.
¿detsaxua meta jitsipa?Pijapalata kae juameto matamo¿detsa pitsijawa kanajetaruka?
Saya iriyo.
15
IrimonaeLos ratones - Lope de vega
Nakaetuana iri bitsaϋtoMitsi wekua panepaejitsia
Bajaya_epato kujinaePenajume matanubenaekujinae
Je jumekowϋnϋtsianatsi jaiTsitaxu rutsianatsi tsitsito pakujinae mitsi
nukaponaena tsibabenaBajara pakueneta wekua panepaenatsi mitsi
Bajarajota pitsataba iri pebϋxupina pinalibinϋtsi
Piaboso pianϋ, pepumu matajururukaenϋNajuma-natotsata
Jumaitsi roma pijibitsaϋto,Pepua waja kuikuijai kuijinae bajaya-epato
¿jipatsa meta daxita maxua kujinaejeKapanepaena petsitaxu rutsijawa
Bajara patsitsito mitsi?
16
Kae bajayakunua kanakujitsia
En las mañanicas - Lope de vega
Kae bajayakunua kanakujitsiaPϋbϋ juametota
Naxϋana baratsuitoxiUnu xania jume waetabatsi.
Kae bajayakunua kanakujitsiaAbaxϋ pekainanukaexae
Penaxϋanae baratsuitoxi akataDaxita ira xatata.
Jϋajϋajai daxita meranϋPenereka peniweniwenaejawa
PematonotoxijawaImoxoyo penubenaejawa.
Naejawanϋ panaxatabareDaxita papaϋbϋrϋ peyakue yakue kaejawa
Jukaejitsia itabϋjawanϋBitso apo ayapϋbeje
Ira itsajota ajibi jiwiyo barϋyaAyaijawa piraxatatsijawa
Naxϋana baratsui penaxϋanaenϋxi Daxita ira itsajota ajibi jiwi jume waetaba.baẽdã jĩã koja
chalijaxadã.
17
?¿?¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿ El burro flautista - Tomas de Iriarte
Ma paliwaisiyojeJemabaja xanepanaena itsajume abeje tsaneSaya baja netsijamatabϋ patabaJema tasayaImoxoyo pona petsapererekaejawataImoxoyo taponaponaejawataJemata najetaruka pejananϋ burunakuetoJematasayaKae tutsitsibo bajarapamonaetaKaxitajaraba pewϋjϋatoNakopfunϋtababuataJemata sayaTuxune jopaBajara padajubiAsaϋya najumalipita
Jemata sayatutsitsibotabota jowiboNajonetabaliaNajumeta nexata tutsitsiboJemata saya Ja! Jai burunakueto:¡pepopexania rakatsinϋ baitsi baja rowia!¡abeje baja saya jaimeta itsiata tsane!Bajaraxua buru nakueto perakatsijawaKana-ϋjϋtsinejewaBurunakuetoxi, pakujinaeBaja pakaxitajarabame xua pajaitameJemata saya.
18
¿Detsa pitsijawa “poesia”?¿Qué es poesia? Gustavo Adolfo Becker
¿Detsa pitsijawa “poesia”? jamatabϋjamϋ pakujinae mata babame kalabu.
Taitaxuto tutuju, nitaxutotutuju pijinia¿ detsa meta pitsijawa “poesia”¿xamϋ neyanijobame?
Xamϋrabaja saya “poesiamϋ”?
?¿??¿¿¿¿??¿¿¿Por una mirada un mundo - Gustavo Adolfo Becker
Ta- taematamo baja kajena kaenakuaTaitabara jϋajϋajaimatamo kajena baja kae itaboxo
Taniupi tsutsunimatamo xanϋ apo yapϋtaenϋ¡Itsaxua meta xanϋ, karajutsipatsi taka upitsutsunimatamo!
19
?¿¿?¿¿?¿?¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿¿Canción del boga ausente
Merawi bajasaya ajamatabϋbejeAjamatabϋbeje bajasaya merawiNakua itaboxota ajibi tulupu¡waere, waere!Taja petsaebia jamatabϋ –ϋtjϋtowa,Pakujinae xanϋ nakuenebajϋdaxitanϋnϋ tsununajϋ tajanita bajarapowa yabara¿detsa meta xua exana? Detsaxua meta exana?Metabaja pija petsaebianϋ pejitsipaenϋAjamatabϋtaniaya najumalixuabianikaItsajume metabaja apo nenajamatabϋ pitsi-ata¡nuema nuema!
