TAMLAMALAR

A. İSİM TAMLAMALARI Belirtili İsim Tamlaması Belirtisiz İsim Tamlaması Takısız İsim Tamlaması Zincirleme İsim Tamlaması

B. SIFAT TAMLAMALARI

İSİM (AD) TAMLAMALARIBirden fazla ismin birbirini anlam bakımından

tamamlamasıyla oluşan sözcük gruplarına isim tamlamaları denir.

“Kitabını çantasına yerleştirdi.” isim isim

Yukarıda görüldüğü gibi yan yana gelen her iki isim, her zaman bir tamlama meydana getirmeyebilir. Çünkü iki ismin bir tamlama oluşturabilmesi için, birbirlerini anlam bakımından tamamlamaları gerekmektedir.

ÖRNEK

Kitabın kapağı (isim tamlaması)

* İsim tamlamalarında birinci isme tamlayan, ikinci isme de tamlanan denir.

Tamlayan Tamlanan Kemal’in kalemi

Ağacın dalıYolun sonu

İsim tamlamalarında tamlayan (1.) isme getirilen –in (-ın, -un, -ün) ekine tamlayan eki, tamlanan (2.) isme getirilen –i (-ı, -u, -ü) ekine de tamlanan eki denir.

Kalem-in reng-iKapı-n-ın kol-u

İsim tamlamaları dörde ayrılır:

1. Belirtili İsim Tamlaması2. Belirtisiz İsim Tamlaması3. Takısız İsim Tamlaması4. Zincirleme İsim Tamlaması

1. Belirtili İsim Tamlaması Tamlayanı –in (-ın, -un, -ün), tamlananı ise –i ( -ı, -u,-ü) ekini almış olan tamlamalara belirtili isim tamlaması denir.

Belirtili isim tamlamalarında tamlayan tamlananın kime, neye ait olduğunu gösterir.

Örnekler:Çocuklar, okulun bahçesinde toplandılar.Bazı uçaklar, sesin hızına ulaşmış.Adam, gözlerimin önünde yere yığıldı.

SORUAşağıdakilerden hangisi belirtili isim tamlaması

değildir?

A) Odanın ışığı B) Derginin kapağıC) Ev kapısı D) Gözlüğün camı

2. Belirtisiz İsim Tamlaması Tamlayanın ek almadığı, tamlananın ise –i (-ı, -u, -ü) ekini aldığı tamlamalara denir.

Örnek:Arabamız dağ yolunda kaldı.Sabahleyin yağmur sesiyle uyandık.Televizyonda Uzay Yolu’nu seyrettik.

SORUAşağıdaki cümlelerin hangisinde “belirtisiz isim

tamlaması” vardır?

A) Öğretmenimiz dersin sonunda bize fıkra anlattı.B) Öğrenciler otobüs durağında bekliyorlar.C) Paralarını pantolonun cebine koydu.D) Kötü alışkanlıklarını bırakmalısın.

ÇÖZÜM:A ve C seçeneğinde belirtili isim tamlaması, D

seçeneğinde sıfat tamlaması, B seçeneğinde ise belirtisiz isim tamlaması vardır.

•Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan tamlananın neyden yapıldığını bildirebilir.

Biber turşusu, çilek reçeli, domates salçası…

3.Takısız İsim TamlamasıHem tamlayanın, hem de tamlananın ek almadığı isimtamlamalarına denir.

***Takısız isim tamlamalarında tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını veya neye benzediğini belirtir.

Öğretmen, tahta masasını değiştirdi.Arkadaşına ipek mendil hediye etmiş.Saatinin kordonu altın kaplamaymış.Tilki çocuk, beni yine kandırdı.

Takısız isim tamlamaları sıfat tamlamasıyla karıştırılmamalıdır. Tamlayan, sıfat tamlamalarında nitelik bildirirken, takısız isim tamlamalarında benzerlik veya yapılma bildirir.

Ölü deniz……………..Takısız isim tamlamasıTilki çocuk…………...Takısız isim tamlamasıÇalışkan çocuk……….Sıfat tamlaması (nitelik bildiriyor)Ölü adam……………..Sıfat tamlaması

4. Zincirleme İsim Tamlaması En az üç ismin, birbirini anlam bakımından tamamlamalarıyla oluşan sözcük gruplarına zincirleme isim tamlaması denir.

