tbmm (s. sayısı: 1234) edirne milletvekili necdet budak ve ... · tÜrkİye bÜyÜk mİllet...

Dönem: 22 Yasama Yılı: 4

TBMM (S. Sayısı: 1234)

Edirne Milletvekili Necdet Budak ve 66 Milletvekili, AydınMilletvekili Ahmet Ertürk ve 29 Milletvekili, Balıkesir Mil-letvekili İsmail Özgün ve 20 Milletvekili, Bursa MilletvekiliKemal Demirel ve 32 Milletvekili ile Bursa Milletvekili MehmetAltan Karapaşaoğlu ve 19 Milletvekilinin; Zeytin ve Zeytinyağıile Diğer Bitkisel Yağların Üretimindeki Sorunların Araştı-rılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi AmacıylaAnayasanın 98 inci, İçtüzüğün 104 ve 105 inci MaddeleriUyarınca Bir Meclis Araştırması Açılmasına İlişkin Önergelerive (10/41,170,177,263,295) Esas Numaralı Meclis Araşürması

Komisyonu Raporu

EDİRNE MİLLETVEKİLİ NECDET BUDAK VE 66 MİLLETVEKİLİNİN (10/41)

ESAS NUMARALI MECLİS ARAŞTIRMASI ÖNERGESİ

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKANLIĞINA

Ülkemiz tarımı ve ekonomisi açısından son derece önemli olan, Bitkisel Yağ Üretim AçığınınAzaltılmasına Yönelik Politikaların Belirlenmesi ve Yağ Bitkileri Üretim Sorunlarının AraştırılarakGerekli Önlemlerin Alınması amacıyla Anayasanın 98 inci, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzü-ğünün 104 üncü ve 105 inci maddeleri gereğince Meclis araştırması açılmasını arz ederiz.

Necdet Budak

Edirne

Halil Tiryaki

Kırıkkale

Mustafa Yılmaz

Gaziantep

A. ismet Çanakçı

Ankara

Erdoğan Kaplan

Tekirdağ

Bülent Baratalı

İzmir

Necati Uzdil

Osmaniye

Ali Oksal

Mersin

Hüseyin Bayındır

Kırşehir

Berhan Şimşek

İstanbul

Harun Akın

Zonguldak

Mehmet Kartal

Van

Mehmet Sevigen

İstanbul

Mehmet Küçükaşık

Bursa

Sedat Pekel

Balıkesir

Mehmet Işık

Giresun

Mehmet Vedat Melik

Şanlıurfa

Mehmet Nuri Saygun

Tekirdağ

Türkan Miçooğulları

İzmir

Tuncay Ercenk

Antalya

Mustafa Özyurt

Bursa

- 2 -

Uğur Aksöz

Adana

Salih Gün

Kocaeli

Gökhan Durgun

Hatay

Muharrem İnce

Yalova

Yüksel Çorbacıoğlu

Artvin

Cevdet Selvi

Eskişehir

İzzet Çetin

Kocaeli

Ramazan Kerim Özkan

Burdur

Enis Tütüncü

Tekirdağ

İsmail Bilen

Manisa

Tevfik Akbak

Çankırı

Fatih Arıkan

Kahramanmaraş

Cemal Uysal

Ordu

Sabri Varan

Gümüşhane

Metin Kaşıkoğlu

Düzce

Nadir Saraç

Zonguldak

Hakkı Ülkü

İzmir

Zekeriya Akıncı

Ankara

Mehmet Uğur Neşşar

Denizli

Nurettin Sözen

Sivas

Kemal Derviş

İstanbul

Mehmet Ali Özpolat

İstanbul

Osman Öze an

Antalya

Fahri Keskin

Eskişehir

Recep Garip

Adana

İrfan Riza Yazıcıoğlu

Diyarbakır

Kerim Özkul

Konya

İbrahim Hakkı Birlik

Şırnak

Ahmet Koca

Afyonkarahisar

Vahit Kirişçi

Adana

Ali İhsan Merdanoğlu

Diyarbakır

Vahit Çekmez

Mersin

Erdal Karademir

İzmir

Mustafa Gazalcı

Denizli

Hüseyin Güler

Mersin

Mehmet Siyam Kesimoğlu

Kırklareli

Yakup Kepenek

Ankara

Nail Kamacı

Antalya

Ensar Öğüt

Ardahan

Zeyid Aslan

Tokat

Faruk Koca

Ankara

Mücahit Daloğlu

Erzurum

Alaettin Güven

Kütahya

Ayhan Sefer Üstün

Sakarya

Mevlüt Çavuşoğlu

Antalya

Mehmet S. Tekelioğlu

İzmir

— 3 —

GEREKÇE

Giderek artan dünya ve ülkemiz nüfus artışına paralel olarak, gıda maddelerinin tüketimi art-maktadır. İnsan beslenmesinde önemli bir rol oynayan bitkisel yağların tüketim artışı bu yağlarınüretimine hammadde sağlayan yağ bitkilerinin de önemini ortaya koymaktadır.

Ülkemizde üretimi yapılan yağ bitkilerini ayçiçeği, pamuk (çiğit), soya, susam, kolza, yerfıstı-ğı ve haşhaş olarak sıralayabiliriz. Üretilen bitkisel yağlar ise % 48.4'ü ayçiçeğinden, % 33.6'sı çiğit-ten, % 18'i de zeytin ve diğer yağ bitkilerinden elde edilmektedir. Görülmektedir ki ayçiçeği, bitki-sel yağ üretiminde önemli yer tutmaktadır. Ayçiçeği ekiliş alanının % 91.8'i, üretiminin % 85.8'iMarmara, Ege, Ortakuzey ve Ortagüney Anadolu Bölgelerinde yapılmaktadır..

Bugün ayçiçeği üretiminin yaklaşık 2/3'sinin sağlandığı Trakya Bölgesi'nde de ayçiçeği üreti-minde büyük sorunlar yaşanmaktadır. Özellikle bölgede yetiştirilen buğdayla rekabette fiyat parite-sinin ayçiçeği aleyhine bozulması, üreticileri bir yıl buğday bir yıl ayçiçeği yerine üst üste buğdayekmeye yöneltmektedir. Ayrıca prim ödemelerinin aksaması, ağır faiz yükünden kurtulamamasıçiftçimizi ayçiçeği üretiminden uzaklaştırmaktadır. Bu da yağlı tohum üretimimizi dolayısıyla bit-kisel yağ üretimimizi olumsuz yönde etkilemektedir.

Yıllardır konuşulduğu halde tutarlı tarımsal planlama uygulamaya sokulamadığı için yıldan yı-la bitkisel yağ açığımız artmaktadır. Bu açığı kapatmak yapılan ham yağ ve yağlı tohum ithalatınayılda yaklaşık 1 Milyar Dolar döviz ödemek zorunda kalınmıştır.

Ayrıca, geçtiğimiz yıllarda fiyat artışlarının önüne geçmek amacıyla ayçiçeği tohumu ve hamyağ ithalatından alınan gümrük vergilerinin indirilmesi negatif etki göstererek rekabet şansını orta-dan kaldırmış, sadece Trakya'da 30'a yakın ham yağ tesisinin kapanmasına, 300 kişinin işsiz kalma-sına yol açmıştır. Ayakta kalan tesisler ise % 40-50 kapasite ile çalışmak zorunda kalmışlar hattabazı sanayicilerimiz tesislerini sökerek, yurt dışına taşımışlardır. Ama aynı dönemde başka üreticiülkeler kendi kırma tesislerini korumak için önlemler alarak, yağlı tohum İhracı yerine ham yağ ih-racını teşvik etmişlerdir. Bu yüzden ithalat yapılırken üreticilerimizin emeğinin ziyan olmaması veyağ sanayiinin atıl kapasite sebebiyle verimsizliğe neden olmaması için gereken hassasiyet gösteril-melidir.

Dünya yağlı tohum bitkileri üretim dağılımına baktığımızda ise % 53'ü soya fasulyesi, % 13'ükolza (kanola), % 12'si pamuk tohumu (çiğit), % 10'u ayçiçeği, % 7'si kabuklu yer fıstığı ve % 5 'i dediğer tohumlar olmak üzere ülkemiz üretim yelpazesinden çok farklı bir durum göze çarpmaktadır.

Dünyada ayçiçeği üretimi son yıllarda gerilerken, soya ve kolza üretimi özellikle yağın kalite-sinin de iyileştirilmesi ile son 10 yılda periyodik olarak artış trendine girmiştir. Ama bu üretim sı-ralaması ülkelerin kendi iklim koşulları gözönüne alınarak farklı şekillerde olabilmektedir.

ABD' de ve İtalya'da en önemli yağ bitkisi soya fasulyesi olurken, Fransa'da kolzanın ilk sıra-da olduğu, buna karşılık soya fasulyesinin en alt sırayı aldığı, İspanya'da ise ülkemizdeki gibi ayçi-çeği üretiminin ilk sırayı aldığı görülmektedir.

Ülkemiz açısından, çiftçimizin ekonomik olarak içinde bulunduğu zor durum da değerlendirilerek,nadas alanlarının ekim planlanması, destekleme politikaları, sözleşmeli üretim, tohumluk temini vealım garantisi gibi teşvik edici araçlar kullanılarak yağ bitkileri üretimi mutlaka çeşitlendirilmelidir.

Bitkisel yağ açığımız yıllara göre değişiklik göstermekle birlikte yaklaşık 500 bin ton ve bu-nun yıllık değerinin 600-700 milyon dolara eşdeğer olduğu düşünülürse, Meclis araştırması açılıpüretim sorunlarının tespit edilerek, alınacak önlemlerin bir an önce belirlenmesi gerekmektedir.

— 4 —

AYDIN MİLLETVEKİLİ AHMET ERTÜRK VE 29 MİLLETVEKİLİNİN

(10/170) ESAS NUMARALI MECLİS ARAŞTIRMASI ÖNERGESİ


Ülkemiz Zeytin ve Zeytinyağı üretiminde üreticilerimizin karşılaştığı sorunlar araştırılarak

alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi amacıyla Anayasanın 98 inci, Türkiye Büyük Millet Mec-

lisi İçtüzüğünün 104 ve 105 inci maddeleri gereğince Meclis araştırması açılmasını arz ederiz.

12/2/2004

Ahmet Ertürk

Aydın

Hakan Taşçı

Manisa

İtfan Rıza Yazıcıoğlu

Diyarbakır

Mehmet Salih Erdoğan

Denizli

Bayram Özçelik

Burdur

Mustafa Said Yazıcıoğlu

Ankara

Mustafa Demir

Samsun

Osman Akman

Antalya

Harun Tüfekçi

Konya

Şemsettin Murat

Elazığ

Ahmet Rıza Acar

Aydın

Abdullah Erdem Cantimur

Kütahya

Cavit Torun

Diyarbakır

Ümmet Kandoğan

Denizli

Mehmet Alp

Burdur

Remziye Öztoprak

Ankara

Burhan Kılıç

Antalya

Abdullah Çetinkaya

Konya

Orhan Erdem

Konya

Orhan Seyfı Terzibaşıoğlu

Muğla

Alim Tunç

Uşak

Mehmet Emin Tutan

Bursa

Hikmet Özdemir

Çankırı

Muharrem Candan

Konya

A. Müfit Yetkin

Şanlıurfa

Serpil Yıldız

İzmir

Mehmet Dülger

Antalya

Hasan Angı

Konya

Halil Aydoğan

Afyonkarahisar

Atilla Koç

Aydın

- 5 -

GEREKÇE

Dünyada yaklaşık olarak 900 milyonu aşkın zeytin ağacı olduğu tahmin edilmektedir. Söz ko-

nusu zeytin ağacı varlığının % 98'i Akdeniz ülkelerinde ve bu ağaç varlığının 100 milyon adedinin

ülkemizde olduğu tahmin edilmektedir.

Dünya zeytin ve zeytinyağı ticaretinde ilk dört ülke Türkiye, İspanya, Yunanistan ve İtalya'dır.Dünya ticaretinde kullanılan zeytinyağı miktarı da 509 bin tondur. Ülkemiz üretim açısından zeytinağacı varlığına rağmen diğer ülkelere göre geride kalmıştır. Bunun temel nedeni ise ağaçlarımızınverimliliklerinin düşük olmasıdır. Zeytinciliğin merkezi olan Akdeniz havzasının doğusunda yeralan ülkemizde zeytin, Ege ve Marmara sahilleri başta olmak üzere sahil şeridi boyunca Güney Do-ğu Anadolu Bölgemizde yetiştirilmektedir. Türkiye, dünya sofralık zeytin üretiminde 2 nci, yağlıkzeytin ve zeytinyağı üretiminde 4 üncü büyük üretici konumundadır. Ülkemiz zeytin üretiminin %80.5'i Ege Bölgesinde, % 11.8'i Akdeniz Bölgesinde, % 6. l'i Marmara Bölgesindedir. Ülkemizde 400bin ailenin geçim kaynağı zeytinciliktir. 8-10 bin kişinin ise gelirine dolaylı katkıda bulunmaktadır.

Ülkemiz zeytin ve zeytinyağı üretiminde bu noktada iken gerek zeytin ve zeytinyağı üretimin-de gerekse ticaretinde istenen noktaya henüz gelebilmiş değildir. Ülkemizde zeytinyağı tüketimi ki-şi başına 1 kg olarak tahmin edilmektedir. Bunun yanında Yunanistan'da 21 kg. İspanya ve İtalya'da10-12 kg.dır. Rakamlardan da görüldüğü gibi zeytinyağı, sağlıklı beslenme açısından son dereceönemli olmasına rağmen tanıtımının yeterince yapılamaması tüketimi olumsuz etkilemektedir.

Zeytin ve zeytinyağı üreticimizin bilinçlendirilmesi ve üretimin daha bilimsel yollarla yapılma-

sı için gerekli çalışmaların yapılması bir zorunluluktur. Yetiştirme ve bakım konularında gerekli

eğitim çalışmaları zaman geçirilmeden yapılmalı ve bunun altyapısı hazırlanmalıdır.

Bunun yanında üreticimizin en önemli yetiştirme sorunu yetişmiş zeytin ağaçlarının "solgun-luk" hastalığı nedeniyle kurumasıdır. Birkaç yıldır görülmeye başlanan hastalık, "ölmez ağaç" ola-rak bilinen zeytin ağacını 4-5 ay gibi kısa bir sürede kurutmaktadır. Mevcut zeytin ağacı varlığımızbu hastalığın tehdidi altındır. Hastalık şu anda Aydın, Akhisar ve Manisa yörelerimizde yoğun ola-rak görülmektedir.

Hastalıkla ilgili bilinen etkin zirai mücadele yöntemi yoktur. Bu nedenle hastalıkla mücadele-

ye katkısı olabilecek her türlü etkin çalışmaya ivedilikle ihtiyaç vardır. Gerek AR-GE çalışmaları-

na destek verilmesi gerekse konu ile ilgili uluslararası kuruluşlarla etkileşime geçilerek soruna çö-

züm aranması için zaman geçirilmemesi gerekmektedir.

Konunun Türkiye Büyük Millet Meclisinde kurulacak Meclis Araştırması Komisyonunda in-

celenmesi ve alınması gerekli tedbirlerin belirlenmesi hayati öneme sahiptir. Gerek zeytin üretici-

mizin sorunlarına çözümler getirilmesi gerekse zeytin ağacı varlığımızın korunması ve ülkemiz zey-

tinciliğinin dünya ülkeleri arasında hak ettiği yere gelebilmesi için konu çok önem arz etmektedir.

- 6 -

BALIKESİR MİLLETVEKİLİ İSMAİL ÖZGÜN VE 20 MİLLETVEKİLİNİN



Zeytin ve Zeytinyağı üreticilerinin sorunlannın araştırılarak tespit edilebilmesi, çözüm önerile-

rinin ve ülkemizin zeytincilik politikalannın belirlenebilmesi için Anayasanın 98 inci, İçtüzüğün

104 üncü ve 105 inci maddeleri gereğince, Meclis araştırması açılmasını arz ederiz.

4/3/2004

İsmail Özgün

Balıkesir

İlyas Arslan

Yozgat

Temel Yılmaz

Gümüşhane

Talip Kaban

Erzincan

Ruhi Açıkgöz

Aksaray

Hasan Angı

Konya

Hikmet Özdemir

Çankırı

Ali Aydınlıoğlu

Balıkesir

Avni Doğan

Kahramanmaraş

Mehmet Yüksektepe

Denizli

Fetani Battal

Bayburt

Mustafa Dündar

Bursa

Mehmet Kılıç

Konya

Ahmet Faruk Unsal

Adıyaman

Tevhit Kar akaya

Erzincan

Mücahit Daloğlu

Erzincan

Metin Kaşıkoğlu

Düzce

Ahmet Yaşar

Aksaray

Muharrem Candan

Konya

Mustafa Cumur

Trabzon

Feyzi Berdibek

Bingöl

- 7 —

GEREKÇE

Ege, Marmara ve Akdeniz Bölgelerinde başta olmak üzere, 90 milyon zeytin ağacına sahip

olan ülkemiz, geçimini zeytin tarımından sağlayan 400.000 civarında ailesiyle ekonomimizde

önemli bir yere sahiptir. Yarattığı istihdamda 1 milyon tarım işçisine iş, zeytinyağı sektörü, sanayi ve

pazarlamaya kadar olan alanlarını da toplarsak 8 milyona yakın kişinin geçimine katkı sağlamaktadır.

Ülkemizdeki zeytincilik çok eskilere dayanmasına rağmen, diğer ülkelerdeki zeytin ve zeytin-yağı sektörü ile rekabetimiz dünya ölçülerinde çok geridedir. Ülkemizde mahsul alınan zeytin ağa-cı sayısı her yıl artış olmasına rağmen zeytin üretim miktarında yıldan yıla farklılıklar olmaktadır.Bu farklılıklar ülkemizde zeytinyağı üretimini etkilemesiyle birlikte bu sektörün taban fiyatı ve pa-zarlanması sorunlarını da birlikte getirmektedir. Yaşanılan bu belirsizlik tüketime olan etkisiyle, ye-terli üretim ve pazarlamanın yapılamaması sektörü çıkmaza sokmuştur.

Sağlık açısından da son derece faydalı olan zeytinyağı; diğer üretilen yağlarla rekabet ortamı-

nı bulamadığından zeytinyağı sektörü ekonomideki istenilen yerini alamamıştır.

Ülkemiz yemeklik zeytinyağının yüzde 95'inin Balıkesir Körfez ilçelerinden üretildiği dikkate

alındığında bu bölgede zeytinyağı borsası kurulması zeytin üreticilerinin mahsulünü gerçek fiyattan

satmasına ve rekabet gücüne kavuşmasında önemli rol oynayacağı bir gerçektir.

Zeytin yağı primleri ile ilgili olarak kilogram başına ödenen primin Avrupa Birliği ülkelerinde-

ki seviyelere getirilmesi için çalışılmalıdır, üreticiyi tatmin edecek hale getirilmelidir.

Ayrıca mutlak surette dökme ham zeytinyağı ihracatı serbest bırakılmalıdır, ihracatın serbest

bırakılması zeytin yağının gerçek fiyatını bulmasına yardımcı olacaktır.

Türkiye Ulusal zeytin yağı Konseyine üye olmalıdır. Üye olduğumuz taktirde zeytin yağı ulu-

sal piyasasında söz sahibi olacaktır.

Ülkemizde zeytin üretimimizin artırılarak, politik idari ve ekonomik tedbirlerin alınarak, zey-

tin yağı prim sistemine geçilip üreticilerin desteklenmesi ile uluslar arası piyasada rekabet edebile-

cek seviyeye acil olarak getirilmesi gerekir.

Bu konuda devletin politikasını belirleyip çözüm yollarını bulması için Meclis araştırma ko-misyonu kurulması ülkemiz menfaatleri açısından gereklidir.

- 8 -

BURSA MİLLETVEKİLİ KEMAL DEMİREL VE 32 MİLLETVEKİLİNİN



Tarih boyunca, barış, dostluk ve bereketi zeytin simgelemiştir. Zeytin, besin değeri çok yüksek

bir yiyecektir. Akdeniz uygarlığının sembolü olan zeytin ağacı tarih boyunca bu bölgede kurulan

tüm uygarlıkların temelini oluşturmuştur.

Zeytin yetiştiriciliğinin ilk insanlarla birlikte başladığı kabul edilmekte ve "Zeytin bütün ağaç-

ların ilkidir." denilmektedir.

Zeytin ve zeytinyağı Akdeniz insanının önemli bir gıdası olması yanı sıra, Akdeniz ticaretinin

de temelini oluşturmuş ve sadece bir besin maddesi olarak değil aynı zamanda ışık kaynağı, sağlık

ve güzellik iksiri olarak da kullanılmıştır.

Zeytin ve zeytinyağının başta kalp-damar hastalıkları olmak üzere sindirim sistemi, kemik ya-

pısı beyin ve sinir dokuları üzerinde çok önemli fonksiyonları bulunmaktadır. Sağlıklı bir hayat için

zeytin ve zeytin ürünleri besin maddelerimiz arasında bulunmalıdır.

Zeytinyağında yaklaşık % 80 oranında bulunan oleik asit insan sütündeki en önemli yağ asidi-

dir ve doğumdan hemen sonra bebeğin sinir dokularının gelişiminin sağlanmasında temel bir işle-

ve sahiptir.

Zeytinyağı aynı zamanda dokuların yaşlanmasını önler ve yaşlanmanın beyin fonksiyonları

üzerindeki yıpratıcı etkisini azaltır.

Günümüzde özellikle Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerimiz zeytin yetiştirildiği konusunda

dünya çapında isim yapmış yerler arasında bulunmaktadır.

Zeytin üreticileri başta üretim olmak üzere çeşitli aşamalarda zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır.

Zeytin üretimini yapan halkın, büyük çoğunluğunun arazisi küçük, zeytin ağaç sayısı azdır. Bu

yüzden geçimlerini sağlayacak kazancı ancak elde edebilmektedirler. Bu üreticilerin desteklenmesi

ve üretim alanlarının genişletilmesi gerekmektedir.

Dünya ve ülkemiz açısından hem çok değerli bir besin maddesi hem de çok zengin ekonomik

potansiyele sahip bir ticaret maddesi olan zeytine hak ettiği değerin verilmesi gerektiğine inanıyoruz.

Ülkemizde bulunan zeytin çeşitliliğinin belirlenmesi gerekmektedir. Bölgesel özelliklere göre

yetiştirilen zeytinlerin en uygun biçimde değerlendirilerek, gerekli işlemler sonucunda, kayıp olma-

dan üreticinin verdiği emekler ve alın teri hak ettiği değeri bulmalıdır.

Zeytin yetiştiricilerinin karşılaştıkları sorunlar ve üretim düzeyinin en iyi seviyeye getirilmesi

amacıyla ülkemizdeki zeytin potansiyeli belirlenmeli ve bu potansiyelin en üst düzeye getirilmesi

için planlamaya gidilmelidir. Zeytincilik desteklenerek, üreticilerin sorunları çözümlenmelidir.

Zeytinliklerin bulunduğu yerlerin çevrelerindeki yapılanmalardan etkilenme düzeyleri saptan-

malıdır. Sanayileşme ile birlikte tarım alanlarının içine kadar ulaşan fabrikaların yarattığı fiziksel ve

kimyasal etkilerden zeytin ağaçlan nasıl etkilenmektedir. Etkilenme varsa, tüketilen zeytin ve ürün-

leri yoluyla insan vücuduna etkileri ne olmaktadır?

- 9 -

Zeytin üretiminde kullanılan kimyasal maddeler, gübreler ve tarım ilaçlarının ürüne olan etki-leri hangi düzeydedir?

Zeytinin işleme aşamasında kullanılan maddelerin tüketilen zeytine olan etkileri hangi düzey-dedir? Bu ürünlerin insan vücuduna verebileceği etkiler neler olabilir?

Zeytin üretimi yapan halkımızın üretim, işleme ve satış aşamasında karşılaştıkları sorunların

belirlenmesi ve bu sorunlara çözüm yollarının bulunması, ihracatının artırılması ve teşvik edilmesi,

Sağlıklı yaşamak için zeytin ve zeytin ürünlerini tüketmekte olan halkımız açısından; zeytinin

üretiminden tüketimine kadar geçen aşama içerisinde meydana gelen kimyasal ve fiziksel zararla-

rın belirlenerek bunların asgari düzeye çekilmesi,

Zeytin üretimi ve tüketiminin artırılması yönündeki ihtiyaçların araştırılması amacıyla yücemeclisimizin ve halkımızın bilgilendirilmesi için, Anayasanın 98 inci, Türkiye Büyük Millet Mecli-si İçtüzüğünün 104 üncü ve 105 inci maddeleri gereğince Meclis araştırması açılmasını arz ederiz.

Kemal Demirel

Bursa

Mehmet Ziya Yergök

Adana

Mehmet Mesut Özakcan

Aydın

Mevlüt Coşkuner

İsparta

Hüseyin Ekmekçioğlu

Antalya

Atila Emek

Antalya

Ali Arslan

Muğla

Ali Cumhur Yaka

Muğla

Abdulaziz Yazar

Hatay

Ali Oksal

Mersin

Mehmet U. Neşşar

Denizli

Nurettin Sözen

Sivas

Mustafa Özyürek

Mersin

Feridun Fikret Baloğlu

Antalya

Yakup Kepenek

Ankara

Mustafa Özyurt

Bursa

Ahmet Yılmazkaya

Gaziantep

Türkan Miçooğulları

İzmir

Halil Ünlütepe

Afyonkarahisar

Vahit Çekmez

Mersin

Necati Uzdil

Osmaniye

Mehmet Küçükaşık

Bursa

Feridun Ayvazoğlu

Çorum

Bülent Baratalı

İzmir

Gürol Ergin

Muğla

Hüseyin Bayındır

Kırşehir

Birgen Keleş

İstanbul

Erol Tınastepe

Erzincan

Nadir Saraç

Zonguldak

Abdurrezzak Erten

İzmir

Uğur Aksöz

Adana

N. GayeErbatur

Adana

Ali Kemal Deveciler

Balıkesir

— 10 —

BURSA MİLLETVEKİLİ MEHMET ALTAN KARAPAŞAOĞLU VE 19 MİLLETVEKİLİ-

NİN (10/295) ESAS NUMARALI MECLÎS ARAŞTIRMASI ÖNERGESİ


Zeytin tarih boyunca ve günümüzde sağlığın sembolü olmuştur. Bazılarınca zeytin ağacı ve

meyvesi kutsal dahi kabul edilmiştir.

Dünyada yaklaşık 10 bin hektarda zeytin tarımı yapılmaktadır. Bu alan üzerindeki 900 milyo-

nu aşan zeytin ağacının % 98'i Akdeniz'e kıyı ülkelerdedir. Ülkemizde ise Ege ve Marmara sahille-

rimiz başta olmak üzere tüm sahil şeridimizde ve Güneydoğu Anadolu Bölgemizde toplam 35 ili-

miz sınırları içinde zeytin yetiştirilmektedir.

Ülkemiz zeytinciliği ve zeytinyağı sektörü tarımdan sanayiye, sanayiden pazarlamaya bir zin-

cir içerisinde, yan ürünleriyle beraber sanayi ve ticaret sektöründe önemli bir ağırlığa sahiptir. 400

bin ailenin geçimini de doğrudan sağlamaktadır.

Zeytin ve özellikle zeytinyağı insan sağlığı ve beslenmesi açısından üstün nitelikler taşımakta-

dır. Buna rağmen fiyatının yüksek olması, bölgesel bir ürün olması ve tanıtım eksikliği nedeniyle

yeterince tüketilmemektedir. Zeytin ve yan ürünleri olan pek çok ürünün tanıtımı nasıl yapılmalı-

dır? Sağlık açısından önemi nasıl vurgulanabilir? Zeytin ve zeytinyağının pazarlanması konusunda-

ki sıkıntılar nelerdir? Aşılması için neler yapılmalıdır? Tanıtım ve reklam aşamasında ne gibi sorun-

lar yaşanmaktadır ve nasıl bir destek sağlanabilir? Üretim ve daha sonraki aşamalarda kullanılan

kimyasal ve fiziksel şartların insan sağlığı açısından zararlı bir yönü var mıdır? Asgariye indirilme-

si için neler yapılmalıdır?

Petrolden sonra en büyük ithalat kalemimiz sıvıyağdır. Dünyadaki en kaliteli zeytinyağı ülke-

mizde üretilmektedir. Diğer bitkisel yağlann fiyat yönlü güçlü rekabetine nasıl karşı konulabilir? İn-

sanlara, bu ürünün faydalan ve diğer ürünlerden farkının anlatılması için neler yapılmalıdır?

Zeytin tarımında, en önemli sorunlardan biri de arazi konusudur. Miras yoluyla topraklar bö-

lünmekte ve zeytin sahaları daralmaktadır. Tarımsal yönden ikamesi olmayan bu ağaçların ve ara-

zilerin korunması için ne gibi önlemler alınmalıdır?

Dünyada zeytin yetişen bütün ülkeler, zeytin dikilmesi ve ağacının daha verimli hale getirilme-

si çalışmalarını teşvik etmektedirler. Ülkemizde ihmal edilen bu konu üzerinde çalışmalar yapılma-

lı, zeytin genleri araştırılmalıdır. Marmara Bölgesindeki dünyanın en kaliteli sofralık zeytini olan

Gemlik, Mudanya, İznik ve Orhangazi yörelerindeki kalitenin korunması ve yaygınlaştırılmasını te-

min etmek için neler yapılmalıdır?

Dünya piyasalarındaki rekabet karşısında zeytin üreticisi yalnız bırakılmamalıdır. Dünyanın en

güzel zeytinyağının ülkemizde olmasına rağmen ihracatımız çok azdır. İhracatın önündeki engeller

nelerdir? İhracatın artması için ne gibi önlemler alınmalıdır?

Zeytin üretiminin ve işletmeciliğinin çok özel bir konumu vardır. Sektörün geleceği açısından

üreticinin gelir seviyesinin korunması için neler yapılmalıdır? Sürekli artan girdi fiyatlarına karşı ne

gibi önlemler alınmalı ve üretici nasıl desteklenmelidir? Gıda denetiminde yaşanan büyük problem-

lerin çözümü için neler yapılmalıdır?

— 11 —

Yukarıda zikretmeye çalıştığım ve daha pek çok problemleri olan zeytin ve zeytinciliğin sorun-

larının araştırılarak, alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla, Anayasamızın 98 inci, İç-

tüzüğün 104 üncü ve 105 inci maddeleri gereğince Meclis araştırması açılmasını arz ederiz.

Mehmet Altan Karapaşaoğlu

Bursa

Hamit Taşçı

Ordu

İsmail Özgün

Balıkesir

Faruk Anbarcıoğlu

Bursa

Zafer Hıdıroğlu

Bursa

Mehmet Sekmen

İstanbul

Cemal Uysal

Ordu

Mehmet Emin Tutan

Bursa

Abdulmecit Alp

Bursa

Mustafa Öztürk

Sinop

Şevket Orhan

Bursa

Sedat Kızılcıktı

Bursa

Şükrü Önder

Yalova

Ali Osman Şali

Balıkesir

Mustafa Dündar

Bursa

Ertuğrul Yalçınbayır

Bursa

Niyazi Pakyürek

Bursa

Sabahattin Yıldız

Muş

Veli Kaya

Kilis

Yahya Akman

Şanlıurfa

- 1 3 -

Zeytin ve Zeytinyağı ile Diğer Bitkisel Yağların Üretimindeki Sorunların Araştırılarak

Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması

Komisyonu (10/41,170,177,263,295)

Esas No.: A.01.1.GEÇ (10/41,170,177,263,295)-144 23/6/2006


Zeytin ve Zeytinyağı ile Diğer Bitkisel Yağlann Üretimindeki Sorunlann Araştınlarak AlınmasıGereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Anayasanın 98, İçtüzüğün 104 ve 105 inci maddeleri uya-nnca kurulan ve 14/2/2006 tarihinde göreve başlayan (10/41,170,177,263,295) Esas Numaralı MeclisAraştırması Komisyonunun yaptığı çalışmalar sonucunda düzenlediği rapor, ilişikte sunulmuştur.

Gereğini arz ederim.

Saygılarımla

Necdet BudakEdirne

Komisyon Başkanı

Ek: 1 Rapor

1 Rapor CD'si

— 15 —

ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI İLE

DİĞER BİTKİSEL YAĞLARIN

ÜRETİMİNDEKİ SORUNLARIN ARAŞTIRILARAK

ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLERİN BELİRLENMESİ

AMACIYLA KURULAN (10/41, 170, 177, 263, 295)

ESAS NUMARALI MECLİS ARAŞTIRMASI

KOMİSYONU RAPORU

— 17 —

İÇİNDEKİLERSayfa No.

GVKYÎ> 23

BİRİNCİ BÖLÜM. *, 25

ARAŞTIRMANIN KONUSU VE KOMİSYON ÇALIŞMALARI

A- ÖNERGELERİN ÖZETİ VE KONUSU 25B- KOMİSYONUN KURULUŞU 27C- KOMİSYONUN GÖREV VE SÜRESİ 28D- KOMİSYONUN ÇALIŞMA USULÜ 29E- KOMİSYON ÇALIŞMALARI 29

' E.l Komisyon Toplantıları 34E.2 Komisyonun Ankara Dışında Yaptığı Çalışmalar 38

E.2.1-Ege Bölgesinde Yapılan İnceleme Çalışması 38E.2.2- Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Yapılan İnceleme Çalışması 42E.2.3- Marmara Bölgesinde Yapılan İnceleme Çalışması 45

İKİNCİ BÖLÜM 49

Zeytin, Sofralık Zeytin, Zeytinyağı ve Pirina Yağı Hakkında Genel Bilgi

A-ZEYTİN 5 1

A.l-Zeytin Bitkisinin Tanımı ve Tarihçesi 51A.2-Dünya'da Zeytincilik '. - 52A.3- Türkiye'de Zeytincilik 53A.4-Zeytin Ağacı ve Yetiştirme Teknikleri 55A.5-Zeytin Fidancılığı 62A.6-Zeytinin İnsan Sağlığı Yönünden Önemi 65

B-ZEYTİNYAĞI 68B.l-Dünya'da ve AvrupaBirliği'ndeZeytinyağı 69

B.l.l- Üretim 69B.l.2- İthalat ' 7 4

B.1.3- Tüketim 7 7

B.l.4-İhracat ; gjB.l.5-Fiyatlar ; 83

B.2- Türkiye'de Zeytinyağı 84B.2.1-Üretim 85B.2.2-İthalat 85B.2.3-Tüketim .... ; , 88B.2.4-İhracat 90B.2.5-Zeytin ve Zeytinyağı Maliyetleri 93

- 1 8 —

Sayfa No,B.2.6-Fiyatlar 95B.2.7- Zeytinyağı Sanayinde Mevcut Durum 96

C-SOFRALIK ZEYTİN 98C. 1 - Dünya'da ve Avrupa Birliği'nde Sofralık Zeytin 98

C. 1.1-Üretim 98C. 1.2- İthalat 101C. 1.3-Tüketim 103C. 1.4-İhracat .' 106

C.2- Türkiye'de Sofralık Zeytin 109C.2.1-Üretim, Tüketim ve İthalat 109C.2.2- İhracat 110C.2.3- Fiyatlar 112C.2.4- Zeytin Sanayinde Mevcut Durum 112

D- PİRİNA YAĞI VE KARASU 114D.l- Dünya'da ve Avrupa Birliği'nde Pirina Yağı 114

D.l.l-Üretim, İthalat, Tüketim ve İhracat 114D.2- Türkiye'de Pirina Yağı 116

D.2.1-Üretim, İthalat, Tüketim ve İhracat 116D.2.2-Fiyatlar : 118

D.3- Karasu 118

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 119

Zeytincilikte Destekleme, Kurumsal Yapı, Üretici Organizasyonları, Ürün thtisas Borsalarıve Lisanslı Depoculuk, Mevzuat, Uluslararası İlişkiler, AR-GE ve Organik Zeytincilik

A- DESTEKLEME POLİTİKALARI ı 2 ıA.l- Üretime Yönelik Destekler 121A.2- Zeytin ve Zeytinyağı İhracatında Uygulanan Destekler 122

B- TÜRKİYE'DE ZEYTİNCİLİĞİN KURUMSAL YAPISI 124

C- ÜRETİCİ ORGANİZASYONLARI VE TARIM SATIŞ KOOPERATİFLERİ VEBİRLİKLERİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI 126

C. 1 - Sofralık Zeytin ve Zeytinyağı Konusunda Faaliyet Gösteren TarımSatış Kooperatifi ve Birlikleri 126

C.2- Tarım Satış Kooperatifleri ve Birliklerinin Yeniden Yapılandırılması 131C.3- Tarım Reformu Uygulama Projesi (TRUP) ve Bu Proje Kapsamında Yer Alan,

Tarım Satış Kooperatifleri ve Birliklerinin Yeniden Yapılandırılması Bileşeni 131C.4- Yeniden Yapılandırma Faaliyetleri ile Birlikleri Sağlanan İmkanlar 132

C.4.1 Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu Kredisi Desteği ve Birliklerin 01.05.2000

Öncesi Destekleme Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) Borçlarının Durumu 133C.4.2. Kıdem ve İhbar Tazminatı Desteği 136

- 1 9 —

Sayfa No,

D- ÜRÜN İHTİSAS BORSALARI VE LİSANSLI DEPOCULUK 137D. 1 - Dünyada ve Ülkemizdeki Ürün Borsacılığı ve Lisanslı Depoculuk Uygulamaları. 137D.2- Lisanslı Depoculuk ve Sofralık Zeytin-Zeytinyağı 138D.3- Birliklerin Lisanslı Depoculuk Kapasitelerinin Geliştirilmesi Projesi (BLGP) 138D.4- Ürün İhtisas Borsaları 139

E- TÜRKİYE'DE ZEYTİNCİLİKLE İLGİLİ MEVZUATLAR 140

F- ZEYTİN-ZEYTİNYAĞI VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER 143F. 1 - Zeytin ve Zeytinyağına İlişkin Yürütülen Avrupa Birliği Çalışmaları 143F.2- Uluslararası Zeytinyağı Konseyi (UZK) 145F.3- Serbest Ticaret Anlaşmaları ve 1/98 Sayılı Ortaklık Konseyi Karan 146

G- AR-GE VE DİĞER YAPILAN ÇALIŞMALAR 148

H- ORGANİK ZEYTİN ÜRETİMİ 148

I- EKLER 151

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 173

Türkiye'de Zeytinciliğin Sorunları ve Çözüm Önerileri

A-GENEL SORUNLAR 175A.l- AR-GE ve Eğitim Yetersizliği 175A.2- Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyinin Oluşturulması '. 175A.3- Türkiye'nin Uluslararası Zeytinyağı Konseyi'nden (UZK) Ayrılması ve Yeniden

Üyelik Süreci : 176A.4- İstatistiki Verilerin Güncellik ve Güvenilirlik Açısından Yeterli Olmaması 176

B- ZEYTİNCİLİKTE MEVZUAT İLE İLGİLİ SORUNLAR 177B. 1 - Ağaç Varlığımızın Arttırılması Amacıyla Yapılan Yasal Düzenlemeler 177B.2- Zeytin Alanlarının Daraltılmasına Neden Olan Yasal Düzenlemeler '. 177B.3- Zeytin Hastalık ve Zararlılarıyla Mücadele 177B.4- Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkındaki Kanun 178B.5- Bozuk Orman Alanlarının Zeytinlikler ile Ağaçlandınlamaması '. 178B.6- Gıda Denetiminde Yetki Kargaşası 178B.7- Zeytin Ağaç Sayılarının Kayıt Altına Alınmasında Yeni Yöntemlerin Uygulanması . 179B.8- Zeytinliklerde Arazi Parçalanması 179

C- YETİŞTİRİCİLİK İLE İLGİLİ SORUNLAR 180C.l- Zeytin Ağaç Varlığının Yeterli Olmaması 180C.2- Gen Kaynaklan ve Islah Çalışmalarının Yetersizliği ve Tescil, UPOVÜyeliği 180C.3- Fidan Üretimindeki Çeşit ve Anaç Sorunu, Sertifikalı Fidan Üretimi ' 181C.4- Kültürel İşlemler Konusunda Eksikler '. 183C.5- Altemansın Ülkemiz Zeytin Üretimini Olumsuz Etkilemesi 185C.6- Toplama ve Hasattaki Sorunlar '. 185

— 20 —

Savfa No.

D- ZEYTİNYAĞI İLE İLGİLİ SORUNLAR 1 8 6

D. 1 - Zeytinyağında Coğrafi İşaret Uygulamasının Başlatılması 186D.2- Karışım Yağ 186D.3- Taklit ve Tağşiş 187D.4- Kontrol, Denetim ve Laboratuvarlar 187D.5- Tadım Panellerinin Henüz Resmi Olarak Oluşturulmaması 187D.6- Türk Gıda Kodeksi-TSE Çelişkisi 188D.7- İç Tüketimin Artınlamaması 188D.8- Zeytinyağında Kalite Kayıpları 189D.9- Markalı ihracat Teşvikinin Artırılarak Devam Etmesi 189D. 10- Ürün İhtisas Borsaları ve Lisanslı Depoculuk Sisteminin İşlerlik Kazanamaması. ]89D.l 1-AB'nin Tunus, Cezayir, Fas, Lübnan Gibi Ülkelere İkili Anlaşmalarla Sağladığı

Tavizler : 190D. 12- Ülkemiz Zeytinyağı Kalite Sınıflandırmasının Avrupa Birliğine Uyumlu Olmaması... 190D. 13- Zeytinyağında Prim Uygulaması 190D.14-Sızma zeytinyağında yüksek kalitede (butik) yağ üreten küçük üreticilerin korunması.. 191

E- SOFRALIK ZEYTİN İLE İLGİLİ SORUNLAR 192E.l-Çeşit Sorunu 192E.2- Sofralık Zeytin İşletmelerinde Mevcut Alt Yapının Uygun Olmaması 192E.3-Sürdürülebilir Üretim ve Depolama Sorunu 192E.4- İç ve Dış Pazar Sorunu 193E.5- Sofralık Zeytinde Prim ödemesinin Olmaması 194

F- PİRİNA VE PİRİNA YAĞI İLE İLGİLİ SORUNLAR 194

G- KARASU İLE İLGİLİ SORUNLAR 194

BEpfNCf BÖLÜM 195

Yağlı Tohumlu Bitkiler ve Bitkisel Yağlar

A- YAĞLI TOHUMLU BİTKİLER 197

B- YAĞLI TOHUMLU BİTKİLERİN DÜNYA VE TÜRKİYE'DEKİ DURUMLARI. 198

B.l Ayçiçeği 198

B.l.l Dünya'da Ayçiçeği 198B.1.2 Türkiye'de Ayçiçeği 200

B.2 Pamuk (Çiğit) 202B.2.1 Dünya'da Pamuk : 202B.2.2 Türkiye'de Pamuk : 204

B.3 Soya 206B.3.1 Dünya'da Soya 206B.3.2 Türkiye' de Soya 207

B.4 Kolza (Kanola) 209B.4.1 Dünya'da Kolza 209B.4.2 Türkiye'de Kolza 211

B.5 Aspir 213B.5.1 Dünya'da Aspir 213B.5.2 Türkiye'de Aspir : 214

— 21 —

Sayfa No.

B.6 Yerfıstığı 215

B.6.1 Dünya'da Yerfıstığı 215B.6.2 Türkiye'de Yerfıstığı 216

B.7 Susam 218B.7.1 Dünya'da Susam 218B.7.2 Türkiye'de Susam 218

B.8 Haşhaş 220B.8.1 Dünya'da Haşhaş : 220B.8.2 Türkiye'de Haşhaş : 221

C- DÜNYA'DA VE TÜRKİYE'DE YAĞLI TOHUM VE BİTKİSEL YAĞLARAİLİŞKİN FİYATLAR 222

D- YAĞLI TOHUMLAR VE BİTKİSEL YAĞLAR DIŞ TİCARETİ 224

E- YAĞLI TOHUMLARDA ÜRETİMDE UYGULANAN DESTEKLEMEPOLİTİKALARI 237

F-BİTKİSEL YAĞLAR VE BİTKİSEL YAĞ SANAYİ 240F.l Bitkisel Yağlar 240F.2 Bitkisel Yağ Teknolojisi 244F.3 Bitkisel Yağ Sanayide Mevcut Durum 248

G- YAĞLI TOHUMLAR VE BİTKİSEL YAĞLARDA GIDA GÜVENLİĞİ VE

STANDARTLAR 250

H- YAĞLI TOHUMLU BİTKİLERDE ORGANİK TARIM UYGULAMALARI 254

I- YAĞLI TOHUMLARDA ULUSLARARASI İLİŞKİLER 256

J- ÜRETİCİ ORGANİZASYONLARI VE TARIM SATIŞ KOOPERATİFLERİVE BİRLİKLERİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI 257

J. 1 Yağlı Tohumlu Bitkiler Konusunda Faaliyet Gösteren Tarım Satış Kooperatifleri veBirlikleri 258J. 1.1 Trakyabirlik 258J.1.2Karadenizbirlik 259J. 1.3 Çukobirlik 261J. 1.4 Tariş Pamuk ve Yağlı Tohumlar Birliği 262J.1.5 Antbirlik : 264J.1.6 Gapbirlik : 265

J.2 Tarım Satış Kooperatifleri ve Birliklerinin Yeniden Yapılandırılması : 265J.3 Tarım Reformu Uygulama Projesi (TRUP) 266J.4 Yeniden Yapılandırma Faaliyetleri ile Birliklere Sağlanan İmkanlar : 267J.5 Yağlı Tohumlu Bitkiler Konusunda Faaliyet Gösteren Üretici Birlikleri 270

K- ÜRÜN İHTİSAS BORSALARI VE LİSANSLI DEPOCULUK 271K.l Dünya ve Türkiye'de Lisanslı Ürün Borsacılığı ve Lisanslı Depoculuk 271K.2 Lisanslı Depoculuk ve Yağlı Tohumlar-Bitkisel Yağlar 272

K.2.1 Birliklerin Lisanslı Depoculuk Kapasitelerinin Geliştirilmesi Projesi (BLPG)... 273K.3 Ürün İhtisas Borsaları : 274

- 2 2 —

Sayfa No.

