Ta

rin

a,

Iac

o,

i c

or

fsUL

VBstories

Tarina TarociaIaco che jô a fà le lou

I corfs de Plaies

U N I U NL A D I N SV A L B A D I A

Tarina TarociaIaco che jô a fà le lou

I corfs de Plaies

Impressum Tarina Tarocia Iaco che jô a fà le lou I corfs de Plaies

Stories: Tone Gasser Dessëgns: Siglinde Clara

Impaginaziun: Mario Clara Stamparìa: Ingraf - Auer

Uniun Ladins Val Badia San Linert, 44 39036 Badia Tel. 0471 839800 - fax 0471 839960 www.ulvb.ladinia.net

Stampè cun n contribut finanziar dla Provinzia Autonoma da Balsan.

ISBN 88-88682-26-0 © Uniun Ladins Val Badia 2006

U N I U NL A D I N SVAL BADIA

Tarina Tarocia

storia de Tone Gasser (aldida da süa uma)

dessëgns de Siglinde Clara

Savëise, che plü dadî gnôl pa le vësco a confermè i mituns che jô i ul-

timi agn a scora? Chësta ê na gran festa: da jì dan dal vësco gnô i mituns

acompagnà dal tot y les mitans dala tota. Le vësco ê vistì a cöce y â na gran

ciüria spizada y ti metô ai mituns y ales mitans les mans sön le će y ti fajô le

sëgn dla crusc sön la frunt. Tratan êl le tot che tignî sües mans sön la sciabla

dl fi oc, y la tota sön la sciabla dla fi ocia. Da d’aisciöda adora, canch’al gnô

tarëgn, â chi che jô a confermè bele düć n tot o na tota. Porchël â düć ciafè

da Pasca da sü toć y da sües totes de bi üs intënć te n fazorel da ciüf. Cis

les fi oces â na dërta cunteja danter ëres, y vignöna ti mostrâ al’atra ći bi üs

ch’ara â pa ciafè y tan na bela y da orëi bun che süa tota ê, y vignöna minâ

de avëi la plü bela.

Mâ Tarina ne n’â ćiamò degöna tota da jì a confermè. Da d’altonn êl

rové adalerch a segra na ëra foresta dër fata sö che â inom Cordula. Ara

â i ćiavëis lunć aricià jö por les sciables, n guant de sëda, de beles ćialzes

fi nes, ćialzà dal tach che slominâ y les aundles lunges depëntes a cöce. Do

marëna, sön plaza, ê Tarina passada n pêr de iadi dlungia ia a la conscidré

plü daimprò, y chë sciora l’â inće saludada dër da valënta. Chëra ti ess mefo

plajü a Tarina! Ara ti al â cuntè a süa uma y l’à damanada, co ch’ara ess podü

fà da s’la perié por tota. Mo la uma la conesciô y porvâ da ti la mazè fora dl

ćé: „Tarina, làscete dì, chëra ne n’é nia la dërta tota por tè; al é öna che é

tres en banun y dainré a ćiasa, y i ne l’à pa mai odüda jon a dlijia. Prëiete

Tarejia da Coldamez!“ Mo Tarejia ne n’ê indînenia vistida y fata sö tan bela

co Cordula.

En lönesc de Pasca ti â la uma dit a Tarina: „Incö fóssel dërt sce te jisses

a ciafè la lâ che é bele otedé püra te let.“ Mo Tarina ne n’â degöna orëdla;

messëi propi jì en lönesc de Pasca a ciafè la lâ, chël ê bëgn ghiré demassa.

Y ara ne ti â pa gnanca respognü. En chël dé domisdé êl usanza che i mituns

s’abinâ dan ćiasa a sciscioré y che i jogn y les jones jô a balè sön paiun ia dô

la dlijia. Tarina ê na bona compagna de Rosalia che ê n pêr d’agn plü vedla

y che ê fancela ia dal vijin. Rosalia foss ion jüda fora San Jan, deache dailò

conesciôra n bel jonn, y te chël paîsc gnôl inće sonè y balè en lönesc de

Pasca. Rosalia n’orô nia jì sora y à damanè Tarina: „Vëgneste cun mè fora

San Jan?“ Na maiù ligrëza ne n’éssera nia sciafi é da ti fà a Tarina. La möta

savô che te chi versc êl inće chë bela sciora che stô da ćiasa, chëra ch’ara

s’ess ion perié por tota.

