tamara ranđelović - državina

VISOKA POSLOVNA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA U LESKOVCU- Trgovinsko pravo –

DRŽAVINA- Seminarski rad –

STUDENT: MENTOR:

Tamara RANĐELOVIĆ Prof. dr Žarko ANĐELKOVIĆ

Index br. 12464/13

LESKOVAC, 2015.

Sadržaj

Uvod .................................................................................................................................. 3

Državina ............................................................................................................................. 4

1. Pojam državine ................................................................................................... 4

1.1. Subjektivno i objektivno shvatanje državine .......................................4

1.2. Objekt i subjekt državine .....................................................................5

2. Sticanje, prenos i gubitak državine .....................................................................6

2.1. Sticanje državine ..................................................................................6

2.2. Prenos državine ....................................................................................8

2.3. Gubitak državine ..................................................................................8

3. Vrste državine .....................................................................................................9

3.1. Neposredna i posredna državina ..........................................................9

3.2. Državina stvari i državina prava ..........................................................9

3.1. Zakonita i nezakonita državina ..........................................................11

3.2. Savesna i nesavesna državina ............................................................11

3.3. Prava i manljiva državina ...................................................................13

Zaključak .......................................................................................................................... 14

Literatura .......................................................................................................................... 15

2

Uvod

O pojmu državine su se u pravnoj teoriji izdiferencirale dve koncepcije tradicionalna,

rimska koja se naziva i subjektivna koncepcija, a druga moderna, germanska ili

objektivna koncepcija. Prema rimskoj koncepciji, za pojam državine su potrebna dva

uslova: corpus-faktička vlast na stvari, i animus-volja da se stvar drži kao svoja, da se

ima potpuna, isključiva, vlast na stvari (animus domini, animus rem sibi habendi). Lice

koje je držalo stvar, ali nije imalo volju da je drži kao svoju, nije bilo držalac nego

detentor i nije uživalo državinsku zaštitu. Ova koncepcija državine usvojena je u Code

Civil-u iz 1804, Austrijskom građanskom zakoniku iz 1811. Građanskom zakoniku za

Kneževinu Srbiju iz 1844. Opštem imovinskom zakoniku za Crnu Goru iz 1888. itd.

Prema germanskoj koncepciji, državina predstavlja faktičku vlast na stvari. Konstitutivni

elemenat ovog pojma je samo corpus, ali ne i animus. Ova koncepcija koja se naziva i

moderna objektivna, prihvaćena je u Nemačkom građanskom zakoniku iz 1896,

Švajcarskom građanskom zakoniku iz 1907, ali i našem Zakonu o osnovama svojinsko-

pravnih odnosa iz 1996. godine.

3

Državina

1. Pojam državine

Državina (possessio) je na prvi pogled jednostavna pravna institucija, ali taj prvi utisak

vara. O njenoj pravnoj prirodi, o tome da li je starija ili ne od svojine, o karakteru

državinske zaštite jos uvek se vode diskusije.

Državina je faktička vlast na stvari, nezavisno od toga da li se vrši na osnovu

subjektivnog prava ili bez pravnog osnova i nezavisno od toga da li držalac veruje da je

ovlašćen da vrši tu faktičku vlast.1 Faktička vlast na stvari ne podrazumeva stalni kontakt

sa stvari, već prostorni odnos prema njoj i ona se ostvaruje kroz njegovo iskorišćavanje.

Značajna je jer njeni određeni oblici mogu dovesti do svojine uz ispunjenje nekih uslova

predviđenih zakonom. Državina se razlikuje od sličnog odnosa - detencije. I u odnosu

detencije vidljiva je činjenica faktičke vlasti na stvari, ali se ona voljno drži za drugoga.