L- BİYODİZEL : 275

M- YAĞLI TOHUMLU BİTKİLER VE BİTKİSEL YAĞ SANAYİNDEKİSORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 278

O-KAYNAKÇA 291

— 23 —

GİRİŞ

insan beslenmesinde önemli rol oynayan bitkisel yağların tüketim artışı, hammaddesi olanyağlı tohumlu bitkilerin üretiminin ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Diğer yandan,dünyada sağlıklı ve dengeli beslenme alışkanlıklarına duyulan ilginin artması, insanların zeytin vezeytinyağı tüketimine yönelmesini de beraberinde getirmiş, buna paralel olarak dünyada zeytin vezeytinyağı tüketimi hızla artmıştır.

Yağlı tohumlar, bitkisel yağ sektöründe, kimya sanayinin çeşitli bölümlerinde, biyoyakıtların üretiminde kullanıldığı gibi küspeleriyle de hayvancılık sektöründe yem sanayinin temelhammaddesini teşkil etmektedirler. Bu nedenle dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi ülkemizdede yağlı tohumlar önemli ürünler kapsamında değerlendirilmelidir.

Ülkemizde yağlı tohumlu bitkilerin üretiminin yetersizliğinden dolayı bitkisel yağihtiyacırun önemli bir kısmı ithalat yoluyla karşılanmaktadır. 2005 yılında yağlı tohumlar, bitkiselham yağlar ve küspelerde ülkemiz tarafından toplamda yaklaşık 1,4 Milyar Dolarlık ithalatyapılmıştır.

Akdeniz iklimine özgü olan zeytin ve zeytinyağı, üretici ülkeler için ekonomik, sosyal,kültürel, bölgesel, ekolojik açılardan büyük önem taşıyan ürünlerdendir.

önemli tarımsal ihraç ürünlerimizden zeytin ve zeytinyağı, ülkemizin Avrupa Birliği tanmsektörü içinde rekabet edebileceği ürünlerdendir. Bu kapsamda ülkemiz zeytinciliğindeki yapısalgücün arttırılması ve Avrupa Birliği Ortak Tanm Politikası içerisindeki Zeytinyağı ve SofralıkZeytin Ortak Piyasa Örgütlenmesine uyumun sağlanması açısından bu ürünlerdeki sorunlannçözüme kavuşturulması gerekmektedir.

Zeytincilikte ülkemiz potansiyeli dikkate alındığında, hâlihazırdaki sorunlann çözümekavuşturulmasıyla 2005 yılında zeytin ve zeytinyağı ihracatından elde edilen yaklaşık 365 MilyonDolarlık değerin 1-2 Milyar Dolar'a çıkarılması mümkün olabilecektir.

Avrupa Birliğine katılım sürecinde, tanm sektörümüz içinde yer alan zeytin, zeytinyağı,yağlı tohumlu bitkiler ve bitkisel yağlarda rekabet gücünün artınlması ve mevcut sorunlannasgariye indirilerek üretim seviyesinin belirli bir düzeye getirilmesi önem arzetmektedir.

Ülkemiz zeytin ve zeytinyağı ile diğer bitkisel yağların sonınlannı tespit etmek ve çözümyollanın araştırmak amacıyla kurulan komisyonumuz 14.02.2006 tarihinde çalışmalannabaşlamıştır.

"Zeytin ve Zeytinyağı île Diğer Bitkisel Yağlann Sorunlarının Araştınlarak AlınmasıGereken önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu"nca toplam 4aylık çalışma süresi içerisinde kamu kurumlarından, üniversitelerden, tanm satış kooperatifleri vebirliklerinden, sanayicilerden, ihracatçılardan konuyla ilgili uzmanlar Komisyona davet edilerekdinlenmiş, Ege, Güneydoğu ve Marmara Bölgelerine giderek ilgili tüm taraflann yer aldığı genişkatılımlı toplantılar yapılmış ve sorunlann yerinde tespit edilmesi sağlanmıştır.

- 2 4 —

Komisyonumuz, zeytin, zeytinyağı ve diğer bitkisel yağların üretiminde karşılaşılansorunları araştırmak ve çözüm önerileri belirlemek amacıyla kurulan ilk Meclis AraştırmasıKomisyonudur. Bu anlamda milli ekonomiye doğrudan katkısı olan bu tür konularda çalışma yapanKomisyonların kurulması son derece önemlidir.

Yoğun bir çalışma dönemi sonucunda hazırlanan ve "Zeytin ve Zeytinyağı ile Diğer BitkiselYağlar" olmak üzere iki bölümden oluşan raporun, yağlı tohumlu bitkiler ve zeytincilikkonusundaki politikaların oluşturulmasında bir yol haritası niteliği taşıyacağı ve ilgili kamu kurumve kuruluşlarımızın çalışmalarında hassasiyetle dikkate alınacağı kanaatindeyiz.

Bütün bunların yanı sıra yeni çıkarılan Tanm Kanunu çerçevesinde, ülkemizde tarımla ilgilipolitika ve uygulamalardan sorumlu olan kurumların raporda dikkat çekilen sorunların çözümekavuşturulmasına yönelik olarak çalışmalar yapması uygun olacaktır.

Bu çalışmanın, üreticilerimizin, sanayicimizin, ihracatçımızın, araştırma kurumlarımızın,üniversitelerimizin, kooperatif ve birliklerimizin sorunlarının çözümüne katkıda bulunması enbüyük temennimizdir.

- 2 5 -

BtRİNCİ BÖLÜM

A- ÖNERGELERİN ÖZETİ VE KONUSU

- Edime Milletvekili Necdet BUDAK ve 66 Milletvekilinin 10/41 Esas Numaralı Meclisaraştırması önergesinde;

Dünya ve ülkemiz nüfusunun her geçen gün artış gösterdiği, bu artışa paralel olarak gıda vebitkisel yağ tüketiminde bir artış yaşandığı, bitkisel yağ tüketimine kaynak oluşturan yağlı bitkilerinbu nedenle önem kazandığı, ülkemizde üretilen yağ bitkilerinin ve üretilen bitkisel yağlar içerisindeayçiçeğinin ayn bir önem taşıdığı,

Trakya bölgesinde ayçiçeği üretiminde önemli sorunların yaşandığı.özellikle bölgedeyetiştirilen buğdayla rekabette fiyat parkesinin ayçiçeği aleyhine bozulduğu, bu nedenle çiftçilerinbir yıl buğday bir yıl ayçiçeği yerine üst üste buğday ekmeye yöneldiği, prim ödemelerininaksaması ve ağır faiz yükünün çiftçimizi ayçiçeği üretiminden uzaklaştırdığı, bu olayın da yağlıtohum üretimimizi dolayısıyla bitkisel yağ üretimimizi olumsuz yönde etkilediği,

Ülkemizde tutarlı tarımsal planlama uygulamalarının devreye sokulmaması nedeniyle yıldanyıla bitkisel yağ açığının arttığı, bu açığı kapatmak için ham yağ ve yağlı tohum ithalatına gidildiğive dışarıya yılda yaklaşık 1 milyar Dolar döviz ödemek zorunda kalındığı,

Geçmiş yıllarda fiyat artışlarının önüne geçmek amacıyla ayçiçeği tohumu ve ham yağithalatında alınan gümrük vergilerinin indirilmesinin negatif etki yaptığı ve bu nedenle rekabetşansının ortadan kalktığı, Trakya'da 30'a yakın ham yağ tesisinin kapandığı ve bir çok kimseninişsiz kaldığı, mevcut yağ tesislerinin de % 40-50 kapasiteyle çalışmak zorunda kaldığı, bazı yağsanayicilerinin ise tesislerini sökerek yurtdışına taşıdığı, ancak aynı dönemde bazı üretici ülkelerinkırma tesislerini korumak için önlemler aldığı.yağlı tohum ihracı yerine ham yağ ihracım teşvikettikleri, ithalat yapılırken üreticilerimizin emeğinin ziyan olmaması ve yağ sanayinin atıl kapasitesebebiyle verimsizliğe neden olmaması için gereken hassasiyetin gösterilmesinin gerektiği,

Dünya yağlı tohum bitkileri üretim dağılımına bakıldığında ülkemiz üretim yelpazesindeçok farklı bir durumun ortaya çıktığı, üretim sıralamasının ülkelerin iklim koşullarına göre farklılıkarz ettiği,

Ülkemiz açısından, çiftçimizin içerisinde bulunduğu ekonomik durum dikkate alınaraknadas alanlarının planlaması, destekleme politikaları, sözleşmeli üretim, tohumluk temini ve alımgarantisi gibi teşvik edici araçların kullanılarak yağ bitkileri üretiminin mutlakaçeşitlendirilmesinin uygun olacağı,

İfade edilerek; ülkemiz tanmı ve ekonomisi açısından son derece önemli olan,bitkisel yağ üretim açığının azaltılmasına yönelik politikaların saptanması ve yağbitkileri üretim sorunlarının araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesiamacıyla bir Meclis araştırması açılması istenmiştir.

- Ayduı Milletvekili Ahmet ERTÜRK ve 29 Milletvekilinin 10/170, Balıkesir Milletvekiliİsmail ÖZGÜN ve 20 Milletvekilinin 10/177, Bursa Milletvekili Kemal DEMİREL ve 32Milletvekilinin 10/263, Bursa Milletvekili Mehmet Altan KARAPAŞAOÖLU ve 19 Milletvekilinin10/295 Esas Numaralı Meclis araştırması önergelerinde ise;

- 2 6 —

Dünyada ve ülkemizdeki zeytin ağaç sayılan tahmini olarak verilmiş, zeytin yetiştirilenbölgeler belirtilmiş, ülkemizde yaklaşık 400 bin ailenin geçimine zeytincilik sektörünün katkısağladığı ifade edilmiş, zeytin yağının sağlıklı beslenme noktasında besin değerinin önemi üzerindedurulmuş, ancak ülkemizde zeytin ve zeytinyağı üretiminde ve tüketiminde henüz istenen noktayaulaşılamadığı, zeytin ve zeytinyağı üretiminden tüketimine kadar geçen süreçte pek çok sorunyaşandığı vurgulanmıştır.

Sektörde yaşanan sorunlar;

• Zeytin ve zeytinyağı üretiminde diğer zeytin ve zeytinyağı üreticisi ülkelerin çokgerisinde kalındığı,

• Ülkemizde ürün alınan zeytin ağaç sayısında her yıl artış olmasına karşın zeytinüretim miktarında yıldan yıla farklılıklar yaşandığı, bu olumsuzluğun zeytinyağıüretimine yansıdığı,

• Pazarlama ve taban fiyatı sorunları ile karşılaşıldığı,

• Sektördeki belirsizliğin tüketimi etkilemesi sonucu yeterli üretim ve pazarlamanınyapılamadığı,

• Sağlık açısından son derece faydalı olan zeytinyağının diğer üretilen yağlar ilerekabet ortamı bulamadığı bu nedenle de zeytin yağı sektörünün ekonomide istenenyere ulaşamadığı,

• Üreticilerin ürünlerini gerçek değerinden satamadığı,

• Miras yoluyla zeytin bahçelerinin bölünmesi sonucu zeytin tarımı yapılan alanlarındaraldığı ve zeytin ağaç sayısının azaldığı,

• Zeytinyağında kilo başına ödenen primin AB ülkeleri seviyesine çekilmesiningerektiği,

• Prim artış oranlarının üreticiyi tatmin edecek seviyede olmaması nedeniyleüreticilerin memnuniyetsizliği,

• Türkiye'nin UZK (Uluslar arası Zeytinyağı Konseyi) ne üye olmaması nedeniyleuluslar arası piyasada söz sahibi olamadığı,

• Zeytinliklerde görülen "solgunluk" hastalığı ile mücadelede üreticilerin yeteri kadarbilgilendirilmediği, zeytin zararlıları ile yeterli mücadelenin yapılamadığı,

• Ülkede zeytin fidanı dikiminin yeterince desteklenmediği,

• Sanayi tesislerinin ve aş-jı yapılaşmanın zeytinliklere zarar verdiği,

Meclis araştırması önergelerinde yer almış; zeytin ve zeytinyağı üretiminde

karşılaşılan sorunların araştırılması ve politikaların belirlenmesi konusunda Meclis

araştırması açılması istenmiştir.

— 27 —

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına verilen bu beş ayrı önerge "Zeytin veZeytinyağı ile Diğer Bitkisel Yağların Üretimindeki Sorunların Araştırılarak Alınması GerekenÖnlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Anayasanın 98 inci, içtüzüğün 104 ve 105 inci Maddeleriuyarınca bir Meclis araştırması açılmasını" istemiştir.

önergelerde yer alan hususlar araştırmanın konusunu oluşturmuştur.

B- KOMİSYONUN KURULUŞU

Edirne Milletvekili Necdet BUDAK ve 66 Milletvekilinin, Aydın Milletvekili AhmetERTÜRK ve 29 Milletvekilinin, Balıkesir Milletvekili İsmail ÖZGÜN ve 20 Milletvekilinin,Bursa Milletvekili Kemal DEMİREL ve 32 Milletvekili, ile Bursa Milletvekili Mehmet AltanKARAPAŞAOĞLU ve 19 Milletvekilinin Anayasanın 98 inci, Türkiye Büyük Millet Meclisiİçtüzüğünün 104 ve 105 inci maddeleri gereğince vermiş oldukları Meclis araştırması önergelerikonularının ortak olması nedeni ile birleştirilerek Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 31.01.2006tarihli 47'nci Birleşiminde görüşülmüş ve önergelerde belirtilen hususların bir MeclisAraştırması Komisyonu kurularak araştırılmasına karar verilmiştir. Türkiye Büyük MilletMeclisinin bu konudaki 866 sayılı karan 07.01.2006 tarih ve 26046 sayılı Resmi Gazete'deyayımlanmıştır.

Söz konusu kararda, komisyonun 12 üyeden oluşmasına, komisyonun çalışma süresininBaşkan, Başkan vekili, Sözcü, Katip Üye seçimi tarihinden başlamak üzere 3 ay olmasına vegerektiğinde Ankara dışında da çalışması hususlarına yer verilmiştir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 14.02.2006 tarihli 62'nci birleşiminde Komisyonaüye seçimi yapılmıştır.

Yapılan seçim sonucunda;

ADI SOYADI

AK PARTİ (8)

Ahmet ERTÜRKA.EdipUĞURMehmet Emin TUTANNecdet BUDAKMehmet SARIMehmet S. TEKELİOĞLUİsmail BlLENAhmet KAMBUR

C.H.P (3)

Ali Kemal DEVECİLERNejat GENCANGürol ERGİN

ANAVATAN (1)

Serpil YILDIZ

SEÇİM ÇEVRESİ

AydınBalıkesirBursaEdimeGaziantepİzmirManisaTekirdağ

BalıkesirEdimeMuğla

tzmir

- 2 8 —

Komisyona üye olarak seçilmişlerdir.

Komisyon, Meclis Başkanlığının çağrısı üzerine, 14.02.2006 tarihinde toplantıda hazırbulunan üyeler arasından en yaşlı üye sıfatıyla Muğla Milletvekili Prof. Dr. Gürol ERGÎN'ingeçici Başkanlığında Başkan, Başkanvekili, Sözcü ve Katip üye seçimi için toplanmıştır.Butoplantıya 12 üye katılmış ve yapılan gizli oylama sonucu Komisyon Başkanlığına EdirneMilletvekili Necdet BUDAK, Başkanvekilliğine Bursa Milletvekili Mehmet Emin TUTAN,Komisyon Sözcülüğüne Aydın Milletvekili Ahmet ERTÜRK ve Katip Üyeliğe GaziantepMilletvekili Mehmet SARI sekizer oy alarak seçilmişlerdir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin bu seçime ilişkin 867 sayılı Karan 22.02.2006 tarih

ve 26088 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

BaşkanBaşkanvekiliSözcüKatipÜyeÜyeÜyeÜyeÜyeÜyeÜyeÜye

Necdet BUDAKMehmet Emin TUTANAhmet ERTÜRKMehmet SARIAli Kemal DEVECİLERA.Edip UĞURNejat GENCANMehmet S. TEKELİOĞLUSerpil YILDIZismail BİLENGürol ERGÎNAhmet KAMBUR

EdirneBursaAydınGaziantepBalıkesirBalıkesirEdimeİzmirİzmirManisaMuğlaTekirdağ

AK PartiAK PartiAK PartiAK PartiCHPAK PartiCHPAK PartiANAVATANAK PartiCHPAK Parti

C- KOMİSYONUN GÖREV VE SÜRESİ

Çalışmalarına 14.02.2006 tarihinde başlayan Komisyonumuz, Anayasanın 98 inci,Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün 104 ve 105 inci maddeleri ve diğer hükümleriçerçevesinde söz konusu araştırmayı Türkiye Büyük Millet Meclisi adına yapmaklagörevlendirilmiştir. Komisyonun üç aylık çalışma süresi de 14.02.2006 tarihinde başlamıştır.

Genel Kurul tarafından İçtüzüğün ilgili maddesi uyarınca kendisine verilen üç aylıkçalışma süresi içerisinde araştırmasını sonuçlandıramayan komisyonumuz, çalışmalarınıtamamlayabilmek ve raporunu Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunabilmek için20.04.2006 tarihli 16 ncı toplantısında İçtüzüğün 105 inci maddesi uyarınca 14.05.2006tarihinden itibaren bir aylık ek süre talep edilmesini kararlaştırmıştır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunun 02.05.2006 tarihli 96; ncı Birleşiminde874 sayılı Karan ile Komisyona araştırmalarını tamamlaması ve raporunu Türkiye BüyükMillet Meclisi Başkanlığına sunabilmesi için 14.05.2006 tarihinden itibaren bir aylık ek süreverilmiş, bu karar 06.05.2006 tarih ve 26160 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

— 29 —

D- KOMİSYONUN ÇALIŞMA USULÜ

Komisyon, görev dağılımının yapıldığı 14.02.2006 tarihinden itibaren çalışmalarınabaşlamıştır. Komisyonumuz, Edirne Milletvekili ve Komisyon Başkanı Necdet BUDAK'ınBaşkanlığında 22.02.2006 tarihinde ikinci toplantısını yapmış ve bu toplantıda:

-Komisyonun Ankara'da yapacağı toplantılarda ve Ankara dışında gerçekleştireceğiçalışmalarda tam tutanak tutulmasına,

-Genel Kurul'un çalışma saatlerinde de Komisyonun çalışabilmesi için içtüzüğün 35 incimaddesi uyarınca Başkanlık Divanından izin istenmesine,

-Vatandaşların Komisyona her yerden ulaşmasını sağlamak ve yapılan çalışmalarıkamuoyuna duyurabilmek için WEB Sitesi kurulmasına ve Elektronik Posta Adresi alınmasına,

-Komisyon çalışmalarına katkı sağlamak amacıyla içtüzüğün 105 inci maddesi hükmüuyarınca kamu kurum ve kuruluşlarından Komisyonda geçici olarak istihdam edilmek üzereuzman personel istenmesine,

-Komisyonun gerektiğinde Ankara dışında (yurt içi) çalışma yapmasına, bu çalışmalaraKomisyon Başkanlık Divanının uygun göreceği Komisyon personeli, kamu kurum vekuruluşlarından görevli gelen uzman personel ile stenografların ve seslendirme elemanlarınınkatılmasına,

-Komisyonun yapacağı çalışmalar ile ilgili alman kararların uygulanmasında KomisyonBaşkanına yetki verilmesine,

karar vermiştir.

E- K O M İ S Y O N ÇALIŞMALARI

Komisyonumuz, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 866 sayılı Karan çerçevesindeAnkara ve Ankara dışında çalışmalarda bulunmuştur.

Çalışma süresi içerisinde 22 toplantı yapan komisyonumuzun çalışmaları sırasında 441sayfa tutanak tutulmuş, rapor yazımında yararlanmak üzere ilgili kamu kurum ve kuruluşları ilekişilerden belge ve bilgiler temin edilmiş, bu anlamda 134 adet evrak komisyonumuza gelmiş,buna karşın çalışmalar sırasında 160 yazışma yapılmıştır.

Komisyonumuz, 22.02.2006 tarihli toplantısında Komisyon çalışmalarına ve raporyazımına teknik katkı sağlamak amacıyla bazı kamu kurum ve kuruluşlarından Türkiye BüyükMillet Meclisi İçtüzüğünün 105 inci maddesi uyarınca uzman personel istenmesine kararvermiştir.

Bu karar kapsamında, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümüöğretim Üyesi Yrd.Doç.Dr. Mücahit Taha ÖZKAYA, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı TarımsalÜretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü Ziraat Yüksek Mühendisi Nuray GEMALMAZ ve ZiraatMühendisi Gürsoy YÜCE, Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Dış Ticaret Uzmanı ÖzkanAYDIN, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Teşkilatlandırma Genel Müdürlüğü MemuruHakan YALÇIN, Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tanm Ekonomisi Bölümüöğretim Üyesi Yrd. Doç.Dr. Renan TUNALIOGLU, Tanm ve Köyişleri Bakanlığı Tarla

- 3 0 —

Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Ziraat Mühendisi Dr. Suay BAYRAMIN, Tanm veKöyişleri Bakanlığı Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü Ziraat Mühendisi Şenay EKENkurumlarınca Komisyonumuzda görevlendirilmişlerdir.

Komisyonumuz, araştırma önergelerinde yer alan hususlarla ilgili her türlü bilgi vebelgeyi temin edebilmek için, TBMM Başkanlığı, TBMM Genel Sekreterliği, Adalet, Dışişleri,Sanayi ve Ticaret, Tanm ve K8yişleri Bakanlıkları, Başbakanlık Devlet Planlama TeşkilatıMüsteşarlığı, GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı,Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı, Türkiye Bilimsel veTeknolojik Araştırma Kurumu Başkanlığı, YÖK Başkanlığı, Türkiye İstatistik KurumuBabkanlyöy, Üniversiteler, tarym satyb kooperatifleri ve birlikleri (TSKB), Ticaret Borsalary, siviltoplum kurulublary, ilgili valilikler ile yazybmalar yapmyb ve abaöydaki bilgileri istemibtir.

KURUM/BORSA/BİRLİKİSİMLERİ

DIŞ TİCARETMÜSTEŞARLIĞI

HAZİNEMÜSTEŞARLIĞI

DEVLETPLANLAMATEŞKİLATIMÜSTEŞARLIĞI(TÜBİTAK)TÜRKİYEBİLİMSEL VETEKNOLOJYK ARATTIRMAKURUMUBAŞKANLIĞI

(GAP)GAP BÖLGEKALKINMAİDARESİBAŞKANLIĞI

TARIM VEKÖYİŞLERİBAKANLIĞI(Tarımsal ÜretimiGeliştirme GenelMüdürlüğü)

KONUSU

Sofralık zeytin ve zeytinyağı dış ticareti hk.bilgiler.

Sofralık zeytin ve zeytin, kolza, pamuk, soya, ayçiçeği, aspir, susam,yerfıstığı, mısır, findik" gibi ürünlerin tarımsal üretimine ve bu maddelerinveya bu maddelerden elde edilen yağların (pirina yağı dahil) işlenmesineyönelik olarak son 10 yılda verilmiş olan Yatının Teşvik Belgelerinin;Yatırım Yeri, Yatırım kapasitesi. Toplam Yatınm YTL, Toplam YatırımABD $ ve Yaratılan İstihdam hk.bilgiler.

1-1995-2006 yıllan arasında, sofralık zeytin, zeytinyağı ve yağlı tohumlubitkilerde (soya, ayçiçeği, kolza, aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk,findik, haşhaş) yapılan araştırmalar ve verilen proje destekleri (biten, devameden ve teklif edilen)1-1995-2006 yıllan arasında, sofralık zeytin, zeytinyağı ve yağlı tohumlubitkilerde (soya, ayçiçeği, kolza, aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk,findik, haşhaş) yapılan araştırmalar (biten, devam eden ve teklif edilen)

1- 1995-2006 yıllan arasında, sofralık zeytin, zeytinyağı ve yağlı tohumlubitkilerde (soya, ayçiçeği, kolza, aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk,findik, haşhaş) üretim yapılan iller ve üretim potansiyeli olan iller, üretimeyönelik projeksiyonlar ve hedeflere ilişkin bilgi notu

1-Soffalık zeytin, zeytinyağı, yağlı tohumlu bfüler ve bitkisel yağlarda(soya, ayçiçeği, kolza, aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk, fındık, haşhaş)2-Yıllar bazında Bakanlık İl Müdürlüğü ve Özel İdari kaynaklı olarakDcretli ve ücretsiz dağıtılan toplam zeytin fidan miktarı ve fidan dağıtılanüretici sayısı ile fidan dağıtımının hazineye getirdiği yük3- Yıllar bazında sofralık zeytin, zeytinyağı ile yağlı tohumlu bitkilerde(soya, ayçiçeği, kolza, aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk, fındık, haşhaş)

a) primden favdalanan üretici sayısı, Ödem: vapılan prim miktan vedeğeri,

b)çiftçi kayıt sisteminde kayıtlı üretici seyılan (mevcut ise il-ilçebazında)

c) mazot ve gübre desteğinden faydalan» üretici sayısı ve ürtlnbazındaki miktar,

d) DGD miktan ve ödeme yapılan üretici sayuı,4- Tanm Reformu Uygulama Projesi (ARIP) ve bu proje kapsamındaBakanlıkça yapılan çalışmalar ve gelinen aşama hakkında bilgi notu

- 3 1 -

TARIM VEKÖYİŞLERİBAKANLIĞI(Koruma KontrolGenel Müdürlüğü)

TARIM VEKÖYlŞLERİBAKANLIĞI(TarımsalAraştırmalar GenelMfldOrlOğü)

TARIM VEKÖYİŞLERİBAKANLIĞI(Strateji GeliştirmeBaşkanlığı)

TARIM VEKÖYİŞLERİBAKANLIĞI(Teşkilatlanma veDestekleme GenelMüdürlüğü)

6- Yıllar bazında sofralık zeytin, zeytinyağı, yağlı tohumlu bitkiler vebitkisel yağlara (soya, ayçiçeği, kolza, aspir, susam, yerfıstığı, mısır,pamuk, fındık, haşhaş) ait üretim maliyetleri (YTL/dekar)

Not: İslenilen bütün bilgilerin 1995-2006 yıllarım kapsamasıgerekmektedir.

1- 1995-2006 yılları arasındaki Sofralık zeytin, zeytinyağı, pirina yağı vebitkisel yağ (ham yağ, rafine yağ ve margarin) işleyen tesislerin sayısı (ilbazında) ve bu işletmelere ait gıda sicili, üretim izni sayısı,2- 1995-2006 yıllarına ait sofralık zeytin, zeytinyağı ve bitkisel yağa aitdenetim ve izleme verileri,3- Bakanlığa ait ve Bakanlık tarafından yetkilendirilen Özel laboratuarlarda,sofralık zeytin, zeytinyağı ve yağlı tohumlu bitkiler ve bunlardan eldeedilen yağlara (soya, ayçiçeği, kolza, aspir, susam, yerfıstığı, mısır,pamuk, fındık, haşhaş) ilişkin olarak ne tür analizlerin yapıldığı5- Zeytin yetiştiriciliğinde yürütülen zirai mücadele faaliyetleri6- Sofralık zeytin, zeytinyağı, yağlı tohumlu bitkiler ve bitkisel yağlara(soya, ayçiçeği, kolza, aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk, findik, haşhaş)ait 1995-2006 yıllan arasında verilen kontrol belgeleri sayısı Tohum tescilsertifikasyon ve Karantinaya ilişkin uygulama ve faaliyetlere dair bilgi notu7- Ülkemizde faaliyet gösteren Zeytin Hastalıktan ve Zararlılarla MücadeleBirliklerine ve bu birliklere mevzuat çerçevesinde yapılan Devletdesteğinin olup olmadığına ilişkin bilgi notu8- Genetik Modifiye Gıdalarda (Yağlı tohumlu Bitkilerde) Bakanlığınızpolitikası nedir? İthal edilen ürünlerde kontrol sistemleri var mıdır?

Not: istenilen bütün bilgilerin 1995-2006 yıllarını kapsamasıgerekmektedir.

1-1995-2006 yıllan arasında, sofralık zeytin, zeytinyağı ve yağlı tohumlubitkilerde (soya, ayçiçeği, kolza, aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk,fındık, haşhaş) yapılan araştırmalar (biten, devam eden ve teklif edilen)2- Bahse konu olan ürünlerin yetiştiriciliğinin yapıldığı illerdeki mevcut suve toprak sınıflan açısından dağılımı

Not: İstenilen bütün bilgilerin 1995-2006 yıllarını kapsamasıgerekmektedir.I- Tarımda Yeniden Yapılandırma ve Destekleme Kurulunun kuruluş tarihi,yapısı, görevlerine ilişkin bilgi2- Sofralık zeytin ve zeytinyağı kapsamında Ortak Piyasa Düzenleriçalışma gruplarında yapılan çalışmalar ve bu konularda hazırlanan raporlarveya taslak raporun komisyona iletilmesi3- Organik Tanm Kanunu, iyi Tarım Uygulamaları, Tarım SigortalanKanunu, Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu, Çiftçi MallarınıKoruma Kanunu, Tohumculuk Kanunu ve Biyoteknoloji Kanunları vekanun taslakları gibi bakanlık tarafından hazırlanan veya hazırlanmakta olankanun taslaklarının durum ve gelişmelerinin bildirilmesi4- Bakanlık bünyesinde yer alan birimlerin sofralık zeytin, zeytinyağı ileyağlı tohumlu bitkilere (soya, ayçiçeği, kolza, aspir, susam, yerfıstığı,mısır, pamuk, fındık, haşhaş) ilişkin konulardaki görevleri ve faaliyetleri

Not: istenilen bütün bilgilerin 1995-2006 yıllarını kapsamasıgerekmektedir.

1- Zeytin üretimi ve yağlı tohumlu bitkilerin (soya, ayçiçeği, kolza, aspir,susam, yerfıstığı, mısır, pamuk, fındık, haşhaş) üretimine yönelik olarakyürütülen çiftçi eğitim ve yayım faaliyetleri2- Sofralık zeytin, zeytinyağı ve yağlı tohumlarda (soya, ayçiçeği, kolza,aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk, fındık, haşhaş) faaliyet gösterenÜretici Birliklerinin, kooperatif sayıları, ortak sayıları, iştigal konusuürünleri ve faaliyet gösterdikleri iller,3- Sofralık zeytin, zeytinyağı ve yağlı tohumlarda (soya, ayçiçeği, kolza,aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk, fındık, haşhaş) faaliyet gösterenüretici birliklerin ürün bazında 1995-2006 yıllan arasındaki;

- ürün alım fiyatı, (kalite sınıflarına göre}- satış fiyatları, (kalite sınıflarına gOre)- alım miktar-degerleri, alımların bölge rekoltesi içindeki payları(%)

- 3 2 —

TARIM VEKÖYİŞLERİBAKANLIĞI(Tarım KrediKooperatif MerkezBirliği)

TARIM VE KÖYtŞLERt BAKANLIĞI(Dış İlişkiler veAvrupa TopluluğuKoordinasyon DairesiBaşkanlığı)TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI(Tohumluk Tescil veSertifilcasyon MerkezMüdürlüğü)

TARIM SATIŞKOOPERATİF veBİRLİKLERİ

(TARİŞ PAMUK;TARİŞ-ZEYTİN VEZEYTİNYAĞI,MARMARABİRLİK,KARADENİZBİRLtK.TRAKYABİRLİK,GÜNEYDOĞUBİRLİK,ANTBİRLİK,ÇUKOBtRLtK,FİSKOBİRLİK,GAPBİRLİK.)

SANAYİ VETİCARETBAKANLIĞI

- üretim maliyetleri (bölge ve ülke bazında)• ihracat-ithalat miktar ve değerleri- mevcut stoklanSol: İslenilen batan bilgilerin 1995-2006 yıllarını kapsamasıgerekmekledir.

1- Sofralık zeytin, zeytinyağı ve yağlı tohumlarda (soya, ayçiçeği, kolza,aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk, fındık, haşhaş) üreticilere TanmKredi kooperatifleri aracılığıyla yapılan ayni ve nakdi desteklerin anılanOrOn bazında, 1995-2006 yıllan arasındaki miktar ve değerleri

Not: İstenilen bütün bilgilerin 1995-2006 yıllarını kapsamasıgerekmektedir.

1- Sofralık zeytin ve zeytinyağı ile yağlı tohumlu bitkilere ilişkin AvrupaBirliği mUktesebatında, tarama toplantıları sonucunda yaşanan songelişmelerin mevzuat tarama toplantılarından sonraki donem içerisinde, bukonuda başkanlığınızca AB mevzuatlarında yaşanan değişikliklere ve uyumkapsamında yapılması gereken konulara ilişkin bilgi notu

1-Sertifikalı üretilen zeytin fidanının çeşit ve sınıf bazında yıllık dağılımı, 1995-20062- Zeytinde ve yağlı tohumlu bitkilerde tescil edilmiş çeşitlerin isimleri3- UPOV'a üyelik konusu ve tohumculuk yasasının son durumuna ilişkin bilginotu

Not: İstenilen bütün bilgilerin 1995-2006 yıllarını kapsamasıgerekmekledir

1- Sofralık zeytin, zeytinyağı ve yağlı tohumlarda (soya, ayçiçeği, kolza,aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk, fındık, haşhaş) faaliyet gösterenbirliklerin ürün bazında 1995-2006 yıllan arasındaki;

-ürün alım fiyatı, (kalite sınıflarına gOre)-satış fiyatları, (kalite sınıflarına göre)-alım miktar-dcgcrlcri.alımların bölge rekoltesi içindeki paylan (%)-üretim maliyetleri (belge ve ülke bazında)-ihracat-ithalat miktar ve değerleri-mevcut stoklan

2-Sofralık zeytin, zeytinyağı ve yağlı tohumlarda (soya, ayçiçeği, kolza,aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk, fındık, haşhaş) faaliyet gösterenTanm Satış Kooperatif ve Birliklerinin, kooperatif sayıları, ortak sayılan,iştigal konusu ürünleri ve faaliyet gösterdikleri iller,3-Sofralık zeytin, zeytinyağı ve yağlı tohumlarda (soya, ayçiçeği, kolza,aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk, fındık, haşhaş) iştigal eden birlikleriniştirakleri, fabrikaları ve bunların kapasitelerine ilişkin bilgiler4- Tanm Satış Kooperatif ve Birliklerinin üretici ortaklarına verdikleridesteklere (ayni (türleri) ve nakdi kredi desteği, eğitim ve yayım gibi)ilişkin bilgjler

1- Sofralık zeytin, zeytinyağı ve yağlı tohumlarda(soya, ayçiçeği, kolza,aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk, fındık, haşhaş) iştigal eden birliklerinkuruluşundan bugüne sektördeki rolü, bu birliklere devlet tarafındansağlanan destekler ve 4572 sayılı Tanm Satış Kooperatif ve BirlikleriHakkında Kanun ile getirilen değişiklikleri içeren bilgi notu2- Lisanslı depoculuk kanunu ve bu kanunu ilişkin çıkarılan mevzuatlar,birliklerde lisanslı depoculuğun geliştirilmesi projesi ve ürün ihtisasborsalarına ilişkin bilgi notu,3- Rotasyonunda zeytin, zeytinyağı, yağlı tohumlu bitkiler(soya, ayçiçeği,kolza, aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk, findik) ve bitkisel yağlar olanticaret borsalarının il bazında sayısı ve isimleri,4- Uluslararası Zeytin Konseyine (UZK) üyelik konusunda yaşanan songelişmeler ve yapılması gerekenler5- Tarım Reformu Uygulama Projesi (ARIP) ve bu proje kapsamında yeralan Tanm Satış Kooperatifleri ve Birliklerinin Yeniden Yapılandırmasıbileşenine ilişkin bilgi notu6- Yeniden Yapılandırma Kurulunun kuruluş tarihi yapısı ve görevleri,7- Sofralık zeytin, zeytinyağı, yağlı tohumlar (şova. ayçiçeği, kolza, aspir,

- 3 3 —

TİCARET BORSASIBAŞKANLIKLAR(ADANA, AKHİSAR,AYDIN, BALIKESİR,EDİRNE, EDREMİT,GAZİANTEP,GEMLİK,GİRESUN, İZMİR,NAZİLLİ, MUĞLA,NİZİP, SAMSUN,Ş.URFA. SÖKE,TEKİRDAĞ,İSKENDERUN, ORDU)TÜRKSTANDARTLARIENSTİTÜSÜBAŞKANLIĞI(YÖK)YÜKSEKÖĞRETİMKURULOBAŞKANLIĞI

TÜRKİYEİSTATİSTİKKURUMUBAŞKANLIĞI

DB>YltERYBAKANLIĞI

TÜRK PATENTENSTİTÜSÜBAŞKANLIĞITARİM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI

TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI(Tarımsal Üretim veGeliştirme GenelMüdürlüğü)

susam, yerfıstığı, mısır, pamuk, fındık) ve bitkisel yağlar konusundafaaliyet gösteren sanayi siciline kayıtlı işletme sayılan, ve bu konudayapılan ve yapılması düşünülen çalışmalar,8-Bakanlığın, sofralık zeytin, zeytinyağı, yağlı tohumlar ve bitkiselyağlar konusunda yaptığı çalışmalar.

1995-2006 yıllan arasında borsada işlem gören sofralık zeytin, zeytinyağı,pirina ve pirina yağı ile yağlı tohumların (soya, ayçiçeği kolza, aspir, susam,yerfıstığı, mısır, pamuk, fındık, haşhaş) kalite bazında satış fiyatı bilgileri.

1- Sofralık zeytin, zeytinyağı, yağlı tohumlu bitkiler (soya, ayçiçeği, kolza,aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk) ve bunlardan elde edilen yağlara aitTSE standartları ve bu konuda yürütülen revizyon çalışmaları.

1- Zeytincilik, sofralık zeytin, zeytinyağı ile yağlı tohumlu bitkiler(soya,ayçiçeği, kolza, aspir, susam, yerfıstığı, mısır, pamuk) ve bitkisel yağlarlailgili 1995-2006 tarihleri arasında, Özetleri ile birlikte yapılan araştırmalar2- Ülkemizde Zeytincilik, sofralık zeytin, zeytinyağı ile yağlı tohumlubitkiler konusunda eğitim veren meslek yüksek okullarının isimleri,bulundukları iller

I- Tarımsal yapı istatistikleri (2004) 2- 2001 genel tarım ve sanayi sayımısonuçlan 3- Tarımsal ürün istatistikleri özeti

1- Avrupa Birliği Müzakereleri kapsamında Tanın ve Kırsal Kalkınmabaşlığında zeytin, zeytinyağı, yağlı tohumlar ve pamuk konularında tanıtıcıtarama toplantılarında Avrupa Komisyonu yetkililerince yapılansunumların tOrkçesi ve toplantı notu.2- Ayrıntılı tarama toplantısına yönelik zeytin, zeytinyağı, yağlı tohumlar vepamuk konularında komisyon yetkilerince (İlkemiz tarafındancevaplandırılması istenilen sualnameler ve sualnamelere verilen cevaplarile ayrıntılı tarama toplantılarında anılan konularda ülkemiz tarafındanyapılan sunumlar ve sunum esnasında sorulan sorular ve verilen cevaplarıntOrkçesi ve toplantı notu3- Uluslararası Zeytin Konseyine yeniden üyeliğimize ilişkin son durum ileüyelik prosedürünün nasıl olacağı ve yapılması gereken işlemler hakkındabilgi notu.1- Zeytin, zeytinyağı, yağlı tohumlu bitkiler ve bitkisel yağlarda almancoğrafi işaret tescil belgesi sayısı, alman yerler ve ilimleri,2- Zeytin, zeytinyağı, yağlı tohumlu bitkiler ve bitkisel yağlarda alınancoğrafi işaret almak için başvuru yapılıp ta kabul edilmeyen belge sayısı vereddedilme nedenleri, ayrıca başvurusu bekleyen belge sayısı ve isimleri,3- Toplam coğrafi işaret tescil belgesi verilen tanm ürünleri sayısı veisimleri.10-11 Haziran 2005 tarihinde Edirne'de düzenlenin "Yağlı tohumlu bitkilerZirvesi"nde, zirveye sunulan bildiriler ile sonuç bildirisini ve diğerçalışmalar istendi.Ülkeye resmi ve kaçak yollardan bol miktarda zeytin fidanı girdiği yönündeihbar niteliğinde gelen bilgiler için "İS Mart 2006 tarihinden geriye dönükbeş yıl içinde ithalatı yapılan zeytin fidanı sayısı, çeşidi, ithalatçı firmanınadı, adresi, telefonu, ülkesi, gümrük kapısı ve sorumlu il müdürlüğüne aitbilgilerin detaylı bir listesi ile Fidan ithalatı Gen:lgesi ve yetkili kurum vekuruluşların listesi" istendi.

34 —

DIŞ TİCARETMÜSTEŞARLIĞI

GÜMRÜKMÜSTEŞARLIĞI

SANAYİ VETİCARETBAKANLIĞI

TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI(Koruma ve KontrolGenel Müdürlüğü)

TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI(Edremit ZeytincilikÜretme İstasyonuMüdürlüğü)TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI(Tohumluk Tescil veSertifikasyon MerkeziMüdürlüğü)

ADALETBAKANLIĞI

22.03.2006 tarihinden geriye dönük olarak son 10 yılda Zeytin veZeytinyağı ihracatında soruşturmaya neden olan olaylar nedeniyleülkemizden zeytin ve zeytinyağı ithalatını durduran ülkelerin ve bu olaylaraneden olan firmaların listesi ve bu firmalara uygulanan cezalar ile firmalarınson durumları hakkında bilgi.22.03.2006 tarihinden geriye dönük olarak son 10 yılda Zeytin veZeytinyağı ihracatında soruşturmaya neden olan olaylar nedeniyleülkemizden zeytin ve zeytinyağı ithalatmı durduran ülkelerin ve bu olaylaraneden olan firmaların listesi ve bu firmalara uygulanan cezalar ile firmalarınson durumları hakkında bilgi.22.03.2006 tarihinden geriye dönük olarak son 10 yılda Zeytin veZeytinyağı ihracatında soruşturmaya neden olan olaylar nedeniyleülkemizden zeytin ve zeytinyağı ithalatını durduran ülkelerin ve bu olaylaraneden olan firmaların listesi ve bu firmalara uygulanan cezalar ile firmalarınson durumları hakkında bilgi.22.03.2006 tarihinden geriye dönük olarak son 10 yılda Zeytin veZeytinyağı ihracatında soruşturmaya neden olan olaylar nedeniyleülkemizden zeytin ve zeytinyağı ithalatını durduran ülkelerin ve bu olaylaraneden olan firmaların listesi ve bu firmalara uygulanan cezalar ile firmalarınson durumları hakkında bilgi."Ülkemizdeki zeytin fıdancılığmuı bu günkü durumu, sorunları, sorunlarınçözüm yollan ve geleceğe yönelik olması gereken planlamalar" hakkındaayrıntılı rapor hazırlanması.

l)Olkemizde son beş yılda zeytin fidanı için çeşitler bazında sertifikayamüracaat eden ve sertifikalandınlan fidan sayısı ile bu konuda karşılaşılansorunlar ve çözüm önerileri,2) Ülkemizde son beş yılda yağlık bitkilerde tohum tescili için yapılanbaşvurular ile tescil edilen çeşitlerin isim ve sayılan ve bu konudakarşılaşılan sorunlar.

Antalya, Aydın, Balıkesir, Çanakkale, Denizli, Gaziantep, Hatay, İsparta,İzmir, Kilis, Manisa, Muğla, Mersin ve Osmaniye illerinde 4086 sayılıKanunla Değişik 3573 sayılı Zeytinciliğin İslahı ve YabanilerininAraştırılması Hakkında Kanun ile 4081 sayılı Çiftçi Mallarının KorunmasıHakkındaki Kanuna muhalefetten son beş yılda açılan davaların sayısı,konulan, tarafları ve uygulanan cezalar ve buna benzer konulan kapsayanayrıntılı rapor.

LİSTE -I

E.İ. Komisyon Toplantıları

Çalışma takvimi içerisinde 22 toplantı yapan Komisyon aşağıdaki listede isimleri yazılı

kamu kurum ve kuruluşlarından, üniversitelerden, tarım satış kooperatifleri ve birlikleri

(TSKB), sivil toplum kuruluş lanndan yetkilileri Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün

105 nci maddesi uyannca Komisyona davet ederek araştırma konuları ile ilgili bilgi almıştır.

Komisyonun, 06.04.2006 tarihli toplantısına Sanayi ve Ticaret Bakanı SayınAli COŞKUN, 20.04.2006 tarihli toplantısına ise Tanm ve Köyişleri Bakanı Dr. Mehmet MehdiEKER katılmışlar ve araştırma konulanna ilişkin açıklamalarda bulunmuşlardır.

- 3 5 -

Komisyon çalışma takvimikişinin bilgisine başvurmuştur.

TOPLANTITARİHİ14.02.2006

22.02.2006

01.03.2006

02.03.2006

08.03.2006

09.03.2006

15.03.2006

22.03.2006

GÜNDEM

Seçim

Komisyon

ty.aıışnıaıarınoaizlenecek YOntemTarım ve KSyişleriBakanlığıYetkililerindenBrifing

Bitkisel YağSanayicileri DerneğiYönetim KuruluBaşkanı ve YönetimKorulu ÜyelerindenBrifing.