*** Zincirleme isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanandan en az biri, başka bir isim tamlaması oluşturmuyorsa, bunlara zincirleme isim tamlaması denemez.

Tamlayan Tamlanan Okul bahçesinin kapısı B.siz isim tam. …………………………………………………………….. Zincirleme İsim Tamlaması

Öğretmenin not defteri B.siz isim. tam. ………………………………………… Zincirleme İsim Tamlaması

Örnekler:Tamlayan TamlananSınav sorularının cevaplarıKış mevsiminin başıTürkiye’nin yüz akıAdamın yüz rengi

Not: İsim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına başka sözcükler de girebilir. Bunları zincirleme isim tamlamaları ile karıştırmayınız.

Türkiye’nin güzel ormanları sıfat tamlaması …………………………………………… Belirtili İsim Tamlaması

SORUAşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim

tamlaması yoktur?A) Ağrı Dağı’nın yüksekliği gözümü korkuttu.B) Türkçe’ nin önemli konularından biri

Tamlamalar’dır.C) İsim tamlamaları çok iyi öğrenilmelidir.D) Maltepe Dersanesi’nin öğrencileri başarılı

olmalıdır.

CEVAP:A seçeneğinde “Ağrı Dağı’nın yüksekliği”B seçeneğinde “Türkçe’nin konularından biri”D seçeneğinde “Maltepe Dersanesi’nin öğrencileri”

zincirleme isim tamlamasıdır.

C seçeneğinde “isim tamlamaları” ise belirtisiz isim tamlamasıdır.

UYARI1. Şahıs zamirlerinin tamlayan olduğu tamlamalarda tamlayan düşebilir.

Evleri yanmış (onların evleri)Çiçeklerini çok sevdim (senin çiçeklerini)

2. Daha çok şiirlerde tamlayanla tamlanan yer değiştirebilir.

Yaşıyor sandım, sahibini evin (evin sahibi) Heyhat boşunaymış, ölmüş, artık dövün

3. İsim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına farklı sözcükler girebilir.

Çiçeklerin kırmızı rengi beni etkiledi.Sınıfın çalışkan öğrencileri kazandı.

4. Belirtisiz isim tamlamaları sıfat olarak kullanılabilir.Gök rengi elbiseleri varmış.Sevgi tadında kitaplar sevilir.

SIFAT TAMLAMALARITamlayanı sıfat, tamlananı isim olan tamlamalardır.

* Sıfat çeşitlerinin tümü aynı zamanda birer sıfat tamlamasıdır. Sıfatın olduğu her yerde, sıfat tamlaması vardır.

Tamlayan Tamlanan Soğuk hava (sıfat) (isim)

……………………………………..

Sıfat Tamlaması

Yeşil ormanlar ( Niteleme sıfatı ile yapılmış )Bazı insanlar ( Belgisiz sıfat ile yapılmış )Şu bina ( İşaret sıfatı ile yapılmış )İki iş ( Asıl sayı sıfatı ile yapılmış )Birinci sıra ( Sıra sayı sıfatı ile yapılmış )Beşer soru ( Üleştirme sayı sıfatı ile yapılmış )Yarım elma ( Kesir sayı sıfatı ile yapılmış )Hangi adam ( Soru sayı sıfatı ile yapılmış )Kopkoyu renk ( Pekiştirilmiş sıfat ile yapılmış )Büyükçe kutu ( Küçültülmüş sıfat ile yapılmış )

*** Sıfat tamlamaları ile takısız isim tamlamalarını birbirine karıştırmayınız. Sıfat tamlamalarında tamlayan sıfattır ve tamlananı renk, durum, biçim, sayı… vb. yönlerden niteler. Takısız isim tamlamalarında ise tamlayan isimdir ve tamlananın neyden yapıldığını veya neye benzediğini belirtir.

Yırtık kazak ( Sıfat tamlaması)

Yün kazak (Takısız isim tamlaması)

*** -ki eki eklendiği sözcüğü sıfat yapabilir.

Evdeki yabancı (Hangi yabancı?)Çiçekteki yaprak (Hangi yaprak?)

SORUAşağıdaki mısraların hangisinde sıfat tamlaması

vardır?A) Dala kurmuş salıncakB) Oğlandaki keyfe bak!..C) Sen bilmezsin sevdayıD) Çekenler bilir ancak