Y insciö éres piades ia do marëna bel adascusc, ćiaran incërch de ne gnì

nia odüdes. Rosalia s’la confortâ da incuntè indô n iade Matî da Surafurćia y

sperâ de podëi balè impara; al ê n bel jonn dl vers, dala bona löna y dai edli

rosc! Tarina deperpo ponsâ a chë bela ëra ch’ara â odü dala segra. Ara â

aldì cuntan ch’ara stô te na picia ćiasa de lëgn apé dl bosch denanche rové

a San Jan. Trames jô debota fora por sëmena y da vigni vare stlutâ les go-

neles iaicà. Da odëi te n iade la picia ćiasa de lëgn, àl metü man da ti bate le

cör a Tarina che â archité i vari. „Iö va inant“, scraiâ derevers Rosalia che ê

bele cotan danfora, „canch’i passi indô, vëgni a te dô“. Tarina, che se recordâ

ći che la uma ti â dit, ne savô nia plü dër co s’astilé.

Da ćiamin se destirâ sö tl aier na fi ra de föm blanch. „Comà éra a ćiasa“,

se ponsâ Tarina. Y belavisa odôra Cordula gnon fora sön sorà a scassè fora

na pira de cutres. Tarina savaiâ da jì inant, mo la sciora l’â bele odüda y la

saludâ ti fajon mote cun la man: „Tarina, Tarina, vì pö a me ciafè, te pordüjes

pa bëgn impò!“ Śëgn ne n’â Tarina plü degöna pôra. Cordula ê jüda cun i

brać aspanà adincuntra y s’lâ tignida por n pez. Ala möta ti savôl n bel de-

morvëia, cis da tofè le bun parföm de so bel guant. Spo l’àra condüta te stüa:

dailò êl na bela popa dal müs de cëra sentada sön cassabanch, na ligna de

copes de maiolica da ciüf te credenz, na bela tovaia cujida fora da röses sön

mësa y it’amez na copa de spidl cun de vigni sort de früć, curida cun n bel

cuertl da vicì y n corf sönsom. Mo crist ne n’êl degun sön parëi y gnanca n

bochè dal’ega santa daìte da üsc. Sön banch da furn êl n iat fosch ponü dai

edli che lominâ. Cordula ti fajô daspavënt les beles a Tarina y ti à tenü sön

mësa na copa de de bones piriores de bosch cun zücher surajö.

Spo l’à Cordula n pü’ damanada fora, olach’ara ê por jì cun Rosalia y

sc’ara â bele na tota. Tarina ne n’ê śëgn nia plü spaia y savô da ti cuntè de

vigni sort. Les ores passâ ia, y denanche Rosalia gniss a la tó, à Tarina inće

ćiamò podü jì cun Cordula söalt a odëi la ćiamena cun la letira dai pîsc y dai

parëis da zirachi, stopada cun na cutra da moti de tiers y cun l’ur da batotli

d’arjënt dapeìa. Te porte söalt ti àra mostrè na gran cassa dales spanges y

dala saradöra de latun. „Chësta te dài, sce te me prëies por tota“, àra dit;

mo te chël momënt aldîn bele Rosalia jö dan porta cherdan: „Tarina, Tarina,

i messun jì a ćiasa!“ Cordula l’à menada debota jö por stiga, l’à saludada bel

valënta y à stlüt la porta. Tarina ne s’â gnanca plü intopè da dì dilan.

Al ê bele tert y ares messâ se spazé da rové a ćiasa denach’al gniss

scür. Tarina ôro bëgn ti cuntè a Rosalia, tan da orëi bun che süa tota ê, inće

sc’ara n’â nia pordejü da s’la perié, y ći bela ćiasa ch’ara â, y ch’ara ti â im-

pormetü na gran cassa dales spanges y dala saradöra de latun. Mo Rosalia

â prescia y n’â nia dlaurela da stè a ascutè sö Tarina. Te sü pinsiers odô

Rosalia tres ćiamò i edli rosc de Matî y sintî süa man sterscia y sigüda incër

la vita che la menâ intoronn cun slöm sön le paiun da bal. A ćiasa spo ne ti â

Tarina cuntè a degügn, olach’ara ê stada en lönesc de Pasca domisdé. Ara

ponsâ mâ plü coch’ara ess podü fà da jì a se perié Cordula por tota.

La domënia blanćia da doman, tratan che düć s’arjignâ da jì ala gran

mëssa, s’à Tarina ascognü ia do ćiasa. Y pornanche la uma â albü sarè pro

la porta y s’â metü por ultima sön tru de dlijia, é Tarina piada iaifora bela sora

olach’ara ê jüda cun Rosalia en lönesc de Pasca domisdé. Bindićé se spor-

dôra bëgn da ponsè che, impede jì a mëssa, jôra te döt n ater vers, y laprò

ćiamò a se perié na tota che la uma ne n’orô nia. Mo canch’al ti gnô imënt

tan bel ch’al ê stè te süa picia ćiasa y tan valënta ch’ara ê stada impara y

ćiamò deplü da ponsè a chë gran cassa ch’ara ti â impormetü, ciafâ Tarina

indô ardimënt da jì inant.