Çevre ve OrmanBakanlığıYetkililerindenBrifing

Ulusal Zeytinyağı veZeytin Konseyi icraKurulu BaşkanlığıBrifing.

Sanayi ve TicaretBakanlığıTeşkilatlandırmaGenel MüdürlüğüYetkililerindenBrifing.

Ankara ÜniversitesiZiraat Fakültesi TarlaBitkileri Bolumu

Trakya ÜniversitesiTekirdağ ZiraatFakültesi GıdaMühendisliği Bölümü

Ege ÜniversitesiZiraat Fakültesi TarlaBitkileri BBlümü

içerisinde gerçekleştirdiği 22 toplantıda 30 kuruluştan 114

KURUM, KURULUŞ VE SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ

Dr. Talat ŞENTÜRKÜmit Bayram KUTLU

Şule KÜÇÜKCOŞKUNRair YALÇINŞenay EKENFadime DOĞANAY

Faruk SARICelal ÇAĞLARÜmit ERSOYElmas DURSUNİlhan ALÇARönder SERİN

:TÜGEM Gen.Md.Yrd.: Bitkisel Üretim

Daire Başkanı: Tarımsal Araşt Gen.Md.: Ziraat Mfib.:KKGM Ziraat Müh.:KKGM Ziraat Müh.

: Başkan: Yün.Kurlu Üyesi: ". u

: ": **

Tahlr BÜYÜKHELVACIGİL : «Celal ORUÇ

Hanifı AVCI

Hamza ERYİĞİT

İsmail Hakkı BARI

Dr. Mustafa TANHOsmen SOLMAZİ.Muzaffer ERENMehmet ÇAVLIMehmet İrem HİMAMMurat NARİNRefi TAVİLOĞLUSelim KANTARCIYahya AĞACIKS.GflngBr SARMAN

Mehmet Vehbi GÜNANMehmet ÖZTÜRKEngin DİKİCİNaide İNANSeçkin CENKIŞÖmer ÇETİNHakan YALÇIN

• **

: Ağaç. ve Eroz.Kont. Gen. Md.Yrd.

: Özel Ağaç ve ProjelerDal Bşk.

: Özel Ağaçlandırma ŞubeMDdOrfl

: icra Kurulu Başkanı: Üretici: Mannarabirlik Genel Md.: Komili, Unilever: Zey. ve Zey.Yağı Üreticisi:EIez Zeytinyağı: Marraarablr.Y8n.Kur.B5k.: Kristal ve Selme: Sanayici-TOccar: Taris Zeyt. ve T.S. Koop.

Birliği Genel Müdürü: Genel Müdür: Genel Müdür Yrd.: Tarımsal Satışlar Dai.Bşk: Başkontrolör: Kontrolör: Uzman: Memur

Prof. Dr. özer KOLSARICI: öğretim Üyesi

Yrd.Doç. Dr.Murat TAŞAN : Öğretim Üyesi

Doç. Dr. Naci ALGAN : Öğretim Görevlisi

- 3 6 -

23.03.2006

29.03.2006

30.03.2006

05.04.2006

06.04.2006

12.04.2006

Dış TicaretMüsteşarlığıYetkililerindenBrifing

Ege ÜniversitesiZiraat Fak-GıdaMüb.BSlOnıOBornova ZeytincilikAraştırma EnstitüsüYetkilerinden Brifing

Trakya TarımsalAraştırma EnstMarmarablrlik

Tarlj Zeytin veZeytinyağı Birliği

COneydoğubirlik

Tariş-Pamuk

Çukoblrlik

Trakyabirlik

Karadenlzbirlik

Fiskoblrllk

Sanayi ve TicaretBakanlığı Yetkilileri

Çukurova Üniversitesi

Tarla Bitkileri

Bölümü

Mustafa SEVER : İhracat Gen.Md.Dalre Bsk.İlkay GÜLDÜREN : Di? Tic Uzmanı

Prof.Dr. Kemal ÜNAL : öğretim Üyesi

Dr. SeyfiöZIŞIK : MüdürHarun DRAMAN : Zey.TeknoloJisi Şube ŞefiDerya TETİK : Salamura Teknolojisi

Şube ŞefiLatife ERTEM : Bitki Sağ. Şube ŞefiNecmi BAŞER : Enstitü MüdürüReflTAVİLOGLU : YSn.Kur.Bsk.Recep AYDÖNDO : Y0n.Kur.Bşk.V.Kemal DİNÇ : YOo.Kor.Üy.Emir SOYDAN : YBn.Kur.Cy.İsmail Muzaffer EREN : Genel Müdür

S.G0ngSr SARMAN : Genel MüdürBekir GÜLCÜ : Yfin.Kurulu DyesiDr. Mustafa TAN : Teknik DanışmanTuğba Nur ÇELİKEL : ÜrOn Koord.

Ahmet ADALI : Genel Müdür

ZOIküf YAVAŞ : Yön.Kur.Baş.V.BasriÖZÇOBAN : YSn.Kar.OyeslMehmet Ali SELVİGCL : Genel Md.Yrd.Levent GÖKTUNA : Genel Koor.

Ömer ÖZDOĞAN : Koop. ve Ziraat İsleri Müdürü

Rafet SEZEN :YSnetim Kurulu Başkanı

Hilmi KAHRAMAN :Y5netim Kur.Başkan V.

Ahmet AKGÜN :Yönetim Kurulu Üyesi

Şerir BAYKUT :Yönetim Kurulu Cyesl

İsa GÖKÇE :Genel Müdür

Hüseyin KOCABIYIK :Denetim Kurulu Üyesi

Remzi KOBAK :Denetim Kurulu Üyesi

Caner DALKIRAN :BUgi İşlem Müdür Yrd.

Necmettin METİN : Yönetim Kurulu Başkanı

Fahri ŞAHİN : Yönetim Kurulu Bşk. V.

S.Turgut YILDIZ : Yönetim Kurulu Üyesi

Ünal ERARSLAN : Genel Müdür

Sedat ERGİN : Daire Başkanı

Sevda TANYILDIZ : APK Müdür Yrd.

Salih ERDEM : Yönetim Kurulu Başkanı

Yaşar PAMUK : Denetim Kurulu Üyesi

Ali COŞKUN : Sanayi ve Ticaret Bakanı

Eyüp Şenol ÖMEROĞLU : Musteşar.Yrd.

Prof.Dr. Halis ARIOĞLU : Öğretim Üyesi

- 3 7 —

13.04.2006

19.04.2006

20.04.2006

LISTE-ı;

Ege İhracatçıBirlikleri Yön.Kurulu

Ege İhracatçılanBirliği GenelSekreterliği

Alternatif Enerji veBiyodizel ÜreticileriBirliği

MÜMSAD

(Mutfak Ürünleri ve

Margarin Sanayicileri

Derneği)

Tarım ve KSyişleriBakanı

Yem SanayicileriDerneği

Sanayi ve TicaretBakanlığıTeşkilatlandırmaGenel Müdürlüğü

TSKB YenidenYapılandırma Kurulu

Ali Nedim GÜRELİ : Başkan

İsmet ÖNAL :0ye

Davut ER : Üye

Metin OLKEN :Üye

Muhittin EKİZ :0ye

Mehmet Kadri GÜNDEŞ :0ye

Sezmen ALPER : Genel Sekreter

Aynur DANACI : Şube Müdürü

Tamer AFACAN : Yön.Kurlu Başkanı

Fikret ERGİNER : Yon.Kurulu Bşk. Yrd

Nizamettin GÜNER : Genel Sekreter

Emin GENÇ : YBn.Kurulu Üyesi

Celal YILMAZ : Yön.Kurulu Üyesi

Bülent ŞEN : Üye

Dr. Muhsin İlker AKDAĞ : Üye

Taşkın TUĞLULAR : MÜMSAD YSn. Kur. Bşk.

Metin YURDAGÜL : Ülker Gıda San.ve Tic.

KŞ. İstişare Konseyi Başkanı

AIpPIDİK : Marsa Kraft Foods Sabancı

Gıda A.Ş Genel Müdürü

Mehmet TÜTÜNCÜ : Ülker Gıda San.Gıda

Grubu Başkanı

S.Temel İŞİTEN : Ünilever San.T.A.Ş.

Üretim Direktörü

Mehmet Mehdi EKER

M. Ülkü KARAKUŞ

Dr. Sait KOCA

SuatÖZTÜRK

Dr. İ. Hakkı ERDOĞDU

Murat REKA

ÖzerMATLI

Mehmet ÖZTÜRK :Genel Müdür Yrd.

Tuncay SÖNMEZ :BaşkontrolSr

Mustafa AKAY :

NaideİNAN : "

Seçkin CENKIŞ : Kontrolör

Hurman OCAKLI : Yürütme Birimi BaşkanıDeniz AKYALÇIN : Uzman

— 38 —

E.2. Komisyonun Ankara Dışında Yaptığı Çalışmalar

Zeytin ve Zeytinyağı ile Diğer Bitkisel Yağların Üretimindeki Sorunların AraştırılarakAlınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu,20 Nisan 2006 ve 02 Mayıs 2006 tarihli toplantılarında Ege, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu veMarmara Bölgelerinde Meclis araştırması önergelerinde belirtilen hususlar ile ilgili olarak bazı il veilçelerde araştırma ve inceleme çalışmaları yapılması hususunda karar almıştır.

Komisyon, alınan kararlar uyarınca 05-08 Mayıs 2006 tarihleri arasında Muğla, Aydın,tzmir, Balıkesir, Manisa, 15-18 Mayıs 2006 tarihleri arasında Adana, Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa,Mardin, 30 Mayıs-02 Haziran 2006 tarihleri arasında ise Bursa, Balıkesir, Tekirdağ, Edirneillerinde ve ilçelerinde geniş katılımlı toplantılar düzenlemiş, yağ fabrikalarında incelemelerdebulunmuş, üretimden tüketime, üreticiden sanayiciye ihracatçıya kadar sorunlar ve çözümönerilerini bizzat ilk ağızdan dinlemiştir.

Bu çalışmalar sırasında yaklaşık 8 bin km. yol kat edilmiş, 10 merkezde tahmini 1500kişinin katıldığı geniş tabanlı toplantılar düzenlenmiş, katılımcılardan konuya ilişkin bilgi almıştır.

E.2.1- Ege Bölgesinde Yapılan İnceleme Çalışması:

Komisyonun almış olduğu karar uyarınca, 05-08 Mayıs 2006 tarihleri arasında Muğla,Aydın, Balıkesir, Manisa, İzmir illerinde ve bu illere bağlı bazı ilçelerde çalışmalar yapmıştır.

Yapılan bu çalışmalara;

BaşkanBaşkanvekiliSözcüKatipÜyeÜyeÜyeÜyeÜyeÜyeÜyeÜye

Necdet BUDAKMehmet Emin TUTANAhmet ERTÜRKMehmet SARIAli Kemal DEVECİLERA.Edip UĞURNejat GENCANMehmet S.TEKELÎOĞLUSerpil YILDIZİsmail BİLENGürol ERGİNAhmet KAMBUR

Edirne MilletvekiliBursa MilletvekiliAydın MilletvekiliGaziantep MilletvekiliBalıkesir MilletvekiliBalıkesir MilletvekiliEdirne Milletvekiliİzmir Milletvekiliİzmir MilletvekiliManisa MilletvekiliMuğla MilletvekiliTekirdağ Milletvekili

Komisyon Uzmanları;

UzmanÖğretim ÜyesiZiraat Yük.Müh.Ziraat Müh.UzmanYard. DoçZiraat Müh.Ziraat Müh.

Mehmet DÜNŞENDr.Mücahit Taha ÖZKAYANuray GEMALMAZT.Gürsoy YÜCEHakan YALÇINDr.Renan TUNALIOGLUDr.Suay BAYRAMINŞenay EKEN

TBMMAnkara Üni. Ziraat FakültesiTarım ve Köyişleri Bak.Tarım ve Köyişleri Bak.Sanayi ve Ticaret Bak.Adnan Menderes ÜniversitesiTarım ve Köyişleri Bak.Tarım ve Köyişleri Bak.

katılmışlardır:

— 39 —

Çalışmalarına 05 Mayıs 2006 tarihinde Milas'tan başlayan Komisyonu üretici OsmanMENTEŞE'nin zeytin bahçesinde ve butik yağ tesislerinde incelemeler yapmış, aynı gün Aydıniline geçerek Söke'de bulunan Tariş Pamuk Kooperatifinde yetkililerden bilgi almış, AydınValiliğinin koordinatörlüğünde Muğla, Denizli illerinden katılımcıların davet edildiği geniş tabanlıbir toplantı düzenlemiştir.

Bu toplantıya, Tanm il ve İlçe Müdürleri, Ziraat Odaları, Ticaret ve Sanayi Odaları, TicaretBorsaları, Sanayiciler, Kooperatif ve Birlikleri, Ziraat Fakülteleri, Zeytin ve Zeytinyağı üreticilerikatılmıştır.

Ayrıca, Aydın ilinde konunu sistem zeytin işleme makineleri üreten Polat Makine ve HakkıUsta Fabrikalarında incelemelerde bulunmuştur.

Aydın Toplantısı; (05.05.2006)

Bu toplantıda söz alanlar aşağıdaki sorunları ve görüşleri dile getirmişlerdir.

• Maki kaplı alanlarda zeytinlik oluşturulması için yasal düzenleme yapılması ve bualanların köylülere açılması,

• Meralarda dikilmiş olan zeytinliklere ilişkin davalar nedeniyle, köylülerin yaşadığıbu sorunun yasal bir düzenleme ile çözülmesi,

• Yamaçlardaki zeytinliklerde otların biçilememesi nedeniyle yangınlara sebep olacağıve bu nedenle zeytinlik alanlarda kontrollü hayvan otlatmasının yapılmasına izinverilmesi;

• Düzenli ve bölgeye uygun fidan üretiminin olmaması dolayısıyla yöreye uygunolmayan Gemlik türü fidan dikiminin yaygın olması,

• Topraksız köylülere arazi tahsisi yapılması,

• Primde uzun vadeli planlamaların olması,

• Zeytin ve zeytinyağının tüketiminin artırılması amacıyla kampanya düzenlenmesi;

• Yeni Zeytin Araştırma Enstitülerinin kurulması,

• Zeytinyağına diğer bitkisel yağların karıştırılmaması ve tağşişin engellenmesi,

• İlde tarıma dayalı sanayi kurulmasının teşvik edilmesi,

• Sofralık zeytinde önemli bir ihracat pazarımız olan Romanya'dan ikili anlaşmakapsamında alınan tavizin artırılması,

• Karasu sorununun bir an önce çözülmesi,

Komisyon, 06 Mayıs 2006 tarihinde İzmir'den hareketle. Ayvalık'da Selim Kantarcı,Burhaniye'de Yahya Laleli zeytin ve zeytinyağı tesislerinde incelemelerde bulunmuş, Edremit'deBalıkesir Valiliğinin koordinatörlüğünde Manisa, Çanakkale, Balıkesir illerinden de katılımcılarındavet edildiği geniş tabanlı bir toplantı düzenlemiştir.

- 4 0 —

Bu toplantıya, Tanm İl ve İlçe Müdürleri, Ziraat Odaları, Ticaret ve Sanayi Odaları, TicaretBorsaları, Sanayiciler, Kooperatif ve Birlikleri, Ziraat Fakülteleri, üreticiler katılmışlardır.

Edremit Toplantısı (06.05.2006)

Bu toplantıda söz alanlar aşağıdaki sorunları ve görüşleri dile getirmişlerdir:

• Sıkılan zeytinden elde edilen yağların uygun koşullarda depolanması için çözümüretilmesi,

• Hayvan otlatmasının zeytinlik alanlarda kesinlikle yasaklanması, 4086 sayılıKanunun ilgili madde hükümlerinin uygulanması,

• Fidan üretiminin gelişmiş teknikler ile yapılması,

• Zeytinlik alanların sulanması için baraj projelerinin hayata geçirilmesi,

• Depo ve üretim ruhsatlarının alımındaki bürokrasinin ve maliyetin azaltılması,

• Zeytinyağının başka yağlara karışımının engellenmesi,

• Koruma bekçilerinin yetki ve sorumluluklarının orman muhafaza memurları gibiartırılması,

• Zeytinlik alanların, İmar Kanunu ile önlem alınarak konut alanına dönüşmemesi içinkanuni düzenleme yapılması,

• Primlerin artırılması,

• 4086 sayılı Kanunda suç sayılan eylemlerin şikayete bağlı olması durumunundeğiştirilmesi,

• Zeytin hastalıkları ve zararlıları ile mücadele birliklerine Devlet desteğininsağlanması,

• Karasu sorununun giderilmesi için işletmelerin ortak arıtma tesisi kurması,

Toplantı sonrası, Komisyon Edremit Zeytincilik Üretme tstasyonunda,Zeytinli Sabit BeyZeytin Müzesinde, Zeytinli Karasu Antma Ünitesinde ve FORA Zeytincilik Tesislerindeincelemelerde bulunmuş ve yetkililerden bilgi almıştır.

Komisyon, 07 Mayıs 2006 tarihinde Balıkesir İlinde An Yağ İşleme Tesislerinde,incelemelerde bulunmuş, Akhisar'da üreticiler ile toplantı yapmış, bir üretici bahçesini ziyaretetmiş, Ece Zeytincilik ve ÖRS Yağ Fabrikasında incelemeler yapmış ve yetkililerden bilgi almıştır.

Akhisar toplantısında, yöredeki zeytin varlığı ve üretim potansiyeli hakkında Tanm İlçeMüdürü bilgi vermiş, daha yüksek verim alınması ve üreticinin eğitimi için örnek bahçe kurulmasıve okul açılması istenmiştir.

Komisyon, 08 Mayıs 2006 tarihinde İzmir'de Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsünüziyaret etmiş, Enstitü Müdüründen yapılan çalışmalar ve bu çalışmalar sırasında karşılaşılan

- 4 1 —

sorunlar hakkında bilgi almış, Ege Analiz Laboratuarında, Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Entegre YağTesislerinde incelemelerde bulunmuş ve yetkililerden bilgi almıştır.

İzmir Ticaret Borsasında, izmir Valiliğinin Koordinatörlüğünde Manisa ilinden dekatılımcıların davet edildiği geniş tabanlı toplantı düzenlemiştir.

Bu toplantıya, Tanm İl ve İlçe Müdürleri, Ziraat Odaları, Ticaret ve Sanayi Odaları, TicaretBorsaları, Sanayiciler, Kooperatif ve Birlikler, Ziraat Fakülteleri, zeytin ve zeytin üreticilerikatılmıştır.

İzmir Toplantısı (08.0S.2006)


• Makilik ve orman vasfim kaybetmiş alanların yeni zeytinlikler için açılması,

• Bölgeye uygun fidan çeşitlerinin kullanılması,

• Çiftçiye makinalı hasat için destek sağlanması,

• Basın ve televizyon yoluyla zeytinyağında iç tüketimin teşvik edilmesi,

• Zeytin ve zeytinyağındaki kodeks ve TSE standartlarının günün koşullarına göregeliştirilmesi,

• Kaliteli üretim için çeşitlere ve bölgelere göre hasat haritaları oluşturulması,

• Fidan dağıtımının yörelere göre olması,

• Haşatın erken sürede bitirilmesi için prim verilmesi,

• Kültürel işlemler konusunda kamu yetkililerinin eğitim vermesi;

• Solgunluk hastalığına karşı yapılan araştırmaların arttırılması,

• Depo kurulması için kredi desteği verilmesi,

• Zeytinyağının diğer yağlarla karışımının engellenmesi,

• İhracat iadelerine ilişkin tebliğ ve esasların 1 Ocak itibariyle yayımlanması,

• Tekel'in Akhisar'daki atıl vaziyette bulunan tesislerine "Zeytinyağı Organize SanayiBölgesi" kurulması,

— 42 —

E .2.2- Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Yapılan İnceleme Çalışması:

Komisyon almış olduğu karar uyarınca, 15-18 Mayıs 2006 tarihleri arasında Adana, Hatay,Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin, illerinde ve bu illere bağlı bazı ilçelerde çalışmalar yapmıştır.


BaşkanBaşkanvekiliSözcüKatipÜyeÜyeÜyeÜyeÜye

Necdet BUDAKMehmet Emin TUTANAhmet ERTÜRKMehmet SARIAli Kemal DEVECİLERA.EdipUĞURNejat GENCANİsmail BİLENAhmet KAMBUR


UzmanÖğretim ÜyesiZiraat Yük.Müh.Ziraat Müh.UzmanYard. DoçZiraat Müh.Ziraat Müh.

katılmışlardır.

Mehmet DÜNŞENDr.Mücahit Taha ÖZKAYANuray GEMALMAZT.GürsoyYÜCEHakan YALÇINDr.Renan TUNALIOĞLUDr.Suay BAYRAMINŞenay EKEN

Edime MilletvekiliBursa MilletvekiliAydın MilletvekiliGaziantep MilletvekiliBalıkesir MilletvekiliBalıkesir MilletvekiliEdirne MilletvekiliManisa MilletvekiliTekirdağ Milletvekili

TBMMAnkara Üni. Ziraat FakültesiTarım ve Köyişleri Bak.Tarım ve Köyişleri Bak.Sanayi ve Ticaret Bak.Adnan Menderes ÜniversitesiTarım ve Köyişleri Bak.Tanm ve Köyişleri Bak.

Çalışmalarına 15 Mayıs 2006 tarihinde Adana'dan başlayan Komisyonumuz MARSA'daincelemelerde bulunmuş, İşletme ve Lojistik Koordinatörü Ahmet KEÇECİ'den işletme hakkındabilgi almıştır.Çukobirlik tesislerinde incelemelerine devam eden Komisyon, Yönetim KuruluBaşkanı Hamza ÖZTÜRK bilgi vermiştir. Çukobirlik tesislerinde düzenlenen basın toplantısındaKomisyonun kuruluşu, kuruluş amacı ve gerçekleştirmiş olduğu çalışmalar hakkında KomisyonBaşkanı ve Edirne Milletvekili Necdet BUDAK tarafından bilgi verilmiştir. Aynı gün Hatay'ageçen Komisyon Hatay ilinde valiliğin koordinatörlüğünde Osmaniye, Adana, Mersin illerinden dekatılımcıların davet edildiği geniş tabanlı bir toplantı düzenlemiştir. Bu toplantıya Tanm İl ve İlçeMüdürleri, Ziraat Odaları, Ticaret ve Sanayi Odaları, Ticaret Borsaları, Sanayiciler, KooperatifBirlikler, Ziraat Fakülteleri, zeytin ve zeytinyağı ile bitkisel yağ sanayicileri, üreticilerikatılmışlardır.

Hatay Valisi Ahmet KAYHAN araştırma konularıyla ilgili yapmış olduğu açıklamada"Hatay ilinin zeytin tarımına uygun olduğunu tüm ilçelerinde zeytin tarımı yapıldığını, üreticiyefidan dağıtımının devam ettiğini, 2005 yılında 900 bin adet fidan dağıtıldığını, 44.807 hektar alandazeytin tarımı yapıldığını, pirinanın yakıt olarak değerlendirildiğini. Hatay İlinden Ortadoğu veArap Ülkelerine kutulu zeytinyağı ihraç edildiğini" belirtmiştir.

— 43 —

Hatay Toplantısı (15.05.2006)


• Maki kaplı alanlara zeytinlik oluşturulması için yasal düzenleme yapılması ve bualanların köylülere açılması,

• Düzenli ve bölgeye uygun fidan üretiminin olmaması nedeniyle yöreye çokta uygunolmayan Gemlik türü fidan dikiminin yaygın olması,

• Damlama sulama projesi için destek verilmesi,

• Bozuk orman alanı ya da orman vasfını kaybetmiş alanların ve yabani zeytinliklerinekonomiye kazandırılması,

• Soyada verilen primin mısır ile rekabet edecek seviyeye getirilmesi,

• Primde uzun vadeli planlamaların yapılması,

• Zeytin ve zeytinyağı tüketiminin artırılması amacıyla kampanya düzenlenmesi,

• Başka bitkilerin yetiştirilemediği ancak zeytinin yetiştirilebileceği alanlara zeytinağacı dikilmesi,

• Adana - Seyhan ve Ceyhan nehirlerinde sulama kanallarının oluşturularak zeytinlikalanlarda kullanılması,

• Bölgenin ihtiyacını karşılayacak yeni Zeytin Araştırma Enstitülerinin kurulması,

• Zeytinyağına diğer bitkisel yağların karıştırılmaması ve tağşişin engellenmesi,

• İlde tarıma dayalı sanayi kurulmasının teşvik edilmesi,

• Karasu sorununun bir an önce çözülmesi,

• Tanm il Müdürlüklerinde konuyla ilgili uzman sayılarının arttırılması,

• Bölgede entegre tesislerin kurulması için desteklerin sağlanması,

• • Dağıtılan zeytin fidanlarının kontrolünün yapılması,

• İl Tanm Müdürlüklerince fidan üreticilerinin yönlendirilmesi,

• Bilinçsiz ilaç kullanımının engellenmesi,

• Çevreye verdiği zararın önlenmesi için, ilaç satışının kontrol altına alınması,.

- 4 4 -

Gaziantep Toplantısı (16.05.2006)

İl Valisi Süleyman KAMÇI'yı ziyaret eden Komisyon, Gaziantep Ticaret Odasında geniştabanlı bir toplantı düzenlemiştir. Bu toplantıya Kilis ve Kahramanmaraş illerinden Tarım İl ve İlçeMüdürleri, Ziraat Odaları, Ticaret ve Sanayi Odaları, Ticaret Borsaları, Sanayiciler, Kooperatif veBirlikler, Ziraat Fakülteleri, zeytin ve zeytinyağı ile bitkisel yağ sanayicileri ve üreticilerikatılmıştır.

Gaziantep Tarım İl Müdürü "ilaçlama ve gübrelemenin çok az olması nedeniyle bölgeninorganik tarıma elverişli olduğunu belirtmiş ve organik tarımın teşvik edilmesinin gerektiğini"vurgulamıştır.

• Gaziantep'te bölgeye de hizmet verecek düzeyde Zeytincilik Araştırma Enstitüsükurulması,

• Üreticiye dağıtılan fidanların sertifikalı olup olmadığının kontrol edilmesi,

• Cinsi belli olmayan fidan üretiminin ve dağıtımının engellenmesi,

• Kilis ve Nizip'te organik zeytin ve zeytinyağı üretiminin olduğu,

• Organik üretim sertifikası almak için üreticinin ödeyeceği para miktarınınazaltılması,

• Üretim kontrollerinde sorunlar yaşandığı tağşişlerin engellenemediği,

• Bölgenin ürününü alacak büyük işletmelerin ve fabrikaların olmadığı,

• Yağ analizlerini yapacak akredite laboratuar olmadığı,

• Zeytin ve zeytinyağı üreticilerinin teşvik edilmesi,

• Üreticilere eğitim verilmesi,

Komisyon aynı gün Gaziantep tli Nizip İlçesi Sekili Beldesinde üreticilerle toplantı yapmış,üretimde yaşadıkları sorunları ve zeytinliklerde yaygın olarak görülen verticilium (solgunluk)hastalığı ile zeytin zararlıları konularında üreticilerin şikayetlerini dinlemiş, ve bu konulardaKomisyon uzmanları üreticilere bilgi vermiştir.

Şanlıurfa Toplantısı (17.05.2006)

GAP İdaresi yetkililerinden bölgenin ürün potansiyeli hakkında bilgi alan KomisyonumuzŞanlıurfa Valiliğinin Organizasyonda geniş tabanlı bir toplantı düzenlemiştir. Bu toplantıya Mardin,Diyarbakır, Batman, Adıyaman Tanm îl ve İlçe Müdürleri, Ziraat Odaları, Ticaret ve SanayiOdaları Ticaret Borsaları, Sanayiciler, Kooperatif Birlikleri, Ziraat Fakülteleri, zeytin ve zeytinyağı,bitkisel yağ sanayicileri üreticileri katılmıştır.

Toplantıda Vali Yusuf YAVAŞÇA ilin ürün potansiyeli hakkında bilgi vermiş, Türkiye'ninyıllık pamuk üretiminin % 30'unu (700.000 bin ton) Şanlıurfa İlinin ürettiğini ilde 23 adet hampamukyağı tesisinin bulunduğunu, bunun haricinde 8 adet rafine yağ tesisinin var olduğunu, toplamhamyağ üretme kapasitesinin 90.443 ton/yıl ve rafine nötr yag kapasitesinin ise 115.590 ton/yıl

- 4 5 -

olduğunu ifade ederek "Güneydoğu'da üretimden pazarlamaya ve teknolojiye kadar teknik eğitimve eleman noksanlığının önemli bir sorun olduğunu" vurgulamıştır.


• Taran ti Müdürlüklerinde görev alan teknik elemanların tarlaya giderek uygulamalarıkontrol edemediği, çiftçiyi eğitemediği, yönlendiremediği, üretimi arttırmak içinüreticiyi teşvik edemediği,

• Şanlıurfa'da bulunan yağ işleme tesislerinin atıl kalmaması için ithalatın cazip halegetirilmesinin şart olduğu,

• Bölgedeki nüfus artışına paralel sanayileşmenin gelişmediği, bu nedenle teşviklerdefarklılaşmanın ve illere yönelik desteklerin olmasının gerektiği,.

• GAP'taki sulama alanlarının en kısa sürede artırılması ile üretimin arttınlabileceği,

• Yeni sulamaya açılan alanlarda pamuk ekiminin düşünüldüğü,

• Ekimi yapılan ürünlerin satışlarında pazar sıkıntısı yaşandığı,

• Zeytincilikte bölgesel bazda verim ve çeşit üzerine çalışmaların yapılmasının gerektiği,

• Bölgede zeytin yağı fabrikalarının açılması için yatırımcılara teşvik edilmesi,

• Çiğit üretiminin bir standarda bağlanması gerektiği,

E.23- Marmara Bölgesinde Yapılan inceleme Çalışması:

Komisyon almış olduğu karar uyarınca, 30 Mayıs-02 Haziran tarihleri arasında İstanbul,Bursa, Balıkesir, Tekirdağ, Edime, illerinde ve bu illere bağlı bazı ilçelerde çalışmalar yapmıştır.


Başkan Necdet BUDAK Edime MilletvekiliBaşkanvekili Mehmet Emin TUTAN Bursa MilletvekiliSözcü Ahmet ERTÜRK Aydın MilletvekiliKatip Mehmet SARI Gaziantep MilletvekiliÜye Ali Kemal DEVECİLER Balıkesir MilletvekiliÜye A.Edip UĞUR Balıkesir MilletvekiliÜye Nejat GENCAN Edime MilletvekiliÜye Mehmet S. TEKELİOGLU İzmir MilletvekiliÜye İsmail BİLEN Manisa MilletvekiliÜye Ahmet KAMBUR Tekirdağ Milletvekili


Uzman Mehmet DÜNŞEN TBMMÖğretim Üyesi Dr.Mücahit Taha ÖZKAYA Ankara Üni. Ziraat FakültesiZiraat Yük.Müh. Nuray GEMALMAZ Tanm ve Köyişleri Bak.Ziraat Müh. T.GürsoyYÜCE Tanm ve Köyişleri Bak.

- 4 6 —

Uzman Hakan YALÇIN Sanayi ve Ticaret Bak.Ziraat Müh. Dr.Renan TUNALIOĞLU Adnan Menderes ÜniversitesiZiraat Müh. Dr.Suay BAYRAMIN Tarım ve Köyişleri Bak.Ziraat Müh. Şenay EKEN Tarım ve Köyişleri Bak.

katılmışlardır.

Komisyon 30 Mayıs 2006 tarihinde istanbul'da Besler Yağ Fabrikası ile Pendik NişastaSanayi A.Ş.'de incelemelerde bulunmuş, Gıda Grubu Başkanı Mehmet Tunç'tan margarin sanayiteknolojisi ve tesisler hakkında bilgi almıştır.

Buna Toplantısı (31.05.2006)

Komisyon Gemlik Kültür Merkezinde Bursa Valiliğinin Organizasyonda istanbul, Bursa,Yalova, Kocaeli illerinden de katılımcıların davet edildiği geniş tabanlı bir toplantı düzenlemiştir.Bu toplantıya Tanm İl ve ilçe Müdürleri, Ziraat Odaları, Ticaret ve Sanayi Odaları TicaretBorsaları, Sanayiciler, Kooperatif ve Birlikler, Ziraat Fakülteleri, zeytin ve zeytinyağı üreticileri,sanayicileri ve fidan üreticileri katılmışlardır.


• Gemlik Ticaret Borsası tarafından Gemlik, Orhangazi, iznik ve Mudanya ilçelerinikapsayan "Gemlik Zeytini Coğrafi işaret belgesinin alındığını coğrafi işarete alınanbu bölgede zeytin ve zeytinyağı ile her nevi gıda, toprak, yaprak ve su analizleriniyapmak amacıyla uluslar arası ve AB normlarına uyan laboratuarın kurulmasınıngerektiği,

• Gemlik zeytininin haksız rekabete maruz kaldığı, gemlik tipi zeytin fidanlarınıngemlik dışına kontrolsüz ve bilinçsiz gönderildiği,

• Sofralık zeytine prim verilmesinin üreticiyi teşvik edeceği,

• DGD'nin zeytinde arazi cinsinden değil ürün bazında verilmesi,

• Köy kooperatiflerine salamurahane yapılması için destek sağlanması,

• 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattınlması hakkındaki Kanunile bu kanunda değişiklik yapan 28.02.1995 tarih ve 4086 Sayılı Kanunlarıngünümüz koşullarına göre güncellenmesi,

• Marmara Bölgesinde sofralık zeytinin değerlendirilmesine yönelik taze zeytinborsasının oluşturulması,

• Sofralık zeytindeki kayıt dışının kontrol altına alınması ve haksız rekabetinönlenmesi için sektörün envanterinin çıkarılması,

• Sofralık siyah zeytinden ihracat iade priminin yetersiz olduğu % l'den % 5'eçıkarılmasının uygun olacağı,

Komisyon toplantı sonrası Marmarabirlik Entegre Zeytin İşleme Tesislerinde incelemelerdebulunmuş Marmarabirlik Yönetim Kurulu Başkanı Refi TAVlLOĞLU'ndan ve işletmeyetkililerinden bilgi almıştır.

— 47 —

Aynı gün Erdek öğretmenevinde Erdek, Edincik, Marmara Adası, Mürefte Kooperatiflerinebağlı üyeler ile bir toplantı düzenleyerek bu bölgede bulunan üreticilerin sorunları dinlenmiştir.Komisyonumuz 01 Haziran 2006 tarihinde Çardak'tan feribotla Gelibolu'ya geçmiş ve Şarköy,Keşan ve Uzunköprü'de ayçiçeği üreticileri ve bitkisel yağ sanayicileri ile toplantılar düzenleyereküreticilerin üretimde karşılaştıkları sorunları ilk ağızdan dinlemiştir.

Bu toplantılarda üreticiler ayçiçeğine uygulanan prim miktarının buğdaya uygulanan primmiktarından az olduğunu ifade ederek, ayçiçeği-buğday ekim nöbetinden buğdayı tercih ettiklerinibu nedenle de ayçiçeği ekim alanlarının daraldığını vurgulamışlardır. Ayçiçeğine ve buğdayauygulanan prim miktarını dengelenmesini istemişlerdir. Aynca bölgeye uygun yağ verimi yüksekhibrit tohumluk kullanılmasının üretimi arttıracağı belirtilmiş, hibrit tohum kullanılmasınınyaygınlaştırılmasını istemişlerdir. Orabanşa karşı önlem alınmasını ve parazite dayanıklıtohumluğun dağıtılmasının uygun olacağını vurgulamışlardır.

Edirne toplantısı (02.06.2006)

Komisyonumuz 2 Haziran 2006 tarihinde Trakyabirlik toplantı salonuna Edime, Kırklareli,Tekirdağ illerinden katılımcıların davet edildiği geniş tabanlı bir toplantı düzenlemiştir. Düzenlenenbu toplantıya Tanm İl ve İlçe Müdürleri, Ziraat Odaları, Ticaret Borsaları, Sanayiciler, TrakyabirlikYönetim Kurulu Başkan ve Üyeleri, Üniversiteler, yağlı tohum üreticileri, bitkisel yağ sanayicileri,üreticileri, ihracatçıları ve tüccarları katılmışlardır.


• Ülkemizde ekimi yapılan yağlı tohumlu bitkilerin üretim miktarlarının tüketimikarşılamadığı, ülkemizin gerek yağlı tohumlarda gerekse ham yağda dünyanın sayılıithalatçı ülkeleri arasında yer aldığı,

• Ülkemizde yağlı tohumlu bitkilerin üretiminin arttırılması için daha çok alanda ekimyapılması gerektiği, üreticilerin ekimde yağlı tohumlu bitkileri tercih etmelerinikarlılık takdirde mümkün olacağını,

• Trakyabirliğin Türkiye'de üretilen yağlık ayçiçeğinin % 50 - 70'ini satın aldığı, buşekilde ortaklan arasında pazarlama sorununu çözüme kavuşturduğu,

• Satın aldığı ürünün 180 bin tonunu kendi işleyerek artı değer yaratmakta, kalankısmını da arz-talep dengesini bozmadan zamana yayarak en uygun fiyattandeğerlendirdiği,

şeklinde konular dile getirilmiştir.

Trakyabirlik ve Ünilever entegre yağ tesislerinde incelemelerde bulunan komisyona işletmeyetkilileri tarafından bilgi verilmiştir.

— 4 9 -

İKİNCİ BÖLÜMZEYTİN,

SOFRALIK ZEYTİN,ZEYTİNYAĞI VE

PİRİNA YAĞIHAKKINDA GENEL BİLGİ1

' Komisyona bilgi vermek üzere yapılan sunumlardan ve kurum ve kuruluşlardan istenenbilgilerden derlenmiştir.

- 5 1 -

A- ZEYTİN

A.1- Zeytin Bitkisinin Tanımı ve Tarihçesi

Zeytinin tarihi, günümüzden 8.000 yıl öncesine dayanır. Tarihi gelişimi içinde birçokefsaneye kaynak olan zeytin, eski uygarlıkların yazıtları ve kutsal kitaplarda yer almıştır. Beyaz birgüvercinin Nuh'un gemisine tufan sonrası canlılık belirtisi olarak, ağzında zeytin dalı ile dönmesinedeniyle, zeytin yüzyıllardır barışın simgesi olarak kabul edilir. Zeytinle ilgili Atina Anayasasındayer alan Aristotle tarafından kaleme alınan tarihi bir söz "Devlet malı veya özel mülkiyet farkıolmaksızın, zeytin ağacını kesen veya deviren herkes mahkemede yargılanacaktır. Eğer suçlubulunurlarsa idam edilmek suretiyle cezalandırılacaklardır." zeytine verilen önemi ortaya koymaklabirlikte yazılı olarak günümüze ulaşan önemli hukuki yaptırımlardan biridir.

Oleacea familyasının bir üyesi olan zeytinin (Oka europaea L.) anavatanı, GüneydoğuAnadolu Bölgesi'ni de içine alan Yukarı Mezopotamya ve Güney Ön Asya'dır. Yayılışı üç yoldanolmuştur. Birincisi Mısır üzerinden Tunus ve Fas'a, ikincisi Anadolu boyunca Ege adaları,Yunanistan, İtalya ve İspanya'ya ve üçüncüsü ise İran üzerinden Pakistan ve Çin'edir. İlk kültürealınışı ve ıslahı Samiler tarafından olmuştur.

Şekil 1: Zeytin Ağacının Anavatanı ve Yayılış Yollan

Ülkemizde ise zeytincilik, Cumhuriyet sonrası tarımın önemli dallarından biri olmuştur.1929 yılında Atatürk'ün Yalova bölgesine yaptığı bir gezi sırasında zeytinciliğe gereken öneminverilmesine yönelik direktifleri doğrultusunda, ülkemizde bir zeytincilik seferberliği başlamıştır. Busayede zeytincilik konusunda çalışmalar yapmak üzere, 1937 yılında Bomova Zeytincilik AraştırmaEnstitüsü kurulmuştur. Uzun yıllar süren bu faaliyetler sonucunda ülkemizde zeytincilik büyük birhızla gelişmiştir. Bu sayede yurt dışında eğitim görmüş uzmanlara, yeni. bakımlı, sağlıklı ve verimlibahçeler ile sofralık zeytin ve zeytinyağı işleme tesislerine sahip olunmuştur.

- 5 2 —

A.2- Dünya'da Zeytincilik

Akdeniz iklim özellikleri gösteren ülkelerde ekonomik olarak tarımı yapılabilen zeytinson verilere göre dünyada yaklaşık 35 ülkede yetişmektedir. Dünya zeytin üretiminin % 97'siAkdeniz ülkelerinde yapılmaktadır. Dünya zeytinyağı üretiminin ise % 98'i, tüketiminin % 88'iAkdeniz ülkelerinde gerçekleşmektedir. Dünyanın en büyük üretici ülkeleri İspanya, İtalya,Yunanistan, Türkiye, Tunus, Suriye, Fas, Portekiz, Fransa ve Cezayir'dir. Bunların yanı sıra sonyıllarda Avustralya, Japonya ve Arjantin gibi ülkelerde de zeytin üretimine başlanılmıştır. Zeytin,genetik özelliğinin yanı sıra kültürel işlemlerin tam olarak uygulanamayışı nedeniyle altemans (biryıl ürün verme-diğer yıl az verme) gösterir. Ürünün altemans eğilimi, üretici ülkelerin yetiştirmepolitikalarında yer aldığı öneme göre değişen unsurlardan biridir.

Şekil 2: Dünya Coğrafyasında Zeytin Üretimi Yapılan Pikeler

Dünyada son verilere göre yaklaşık 10 milyon hektar alanda, 900 milyon zeytin ağacındanyaklaşık 16 milyon ton dane zeytin üretilmekte, bunun 1,7 milyon tonu sofralığa işlenmekte gerikalanı yağlığa ayrılarak, ortalama 2,5-3,0 milyon ton zeytinyağı elde edilmektedir. Türkiye dünyazeytinyağı üretiminde ispanya, kalya, Yunanistan, Tunus ve Suriye'den sonra 6. sırada, dünyasofralık zeytin üretiminde İspanya'dan sonra 2. sırada dünya siyah sofralık zeytin üretimindeise 1. sıradadır.

Çizelge 1: Dünya Dane Zeytin Üretimi ve Alanı (2000/01-2005/06)

ABİspanyaİtalyaYunanistanPortekizFransa

Türkiye (4. sırada)TunusSuriyeFasDiğerDünya

Üretim(Ton)11.706.122

5.865.2523.264.9032.294.350

260.25021.367

1.262.500512.500749.560 !453.800

1.400.009 J_16.146.460 i

Kaynak: www.fao.ora: ZAE-Meclis Sunumu.Nisan-2006

%

72,736.320,214.3

1.80,17,93,24.62,98,7

100,0

Alan(ha)

4.573.8592.407.645.1.153.932

765.536359.470

17.042605.376

1.488.850496.984506.825682.536

8.551.457

Verim(Kg/Ha)

2.2492.4382.8292.997

7231.2512.086

3251.505

8992.0511.877

- 5 3 -

A3- Türkiye'de Zeytinciük

Türkiye Cumhuriyetinde zeytinciliğin ilk resmi temelleri Atatürk'ün direktifleri ile TanmBakanlığının "Tarımda Tedrisatı Islah Kanunu" ile atılarak başlayan gelişme 1929-1950 yıllarınıkapsayan Teşkilatlı 1. Dönemde de devam etmiştir. Bunu izleyen 1950-1960 dönemlerinde gelişmedurmamış, fakat birinci döneme göre yavaşlamıştır. Bu dönemden sonra gelen 1. Beş YıllıkKalkınma Plan döneminde ise Türkiye ilk kez ihracatçı ülkeler arasına girerek zeytinyağı ihraç ederkonuma gelmiştir.

Türkiye'de ilk resmi istatistiklere göre zeytincilik 1943/1944-1944/1945 kampanyasında286.000 hektar alanda, 29.428.000 ağaç sayısı, 127.025 ton dane zeytin, 12.817 ton sofralık zeytinve 24.056 ton zeytinyağı ile başlamış olup, 2004/2005 kampanya döneminde ağaç sayısı107.100.000, 1.600.000 ton dane zeytin, sofralık zeytin 400.000 ton ve 145.000 ton zeytinyağı,2005/2006 kampanya döneminde ise ağaç sayısı tahmini olarak 109.000.000 adete, dane üretimi1.200.000 tona, sofralık zeytin üretimi 400.000 tona, zeytinyağı üretimi ise tahmini olarak 112.000tona ulaşmıştır. Dünyada olduğu gibi Türkiye'de de üretilen dane zeytinin yaklaşık % 65-70'iyağlığa, % 30-35'i sofralığa işlenmektedir. Genelde tüketim zeytinyağı ağırlıklı olduğu içinyağlık zeytin üretimi fazla olmaktadır. Türkiye'nin zeytin üretiminde alternansın -bir yıl az, bir yılçok- etkisi çok fazladır. Türkiye koşullarında kültürel işlemlerin yetersizliğinden kaynaklanannedenlerle altemansa eğilim maalesef artmaktadır.

Şekil 3. Türkiye'de Zeytin Üretim Alanları

(1. Ege, 2. Marmara, 3. Akdeniz, 4. Güneydoğu Anadolu, 5. Karadeniz.)(numaralar bölgelerin ağaç sayısı ve üretim miktarlarına göre çoktan aza doğru verilmiştir:

- 5 4 —

Şekil 4: Türkiye'de Önemli Zeytin Cretilen İllerin Ağaç Sayıları (2004) - (Kaynak: TÜİK)

Çizelge 2- Türkiye'de Zeytin Ağaç Sayısı, Zeylin, Sofralık Zeytin ve Zeytinyağı Cretimi.