Baitsi kajena pesorowawi ba najϋpa ma-papebisia-irapiwijePeyapϋtaekuenetabaja kejena dujainϋ bajutatsiManuapenepijinϋ manuamenepijinϋ….Peyapϋtaekueneta ba tsapatsapae- exana jierujawaBa kueronae-exana jomo-ataAsaϋya bepijiakanakujitsia? Pejamatabϋ –bϋjaijawaAjibirabaja ajibirabajaPepo aitakiri bajarowia merawiMerawi bajarowia pepo aitakiriBajarabepitsi itakiri itsa ajibi tsarukaeWaere waere!
20
Ubajϋ penioponaematono
Cultivo una rosa blanca - José Martí
Ubajϋ penio ponae matonoEmatiti matakabita pijinia jarajuametota Tanerimanϋnexa ponϋ nejamatabϋjϋpaPonϋ pexaniajaikueneta nenakoberajuta
Tanebara jamatabϋ natsi paebi-ataPonϋ nejamatabϋ-ϋtjϋ ukuta xua yabara asaϋnϋ
Pe-enaenϋ, tsikiri matononaexi apo ubinϋUbajϋ penioponae matono.
21
“Markarita pexaniawayomϋ tsekae” Margarita - Rubén Darío
Markarita pexania itabϋbajasaya manuamene.Jowibo yajawa.Kapona petutuju pijawa, peyakueyakuekaejawa.Petuxuxuwi matonoto.Xanϋ natsita jumetanijϋ.
Tasaϋjumalita jiwasini penaxϋanaejawaSaikaya baja nekuikuijaikuene:Markarita xanϋ katsipaebijitsiatsiLiwaisiyoBajayata pina reinϋ baxainaPenasaϋnae-boxanetoItsajota xaina daxita pekanajetsikueneYalu bitsaϋto xaneto pijiniaBe tsoruato kuenia itabϋta ibotoxita iraxatatetaPiayai najuma-akatsipana peyakueyakuekae papaϋbϋrϋPanata reinϋ pexϋnatoyo wayo pexania jamatabϋ kuenetsekae
Pepo pexajaniawayoMarkaritaPepo pexaniawayo bexamϋ kajenaItsa matakabi kaniwiyo, reinϋ pexϋnatoyoTane kae tuluputo penajebijawaliaBajarapowayo kajena pitaxuto jemabi wayotsiJamatabϋ siwapona pepitsinexaJitsipa baitsi pe-exanaenexaUpikapitsa parubijitsiaya itabϋtijitsiaKae jamatabϋ liwaisiyota jamatabϋ niweniwenae-exanaKae mianato kae matonotoRei pexϋnatoyonϋ daxitakuenewekua penaexanaewanϋXamϋ baja kajena kajϋpaUkuba bosinaxare ukuba pematonoUkuba atjϋbϋ pajumapianϋ. Bajara kajena itsi
22
Nawiare nakuayabetsia xua nakobetoxotameAekonoxae to kanawiatsianamePejanawa natsi ajamatabϋbejePijapexaikae matono pitayotsijawaPakujinae nexata naitajϋtanontaYaupi jϋajϋaya pexania Dioso pexϋanato.Bajara pakueneta jumaitsi taja irata Bajara panatonoto katsipaebatsiTaja matonotonϋraja penakuetawaxiPakujinae amajitsinae xanϋta najamatabϋxainaNaxatatsi reinϋ pexaina naitabϋtsiaya bajara pakujinae napϋna ponae-exanaenayalu yana pa”cien”beje tsanemanuamene itapayareinϋ pexϋnatoyo pexaniawayo tsekaetsipaji baja xaina piupikawaetabarutsinexatsikanaitabϋtijitsia tulupototakae jawamatabϋliwaisi peniweniwenaenexa, pemiana pematono yajawa.Markarita, pexania-itabϋ baja saya manuameneJowibo pijiniaKapona petutuju pijijawa peyakue yakuekaejawa petuxuxu wimatonotoNejumaliTsipajibaja xanϋwekua tajϋ ekaenameXaniaware penakuetowayo nija pexania najamatabϋ xainaejawaXua itsamatakabi jamatabϋ kakaukutaLiwaisira saya.