Pornanche Tarina â odü spizoran la ćiasa, s’àra atira intenü che döt ê

atramënter co le iade da denant. La ćiasa ne n’ê nia plü tan bela soredlada

sciöch’ara l’â imënt. Sö por ćiamin jôl n föm bindebò fosch. Impò stôra dailò

a s’imaginé ći ch’al podô ester de bel tla gran cassa che Cordula ti â impor-

metü, sc’ara s’la periâ por tota. Śëgn messâ Tarina se strighé sc’ara orô indô

ester a ćiasa a marëna. Tarina à tlocorè a porta.

Ara à doré n bel pez ćina che la tlé à metü man da se rodè cigognan

tla saradöra y la porta s’à spo daurì dlun cristan. Tarina à ma mudé cira

dala gran spordüda da odëi danter le föm che brodorâ caifora Cordula döt

stlinosa y desfi gurada, dala pel ingrafagnada, malvistida y döt insfromada.

„Ah Tarina, este indô gnüda?“, ti àra dit ala möta cun la usc plütosc da soza.

„Śëgn vëgneste naôta te stüa a mangé na jopa arestida, spo junse pa söalt a

odëi la cassa.“ Tarina messâ fà dles dötes da dlotì jö chë jopa antia y abrojo-

rada. Te stüa döt scöra n’odôra nia d’ater co lominan ca i edli dl iat che fi râ

sön banch da furn. Tarina ne n’à nia pordejü da romenè fora le taì de banda,

che Cordula é gnüda te stüa a brancé do la möta cun sües mans groies dai

dëić da grop. „Śëgn junse söalt“, àra dit, l’à trata sö por stiga y l’à sburlada

pormez ala cassa:

„Chësta é tüa cassa, chilò te toći ite;

fi oces ài demassa, da misdé te tizi ite.“

Cordula ê na stria; Tarina ê te sües ciafes. Ara scraiâ y pitâ y cherdâ la

uma tan dadalt ch’ara ê bona. Mo döt ne jovâ nia, degügn ne l’aldî. La stria

à tut la möta, l’à toćiada jö apé dla cassa y l’à curida pro cun set cutres. Spo

àra sarè prò la cassa y s’à metü ia la tle te gofa.

La uma s’â defata intenü che Tarina ne n’ê nia danter la jënt sön tru da

mëssa. Ara à damanè Rosalia, gnanca chëra ne l’â odüda. Inće te dlijia ne

n’â la uma degöna tria y ćiarâ demeztrù sc’ara foss stada da odëi it’insom

val’ proca, mo ignó. Y deach’ara se temô tres deplü ch’ara s’un foss sciam-

pada fora da Cordula, àra metü man da perié oramai dadalt: „Os düć sanć dl

cil, daidéme, madër ch’i l’abines ćiamò via!“

Ara ne n’â nia aspetè che la mëssa se rovass, ch’ara é lovada sö y jüda

da üsc de dlijia fora dlun saltan cuntra San Jan. L’ora de ćiampanin â dër batü

les diesc, spo aldîra baton le chert do, spo la mesa, spo i trëi cherć, spo les

önesc. Al ê ćiamò lunc ćina fora dala ćiasa de Cordula, y la uma periâ y saltâ

ći ch’ara ê bona. Tratan â la stria bele sciuré ite trëi ancëis y set tlapuns de

lersc te furn y â fat n gran fugatun da burjé Tarina.

La uma saltâ fora por bosch, ia do la costa ne n’aldîra nia plü baton l’ora

de ćiampanin y le tru parô sciöch’al ne se rovass nia plü. La stria ê bele arji-

gnada da pié sö por stiga: „Tarina, Catarocia, śëgn sunsi pa bele sön le pröm

lintrin; Tarina, Catarocia, sëgn sunsi pa bele sön le secundo lintrin.“ y pro vigni

lintrin cherdâra „Tarina, Catarocia, śëgn sunsi pa bele sön le terzo, le cuarto,

le cuinto, le sesto, le setimo y ultimo lintrin“.