Yıllar

1990-91

1991-92

1992-93

1993-94

1994-95

1995-96

1996-97

1997-98

1998-99

1999-00

2000-01

2001-02

2002-03

2003-04

2004-05

2005-06C)

Alan(Hektar)

855.000

877000

871000

872 000

881000

556 209

568 405

657 647

600 000

595 000

600 000

600 000

620 000

625 000

644 000

660.000

ToplamA&aç

Sayısı (BinAdet)

85.560

87.705

87 088

87 163

88 147

87 581

89 740

95 730

93 450

95 500

97 770

99 000

101 600

102 750

107 100

109.000

MeyveVeren AğaçSayısı (Bin

Adet)

79.600

81.520

81.260

81.703

82.192

81.437

83.200

85.700

85.850

87.130

89.200

90.000

91.700

92.250

94 950

95.000

MeyveVermeyen

AğaçSayısı (Bin

Adet)

5.960

6.185

5.828

5.460

5.955

6.144

6.540

10.000

7.600

8.370

8.570

9.000

9.900

10 500

12 150

14.000

ZeytinDane

Üretimi(Ton)

1.100.000

640.000

750.000

550.000

1.400.000

515.000

1.800.000

510.000

1.650.000

600.000

1.800.000

600.000

1.800.000

850.000

1 600 000

1.200.000

SofialıgaAyrılanDane(Ton)

337. 000

181.000

231.000

200.000

350. 000

206.000

435.000

200.000

430.000

240.000

490.000

235..000

450.000

350 000

400 000

400.000(••)

Yaglı&aAyrılan

Dane(Ton)

763.000

459.000

519.000

350.000

1.050.000

309.000

1.365.000

310.000

1.220.000

360.000

1.310 000

365.000

1.350.000

500 000

1 200 000

800.000

ZeytinyağıÜretimi (•)

(Ton)

80.000

60.000

56.000

48.000

160.000

40.000

200.000

40.000

170.000

70.000

190.000

65.000

140.000

79.000

145.000

112.000

Kaynak: TUIK(•) Uluslararası Zeytinyağı Konseyi rakamlarıdır.(••) Tahmini

2005 yılı rakamlanna göre Türkiye'de 109 milyon zeytin ağacı bulunmakta, son 16 yıllıkortalama verilere göre ise bu ağaçlardan var-yok yılı ortalaması olarak 985.000 ton dane zeytin,576.000 ton yağlık zeytin, 103.000 ton zeytinyağı, 320.000 ton da sofralık zeytin üretilmektedir.(Çizelge 2). Söz konusu üretimler 196.361 zeytin işletmesi (üreticisi) tarafından yapılmaktadır(TÜİK, 2001 Tarım Sayımı). Türkiye'de Aydın, îzmir, Muğla, Balıkesir, Bursa, Manisa,Çanakkale, Gaziantep ve İçel önemli zeytinci illerdir. Ege, Marmara, Akdeniz, Güneydoğu AnadoluBölgeleri ise önemli zeytin üreten bölgelerdir (Şekil 3, Şekil 4). Ülkemizde zeytin üretimi yapılanillerdeki ağaç sayısı ve üretim miktarları EK-l'de verilmiştir.

— 55 —

A.4- Zeytin Ağacı ve Yetiştirme Teknikleri

Zeytin ağacı yaklaşık 1000 yıl gibi uzun bir ömre sahip olması ile diğer birçok meyveağacından ayrılmaktadır. Zeytin ağacının gövdesi bir nedenle ölürse veya herhangi bir şekildeortadan kalkarsa, ufak bir kök parçası veya küçük bir sürgünü, onun tekrar meydana gelmesi içinyeterli olabilmektedir.

Kök Sistemi : Tohumdan veya çelikten meydana gelmiş fidanlarda kökler (3. ve 4. yaşınakadar) daima dikine büyüme gösterirler. Daha sonra bu köklerin yerine yumruların oluşması ilesaçakvari yeni bir kök sistemi meydana gelmektedir. Oluşan bu kök sistemi hemen toprak yüzeyininaltında yer almaktadır. Zeytin ağacının yaşına bağlı olarak kökler de büyümeye ve yayılmayadevam ederler. Kök sisteminin dağılımı toprağın bünyesine ve özellikle de havalanmasına bağlıdır.Havalanması iyi topraklarda kök sisteminin açısı nispeten dardır ve kökler 6-7m hatta daha daderine ulaşabilir. Sulanan bahçelerde kök sistemi yüzeyseldir ve köklerin çoğunluğu 70-80cm'likkısımda yoğunlaşmaktadır.

Her ana kök, her bir kök ve tacın özel bir kısmı bölgesel bir etkileşim yaratarak, anadallardan biriyle doğrudan bağlantılıdır. Bunun için toprak şartlarına bağlı olarak dengesiz taçlargelişebilmektedir. Bir ana dalın çıkan İması kendisine denk gelen kök sisteminin zayıflamasınaneden olabilecektir. Yeni bir ana dalın gelişimiyle bağlantılı olarak yeni kökler gelişecektir.

Ağaç gövdesinin toprak altında kalan kısmına "turp", bunun etrafındaki şişkinliklere"yumru" denir. Bunlar kurak koşullarda zeytinin çoğaltımında kullanılır. Zeytin ağacının herhangibir kısmı kök yapma özelliğine sahiptir. Fakat özellikle yumrular daha çok kök yaparlar. Ancakyumru ekonomik bir çoğaltım yolu değildir.

Gövde ve Dallar : Yumrulardan kök ile birlikte gövde de meydana gelir. Ağaç yaşlandıkçagövdenin esas kısımları farklı olarak genişlediğinden gövde yuvarlaklığım kaybeder. Gövdeyüzeyinde çıkıntılar meydana gelerek çatlaklıklar oluşur. Zeytin ağacının gövdesi işlevsel açıdanbirbirinden bağımsız farklı kısımlardan oluşmuş bir kümedir. Böylece gövdenin şekli her bir anadalın gelişme derecesine göre dinamik bir şekilde değişmektedir. Bu gelişme modeli daha yaşlıağaçlardaki tipik oluklu (yivli) gövdeye yol açmaktadır.

Ağaç tacının kapladığı alan 3-8 mt. çapındadır. Ana dalların üzerinde ikinci ve üçüncüderecede dallar mevcuttur. Bu dallar gevrek ve parlak yüzeylidir, kolayca kırılabilir özelliktedir.Zeytin gövdesinin kabuğu ve odunu, sulanan ve sulanmayan ağaçlarda çok farklıdır. Sulananağaçlarda kabuk ince, genellikle dokuları yüzeye doğru canlı ve hücreler az miktarlarda klorofiliçerirlerken, kuru toprak koşullarında gövde oldukça kalın bir mantar tabakası geliştirmektedir.Zeytinin ksilem elemanları incedir ve yaralandıklarında zaman yara dokusu (tylosis) geliştirirler.Yaşlı ağaçların gövdelerinin iç odun kısmı sık sık çürümekte ve ağaçların içi oyulmaktadır. Budurum ağacın yıllık gelişimini ve verimliliğini etkilemez fakat kırılmayı teşvik edebilir, içleriboşalan ağaçların devrilmemesi için içleri taş ve çimento ile doldurulur.

Çeşitlerin çoğunda zeytinin genç dallan tomurcuklardan sürmeye başladıkları zamanyeşildir. Sürgünün gelişme hızı ve olgunlaşması hem çeşide hem de çevresel şartlara bağlıdır.İlkbahar veya yazın birkaç hafta süreyle ışığa maruz kalan her gövde veya ana dal, bu bölgedekilatent veya adventif gözlerden oluşan yeni sürgünlerin gelişimine olanak sağlayacaktır.

Yapraklar : Yaprakların üst kısmı açık yeşil renkte alt kısmı ise daha mat gümüşümsü birrenge sahiptir. Yaprağın uç kısım ekseni bazı çeşitlerde yuvarlaktır. Yapraklar genellikle üç yıldabir değişmektedir. Yalnız bazı hastalıklardan dolayı daha önceden dökülebilir. Ortalama zeytinyaprağı yaklaşık 5-6 cm uzunluğunda ve orta kısmında 1-1.5 cm genişliğindedir. Yaprak şekli,

- 5 6 —

büyüklüğü ve özellikleri çeşitlere göre önemli farklılıklar gösterebilmesine rağmen temel özelliklerçoğu çeşitler için benzerdir. Bütün zeytin yapraklarının kenarları düzdür ve sadece kısa bir sapasahiptirler. Bir çok çeşidin yapraklarının büyüklüğü; bitkinin yaşı, kuvveti ve çevresel şartlara göreönemli derecede değişiklik göstermektedir. Ayrıca gelişme mevsimi esnasında yıllık sürgünüzerinde yaprak büyüklüğünde birbirini izleyen bir değişiklik belirgin olmaktadır.

Zeytin yapraklarının üst yüzeyi stoma oluşturmaz. Üst epidermisin altı 2-3 tabaka palizathücreleridir. Bu hücreler, yoğun bir klorofile sahip olan çok sayıda kloroplastlan içermektedir.Zeytin yapraklan ışık sınırlamasına karşı çok hassas olup böyle şartlarda dökülmektedir.Aydınlıktaki ve gölgedeki yapraklar arasındaki fotosentez eğilimi oldukça büyüktür ve bir zeytinağacının iç yapraklan fotosentez konusunda oldukça yetersizdir.

Ciceklenme : ilkbahar ve yaz mevsiminde meyve dallan uzun dalcıklar oluşturarak gelecekyılın ürün dallarını oluştururlar. Çiçekler iki yıllık dalcıklar üzerinde salkım şeklinde kendinigösterir. Renkleri beyazdır. Her salkımda ortalama 10-15, en çok ise 25 kadar çiçek mevcuttur.Çanak yapraklar yeşil renklidir. Her çiçekte 4 bileşik çanak yaprak (sepal); tabanlarında birleşmiş 4beyaz taç yaprağı (petal); büyük ve san iki loblu antere sahip 2 erkek organ (stamen); herbiri 2 adettohum taslağı (ovul) içeren 2 karpel taşıyan yumurtalık (ovaryum) bulunur. Zeytin çeşitlerininçoğunda iki tip çiçek bulunmaktadır. Normal erselik yani tam çiçek ve eksik erkek çiçeklerdir.Erkek çiçekler, taslak safhasında ovaryumdaki bir gerileme sonucunda oluşmaktadır, tyiçiçeklenmenin olduğu yıllarda, çiçeklerin % 1-2'sinin meyve tutması iyi bir ürün elde etmek içinyeterlidir. Maksimum verim için somak başına 1 tam çiçek yeterlidir. Zeytinde çiçeklerinintozlanması genellikle rüzgar ile gerçekleşir. Çiçek tozlarının uzak mesafelere (7 km kadar)taşınabilmesine rağmen ticari yetiştiricilikte iyi bir tozlanma için %10 oranında tozlayıcı ağaçlaraihtiyaç bulunmaktadır. Çeşitli böcekler de, çok etkili olmasalar bile tozlanmayı artırmaktadır.Çiçeklerime için soğuklama ihtiyacının da karşılanması gerekecektir. 7,2°C altında 50-60 saatliksoğuklama ihtiyaçlarından, 1200 saatten daha fazlasına kadar soğuklama ihtiyacı belirlenmiştir.

İlkbaharda nisandan itibaren yılın gidişine bağlı olarak küçük dalcıkların büyüdüğü görülür.Arkasından da iki senelik dalcıkların üzerinde somaklar "çiçek tomurcuklan" kendini gösterir.Havalar kurak ve aynı zamanda ısı yüksek ise çiçeklerin açılması Nisan 20'den başlar ve Mayıs20'ye kadar devam eder. Fakat yağışlı ve serin geçen yıllarda Haziran ortalarına kadar sürdüğügörülmektedir. Çiçeklerim açılması tozlanmaya uygun hava koşullan içerisinde olmazsa meyvetutumu bol çiçeklenmeye göre oldukça az olur. Çiçeklerime sırasında sıcaklığın 30°C'nin üzerineçıktığı zamanlarda polen tüpü gelişiminin ovaryum içerisinde engellendiği belirlenmiştir.

Meyve Tutumu ve Olgunluk : Tozlanmanın normal bir şekilde olabilmesi için havanın,polen tozlannın stigma üzerinde kalabileceği kadar nemli ve sıcak olması gerekmektedir. Tamçiçeklenmeden 8 gün sonra, ağaç üzerinde mevcut ovaıyumlann aşağı-yukan %20'sidöllenmektedir. Bu oran 18. güne kadar yaklaşık % 60 civanna yükselmektedir. Tamçiçeklenmeden 25 gün sonra, ağaçtaki küçük meyvelerin sayısı sabitleşir ve bu arada çok az birmeyve dökümü görülür.

Haziran sonunda döllenmesini tamamlayan çiçeklerin taç yapraklan düşerek meyvecikkendini göstermeye başlar. Bir çiçek salkımı üzerinde 3, 4, 5, bazen de bir tek meyve bulunur.Temmuz içerisinde küçük saçma büyüklüğünde olan meyveler Agusıos 15'te iç fındık şeklini alır vebu tarihten itibaren de zeytin danelerinde yağ oluşmaya başlamıştır. Meyvelerde gelişme, rengi ilede kendini gösterir. Başlangıçta koyu yeşil olan zeytinler giderek açık yeşil, açık san, koyu kırmızıve sonunda siyah renk alır. Zeytinin olgunlaşması zaman alır, dana ağaç uzun bir süre kalır ve bu ikiüç aylık kalış zeytinin hasadı için elverişli bir süredir. Zeytindeki yağ miktan da belli bir zamanakadar artar. Ekonomik olarak yağ elde etmek için en uygun hasat zamanı, doğrusal yağ artışperiyodu sonudur yani, taze meyve ağırlığı ile perikarptaki yağın yüzdesindeki doğrusal (lineer)

- 5 7 -

artışın durduğu, meyve kabuğu renginin değiştiği zamandır. Hasatta bir gecikme, meyve kaybına veyağ miktarında önemli bir kazanç olmaksızın kalitede bir azalmaya yol açmaktadır. Kalitedekidüşüş saflık ve aroma ile ilgili olabilir.

Verimde dalgalanma (alternans) : Zeytinde iki yılda bir meyve verme durumu hemgeleneksel hem de yoğun (entansif) yetiştirme şartlarında ortaya çıkmaktadır. Eğer ağacın veyameyvenin gelişme ve verim şekline hiç karışılmaz ise verimdeki dalgalanma derecesi çevreselşartlar (doğa) tarafından kontrol edilmektedir. Alternans genetik olarak kontrol edilirse de, oluşmaderecesi özellikle hava olmak üzere iklim şartlan ve kültürel uygulamalar tarafından büyük ölçüdeetkilenmektedir. Zeytin meyvesi, önceki mevsimin vegetatif gelişimi üzerinde oluştuğundan dolayıbu gelişimin boyu bir sonraki mevsim için verim potansiyelini belirlemede ana faktör olmaktadır.Zeytinde ürün miktarı ile vegetatif büyüme arasında ters bir ilişki bulunduğundan, bol ürünlü bir yılıtakip eden yılda, meyve oluşumu açısından temel olan potansiyel sınırlanmıştır. Ağacın gücü boşyılda sürgün verimine harcandığından ertesi yıl mevcut sürgünün üzerindeki tomurcukların büyükbir kısmının çiçek tomurcuğu olarak farklılaşması söz konusudur. Böylece önceki yılın çok üstündebir çiçek ve meyve tutumu olacaktır. Bu yüksek ürün miktarı vegetatif gelişmenin zayıf kalmasındaneden olacaktır. Bu ise ertesi yılın verim potansiyelini azaltacaktır. Çiçek veya meyve seyreltmesiile aşın ürün yükü azaltılmış olur. Hasat zamanı da altemansı etkileyen bir faktördür. Hasadıngecikmesi (özellikle Aralık veya Ocak aylarına kadar) sınırlı da olsa gelecek yılın verim gücüüzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Aralık ayından önceki hasat zamanlan ise gelecek yılın verimiüzerine çok az olumsuz etkide bulunmaktadır.

Altemansı azaltmaya veya önlemeye yönelik değişik uygulamalar bulunmaktadır. Altemansıartırmak veya azaltmak bunlardan biridir. Eğer ağaçlar tam alternans için teşvik edilirse ve bubahçenin yansına uygulanır ise bahçeden her yıl ürün alınır; ancak bir yıl bir yansından ertesi yıldiğer yansından alınır. Tam altemans, dolu yıldan sonra tacı yenilemek amacıyla şiddetli olarakyapılan budamayla elde edilir. Budama sonrası oluşan yeni ve kuvvetli sürgünler ancak bir yıl sonraürün verir. Boş yılda ise, oluşan az miktarda meyvenin gelişmesinin NAA (Naftalen Asetik Asit)uygulaması (çiçeklerime aşamasında 120-150mg/l) ile önlenmesi de tam altemansm oluşumunayardımcı olur. Bu yöntem ile iki yılın toplam verimi düşük olsa da, bahçenin Urünsüz yansındansağlanan işgücü maliyeti, üründeki azalmayı telafi edebilecektir. Altemansı etkileyen en önemliunsurlardan biri de tohumdur. Çok miktarda küçük meyvelerde oluşan bir ürün, az sayıdaki büyükmeyveli ürüne oranla altemansı daha fazla teşvik edebilir. Yıllık üründe seyreltme yaparak meyvemiktarının azaltılması hem tohum sayısını azaltır, hem de ağacın mevcut gücünün bir kısmınıngelecek yıl ürününü verecek sürgünün gelişmesine harcanmış olur. Ancak hasadın mümkünolduğunca erken yapılması en önemli çözümlerden biridir.

Yetiştirme Teknikleri:

Zeytin ağacı her türlü araziye uyum gösterir ve bazen verimsiz, sürekli erozyona uğrayan,meyilli arazilerde, diğer ürünlerin iyi yetişmediği yerlerde yetişme gücüne sahiptir. Uygunyetiştiricilik, gübreleme, budama, hastalık ve zararlılarla mücadele ve sulama zeytinlikleringelişmesine katkıda bulunmakta, verimi artırmakta ve ürün kalitesini yükseltmektedir. Ancakgeleneksel yetiştiricilikte bu uygulamalara rastlamak çok güçtür.

Yeni kurulacak bahçelerin en çok gelir getirecek ve mevcut teknik imkanlardan en fazlayararlanacak şekilde düzenlenmesi gerekir. Uygun toprak ve iklim şartlannm yanında gerekirsesulama olanaklarının geliştirilebileceği şartlar oluşturulmalıdır. Kültür çeşitlerinin seçimi, ağaçlarınsıra üzeri ve arası mesafeleri ve ağaçlara uygulanacak terbiye şekli dikkate alınması gereken önemlinoktalardır.

- 5 8 -

Kültür çeşitlerinin seçimi: Çeşidin toprak ve iklim koşullarının yetersizliği, hastalık vezararlılara dayanıklılığı veya duyarlılığı, erken verime yatkınlığı, ürün kalite ve kantitesi, alternansayatkınlığı, olgunlaşma tarihi ve mekanik hasada uygunluğu genetik özellikleridir. Kültür çeşitleri ilekurulan bahçelerde karşılaşılan düşük verim sorunu, bu çeşitlerin kendine uyuşur olmaması vetozlayıcı çeşitlerin olmaması durumunda ortaya çıkar.

Ülkemizde yetiştiriciliği yapılan standart zeytin çeşitlerinden önemlileri ve bazı özellikleri,Çizelge 3'de verilmiştir.

Çizelge 3. Standart Zeytin Çeşitlerimizden Bazılarına Ait BilgilerAdı ve

SinonimiOrijini / Coğrafi Dağılımı

ve Önemi Bazı özellikleri

• Ayvalık ' Edremit / Çanakkale, Ege Bölgesi Körfez yOresi,• Edremit İzmir, tçel, Antalya, Adana, Kahramanmaraş veyağlık, Şakran, Mardin'e kadar uzanmaktadır.Midilli, Ada »Toplara ağaç sayısının %19'unu, Ege Bölgesininzeytini %25,3'Onü oluşturur. Yağı kimyasal ve duyuşa!

özellikleri yönünden birinci sırada yer alır.Bölgesinde yağlık olarak değerlendirilir.

tyi bakım şartlarında kuvvetli gelişir.Meyve orta büyüklükte, Orta derecedealternans gösterir. Mekanik hasada uygunyapıya sahiptir. Verimi iyi. Kendineverimli. Soğuğa kısmen dayanıklıdır.Çelikle çoğaltılır.

• Büyük > Tarsus / İskenderun, Anamur, Erdemli, Tarsus,Topak Ulak Seyhan, Sütçüler-Isparta.• Topak Aşı • Akdeniz Bölgesi'nde yaklaşık 300.000 ağaç var. Etli

ve lezzetli olduğundan, yeşil çizme zeytin olarakiyidir.

tyi bakım şartlarında kuvvetli gelişir.Meyve iri Altemans gösterir. Hasatta meyvekolay berelenebilir. Verimli. Soğuğa vekurağa aşın duyarlı değil. Aşı ile çoğaltılır.

• Çakır • İzmir / İzmir ve civan.> Yağlık bir çeşittir. Yağı kimyasal ve duyusal

özellikleri yönünden Ayvalık, Memecik, Memeli veErkence'den sonra 5. sıradadır. Yeşil sofralık olarakda değerlendirilebilir.

Çok kuvvetli gelişir. Meyve ortabüyüklüktedir. Şiddetli altemans gösterir.Meyvenin tutunması kuvvetli olduğundanhasadı zordur. Erken meyveye yatar,verimlidir. Kısmen kendine verimlidir. Aşıve çelikle çoğaltılır.

• Çekişte • ödemiş / İzmir'in Kiraz, Torbalı ve ödemiş ilçeleri,• Kuma, Aydın'm Nazilli, Sultanhisar ve Yenipazar ilçeleri.Memeli > 1,3 milyon ağaç sayısı ile toplamın %1,5'ini

oluşturur. Genelde yetiştirildiği yerlerde yeşil kırmazeytin olarak değerlendirilir.

Çok kuvvetli gelişir. Meyve iri. İyi bakımşartlannda düzenli ürün verebilir. Verimli.Soğuğa karşı duyarlı değildir. Aşı ve çelikleçoğaltılır.

• Çelebi ' İznik / Bursa'nın Gemlik, İznik, Orhangazi,• İznik Çelebi Kocaeli'nin Merkez, Gölcük ve Bilecik'in Merkez,

Osmaneli, Gölpınarı ilçeleri.> 400.000 civarında ağaç sayısı ile MarmaraBölgesi'nin %5'ini oluşturur. Yeşil sofralık olarakdeğerlendirilir.

Orta kuvvette gelişir. Meyve çok iridir.Kısmen alternans gösterir. Orta düzeydeverimlidir. Soğuğa karşı aşın duyarlıdeğildir. Aşı ile çoğaltılır.

• Çilli • Kemalpaşa / İzmir'in Bornova, Kemalpaşa,• Tekir, Manisa'nın Turgutlu ilçeleri.Provens, Goloz • Toplam ağaç sayısı 70.000 adettir. Çoğaltma sorunu

var. KDçük çekirdekli ve etli olan meyveleri yeşilsofralık olarak değerlendirmeye uygundur.

Çok kuvvetli gelişir. Meyve iri. Alternansgösterir. Verimi iyi. Hasatta meyve kolayberelenebilir. Kısmen kendine verimlidir.Soğuğa karşı aşırı duyarlı değildir. Aşı ileçoğaltılır.

Domat • Akhisar / Manisa'nın Akhisar, Turgutlu, Saruhanlı,İzmir'in Merkez, Kemalpaşa, Selçuk, Aydın'ınMerkez, Söke, Karacasu, Kuyucuk ilçeleri.

' Toplam ağaç sayısının %1,4'nU oluşturur. Yeşilsofralık özellikle dolgu zeytini olarak değerlendirilir.

İyi bakım şartlarında kuvvetli gelişir.Meyve iri. İyi bakım koşullarında düzenliürün verir. Verimli. Erken meyveye yatar.Geç sulamalarda soğuğa karşı duyarlıdır.Aşı ile çoğaltılır.

• Edincik Su ' Edincik / Balıkesir'in Bandırma, Edincik ve Erdek• Erdek su, Su ilçeleri.zeytini > Toplam ağaç sayısı 30.000 adettir. Siyah sofralık

olarak değerlendirilir. Su oranı yüksek yağ oamıdüşüktür.

Orta kuşette gelişir. Meyve iri. Altemansgösterir. Verimi orta düzeydedir. Hasattameyve kolay berelenebilir. Aşı ve çelikleçoğaltılır.

- 5 9 -

Adı veSinonimi

• Eğriburun

• Erkence• İzmir yağlık.Yerli yağlık

Orijini / Coğrafi Dağılımıve Önemi

' Nizip / Gaziantep'in Nizip, Hatay'ın İskenderun,Şanlıurfa'nın Halfeti ilçeleri.

• GUneydogu Anadolu Bölgesi'nde ağaç sayısı300.000 adettir. Siyah ve yeşil sofralık olarakdeğerlendirilir.

• İzmir / İzmir çevresi.• Toplam ağaç varlığının %3,5'ini oluşturmaktadır.Yaklaşık 3 milyon adet ağaç bulunmaktadır. Esasenyağlık olarak değerlendirilir. Yağ özellikleriÇakır'dan 6nce gelir. Nemli bölgelerde Phoma oleaemantarı nedeniyle hurma oluşumu olur; meyveninacılığı gider ve doğrudan yeme olumuna gelir.

Bazı özellikleriOrta kuvvette gelişir. Meyveküçük.Altemans gösterir. Oldukçaverimlidir.-7°C'de dallar zarar gOrür. Aşı veçelikle çoğaltılır.

İyi bakım şartlarında oldukça kuvvetligelişir. Meyve orta iriliktedir. Şiddetlialtemans gösterir. Verimi orta düzeydedir.Kısmen kendine verimlidir. Meyvelerintutunma kuvveti zayıf olup, hasat öncesierken döküm sorundur. Aşı ve çelikleçoğaltılır.

• Gemlik • Gemlik / Bursa, Tekirdağ, Kocaeli, Bilecik,• Triliye, Kastamonu, Zonguldak, Sinop, Samsun, Trabzon,Kaplık, Balıkesir, İzmir, Manisa, Aydın, içel, Adana,Kıvırcık, Kara Antalya, Adıyaman ilerini içine alan çok geniş bir

coğrafyada yetiştirilir.• Marmara Bölgesi'ndeki ağaç varlığının %80'ini,

toplam ağaç sayısının %11 'ini oluşturur. Sayıbakımından Memecik ve Ayvalık çeşitlerinden sonra3. sırada yer alır.

Orta kuvvette gelişir. Meyve orta iriliktedir.İyi bakım şartlarında düzenli Örün verir.Verimlidir. Kısmen kendine verimlidir.Soğuğa karşı kısmen dayanıklıdır. Çelikleçoğaltılır.

• Halhali • Derik / Mardin, Hatay, Gaziantep, Kahramanmaraş> Coğrafi dağılım alanı içinde 2 milyon civarında ağaç

bulunmaktadır. Yeşil kırma zeytin olarak bölgedetüketilmekte, geri kalanı komşu Arap ülkelerine ihraçedilmektedir Siyah sofralık veya yağlık olarak dadeğerlendirilmektedir.

Orta kuvvette gelişir. Meyveleri ortairiliktedir. Verimi orta düzeydedir. Kuvvetlialtemans gösterir. Soğuğa karşı aşın duyarlıdeğildir. Aşı ve çelikle çoğaltılır.

• tzmir > izmir / İzmir civarısofralık • Yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

Orta kuvvette gelişir. Meyveleri çok iridir.Çok şiddetli altemans gösterir. Verimidüşüktür. Kendine kısırdır. Hasatta meyvekolay berelenebilir. Çelikle çoğaltılır.

• Kalembezi • Nizip / Gaziantep'in Nizip ilçesi ve Kilis.• İrili ufaklı ve yağ bakımından zengin meyveleri ileyağlık olarak değerlendirilir. İklime bağlı olarakhurma oluşturabilir. İri meyveleri siyah sofralıkolarak değerlendirilir.

Orta kuvvette gelişir. Meyveleri çokküçüktür. Altemans gösterir. Verimli.Soğuğa hassas, aşırı kuraklıkta meyvekalitesi düşer. Aşı ve çelikle çoğaltılır.

> Kan Çelebi • Nizip / Gaziantep civan• Olgun meyve ve meyve özsuyu pembe-kırmızi

renktedir. Pembe olum döneminde çizme pembezeytin olarak işlenebilir. Yeşil sofralık olarakdeğerlendirilir.

İyi bakım şartlarında kuvvetli gelişir.Meyveleri çok iridir. Altemans gösterir.Verimi iyi. Soğuğa duyarlı. Çelikleçoğaltılır.

• Karamürsel • Karamürsel / Kocaeli'nin Karamürsel, Gebze,Su Gölcük ilçeleri ve Bursa civarı.• Su zeytin, • Toplam ağaç sayısı 200.000 adettir. Çok azKalamata oleaeuropein içerdiğinden işleme sırasında kolayca

tatlanır. Yağ oranı düşüktür. Kalamata zeytini adıaltında siyah sofralık olarak işlenir.

Orta kuvvette gelişir. Meyveleri çok iridir.Altemans gösterir. Verimi iyi. Soğuğaduyarlı. Aşı ve çelikle çoğaltılır.

> Kilis Yağlık > Kilis / Kilis, Gaziantep'in Merkez ve Oğuzeli,Şanlıurfa'nın Merkez, Kahramanmaraş'ın Türkoğlu,Mardin'in Cizre ilçeleri.

• Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin ağaç sayısının%52'sini, toplam ağaç varlığımızın %2,8'inioluşturur. Meyveleri yüksek oranda yağ içerir. Yağkalitesi yüksektir. Salkım şeklinde ve mercimekiriliğinde meyve oluşur. Hasadı zordur.

Orta düzeyde gelişir. Meyveleri çokküçüktür. Verimi iyidir.Mutlak altemansgösterir. Soğuğa karşı duyarlı değil. Çelikleve yumru ile çoğaltılır.

• Kiraz > Akhisar'ın Yayaköy kasabası / Manisa civarı• Topan Kiraz • Meyve sapı uzun olduğundan hasadı zordur. Olgunve Oval Kiraz meyveleri kiraza benzer. Siyah sofralık olarakadlı iki tipi var, değerlendirilir.

Kuvvetli gelişir. Meyveleri iridir. Şiddetlialtemans gösterir. Soğuğa karşı aşın duyarlıdeğil. Çelikle ve aşıyla çoğaltılır.

- 6 0 —

Adı veSinonimi

Orijini / Coğrafi Dağılımıve önemi Bazı ezellikleri

• Manzanilla • İspanya'nın Cordoba şehri / İspanya'nın Endülüs• Manzanillo Bölgesi, Amerika, İsrail ve Avustralya.

> Ülkemize 1974 yılında getirilmiştir. Toplam ağaçsayısı 160.000 adettir. Sofralık olarak değerlendirilir.İspanyol usulü yeşil sofralığa uygundur.

Orta kuvvette gelişir. Meyveleri ortairiliktedir. İyi bakım koşullarında düzenliürün verir. Verimi iyi. Kendi kendine yeterlitozlanır. Soğuğa duyarlıdır. Çelikleçoğaltılır.

• Memecik > Muğla / İzmir, Aydın, Manisa, Denizli, Muğla,• Taş arası, Antalya, Sinop, Kahramanmaraş, Kastamonu'yaAşıyel, Tekir, kadar geniş coğrafya.GalOmbe, • Ege Bölgesi ağaç varlığının %50'sinden fazlasını,Şehir, Yağlık, toplam ağaç varlığımızın %45,5'ini oluşturur. Yağlık

ve yeşil sofralık olarak değerlendirilir. Kaliteyönünden Ayvalık çeşidinden sonra gelir. İspanyolusulü yeşil zeytine işlenir. Çekirdeklerin çimlenmeoranı yüksektir.

İyi bakım şartlarında kuvvetli gelişir.Meyveleri iridir. Genelde şiddetli alternansgösterir. Verimli. Kısmen kendineverimlidir. Soğuğa ve kurağa karşı aşınduyarlı değildir. Aşı ve çelikle çoğaltılır.

• Memeli > Menemen / İzmir'in Menemen, Kemalpaşa,• Emiralem, Manisa'nın Turgutlu ilçeleri.Ak zeytin, • 80.000 civarında ağaç sayısı bulunmaktadır. SofralıkÇekişte ve yağlık olarak değerlendirilir. Kalite yönünden

Memecik çeşidinden sonra gelir. Kırma zeytin veyaispanyol usulü işlemeye uygundur.

İyi gelişir. Meyveleri iridir. Alternansgösterir. Verimi iyidir. Kısmen kendineverimlidir. Sulanan koşullarda soğuğa karşıduyarlıdır. Aşı ve çelikle çoğaltılır.

> Nizip yağlık > Nizip / Gaziantep'in Nizip, Kahramanmaraş'ınMerkez, Mardin'in Cizre ilçeleri.

> Güneydoğu Bölgesi ağaç varlığının %38'ini, toplamağaç varlığımızın %2'ini oluşturur. Yağ bakımındanoldukça zengindir. Kalite yönünden Kilis yağlık veHalhalı'dan sonra gelir. Siyah sofralık olarak dadeğerlendirilir. Hurma oluşumu görülebilir.

Orta kuvvette gelişir. Meyveleri iriliufaklıdır genelde küçüktür. Alternansgösterir. Verimi iyidir. Sıcağa ve kurağakarşı aşın duyarlı değildir. Aşı ve çelikleçoğaltılır.

• Samanlı > Karamürsel / Kocaeli'nin Karamürsel, Bursa'nın• Tatlı Zeytin. İznik ilçeleri.

> Toplam ağaç sayısı 10.000 adettir. Yeşil sofralıkolarak değerlendirilir. Oleuropein içeriği düşükolduğundan kısa surede tatlanır. Bu nedenle Tatlızeytin olarak da adlandırılır.

Orta kuvvette gelişir. Meyveleri ortairiliktedir. Kısmen alternans gösterir.Verimi orta düzeydedir. Soğuğa duyarlıdır.Çelikle ve dip sürgünleri ile çoğaltılır.

• Sarı Hasebi • Altınözü / Hatay civan.• Hasebi • 600.000 civarında ağaç sayısı bulunur. Akdeniz

Bölgesi ağaç varlığının %7,5'ini, toplam ağaçvarlığımızın %0.7'sini oluşturur. Yağlık ve siyahsofralık olarak değerlendirilir. Hurma oluşumugörülür.

İyi bakım şartlarında kuvvetli gelişir.Meyveleri küçüktür. Verimi düşüktür.Şiddetli alternans gösterir. Soğuğaduyarlıdır. Aşı ve çelikle çoğaltılır.

«San ulak > Tarsus / İçel'in Merkez, Erdemli, Gülnar, Adana'nınSeyhan, Kozan, Yumurtalık ilçeleri.

• 500.000 civarında ağaç sayısı bulunmaktadır.Akdeniz Bölgesi ağaç varlığının %6'sını, toplamağaç varlığımızın °'oO,6'sını oluşturur. Siyah ve yeşilsofralık olarak değerlendirilir.

kuvvetli gelişir. Meyveleri orta iriliktedir.Altemans gösterir. Verimi orta düzeydedir.Soğuğa duyarlıdır. Aşı ve çelikle çoğaltılır.

• Saurani > Altınözü / Hatay civarı.• Savrani > 500.000 civarında ağaç sayısı bulunmaktadır. Toplam

ağaç varlığımızın ?iO,6'sım oluşturmaktadır. Yağbakımından zengindir ve yağlık olarakdeğerlendirilir. Siyah ve yeşil sofralık olarak dadeğerlendirilir.

Orta kuvvette gelişir. Meyveleri küçüktür.Alternans gösterir. Verimlidir. Soğuğaduyarlıdır. Aşı ile çoğaltılır.

• Tavşan > Fethiye / Muğla'nın Fethiye, Antalya'nın Aksekiyüreği ilçeleri, Karaman.• Ters yaprak • 30.000 civarında ağaç sayısı bulunmaktadır.

özellikle Antalya'da yeşil sofralık, Muğla'da siyahsofralık olarak değerlendirilir. Yağ içerisi düşüktür.

Kuvvetli gelişir. Meyveleri çok iridir.Genellikle düzenli ürün verir. Verimi ortadüzeydedir. Hasatta meyve kolayberelenebilir. Aşı ile çoğaltılır.

- 6 1 —

Adı veSinonimi

Orijini / Coğrafi Dağılımıve önemi Bazı ezellikleri

Sulanan koşullarda çok kuvvetli gelişir.Meyveleri orta iriliktedir. İyi bakımşartlarında düzenli ürün verir. Verimi ortadüzeydedir. Soğuğa hassastır. Hasattameyve kolay berelenebilir. Aşı ve çelikleçoğaltılır.

• Uslu • Akhisar / Manisa'nın Akhisar, Turgutlu, İzmir'inKemalpaşa, Selçuk, Muğla'nın Merkez, Yatağanilçeleri.

• 900.000 civarında ağaç sayısı bulunmaktadır. Toplamağaç varlığımızın %1 'ini oluşturur. Meyvelerin tamolgunluktaki parlak koyu siyah rengi ve tadınedeniyle siyah sofralık olarak tercih edilmektedir.

• Ysğ çelebi • Gaziantep / Gaziantep'in Nizip ilçesi, Kilis.> Yağlık olarak değerlendirilir. Hasat Ona meyve

dökümü gOrfllür.

Orta kuvvette gelişir. Meyveleri iridir.Altemans gösterir. Verimi iyidir. Soğuğaduyarlıdır. Aşı ve çelikle çoğaltılır.

Kaynak: Zeytincilik Araştırma Enstitüsü (ZAE)

Ağaç sıklığı ve Dikim Şekli : Su ve bitki besin maddeleri yarımda ışığın da verim ve kaliteyietkileyen bir faktördür. Ağacın mümkün olduğu kadar fazla güneş ışığını alacak yaprak yüzeyinesahip olması esastır. Bu, uygun dikim sıklığı ve dikim şekli, uygun budama ve terbiye ilesağlanabilir.

Sulanabilen ve kurak arazilerde ağaç yoğunluğu oldukça farklıdır. Geleneksel yetiştiriciliktedekara 10 ağaçtan daha az yoğunluk olurken, yağışın 700mm'in üstünde olduğu yerlerde ise dekara30 ağaç dikilir. Kurak koşullarda dekara 20-25, sulanan koşularda ise dekara 40-45 ağaçyoğunluktaki bahçelerde dikdörtgen dikim en uygun ışıklanmayı sağlamaktadır.

Toprak İşleme : Zeytinliklerde toprak işlemedeki amaç, topraktaki yabancı otlan yok etmek,buharlaşma ile su kaybını azaltmak, büyük ölçüde suyu toprakta tutmak, muhafaza etmektir.Yüzeysel kök sistemi nedeniyle toprak işlemenin derinden yapılmaması gerekir.

Yabancı otlar kontrol altına alındıktan sonra, daha fazla toprak işlemenin, daha fazla nemanlamına gelmediğini dikkate alarak yıllık toprak işleme sayısını azaltmak gerekir. En iyi sistem,arkasında mümkün olan en fazla bitki artığı bırakan yüzeysel toprak işlemedir. Aynca toprakişleme, topraktan fazla su kaybına neden olmayacağı zamanlarda yapılmalıdır. Ancak sonzamanlarda yapılan çalışmalar ile artık zeytin bahçelerinin otlu halde bırakılması ve sık aralıklarabiçilmesi tavsiye edilmektedir. Böylece hem erozyon kontrol edilmiş ve toprak korunmuş hem dehasat sırasında işler daha rahat yapılmış olacaktır.

Gübreleme: Doğru gübreleme bitkinin ihtiyacını ve topraktan alınamayan bitki besin maddesimiktarlarını karşılamalıdır. Bu nedenle mutlaka toprağın yetersizliğini belirlemek için toprak,bitkinin ihtiyacım belirlemek içinse yaprak analizleri yapılmalı ve gübreleme buna göreplanlanmalıdır. Toprağın yetersizliği ve bitkinin ihtiyacını belirlemek zordur. Zeytinyapraklarmdaid kritik besin maddesi düzeyleri Çizelge 4'de verilmiştir.

Çizelge 4. Zeytin Yapraklarındaki Kritik Besin Maddesi Seviyeleri(Temmuz Ayı Yaprak örneklerine Gflre)

Besin MaddesiN (%)

P (%)K(%)Ca (%)Mg(%)Mn (ppm)Zn (ppm)Cu (ppm)B (ppm)Na (ppm)Cl (ppm)

Eksik1,400,050,400,300,08

14

Yeterli1,50-2,000,10-0,30

>0.80>I,00>0,10>20>10>4

19-150

Fazla (toksik)

185>0,20>0,50

Kaynak: Özkaya 2004

- 6 2 -

Sulama : Zeytin ağacı kurak bitkisi olarak bilinir. Mevcut yağmur sulan ile idare eden birbitkidir. Ağacın morfolojik yapısı da buna imkan vermektedir. Dünyadaki zeytinlerin yaklaşık%7'si sulanmaktadır. Oysa su, verim ve kalite üzerine etkili önemli bir unsurdur. Yağış ile zeytindeverim arasında çok yakın bir ilişki vardır. Sulama yapılmayan bahçelerde yağışın miktarına bağlıolarak bir sonraki yılın verimi kolayca belirlenebilir. Örneğin kuraklık nedeniyle ispanya'da bu yıl(2006) verim oldukça düşünce Türkiye ihracatta oldukça avantajlı bir duruma geçmiştir.

Sonbahar ve kış periyodunda su toprakta depolanır ve sürgün gelişmesi ve dallannbüyümesinde kullanılır. Nisan ve Mayıs aylannda somak oluşumu ve çiçeklerime, suyun varlığınabağlı olarak meydana gelir ancak kurak yıllarda düşük miktarda su bulunduğunda bile meydanagelebilir. Haziranda meyve bağlama bazen su yetersizliğine rastlar. Meyve bağlama ve çekirdeksertleşmesi döneminde, önemli ölçüde meyve dökümü olur. Bunun nedenlerinden biri, ağacın su vebesin maddeleri şartlanna fizyolojik uyum sağlamasıdır. Yaz ortasında, bu dönemler geçtiktensonra, ağaçta gelişme faaliyetleri durur. Ancak eğer sonbaharda toprak nemli olursa dallar gelişir vegelecek yıl daha iyi ürün verebilir. Yağlık zeytinlerde yağ oluşumu ekim ve kasım aylannda enyüksek düzeydedir ve yeterli nem durumunda yağın kalitesi ve kantitesi iyileşir. Sonbahar yağışlangerekli nemi sağlayabilir ancak yağışlar yetersiz olursa, tedbir olarak sulama yapılır. Bunun ağacıngelişimi üzerine faydası vardır.

Sulama zeytinde verimi yaklaşık %30 oranında artınr. Ancak sulamanın yağ veriminidüşürdüğü yönünde yanlış bir inanış vardır. Bunun nedeni sulama ile ağaçta verim artarkenmeyvedeki su miktarı da artacaktır. Bu da oransal olarak yağ verimini düşük gösterecektir.

Budama : Budama, ağacı canlılığı ile uyumlu bir şekilde en yüksek verimliliktebulundurmak, gençlik dönemindeki verimsiz devreyi kısaltmak, gerileme, yaşlanma ve ölümdevresini geciktirmek suretiyle verimli devresini uzatarak vegetatif ve generatif fonksiyonlarıarasındaki dengeyi korumak için gereklidir. Verimsiz olan gençlik kısırlığı döneminde çok az,yetişkinlik devresinde hafif, ancak yaşlanmaya başlayınca eski duruma getirmek (gençleştirmek)için şiddetli budama yapılır. Fazla sık ve yuvarlak şekil verilmiş taçlann sürdürülmesi ışıktanfaydalanmayı engel olur.

A.5- Zeytin Fidancılığı

Özellikle çok yıllık bitkilerde genetik yapının devamını sağlayacak şekilde çoğaltmaönemlidir. Bazı istisnalar hariç, hemen hemen bütün çok yıllık odunsu bitkilerde çelik, aşı, daldırmagibi vegetatif çoğaltma yöntemleri kullanılır. Ancak bitkilerin bu metotlara gösterdikleri tepkiler,cins, tür ve hatta çeşidin genetik yapısı ve fizyolojik durumuna göre değişildik gösterir. Bu nedenle,her bitkinin ticari olarak çoğaltılabileceği bir, iki veya daha fazla çoğaltma yöntemi bulunmaktadır.

Vegetatif çoğaltma yöntemlerinin kendine özgü avantaj ve dezavantajlan vardır. Örneğin,birim bitkiden elde edilen birey sayısı düşük ve işgücü maliyeti yüksek olan daldırma yöntemi,zorunlu kalınmadığı sürece, ticari anlamda tercih edilmemektedir. Bunun yerine şu anda kullanımıen yaygın olan aşı veya çelik ile çoğaltma yöntemleri kullanılmaktadır. Çelikle çoğaltma yerineaşının kullanımı büyük çoğunlukla hastalık veya toprak yapısı gibi nedenlerden dolayızorunluluktan kaynaklanmaktadır. Kalifiye işgücü gerektirmesi ve fidan eldesi için gerekli süreninuzun olması nedeniyle, aşı ile çoğaltma yerine çelikle çoğaltma kullanılmaktadır.