Lice koje po osnovu radnog ili sličnog odnosa, ili u domaćinstvu drži fakticku vlast na

stvari za drugo lice, a dužno je da postupa po uputstvima ovog drugog lica, nema

državinu. Državinsku zaštitu u navedenom slučaju ima drugo lice, a ne detentor.2

1.1. Subjektivno i objektivno shvatanje državine

Subjektivno shvatanje državine je izgradilo rimsko pravo. Opšti pojam državine u

rimskom pravu shvaćen je u vezi sa svojinom, držalac je onaj ko se prema stvari ponaša

kao vlasnik. Za državinu (possession) potrebna su dva momenta: faktička vlast na stvari

(corpus possessionis) i volja ponašati se prema stvari kao vlasnik (animus domini).3 Onaj

koji stvar drži i koristi ali nema animus, nema državinu vec detenciju i ne uživa

1 Lazarević, D., Državina - pojam, oblici i zaštita, Beograd, 2010.



4

http://www.knjizara.com/knjige/osoba/0/-aktuelnosti/37155/1/Dragoljub%20Lazarevi%C4%87



državinsku zaštitu, već se u slučaju uznemiravanja mora obratiti onome za koga vlast

drži, odnosno koga priznaje za vlasnika. Shodno tome, držaoci su u rimskom pravu lica

koja su stvar ukrala ili pribavila na silu, a detentori su posluga, zakupac itd. Klasično

rimsko pravo imalo je najuži pojam državine, a najširi pojam detencije.

Rimski pravnici su priznavali quasi-passessio, koja se odnosila na plodouživanje i stvarne

službenosti.4 Državinska zastita je prema subjektivnoj koncepciji, bila ograničena na mali

broj lica koja su mogla da dokažu da stvar drže za sebe a ne za drugoga. Subjektivno

shvatanje državine kritikovano je jer je sužavalo državinsku zaštitu s obzirom na to da je

animus određenog lica teško utvrditi.

U savremenom pravu je zbog toga izgrađena objektivna koncepcija državine, po kojoj je

držalac ono lice koje ima faktičku vlast na stvari.5 Državinu, shodno tome imaju

ostavoprimac, poslugoprimac, zakupac itd. Dok su prema subjektivnom shvatanju ta lica

detentori. Detentori su prema objektivnom shvatanju državine, samo ona lica koja

faktičku vlast na stvari vrše za drugoga na osnovu ugovora o radu ili drugog sličnog

odnosa.

1.2. Objekt i subjekt državine

Objekt državine je svaka stvar u građanskopravnom smislu, bilo da je u prometu bilo da

je van njega.6 Državna na jednoj stvari nužno se prostire na sve njene sastavne delove,

kako potpuno inkorporisane, tako i nepotpuno inkorporisane. Držalac složene stvari može

na nepotpuno inkorporisanom sastavnom delu imati po kvalitetu različitu državinu od one

koju ima na ostalim delovima, a moguće je da na nepotpuno inkorporisanom sastavnom

delu istovremeno postoji državina držaoca složene stvari i državina nekog drugog

subjekta. Što se tiče pripatka, pošto nije u fizičkoj vezi sa glavnom stvari, držalac glavne

stvari je držalac pripatka samo ako na njemu ima efektivnu faktičku vlast. Slično je i za




5




za zbirne stvari: držalac zbirne stvari je držalac samo onih primeraka na kojima ima

stvarno faktičku vlast.

Subjekti državine, tj. držalac može biti svako pravno i fizičko lice.7 U odnosu na neke

stvari, kao subjekti državine mogu se pojaviti sva fizička i pravna lica, a u odnosu na

druge stvari samo odrećene kategorije pravnih subjekata. Pravni subjekt može biti subjek

državine na onoj vrsti stvari na kojoj može imati pravo svojine ili neko drugo stvarno ili

obligaciono pravo koje ga ovlašćuje na držanje, odnosno upotrebu stvari. Državinu može

steći i poslovno nesposobno fizičko lice, ako je u konkretnom slučaju, s obzirom na vrstu