Śëgn aldîn bele da San Jan ca sonan les dodesc. La uma de Tarina saltâ

y saltâ y n’odô apëna plü la sëmena dala stanchëza y dal assoius che ti ro-

gorô jö por la frunt. La stria â bele dejsarè la cassa y ê bele tl lobrì ca la pröma

cutra: „Tarina Catarocia, śëgn lobrësci pa bele ca la pröma cutra! Tarina Ca-

tarocia, śëgn lobrësci pa bele ca la secunda cutra!“ Y pro vigni cutra cherdâra

„Tarina, Catarocia, śëgn lobrësci pa bele ca la terza, la cuarta, la cuinta, la

sesta, la setima y ultima cutra!“ Apé dla cassa ê Tarina ingromada adöm che

tremorâ dala tëma y cun les trëces beles moles dal blot pité.

La stria straciâ bele Tarina jö por stiga, canch’an aldî da San Jan ca la

gran ćiampana sonan oramai l’ultimo stligüc dles dodesc. Ara ê bele dan bo-

cora de furn, che la uma à sbrochè ite la porta cun sües ultimes forzes. Da

odëi chë bona ëra cun la spaternöra tla man, à la stria lascè ia la möta y s’à

desfantè tl nia.

La uma s’à abracè Tarina, y pornanch’ares s’un é stades defora da por-

ta, à la ütia dla stria pié füch dal blot ch’ara â tizé y é vardüda jö. Al ne n’é

restè nia ater co n müdl de cënder.

La domënia do é Tarina jüda cun süa uma a perié Tarejia da Coldamez

por tota. Por Tarina êra deventada la plü bela y la plü prossa tota, y ara nen

n’ess pa plü orü n’atra.

Iaco che jô a fà le lou

storia de Tone Gasser dessëgns de Siglinde Clara

Iaco savô de vigni sort, deache mëda Mena ti â cuntè, tratan ch’ara fajô

ćialza, n gröm de stories, de lunges y de cörtes, de chëres da temëi y de

chëres da s’la rì, stories de piciorins y de fates, de salvans y de ganes, de

striuns y de stries, de mituns che n’ê nia stà prosc y inće na storia o l’altra di

tiers de bosch. Por i tiers de bosch â Iaco na gran pasciun.

D’invern afi stiâ Iaco fora por les nëis de vigni sort de pedies che berba

Tita ti â splighé; al savô da dì avisa, chares che ê pedies dla olp o de n me-

der, de na sorücia o de na belora, de n lou o de n ćiamurc. Y da jì a vardè

d’isté odô Iaco ma bindićé n tier de bosch, datrai inće dër daimprò. Al â spi-

colé fora olache la olp â süa tana, le tas so büsc y i rehli sü posć da se pone.

N dé ê Iaco propi stè döta la sëra, ćina ch’al ê gnü do Sas Alt sö la löna, a

d’aspetè, ia dô n lëgn, ch’al odess la olp gnon fora de süa tana. Y bel avisa,

do che les löms tles ćiases s’â destudé, ćiutiâra te n iade fora de büsc meton

les tozes bel fi n öna dan l’atra: ara â i edli che lominâ, les orëdles spraizades

roduntassö ch’ara aldiss bëgn vigni pićia vera, y na coda che ê na morvëia.

La olp ti â ćiarè n pü’ sö ala löna y spo éra piada foraijö cuntra les ćiases

a rodè incër les majuns y a odëi sce val’ patruna s’ess forsc desmentié da

stlüje ia la portela dl pornà dles iarines.

Di tiers salvari savô Iaco da nen cuntè n gröm, i ne sa nia tan dî. Al nen

cuntâ tan de toćes che inultima ne s’un capî gnanca plü ël instës fora ći che

ê vëi y ći ch’al s’â ma inventè.

N dé tratan la palsa da misdé, che Iaco ê sentè cun sü compagns sön n

banch dan scora, ti cuntâl: „Dantier ch’i jô por antersis fora cun la sapa sön

la sciabla a sartlè i soni, êl te n iade dan da mè n tas che gnô adincuntra. Al

â de beles strisciores blances y fosces dal nes ćina fora insom la coda y al

ê tan lerch co döt le tru.“ Por ti dè n’idea a sü compagns tan gran che chël

tier ê, â Iaco aspanè tan i brać ch’ai â ma messü zessè indalater por ne s’ai

ciafè nia tla müsa; ai ne s’intopâ gnanca plü da dlotì i bocuns ch’ai â mort

jö dles püces sëces. „Le tas gnô tres plü daimprò dlun snufan danter l’erba

y les peres“ cuntâ Iaco. „Savëise che le tas mangia döt ći ch’al abina: sneć,

chefri, romuns? Al m’ess dessigü inće ciaugné adöm i ćialzà, sc’i foss sté bel

chit. Ćî esses pa os fat, da avëi te n iade n te’ tier dan da os: ti dè de n pé tla