Zeytincilikte fidan üretimi önemli bir sorundur. Zeytin fidanı genellikle vegetatif yöntemleelde edilmektedir. Türkiye genelinde kurum ve özel fidanlıklarda % 80'in üzerinde köklenmesikolay olan Gemlik çeşidi çoğaltılmakta ve satışa sunulmaktadır. Oysa her ekolojide bu kaliteli siyahsofralık çeşidin istenen verim ve kaliteyi vermesi mümkün değildir. Genelde standart olarak kabul

- 6 3 -

edebileceğimiz Gemlik hariç Domat, Ayvalık, Memecik gibi çeşitlere ait ismine doğru (çeşide özgükarakteristik özellikleri gösteren) ve talebi karşılayacak düzeyde fidan bulabilmek oldukça güçtür.Yöresel çeşitlere ait fidanları bulmak oldukça zordur. Son yıllarda özellikle Gaziantep Nizip'teyöresel çeşitlere ait fidan üretiminin yaygınlaştığı görülmektedir.

Zeytin fidanı üretim aşamalarında olması gerekenler:

Çeşit seçimi: Fidan üretiminde öncelikle hangi çeşit veya çeşitlerin çoğaltılacağına kararverilmelidir. Eğer herhangi bir adaptasyon çalışması yapılmamış ise yöreye ve bölgeye ait çeşitlerinfidanlarının yetiştirilmesi ve üreticilere tavsiye edilmesi gerekir. Fidanlığın kendine ait anaç/kalemparselinin olması ismine doğru standart fidan üretimi için oldukça önemlidir, özel olarak seçilmişçeşit veya tiplerden kurulu bir anaç/kalem parseli fidan üreticisinin tercih edilme nedeni olacaktır.

Anaç ve Kalem Parselinin Oluşturulması: Bir örnek ve ismine doğru fidan üretimininsağlanabilmesi için mutlaka fidanlığın kendine ait anaç ve kalem parsellerinin kurulmasıgerekmektedir. Bir veya en fazla iki yaşlı, ismine doğru çelik ve kalem alınabilecek anaçlık ve/veyakalem parsellerinin kurulması sırasında; eğer herhangi bir seleksiyon çalışması yapılmamış iseüreticilerin uzun yıllar gözlemleri sonucu en uygun ağaçlardan alınan çelik ve aşı ile kurulmasıtavsiye edilir. Böylece zaman içinde anaç ve kalem parseli üretici gözlemleri sonucu da olsaseçilmiş çeşit ve tiplere ait bir koleksiyon haline gelmiş olacaktır. Bu parsellerdeki ağaç seçimininamaca uygun ve dikkatli yapılması ileride meydana gelebilecek olan karışıklıkları ortadankaldıracaktır.

Çoğaltma Yöntemi: Çeliklerde köklerime problemi ile karşılanılması durumunda aşıyayönelmek gerekir. Ekonomik duruma bağlı olarak mikro-çoğaltım yöntemi de tercih edilebilir.Genelde standart çeşitlerimize ait çeliklerin köklenme kabiliyetleri; Bornova Zeytincilik AraştırmaEnstitüsü Koleksiyon Bahçesindeki ağaçlar üzerinde yapılan morfolojik ve biyolojik özelliklerinintanımlanması çalışması sırasında belirlenmiştir. Islah sonucu elde edilmiş anaç veya çeşidinekonomiye dahil edilebilmesi açısından tescil işlemlerinin tamamlanmasını takiben doku kültürüyöntemi ile çoğaltılması gerekmektedir.

Çoğaltim ve Alıştırma Yerinin Oluşturulması: Çoğaltım için köklendirme serası, tünel,alıştırma serası ve gölgeli alıştırma parseli, aşı parseli, tohum çimlendirme yastığı, mikro-çoğaltımlaboratuarı, iklim odası ve steril alıştırma serası gibi alt yapılara ihtiyaç bulunmaktadır.

Satış Öncesi Sertifikasyon İşlemleri: Üretim aşamasında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı,Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü'ne veya yetkili kıldığı kurum ve kuruluşlarabaşvuruda bulunmak gerekmektedir. Sertifikalı fidan üretimi her zaman için bir hedef olmalı veüretimine garanti belgesi olarak sertifika almalıdır.

Türkiye Bitki Genetik Kaynaklan; Meyve ve Bağ Envanterinde listelenen; 117'si yerlitoplam 149 zeytin çeşidine sahip gen merkezine sahip olduğumuz halde, tescili yapılan çeşit sayısıoldukça azdır. Bu ise fidan üretiminde sertifikasyon konusunda büyük sıkıntı yaratmaktadır.

Zeytin Fidanı Üretiminde Ülkemizin Mevcut Durumu:Ülkemizde zeytin fidanı üretimi, çelikten köklendirme ve/veya çöğür üzerine aşı ile

yapılmaktadır, özel ve kamu kuruluşları tarafından yapılan fidan üretiminde kullanılan çeşitlerin% 95'inden fazlasını oluşturan; Ayvalık, Gemlik, Nizip yağlık, Manzanilla gibi çeşitler çelikle,Domat, Memecik, Yamalak şansı, Uslu, İzmir sofralık gibi çeşitler aşı ile üretilmektedir. Çelikleüretimde köklenme yüzdesi çeşide bağlı olarak değişmektedir. Yapılan çalışmalar çeşide göredeğişmekle birlikte zeytinde köklenme oranının % 50 ile % 95 arasında değiştiğini göstermektedir.Köklenme oranı yıllara göre mevsimsel değişmelerden, çelik alınan bahçelerin bakımından,

- 6 4 —

köklendirme ortamından, sera şartlanndan olumlu veya olumsuz olarak etkilenmektedir, özellikleçeşitlerimizin köklendirme şartlan konusunda yapılmış detaylı araştırmalar henüz mevcut değildir.Üreticiler her yıl aynı şartlan oluştursalar bile her yıl aynı köklerime oranını elde edememektedirler.

Sera ve tünel gibi uygun olmayan köklendirme ortamlarında yapılan fidan üretimi köklerimeyüzdesini düşürmektedir. Satış parsellerinin alt yapı problemleri de şaşırtmadan sonraki kayıptanartırmaktadır. IkJimlendirme el ile yapılmakta olup köklendirme esnasında dışarıdan gelebilecekbakteri ve mantar sporlarına karşı korumasızdır. Köklendirme işleminden sonra Şubat üretimindeköklü çelikler doğrudan fidan torbalarına şaşırtılmaktadır. Şaşırtma işlemi bölgelere göre Nisan-Mayıs-Haziran aylarında yapılmaktadır. Seradan doğrudan dışan şaşırtılan köklü çeliklerdealıştırma serası kullanılmadığı için iklim şartlarına bağlı olmakla birlikte % 10 ile % 50 arasındakayıp olmaktadır. Ağustos dönemi yapılan üretimde köklenen çelikler küçük saksılara şaşırtılarakseralara konmakta kışı serada geçirdikten sonra Nisan-Mayıs aylarında fidan torbalarınadikilmektedir. Bu aşamadaki şaşırtma kaybı % 10-15 olmakla birlikte kışın sıcaklık -6, -7 °Colduğunda genelde seralarda ısıtma olmadığı için kayıplar daha fazla olmaktadır.

Şaşırtma yapılan fidanların bakımında da sorunlar vardır. Şaşırtmadan sonra kök hacminiartırmak için gübreleme yapılmamakta ancak sürgün faaliyetini artırıcı yönde aşın azotlu gübrelemeyapılmaktadır. Mevsim sonunda kışa girerken fidanların yapısını kuvvetlendirici potasyumlu ve izelement takviyeli gübreleme yapılmadığı için fidanlar ilk donlardan etkilenmekte ve kurumalarolmaktadır. Eksik gübreleme ile yetiştirilen fidanlarda satıştan sonra gittiği bölgelerde uyumproblemleri yaşanmakta hatta bahçe tesisinden sonra dikilen fidanlar kurumaktadır. Bu durumçiftçilerin büyük maddi kayıplar yaşamasına sebep olmaktadır.

Fidan üreticileri genellikle 40 ile 120 bin adet arasında üretim yapan küçük çaplı işletmelerşeklindedir. Ülkemizde büyük miktarlarda, toplu zeytin fidanı alımım valilikler, il özel idareleri veil tarım müdürlükleri yapmaktadır. Fidan alımı için ihaleler yapılmakta üreticiler ihale şartlangereği fiyat kırarak satışı gerçekleştirmektedirler. Oluşan rekabet ortamı fidan üreticilerini bazenzararına bazen de çok düşük karlarla fidan satmaya zorlamaktadır. Bu durum sektörün gelişmesiniengellemekte ve kaliteyi düşürmektedir. Bu nedenle fidan üreticisi birliklerinin kurulması önemliolacaktır.

İller Bazında İl Özel İdare Kaynaklı (Ücretli veya Ücretsiz) Dağıtılan Zeytin FidanıSayılan:

Aydın İli: 2002-2005 yıllan arasında İl Özel İdare kaynaklı karşılanan 126.500 adet, üreticitarafından karşılanan 43.650 adet fidan dağıtılmıştır.

Adana İli: 1996-2005 yıllan arasında toplam 1.370.035 adet zeytin fidanı dağıtılmış olupbunun % 50 si İl özel tdare kaynaklıdır.

Antalya İli: 1996-2005 yıllan arasında 282.381 adet zeytin fidanı dağıtılmış ti özel İdaresitarafından karşılanmıştır. Aynca 1995-2004 yıllan arasında dağıtılan toplam 67.000 adet zeytinfidanı ise üretici tarafından karşılanmıştır.

Balıkesir İli: 1995-2006 yıllan arasında toplam 113.840 adet zeytin fidanı dağıtılmıştır.Bunun tamamı İl Özel İdare tarafından karşılanmıştır.

Bursa İli : 1998-1999-2001-2005 yıllan arasında toplam 62.105 adet zeytin fidanıdağıtılmıştır. Bunun tamamı Tanm İl Müdürlüğü ve İl Özel İdare tarafından karşılanmıştır.

- 6 5 -

Çanakkale tli: 1995-2005 yıllan arasında toplam 333.340 adet zeytin fidanı dağıtılmış olup,bunun 239 900 adedi özel İdare tarafından karşılanmıştır.

Denizli İli: 1995-2006 yıllan arasında toplam 473.340 adet zeytin fidanı dağıtılmıştır. Bunun192.869 adedi ti özel İdaresi tarafından karşılanmıştır.

Gaziantep İli: 1998-2006 yıllan arasında toplam 988.100 adet zeytin fidanı dağıtılmıştır.Dağıtılan fidanların tamamı İl özel İdare tarafından karşılanmıştır.

Hatay İli: 1998-2006 yıllan arasında 5.529.894 adet zeytin fidanı dağıtılmıştır. Dağıtılanfidanların tamamı İl özel İdaresi tarafından karşılanmıştır.

İzmir İli: 1996-2003 yıllan arasında toplam 41.580 adet zeytin fidam üreticilere bedelliolarak dağıtılmıştır. 2003-2005 yıllan arasında 1.823.595 adet zeytin fidanı İl özel İdaresitarafından dağıtılmış olup, bunun 879.456 adetinden çiftçi katkısı alınmıştır.

Kilis İli: 2002-2006 yıllan arasında 635.000 adet zeytin fidam dağıtılmıştır. Üretici ve İlözel İdare katkısı %50 olarak alınmıştır.

K.Maraş İli: 1996-2006 yıllan arasında Ü özel İdare tarafından 565.760 adet zeytin fidamdağıtılmıştır.

Muğla İli: 1995-2006 yıllan arasında toplam 607.750 adet zeytin fidanı dağıtılmıştır.Toplam dağıtılan fidan değeri olan 1.075.631 YTL 'nin 315.200 YTL'si üretici tarafındankarşılanmıştır.

Manisa İli: 1999-2006 yıllan arasında toplam 362.571 adet zeytin fidanı dağıtılmıştır.Dağıtılan fidanlar Sosyal Dayanışma ve Yardımlaşma Fonu, Köylere Hizmet Götürme Birliği,İl özel İdaresi ve Genel Bütçeden karşılanmıştır.

Mardin İli: 1995-2000 yıllan arasında toplam 15.200 adet İl Müdürlüğü tarafından ücretsizzeytin fidanı dağıtılmıştır. 2001-2006 yıllan arasında ise 137.550 adet fidan İl özel İdaresitarafından dağıtılmıştır.

Osmaniye İli: 1995-2005 yıllan arasında toplam 1.402.617 adet zeytin fidanı dağıtılmıştır.Sadece 8.750 adetlik kısmı üretici tarafından karşılanmıştır.

Şanlıurfa İli: 2005-2006 yıllan arasında İl özel İdare tarafından 270.000 adet zeytin fidanıdağıtılmıştır. (Kaynak: TKB-TÜGEM)

A.6- Zeytinin tnsan Sağlığı Yönünden önemi

Zeytin meyvesi sofralık ve yağlık olmak üzere iki şekilde değerlendirilir. Sofralık zeytin,yeşil veya siyah olum saftıalannda hasat edilip, salamura edilirse yeşil veya siyah sofralık zeytinolarak tüketime hazır olmuş olur.

Yenebilen 100 g siyah ve yeşil zeytinin besin değerleri Çizelge 5'de verilmiştir. Yağ içeriğiile enerji miktan siyah zeytinde yeşil zeytine göre daha yüksek iken, özellikle A vitamini, demir vekalsiyum yönünden tersi bir durum olduğu aşağıdaki Çizelgeden incelenebilir.

- 6 6 —

Çizelge 5. Sofralık zeytinin besin değeri.

Enerji (kalori)Yag(g)Karbonhidrat (g)Protein (g)Kalsiyum (mg)Demir (mg)Vitamin A (IU)Vitamin Bı (mg)Vitamin B2 (mg)Niasin (mg)Vitamin C (mg)

Siyah zeytin(40-50 adet)

20721.01.11.8771.660

0.020.020.20

Yeşil zeytin(40-50 adet)

14413.52.81.5902.03000.020.020.10

Kaynak: Özkaya, 2004

Çizelge 6. Zeytin meyvesinin fiziksel Özellikleri ve bileşimi.

Fiziksel özelliklerDane ağırlığıÇekirdek oranıEt (pulp) oranıMeyve kabuğu

2-12 g% 13-30% 66-85

% 1.5-3.5

Tipik zeytin bileşimiSuYağProteinSelülozŞekerKül

%50%22%1.6% 5.8% 19.1% 1.5


Zeytin meyvesinin fiziksel özellikleri ve bileşimi ile ilgili Çizelge 6'da ortalama % 22 olarakverilen yağ içeriğinin aslında % 13 ile % 30 arasında olduğu ve bunda çeşidin büyük etkisininbulunduğu dikkate alınmalıdır.

Yemeklik bitkisel yağların kimyasal bileşimi (Çizelge 7), zeytinyağının kimyasal bileşimi(Çizelge 8) ile karşılaştırıldığında tekli doymamış yağ asitlerinden oleik asit oranının zeytinyağındayüksek olduğu görülebilir.

Çizelge 7. Bazı yemeklik bitkisel yağların kimyasal bileşimi

Palmitik asit (%)Stearik asit (%)

Oleik asit (%)Linoleik asit (%)Linolenik asit (%)Tokoferoller (mg/kg)

Ayçiçek3-101-10

14-6520-75<0.7

250

Soya7-14

1,4-5,5

19-3044-624-11

175

Mısır

8-190,5-419-50

34-62<2.0

200Kaynak: özkaya 2004

Yağ asitleri insan beslenmesi yönünden önemli olduğu halde çift bağın sayısı ve bu bağınyağ asidi molekülü üzerinde ilk bulunduğu yer, asıl önemli noktayı oluşturmaktadır. İnsan vücuduilk çift bağı sondan 3. ve 6. karbon atomunda olan, iki veya daha fazla çift bağ içeren, yağ asitlerini

- 6 7 -

sentezleyemediği için elzem yağ asitleri olarak kabul edilmektedir. Bu yağ asitleri genelliklebitkisel yağların yanı sıra; balık ve diğer su ürünleri ile insan sütünde bulunmaktadır.

Çizelge 8. Zeytinyağının Kimyasal Bileşimi.BileşimlerTrigliseritler

Doymuş yağ asitleriPalmitik asit(C 16:0)Stearik asit(C 18:0)

Tekli doymamış yağ asitleriOleik asit(C18: l ,n-9Î_Palmitoleik asit(C 16:1)

Çoklu doymamış yağ asitleriLinoleik asit(C18:2,n-6)Linolenik asit(C18:3,n-3)

Trigliserit olmayan öğelerTokoferoller(Vitamin E)PolifenollerKolesterol

Oranı - Miktarı% 99.8

% 14% 7.5-20

% 0.5-5.0

% 7 2% 55-83

% 0.3-3.5

% 1 2% 3.5-21

% 0.0-1.5

% 0.2150mg/kg

300 mg/kg0

Not : Doymamış yağ asitleri, molekülde çift bağın sayısı ve bulunduğu yere göredizilmektedir. Yağ asidi molekülünün sonundan başına doğru ilk çift bağın bulunduğu yer"n" işaretiyle gösterilmektedir. Örneğin, oleik asit (C 18:1, n-9) şeklinde ifade edilir. Bununanlamı; oleik asit 18 karbon atomundan oluşmakta, molekülde bir tane çift bağ bulunmaktave bu çift bağ sondan dokuzuncu karbon atomunda bulunmaktadır.


Akdeniz ülkelerinde temel besin kaynaklarından birisi zeytinyağı olduğu için bu ülkelerdeözellikle, doymuş yağ ve diğer sıvı yağlar ile beslenen ABD ve Kuzey Avrupa ülkelerine oranladaha az kalp-damar rahatsızlıkları saptanmıştır. Kişi başına yaklaşık 20 kg zeytinyağı tüketenYunanistan'ın en önemli zeytinyağı üretim bölgesi olan Girit adasında yaşayan insanlarda beslenmealışkanlıklarına bağlı olarak, kalp-damar hastalıklarına yok denecek kadar az rastlanırken, 1970'liyıllarda beslenme alışkanlıklarının değişerek doymuş yağ içeren kırmızı ete yönelmesinden sonra,hasta sayısı artmıştır.

Özellikle kalp-damar hastalıkları sorunu yüksek olan ülkelerde zeytinyağına karşı ilgigittikçe artmaktadır. Zeytinyağı kullanımının önemi anlaşıldıktan sonra, özellikle kalp-damarhastalığı riski yüksek olan kişilerde, günlük diyette bulunması gereken yağ asitleri; tüketilen yağınüçte biri doymuş, üçte biri tekli doymamış ve diğer üçte biri ise çoklu doymamış yağ asitleri olacakşekilde yeniden düzenlenmiştir.

— 68 —

B- ZEYTİNYAĞI

Zeytinyağı; zeytinin preslenmesiyle elde edilen, herhangi bir kimyasal işleme tabitutulmadan da doğrudan tüketilebilen doğal meyve yağıdır. Zeytinyağı bu haliyle meyve suyunabenzetilir. Bitkisel yağlar içerisinde fiziksel metotlarla üretilebilen tek yağ olması zeytinyağınınsahip olduğu bir ayrıcalıktır. Son yıllarda bu özelliği nedeniyle zeytinyağı sadece üretimi yapılanülkelerde değil, sağlıklı yaşam idealini ilke edinen ülkelerde de tüketilmeye başlanmıştır. Zeytinağacının meyvelerinin (her zeytin meyvesi yaklaşık ağırlığının % 20-30'u kadar yağ içerir) normaliriliğini aldığı ve yağ teşekkülünün en yüksek seviyeyĞ ulaştığı dönemde hasat edilerek çeşitlimetotlarla yağının çıkarılması ile zeytinyağı elde edilir.

Zeytinyağı Eldesinde Verim ve Kalitenin Artırılması İçin;

Zeytinin ağaçtan toplanma zamanı çok iyi tayin edilmelidir. Toplama sırasındaki yağmiktarının maksimum düzeyde olması verim açısından ayrı bir önem taşımaktadır.Bu amaçlaüretici bilinçlendirilmen, kurslar açılarak eğitilmesi sağlanmalıdır.

Zeytin hasadını mümkün olduğu kadar ağacı ve zeytini zedelemeden yapmakgerekmektedir. Bu amaçla zeytin hasadı için uygunluğu kanıtlanmış makineler veya elle toplama enuygunudur. Sırıkla hasattan mümkün olduğunca kaçınılmalıdır.

Zeytin tanelerinin ezilmeden ve bozulmadan zeytinyağı işletmesine nakli elde edilecekzeytinyağının kalitesi üzerine etki eden en önemli faktörlerden biridir. Ülkemizde genellikle 60-70kg'lik çuval ve küfelerle taşman zeytinler daha taşıma sırasında hızla bozularak yağ kalitesidüşmektedir.Bunu önlemek için taşımada en çok 30-40 kg zeytin taşınabilen plastik kasalarınkullanılması uygun görülmektedir.

Zeytinyağı elde edilmesi amacıyla işletmelere getirilen zeytinler çuval ya da yığınlarhalinde beklerken hızla bozulmaktadır. Zeytinin bileşiminde bulunan enzimlerin (özellikle lipazenzûni)ve suyun etkisiyle; hidrolitik, oksidatif, ve mikrobiyal bozulmalar nedeniyle zeytininbileşiminde bulunan yağ daha zeytinden elde edilmeden hızla bozulmaya uğramaktadır.Bunuönlemek için zeytinyağı işletmelerine getirilen zeytinlerin bekletilmeden hemen yağının çıkarılmaküzere işletmeye alınması gerekmektedir.Bu mümkün olmazsa bekletme işleminin 150*75*10 cmboyutlarında alttan ızgarah ve içlerine en fazla 10 cm yükseklikte zeytin konan kerevetler içerisindeyapılması yağ kalitesinin kısmen de olsa bozulmasını önleme yönünde olumlu etki yapacaktır.

özellikle klasik (kesikli) sistemle çalışan zeytinyağı işletmelerinde zeytinler yıkanmadığıgibi kırma işlemi de yapılmamakta zeytinler doğrudan dikbaş değirmenlere boşaltılarak ezmeişlemine tabi tutulmaktadır.Verim ve kalite açısından bu iki işlemin yapılmasının ayn bir önemibuIunmaktadır.Ayrıca dik baş değirmenlere kapasitenin üzerinde (ort. 300 kg) zeytinin ezilmeküzere boşaltılması sonucu ezme işlemi tam yapılamamakta bu durum yağ kaybına nedenolmaktadır.

Klasik sistemle zeytinyağı elde edilen işletmelerde ;zeytin hsmuru; mengene, hidrolik presve süper pres olmak üzere farklı ekipmanlar kullanılarak sıkılmaktadır. Türkiye'de süper preslerinsayısı hidrolik preslere göre daha azdir.Halbuki sıkma işlemi sırasında 12 inçlik hidrolik preslerde1 santimetrekareye uygulanabilen basınç 17,3 kg olduğu halde 16 inçlik süper preslerdesantimetrekareye 30,8 kg basınç uygulanmaktadır. Bu durum pirinada kalan yağ miktarına etkiederek; süper preslerle elde edilen pirinada yaklaşık % 6 yağ kalırken, hidrolik preslerle elde edilenpirinada bu oran %10'a çıkabilmektedir.Mengene ve sulu sistemle çalışan işletmelerde ise buoranın %13 civarına kadar yükseldiği belirlenmiştir. Süper presler yerine mengene ve hidrolik

- 6 9 -

presler kullanılarak elde edilen pirinada % 7- % 4 oranında fazla yağın kalması önemli orandazeytinyağı kaybının meydana gelmesi demektir.Bu nedenle zeytinden yağ elde edilmesindemümkünse sürekli çalışan 2 fazlı santrifüjlü sistemler ile süper presle çalışan klasik sistemlerkullanılması önerilebilir. Pirinada yüksek oranda yağ kaybına sebep olan mengeneli veya hidrolikpresle çalışan sistemlerin kullanılması yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı uygungörülmemektedir.

Karasuyun yağdan ayrılması: Türkiye'de karasuyun yağdan ayrılmasında özellikle küçükişletmelerde polima veya dağon denilen havuzlardan yararlanılmaktadır. Bu havuzlarda zeytinyağıkarasudan yoğunluk farkından dolayı bekletilerek ayrılır. Ancak ayırım tam olmadığından yaklaşık%l-2 oranında yağ karasu ile birlikte atık olarak akar gider. Bu kaybın önlenmesi için tümzeytinyağı işletmeleri için karasudan yağm ayrılmasını sağlamak amacıyla yüksek devirlisantrifüjlerin kullanılmasının zorunlu hale getirilmesi uygun olacaktır.

Süzme ve depolama: Karasudan çeşitli yöntemlerle ayrılan zeytinyağı hala bir miktar su ilezeytin meyvesi ve çekirdeğinden gelen safsızlık içerir. Bunlardan arındırılarak berrak zeytinyağıelde etmek gerekir. Bu amaçla elde edilen yağın modern filtreler kullanılarak süzülmesigerekmektedir.Ancak bir çok işletmede filtre bulunmadığı için süzme işlemi yapılamamakta bununyerine yağ birkaç ay depolarda bekletilerek yağın su ve tortudan ayrılması sağlanmaktadır. Busırada yağ kalitesi düşmektedir. Bu nedenle kaliteli ve stabil bir yağ elde etmek için santrifüjdençıkan yağ mutlaka filtre edilmelidir. Zeytinyağının depolanmasında kullanılacak kaplarınbileşiminde bakır, demir, mangan ve krom gibi elementlerin bulunması çok sakıncalıdır. Buelementler serbest radikal ve hidroperoksit oluşumunu hızlandırarak yağm bozulmasına nedenolurlar.Bu nedenle ;paslanmaz çelikten yapılmış depolar ile içleri kalaylanmış bondon ve emayekaplar depolamada kullanılabilir. Depolama sırasında yağ depolama kapları tümüyle doldurulmalıağızları sıkıca kapanarak hava oksijeninin girmesi önlenmelidir.Yağda çözünmüş halde bulunanhava oksijeninin elimine edilmesi için zeytinyağından inert bir gaz tercihen azot gazı geçirilerekdepo kapağı kapatılmalıdır. Ayrıca depolamada ışığı geçiren saydam veya yan saydam malzemekullanılıyorsa yağların ışıkla teması kesilmeli(karanlık bir yerde depolama yapılarak) ve yağlarmümkün olduğu kadar düşük sıcaklıkta depolanmalıdır. Ayrıca jyağların kötü kokulan adsorbeetme özellikleri bulunduğundan depolama kaplannın temiz ve kokusuz olmasına özengösterilmelidir. (Kaynak: Mustafa Kemal Ünal, 2006)

B.1- Dünya'da re Avrupa Birliği'nde Zeytinyağı

B.l.l- Üretim

Dünya'da zeytinyağı üretimi aşağıda yer alan Şekil 5'den görüleceği üzere genelde artan bireğilim göstermektedir. Şekil 6 ve Çizelge 9'da yer alan ülkeler bazında zeytinyağı üretimrakamlanna bakıldığında, 1990/91 sezonundan başlayarak 16 yıllık üretim periyodunu içine alan1990/94-2005/06 sezonlan ortalama Dünya üretimi yaklaşık 2.32Û.000 ton, Avrupa Birliği'nin(AB) üretimi ise 1.800.000 ton olarak gerçekleşmiştir. Ortalama duaya üretiminde yaklaşık % 78paya AB'nin, % 7 paya Tunus'un ve % 4'lük paya ise ülkemizin sahip olduğu görülmektedir.

- 7 0 -

Şekil 5. Dünya Zeytinyağı Üretimi

DÜNYA ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ I

I DÜNYA ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ (1.000 Ton) I

3.5003.00015002.0001.5001.000500O

Kaynak: Uluslararası Zeytinyağı Konseyi (UZK)

Şekil 6. Dünyada Zeytinyağı Üretimi (1990/1991-2005/2006 Ortalamalan) '

_Tunus

Türkiye Diğerleri

7Btt:/}^i7:S^?^'x!;:-~^

Kaynak Uluslararası Zeytinyağı Konseyi (UZK)

Çizelge 9: Dünya Zeytinyağı

ÜLKELER

AB

TUNUS

TÜRKİYE

SURİYE

FAS

CEZAYİR

ARJANTİN

ÜRDÜN

FİLİSTİN

LİBYA

LÜBNAN

HIRVATİSTAN

AVUSTRALYA

İSRAİL

İRAN

MEKSİKA

MISIR

ABDSIRBİSTAN-KARADAC

DİĞER (İLKELER

DONYAÜRETIMI

1990/91

994,0

175,0

80,0

83,0

36,0

6,0

8,0

8,0

0,0

7,0

6,0

0,0

0,0

8,0

0,5

2,5

0,5

1,0

3,5

34,0

1.421,0

Üretimi (1990/199

1991/92

1.719,0

250,0

60,0

42,0

50,0

37,0

9,0

5,0

0,0

10,0

5,0

0,0

0,0

2,5

0,5

2,0

1.0

0,5

2,0

10,5

2.197,0

1992/93

1.391,5

120,0

56,0

86,0

38,0

27,0

10,0

14,0

31,0

6,0

8,0

0,0

0,0

7,5

2,0

2,0

1,0

1,0

1,5

9,0

1.805,5

-2005/2006(tahmin)) (1.000 ton)

1993/94

1.359,5

235,0

48,0

65,0

40,0

21,0

8,0

12,5

1,0

8,0

2,0

0,0

0,0

1,5

3,0

3,0

1,0

4,5

2,0

10,0

1.818,0

1994/95

1.371,0

100,0

160,0

90,0

45J)

16,5

6,5

13,5

8,0

6,5

5,0

0,0

0,0

5,5

1,5

2,0

1,0

1,0

2,5

10,0

1.838,5

1995/96

1.403,5

60,0

40,0

76,0

35,0

51,5

11,0

14,0

12,0

4,0

5,0

0,0

0,0

5,0

3,0

2,0

2,5

LP_

1,5

8,5

1.729,5

1996/97

1.754,5

270,0

200,0

125,0

110,0

50,5

11,5

23,0

12,0

10,0

6,5

0.0

0,0

5,5

1,5

2,5

0,5

1,0

0,5

10,5

2.586,5

1997/98

2.116,5

93,0

40,0

70,0

70,0

15,0

8,0

14,0

9,0

6,0

3,5

1,5

0,0

3,0

3,0

2,0

1,0

1,0

0,5

8,5

2.458,5

1998/99

1.707,0

215,0

170,0

115,0

65,0

54,5

6,5

21,5

5.5

8,0

7,0

5,0

0,5

4.5

2,5

2.5

0,5

1.0

1,0

10

2395,0

1999/0

1.878,5

210,0

70,0

81,0

40,0

33,5

11,0

6,5

2,0

7,0

5,0

9,0

0,5

2,5

2,5

1,0

2,5

1.0

1,0

10

2368,0

2000/1

1.940,5

130,0

175,0

165,0

35,0

26,5

4,0

27,0

20,0

4,0

6,0

5,5

1,0

7,0

3,0

1,5

°>5

0,5

0,5

13

2.558.0

2001/2

2.463,5

35,0

651

92,0

60,0

25,5

10,0

14,0

18,0

7,0

5,0

5,0

1,0

3,5

2,5

2,0

1,5

0,5

0,5

14

2.818,0

2 0 0 »

1.942,5

72.0

140,0

165,0

45,0

15,0

11,0

28,0

21,5

6,5

6,0

7,0

2,0

9,0

1,5

2,5

5,0

1.0

0,5

14,5

2.488,0

2003/4

2.448,0

280,0

79,0

110,0

100,0

69,5

13,5

25,0

5,0

12,5

7,5

3,0

24

3,0

2,5

2,5

2,0

1,0

0,5

7,0

3.167,0

2004/5

2.353,5

130,0

1454)

175,0

50,0

33,5

10,0

29,0

20,0

12,5

6,0

5,0

4,5

9,5

4,0

2,5

2,5

1,0

0,5

7,0

2.994,0

2005/6

1.947,5

200,0

112,0

100,0

75,0

47.5

25,0

20,0

10,0

9,0

5,5

5,5

5,0

4,0

4,0

2,5

2.5

1,0

0.5

8,0

25763

I


- 7 2 —

AB içerisindeki önemli üreticiler ise, İspanya, İtalya, Yunanistan ve Portekiz'dir. Son 16yıllık ortalama dünya üretimi içerisinde % 78 paya sahip olan AB üretiminin % 47'sini İspanya,% 30'unu İtalya, %21'ini Yunanistan oluşturmaktadır.

Şekil 7. AB Zeytinyağı Üretimi

AB ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ (1,000 TON)

Kaynak: UZK

Şekil 8. AB Zeytinyağı Üretimi (1990/1991-2005/2006 Ort)


Çizelge 10: Avrupa Biri

İSPANYA

İ T İ İ Y A :•-•'•,••

YUNANİSTAN

FOKEEktZİfâİ5A'" ::" i'"-''StÖVEJYA- '

Ö P ^ ••••••

Â^ÜKETİMİ

ğinde (AB) Zeytinyağı Üretimi (1990/1991-2005/2006(tahmin)) (1.000 ton)

1990/91-

639,4

163,3

170,0

20,0

1,0

0,0

0,0

993,7

1991/92

593,0

674,5

385,0

62,0

430,0

0,0

1.718,8

•1992$

623,1

435,0

310,0

22,0

W0,0

0,0

1.391,7

^ 9 4 '

550,9

520,0

254,0

32,1

2,3

0,0

0,0

1.359,3

-199^95

538,8

448,0

350,0

32,2

0,0

0,0

1371,0

İ9p337,6

620,0

400,0

43,7

230,0

0,0

1.403,6

$3&!!S£Z£

9473

370,0

390,0

44,8

230,0

0,0

1.754,6

1.077,0

620,0

375,0

42,0

2,7

0,0

0,0

1116,7

HSpk791,9

4033

473,0

35,1

3,4

0,0

0,0

1.706,9

51999/0

669,1

735,0

420,0

50,2

4,1

0,0

0,0

1.878,4

Î2000/1!

973,7

509,0

430,0

24,6

3,2

0,0

0,0

1.9403

1.411,4

656,7

3583

33,7

3,6

0,0

0,0

1463,7

§2002/3

861,1

634,0

414,0

28,9

4,7

0,0

0,0

1.942,7

^ 2 0 0 ^

1.412,0

685,0

308,0

31,2

4,6

0^

7,0

2.448,0

5W9803

879^)

435^)

46,4

4,7

0,4

73

13533

»2005/6

880,0

600,0

424,0

30,0

5,0

0,48,0

1.947,4Kaynak Uluslararası Zeytinyağı Konseyi (UZK)

- 7 4 —

B.1.2- İthalat

Dünya zeytinyağı ithalatı Şekil 9'dan görüleceği üzere genelde artan bir eğilimgöstermektedir. Çizelge 11'de görülen 16 yıllık üretim periyodunu içine alan 1990/91-2005/06dönemi ortalama Dünya ithalatı 462.000 ton, AB'nin ithalatı ise 146.000 ton olarak gerçekleşmiştir.Şekil 9'dan da görüldüğü gibi, AB'nin zeytinyağı ithalatında son 3 yıl içerisinde büyük artışlargörülmektedir.

Şekil 9. Dünya Zeytinyağı İthalatı

[DÜNYA ZEYTİNYAĞI İTHALATI (LOOO TON) I

Kaynak: Uluslararası Zeytinyağı Konseyi

Şekil 10. AB Zeytinyağı İthalatı

AB ZEYTİNYAĞI İTHALATI (1.000 TON)


Çizelge 11. Dünya Zeytinyağı İthalatı (1990/l99l-200S/2006(tahmin) (1.000 ton)

ÜLKELER

AB

ABD

JAPONYA

AVUSTRALYA

BREZİLYA

KANADA

İSRAİL

İSVİÇRE

MEKSİKA

RUSYA

S.ARABİSTAN

TAİVVAN

İRAN

HIRVATİSTAN

LİBYA

FAS

TUNUS

TÜRKİYE

SURİYE

CEZAYİR

AIMANTİN

ÜRI)(İN

FİLİSTİN

LÜBNAN

MISIR

DİĞER ÜLKELER

DÜNYA İTHALATI

1990/91

125,5

90,0

4,0

13,5

13,5

10,0

0,0

3,0

1,5

5,0

6,5

0,0

2,0

0,0

5.0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

1,0

0.0

1,5

ı.o27,0

310,0

1991/92

135,5

87,5

4,5

12,5

11,0

10,0

1,0

3,0

2,0

9,0

7,0

0,0

2,0

0,0

10,0

1,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

8,5

0,0

3,5

0.0

38,5

346,5

1992/93

101,0

108,5

5,0

17,0

17,0

13,0

0,0

3,0

2,0

5,0

7,0

0,0

0,5

0,0

1,0

3,0

0,0

14

0,0

0,0

0,0

4,0

0,0

0,5

1.0

33,0

323,0

1993/94

153,0

111,5

6,5

16,0

14,5

12,0

1,0

3,0

2,0

6,0

5,0

0,0

0,5

0,0

1,5

2,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

8,0

0,0

2,0

0,5

33,0

378,0

1994/95

179,0

121,5

8,5

19,0

23,5

15,0

1,5

4,0

1,0

5,5

5,0

0,0

1,0

0,0

1,5

2,5

0,0

0,0

0,0

0,0

0,5

7,0

0,0

3,0

1.0

36,5

4364

1995/%

73,5

105,0

16,5

16,0

19,0

14,0

3,5

3,5

1,0

1,0

4,0

0,0

2,0

0,0

1,0

0,5

0,0

0,0

0,0

0,0

0,5

0,5

0,0

4,0

0,5

22^

2884

1996/97

1454

140,5

26,0

21,5

24,5

19,0

2,0

5,0

3,5

1,5

5,0

0,0

2,0

0,0

1,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

6,5

0,5

0,0

3,5

0,5

29,5

4374

1997/98

118,0

144,0

34,0

17,5

29,0

174

2,5

5,5

2,5

1,5

5,0

44

1,0

0,5

1,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

7,0

2,0

0,0

4,0

0,5

25,5

423,0

1998/99

225,5

155,0

28,5

234

234

18,5

5,0

6,0

2,5

2,0

54

7,0

0,0

0,5

10,0

0,5

0,0

1,0

0,0

0,0

34

0,0

0,0

34

0,5

29

551,0

1999/0

116,5

175,0

27,0

25,0

25,0

23,0

10,0

8,0

4,0

3,0

4,5

6,0

0,0

1,0

1,0

4,0

0,0

2,0

0,0

1,0

2,0

1,5

0,0

3,0

04

36

479,0

2000/1

127,0

200,0

29,0

30,0

25,0

25,5

7,0

8,0

5,0

4J)

4,0

8,0

0,0

2,0

3,0

44

0,0

0,0

0,0

0,0

54

0,5

0,0

2,0

0,5

26,5

517,0

2001/2

42,5

193,0

31,5

26,5

224

24,0

104

9,0

6,0

4±0

5,0

6,5

0,0

1,5

1,0

5,0

0,0

0,0

0,0

1,0

0,5

0,0

0,0

2,0

0,5

44,5

437,0

2002/3

93,5

1914

30,5

314

21,0

25,0

6,0

10,0

10,0

6J>

7,0

5,5

0,0

0,5

2,0

10,5

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,5

41,5

4924

2003/4

231,5

226,0

32,0

31,0

23,5

26,0

10,5

11,0

10,0

7,0

74

4,0

1,0

0,5

2,0

1,5

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

38,0

663,0

2004/5

214,5

228,0

32,5

28,5

25,5

26,0

8,0

n,o10,0

7,0

5,0

4,5

2,0

0,5

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

31,0

634,0

2005/6

258,0

233,0

32,5

29,0

28,0

26,0

12,0

10,5

9,0

6,0

4,5

4,0

1,0

04

0.0

0,0

0,0

. «fi0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

28,5

6824

I


Çizelge 12'den son 16 yıllık ortalama AB ithalat rakamlan incelendiğinde; İtalya'nın 107.000 ton, İspanya'nın ise 34.000 ton ithalat yaptığıgörülmektedir. % 73'lük pay ile İtalya AB içinde en fazla ithalat yapan ülke konumundadır.

Çizelge 12. Avnıpa Birliğinde Zeytinyağı İthalatı (1990/1991 -2005/2006<tahmin) (1.000 ton)

ÜLKELER

İTALYA

İSPANYA

PORTEKİZ

FRANSA

YUNANİSTAN

DİĞER AB ÜLKELERİ

AB İTHALATI

1990/91

95,7

26,7

0,0

2,70,0

0,4

125,5

1991/92

90,0

31,0

0,0

13,9

0,1

0,4

135,4

1992/93

65,5

13,1

0,9

20,9

0,0

0,4

100,8

1993/94

91,5

54,0

4,4

2,6

0,0

0,3

152,8

1994/95

107,5

61,6

8,2

0,6

0,2

0,9

179,0

1995/96

46,0

24,0

1,7

0,9

0,1

1,0

73,7

1996/97

106,6

35,5

1,7

1,4

0,0

0,3

1454

1997/98

89,3

28,0

0,10,0

0,2

117,8

1998/99

136,3

81,5

7,0

0,4

0,0

0,4

225,6

1999/0

101,9

13,2

1,4

0,1

0,0

0,1

116,7

2000/1

110,8

15,8

0,0

o ;0,0

0,3

127,1

2001/2

40,7

1,9

0,0

0,1

0,0

0,0

42,7

2002/3

74,3

18,2

0,2

0,4

0,0

0,2

93,3

2003/4

180,2

49,4

1,4

0,2

0,0

0,6

231,8

2004/5

168,0

45,0

0,4

0,3

0,0

0,9

214,6

2005/6

207,0

45,0

5,0

030,0

0,8

258,1Kaynak: Uluslararası Zeytinyağı Konseyi

- 7 7 -

B.1J- Tüketim

Dünyada zeytinyağı genellikle üretildiği bölgelerde tüketilmektedir. Şekil 11,12 ve Çizelge14'de görüldüğü gibi dünya ve AB zeytinyağı tüketiminde artan bir eğilim görülmektedir, son 16yıllık tüketim periyodu içinde ortalama dünya tüketimi 2.324.000 ton, AB tüketimi ise 1.666.000olarak gerçekleşmiştir. Önemli zeytinyağı üreticisi ülke konumunda olan ülkemizde kişi başınazeytinyağı tüketimi yaklaşık 1 kg iken, diğer önemli üretici ülkelerden Yunanistan'da 21 kg,İtalya'da 11,5 kg, İspanya'da 13 kg, Tunus'ta 8 kg'dır. Son yıllarda kişi başına yıllık zeytinyağıtüketimi, zeytinyağı tüketim alışkanlığı artış gösteren ABD ve Avustralya'da yaklaşık 1 kg'aulaşmıştır (R.M.Parras, 1996).

Şekil 11. Dünya Zeytinyağı Tüketimi

DÜNYA ZEYTİNYAĞI TÜKETİMİ (1.000 TON)


Şekil 12. AB Zeytinyağı Tüketimi

AB TOPLAM TÜKETİMİ (1.000 TON)


Çizelge 13 Dünya Zeytinyağı Tüketim (1990/1991 -2005/2006 (tahmin) (1.000 ton)

ÜLKELER

AB

ABD

SURİYE

FAS

TÜRKİYE

TUNUS

CEZAYİR

JAPONYA

AVUSTRALYA

BREZİLYA

KANADA

ÜRDÜN

İSRAİL

MEKSİKA

İSVİÇRE

FİLİSTİN

LİBYA

RUSYA

İRAN

ARJANTİN

LÜBNAN

HIRVATİSTAN

SARABİSTAN

TAİVVAN

MISIR

DİĞER ÜLKELER

DÜNYA TÜKETİMİ

1990/91

1.214,5

88,0

62,0

37,0

55,0

54,5

7,0

4,0

13,5

13,5

10,0

9,5

6,0

4,0

3,0

0,0

13,5

5,0

2,5

4,0

7,5

0,0

6,5

0,0

1,5

44,5

1.666,5

1991/92

1.357,0

79,0

66,0

49,0

50,0

60,0

27,0

4,5

12,5

11,0

10,0

11,5

5,0

4,0

3,0

0,0

19,0

9,0

3,0

4,0

7,0

0,0

7,0

0,0

1,0

57,5

1.857,0

1992/93

1.383,5

104,0

67,0

40,0

50,0

60,0

30,0

5,0

16,0

17,0

13,0

17,0

5,0

4,0

3,0

10,0

9,0

5,0

2,5

4,5

7,0

0,0

7,0

0,0

2,0

42,5

1.904,0

1993/94

1.453,5

115,5

69,0

45,5

54,0

56,0

25,0

6,5

16,5

14,5

12,0

15,5

4,5

5,0

3,0

8,0

9,5

6,0

3,5

4,0

6,5

0,0

5,0

0,0

1,5

45,0

1.985,0

1994/95

1.451,0

115,5

78,0

43,0

55,0

46,0

17,5

8,5

19,0

23,5

15,0

21,5

7,0

3,0

4,0

5,0

8,0

5,5

2,5

3,0

7,5

0,0

5,0

0,0

2,0

48,5

1.994,5

1995/96

1.387,0

101,0

78,0

25,0

63,0

34,5

36,0

16,5

16,5

19,0

14,0

16,0

7,5

3,0

3,5

7,0

5,0

1,0

5,0

6,0

7,0

0,0

4,0

0,0

2,5

30,5

1.888,5

1996/97

1.566,5

130,5

85,0

50,0

75,0

70,0

50,0

26,0

21,5

24,5

19,0

22,0

7,5

6,0

3,5

6,5

10,0

1,5

3,5

8,0

8,0

0,0

5,0

0,0

1,0

41

2.241,5

1997/98

1.705,5

142,5

95,0

55,0

85,5

52,0

31,5

34,0

17,5

29,0

17,5

19,0

6,5

4,5

5,5

5,5

7,0

1,5

4,0

8,0

8,0

2,0

5,0

4,5

1,0

34,5

2-381,5

1998/99

1.709,0

151,0

88,0

55,0

85,0

49,0

44,0

28,5

24,0

23,5

18,5

19,0

9,5

5,0

6,0

4,0

16,0

2,0

2,5

8,0

9,0

4,0

5,5

7,0

1,0

39

2.413,0

1999/0

1.728,0

169,5

90,0

55,0

60,0

60,0

42,0

27,0

25,5

25,0

23,0

9,0

12,5

5,0

8,0

4,0

11,0

3,0

2,5

7,0

8,0

8,5

4,5

6,0

1,5

47,0

2.4424

2000/1

1.835,0

194,5

110,0

45,0

72,5

58,0

26,0

30,0

31,0

25,0

24,5

17,0

13,5

6,5

8,0

8,0

7,0

4,0

3,0

6,0

8,0

6,5

4,0

8,0

1,0

38,5

2.590,5

2001/2

1.894,5

188,5

86,0

60,0

55,0

28,0

25,0

31,5

27,5

22,5

24,0

20,0

14,5

8,0

9,0

10,0

8,0

4,0

2,0

5,5

7,0

5,0

5,0

6,5

1,5

58

2.606,5

2002/3

1.918,5

184,0

128,5

60,0

50,0

30,0

21,0

30,5

31,5

21,0

25,0

25,0

15,0

12,0

10,0

12,0

8,5

6,0

1,5

5,5

4,5

6,5

7,0

5,5

3,5

55

2.677,5

2003/4

1.997,5

216,5

150,0

70,0

46,0

56,0

60,0

32,0

34,5

23,5

26,0

24,0

13,5

12,0

11,0

12,0

14,5

7,0

3,5

5,5

5,0

4,0

7,5

4,0

2,0

45,0

2.882,5

2004/5

2.066,0

217,0

135,0

50,0

60,0

42,0

35,0

32,5

32,0

25,5

26,0

25,0

17,0

12,0

11,0

10,0

12,0

7,0

6,0

5,0

5,0

4,5

5,0

4,5

2,5

38,0

2.8853

2005/6

1.982,5

219,0

95,0

60,0

50,0

50,0

44,0

32,5

32,5

28,0

26,0

18,0

16,5

11,5

10,5

10,0

9,0

6,0

5,5

5,5

5,0

5,0

4,5

4,0

2,5

36,0

2.769,0


Çizelge 14 incelendiğinde, son 16 yıllık tüketim ortalamalarına bakıldığında dünya zeytinyağı tüketiminin yaklaşık % 72'sini gerçekleştirenAB içerisinde İtalya % 42, İspanya % 30, Yunanistan ise % 14'lük paya sahiptir.