stvari, sposobno da na osnovu svoje odluke stekne faktičku vlast na stvari. Tako je dete,

koje nije navršilo 14 godina života, sposobno da stekne državinu na odeći i obući,

gračkama itd. Ali ne i na zgradi i na zemljištu.8 U slučaju povrede državine poslovno

nesposobnog lica, spor će voditi njegov zakonski zastupnik. Ukoliko poslovno

nesposobno lice nije u stanju da stekne državinu, npr. zbog nesposobnost za rasuđivanje,

državinu stiče vrši i štiti u ime i za račun tog lica, njegov zastupnik. U ime i za račun

pravnog lica državinu stiču, vrše i štite njegovi organi.

2. Sticanje, prenos i gubitak državine

2.1. Sticanje državine

Državina se stiče uspostavljanjem faktičke vlasti na stvari. To može biti:9

neposredno ili

posredno.

Neposredno (izvorno) sticanje je uspostavljanje faktičke vlasti na stvari koja se uopšte ne

nalazi u nečijoj državini (npr. zauzimanje napuštenih pokretnih stvari, ulovljena divljač,




6




uhvaćena riba). Posredno sticanje državine je zasnivanje faktičke vlasti na stvari koja se

već nalazi u nečijoj državini.10

Državina na pokretnim i nepokretnim stvarima stiče se na različite načine. Državina na

pokretnoj stvari najčešće se stiče prostom predajom stvari iz ruke u ruku.11 Vrsta predaje

jeste i simbolična predaja kada se predaja pokretne stvari smatra izvršenom i predajom

isprave na osnovu koje sticalac može raspolagati tom stvari, kao i uručenjem nekog dela

stvari ili izdvajanjem ili drugim označavanjem koje znači predaju stvari. Shodno tome,

izvršena je predaja stvari ako je sticaocu predate tovarni list, skladišnica ili su mu uručeni

ključevi od skladišta u kome se nalazi roba koju će preuzeti, ili ključevi od automobila ili

je na kupljena drva u šumi stavljen žig. Predaja pokretne stvari smatra se izvršenom i

kada iz konkretnih stvari smatra se izvršenom predaja stvari.

Sticanje državine na nepokretnostima zavisi od vrste nepokretnosti i konkretne situacije.12

Tako se stanovi, zgrade i poslovne prostorije najčešće prenose u državinu sticaoca

ispražnjenjem i predajom ključeva, a zemljište tako da se sticalac dovede u priliku da

počne vršiti radnje koje se smatraju kao faktička vlast na stvari. Naslednik postaje držalac

u trenutku otvaranja nasleđa bez obzira na to kada je stekao faktičku vlast na stvari.

Nasleđe se otvara smrću čovekovom, a isto dejstvo ima i proglašenje nestalog lica za

umrlo.




7




2.2. Prenos državine

Prenos državine vrši se predajom stvari (tradicijom) - pokretne stvari, predajom isprava

(koje omogućavaju raspolaganje sa stvari – npr. predaja konosmana), predaja sredstava

(koja omogućavaju faktičku vlast na stvari – npr. predaja ključeva automobila),

izdvajanjem i obeležavanjem stvari.13

Prema pravilu, u slučaju sukoba između savesnog imaoca isprave koji nema faktičku

vlast na stvari i savesnog imaoca faktičke vlasti na stvari, u prednsoti je savesni imalac

faktičke vlasti na stvari.

2.3. Gubitak državine

Dršavina se gubi prestankom faktičke vlasti. Prestanak može biti:14

apsolutan – prestala je svaka državina na toj stvari (zbog propasti stvari);

relativan – prestala je samo za dosadašnjeg držaoca (razni slučajevi prenosa

državine).

Državina se ne gubi ako je držalac privremeno sprečen da vrši faktičku vlast nezavisno

od svoje volje- zbog odrona zemljišta na šumskom putu držalac je onemogućen više

meseci da ide u svoju vikendicu. Državina prava prestaje odricanjem držaoca ili zbog

nemogućnosti vršenja prava.