müsa o ti dè dla sapa jö por le će?“ damanâ Iaco sü compagns. Vignun ess

bëgn salpü cô: Franzl ess trat n salt lassura, Pire s’un foss sciampè, Lipo ti

ess tignì dant la pücia ch’al â tla man, spo l’éssel inzertié y impizé a ćiasa te

n stalot. „Ći minëise pa che iö ais fat?“ ti dê Iaco da stomè a sü compagns

che se tirâ un indolater tles sciables y ne savô ći dì. „Savëise ćî?“ dijô Iaco

por i fà ćiamò plü coriusc, „I l’à bel sëch damanè, olach’al ê por jì. Dailò m’àl

odü y s’un é sciampè y à lascè indô n bel tof!“ I mituns s’â dè na bela riüda y

â ćiamò albü n pez da s’la cuntè, coch’ai ess podü la tó cun chël tas. Tratan â

le maester sonè la bronsina y i mituns messâ, ion o ingert, indô jì te scora.

Iniann da d’altonn êl rové adalerch n maester nü che tignî vigni dé n pêr

d’ores de cunć che ne se rovâ mai. Iaco, che n’â mai albü dlaurela da imparè

les tabelines, se stentâ tres deplü da rové do. Do vigni compit êl le maester

che ti dê a Iaco le sföi derevers döt scrizoré a cöce cun n bur’ gran cinch

apé dla plata. Y n dé l’â le maester inće bruntorè, ch’al dô se porvè y imparè

deplü a ćiasa. Le sföi da cunć ê propi chël sföi che Iaco ne n’orô nia plü

odëi, vigni iade le toćiâl sot banch da scora ite, bel itinsom sot i atri sföisc ite

ch’al ne l’odess nia. Inće dan dal maester ê Iaco deventè spau y s’al temô.

Porchël ćiarâ Iaco de se desmentié la scora y sburlâ da n dé al ater i compić

ch’al ciafâ sö da fà a ćiasa.

Al ê chi dis do Gnissant. A pêr sorëdl êl ćiamò bun ćialt y sö por les tëm-

ples â l’altonn indorè düć i lersc. N dé ti â Iaco confi dé a süa picia só Sabina,

che ê inće bele piada ia a scora: „Incö vai pa a fà le lou. Mo no pa ti al dì a

zacai. Domisdé canche te vëgnes da scora t’aspeti dailò ia do chë brüscia,

spo vëgni indô cun tè a ćiasa. Sce le maester damana do mè, dìjeste ch’i sun

püre y ch’i à mè tl col.“ Insciö éra jüda por n’edema alalungia. Vigni dé da

doman canche Iaco y Sabina passâ sot les roines de Ćiastelac ia ćiarâi trami

che degügn ne i odess, spo stlutâ Iaco ia do na brüscia, y Sabina jô por so

tru inant a scora. Iaco jô naôta por n pez a s’ascogne danter i mürs vedli dl

ćiastel che ê tomè adöm bele dan da tröc agn. Domisdé, canche les ambries

gnô caissö, gnô inće süa só Sabina indô da scora, y spo jôi indô deboriada

a ćiasa coche zënza dagnora. Iaco fajô fora de sües aventöres te bosch n

gran socrët. „Ma insciö – dijô Iaco a Sabina – ne sciafi i nia da te cuntè tan bel

ch’al é da fà le lou. Sot i lëgns y danter les brüsces m’ài ciafè fora n gröm de

de bi posć dër ascognüs, olache degügn ne te vëiga, y impò vëigon ći ch’al

sozed incëria. Inće i rehli y i atri loi s’infi da pormez. Y spo ài pa arjigné feter

de beles blëites. Dài – dijô Iaco a Sabina y la tignî cun le brac incër le col

– vì inće tö cun mè a fà le lou, t’odaras tan bel ch’al é!“ „N dé intier – minâ

Sabina – chël é bëgn scialdi lunch.“ Mo Iaco la desmenâ y ne zedô nia che

Sabina jiss n dé impara, almanco n iade a odëi.

N dé da doman da jì a scora, canch’ai passâ sot Ćiastelac y n’odô degügn

por incërch, ési trami stlutà ia do na brüscia y s’à spo trat sön duicater danter

i mürs vedli dl ćiastel a s’ascogne. Al ê döt val’ d’ater co stè sentà bi prosc te

n banch da scora. Danter chi mürs êl de vigni sort: majires de peres, brëies,

três y scianores burjades insuralater curides de müstl, n mane de na fana

da n büsc che picâ dantersö. Sö por i mürs êl alüsc ćiamò n dessëgn o l’ater

döt smarì de ćiavai, de soldas y di sciori vedli dl ćiastel sentà incër na mësa.