Çizelge 14. Avrupa Birliği Zeytinyağı Tüketimi (1990/1991-200S/2006(tahmin) (1.000 ton)

ÜLKELER

İTALYA

İSPANYA

YUNANİSTAN

FRANSA

İNGİLTERE

PORTEKİZ

ALMANYA

HOLLANDA

AVUSTURYA

İSVEÇ

İRLANDA

DANİMARKA


AB TÜKETİMİ

1990/91

540,0

394,1

204,0

28,0

6»

27,0

10,3

1,0

0,0

0,0

0,5

0,7

2,1

1.214,5

1991/92

630,0

418,7

203,0

34,8

9,4

45,0

9,8

1,5

0,0

0,0

0,8

1,2

2,6

1.356,8

1992/93

641,0

421,4

197,0

43,8

12,0

49,9

10,5

2,0

0,0

0,0

0,9

1,2

3,9

1.383,6

1993/94

692,0

421,0

196,0

43,7

16,8

59,0

13,4

3,2

0,0

0,0

1,0

2,5

4,9

1.453,5

1994/95

675,0

420,0

210,0

41,6

17,3

58,0

16,9

3,9

0,2

1,0

1,0

1,1

5,2

1.451,2

1995/96

653,0

352,1

230,0

48,5

15,0

58,4

16,4

2,3

1,0

1,2

13

1,1

6,7

1.387,0

1996/97

675,0

470,1

240,0

58,8

25,1

62,0

16,1

3,5

2,6

2,2

1,4

23

7,6

1.566,7

1997/98

698,0

550,4

240,0

75,6

25,6

69^

23,6

4,0

2,7

2,7

1,5

2,5

93

1.705,2

1998/99

705,0

528,5

245,0

783

29,9

66,1

30,3

5,9

2,9

2,9

1-6

1,9

10,1

1.708,9

1999/0

714,0

502,6

265,0

81,5

40,0

66,5

323

3,9

3,9

2,8

1,4

2311,6

1.728,0

2000/1

729,0

580,8

270,0

92,0

33,8

60,5

363

5,8

4,1

4,7

1,6

23

14,0

1.835,1

2001/2

735,0

631,2

270,0

95,1

.25,5

61,5

38,6

9,1

3,9

5,3

2,2

2,7

14,3

1.894,4

2002/3

770,0

5913

270,0

97,0

47,0

64,9

40,0

934,6

5,3

2,4

3,1

13,7

1.918,6

2003/4

785,0

613,9

270,0

94,0

71,6

67,0

38,5

11,1

6,0

3,8

233,1

31,0

1.9973

2004/5

837,1

600,0

283,0

98,0

73,2

69,0

43,4

12,7

5,9

5,3

2,6

2,7

32,8

2.065,7

2005/6

837,1

560,0

255,0

98,5

68,0

63,0

40,0

12,9

5,9

53

2,2

1,9

32,9

1.982,7


— 80 —

Şekil 13'de 1990-2005 yıllan arasında 16 yıllık ortalama dünya tüketimi içerisinde,İtalya'nın % 32, İspanya'nın % 23 ve ülkemizin ise % 3'lük paya sahip olduğu görülmektedir.

Şekil 13: Pikeler Bazında Dünya Tüketimi (1990-2005)


Dünya'da son yıllarda zeytinyağı üreten tüketici ülkeler dışında ABD, Kanada, Japonya,Avustralya ve Arjantin'de zeytinyağı tüketim miktarının her yıl artma eğiliminde olduğugörülmektedir.

il 14: Dünya Zeytinyağı Tüketiminde Pikelerin Durumu (1990-2005)


Dünya tüketim istatistikleri incelendiğinde, zeytinyağı tüketiminde, bir artışın göze çarptığıgörülmektedir. Bu artışta; ABD, Kanada, Japonya, Avustralya, İsviçre gibi kişi başına geliri yüksekyeni tüketici ülkeler ile zeytinyağı üretimine yeni başlayan Arjantin, Brezilya, Meksika ve İrangibi ülkelerde zeytinyağı üretimine bağlı olarak gerçekleşen tüketim ve mevcut üretimlerini arttıranülkelerin tüketimindeki olumlu değişimlerin etkisi bulunmaktadır.

- 8 1 -

B.1.4- İhracat

Dünya üretiminin yaklaşık % 19'u ihracata konu olmaktadır. Şekil 15,16 ve Çizelge 15'degörüldüğü gibi, 1990/91 sezonundan başlayarak 16 yıllık üretim periyodunu içine alan 1990/91-2005/06 dönemi ortalama Dünya ihracaü 440.000 ton olarak gerçekleşirken; AB 244.000 ton,Tunus 113.000 ton ve ülkemiz 42.000 ton ihracat gerçekleştirmiştir.

En önemli ihracatçılar sırasıyla, AB, Tunus, Türkiye, Suriye ve Fas'dır. Son 16 yıllıkortalama ihracat rakamlarına göre, AB ihracatının yaklaşık % 9O'ı italya ve İspanya tarafındangerçekleştirilmekte olup, İtalya % 57 ve İspanya % 33 paya sahiptir.

Şekil İS. Dünya Zeytinyağı İhracatı

DÜNYA ZEYTİNYAĞI İHRACATI (l-MO TON)

Kaynak: UZK

Şekil 16. AB Zeytinyağı İhracatı

Kaynak: UZK

Çizelge 15 Dünyada Zeytinyağı ihracatı (1990/1991-2005/2006(tahmin))(

ÜLKELER

AB

TUNUS

TÜRKİYE

SURİYE

ABD

FAS

ARJANTİN

FİLİSTİN

ÜRDÜN

AVUSTRALYA

LÜBNAN

HIRVATİSTAN

MISIR

DİĞER ÜLKELER

DÜNYA İHRACATI

1990/91

146,0

161,5

10,0

0,0

3,0

1,5

4,0

0,0

0,5

0,0

0,0

0,0

0,0

10,5

337,0

1991/92

174,0

96,5

10,5

0,0

9,0

5,0

5,0

0,0

1,0

0,0

0,0

0,0

0,0

2,5

303,5

1992/93

161,5

110,0

5,5

0,0

2,0

0,5

5,5

11,0

1,0

0,0

0,5

0,0

0,0

0,5

298,0

1993/94

182,5

178,0

9,0

0,0

2,0

0,0

4,0

1,0

1,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,5

378,0

.000 ton)

1994/95

182,5

104,0

55,0

5,0

7,0

5,0

4,5

4,5

0,5

0,0

0,5

0,0

0,0

0,0

368,5

1995/96

165,0

26,5

19,0

11,0

9,0

11,5

4,5

3,5

0,5

0,0

2,0

0,0

0,5

3,5

256,5

1996/97

220,0

115,0

40,5

6,0

8,0

35,0

6,0

4,0

0,5

0,0

1,5

0,0

0,0

1,5

438,0

1997/98

227,0

117,0

35,0

3,0

4,5

7,5

7,5

5,0

0,0

0,0

0,5

0,0

0,0

0,0

407,0

1998/99

208,5

175,0

86,0

4,0

6,0

15,5

6,0

2,0

1,0

0,0

1,5

0,0

0,0

0,5

506,0

1999/0

298,5

112,0

16,5

2,5

5,5

0,5

6,0

0,0

0,5

0,0

0,0

1,0

1,5

0,0

444,5

2000/1

291,0

95,0

92,0

10,0

3,5

0,0

4,0

2,0

0,5

0,0

0,0

2,5

0,5

1,0

502,0

2001/2

324,5

22,0

28,0

5,5

5,0

0,5

5,0

0,0

0,5

0,0

0,0

2,0

0,5

1,0

394,5

2002/3

313,5

40,0

74,0

30,5

9,5

3,0

5,5

0,0

1,5

0,0

1,5

0,5

2,0

1,5

483,0

2003/4

324,5

209.0

46,0

28,0

9,0

20,5

5,5

8,0

4,0

0,5

1,5

0,0

0,0

1,0

657,5

2004/5

342,0

100,0

82,0

35,0

15,0

10,0

5,0

10,0

5,0

1,0

0,5

0,5

0,0

1,5

607,5

2005/6

346,5

150,0

75,0

20,0

15,0

15,0

15,0

10,0

3,0

1,5

1,0

0,5

0,0

1,5

654,0

00

Kaynak: UZK

Çizelge 16 Avrupa Birliği Zeytinyağı İhracatı (1990/1991-2005/2006(tahmin)) (

ÜLKELER

İTALYA

İSPANYA

PORTEKİZ

YUNANİSTAN

FRANSA

ALMANYA


AB İHRACATI

1990/91

66,5

65,8

6,4

6,0

0,9

0,2

0,3

146,1

1991/92

90,1

62,8

6,1

12,8

1,0

0,7

0,4

173,9

1992/93

90,8

51,6

7,5

10,3

0,9

0,1

0,2

161,4

1993/94

104,8

54,6

10,5

9,2

1,1

0,3

2,2

182,7

1994/95

105,8

54,0

13,1

5,5

1,0

0,2

2,9

182,5

.000 ton)

1995/96

90,5

48,8

11,8

11,0

1,1

0,2

1,4

164,8

1996/97

129,5

66,7

17,0

5,2

1,1

0,2

0,5

220,2

1997/98

123,5

76,2

17,4

8,0

1,1

0,2

0,8

227,2

1998/99

125,3

63,6

12,4

5,4

1,0

0,2

0,7

208,6

1999/0

182,7

87,7

17,5

8,2

1,4

0,2

0,8

298,5

2000/1

173,0

88,3

17,3

10,0

1,3

0,2

0,0

290,1

2001/2

182,9

112,5

16,2

10,0

1,0

0,2

1,5

3243

2002/3

176,1

107,0

13,1

15,0

1,3

0,2

0,9

313,6

2003/4

181,5

114,2

15,9

10,0

1,3

0,2

1,3

324,4

2004/5

200,0

111,2

18,2

10,0

1,3

0,4

1,1

342,2

2005/6

215,0

100,0

19,0

10,0

1,3

0,2

0,9

346,4

Kaynak: UZK

- 8 3 -

B.1.5- Fiyatlar

2005/06 sezonunda dünya sızma ve rafine zeytinyağı fiyatlarında hızlı bir yükselişgörülmekte olup, fiyatlar dönemsel olarak değişmekle birlikte sızma zeytinyağmda ton başına4.200 Avro'ya, rafine zeytinyağında ise ton başına 4.200-4.400 Avro aralığına kadar çıktığıgörülmektedir.

Şekil 17- Dünya Sızma ve Rafine Zeytinyağlannda Fiyat DeğişimleriSızma Zeytinyağı

/ıoo ko Aylık Ortalama Fiyatlarj a ££, tmM ^ 1J f c ttoraidtM>1İMJa* A*. Fljfrt. T

|p1 /I y

1, ^ /v

i z.-3 * I 1 t 1 1 1 1 1 ( 1 1

S; k V ^ V I1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

t.

* J\X li1 1 •? ¥ /

*•—r**/ S

1 t 1 1 1 t 1 1 1 1 1

J

\I

i

\

1 1 t 1 1 1

Ur«1)«:l (M 000 M

Euros/lOOkg

2004.2009 HscM yık SBS JDOt H « « »rt

OraaaciniOOO Uradn: 2 «1008 I M

Rafine Zeytinyağı

Aylık Ortalama Fiyatlar

: :: f

. ::ı::• •

- • .

• M

t

S1

->-

J

DO Kiutyıh »03««H»ııt|ih

Ka>-nak: UZK

Çizelge 17 DDnya ve Türkiye'de Zeytinyağlannda Ortalama Fiyat

(Zuro/Ton)

2000/20012001/20022002/20032003/20042004/20052005/2006

Kavmk: TARİŞ, 2006

NaturelSızma1.7841.9292.2612.4212.8783.847

DünyaNaturelBirinci1.6991.8442.1612.3572.8253.752

Rafinajlık

1.6591.7922.0732.2852.7323.509

TürkiyeOrtalama İhraç

Fiyattan1.1191.4391.6742.1602.3913.246

- 8 4 —

B.2- Türkiye'de Zeytinyağı

Zeytin, yağa işleme aşamasında parçalamak suretiyle macun haline getirilir ve sıcak sukullanılarak yağ+su olmak üzere posasından ayrılır. Suyun yağdan uzaklaştırılması ile de natürelyağ elde edilmiş olur. Zeytinyağı, ham maddenin yapısı ve kalitesi ile işleme tekniği sonrası eldeedilen ürünün oleik asit içeriğine bağlı olarak farklı gruplara ayrılır. Türk Gıda Kodeksi YemeklikZeytinyağı ve Yemeklik Pirina Yağı Hakkında Tebliğinde zeytinyağı tanımlan aşağıda verilmiştir.

Natürel Zeytinyağları: Zeytin ağacı meyvesinden doğal niteliklerinde değişikliğe nedenolmayacak bir ısıl ortamda, sadece yıkama, sızdırma, santrifüj ve filtrasyon işlemleri gibi mekanikveya fiziksel işlemler uygulanarak elde edilen, berrak, yeşilden sarıya değişebilen renkte, kendineözgü tat ve kokuda olan doğal halinde gıda olarak tüketilebilen yağlardır.

Ekstra Naturel Sızma Zeytinyağı: Serbest yağ asitliği oleik asit cinsinden her 100 gramda1.0 gramdan fazla olmayan yağlardır.

Naturel Birinci Zeytinyağı : Serbest yağ asitliği oleik asit cinsinden her 100 gramda 2.0gramdan fazla olmayan yağlardır.

Naturel İkinci Zeytinyağı : Serbest yağ asitliği oleik asit cinsinden her 100 gramda 3.3gramdan fazla olmayan yağlardır.

Rafine Zeytinyağı: Zeytin ham yağının doğal trigliserid yapısında değişikliğe yol açmayanmetodlarla rafine edilmeleri sonucu elde edilen, sarının değişik tonlarında rengi olan, kendine özgütat ve kolcuda bir yağdır. Serbest yağ asitliği oleik asit cinsinden her 100 gramda 0.3 gramdan fazlaolmamalıdır.

Riviera Zeytinyağı : Rafine zeytinyağı ile gıda olarak doğrudan tüketilebilecek naturelzeytinyağları karışımından oluşan, yeşilden sarıya değişen renkte, kendine özgü tat ve kokuda biryağdır. Serbest yağ asitliği oleik asit cinsinden her 100 gramda 1,5 gramdan fazla olmamalıdır.

Bu yağlar arasında en değerli olan natürel sızma zeytinyağının üretiminin ülkemizin anaüretim hedefi olması gerekir. Bunun için ağaçtan şişeye kadar üretimin her aşamasında, verim vekaliteye etki eden bütün faktörlere dikkat edilmelidir. Oysa, ülkemizde bu faktörlere dikkat edenkuruluş sayısı yok denecek kadar azdır. Bu nedenle üretim daha çok riviera tip zeytinyağı üretimineyönelmiştir. Ülkemizde natürel zeytinyağı üretimi yaklaşık % 25-30 olup, bunun çok küçük birkısmı natürel sızmadır. Rafine zeytinyağı üretimi ise yaklaşık % 70-75'dir. Oysa diğer Önemlizeytinyağı üreticisi ülkelerde, natürel zeytinyağı üretimi yaklaşık % 80-90 oranındadır. Bu durumzeytinyağı ihracatımızı da olumsuz yönden etkilemektedir.

Zeytin hassas bir meyvedir. Zedelenmiş ve sağlam olan zejtinler ayn yerlerde toplanmalı,aşın doldurulmadan plastik kasalara konmalı, serin ve gölge bir yerde muhafaza edilmeli ve 24 saatiçerisinde ürüne işlenmeiidir. Zeytinyağı işleme tesislerimizin altyapı eksikliği ve işletmecilerineğitimsizliklerinden kaynaklanan birçok hata verim ve kalitenin düşmesine neden olmaktadır.

Zeytinyağının üretimden sonra satış veya ambalaj lanmaya kadar olan süre için muhafazasısırasında dikkat edilmesi gereken birçok faktör vardır; saklanan yerin düşük sıcaklıkta, karanlık vetanklann paslanmaz çelik olması gerekmektedir. Uygun olmayan şartlarda depolama ile yağdaacılaşma (ransidite) olur ve yağın tadı ağırlaşır. Zeytinyağında üreticinin kâr marjı düşer ikentüketici sürekli yükselen fiyatla karşı karşıya kalmaktadır. Üreticiden tüketiciye kadar olan safhada

- 8 5 -

arada çok fazla aracımn olması nedeniyle, tüketicinin birim zeytinyağma ödediği fiyatın ancak üçteveya dörtte biri zeytin üreticisinin eline geçmektedir. Oysa zeytinyağı maliyetinin yaklaşık % 82'likgibi büyük bir kısmı, kültürel işlemler ve hasadı içeren üretim safhasmı kapsamaktadır. Geri kalankısım ise taşıma, yağa işleme ve ambalajlamayı içermektedir. Üretici zarar etmemek için üretimaşamasındaki girdilerden tasarruf etme yoluna gidince, verim ve kalite daha da düşmektedir.

B.2.1- Üretim

Son 16 yıllık ortalama ülkemiz zeytinyağı üretimi 103 bin ton'dur. Bu miktar ile Türkiyezeytinyağı üretiminde dönemsel olarak değişmekle birlikte, İspanya, İtalya, Yunanistan ve Tunus,ve Suriye'den sonra altıncı sırada yer almakta ve dünya Üretiminin yaklaşık % 5'inigerçekleştirmektedir.

Çizelge 18 Türkiye

Yıllar

1990/91

1991/92

1992/93

1993/94

1994/95

1995/96

1996/97

1997/98

1998/99

1999/00

2000/01

2001/02

2002/03

2003/04

2004/052005/2006(Tahmini)

Zeytinyağı Üretimi

Üretim (Ton)

80,000

60,000

56,000

48,000

160,000

40,000

200,000

40,000

170,000

70,000

175,000

65,000

140,000

79,000

145,000

112,000Kaynak: UZK

B.2.2- İthalat

Türkiye'nin zeytinyağı ithalatı yıllar itibari ile incelendiğinde 1-2 bin ton arasındadeğişmekte olup, son 10 yılın ortalamasına göre yaklaşık 580 ton ithalat görülmektedir. Bu miktarulusal istatistiklerde yer almasına rağmen uluslararası istatistiklerde yer almamaktadır.

- 8 6 —

Şekil 18- Türkiye'nin Zeytinyağı İthalatı

ZEYTİNYAĞI İTHALATI

I7V/ V

// w // x\77 \ \

4.000.000

3.500.000

3.000.000

2.500.000

2.000.000

1.500.000

1.000.000

500.000

0

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

I MİKTAR (KG) DEĞER ($) I

Kaynak: Dış Ticaret MOsteşarlığı-Mayıs-2006

Çizelge 19- TOrkiye'nin Zeytinyağı İthalat Miktar ve Değerleri ($)/kg

YILLAR1996199719981999200020012002200320042005

MİKTAR (KG)205.23819.56281.224

229.0161.708.360

28.9352.280.8191.106.344

26.941

107.500

DEĞER (S)563.90344.230

138.896449.268

2.522.81828.379

3.555.0221.939.813

90.480

233.268

Ort Fiyat2,72,31,72,0

1,51,01,61,83,4

2,2Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı-Mayıs-2006

Çizelge 20 Türkiye Zeytinyağı Üretim, İthalat, Tüketim ve İhracatı (1990/1991-2005/2006 (tahmin)) (1.000 ton)1990/91 | 1991/92 | 1992/93 | 1993/94 [ 1994/95 | 1995/96 | 1996/97 | 1997/98 | 1998/99 | 1999/0 | 2000/1 | 2001/2 | 2002/3 | 2003/4 | 2004/S [ 2005/6

Zeytinyağı Üretimi (1000 Ton)

Türkiye

Dünya

80,0

1.421,0

60,0

2.197,0

56,0

1.8053

48,0

1.818,0

160,0

1.838,5

40,0

1.7293

200,0

2.586,5

40,0

2.4583

170,0

2.395,0

70,0

2.368,0

175,0

2358,0

65,0

2.818,0

140,0

2.488,0

79,0

3.167,0

145,0

2.994,0

112,0

23763

Zeytinyağı İthalatı (1000 Ton)

Türkiye

Dünya

0,0

310,0

0,0

346,5

1,5

323,0

0,0

378,0

0,0

436,5

0,0

2883

0,0

4373

0,0

423,0

1,0

551,0

2,0

479,0

0,0

517,0

0,0

437,0

0,0

492,5

0,0

663,0

0,0

634,0

0,0

6823

Zeytinyağı Tüketimi (1000 Ton)

Türkiye

Dünya

55,0

1.666,5

50,0

1.857,0

50,0

1.904,0

54,0

1.985,0

55,0

1.9943

63,0

1.8883

75,0

2.2413

85,5

23813

85,0

2.413,0

60,0

2.4423

72,5

2.5903

55,0

2.6063

50,0

2.6773

46,0

2.8823

60,0

2.8853

50,0

2.769,0

Türkiye

Dünya

10,0

337,0

10,5

303,5

5,5

298,0

9,0

378,0

55,0

3683

Zeytinyağı İhracatı (1001

19,0

256,5

40,5

438,0

35,0

407,0

t Ton)

86,0

506,0

16,5

4443

92,0

502,0

28,0

3943

74,0

483,0

46,0

6573

82,0

6073

75,0

654,0

Kaynak: UZK

Çizelge 2l-.Türkiye'nin Zeytinyağı hhalatı (GTİP: Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonlarına gOre)

GTİP

1509.10.90.00.111509.10.10.00.14

1509.10.90.00.12

1509.10.90.00.14

1509.90.00.00.14

1509.90.00.00.18

ISI 0.00.10.00.00

1510.00.90.00.191516.20.91.00.141516.20.98.00.11

TOI'LAM

2000

KG327.787748.800

11.773

600.000

20.0001.708.360

$683.652

1.366.904

10.062

429.000

33.2002.522.818

2001

KG1.729

25.274

1.911

21

28.935

S3.912

20.463

3.891

113

28.379

2002

KG40.911

1.996.115

36.110

8.943

198.740

2.280.819

S79.605

3.291.024

56.677

25.856

101.860

3.555.022

2003

KG13.745

1.079.695

12.904

1.106.344

S33.680

1.871.443

34.690

1.939.813

2004

KG6.238

20.703

26.941

S32.369

58.111

90.480

2005

KG

43.000

42.60021.900

107.500

S99.726

82.44651.096

233.268Kaynak: Dış Ticaret Mûsteşarlığı-Mayis-2006

Türkiye'de Dahilde İşleme Rejimi Kapsamında Zeytinyağı İthalatı

Zeytinyağı üretiminde altemans sorunun büyttk ölçülerde olması, ülkemiz zeytinyağı kurulukapasitesinin 350.000 ton düzeyinde olması ve yok yılı dönemlerinde eksik kapasite ile üretimindevam ettirilmesi sebepleriyle, var yılı ihracat miktarımızın korunabilmesi ve mevcut pazarlarda arzakışının devamlılığının sağlanabilmesi amacıyla, ihracatçıların da talebi üzerine, yok yıllarında,belirlenen miktarlar için dahilde işleme rejimi kapsamında zeytinyağı ithalatı yapılmasına aşağıdaifade edilen usul ve esaslar kapsamında izin verilebilmektedir. (Kaynak: DTM)

İhtiyaç duyulan zeytinyağı miktarının, Dahilde işleme Rejimi ithalatına;• ihracatın, ithal tarihinden itibaren uzatılmamak ve her halükarda 31 Ekim

tarihini aşmamak kaydıyla 3 ay içerisinde gerçekleştirilmesi,• İthalatın İzmir Gümrük Müdürlüğü, Mersin Gümrük Müdürlüğü ve İstanbul

Gıda Ürünleri ihtisas Gümrük Müdürlüğu'nden yapılması,• İhracatın, ithalatın yapıldığı gümrüklerden gerçekleştirilmesi,• İhracat bağlantılarının belgelendirilmesi,• Firmalara, talep başına azami 1.000 tona kadar ham zeytinyağı ithal izni

verilmesi, belge konusu ihracatın % SO'si gerçekleştirilmeden yeni bir belgeverilmemesi,

• Ayniyat kontrolünün anılan gümrük idarelerince yapılması,• Belge kapsamındaki zeytinyağı ihracatında Dış Ticaret Sermaye Şirketleri ile

Sektörel Dış Ticaret Şirketleri tarafından gerçekleştirilen ihracat hariç olmaküzere aracı-ihracatçı kullanılmaması,

kaydıyla izin verilmesi söz konusu olmaktadır.

1999/2000 ve 2001/2002 sezonlarında sektörün talebi üzerine ve söz konusu yılların yok yılıolması nedeniyle, yukarıda ifade edilen usul ve esaslar ile Dahilde İşleme Rejimi kapsamında10.000 ton ithalat yapma izni verilmiş olup, her iki sezon toplamında yalnızca 4.014 ton'luk kısmıkullanılmıştır. .

2002/2003, 2003/2004 ve 2004/2005 sezonlarında Dahilde İşleme İzin Belgesi kapsamındazeytinyağı ithalatına, sektörün de olumlu görüşü ile izin verilmemiştir (KaynakıDış TicaretMüsteşarlığı).

B.2.3- Tüketim

Uzmanlar, sağlıklı bir insanın yılda yaklaşık 20-25 kg yağ tüketmesi gerektiğini belirtmekte,Türk halkının ise 14-17 kg bitkisel yağ tükettiğini ve bu miktarın, 1 kg'nı zeytinyağı, 1 kg'nıtereyağı, 6 kg'nı margarin, 8 kg'nı ise diğer bitkisel sıvı yağların oluşturduğunu ifadeetmektedirler.

Türkiye'de zeytinyağı tüketimi; gerek fiyat, gerekse alışkanlıklar nedeniyle istenilendüzeyde olamamaktadır. Tüketim adeta üretim bölgeleriyle sınırlı kalmaktadır. Zeytinyağında kişibaşına tüketim diğer önemli üretici ülkelerde 10 kg ile 20 kg arasında değişirken, Türkiye'de yıllaragöre 800 g ile 1 kg arasında değişmektedir.

Türkiye'de zeytinyağı tüketimi üretimdeki alternansa paralel, var-yok yıllan arasında inişli -çıkışlı bir eğilim göstermekte ve tüketimin nüfus artışına paralel kişi başına giderek azalan bireğilim gösterdiği de izlenmektedir (Miran; Tunalıoğlu. 1996).

•89 —

Burada önemle vurgulanması gereken bir diğer konu ise Türkiye'de mevcut tüketimistatistiklerinin yeterli olmadığının bilinmesidir. AB'nin büyük üretici Ülkelerinde tüketiciye aitdetaylı veriler var iken, Türkiye'de etkin bir tüketim araştırmaları henüz mevcut değildir.

Türkiye'de zeytinyağı tüketiminde, üretim yapılan bölgelerin yöresel alışkanlıkları, diğerbitkisel yağlarla arasındaki fiyat farklan ve tüketicilerin gelir seviyeleri gibi faktörlerin etkili olduğusöylenebilmektedir. Fakat son yıllarda dünyada da olduğu gibi sağlıklı yaşam koşullarına ilgi duyanTürk halkı, Akdeniz Diyeti çerçevesinde yeni beslenme alışkanlıkları edinmekte olup, yüksek gelirdüzeyi üzerindeki kesimin dışında da zeytinyağı yavaş yavaş tüketilmeye başlanmıştır.

Şekil 19 - Türkiye'de Zeytinyağı Tüketimi

M/85 te/B7 ee/a» «ret nm atım tem 9&w « M ı OMB 0*05

Kaynak: htm:// www.intemationaloliveoil.org

Şekil 20- Türkiye Kişi Başına Zeytinyağı Tüketimi

0,90

0,80

0,70 +

Ka>ııak: http://www.inttmationaloliveoil.orE ve TÜİK verilerinden yararlanılarak hazırlanmıştır

- 9 0 —

B.2.4- İhracat

Son 16 yıllık ortalama üretim ve ihracat rakamlanna bakıldığında, ülkemiz üretimininyaklaşık % 49'u ihracata konu olmaktadır. Çizelge 23'de görüldüğü gibi, 1996/97 sezonundanbaşlayarak 10 yıllık üretim periyodunu içine alan 1996/97-2005/06 dönemi ortalama ülkemizihracatı 58.582 ton olarak gerçekleşmiştir.

2004/2005 sezonunda ülkemiz zeytinyağı ihracatı 93.957 ton ve 305 milyon $ olarak, sözkonusu ihracatımızın % 66'sı dökme olarak, % 10'si varilli olarak ve % 24'i kutulu olarak,

2004/2005 sezonu Dökme İhracatı : 61.921 ton,2004/2005 sezonu Varilli İhracatı : 9.382 ton,2004/2005 sezonu Kutulu İhracatı : 22.517 ton,

2004/2005 sezonunda, zeytinyağı ihracatımızın, % 26'sı rafine, % 30'u riviera, % 24'üsızma ve % 20'si natürel olarak,

gerçekleşmiştir.

Ülkemiz zeytinyağının % 67'si AB'ye, % 16'sı ABD'ye ve % 4'ü Kanada'ya ihraçedilmektedir. AB'ye gerçekleştirdiğimiz ihracatın % 66'sı İtalya'ya, % 32'si İspanya'ya ve % l'iPortekiz'e yapılmıştır.

Şekil 21 Tiplere Göre Olkemiz Zeytinyağı İhracatı.

200MM '20O1O3 » 1 2 0 3 2KKK 2X1405 2005X6

Stmnhr

(Kaynak: EtB-Meclis Sunumu)

Çizelge 22-.Türkiye'nin Zeytinyağı İhracatı (GTİP: Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonlarına göre).

GTİP

1509.10.90.00.11

1509.90.00.00.14

1509.10.90.00.14

1509.10.90.00.12

1509.90.00.00.18

1510.00.90.00.19

1510.00.90.00.11

1516.20.91.00.14

1510.00.10.00.00

1516.20.98.00.111509.10.10.00.14

TOPLAM

2000

KG

5.081.496

1.843.619

6.249.937

1.488.189

11.425

106.222

1.544.672

101.359

21.240964

16.449.123

$

9.626.528

3.747.361

13.077.473

2.658.464

12.049

177.504

963.668

148.066

64.932

2.891

30.478.936

2001

KG

31.945.545

21.731.391

21.172.222

19.470.223

5.304

760.907

2.884.535

30.252

604.080

4.934

33198.609.724

$

46.852.298

29.987.254

30.809.973

24.985.348

12.860

663.577

1.987.609

66.439

376.173

11.568

570

135.753.669

2002

KG

5.453.958

11.498.915

6.008.356

2.460.138

6.028

183.677

4.302

12.364

16.658

5.897

25.650.293

S

10.441.260

20.500.414

11.240.887

4.333.222

14.624

212.818

7.842

39.278

47.761

11.150

46.849.256

2003

KG

9.118.585

29.482.093

27.478.059

6.384.335

2.724.585

996.705

34.500

27.075

18.140

5.969

906

76.270.952

S

21.575.511

59.708.838

60.887.611

13.558.785

6.269.256

1.436.784

41.900

102.678

22.167

18.002

4.705

163.626.237

2004

KG9.592.441

16.747.538

16.459.051

4.995.085

1.837.005

1.057.860

167.406

88.111

15.696

1.080

50.961.273

S

27.381.633

42.903.696

44.923.281

12.700.565

5.121.151

1.704.701

261.524

322.283

64.325

3.939

135.387.098

2005

KG

22.652.141

24.165.748

21.326.825

15.851.483

7.465.277

1.226.375

785.318

120.143

360.000

3.920

93.957.230

$

77.880.927

75.888.435

69.636.122

49.211.664

27.381.982

2.679.123

1.680.409

516.033

454.008

18.619

305.347.322

Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı-Mayıs-2006

Çizelge 23- Türkiye'nin Ortalama Zeytinyağı İhracat Fiyatları

YILLAR

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

MİKTAR (KG)

23.489.237

48.327.506

49.015.598

103.092.936

16.449.123

98.609.724

25.650.293

76.270.952

50.961.273

93.957.23C

DEĞER (S)

75.181.443

87.413.043

75.385.690

170.049.969

30.478.936

135.753.669

46.849.256

163.626.237

135.387.098

305.347.322

Ort Fiyat (S)/ke

3,2

1,8

1,5

1,6

1,9

1,4

1,8

2,1

2,7

3,2Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı-Mayıs-2006

- 9 2

zelge 24- TOrkİ

Sezon

2001 /2002

— ,

2004/2005

2005/2006

(*)

ye Tiplerine Göre Zeytinyağı İhracatı

SızmaNaturel 1.Naturel 2.RafineRiviera

(,T0PLÂM.ŞÖf&SızmaNaturel 1.Naturel 2.RafineRiviera

ffÖPEAjvîgî&SS

SızmaNaturel 1.Naturel 2.RafineRiviera

SızmaNaturel 1.Naturel 2.RafineRivieraTOPLAMSızmaNaturel 1.Naturel 2.RafineRiviera

feTÛPCŞS^^SızmaNaturel 1.Naturel 2.RafineRiviera

vTOPLAMS&S*/

33.319.06017.639.423

307.20022.839.23117.051.726

??s3«':9.îU36:6406.215.2363.545.138

11.8309.933.0245.461.322

^ŞÇ2îî]T6oT55Q^7.712.5826.261.820

431.61828.253.29031.596.196

8.645.3304.175.129

167.53017.921.35015.125.07346.034.41222.568.72815.230.6843.100.579

23.759.58227.449.301

S&$K?2îrO8;874!;2.778.9362.544.093

594.9924.363.7395.965.123

*gâ«T 16246:884

48.474.54123.314.131

436.57631.066.09125.455.571

•:Ş%K-128.746.91011.467.9615.943.506

23.26018.046.43410.293.106

»^SİS35:77,4İ67.18.355.35713.338.043

923.50656.108.10168.602.013

|Ş^^J.5/p27.020-25.304.10410.846.289

380.13246.323.63842.793.666

125.647.82976.867.75845.581.02910.817.76773.143.83787.482.022

:jŞ&ît>f;Ş93i892f41î:12.003.4569.745.5522.535.673

17.288.61425.041.549

-?--"•• j V*66.704.544

1,461,321,421.361,49

1,841,681,971,861,88

*;?fr3S6$H82;2,382,132,141,992,17

ifa&&£&ZAZi2,932,602,272,582,832,733,433,023,523,103,21

.•S5-İ3>§*?.*3:19;4,323,834,263,964,20

••"-. ^ • 4 , 1 1

ÇVfK^İPâyff!36,5519,350,34

25,0518,71

•;?f?s» ıoo,oo24,7014,090,05

39,4721,7

10,96,00,5

44,637,9

^Kföî^-loö.oo:;18,789,070,36

38,9332,86

100,0024,5016,543,37

25,7929,80

17,1015,663,66

26,8636,72

: : •^c.r.roo.oo.Kaynak: EİB* Sezon devam etmektedir.

Çizelge 25- Türkiye

Sezon

2000/2001

2001/2002

2002/2003

2003/2004

EM'de Dökme-Varilli-Kutulu Göre Zeytinyağı İhracatı

DökmeVarilliKutuluTOPLAMDökmeVarilliKutuluTOPLAMDökmeVarilliKutuluTOPLAM .DökmeVarilli

69.177.32910.901.24911.078.06291.156.64012.391.6606.007.4526.767.43825.166.55052.226.7719.671.98512.356.75074.255.50626.293.8985.588.260

SİS Mili94.993.40915.998.61017.754.891128.746.91021.764.56610.316.73913.692.96245.774.267109.894.90320.003.16327.428.954157.327.02069.594.03415.520.277

1,371.471.601,411,761.722,021,822,102.072.22

2J22,652,78

75,911,912,2100,0049,2423,8726,89100,0070,0013,0017,00100,0057,1212,14

- 9 3 -

2004/2005

2005/2006

Kutulu

DökmeVarilliKutulu

mmzmmDOkmeVarilliKutulu

14.152.254

61.192.1229.348.14522.568.607

r;9Zil0S.8î4$*s$SHr12.486.9051.474.0322.285.947

£l6,24^884vs<«j|Şî,

40.533.518sJS5.544S29?üeft^S193.597.40030.372.69069.922.323

50.502.2196.597.6439.604.682

î6&7ö&St4«a*£SfiS>

2,86

3,193,273,27

4,044,484,20

;4;itössüf

30,74

66,4310,1523,42

*• ıoo;oöSS$M-;I*76,869,0714,07

frlO0,0ij$*SM8?5Kaynak: EtB* Tamamlanmamış sezona ait rakamlardır.

B.2.5- Zeytin ve Zeytinyağı Maliyetleri

Türk sanayicisi ve ihracatçısı, kutulu zeytinyağı ihracatına yüksek oranda destek verilmesidurumunda üretimde istikrarsızlığa ve ambalajlama gibi maliyetlerin artmasına rağmen kutuluihracat yapmayı tercih edebilir, ihracat dökme olarak yapıldığında, miktar olarak ihracatta artışolmasına rağmen yüksek katma değer yaratamadığı için elde edilen gelir düşük olmaktadır. Kutuluihracata verilen destek ile sonuçta üretici, ihracatçı ve Türkiye zeytinyağı sektörü kazanmışolacaktır. Yıllar itibariyle yapılan toplam ihracatımızın 2000/2001-2005/2006 yıllan ortalamasıolarak Naturel 1: % 17'si; Naturel 2:% 3, Riviera, % 29, Rafine % 26, Sızma % 25'dir. 1994/1995 -2005/2006 yıllan ortalaması olarak zeytinyağı ihracatımızın % 65,92'si dökme, % 13,34'ü varilli,% 20,74'i kutulu olmuştur.

Butik Zeytinyağı:

Standartların üstünde kaliteli sızma zeytinyağı ticarette butik zeytinyağı olaraktanımlanmaktadır. Zeytinyağının kalitesini etkileyebilecek hasat öncesi, hasat sonrası, yağa işlemeve depolama gibi bütün içsel ve dışsal faktörler dikkate alınarak yapılan üstün kaliteli zeytinyağıyüksek fiyatlardan satılabilmektedir. Dünya zeytinyağı üretiminde bölgesel farklılıktan vurgulayanyüksek kaliteli üretimler mevcut zeytinyağı üretimini ve ihracatını arttırabilir.

2-4 Haziran 2006 tarihleri arasında İtalya'da düzenlenen ve sadece yüksek kalitedezeytinyağı üreticilerinin davet edildiği fuarda uluslararası bir oluşumun temeli atılmıştır. Bu oluşumiçin kriterler bu fiıara katılan zeytinyağı üreticisi bütün ülkelerin temsilcileri tarafındanbelirlenecektir. Böylece bütün dünyada sadece yüksek kaliteli yağ üreten küçük üreticiler bir çatıaltında toplanacaktır. Bu amaca yönelik olarak da ülkemizde bir örgütlenmeye ihtiyaçduyulmaktadır.Ülkemizin bölgesel farklılığına ve çeşitlerine bağlı olarak üretilen farklı aroma velezzette üstün kaliteli zeytinyağlanmız ülke tanıtımında da önemli katkılarda bulunmaktadır.Böylece UZK (Uluslararası Zeytinyağı Konseyi) kriterlerinde üretilen diğer zeytinyağlannihracatını da kolaylaştıracaktır.

B.2.5- Zeytin ve Zeytinyağı Maliyetleri

Tanm ve Köyişleri Bakanlığının zeytin ve zeytinyağı maliyet hesaplamalarına göre;

2005 yılında 1 kg zeytin maliyeti 0,76 Ykr olup, bir önceki yıla göre yaklaşık % 31 oranındabir artış gerçekleşmiştir.

Öte yandan, 2005 yılında 1 kg zeytinyağı maliyeti 4,1 YTL olup, bir önceki yıla göreyaklaşık % 29 oranında bir artış olduğu görülmektedir.

- 9 4 —

Çizelge 26. 2003-2005 Yıllan Arasında Zeytin ve Zeytinyağı Maliyeti (Tl/Da)

MALİYET UNSURLARI

Anketi Yapılan Bahçenin Değeri

Anketi Yapılan Bahçenin Çıplak Anızı Defieri

Bahçenin Tesis Edildiği Yıl (Bahçenin Yası)

GİRDİ GİDERLER)

Gübre Bedeli

Su Bedeli

İlaç Bedeli

BAKIM VE İSÇİLİK GİDERLERİ

^it Tamiri

Toprak İşleme

îudama işçiliği

Sulama tsçilijgi

jCbreleme İşçiliği

Jir. Mae. İsçiliği

tapalama

HASAT VE PAZARLAMA

Hasat

Ambara Taşıma

Bekçi Ocreti

DİĞER DECİŞKEN MASRAFLAR

DEĞİŞKEN MASRAFLAR TOPLAMI (DMT)

DECİSKEN MASRAFLARIN FAİZİ (DMT x %20)(%12,5)

TOPLAM DEĞİŞKEN MASRAFLAR (TDM)

jenel İdare Giderleri(TDM % %3)

Çıplak arazi Vcrgisi(%5)

Tesis Mas.Amortisman Payı

TOPLAM SABİT MASRAFLAR (TSM)

TOPLAM ÜRETİM MASRAFLARİ (TÜM-TDM+TSM)

Bir önceki Yıl Mas Gen.Top.

Tali Gelir

Ürün İçin Yap.lki Yıllık OrtMas.

Bir Ön. Yıl Ort.Dek.Verim(K|s/Da)

Son Yıl Ort.Dek. Verim(Kg/Da)

İki Yıllık Ort. Verim (Kg/Da)

ZEYTİN NULİYETlfTL'Ke)

şletmeye Getirilen Zey.Mik.

şletmeve Getirilen Zey.Bedeli

Taşıma Masrafları (On.)

Yağa İşleme Masrafı

Ambalaj Masrafı

Ambara ve Pazara Taş.Mas.

Komisyon

TOPLAM İŞLEME MASRAF! (TİM)

Tali Gelir

Alınan ZeMinyagı Mık (Ke)

Bir Dekardan Alınan Ortalama Zeytinyağı Miktarı (Verim)

Orünün Satış Fiyatı (TL/Kg) (TARiŞ'in alım fiyatı)

Bir Dekardaki Gavri Şali Cretim DeBerl (GSC'D)

Z.EYTİYAĞI MALİYETİ (TL/KG)

2003

1.425.137.544

681.532.S88

1.956

11.191.446

7.699.63C

3.491.815

33.494.424

0

14.150.654

11.612 201

2.185.324

1.479.895

4.066.349

29.62SJ1!