Pona baitsabaja pexania nakuetowayoItaboxo pebϋxϋpanawetsia manuamene matatsϋnϋwerekaKutijitsia penioponae tuluputoPenajumalipitsi exanaejawatsiPona ajuribia waϋyabetsia panamutoSiwapona juameto ajuribia bewetsiaBaitsi jane pebijia kujiru exanaPaxa napϋjiobi nejewaPakujinae baja nawiata najetarukaPetuxanenϋ pijapanabowerena….Napebeta daxita penamata kionaejawaPexania xaikae kotiata Reinϋ jumaitsi:¿detsa nija naitsiKajaitsi baja pikani,itsiata apo kakaxitajarabitsi¿Itsa pitsijawa xainame nemipabϋtaPekato itaruntarukae?Bajarapowayo apo najumetsϋnϋtsi kajenaRowialia baja kajena xaniajaiSiwa naropotajϋ kajena taukutsinexa taja tuluputoPepo piayai raϋnaejawaNexata paxa jumaitsitsi: “¿apo nijanajamatabϋnapitsi tsipaji takajumaitsabiabi jawa ”Paraϋnaejawa apo waja ukutsijawa?Saya baja be pematejemabikuene! KanaϋjϋtsinejewaPetuxanenϋ anaepanaenaBajarapowa jumaitsi: ajibiraja pibisiajamatabϋkueneXanϋ ponaxϋ xanϋ baitsi apo yapϋtaenϋMalataka jawa, jowibo jawaSiwaponajϋ tuluputo taukutsinexaPaxa jumaitsitsi anayajumeta:Kanabejiobiaya exanaenatsi
24
Ukukuto peliwaisiHistoria de una Tórtola - Epifanio Mejía
Depuchuxu jutuku jiño paayua anojañana Abaxϋ pejananϋ, piasianae maxϋranata
Petsewi ponata namatapene_exana Merawi tayabuatatsi, penatobϋ tajutanukaejawaMatakabiwϋpa tanetsi penakoxi barϋyataejawa.
Nakoropte juatapeneta itaboxo yasipitsataba Pexaejawa namitsa jaita tajϋ iratsutuabelia
Nakuibo naxaebϋ wϋnϋteta banakalekuitoxitaBarϋyaya nakosi itawabarukekapona
Pejinaenϋ jamatabϋ barϋyaya taenukatsiItsiata baitsi jane, yamaxϋ xutota bixana
Bajara padujubiyo, petϋpae jumalitaNakoropfe yereta nakoxi akatajaraba
Daxita pijamerawijebi õĩõĩjaiPeyanabinϋtsi petuxusiajawuinaejawata
Pakujinae puliawaito naitajϋta nakua itaboxotaYakaikina pexania niweniwejaijawata pepua baja
Perabϋ kaikaijuwanukae.
26
Pakujinae liwaisi paebame, namatajϋre paliwaisibeje paebame.
Paleninϋ constantinipla pijinϋ jamatabϋ desarsobispodes Konstantinopolisar.
Eretaraja eretatsemabo, eretaraja, ereta jierubo, bepijia kujinae ruka jira linaeto peya wunukaemo
pexaikae benonϋ ferokaril jawabelia.
Pe_ebaru kakubijawaTrabalenguas
Kompawere nekomuare kae kokobϋ. Kompawere kokora apo komuakaenϋ; pajiwiyo baitsi bewelia kokoxane, bewelia koko komuaka. Xanϋ baitsi bewelia
taxaenϋ koko bajaraxuata bewelia ata ba_ komuakajϋ.
27
Kera ba xaina kae awiriwa pijinia para ba xaina kae awiriwa
Para pija_ awiriwa To sine kera pija_ awiriwa
Kera konitaxuaba jiero nanitotaPara pija_ awiriwa.
Jume taema xamϋ, kompawere kera¿detsa xuajitsia konitaxuabame
Jieru nanitota awiriwa?Itsa para pija_ awiriwa.