Plü inant rovân te na cianoa scöra olach’al piâ sö na stiga a sgnecora sö

por la tor. Bindićé odôn fora por de pices bócores le tru da scora che passâ

sot ia. „Da chëstes sfësses fora stlopetâ i vardians dl ćiastel sön chi che

passâ dlungia ia y i copâ; ai ti tolô i scioldi y le guant ch’ai â indos y i sciurâ

jö tl furniun ia do la tor“ ti spligâ Iaco a Sabina. „Ćiodî saste pa chësc?“ da-

manâ Sabina y se temô, inće sc’al ne n’ê plü degügn che viô te chës roines.

„Ćiodich’al é stè berba Tita che m’al à cuntè, mö döt ne me recordi nia plü.

Zacan êl chilò n striun che strinâ adalerch tempestes sce zacai le coienâ o

le dessenâ. En iade d’isté àl striné adalerch tan na gran tempesta, ch’al à dè

jö le tonn jö por ćiastel. Le striun é tomè mort ia por tera y le ćiastel é vardü

jö“ savô Iaco da cuntè.

Do che Iaco y Sabina â albü conscidré jö vigni piz y ćiantun, ési passà

ia le rü. Sabina é sliziada sön na pera lizia y é tomada. Da tomè s’àra sberié

na man, laprò àra inće pestè cun n pé te rü y s’â bagné. Sabina â bëgn pité n

pez alalungia. Mo al ê defata gnü sorëdl. Ai ê jüs a se sentè sön na raîsc sot

n lëgn olach’al dê ca bun ćialt. Iaco ti à stricoré fora la ćialza mola a Sabina,

à tut fora les manëces ch’al â tles gofes de śamare y ti les à vistides ti pîsc

frëić de Sabina. Spo s’ài trami mangé la pücia ch’ai â te tascia da scora.

Mo Sabina â tres ćiamò massa frëit y ara ne ti plajô nia da stè dailò a

fà le lou y n’â degöna vöia da jì sö por bosch a fà le lou y da jì da na brüscia

al’atra a s’ascogne. Sabina ne n’ê nia bona da se scialdè y tremorâ sciöche

na fëia. Porchël ti à Iaco inće ćiamò lascè so śamare y stô dlungia en ma-

nighins a la consolè. Insciö ne n’â Iaco nia sciafi é da ti mostrè a Sabina tan

bel ch’al ê da fà le lou. Canche les ambries rovâ caissö, s’ài tut sües tasces

y s’un é indô jüs a ćiasa. La uma â bëgn damanè Sabina: „Ćiodî éste pa incö

tan da odlagn, éste stada te bosch a te pone?“ Mo Sabina scutâ ma bela

chita; mo chël ti âra ćiamò dit a so frè Iaco denanche jì a dormì: „A fà le lou

ne vëgni pa mai plü!“

La domënia do mëssa ti é le maester jü pormez ala uma de Iaco y l’à

damanada, co ch’ara ti jô a Iaco, deach’al ê bele otedé ch’al ne gnô nia plü

a scora. „Pu, Iaco é pa jü vigni dé a scora“ à respognü la uma y, zënza stè n

pü’ a s’la cuntè cun les atres umes sön plaza de dlijia, éra atira jüda a ćiasa.

D’un n vers se dessenâra cun chël craut de n möt che jô incërch a s’ascogne

impede jì a scora, dl ater vers ponsâra do, ći rajuns che Iaco podô avëi, da

ne n’orëi nia jì a scora. A ćiasa te stüa àra bëgn manacè dassënn da ti parè

jö la braia y da le scorié cun la frascia sön le cü, mo spo s’al menâra impò

pićé. Inultima él stè mëda Mena y berba Tita che s’un à tut sura dl möt y ti é

stà do por n bel pez, ch’al ne sburlass nia le compit al ater dé y ch’al impa-

rass bëgn les tabelines. Spo éra pa indô jüda inant bun assà cun Iaco.

I corfs de Plaies

storia de Tone Gasser dessëgns de Siglinde Clara

N pêr de iadi al dé jorâ i corfs iaicà da na tëmpla al’atra dla valada, da-

trai inće ćiamò da sëra tert. Ia dala pert de Rina s’averjô ërt itissö i ćiampoprà

cun val’ ćiasa y val’ majun. Dailò n’â i corfs degöna fadia da pié le jore, dea-

che cun n pice salt êsi bele tl’aria. Sö por i ćiampoprà êl vigni tan na zopa

de coltöra olach’al ê demeztrù val’ da crazè decà. Dal’atra pert êl le bosch

de Plaies cun sü gragn pecios dales corones altes y sigüdes, inće sce i corfs

manaciâ impò da tomè can danjö, can dojö, sc’ai arsî sön na rama nia dër

frëma. Aldì i aldîn feter döt le dé, deplü da ri tëmp co da bun tëmp. Can êsi

ia delà ch’ai gracedâ, can decà, mo degügn ne capî chê ch’ai cherdâ. N pü’