27.342.823

2.167.591

U7.90C

1.000.720

7SJ14.904

15.062.981

90JT7.885

2.711.337

34.076.62S

7.436.05C

44.224.016

134.60I.90C

112.408.537

6.494.306

120.258.066

31i

177

248

485.666

92.612

44.978.454.336

773.555.OOC

6.278.837.50C

290.613.0OC

76.265.00C

C

52J97.724.836

3.200.00C

18.959

5C

3.2O0.O0C

158.473.600

2.763.585

2004

2.555.OO0.0OC

1.169.000 (XX

I97C

22300.000

13.500.00C

1.500.00C

7.500.00C

53.560.0M

60.00C

20.000.00C

17.000.00C

650.00C

3.50O.0OC

3.750.O0C

8.600.00C

52.650.0fX

50.000.00C

2.500.00C

I50.00C

1.850.00e

130560.00C

19.584.00C

150.144.001

4.504J2C

58.450.00C

13.860.00C

76.814J2C

226.958J2E

139J87.683

4.500.00C

180.923.002

268

35i

313

578.02S

146.442

84.647.687.494

1 7O3.635.0OC

6.656.505.15C

6U.142.0OC

109.050.00C

(

93.728.019.644

C

29.28S

63

3.600.000

225J60.000]

3.200.219

2005

2.759.4O0.O0C

1.262.520.00C

197C

24JO0.000

14.580.000

1.620.00C

8.100.00C

57.844.800

64.80C

21.600.000

18.360.OOC

702.0OC

3.780.00C

4.050.00C

9.288.00C

56.862.00e

,_ 54.000.00C

2.700.00C

162.00C

1.998.000

141.004.80C

14.100.480

155.105.280

4.653.158

ı 63.126.00C

14.968.80C

82.747.958

237.853.238

226.958.32C

4.860.000

229.975.779

358

25C

304

756.499

100.000

75.649.927.368

I.256.400.00C

4.909.100.000

450.700.000

80.400.000

C

82J46İ27J68

0

20.00C

61

3.888.O0C

236J90.4OC

4.117 J26

Kaynak: TKB

— 95 —

Çizelge 27. Zeytin ve Zeytinyağında Dolar Bazında Değişimler

YILLAR

1995

19%

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

ZEYTİN MALİYETLİ(TL)

17.762

25.295

57.291

87.215

147.689

208.616

280.888

407.466

485.666

578.029

756.499

ZEYTİNYAĞI MALİYETİ(TL)

93.022

148.577

303.438

541.241

740.676

1.097.993

1.649.357

2.142.045

2.763.585

3.200.219

4.117.326

DOLAR KURU

50.985

95.989

182.980

286.130

480.170

679.963

1.565.645

1.679.169

1.466.099

1.458.180

1.343-300

ZEYTİN MALİYETİ(S)

035

0,26

031

0,30

0,31

031

0,18

0,24

0,33

0,40

0,56

ZEYTİNYAĞI MALİYETİ(S)

1,82

1,55

1,66

1,89

1.54

1,61

1,05

1,28

1,88

2,19

3,07

Kaynak: TKB

•Bu tablonun hazırlanmasında her yıla ait 1 Kasım tarihli T.C Merkez Bankası döviz alış kuru kullanılmıştır.

Şekil 22 Zeytin ve Zeytinyağı Maliyetinin Dolar Karşılığı

|ZEYTİN VE ZEYTİN MALİYETLERİNİN DOLAR KARŞILlfil|

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

| ZEYTİN MALİYETİ (S) -—ZEYTİNYAĞI MALİYETİ (S)

B.2.6- Fiyatlar

Çizelge 28'den de görüldüğü gibi zeytinyağı maliyetlerindeki artışa bağlı olarak TarişZeytin ve Zeytinyağı Birliğinin alım fiyatlannda da bir artış gözlenmekte olup, devlet tarafındanverilen prim destekleri ile de zeytinyağı üreticilerinin maliyet fiyatlarının üstünde bir gelir eldeetmeleri sağlanabilmiştir.

- 9 6 -

Çizelge 28 Türkiye'de Yağlık Zeytin ve Zeytinyağı Fiyatları.

TÜRKİYE'DE YAĞLIK ZEYTİN ve ZEYTİNYAĞI FİYATLARI

YILLAR

1994/19951995/1996

1996/19971997A9981998/1999

1999/20002000/20012001/2002

2002/20032003/2004

2004/2005

2005/2006

YağlıkZeytin

MaliyetiTL/K«(1)

6.94317.762

25.29557.29187.215

147.689208.616280.886

407.466485.666

578.029

756.499

ZeytinyağıMaliyeti

TL/Kg (2)

40.145

93.022

148.577303.438541.241

740.6761.097.993

1.649J57

2.142.0452.765.585

3.200.219

4.117.326

5 Asit Baz AlıraFiyatları TL/Kg (3)

66.105200.000

280.000

290.000500.000990.000

1.110.0002.500.000

2.800.0003.200.0003.350.000

5.000.000

PrimÖdemeleri

(TL/kg)(4)

40Cent

028Cent

150.000

175.000

200.000250.000

100.000

YemeklikZeytinyağı(TL/Kg) (S)

97.102

253.449278.883369.727

657.208

1.487.6851.515.390

2.881.472

3.270.7083.578.994

4.040.000

NatOrel HamZtytinyağı(TL/kg)

(0

16.000-188.000

265.456-780.000

146.602-551.721143.759-635.488

645.250-1.250.000

725.000-1.876.351973.819-3.080.00

1.360.000-3.500.000

1.500.000-3.960.3961.879.962-4.125.000

4.250.000-5.750.000

(1H2) Yağlık Zeytin ve Zeytinyağı Maliyetleri Tarım ve KByişleri Bakanlığı /Strateji Gelinirine Başkanlığımdanalınmıştır.

(3) 5 Aıit Baz Zeytinyağı Alım Fiyatları TARİŞ Zeytin ve Zeytinyağı Birliğinden Alınmıştır.(4) Prim ödemeleri Tanm ve Ktyişleri Bakanlığı /TÜGEM(5) Yemeklik Zeytinyağı Fiyatları Balıkesir Ticaret Borsasından alınmıştır.(6) Naturel Hara Zeytinyağı Fiyatları Aydın Borsasından alınmıştır.

B.2.7- Zeytinyağı Sanayinde Mevcut Durum

Zeytinyağı üretiminde klasik ve modern sistemler kullanılmaktadır. Klasik sistemimengeneler, kuru sistem (süper persler) ve sulu sistem (torbalı, hidrolik presler) olarakgruplandırmak mümkündür.

Modern (Kontinü Santrifüjleme) sistemleri ise 2 fazlı kontinü santrifüjleme sistemi, 3 fazlıkontinü santrifüjleme sistemi, perkolasyon sistemi, kombine perkolasyon ve santrifüjleme (sinoleo)sistemi olarak gruplandınlabilir.

Klasik sistem yağhaneler ülkemizde zeytinyağı sektörünün önemli bir bölümünüoluşturmaktadır. Bu işletmeler mevsimlik olarak çalışan tesisler olup, bu sistemler zeytinyağıüretiminde önemli ölçüde kalite ve verim kayıplarına neden olmaktadır. Bu işletmelerde randımandüşük, maliyet ise yüksek olmakta ve elde edilen ürünün kalite kriterlerine uyumu zor olmaktadır.

Diğer taraftan yağhanelerde preslenen yağlar üretici tarafından uygun olmayan koşullardadepolanarak fiyat, arz ve talep gibi unsurların oluşmasından sonra sanayiye gönderilmektedir.

Tanm ve Köyişleri Bakanlığı kayıtlarına göre zeytinyağı işleyen (işleme-paketleme) 251adet işyerine gıda sicili, 1.014 ürüne üretim izni verilmiştir. Bu işletmeler ağırlıklı olarak zeytinüretim bölgelerinde bulunmaktadır.

- 9 7 -

Çizelge 29- İl Bazında Zeytinyağı İşleme Tesisleri

Kaynak: TKB-KKGM

İLLER

AfyonAnkaraAntalyaAydınBalıkesir

ÇanakkaleÇorumEdirneGaziantepHatayMersin

İstanbulİzmir

KocaeliKonyaKütahyaManisaMuğla

SamsunTekirdağ

OsmaniyeToplam

Gıda Sicili Adet

1610187613-331665222-433141

251

Üretim İzni Adet

1201372

4603728831312

2621771

5391

141

1014

Şekil -23 Zeytin İşletmelerinin Bulundu

Hj^^H^^L BUM ^Mv^^HBj

İPÖİW

julller

H 9 R ^ H 9 I ^ E B IBHWİBjBfŞ^gHw ^ S M B H ^ S H ı I ^ H M H

^ ^ ^ ^11182-,

*?Fiı

•JL

t

- 9 8 —

C- SOFRALIK ZEYTİN

Zeytin, diğer meyve türlerinden oldukça farklıdır. Diğer meyve türleri gibi hasattan hemensonra tüketilemez. Çünkü tüketim için içerisindeki acılık maddesinin (oleuropein) giderilmesigerekmektedir. Diğer bir ifade ile zeytin daneleri tüketim için yağa yada sofralığa uygun işlenmekzorundadır. Fakat tüm bilinenlerin aksine çok özel bir sofralık zeytin çeşidi "Hurma Zeytin" vardırki; dalından koparılarak yenilebilir. Hurma zeytin Türkiye'de ve diğer üretici ülkelerde özelalanlarda (mikroklimalarda) yetişebilen bir çeşittir.

İşlenme şekline göre tüketime ayrılan zeytin danelerinden yağlık tüketim dışındaki zeytinlergenellikle sofralık tüketim için ayrılmakta ve bunlar sofralık zeytin olarak adlandırılmaktadırlar.

Sofralık zeytin, uluslararası standartta kültüre alınmış zeytin çeşitlerinin, işlenebilecekolgunlukta hasat edilen meyvelerinin belirli teknik usullerle acılığının giderilip, tüketimine izinverilen katkı maddeleri ile birlikte veya sade olarak ambalajlanmış, yeme olgunluğu kazanan zeytindaneleri olarak tanımlanmakta ve siyah, yeşil ve rengi dönük (pembe) zeytin olaraksınıflandırılmaktadır (Tunalıoğlu ve Işıklı 1993).

Her çeşit zeytin sofralık olarak işlenebilir. Fakat kalitede farklılık oluştuğu için siyah-yeşilve rengi dönük olarak ayrılan sofralık zeytinler farklı işleme teknikleri kullanılarak tüketimehazırlanırlar. Genellikle et oranı fazla, çekirdeği küçük, etinden ayrılabilir, kabuğu ince ve esnek,şeker oranı yüksek ve yağ oranı tercihen düşük çeşitler sofralık olarak işlenir. Sofralık zeytin gereksiyah, gerek yeşil, gerekse de rengi dönük olsun işlenmesinde iki ana yöntem uygulanır. Birincisinatürel adı verilen doğal yöntemdir. Bu yöntemde zeytinin acılığının giderilmesinde sadece tuzkullanılır. İkincisi kostikle işlemedir. Bu yöntem suya düşük oranda karıştırılan sodyum hidroksitile zeytinin içerisindeki acılığı veren maddeyi ve tanedeki şekeri kısmen yada tümü ile gidererekfermantasyonu başlatan kısa süren bir uygulamadır. İkinci yöntem birinci yönteme göre sofralıkzeytinin daha çabuk tüketime hazırlanması açısından özellikle dış pazara yönelik satımlarda önemtaşımaktadır. Bu işleme yöntemlerini kendi içlerinde ve ülkeler bazında da çeşitlendirmekmümkündür. Sofralık zeytinler söz konusu işleme tekniklerinden sonra tüketime çekirdekli, ezme,biberli, havuçlu, badem dolgulu ve dilimli zeytin şeklinde sunulmaktadır.

Türkiye'de Gemlik, Domat, Memecik, Uslu, Memecik, Ayvalık (Edremit), Edincik-Su, Kan,Halhali, Tavşan Yüreği, Çelebi ve Yamalak Sarısı, önemli sofralık zeytin üreticisi ülkelerde ise;Manzanilla, Hojiblanca, Ascolana, Kalamata, Haldiki ve Chemlali önemli zeytin çeşitleridir.

C.l- Dfinya'da ve Avrupa Birliği'nde Sofralık Zeytin

C.l.l- Üretim

Dünyada zeytin ağaç varlığı ve dane zeytin üretimine paralel olarak sofralık zeytin üretenönemli ülkeler İspanya, Türkiye, İtalya, Yunanistan, ABD, Fas, Suriye ve Mısır'dır. Türkiyesofralık zeytin üretiminde İspanya'dan sonra ikinci sırada yer almaktadır. Türkiye dünya sofralıkzeytin üretiminde siyah sofralık zeytin üretimi ile ilk sırada yer alırken, yeşil sofralık zeytinüretiminde İspanya ilk sırada yer almak~.adır.

- 9 9 -

Dünya'da sofralık zeytin üretimi Şekil 24'den görüleceği üzere genelde artan bir eğilimgöstermektedir. Şekil 25 ve Çizelge 30'da yer alan ülkeler bazında sofralık zeytin üretimrakamlanna bakıldığında, 1990/91 sezonundan başlayarak 16 yıllık üretim periyodunu içine alan1990/94-2005/06 sezonları ortalama Dünya üretimi yaklaşık 1.257.000 ton, Avrupa Birliği'nin(AB) üretimi ise 522.000 ton olarak gerçekleşmiştir. Ortalama dünya üretiminde yaklaşık % 42paya AB'nin, % 12 paya ülkemizin ve % 8'lik paya ise Suriye'nin sahip olduğu görülmektedir.

Son 16 yıllık ortalama üretim rakamlanna bakıldığında AB içinde zeytin üretiminin% 68*ini ispanya ve % 16'sını Yunanistan tarafından gerçekleştirilmiştir.

Şekil 24- Dünya Sofralık Zeytin Üretimi

DONYA SOFRALIK ZEYTİN ÜRETİMİ (l.OOO TON) I

2.0001.8001.6001.4001.2001.000800600«002000

1990/91 1992/93 199^95 1996/97 1998/^9 2000/1 20O2/3 20045

Kaynak: Uluslararası Zeytinyağı Konseyi ( U Z K )

Şekil 25- Dünyada Ülkeler Bazında Sofralık Zeytin Üretimi (1990/1991-2005/2006 Ort)


Şekil 2 6 - AB Sofralık Zeytin Üretimi

1 AB SOFRALIK ZEYTİN ÜRETİMİ (1.000 TON)

90/9

1

91/9

2

92/9

3

93/9

4

91/9

5

95/9

6

96/9

7

97/9

»

98/9

9

999/

0

000/

1

001/

2

002/

3

• - ' - 1 — ' - " ' - — — -

^ , _

003/

4

004/

5

700

500

400

300

200

100

0

005/

6


Çizelge 30- Dünya Sofralık Zeytin Oretimi (I990/199l-2005/2006(tahmin)) (1.000 ton)ÜLKELER

A B

TÜRKİYE

MISIRSURİYE

A B D

F A S

ARJANTİNCEZAYİRPERUÜRDÜNTUNUSİRAN

SİLİMEKSİKAİSRAİL

FİLİSTİN

LÜBNANAVUSTRALYA

LİBYA

BREZİLYADİĞER ÜLKELER

DÜNYA ÜRETİMİ

1990/91363,5

150,0

10,5

80,0

114,080,0

30,0

13,514,0

16,0

l £ 0

0,0

6,0

14,017,0

0,0

10,0

2,0

3,0

1,0

13,5

950,0

1991/92474,0

110,0

38,5

56,0

57,085,0

38,0

18,0

10,08,0

14,00,0

9,0

16,010,5

0,0

5,0

2,0

3,5

1,0

13,0

9683

1992/93

372,0

100,0

53,0

80,0

144,080,0

40,0

12,5

1 0 3

12,5

12,00,0

6,5

9,5

14,0

20,0

15,0

2,0

2,5

1,0

153

1.0023

1993/94360,0

100,0

41,0

70,0

105380,039,0

13,0

1 6 3

7 313,0

0,0

7,0

10,04,0

0,0

1 32,0

3,0

1,(T16,0

890,0

199V95367,5

180,0

49,0

75,0

72,090,0

44,08,0

18,013,0

11,00,0

8,0

10,0

13,0

1,0

6,0

2,0

3,0

1,0

1 8 3

990,0

1995/96369,0

120,0

60,0

75,0

66,085,0

35,0

18,015,0

10,09,0

0,0

7,0

1 9 3

16,0

10,0

6,0

2,0

5,0

1,0

18

9463

199V97370,5

185,0

25,0

90,0

144,0100,0

40,0

12,016,0

1 6 3

15,00,0

10,57,0

18,0

10,0

10,0

2,0

4,0

1,0

16,5

1.093,0

1997/98486,0

124,0

50,0

60,0

90,5

85,0

50,0

11,018,536,0

13,00,0

6,0

17,0

12,5

4 3

3 32,0

3,5

1,0

20

1.094,0

1998/99500,0

178,0

41,0

85,0

77,595,0

51,0

30,515,036,014,0

0,0

8,0

22,012,0

5,0

6,0

2,0

3 30,5

14,0

1.201,0

1999/06203

150,0

85,0

93,0

129,0

80,058,0

34,515,0

8,0

1 3 3

0,0

9,0

9,0

15,0

2,0

5,5

2,0

3,0

0,5

18,5

1.351,0

2ooq/ı576,5

224,0

70,0

142,0

60,0

80,030,0

33313,0

24,0

11,50,0

10,0

8,5

1 9 3

8,0

7,0

2 32 30,520

1.343,0

2001/2764,5

85,0

135,0

80,0

120,0

90,038,048,016,013,0

6 3

0,0

8,0

16,012,0

7,0

53

3 32,5

0 322,5

1.4733

2002/36443165,0

340,0

170,0

81,0

80,050,0

63,53 7 3

28,0

6 3

0,0

11,014,0

2 4 3

8 3

6,0

4,0

3,0

0,5

36,0

1.7733

2003/4

759,0

125,0

95,0

120,0

100,0

120,070,0

59,031,0

26,526,0

12,0

6 310,0

7,5

5,0

7,0

2,0

3,5

0,5

1 6 3

1.602,0

2004/5726,0

220,0

95,0

200,0

87,0

80,060,077,0

29,5

29,013,0

18,0

9,0

8,0

1 8 3

7,0

6,0

4,0

4,5

0,5

16,5

1.7083

2005/6596,0

280,0

200,0

120,0

104,5

100,087,0

8 0 3

30,0

2 9 3

24,0

14,010,0

9,5

8 36,0

6,0

4,0

3,0

0,5

16,5

1.7293Kaynak : Uluslararası Zeytinyağı Konseyi (UZK)

ÜLKELER

İSPANYA

YUNANİSTAN

İTALYA

PORTEKİZ

FRANSA

Diğer

AB ÜRETİMİ

1990/91

230,0

70,0

4 4 3

18,0

1,0

0

3633

1991/92

268380,0

100,0

23,0

2,70

474,0

1992/93

223,7

60,0

70,0

16,5

2,00

372,2

1993/94

205,2

60,0

76,8

16,0

2,00

360,0

1994/95

235,6

60,0

59,9

10,0

2,00

3673

1995/96203,0

70,0

85,5

9,1

1,10

368,7

1996/97

244,0

60,0

5 5 ^

9,0

2,00

3703

1997/98310,0

85,080,0

9,0

2,00

486,0

1998/99359,6

85,0

45,0

8,6

2,00

500,2

1999/0

431,0

100,0

75,0

12,6

2,00

620,6

2000/1

415385,0

65,0

8,7

1,80

5763

2001/2

575,4

115,0

60,0

12,0

2,00

764,4

2002/3

4483

117,0

66,011,0

2,00

6443

2003/4

579,4

92,0

65,0

1 1 3

2,0

10

759,7Kaynak :Uluslararası Zeytinyağı Konseyi (UZK)

2004/5

537,5

101,0

65,0

10,7

2,0

10

726,2

2005/6

381,0

123,0

70,0

10,0

2,0

10

596,0

— 101 —

C.1.2-İthalat

Dünya sofralık zeytin ithalatı Şekil 27'den görüleceği üzere genelde artan bir eğilimgöstermektedir. Çizelge 32'de görülen 16 yıllık üretim periyodunu içine alan 1990/91-2005/06dönemi ortalama Dünya ithalatı 321.000 ton, AB'nin ithalatı ise 55.000 ton olarak gerçekleşmiştir.İthalata ilişkin rakamlar içerisinde ABD'nin payı % 29, AB'nin payı % 17 ve Brezilya'nın payı ise% 14'dür.

Şekil 27- DOnya'da Sofralık Zeytin İthalatı

DÜNYA SOFRALIK ZEYTİN tTHAİATI (1.000 TON)

Kaynak: UZK

Şekil 28- AB Sofralık Zeytin ithalatı

AB SOFRA1IK ZEYTİN İTHAUTIP00 TON)

Kaynak:UZK

Çizelge 33- Dünya Sofralık Zeytin ithalatı (1990/1991 -2005/2006(tahmin)

ÜLKELER

AB

ABD

RUSYA

ROMANYA

İSVİÇRE

BULGARİSTAN

AVUSTRALYA

S.ARABİSTAN

LİBYA

BREZİLYA

DİĞER ÜLKELER

DÜNYA İTHALATI

1990/91

41,5

68,0

3,0

5,0

4,0

4,0

5,5

0,0

5,0

40,5

36,5

213/)

1991/92

41,0

76,0

2,0

8,0

1,0

3,0

6,0

0,0

1,5

28,0

48,5

215,0

1992/93

32,0

75,0

2,5

7,0

2,0

2,5

6,5

0,0

2,0

37,5

42,5

209,5

1993/94

34,5

71,0

2,5

3,5

2,0

2,5

7,0

0,0

1,0

33,5

54,0

211,5

(1.000 ton)

1994/95

59,0

69,5

2,0

3,5

3,0

2,5

8,0

0,0

1,0

46,5

54,0

249,0

1995/96

50,0

72,5

3,0

10,0

6,0

3,0

7,5

0,0

1,0

45,8

53,0

251,8

1996/97

57,0

77,0

2,5

10,0

11,5

2,5

8,5

13,5

1,0

47,0

52,0

282,5

1997/98

47,0

88,0

3,0

8,5

14,0

3,0

9,0

15,0

1,0

48,5

68,5

305,5

1998/99

51,5

95,0

3,5

9,5

7,0

4,0

9,5

15,0

3,0

47,0

68,0

313/)

1999/0

54,0

92,0

3,5

9,5

13,0

4,0

11,0

15,0

1,0

50,0

76,5

329,5

2000/1

56,5

111,0

3,5

9,5

21,0

5,0

11,5

15,0

3,0

45,0

77,0

358/)

2001/2

58,0

113,0

4,0

17,0

30,0

5,0

12,5

18,0

4,0

50,0

88,5

400,0

2002/3

73,0

115,0

4,0

17,0

40,0

6,0

13,0

20,0

4,0

46,0

111,5

449,5

2003/4

70,5

117,5

4,5

17,0

40,0

6,5

14,5

20,0

2,5

51,0

97,0

441,0

2004/5

72,0

116,5

4,5

17,0

41,0

6313,0

20,0

3,5

56,0

90,0

440,0

2005/6

79,0

115,0

5,0

17,5

45,0

7,0

13,5

20,0

4,5

60,0

105,0

4713

Kaynak: UZK

Çizelge 34- AB Sofralık Zeytin İthalatı (1990/1991-2OO5/2O06(tahmin)) (1.000 ton)

ÜLKELER

İTALYA

İSPANYA

ALMANYA

FRANSA

YUNANİSTAN


AB İTHALATI

1990/91

6,3

0,0

4,3

28,2

0,0

2,7

41,5

1991/92

3,7

0,4

4,8

29,2

0,0

0,0

41,1

1992/93

3,1

0,0

4,5

21,1

0,0

3,5

32,2

1993/94

3,6

2,2

4,5

21,3

0,0

3,0

34,6

1994/95

6,4

9,7

7,2

27,2

1,17,5

59,1

1995/96

4,3

8,1

7,5

23,7

0,2

6,2

50,0

1996/97

7,5

3,9

10,6

27,0

0,0

8,1

57,1

1997/98

3,2

1,6

9,0

24,0

0,0

93

47,1

1998/99

3,6

3,9

10,5

23,3

0,0

10,1

51,4

1999/0

2,0

2,1

12,3

26,1

0,1

11,3

53,9

2000/1

3,8

1,9

12,1

26,4

0,0

12,4

56,6

2001/2

5,9

1,0

13,3

23,4

1,5

12,7

57,8

2002/3

5,6

2,1

12,3

34,8

2,0

16,1

72,9

2003/4

8,8

2,7

13,0

25,7

4,0

16,2

70,4

2004/5

7,7

3,5

12,7

26,1

3,5

18,6

72,1

2005/6

7,0

5,0

13,0

26,0

9,0

18,8

78,8

Kaynak: UZK

— 103 —

C.1.3-Tüketim

Önemli sofralık zeytin üreticisi ülkelerin sofralık zeytin tüketim üretim ve işlemelerine paralelolarak değişmektedir. Siyah sofralık zeytin üreten ve işleyen ülkelerin doğal olarak tüketimlerindesiyah sofralık zeytin ağırlıklı olmaktadır. Sofralık zeytin üretildiği ülkelerde gıda ürünü olarak,fakat alışkanlıkların getirdiği farklı tüketim desenlerinde yer almaktadır.

Sofralık zeytin Türkiye, Fas ve Yunanistan'da genellikle kahvaltı, yemek öncesi ve sonrasıöğünlerde tüketilirken, ispanya, İtalya ve ABD'de daha çok ara öğünlerde, ikramlarda ve hamurişlerinde özellikle de pizzada kullanılmak Özere tüketilmektedir.

Çizelge 35'de görülen 16 yıllık üretim periyodunu içine alan 1990/91-2005/06 dönemiortalama Dünya tüketimi 1.255.000 ton, AB'nin tüketimi ise 420.000 ton olarak gerçekleşmiştir.Dünya tüketimi ilişkin rakamlar içerisinde AB'nin payı % 33, ABD'nin payı % 14 ve ülkemizinpayı ise% 10'dur.

AB içerisinde ise sofralık zeytin ağırlıklı olarak İspanya, İtalya, Almanya ve Yunanistan'datüketilmektedir.

Şekil 29- Dünya Sofralık Zeytin Tüketimi

— __.

S §• §•' * ss a s

SOFRALIK ZEYTİN TÜKETİMİ (1.000 TON)

/96

/97

199

199(

_^- '

66/

86/

199'

199!

/

9/0

0/1

1/2

S S 3 S

i * ın^ %o

C3 O O

2 )00

1.750

1500

1.250

1.000

750

500

250

0

Kaynak: UZK

Şekil 3 0 - A B Sofralık Zeyt in Tüketimi

1 AB SOFRALIK ZEYTİN TÜKETİMİ (1.000 TON)

600

500

400

300

200

100

0

, § . . § . § . g L § . .-.-•• S - § • S- § • £ • § • § • § " § • s "

Kaynak-.UZK

Çizelge 35- Dünya Sofralık Zeytin Tüketimi (1990/l991-2005/2006(ıahmin)) (1.000 lon)

ÜLKELER

AB

ABD

TÜRKİYE

MISIR

SURİYE

CEZAYİR

BREZİLYA

RUSYA

FAS

ÜRDDN

KANADA

TUNUS

İSRAİL

S.ARABİSTAN

PERU

ROMANYA

AVUSTRALYA

ARJANTİN

MEKSİKA

SİLİ

LİBYA

BULGARİSTAN

FİLİSTİN

LÜBNAN

İSVİÇRE

DİĞER ÜLKELER

DÜNYA TÜKETİMİ

1990/91

346,5

169,5

110,0

11,0

60,0

14,0

41,0

4,0

324

124

12,0

12,0

15,0

0,0

14,0

5,0

7,5

15,0

7,0

6,0

8,0

4,0

0,0

10,5

3,0

37

957,0

1991/92

355,5

152,0

98,0

38,0

70,0

16,0

29,0

1,0

35,0

104

13,0

13,5

11,0

0,0

10,0

8,0

8,0

18,0

3,0

6,5

5,0

3,0

0,0

6,0

2,0

43

955,0

1992/93

3514

1734

90,0

424

78,0

16,0

39,5

2,0

35,0

134

13,0

11,0

11,5

0,0

10,5

7,0

84

15,0

3,0

6,5

44

24

12,0

12,5

24

42,5

1.004,0

1993/94

340,5

172,0

89,0

45,0

75,0

13,0

34,5

2,0

364

12,0

14,0

124

64

0,0

154

5,0

9,0

14,0

3.5

6,5

4,0

24

8,0

9,0

24

37,5

9694

1994/95

346,0

166,5

135,0

45,0

75,0

8,0

48,0

3£

34,0

12,0

16,0

11.0

13,0

0,0

17,0

3,5

10,0

15,5

94

74

4,0

24

1,0

8,0

24

45,0

1.0384

1995/96

352,0

149,0

129,0

48,0

71,0

14,5

46,8

6,0

29,0

10,0

135,0

9,0

15,5

0,0

15,0

10,0

94

15,0

114

8,0

6,0

3,0

10,5

10,0

3,0

86.5

1.042,8

1996/97

319,0

172,5

132,0

29,0

80,0

14,0

48,0

11,5

35,0

164

17,0

14,5

16,0

134

15,5

10,0

10,5

16,0

114

8,5

5,0

24

9,0

124

2,5

39,0

1.0654

1997/98

341,0

179,0

127,0

32,5

66,0

12,5

49,5

14,0

21.0

27,0

18,0

124

13,5

15,0

14,0

84

11,0

15,0

114

8,0

4,5

3,0

5,0

8,5

3,0

52,5

1.073,0

1998/99

392,0

176,5

149,0

43,5

70,0

31,0

48,0

7,0

20,0

34,5

18,5

134

12,0

15,0

14,5

9.5

114

16,0

134

8,0

6,0

4,0

6,0

8,5

3,5

49,5

1.1854

1999/0

421,5

183,5

130,0

77,0

90,5

25,0

50,5

13,0

21,5

15,0

194

124

14,5

15,0

14,5

94

13,0

18,0

9,5

8,5

44

4,0

4,5

8,5

3,5

544

1.2414

2000/1

461,0

185,0

125,0

57,0

110,0

33,0

45,0

21,0

21,0

234

20,5

11,0

19,0

15,0

9,0

9,5

14,0

12,5

11.0

9,0

5,5

5,0

9,0

8,0

34

604

0034

2001/2

525,0

205,0

100,0

75,0

74,0

47,0

50,5

30,0

22,0

114

22,0

6,0

21,5

18,0

9,0

17,0

16,0

13,0

9.0

8,0

6,5

5,0

8,0

9,0

4.0

704

U824

2002/3

538,5

205,0

114,0

190,0

156,5

604

47,0

40,0

31,0

264

234

6,5

23,5

20.0

30,5

17,0

17.0

13.5

13,5

12,5

7,0

6,0

9,0

54

4,0

110,0

1.728,0

2003/4

5724

210,0

96,0

138,0

1314

64,0

50,5

40,0

45,0

24,0

234

24,0

21,5

20J)

20,5

17,0

164

20,0

10,0

7,5

5,5

6,5

9,0

64

4.5

86.0

1.670,0

2004/5

5334

205,0

175,0

104,0

159,5

64,0

57,0

41,0

29,0

264

23,5

13,0

22,0

20,0

18,5

17,0

164

15,0

9,0

9,0

8,0

6,5

7,0

7,5

4,5

86,0

1.6774

2005/6

529,5

210,0

210,0

170,0

102,0

96,0

60,0

45,0

30,0

27,0

25,0

214

20,0

20,0

19,0

174

17,0

15,0

10,5

9,0

7,5

64

6,0

5,5

5,0

93,0

1.7774

Kaynak: UZK

Çizelge 36- AB Sofralık Zeytin Tüketim (l990/l99l-200S/2006(tahnıin)) (1.000 ton)

ÜLKELER

İSPANYA

İTALYA

FRANSA

ALMANYA

YUNANİSTAN

İNGİLTERE

PORTEKİZ

HOLLANDA

İSVEÇ

AVUSTURYA

DANİMARKA

DİĞER AB ÜLKE.

AB TÜKETİMİ

1990/91

100,0

138,0

31,7

15,8

33,0

3,4

19,0

2,5

0,0

0,0

0,7

23

346,4

1991/92

110,0

• 144,0

35,1

15,8

20,0

3,8

2033,1

0,0

0,0

1,0

2,5

355,8

1992/93

125,0

130,0

27,7

15,5

25,0

3,7

18,0

3,1

0,0

0,0

1,0

2,8

351^

1993/94

120,0

130,0

24,6

16,0

21,0

3,7

18,0

3,6

0,0

0,0

1,0

23340,7

1994/95

118,0

113,0

30,9

18,9

30,0

6318,5

5,6

2,1

0,91,2

2,4

348^

1995/96

116,0

125,0

28,0

21330,0

6,4

11,0

4,5

2,4

1,4

1,94,0

352,1

1996/97

100,0

112,0

30,8

233203

6,2

834,7

3,6

1,6

2,5

5,4

3183

1997/98

113,0

1143

33,7

22320,0

8,4

10,2

5,1

4313

2,16,0

340,9

1998/99

159,7

110,0

31,0

23,4

22,0

11,1

13,1

5,4

4,1

232,17,4

3913

1999/0

167,5

1163

34,1

26,6

26,6

12315,0

4,6

4,4

V>238,2

421,7

200Qfl

163,6

145,0

39,0

35,0

25,0

13312,9

435,7

233,8

9,4

4603

2001/2

215,6

150,0

39,0

36329313,0

14,1

4,76,7

232,5

103

524,9

2002/3

192,7

150,0

62,0

37,4

33,0

18,1

1335,9

7,1

3,2

3,6

113

5383

2003/4205,0

150,0

44,9

39330,0

21,1

17,1

837,9

4,1

3,6

40,8

5723

2004/5

170,0

147,2

45,0

39,2

33,0

23,1

13,1

8,7

7,7

3,4

2340,2

533,4

2005/6

170,0

139,0

45,5

40335,0

23,2

13,0

837,9

3,9

3,2

403

529,7Kaynak: UZK

— 106 —

C.1.4- ihracat

önemli sofralık zeytin üreticisi ülkelerin sofralık zeytin ihracatları, üretim ve işlemelerineparalel olarak değişmektedir. Siyah sofralık zeytin üreten ve işleyen ülkelerin doğal olarakihracattan da siyah sofralık zeytin ağırlıklıdır.

Çizelge 37'de görülen 16 yıllık üretim periyodunu içine alan 1990/91-2005/06 dönemiortalama Dünya ihracatı 325.000 ton, AB'nin ihracatı ise 160.000 ton olarak gerçekleşmiştir. Dünyaihracatına ilişkin rakamlar içerisinde AB'nin payı yaklaşık % 49, Fas'ın payı % 20 ve ülkemizinpayı ise % 9,5'dir.

Son 16 yıllık ortalama AB içerisindeki ihracatın % 79'unu İspanya, % 16'sını iseYunanistan yapmaktadır.

İspanya ürettiği sofralık zeytinin yaklaşık % 40'ını, Yunanistan % 35'ini, Fas % 75'ini ihraçedebilirken Türkiye ancak % 19'unu ihraç edebilmektedir. Fas ürettiği sofralık zeytini dökmeolarak ihraç ettiği için ihracatta dünya sofralık zeytin pazanna İspanya ve Yunanistan'ın hakimolduğu ifade edilebilir.

Şekil 31- Dünya Sofralık Zeytin İhracatı

DÜNYA SOFRALIK ZEYTİN İHRACATI (1.000 TON)

Kaynak: Ü Z K

1 0 7 —

Şekil 32- Dünya Sofralık Zeytin İhracatı

• •:• .•••".-.••;. D i ğ e r l e r i

•.•:•,, - - • ' / . ' • : : ; . ; . : ' 2 0 % ;

Kaynak: UZK

Şekil 33- AB Sofralık Zeytin İhracatı

AB SOFRAUK ZEYTİN İHRACATI (1«M TON)

Kaynak:UZK

Çizelge 37- Dünya Sofralık Zeytin ihracatı (1990/1991ÜLKELER

AB

TÜRKİYE

MISIR

SURİYE

FAS

ARJANTİN

MEKSİKA

İSRAİL

DİĞER ÜLKELER

DÜNYA İHRACATI

1990/91

112,5

8,0

0,0

0,0

47,5

20,0

11,0

1,0

6,5

2063

1991/92

107,5

12,0

0,5

0,0

50,0

20,0

14,0

0,5

5,0

2093

1992/93

106,5

13,0

1,0

0,0

45,0

25,0

6,5

1,0

9,0

207,0

200S/2006(tahmin)) (1.000 ton)1993/94

92,5

15,0

5,0

0,0

50,0

25,0

6,5

03

15,0

2093

1994/95

100,5

29,0

5,0

1,071,0

28,0

0,5

0,0

123

2473

1995/96

114,0

22,0

9,0

6,060,0

20,0

7,0

1,0

7,0

246,0

1996/97

121,5

30,0

2333

70,0

24,0

1,0

2,0

10,0

2643

1997/98

1453

23,0

12,0

1,050,0

39,0

7313

16,0

2953

1998/99

1503

30,0

7,0

43803

35,0

10,0

13143

3333

1999/0

193,0

20,0

10,0

2,0

653

36,0

4,5

139,0

3413

2000/1

2053

32,0

12,0

8,0623

29,0

232,0

103364,0

2001/2

214,0

56,0

25,0

16,0

61,0

24,0

12,0

1312,0

4213

2002/3

229,0

35,0

80,0

6,0

52,0

35,0

5,0

2,0

1634603

2003/4

2083

51,0

45,0

183693

45,0

4,0

0320,0

462/)

2004/5

2263

55,0

5,0

33,0

55,0

50,0

3,0

1321,0

450/)

2005/6

234,0

65,0

7,0

25368,0

58,0

3,0

0,0

233484/)

Kaynak: UZK

Çizelge 38- AB Sofralık Zeytin İhracatı (1990/199l-200S/2006(tahmin)) (1.000 ton)

ÜLKELER

İSPANYA

YUNANİSTAN

PORTEKİZ

İTALYA

FRANSA

ALMANYA

DİĞER AB ÜLKE.

AB İHRACATI

1990/91

86,4

22,0

2,7

0,4

0,9

0,2

0,0

112,6

1991/92

89,5

13,C

3,1

0,5

1,0

0,20,C

107^

1992/93

86,0

15,0

330,7

0,9

030,0

106,4

1993/94

73,8

13,C

3,C

0,7

ı,c030,2

92,2

1994/95

77,7

15,C

5,2

0,9

1,C

03

03100,4

1995/96

75,C

29,0

6,9

1,1

1,3

0,5

03

1143

1996/97

92,1

20,C

53131,6

0,4

03121,4

1997/9J

105,5

33,C

1,1

1,1

0,6

0,6

145,7

1998/99

108,1

35,0

3,7

1,4

1,2

0,6

0,6

150,6

1999/C

149,6

353

3,£

131,4

0,6

o,c192,2

2000/1

165,7

31,C

5,C

131,4

0,6

0,6

205,«

2001/2

172,C

34/

3,1

2/

130,6

03214/

2002/3

188,î

30,C

4,1

1,9

230,4

132283

2003/4

169,7

28,C

5,6

1,4

0,4

13208,6

2004/5

184,7

32,0

4,C

2,1

1,4

0,6

132263

2005/6

189,C

35,0

4,C

13

130,6

2,4

234/

Kaynak: UZK

— 1 0 9 -

C.2- Tfirkiye'de Sofralık Zeytin

C.2.1- Üretim, Tüketim ve ithalat

Türkiye'de var yok yıllan ortalamasına göre üretilen toplam dane zeytinin yaklaşık % 30'usofralık işlenmek Özere aynlmaktadır. Dolayısı ile sofralığa aynlan miktar o yılın dane üretimi iledoğrudan ilişkilidir.

Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜfiC) rakamlarına göre son 16 yıllık ortalama ülkemizsofralık zeytin üretimi 321.000 ton civarındadır.

Türkiye'de siyah sofralık olarak değerlendirilen başlıca sofralık zeytin çeşitleri; Gemlik,Uslu, Edincik-Su, Kan, Halhali, Tavşan Yüreği ve Çelebi'dir. Domat ve Yamalak Şansı çeşitleri;yeşil ve genellikle kostikli, dolgulu olarak değerlendirilen çeşitlerdir. Ayvalık (Edremit) veMemecik çeşitleri ise yeşil, pembe çizik, siyah ve yağlık olarak değerlendirilebilen en önemli karmaçeşitlerimizdendir. Türkiye'nin sofralık zeytin üretiminde Marmara Bölgesi'nin ayncalıkli bir yerivaidır. Çünkü bu bölgede üretilen zeytinin % 80'ninden fazlası siyah sofralık olarak işlenmekte veçeşit olarak da Gemlik çeşidi ilk sırayı almaktadır.

Çizelge 39 Türkiye So&alık Zeytin Üretimi

Üretim Sezonu

1990/91

1991/92

1992/93

1993/94

1994/95

1995/96

1996/97

1997/98

1998/99

1999/00

2000/01

2001/02

2002/03

2003/04

2004/05

2O05/06(Tahmin)

Üretim337.000

181.000

231.000

200.000

350.000

206.000

435.000

200.000

430.000

240.000

490.000

235.000

450.000

350.000

400.000

400.000

Ka\Tiak TÜİK

110 —

Türkiye, üretiminin büyük bir miktannı tüketime yönlendirmekte, işleme tekniğindekifarklılıktan dolayı ihracatta aynı başanyı gösterememektedir. Genellikle yüksek tuz konsantrasyonuiçeren işleme tekniği ile başta AB ülkelerinin büyük tüketici ve ithalatçısı konumunda bulunanİtalya ve İspanya'nın da içerisinde yer aldığı birçok tüketici ülkenin damak zevkine hitapedilememektedir. Diğer yandan, sofralık zeytinde ithalatımız yoktur.

Şekil 34- Türkiye Sofralık Zeytin Üretim, Tüketim ve İhracatı

Kaynak :UlusIararası Zeytinyağı Konseyi (UZK)

C.2a- ihracat

Türkiye, siyah sofralık ağırlıklı olmak üzere son 10 yıllık ortalamalara göre yaklaşık 31 binton olan ihracatım genellikle Romanya, Bulgaristan, Rusya, Almanya gibi ülkelere yapmaktadır.Çünkü, Türk siyah sofralık zeytin işleme tekniği ve damak zevki ancak bu ülkelerle uyumgöstermektedir. Ülkemiz sofralık zeytin ihracatında belli pazarlarla sınırlı kalınmasının olumsuzetkisini özellikle bazı kampanya dönemlerinde ciddi biçimde yaşamaktadır. Sofralık zeytin işlemetesislerinin küçük aile işletmeleri yapısında teknolojiden uzak şekilde çalışıyor olması ve etnikpazarlarda bazı yıllar yaşanılan sorunlar Türkiye sofralık zeytin ihracatını sıkıntıya düşürebilecektir.

Çizelge 40 TUrkiye Zeytin İhracatıVILLAR•• 1 9 9 6 :

=., 1997? 1998

. 1999200020012002200320042005

MİKTAR (KG)

19.290.45121.870.98419.180.67120.28S.02S21.240.94836.886.43432.647.74439.884.28947.471.838

49.849.269

DEĞER (S)

26.233.27027.263.37220.137.09722.245.S2S20.967.99126.896.82326.819.0S644.909.76454.836.348

64.469.808Kaynak: DTM

Son yıllarda sofralık zeytin pazar hacmi giderek artmaktadır. Bu artış, üretici birlikleri veözel sektörün katkılarıyla daha da güçlenmektedir.

Türkiye geçmiş yıllardan bu yana sofralık zeytini özellikle siyah sofralık olarakişlemektedir. Siyah sofralık zeytin de tuzlu olarak işlendiği için ihracat ancak etnik pazarlarayapılabilmektedir. Bu tip zeytin tüketen ve damak tatlan buna uygun ülkeler; Rusya, Bulgaristan,Romanya, AB ülkeleri - Türklerin yoğun yaşadığı ülkeler olması sebebiyle Almanya, Hollanda- veson yıllarda ABD, Danimarka, Avustralya ile K.K.T.C olarak sınırlı kalmaktadır. Bu ülkelerle olanikili ticari anlaşmalann (Serbest Ticaret Anlaşmalan ve 1/98 sayılı Ortaklık Konseyi Karan) gözdengeçirilmesinde ve ülkemiz aleyhine olabilecek gelişmeler için tedbir düşünülmesinde yararolacaktır.

Çizelge 41- Türkiye Sofralık Zeytin liretim, İthalat, Tüketim ve İhracatı (1990/1991-2005/2006 (tahmin)

1990/91 1991/92 1992/93 1993/94 1994/95 1995/96 1996/97 1997/98

Hl.OOOton)

1998/99 1999/0 2000/1 2001/2 200273 2003/4 2004/5 2005/6Sofralık Zeylin Üretimi (1000 Ton)

Türkiye

Dünya

Sofralık Zeytin İthalatı (İt

Türkiye

Dünya

Sofralık Zeylin Tüketimi (1

Türkiye

DOnya

Sofralık Zeytin İhracatı (1

Türkiye

Dünya

150,0

950,0

00 Ton)

0.0

213,0

000 Ton)

110,0

957,0000 Ton)

8,0

206,5

110,0

968,5

0,0

215,0

98,0

955,0

12,0

209,5

100,0

1.002,5

0,0

209,5

90,0

1.004,0

13,0

207,0

100,0

890,0

0,0

2114

89,0

969,5

15,0

2093

180,0

990,0

0,0

249,0

135,0

1.0383

29,0

2473

120,0

9463

0,0

251,8

129,0

1.042,8

22,0

246,0

185,0

1.093,0

0,0

2823

132,0

1.0653

30,0

264,5

124,0

1.094,0

0,0

3053

127,0

1.073,0

23,0

2953

178,0

1.201,0

0,0

313,0

149,0

1.1853

30,0

3333

150,0

1.351,0

0,0

3293

130,0

1.2413

20,0

3413

224,0

1343,0

0,0

358,0

125,0

1.3033

32,0

364,0

85,0

1.4733

0,0

400,0

100,0

U 8 2 3

56,0

4213

165,0

1.7733

0,0

4493

114,0

1.728,0

35,0

4603

125,0

1.602,0

0,0

441,0

96,0

1.670,0

51,0

462,0

220,0

1.7083

0,0

440,0

175,0

1.6773

55,0

450,0

280,0

1.7293

0,0

4713

210,0

1.7773

65,0

484,0Kaynak: UZK

— 112 —

C.2.3- Fiyatlar

Fiyat konusunda sofralık zeytin üretiminin yoğun olduğu Marmara BölgesindeMarmarabirlik'in, Ege Bölgesinde ise Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birlik'in bölgedeki etkileriniülkesel boyuta taşıyarak piyasa fiyatlarının oluşumunda etkili oldukları ifade edilebilir.