8



3. Vrste državine

3.1. Neposredna i posredna državina

Neposrednu državinu ima onaj ko neposredno (lično ili preko svog detentora) vrši

faktičku vlast na stvari (npr. lopov koji drži i upotrebljava ukradenu stvar, vlasnik koji se

služi svojom stvari, imalac ili uzurpator službenosti koji prelazi preko tuđeg zemljišta).15

Posrednu državinu ima lice koje faktičku vlast na stvari vrši preko drugogo lica, kojem je

po osnovu plodouživanja, ugovora o korišćenju stana, zakupa, čuvanja, posluge ili

drugog pravnog posla, dalo stvar u neposrednu državinu.16

Posredna državina uvek pretpostavlja nečiju neposrednu državinu.17

Od državine treba razlikovati detenciju. Detenciju (pritežanje, pridržništvo) ima lice koje

po osnovu radnog ili sličnog odnosa ili u domaćinstvu vrši faktičku vlast na stvari za

drugo lice i dužno je da postupa po njegovim upustvima (npr. kućna pomoćnica, kelner u

tuđoj ugostiteljskoj radnji). Državinu ima lice po čijim je uputstvima detentor dužan da

postupa.

3.2. Državina stvari i državina prava

Prema obimu, odnosno širini faktičke vlasti državina se deli na:18

državinu stvari i

državinu prava.

15 Babić, I., Osnovi imovinskog prava, Beograd, 2007.




9

Državina stvari (svojinska državina) je najšira faktička vlast na stvari, koja po obimu

odgovara sadržini prava svojine.19 Držalac stvari (svojinski držalac) se ponaša kao

vlasnik, bez obzira na to da li ima pravo svojine ili ne (npr. svojinski držalac je i lopov i

nalazač koji je utajio nađenu stvar i onaj ko je kupio od lopova, a nije postao vlsnik).

Državina prava je uža, delimična faktička vlast na stvari, koja po obimu odgovara nekom

drugom pravu čija je sadržina u neposrednoj vlasti na stvari (plodouživanju, stvarnoj

službenosti, zakupu, posluzi).20

Objekt državine je svaka stvar građanskopravnom smislu, bilo da je u prometu (npr.

toplotna i električna energija, gas) bilo van njega (tzv. dobra mrtve ruke). Državina na

jednoj stvari nužno se prostire na sve njene sastavne delove, kako potpuno inkorporisane,

tako i nepotpuno inkorporisane.

Subjekt državine, tj. držalac može biti svako pravno i fizičko lice. Pravni subjekt može

biti subjekt državine na onoj vrsti stvari na kojoj može imati pravo svojine ili neko drugo

stvarno ili obligaciono pravo koje ga ovlašćuje na sržanje, odnosno upotrebu stvari.

Držalac može biti i poslovno nesposobno lice, ali preko svog zakonskog zastupnika koji

faktički faktičku vlast vrši u ime poslovno nesposobnog lica.

Isključiva državina postoji kad jedan subjekt vrši svu faktičku vlast na stvari ili na

njenom realnom delu koji prestavlja samostalan državinski objekt (npr. deo parcele, stan

u višestambenoj zgradi, garderoba lica).21

Sudržavina postoji kad više lica vrši faktičku vlast na celoj stvari, odn. na delu stvari koji

je samostalan državniski objekt (npr. stanu, sobi, zajednički delovi zgrade).22





10

3.3. Zakonita i nezakonita državina

Državina je zakonita ako se zasniva na punovažnom pravnom osnovu, tj. na pravnom

poslu koji je po objketivnom pravu podoban za sticanje one vrste prava čiju sadržinu

držalac vrši.23 Zakonitu svojinsku državinu ima onaj ko je do državine došao nekim

poslom podobnim za prenos svojine: kupoprodajom, poklonom, trampom, bez obzira da

li je prethodnik imao zakonitu državinu ili ne (kupac uvek je zakoniti držalac i kad

kupuje od lopova, bez obzira na to da li je znao i prema prilikama mogao znati da njegov

prethodnik nema zakonitu državinu).