de val’ che ne butâ nia, piâi le jore y s’un jorâ ia dal’atra pert. Pornanch’al

n’ê un tl aier, n’êl defata n ater che ti jorâ ia do. Sc’al n’ê un che rovâ zënza

compagn ia dal’atra pert, gracedâl tan dî, ćina ch’al n’ê un che jorâ ia a ti fà

compagnia, mo adöm ne stôi impònenia: un te ćiamp, l’ater te pre, un sön n

stifl er, l’ater sön na si. Sce un o l’ater abinâ inzai n bun bocun, ćiarâl de s’al

tó tl bech y de s’un jorè bel adascusc por podëi s’al gode y s’al mangé bel da

su. N gran sciosciüre fajôi y da vigni pert jorâi adalerch, sc’al ê n iade o l’ater

val’ mangiarìa jüda a dezip che zacai â sciuré jö tla gran ega; mâ canch’al

nen n’ê assà por düć se gnôi, zënza êsi plütosc ingordi.

A mé me sa i corfs da orëi bun dal porì fosc ch’ai é. Ai é demeztrù in-

cër nos ia y i ne s’intenun gnanca ch’ai é. Ai sta dî sön na rama y ne ti fej a

degügn nia. Do n per de craa ... craa ..., fora de nia, pëii spo le jore y jora

tan lunc che l’edl tira. Sai mo olach’ai é por jorè? Ài mo inzai na ćiasa o ti an

él anfat olach’ai röia. Ćî pënsi mo de nos, ch’i viun te ćiases, ch’i ùn na te’

prescia, y ch’i messun avëi de vigni sort de comoditês? Mo capriziusc, chël

mëssi bëgn dì, é inće i corfs belassà, ćiamò deplü co nos: jorè jori y rodè

rodi incërch dagnora te so guant fosch elegant da festa. Y depënje a fosch

ne se depënji vigni dé nia ma i edli, mo inće le bech y les grifes. Ai ne n’é nia

ma capriziusc, mo inće n pü’ coriusc: datrai ési bele dadoman adora sön na

stangia, sön n tët o ćinamai sön ćiampanin ch’ai ćiara jö y spicolëia ći ch’al

sozed te paîsc. Dala coriosité di corfs él ćinamai rové ite na parora te nosc

lingaz. Savëise cara? Ne ves à osta mama mai dit: „Mësste propi corfè ite

indlunch?“ Corfè ô dì: coriosé y toćé ite le nes indlunch.

Le corf Crarin y la corfa Crarina â imparè da se conësce defata do ch’al

ê gnü tarëgn. Ai s’â incuntè n pêr de iadi da Rina ia, n dé ch’ai ê arsis sön la

medema zopa a bocolè fora romuns, y da sëra êsi spo jorà deboriada ia tl

bosch de Plaies sön les rames dl medemo lëgn a dormì. Oramai ne se lasciâ

un y l’ater nia plü fora di edli y se cherdâ bindićé; da i aldì parôl che trami

ess le medemo inom. Ai â metü man da cöie adöm rames, fostüs, müstl y

barbücia y da arjigné na bela coa sön n gran peció ia dlungia pre de Plaies.

Ai â albü cotan de dis da laûr da condüje adalerch le patüc cun le bech y da

l’arcuncè y da le fà stè frëm danter les rames, ch’al deventass na bela coa

buna ćialda y da stè saurì. Canch’ai â albü rové da la fà, sö alalt tla corona

dl peció, à dit Crarin a Crarina: „Chësta coa é por tè y por nüsc pici, stà saurì

laìte y iö te portarà da mangé.“ Crarina â spo fat ite trëi de bi üs grisc, s’â

cufé lassura y i â curì pro destenon sües ares lassura.

Crarin piâ ia vigni dé dadoman adora, joran da n lëgn al’ater y da Rina

ia a chirì da mangé por Crarina che messâ stè döt le dé sön i üs. Bindićé

s’architâl sön ur de coa a palsè y a ti cuntè a Crarina ći che i paurs fajô da

Rina ia, ch’ai tirâ tera, spanô coltöra, desfajô talpinà y romenâ i prà. N dé ê

Crarin rové da Rina ca ćinamai cun na crosta de ciajò y na porcina de cioce

che chi da Turnarëcia ti â lascè indô. Al â bëgn messü aspetè dî ćina ch’ai â

albü rové da tó le danmisdé y ch’al â sciafi é da jì a cöie adöm ći ch’ai â albü

dessurora. Domisdé jôl pa indô a odëi sc’ai avanzâ val’ dala picia marëna.