Apo sinitsipaeKera pija _ awiriwa
Kera apo konitaxuabitsipaeJieru nanitota
Para pija_ awiriwa.
Nejumaitsira, xamϋ pina jumaitsimϋ pejai jume
Pejai jume, xua xanϋ jumaitsinϋBajara papejai jume xua kajumaitsi
Xanϋ pina tajumaitsijawa,Xanϋra apo jumaitsinϋtsipae
bajara papejai jume xania Itsa xanϋ jumaitsinϋtsipae
Bajara papejai jume, xaniawaetsia jumaitsinϋtsipae
Xanϋ baitsi peneta jumaitsinϋtsipae”.
Pabolonϋyo matabiaba kalabu-yoKalabuyo matabiaba pabolonϋyo.
28
Pejai jumenϋ Dichos
A,e,i,o,u, burura xamϋwekua katsu yapϋtane.
Pajiwiyo xane apo na_tsiwϋ junatsi ba kotoyirina.
Jopaika latapana beyaxuaba perujuwa, jumaitsiPerujuwa jake takuibo naxaebu.
Kae kobe ponϋyobeje xaina ame, itsanϋ tojirewatsi, itsanϋyo pio pio jai; itsanϋyo
kanaxϋana tutsitsibo.
Pajiwiyo jumaitsi, bajara pajiwiyorabaja, tsipaji taxupϋnϋyororoka.
Juameto juametobϋrϋto kaekobe pawakaranakuetobeje, matawϋjϋa baka
nakueto.
Pollo peletas,acusetas, donde no te llamen no te metas. Wakara pia.
29
¿Jipatsa kapebisia matakaukuba, nemuxuyorotone-jewa kakopata? Bajara paburu ponϋ kayanijoba.
Kuito, tabu nakϋre, nakϋre, itsa apo nakϋtsi ajena, merawia nakϋtsiana.
Maponϋ komuataje petobϋto, maponϋ setaje; maponϋ bokosaraka; maponϋje
yajo kalirabaje; mapakujirubejenasitsinϋje xayaxuareka.
31
Bajayata barkuyoHabía una vez un barco chiquito…
Bajayata pina tsikiri barkuyoApo kapanepae, apo kapanepae, menia peponaejawaPanepabaja kae, anija, akueya, yana pamatakabibeje
Barkuyo apo kapanepae, apo kapane pae, menia peponaejawa itsa apo katsita apia mapaliwaisije
Ikatsiabaja, ikatsiabaja, taxuxubianatsi.
.
Daxitakuene pekanajetsijawa
En pamplona hay una plaza
Pamplonata eka daxita naxae pekanajetsijawaBajara papekanajetsijawata ruka petsikakaϋkaejawa
Bajara patsikakaϋkaejawata bo_eka.Bajarapa-bota xaina pemajitsijawa
Bajara papemajitsijawata, nuka “mesa”Bajara pamesata nuka baratsui pijabo
Bajara pabaratsui pijabota nuka naematabakaBajara pamatabakata eka xura
Xura naematabakataNaematabakata baratsui pijabota
baratsui pijabota nuka mesataMesa pemajitsi jawata
pemajitsi jawa bojawata bo petsikakaϋkaejawa
petsikakaϋkaejawa daxita kuene pekanajetsijawadaxita kuene pekanajatsijawa plamplona tomarata.sukwana.
32
Paxara pewϋnϋ joseJosé se llamaba el padre
Paxara pewϋnϋ joseJosefa pebarϋ ponaponaewa
Pexϋnato nakuetobeje Pijinia jose, paxa wϋnϋxaina.
Pakujinae nawϋnaxuaba juaneto pitsapaina
A la una sale la luna
Pakujinae nawϋnaxuaba, juameto pitsapaina,Anija pona ponaena reloj,
Akuegabiraja najetarokaena Andres,Yana pitsapaina mitsi,
Kaekobe jirewa.Anija namuxusitsiana moises,
Ka dowatji jonelia,Xa beje xaenaju pexaikaejawa,
Xu atoxu tanenϋnaxua kae jiero penajometsi,
Matoneje akue ¡ buxu buxu jai!.