Nezakonita je ona državina koja se ne zasniva na punovažnom pravnom osnovu (npr.

uzurpator, lopov i utajivač su nezakoniti držaoci, koa i onaj ko je do stvari došao na

osnovu nevažećeg kupoprodajnog ugovora).24

Državina može biti zakonita, a nesavesna (kupac zna ili prema prilikama mora znati da je

prodavac lopov). Državina može biti savesna, a nezakonita (ugovor o kupovini je

zaključen sa vlasnikom stvari ali je ništav, a kupac nije znao niti mogao znati).

3.4. Savesna i nesavesna državina

Savesna državina je ako držalac ne zna ili ne može znati da stvar koju drži nije njegova.

Pretpostavlja se da je državina savesna dok se ne dokaže suprotno.25

Savesni držalac je onaj koji osnovano smatra da ima punovažan pravni osnov za državinu

stvarnog prava. Savestan je npr. držalac koji je kupio stvar od lica koje nije vlasnik stvari,

opravdano verujući da je kupio stvar od vlasnika i da je na taj način on postao vlasnik

stvari. Savestan je i držalac prava stvarne službenosti puta ako osnovano veruje da mu je

to pravo preneo vlanik poslužnog dobra a u u stvari je ugovor zaključio sa licem koje nije




11

vlasnik tog dobra. Savesnost državine se pretpostavlja. Lice koje ističe da je nečija

državina nesavesna, mora to i dokazati. Nije dovoljno da je državina savesna u vreme

sticanja stvarnog prava, nego je relevantno da savesnost postoji za vreme faktičke vlasti

na stvari. Državina prestaje biti savesna čim držalac sazna ili bi trebalo da sazna, s

obzirom na okolnosti, da stvar nije njegova. Ako je vlasnik stvari podneo tužbu protiv

držaoca, on postaje nesavestan u momentu dostavljanja tužbe na odgovor. Ali, tužioc

može dokazati da je držalac mnogo ranije postao nesavestan.

Nesavesna državina postoji kad držalac stvari zna ili je mogao znati da stvar koju drži

nije njegova.26 Tako je nesavestan držalac prava službenosti puta, lice koje bez ikakvog

osnova koristi put ili kupac koji zna da je stvar kupio od nevlasnika. Savesnost ili

nesavesnost pravnog lica ceni se prema savesnosti ili nesavesnosti organa koji ih

zastupaju. U jednom delu teorije ističe se razlika između zakonskog i voljnog zastupanja.

Kod zakonskog zastupanja savesnost se određuje prema savesnosti zakonskog

zastupnika, a kod voljnog merodavna je savesnost zastupanog. Savesnost bi, u skladu sa

načelom savesnosti i poštenja trebalo da postoji ne samo kod zastupnika nego i kod

zastupanog.

Savesna državina može biti zakonita i nezakonita. Tako je savesna i zakonita državina

kupca koji je od nevlasnika, za koga nije znao da je ukrao stvar, kupio tu stvar.

Nezakonita a savesna državina lica koje je kupilo stvar od prodavca kome je potpuno

oduzeta poslovna sposobnost ili ako je ugovor iz nekog drugog razloga, docnije ponisten.

Naslednik postaje savestan držalac, od trenutka otvaranja nasledja i u slučaju kada je

ostavilac bio nesavestan držalac, a naslednik to nije znao niti je mogao saznati.


12

3.5. Prava i manljiva državina

Prava – stečena po zakonu.27

Manljiva je državina stečena silom, prevarom ili zloupotrebom.28

Državina može biti zakonita, a manljiva (da je silom stečena). Držalac koji je državinu

stekao silom, potajno ili zloupotrebom poverenja, ima pravo na državinsku zaštitu, osim

prema licu od koga je na takav način došao do državine.