Insciö ê Crarina stada trëi edemes sön i üs.

N dé da doman sintî Crarina ch’al ê ćizé che se moiô te chi üs sot sües

ares: ara i à sfenü dër fi n cun le bech y fora dles scüsces sotides che se

rumpî indalater gnôl fora trëi de te’ pici corfs bi bludri cun n bech plü lerch

co le će. Demorvëia, ch’ai â albü lerch te chi pici üs! Crarin y Crarina à atira

romenè sö bel la co y à arjigné ca plomin bel fi n da i pone laìte. Y da śëgn

inant stô, can Crarin, can Crarina, te coa a ti tignì bun ćialt cun sües ares,

tratan che l’ater jô a chirì ojoradöra da nudrì chës trëi creatöres arfamades.

Ai destirâ le col y daurî sö sü gragn beć vigni iade pornach’ai aldî svatoran

adalerch le pere o la uma. Inće sc’ai gnô tres indô cun de gran porziuns plë-

nes de frogores y de romuns, parôl che chi trëi beć nen ciafass mai assà.

Bel plan à Crassl, Crissl y Cressl metü man da ciafè plomin fora por le spiné

y da dé a dé gnôl tres plü spës.

Al ê gnü le bel mëis de mà y n’aria morjela y ćialdina slisorâ lisiera ite

por la valada: iaissö por le bosch de Plaies menâ i pecios fora de vigni rama,

danter l’odlina döra y fi ćiosa, pizes frësces, tëndres y morjeles. Y n gröm

de pices coches cöcenes sciöche popi de nagoles infornî les corones di

pecios.

Oramai â Crassl, Crissl y Cressl bele n dër guant de plomin fosch indos

y fora insom les ares spizorâl bele de dërtes plömes. Le pere y la uma podô

bele i lascè susc te coa; ai mangiâ tan tröp che un da su ne pordejô nia plü

da i ojorè. Plü ch’ai chersciô y plü pestes ch’ai gnô, ai â bele metü ma da lovè

sö, da rodè te coa y, deache vignun orô ester le pröm da ciafè val’ da dlotì,

ài metü man da stè sön ur de coa cun le bech davert a d’aspetè y a scraié.

Crissl, che â la maù fan y che s’â destrat demassa por ti sciampè dant ai atri,

foss prësc tomè n dé jö de coa. Crarina l’â ćiamò abiné por n’ara y ê stada

bona da le stracè sö y ite.

Da sëra la desmenâ chi trëi scoaćiamins dî alalungia y ai â bele ciafè

de te’ pices usc da corf. Datrai messâ la uma propi cherdè le pere che stô

sön na rama dessura a ćiarè dla coa. Spo gnôl y se ponô jö dlungia chi trëi

maradëć ćina ch’ai ne dê na tria. Ai â na vöia mata da fà damat y da se sbur-

lé y da se scechè un l’ater, spo n’êl un che ti fajô catovires sot les ares, l’ater

che ti tirâ fora na plöma y ai la desmenâ de vigni vers. Le pere y la uma se

stanćiâ bëgn en pü’ impara y bel plan se calmâ ia inće i pici. Ai â bele feter

düć stlüt i edli.

Ne gnôl pa do ca la löna y ciutiâ danter les rames jö tla coa de

Crassl, de Crissl y de Cressl. Le pere â bëgn porvè da fà scür cun sües

ares, sciöche da trà ia les cultrines, mo la löna ê tan colma y lominosa che

les fires de lominus podô inanter les plömes dles ares ite. Ala löna, blanćia

sciöch’ara ê, ti êl gnü tan da rì da odëi chë familia de corfs tan fosc, ch’ara

ne n’ê nia plü bona da zede; ara scassâ ma dal blot ri. Sambëgn che chi trëi

furbaciuns sot les ares ite s’â intenü che les fires dla löm che dê ite tremorâ

iaicà. Chësta ti plajô: „Ciuti ... ciuti ... ciuti ...“ ti gracedâ sot les ares fora can

un can l’ater sö ala löna. La löna bela torona â ciafè, dal blot rì, tan mè de

vënter ch’ara messâ ma s’intorje y stè döt goba. Insciö sta inće ćiamò datrai

al dedaincö la löna storta y goba. An ne minass mai, por gauja de nia d’ater

co de trëi corfs.

Ta

rin

a,

Iac

o,

i c

or

fsUL

VBstories

Tarina TarociaIaco che jô a fà le lou

I corfs de Plaies