Neposrednu državinu na stvari ima lice koje neposredno vrši faktičku vlast na stvari.

Posrednu državinu ima lice koje posrednu vlast na stvari vrši preko drugog lica, kome je

po osnovu plodouživanja, ugovora o korišćenju stana, zakupa, čuvanja, posluge ili

drugog pravnog posla dalo stvar u nepostrednu državinu. Sve dok vlasnik stvari na njoj

vrši faktičku vlast, on je neposredni držalac. Ali, ako na osnovu ugovora o zakupu stvar

preda u zakup ili na osnovu ugovora o ostavi na čuvanje, neposredni držalac postaće

zakupoprimac i ostavoprimac dok posredni držalac postaje vlasnik stvari.

U ovim situacijama postoje dve državine na istoj stvari ali se obe mogu sudskim putem

zaštititi.

Zaključak27 Babić, I., Osnovi imovinskog prava, Beograd, 2007.


13

U društvenim odnosima regulisanim pravom državina nesumnjivo igra veoma značajnu

ulogu. Ona je jedan od najstarijih (i najspornijih) instituta građanskog prava. Državina je

onaj društveni odnos koji pravni poredak određuje svojim normama, pravno relevantan

socijalni odnos. Složen je odnos prava i državine. Pravna nauka se dosta bavila pitanjem

prirode državine izražene dilemom da li je državina činjenica ili pravo, a preovladava

mišljenje da se ipak radi o činjenici koja je pravno relevantna. Državina je faktičko stanje

zaštićeno pravom. Ona ulazi u pravnu sferu, ali nije pravo. Dakle, državina se priznaje

kao činjenica, ali uvažavaju se i njeni pravni učinci. Zbog toga nije od značaja ima li

faktička vlast nekog lica pravnu osnovu ili ne. Držanje bez pravnog osnova, u principu,

nije dopušteno, ali pod određenim uslovima može da bude pravno relevantno. Pravo

posmatra državinu odvojeno od prava na državinu. To ne znači da je državina nezavisna

od prava. Ona više pripada svetu pravnog nego činjeničnog i zato je uvek aktuelan interes

pravne nauke za ovaj institut. Pravo stvara državinu. Jedno čisto faktičko stanje smatra

se, bar privremeno, kao pravno stanje i stavlja se pod pravnu zaštitu.

Proučavanje državine je interesantno, jer se kroz državinu prožima stvarno, faktičko

stanje sa pravnim stanjem. Razumljivo je da pravni poredak želi da državinu uskladi s

pravom. Nema sumnje da ona služi njegovim ciljevima, a često se i pretvara u pravo.

Državina je zato kroz istoriju bila podložna uticaju društvenih kretanja i stoga je i pravna

kategorija odnosno poseban institut građanskog prava u svakom pravnom sistemu. Zbog

toga je bitno razlikovanje državine od fakta koji to nije, te za koji se, takva dejstva ne

vezuju. Nema državine bez pravnih dejstava i tek sa njima se neko držanje transformiše u

državinu. Gotovo svugde je prihvaćena oboriva pretpostavka da je držalac u isto vreme i

imalac prava na stvari.

Literatura

14

Anđelković, Ž., Anđelković – Slijepčević, M., Trgovinsko pravo sa osnovama prava -

praktikum, Leskovac, 2009.

Anđelković, Ž., Trgovinsko pravo sa osnovama prava - skripta, Leskovac, 2006.

Babić, I., Osnovi imovinskog prava, Beograd, 2007.

Vukićević, S., Anđelković, Ž., Trgovinsko pravo sa osnovama prava, Leskovac, 2006.

Lazarević, D., Državina - pojam, oblici i zaštita, Beograd, 2010.

15


tamara ranđelović - državina

Documents