Sofralık zeytinde üreticiye sertifikalı fidan desteği, doğrudan gelir desteği, mazot ve gübredesteği dışında prim ödemesi yapılmamakta olup, destekleme alımı da uzun süreden beriuygulanmadığı için sofralık zeytinde üretici eline geçen fiyatlarda Marmarabirlik ve TARiŞ'inüreticiye verdiği fiyatlar esas alınmakta ve piyasa bu fiyatlara göre oluşmaktadır. Bu çerçevede,ülkemizde sofralık zeytin fiyatlarının belirlenmesinde özellikle Marmarabirlik etkin roloynamaktadır.

Çizelge 42 Türkiye'de Sofralık Zeytin Fiyatları.

YILLAR

1995/19961996/1997

1997/1998

1998/19991999/20002000/2001

2001/20022002/20032003/2004

2004/2005

2005/2006

SofralıkZeytin

Maliyeti(TL/Kg)

(D

55.000

99.000202.000

344,000566.000

777.000

1.057.0001.560.O0O1.597.0001.880.000

2.135.000

OrtalamaBorsaFiyatı

(TL/Kğ)

43.432

73.953141.963248.037

257.283481.784

628.911

1.124.978

1.350.1281.482.582

1.56 YTL

Siyah SalamuraBorsa Fiyatı(TL/kg) (3)

11,000-57,000

12,000-148,00035,000-318,00050,000-430,556

70,000-960,000205,000-800,000

225,000-1,200,000500,000-2,400,000

600,000-2,600,000

800,000-3,000,000870,000-4,590,000

SiyahZeytin

ParakendeSatış

Fiyattan(TIVKRKS)

2.124.6962.749.372

3.752.2004.917.2605.846.403

Yeşil SalamuraBorsa Fiyatları

mVKg)(4)

14,000-110,000

25,000-225,00080,000-320,000

80,000-570,000

60,000-700,000300,000-1,000,000500,000-1,202,064

565,000-2,750,000

715,000-2,800,000820,000-3,561.910

1,600,000-5,470,000

YeşilZeytin

ParakendeSatış

Fiyatları(TL/KgX5)

802.1591.160.1541.693.541

2.215.1193.434.815

4.484.072

4.819.974

(1) - Sofralık zevtin maliyeti MARMARABİRLİK'ten alınmıştır.

(2) - Ortalama Borsa Fiyatı Balıkesir Ticaret Borsasından alınmıştır.

(3) - (4) Aydın Borsası'ndan alınmıştır.

(5)-TÜİK ten alınmıştır.

C.2.4- Zeytin Sanayinde Mevcut Durum

İşletmelerin temelini küçük kapasiteli çok sayıda aile işletmeleri oluşturmaktadır. Altyapının yetersizliği, istenilen kalitede üretim yapılmasını ve verimliliği sınırlamaktadır. Tarım veKöyişleri Bakanlığı gıda sicil verilerine göre ülkemizde sofralık zeytin işleyen 388 adet tesisbulunmaktadır. Bu tesislerde üretilen toplam 1.751 ürün çeşidi için üretim izin sertifikasıdüzenlenmiştir. (Şekil 35 ve Çizelge 43)

— 113 —

İLLER

AdanaAnkaraAntalvaAydınBalıkesirBurdurBursaÇanakkaleDiyarbakırEdirneİspartaMersinİstanbulİzmirKastamonuKayseriKocaeliKonyaManisaMardinTekirdağTokatUşak

TOPLAM

SOFRALIK ZEYTİNGıda SiciliAdet

163 ,

48761

453111166261336

1351131

388

Üretim İzniAdet

3223

160480

38112164282688141125779

1184

1751Kaynak TKB

Şekil- 35 Zeytin İşletmelerinin Bulunduğu İller

i?EhE

jMılaielj

* \

M «.a VTTAİT

3en«OxliP»ıa/BUTAIV

^Y Art*.

Bok) Xr»*ıriV Cüî^rT^*—^ Arkaıa J~~\ J^C J~

İi

_^MaWva<

i?— T — 0 ,

Ş.Ura

\ 3r%l /

Kaynak TKB-Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü

— 114 —

D- PİRİNA YAĞI VE KARASUD.1- Dünya'da ve AB'de Pirina YağıD.1.1.- Üretim, İthalat, Tüketim ve İhracat

Zeytin meyvesi, doğasından gelen özellikleri nedeniyle doğrudan tüketilememektedir. Bunedenle, öncelikle sofralığa ve yağa işlenerek gıda sanayine ve zeytinyağı üretim aşamasında, pirina- pirina yağı ve karasu gibi yan ürünler elde edilmesiyle diğer sanayi dallarına hammadde kaynağıoluşturmaktadır.

Yan ürünler arasında yer alan yağlı pirina, ya da diğer bir adı ile yağlı zeytin küspesi önemlibir zeytin yan ürünüdür.

Teknik tanımı ile zeytinyağı fabrikalarında zeytinlerin sıkılmasından sonra arta kalan zeytinküspesine pirina (yağlı pirina); pirinadan organik çözücülerle extraksiyon sonucu elde edilen yağapirina yağı, bu yağın elde edilmesiyle ilgili fabrikaların çalışma şekilleri, kapasiteleri ve faaliyetsonuçlanmn tümüne ise pirina sanayi denilmektedir. Pirina yağının üretim tekniği dünyada ülkelerefarklılık göstermemekle birlikte, Türkiye'de üretilen pirina yağı; hammadde ve teknolojidenkaynaklanan nedenlerle yemeklik kalitede olamamaktadır.

Pirina yağı üretim miktarı, zeytinyağı eldesinden sonra elde edilen ikincil bir yağ olduğuiçin, zeytinyağı üretimi ile doğrudan ilişkilidir. Zeytinden elde edilecek pirina ve pirina yağımiktarları her ne kadar zeytinin yetiştirme tekniğine, iklim, toprak, çeşit özelliğine zeytinin işleyişşekillerine ve uygulanan teknolojik işlemlere bağlı ise de genellikle zeytinyağı fabrikalarındaüretilen zeytinyağı miktarının iki katı ağırlıkta pirina elde edilmektedir. Pirina, içerisinde yağ dahilolmak üzere; su, çekirdek ve pulp kısımlarından oluşmaktadır.

Elde edilen pirina yağı, pirinanın hemen işlenmesi ve çıkan yağın rafine edilmesi şartıylaancak yemeklik olarak kullanılabilmektedir. Pirina yağı kendine has kokusu olan koyu yeşil renklibir yağdır. Kimyasal olarak, asit bileşimi bakımından zeytinyağına oldukça benzemekte fakat dahafazla miktarda sabunlaşan maddelere ve serbest yağ asitlerine sahip olmaktadır.

Dünya zeytinyağı üretiminde söz sahibi ülkeler olan AB'nin büyük üretici ülkeleri, pirinayağı üretiminde de söz sahibidirler. İspanya dünya yemeklik pirina yağı üretiminde % 70, İtalya% 15, Yunanistan % 11, Portekiz % 3 ve Tunus ise % 1 pay almaktadırlar. Türkiye'nin yemeklikpirina yağı üretimi ise istatistiklere yansıyacak düzeyde değildir.

Dünya'nın ve AB'nin büyük zeytin üreticisi ülkeleri İspanya, İtalya ve Yunanistan'daüretilen pirina yağının sadece yemeklik kalitede olması ve bu ülkelerde endüstriyel pirina yağınınüretilmemesi dikkat çekmektedir. Bunun nedeni, söz konusu bu ülkelerde zeytinyağı teknolojisiyanında, pirina yağı teknolojisinin de oldukça iyi olmasından kaynaklanmaktadır.

Pirina yağı, Türkiye dahil, üretilen tüm ülkelerde aşağıdaki aşamalardan geçirilereküretilmektedir. İşte bu üretim aşamalarındaki süreçte, hammadde ve uygulanan teknoloji, pirinayağının yemeklik yada endüstriyel vasıfta olup olmamasına neden olmaktadır. Kaliteli yada birbaşka ifade ile yemeklik vasıftaki pirina yağ eldesi için hammadde ve teknoloji birbirindenayrılamaz bir bütündür.

Dünyada yemeklik vasıfta pirina yağı üreten ülkelerde, pirina fabrikaları zeytinyağıfabrikaları genellikle yan yanadır. Zeytinyağı fabrikaları modem (kontinu sistem) olduğu gibi,

- 1 1 5 -

pirina fabrikalan da modern sistemdir. Bir yandan zeytinyağı fabrikalarına sağlıklı zeytin(bekletilmemiş ve fermente olmamış hammadde) girişi yapılmakta iken, bir yandan pirinafabrikalarına da sağlıklı pirina (bekletilmemiş ve fermente olmamış hammadde) girişiolabilmektedir.

Sonuçta üretilen pirina yağı yemeklik kalitede olabilmektedir. Önemli zeytinyağı üreticisiAB ülkeleri ABD gibi bazı dış pazarlara zeytinyağından önce yemeklik pirina yağı ilegirmektedirler. Çünkü yemeklik pirina yağının tadı hafif, fiyatı ucuz ve dahası zeytinyağı tüketimalışkanlığı açısından zeytinyağı türevi olan bir yağdır.

Çizelge 44'te yer alan dünya yemeklik pirina yağı üretim rakamlarına bakıldığında, 2003/04sezonunda 198.500 ton, 2005/06 sezonunda ise 164.500 ton yemeklik pirina yağı üretimigerçekleştirildiği görülmektedir. Üretimin büyük çoğunluğu AB içerisinde yapılmakta olup, İspanyave İtalya en önemli üretici ülke konumundadır.

Çizelge 44- Dünyada ve Türkiye'de Zeytinyağı -

ÜLKELER/Yıllar

İspanya

Fransa

Yunanistan

İtalya

Portekiz

Tunus

Suriye

Diğerleri

Yemeklik Pirina Yağı - Endüstriyel Pirina Yağı Üretimi

ÜRETİM (Bin Ton)

ZEYTİNYAĞI2003-2004

1412

4,630868531,2

2448

28079110251

3168,0

2004-2005

980,3

4,743587946,4

23533130145175

197,53001,0

YEMEKLİK PİRİNAYAĞI

2003-2004

U330

2440,6

5

182,5

8008

198,5

2004-200574,6

033

. 45

4,7

157,3

3,500

3,7164,5

ENDÜSTRİYEL PİRİNAYAĞI

2003-2004

00000

0,085

11,5

3,528,0

2004-2005

00000

0,04,512201,538

Kaynak: UZK

Şekil -36 AB Zeytinyağı ve Pirina Yağı Üretimi (2002/2005)

(Kaynak: UZK)

— 1 1 6 —

Şekil 37 Pirina Yağı Üretim Aşamaları

Bu üretim ajaması; geneldlr.Farktı

zeytinyağı'• sistemlerinde pirina..'.; üretim aşamalarıV deSiimektedir.:

YÂ&I PİRİNA

Pirina Fabrikası

Rafinasyon CDiğer sanayilere ^hammadde J

Endüstriyel Pirina

Kaynak: Tunalıoğlu;R. (2004) "Pirina ve Pirina Yağı"

D.2- Türkiye'de Pirina YağıD.2.1- Üretim, İthalat, Tüketim ve İhracat

Pirina, içerisinde yağ dahil olmak üzere; su, çekirdek ve pulp kısımlarından oluşmaktadır.Pirina sanayinin temeli, pirinanın bünyesindeki yağı elde etmek için öncelikle pirinayı kurutmaksonra da yağ çözücü uygun bir solventle extraksiyona tabi tutmak esasına dayanır. Elde edilen yağada pirina yağı denilmektedir. 100 kg pirinadan da ortalama 5-8 kg pirina yağı ile 60-70 kg yağsızkuru pirina elde edilir. Elde edilen pirina yağı, pirinanın hemen işlenmesi ve çıkan yağın rafineedilmesi şartıyla yemeklik olarak kullanılabilmektedir. Rafinasyon akım şeması aşağıdaki gibidir.

Pirina yağının özelliklerine bakıldığında, genellikle pirina yağının tipik kokulu koyu yeşilrenkli bir yağ olduğu görülür. Kimyasal olarak, asit bileşimi bakımından zeytinyağına oldukçabenzer, fakat daha fazla miktarda sabunlaşmayan maddelere (yaklaşık % 3 ekstraksiyon sisteminebağlı olarak) ve serbest yağ asitlerine sahiptir.

— 117 —

Pirina Yağının Fiziki Rafinasyon Akım Şeması:0 Zamklann uzaklaştırılması0 Nötralizasyon (asit giderme)0 Renk giderme (dekolorizasyon)0 Deodorizasyon (koku alma)0 Vinterizasyon (soğutma)0 Karıştırma0 Şişeleme

Pirina yağının özelliklerine bakıldığında, genellikle pirina yağının tipik kokulu koyu yeşilrenkli bir yağ olduğu görülür. Kimyasal olarak, asit bileşimi bakımından zeytinyağına oldukçabenzer, fakat daha fazla miktarda sabunlanmayan maddelere (yaklaşık % 3 ekstraksiyon sisteminebağlı olarak) ve serbest yağ asitlerine sahiptir.

Çizelge 45- Türkiye'de Mevcut Pirina Yağ Fabrikaları

tiler

AntakyaAydınAydınBalıkesirBalıkesirBalıkesirBalıkesirGaziantepGaziantepGaziantepGaziantepHatayaİzmirİzmirizmirİzmirMuğlaMuğla

İlçe

MerkezKöşkSökeAyvalıkGömeçHavranEdremitNizipNizipNizipNizipMerkezTireMerkezÖdemişBergamaMilasMilas

FabrikaSayısı

1111

111111111

Modern (M)Klasik(K)

KKKMMKKKKKKKMMKKKK

Kapasite(Ton/Gün)7012090

20015010030070307070701401502003006060

Kaynak: Zeytincilik Araştırma Enstitüsü (1999)

Pirina fabrikalannda;1-Pirina yağının yemeklik olarak üretilmesini dolayısı ile tüketilmesini sağlamak amacı ile

pirinanın taze olarak işlenmesi, buna imkan yok ise, daha zeytinyağı fabrikasında iken kurutulmasıamacı ile zeytinyağı fabrikalarına yeterli ve modern kurutma tesislerinin eklenmesi,

2.Pirina fabrikaları ile zeytinyağı fabrikalarının karşılıklı anlaşmaya giderek, pirinanıngünlük olarak işleme olanaklannın sağlanması böylece pirina fabrikalannda, pirinanın işleninceyekadar geçireceği bekleme döneminin en aza indirilmesi,

— 118 —

3.Pirina fabrikalannda mevcut kurutma sistemlerinin de tekniğine uygun şekildeiyileştirilmesi,

4. Pirina fabrikalarının çalışma sistemlerinin modemize edilerek sürekli sistemedönüştürülmesi ve faaliyetlerini tam kapasite kullanım ile devamlarının sağlanması gerekmektedir.

Pirina Yağının Yemeklik Vasıfta Üretilememesinin Üç Ana Nedeni Vardır:• Pirinanın bekletilmesi,• Pirinanın farklı sistem zeytinyağı fabrikalannda üretilmesi,• Pirina fabrika sistemlerinin % 80'inin eski sistem olması.

[ D.2.2

Ülkemizde pirina ve ham pirina yağı fiyatları aşağıdaki çizelge 46'da görülmektedir.

Çizelge 46 Türkiye Pirina ve Pirina Yağı Fiyatları

Yıllar

1995/1996

1996/1997

1997/1998

1998/1999

1999/2000

2000/2001

2001/2002

2002/2003

2003/2004

2004/2005

2005/2006

Yağlı Pirina (TIAg) (1)

200-1,600

500-1,750

1,000-10,229

2,000-30,000

2,500-7,000

3,000-10,000

7,140-30,000

8,500-40,000

15,000-80,000

20,000-100,000

10,000-30,000

Ham Pirina Yağı (TL/kg) (2)

038,000-91,800

00

90,000-203,308

0000

1,205,924-2,850,000

1,100,000-1,510,000

(1) - (2) Yağlı Pirina ve Ham Pirina Fiyatları Aydın Borsasındanalınmıştır.

D.3- KARASU

Zeytinyağı işletmelerinden atık olarak çıkan karasu gerek Ph'ı gerekse diğer bileşenlerindendolayı doğrudan kullanılamamaktadır. 8-10 kez seyreltilerek sulama suyu olarak kullanımı ile ilgiliçalışmalar bulunmaktadır.Ancak Türkiye'de çok sayıda küçük ölçekli zeytinyağı işletmesibulunduğundan bunlardan çıkan karasuları toplayarak temizlemek veya sulama suyu olarakdeğerlendirmek hala çözüme kavuşturulamamış bir sorun olarak durmaktadır. Zeytin üretimisırasında oluşan karasu tüm zeytinci ülkelerde önemli çevre sorunlarına yol açmaktadır. Karasununarıtılmasında bugüne kadar tatmin edici bir sonuca ulaşılamamıştır. Edremit'in Zeytinli BeldesindeBelediye, ile Ege Üniversitesi Biyomühendislik Bölümü'nün birlikte çalışmaları sonucunda EgeÜniversitesi öğretim üyelerinin karasunun kimyasal yöntemlerle arıtılması konusunda çalışmalardevam etmektedir.

Karasu ile ilgili olarak Boğaziçi Üniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü tarafındanTÜBİTAK destekli ve yurtdışı ortaklı proje ile karasunun, diğer birçok ülkede olduğu gibideğerlendirme alanı olarak belirlenen bir tarlada, bazı özel bitkilerin yetiştiriciliğinin yapılmasındakullanılma olanakları denenmiştir. Ancak ülkemiz şartlarında kullanılma olanaklarının daha detaylıve bölgesel bazda araştırılmasında fayda vardır.

— 119 —

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ZEYTİNCİLİKTE DESTEKLEME

POLİTİKALARI, KURUMSAL YAPI, ÜRETİCİ

ORGANİZASYONLARI, ÜRÜN İHTİSAS

BORSALARI VE LİSANSLI DEPOCULUK,

MEVZUAT, ULUSLARARASI İLİŞKİLER,

AR-GE VE ORGANİK ZEYTİNCİLİK

Komisyona bilgi vermek üzere yapılan sunumlardan ve kurum ve kuruluşlardan istenen bilgilerden ve konuyla ilgili diğer kaynaklardan

derlenmiştir.

— 121 —

A- DESTEKLEME POLİTİKALARI

A.1 Üretime Yönelik Destekler

Zeytinyağı 1990'h yılların başına dek Türkiye'de tüketim alışkanlıkları ve diğer bitkiselyağlarla olan fiyat makası nedeniyle üretildiği bölgelerde tüketilen bir yağ olmuştur. 1970'liyıllarda margarinle rekabet edemeyen zeytinyağı, 199O'lı yılların ortasına doğru üretimdeki artışarağmen, tüketim açısından bitkisel yağlar içerisinde istenilen düzeye ulaşamamıştır.

Zeytinyağı ilk kez 1966 yılında Destekleme Alım kapsamına alınan 24 üründen birisidir.1986 yılma kadar aralıksız olarak desteklenmiş, 1987-1990 yıllan arasında Desteklemekapsamından çıkarılmıştır. Bu yıldan sonra zeytinyağında destekleme uygulamaları bazıdönemlerde devlet alımları, bazı dönemlerde Birlik alımları şeklinde yapılmıştır. Sofralık zeytindeise destekleme uygulamaları daha sonraki yıllarda başlamış ve bu uygulamalar kesintili olarakdevam etmiştir.

1991 yılında yeniden destekleme kapsamına alınan zeytinyağı, bu kez sofralık zeytinde dahilolmak üzere 5 Nisan 1994 kararlarıyla birlikte tekrar destekleme kapsamı dışı bırakılmıştır.

Dünya Ticaret örgütü (DTÖ) ve AB Ortak Tanm Politikalarına uyum sağlamak, ekonomiyikayıt içine alarak vergi gelirlerini arttırmak, tarımsal kayıt ve envanter tutulmasını sağlamak, üreticive sanayiciyi aynı zamanda koruyup üretimi teşvik etmek, sanayiye dünya fiyatlarından hammaddesağlamak ve devlet hazinesine en az yük getirecek olan prim sistemine aşamalı olarak geçmekamaçlanmıştır.

Bu çerçevede, yıllar itibariyle ürün bazında verilen primler, üretici sayılan ve prime konuürün miktarı aşağıda gösterilmiştir.

Çizelge 1- Türkiye'de Yıllar İtibariyle Zeytinyağına ödenen Prim Miktarları

YILLAR

199820002001

2002

20032004

2005* •

PRİM ALANÜRETİCİ SAYISI

(Adet)

51.6007.7384.60410.81937.652

PRİME ESASZEYTİNYAĞI

MİKTARI (TON)-

115.000

11.82697.157

31.51994.264

-

PRİME ESASFİYAT

40 CENT/Kg

28 CENT/Kg_

15Ykr/Kg

17,5Ykr/Kg

20Ykr/Kg25Yki/Kg

lOYkr/Kg

TOPLAM ÖDENENPRİM (MİLYON YTL)

18,0

48,5

1,817,4

6,323,6

-Kaynak Tanm ve Köyişleri Bakanlığı -TÜGEM/BÜD* prim miktarı hariç henOz belli değildir.

Zeytinyağı üreticilerine, 1998 yılından itibaren (1999 yılı hariç) "destekleme primi" adıaltında doğrudan kg başına destek yapılmaktadır. Yapılan desteklerin tutarları belirlenirken, iç vedış piyasa fiyatları, üretim maliyetleri, bütçe imkânları da göz önünde bulundurulmaktadır.

Diğer taraftan, genel bir destekleme sistemi olan Doğrudan Gelir Desteği kapsamında dazeytin üreticilerine gelir desteği ödemesi yapılmaktadır.

- 1 2 2 -

Çizelge 2'de görüleceği üzere, 2000 yılında pilot olarak uygulanan ve dekara 5 dolar olaraködenen doğrudan gelir desteği 2001 yılında 10 milyon TL, 2002 yılında 13.5 milyon TL, 2003yılında 16 milyon TL ve 2004 yılında 16 milyon TL olarak ödenmiştir. 2001 yılında üretici başınaen fazla 200 dekara kadar olan arazi için yapılan ödeme 2002 yılından itibaren 500 dekara kadaryükseltilmiştir. Doğrudan gelir desteği kapsamında atfedilen ve 2003 yılında doğrudan gelir desteğialmak için çiftçi kayıt sistemine dahil olan üreticilere dekara 3,9 milyon TL mazot desteği, 2004yılında ise 1,5 YTL mazot desteği ve 1 YTL gübre desteği adı altında ödeme yapılmıştır.

Bu kapsamda, zeytin üreticilerine prim desteği yanında 2000 yılından itibaren doğrudangelir desteği ödemesi ve 2003 yılından itibaren de mazot ve gübre desteği sağlanmaktadır.

Aynca, Sertifikalı tohumluk ve fidan kullanımım arttırarak hastalık ve zararlılara karşıönlem alınması ve sağlıklı fidanlarla kapama bahçe tesisinin yaygınlaştırılması amacıyla,10.05.2006 tarihli ve 26164 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sertifikalı Tohumluk Kullanımı veSertifikalı Meyve/Asma Fidanı/Çilek Fidesi ile Kapama Bag/Bahçe Tesisi Desteklemeleri HakkındaTebliSfNo: 2006/19) ile en az 10 dekar kapama zeytin bahçe tesisine 250 YTL/da sertifikalı fidandesteği verilmektedir.

Çizelge 2 Türkiye'de Zeytin Üreticilerine Verilen Destekleri (1998/99—2005/2006)A.Dogrudan Gelir Desteği ödemeleri (PCD)TOriciye'de Zeytin Üreticilerinin Yararlandıkları DGD Miktarları

YILLAR

2000/2001

2001/2002

2002/2003

2003/2004

2004/200S

2005/2006

Arazi BOyOldOğa Kayıttı Ortrici Sayısı Miktar (TL)

tik pilot uygulamadı zeytinyağı ytr almamıştır.

>5-200 dekar

= 1 - 2 0 0 dekar

]O0m'-SOO dekar

100m'-500 dekar

174 700 adet

174 946 adcı

182 454 adet

10.000.000 TL

13.500.000 TL

16.000.000 TL

16.O00.O00TL

Henüzbelirlenmemiştir.

B. Mazot Desteği (MD) ve Gübre (Kimyevi) Desteği (GD) ÖdemeleriTürkiye'de Zeytin Üreticilerinin Yararlanacakları Mazot Desteği (MD)- (Mazot İndirimi) ve Gübre (Kimyevi) Desteği(KG) (ödemeler 3 ayda bir yapılmaktadır)

2003/2004

2004/2005

ÜRÜNGRUPLARI

2005/ 2006

Azami 500 dekar

ALAN

Azami 500 dekara

Azami 500 dekara

Azami 500 dekara

SebzeMeyve (ZEYTİN)

Sus Bitkileriözel Çayır-Mera

Orman envali ürün

GÜBRE DESTEK(YTL/da)

—

—

ÖDEME MİKTARI(YTL/Dekar)

1,0

MAZOT DESTEK (YTL/da)

3.9O0.O0O (TL/da)

ÖDEME MİKTARI(YTL/Deksr)

14

A.2- Zeytin ve Zeytinyağı İhracatında Uygulanan Destekler

Bilindiği üzere, Dünya Ticaret Örgütü Tanm Anlaşması çerçevesinde ülkemizce ihracatdesteği verilebilecek 44 ürün/ürün grubu içerisinde yer alan zeytinyağı ve zeytin ihracatında ihracatiadesi ödemesi yapılabilmektedir.

— 123 —

ihraç edilen ürünlerden daha yüksek katma değer sağlamak, ihracatta markalaşmayı teşviketmek ve kutulu ihracatı arttırabilmek amacına yönelik olarak, küçük ambalajlarda ve markalıolarak yapılan ihracatlarda daha yüksek olmak üzere, 15.02.2006 tarihli ve 26081 sayılı ResmiGazete'de yayımlanan Tarımsal Ürünlerde İhracat ladesi Yardımlarına İlişkin Para-Kredi veKoordinasyon Kurulu'nun 2006/1 No'lu Tebliği uyarınca;

Zeytinyağı için,

1509.10.10.00.13 ve 1509.10.90.00.13 Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonunda (G.T.t.P) yer alan venet ağırlığı 2-5 kg arası, "tescilli Türk Markaları" ve "Made in Turkey" ibaresi ile ihraç edilenzevtmya&an 150 $/ton,1509.10.10.00.12 ve 1509.10.90.00.12 G.T.l.P.'lerinde yer alan ve net ağırlığı 1-2 Kg arası, "tescilliTürk Markalan" ve "Made in Turkey" ibaresi ile ihraç edilen zeytinyağları 200 $/ton,1509.10.10.00.11; 1509.10.90.00.11 ve 1516.20.91.00.14 G.T.l.P.'lerinde yer alan ve net ağırlığı 1kg'a kadar (1 kg dahil) ambalajlarda, "tescilli Türk Markalan" ve "Made in Turkey" ibaresi ileihraç edilen zeytinyağları 350 $/ton,5 Kg'ye kadar kutulu ambalajda, "tescilli Türk Markalan" ve "Made in Turkey" ibaresi olmadanihraç edilen zeytinyağına 100 $/ton,

ihracat iadesi ödemesi yapılmaktadır.

Sofralık Zeytin için ise;

2001.90.65.00.15,25; 2004.90.30.00.17,27 ve 2005.70.10.00.15,25 G.T.l.P.'lerinde yer alan ve netağırlığı 2-5 kg arasında (5 kg dahil) olan ambalajlarda, "tescilli Türk Markalan" ve "Made inTurkey" ibaresi ile ihraç edilen zeytinler için ihracat iadesi miktarı 100 $/ton,

2001.90.65.00.14,24; 2004.90.30.00.16,26 ve 2005.70.10.00.14,24 G.T.l.P.'lerinde yer alan ve netağırlığı 1-2 kg arasında (2 kg dahil) olan ambalajlarda, "tescilli Türk Markalan" ve "Made inTurkey" ibaresi ile ihraç edilen zeytinler için ihracat iadesi miktarı 125 $/ton,

2001.90.65.00.13,23; 2004.90.30.00.15,25 ve 2005.70.10.00.13,23 G.T.l.P.'lerinde yer alan ve netağırlığı 1 kg'a kadar (1 kg dahil) olan ambalajlarda "tescilli Türk Markalan" ve "Made in Turkey"ibaresi ile ihraç edilen zeytinler için ihracat iadesi miktarı 150 $/ton,

ihracat iadesi ödemesi yapılmaktadır.

Çizelge 3'te zeytinyağı ithalatında uygulanan gümrük vergileri gösterilmiştir.

Çizelg; 3- Zeytinyağında Uygulanan Gumrflk Tarifeleri

Yular

19971998

19992000

2001Z002

:oo31004

:oo5:oo6

İthalattan Alınan Vergi(%)

37.037.035.634.7

33.832.932.031,231,231,2

İhracat VerilenDestek

($ U.S. Ton)11096

200 (%10)200 (%10)200 (%10)

180 (%10)180 (%10)180 (%10)150 (%10)

100(%10)

İhracat Desteğinin Geçerli OlduğuSüre

I-1-1-1-1

1-1-1-1-

-1997/31-12-1997

-1998/31-12-1998-1999/31-12-1999-2000/31-12-2000-2001/31-12-2001-2002/31-12-2002

.2003/31-12-2003-2004/31-12-2004-2005/31-12-2005

1-1-2006/31-12-2006Kayna!:: D:ş Ticaret Müsteşarlığı

- 1 2 4 -

B- TÜRKİYE'DE ZEYTİNCİLİĞİN KURUMSAL YAPISI

Zeytin doğrudan tüketilemediği için işlenmek zorundadır. İşleme sonrası zeytinyağı, pirinave pirina yağı, sabun ve sofralık zeytin olarak değerlendirilme imkanlarına sahiptir. Doğal olarak buçok yönlü değerlendirme, sorunları da çeşitlendirmektedir. Bu nedenle zeytincilikle ilgili bir çokkurum ve kuruluş aynı konu altında farklı işlevler üstlenmektedir.

Zeytincilik, günümüzde T.C. Başbakanlık Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlıkları, Tanm veKöyişleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Tanm Satış Kooperatifleri ve Birlikleri (TARİŞ,Marmarabirlik ve Güneydoğubirlik), özel sektör ve üniversiteler gibi kuruluşların yer aldığıkurumsal yapının içerisinde geliştirilmeye çalışılmaktadır. Şekil l'de görüldüğü gibi zeytin ve yanürünleri ile ilgili birçok kamu ve özel kurumların ilişkilendirilmesi mümkündür. Bu ilişkilerin dahada etkinleştirilmesi arzu edilmektedir.

İspanya, İtalya ve Yunanistan zeytincilikte devlet kuruluşları, özel sektör ile üreticibirliklerinin birbiri ile koordineli çalışma konusunda başarılı olmuşlardır. Bu koordinasyondaağırlık üretici örgütlerindedir. Her üç ülkede de Üniversiteler ve Araştırma Enstitüleri genetikiyileştirme, yanında teknolojik alanlardaki deney ve araştırmalardan sorumludur. Ülkemizde Tanmve Köyişleri Bakanlığına bağlı Araştırma Enstitüleri yağlık ve sofralık zeytin türlerini iyileştirme veüretim tekniklerine yönelik çalışmalar ile biyolojik araştırmalar yapmaktadırlar. Burada önemli olankonu; uzun vadeli araştırmaların Üniversitelere kısa vadeli araştırmaların ise AraştırmaEnstitülerine verilmesidir.

Kurumsal yapıdaki sorunlar sektörün tüm birimleri tarafından fark edilmiş, özellikle deTürkiye'nin Uluslararası Zeytinyağı Konseyi'nden (UZK) ayrılmasından sonra girişimlerdebulunulmuştur. 1998 yılında UZK'dan ayrılmanın ardından 1999 yılı başlannda Tanm ve KöyişleriBakanlığı tarafından " Zeytin ve Zeytinyağı Danışma Kurulu" kurulmuştur. Kurul; Tanm veKöyişleri Bakanlığı bağlı KKGM, TAGEM, TÜGEM, Zeytincilik Araştırma Enstitüsü, EgeÜniversitesi, Ziraat Fakülteleri ve Gıda Mühendisliği Bölümü, Maliye Bakanlığı, Çevre ve OrmanBakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracatçı Birlikleri,Zeytin üreten illerin Tanm İl Müdürlükleri, Tanm Satış Kooperatifleri ve Birlikleri, İzmir TicaretBorsası ve Vakıf Zeytinlik işletmelerinden oluşmuştur. Bu kurulun etkinliğinin arttınlması yönündeçalışmalara ihtiyaç vardır.

Şekil 1. Zeytincilik Sektörünün Kurumsal Yapısı

SANAYİ VE TİCARETBAKANLIĞI

İHRACATIGELİŞTİRME

ETÜD MERKEZİ

KOOPfcKATİKLEKVRİŞ Zeylin ve Z.yajl Birliği, GÜNF.YDOCUIİİRI.İK.\ UMARA BİRLİK)

SAĞLIK BAKANLIĞI

TÜRKİYE İSTATİSTİKKURUMU (TUIK)

ULUSLARARASİ ZEYTİN YAĞI KONSEYİ, UZK(International Olive Oil Council, IOOC) (Gytlik SOmi Devam Etnekudir.)

BAŞBAKANLIK DIŞ TİCARET

SANAYİ ODAI.AHİ

TİCARETBORSALARI

TİCARET ODALARI

STANDARDİZASYON GN.MUD.UOlge Dcnetmealikleri

(Bölge LaboratuvarUn)

ZİRAAT ODALARİ

İHRACAT CN.MÜD.ihracatçıları Birlikleri

(Ege Zeytin ve Zeytinyağı)

Ulusal Zeytin ve ZeytinyağıKonseyi (UZZK)

(Kurulma Aşamasında)

ZEYTİNCİLİK

ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞIDANIŞMA KURULU

Tarım ve Köyişleri Bak. KordinatorlOğDnde

TARIM VE KÖYtŞLERİBAKANLIĞI

ARAŞTIRMA ENSTİTÜLERİ(Zeytincilik, Zirai Mücadele vd.)

TARIM İL MÜDÜRLÜKLERİ(Yayım)

ÜRETME İSTASYONLARI(Edremit zeytin üret. ist vd.)

İL KONTROLLABORATUVARXARI

VAKIFLAR GN. MÜD.(Vakıflar İşletmeleri)

TÜRKSTANDARTLAR

ENSTİTÜSÜ (TSE)

ZEYTİNYAĞI SANAYİCİLERİDERNEĞİ, (ZEYSAD)

ÜNİVERSİTELER ZİRAİ MÜCADELEBİRLİKLERİ

BİTKİSEL YAĞSANAYİCİLER DERNEĞİ

— 126 —

C-ÜRETİCİ ORGANİZASYONLARI ve TARIM SATIŞ KOOPERATİFLERİ VEBİRLİKLERİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI

Ülkemizde üretici organizasyonlarının örgütlenmesi;

4572 Sayılı Tanm Satış Kooperatif ve Birlikleri (TSKB) Hakkında Kanunu,1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu,5200 Sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu,örnek Ana sözleşmeler,

kapsamında yapılmaktadır.

Zeytin ve zeytinyağı üreticileri, 4572 sayılı Tanm Satış Kooperatif ve Birlikleri HakkındaKanun, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu ile 5200 sayılı Üretici Birlikleri Kanununa göreörgütlenme imkânına sahip olmakla birlikte büyük bölümü TSKB çatısı altında örgütlenmişlerdir.

Bu çerçevede tanm satış kooperatifleri ve birlikleri ülkemizde üretilen sofralık zeytin vezeytinyağını alarak, üreticisine destek vermektedirler. Anılan birlikler zeytin ve zeytinyağıürünlerinde güçlü birer alıcı olduklarından, ülkemiz zeytin üretimi de ağırlıklı olarak, TSKB'lerinalım bölgelerinde gerçekleştirilmektedir. Bu kuruluşların etkin çalışması ülkemiz açısından büyüköneme haizdir.

Ülkemizde sofralık zeytin ve zeytinyağı konusunda faaliyet gösteren birliklerin kooperatifsayılan ve ortak sayılarına ilişkin veriler Çizelge 4'te verilmektedir.

Çizelge 4 Ülkemizde Sofralık Zeytin ve Zeytinyağında fâaliyet gösteren birliklerin kooperatif sayılan ve ortaksayılan

Birlik Adı

TARİŞ Zeytin veZeytinyağı Birliği

MARMARABİRLtK

GÜNEYDOĞUBİRLİK

Toplam

Faaliyet Konusu

ZeytinyağıSofralık Zeytin

Sofralık ZeytinZeytinyağı

Zeytinyağı

Birliğin Kooperatif Sayısı

33

8

344

Birliklerin Ortak Sayısı

26.900

30.607

4.945

62.452

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

C.l-Sofralık Zeytin ve Zeytinyağı Konusunda Faaliyet Gösteren Tarım SatışKooperatifi ve Birlikleri:

Sofralık zeytin ve zeytinyağı konusunda faaliyet gösteren tanm satış kooperatifi birlikleriTariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği, Marmarabirlik ve Güneydoğubirlik doğrudan anılan ürünlerdealım yaparak sektörün içinde yer almaktadırlar.

Birlikler, kimyevi gübre, zirai ilaç gibi ana üretim girdilerinde ortaklarına ayni krediverdikleri gibi, mali yapılarının uygun olduğu dönemlerde nakdi kredi de verebilmektedirler.Ayrıca, üreticilerine yönelik eğitim ve yayım çalışmalan da gerçekleştirmektedirler.

— 127 —

Anılan Birliklerden;

Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği:

Birlik 1949 yılında kurulmuş olup, önemli bir ihracat ürünümüz olan zeytinyağında piyasafiyatlarının üreticiler lehine düzenlenmesinde önemli fonksiyonlar üstlenmiştir. Birlik EgeBölgesinde (Aydın, Balıkesir, Çanakkale, izmir, Manisa, Muğla) 33 kooperatifi ile yaklaşık 27.000ortağa hizmet götürmektedir. Birlik, bölge zeytinyağı üretimi içinde % 28'lik miktarı, Türkiyezeytinyağı üretimi içindeki % 20'ük paya sahip alım miktarı ve ülkemiz zeytinyağı ihracatının%20'sini gerçekleştiren önemli zeytinyağı ihracatçı kuruluşları arasındadır.

Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği, 59 modern sıkma tesisinde günlük 2.800 ton zeytinişleme kapasitesi (560 ton zeytinyağı üretme kapasitesi), günlük 250 ton rafinasyon kapasitesinesahip ülkemizin büyük ve modem rafinerisine sahiptir.

Birlik, Uluslararası Zeytinyağı Konseyi'ne gözlemci üye olarak yurt dışındaki teknolojikgelişmeleri takip ederek modem yatırımları ve Uluslararası Zeytinyağınca akredite edilmişlaboratuar hizmetleri gerçekleştirmiştir. Bu faaliyetleri ile sektörde öncü kuruluş olmuştur.(Kaynak: Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği)

Birliğin, 1995-2005 yıllan arasında yapmış olduğu ürün alım miktarları, ihracatları,işletmelerinin kapasiteleri, depolan ve kapasiteleri aşağıdaki çizelgelerde görülmektedir.

Çizelge 5-Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği Alım Miktar ve Fiyatları

İŞYILI1995/961996/971997/981998/991999/002000/012001/022002/032003/042004/052005/06

ZEYTİNYAĞI ALIMMİKTARI (Ton)

4.04440.299

4.70725.551

7.81634.57612.32325.184

L 13.56211.68416.094

ALIM FİYATI •(YTL/KG)

0,200,280,290,500,991,112,502,803,203,355,00

ZEYTİN ALIMMİKTARI (Ton)

383239

81.493

213570

356284320

-Kaynak: TARİŞ Zeytin ve Zeytinyağı Birliği* Alım fiyatlarında 5 asit zeytinyağı fiyatları baz alınmıştır.

Çizelge 6- Birliğin İhracat Miktar ve Tutarı

İŞYILI1995/961996/97

1997/98

1998/99

1999/00

2000/01

2001/02

CtNSİZeytinyağıZeytinyağıZeytin

ZeytinyağıZeytinZeytinyağı

Zeylin

ZeytinyağıZeylinZeytinyaftı

Zeytinyağı

İHRACATMİKTARI

(KK)2.625.211,602.081.393,68192.410,00

2.348.956,962.165,00

23.619.414,79224.000,00

719.940,6310.800,0010.844.793.26

12.011.091,16

İHRACATTUTARI

(YTL)

718.184.67608.567,59

30.789,63935.549,39

580,17

11.578.3114386.547.14

^61.996^45.363,1117.949.668.76

26.507.358.30

— 128 —

2002/03

2003/04

2004/03

Zeytinyağı

Zeytinyağı

Zeytin

Zeytinyağı

Zevtin

13.842.838.00

6.290.390,32

48.000,00

9.115.092,48

30.941,30

42.655.250,24

23.757.271,49

106.806,21

36.357.781,13

79.537,14

Çizelge 7- Birliğin İşleme Tesisleri ve Kapasiteleri

İŞLETME ADI

Zeytin ve ZeytinyağıKombinası

Gömeç Pirina EntegreTesisi

YILLIK KAPASİTE

75.000 Ton/Yıl Rafinasyon(250 Ton/GDn)

55.500 Ton/Yıl Ambalajlama

240 Ton/G0n (yağlı pirina)

KURULUŞYILI VE YERİ

2000-2002İZMİR

1981-2004İZMİR

1997BALIKESİR

ÜRETİM CİNSİ

Rafine Yağ

Muhtelif tip zeytinyağı,ve sofralık zeytindolumu

Pirina Yağı ve KuruYakıtPirinası

Çizelge 8- Birliğm Depolan ve Kapasiteleri

DEPO ADI

Zeytinyağı Kombinası

Kooperatifler

YERİ

Alsancak/İZMİRAOSB Çiğli/İZMiR

33 Yerleşim Biriminde

TOPLAM

KAPASİTESİ(Too)

36.5005.765

15,880

58,145Kaynak: TARİŞ Zeytin ve Zeytinyağı Birliği

Marmarabirlik:

1954 yılında kurmuş olup, Bursa, Balıkesir ve Tekirdağ illerinde faaliyet gösteren 8kooperatifi ile yaklaşık 30.000 zeytin üreticisi ortağa hizmet götürmektedir. Birlik aldığı ürünüişleyerek sofralık samura zeytin, zeytinyağı, zeytin ezmesi olarak satışa sunmaktadır, önemli zeytinihracatçısı kuruluşları arasındadır.

Son onbir yıllık alım miktarına bakıldığında, Marmarabirlik, bölgesinde yetiştirilen sofralıksiyah zeytinin yaklaşık %32'sini satın alıp işlemektedir. Marmarabirlik, ülkemizde sofralık salamurasiyah zeytinde piyasanın üreticiler lehine düzenlenmesinde önemli rol oynamaktadır.

Birliğin kooperatiflerden alımını yaptığı ezmelik ve yağlık zeytinlerin ezme ve yağ halinegetirilmesi ve salamura zeytinlerin paketlenerek piyasaya sürülmeye hazır hale getirilmesi işlemleriBaşköy Entegre Tesisleri'nde gerçekleştirilmektedir. Bu çerçevede, birliğin 1995-2005 yıllanarasındaki ürün alım miktarı ve tesislerin üretim kapasitesine ilişkin bilgiler Çizelgelerdegösterilmiştir.

— 129 —

Çizelge 9 Birliftin Toplam Orfln Alım Miktan

İŞYILI

1995/1996

1996/1997

1997/1998

1998/1999

1999/2000

2000/2001

2001/2002

2002/2003

2003/2004

2004/2005

2005/2006

TOPLAMZEYTİN ALIM

MİKTARI (TON)

28.052

30.300

19.742

32.909

42.315

43.952

17.337

35.991

17.674

34.720

49.974Kaynak: Marmarabirlik

Çizelge 10- Birliğin İhracat Miktar ve Tutan

SOFRALIK SALAMURA SİYAH ZEYTİN İHRACATI

İŞYILI

1995-1996

1996-1997

1998-1998

1998 1999

1999-2000

2000-2001

2001-2002

2002-2003

2003-2004

2004-2005

2005-2006

MİKTAR (KG.)

2.306.947

2.020.941

2.414.075

1.822.456

2.450.886

714.240

3.615.245

4.297.480

5.023.960

3.176.039

2.294.537

YTL. TUTARI

218.537,52

378.880,76

803.246,02

990.596,89

2.205.237,20

746.242,39

5.222.271,09

10.385.636,71

16.004.412,97

13.337.837,51

9.715.448,00

DÖVİZ ($L3.961.277

3.202.354

4.001.808

3.026.356

3.977.616

766.197

3.613.987

6.503.613

11.325.403

9.650.313

7.270.125

Marmarabirlik'in kooperatifler bazında yapmış olduğu alım miktarlan ve ortalama ürün alımfiyatlan Çizelge 11'de görüldüğü şekildedir.

Çizelge 11- Kooperatif Bazında Orttn Alım miktan

KMptnttf

20012003

2001» 0 3

20012004

20042005

200S2006

S YİLLİKTOPLAMAJJM

G C M I İ K

AhaMikan

fKtt

1.1X59»

ltt]-7

UOf.l

1.59CM5

3 9 9 " I 3

Ptyı(%)

6

4

5

3

1

6

MUDANYA

AbmMikun

(Kıl

1177601

4.996 043

3.093.6»

6.145.890

ll.S 16.410

U.HLS74

Pıyı

< % )

17

14

İT

11

»

İ t

ERDEK

AlınMacun

(Ki)

2.169.091

9.741 I »

4.405.971

9.105 t i 5

10 471.119

35.900.141

Pıy.

l % )

l î

27

:5

36

31

33

O.GAZİ

AlıcaM i k u n

fK>l

2.157.343

1 332 314

I3i:=9

IU1944

Î.ÎCJI13

t.ut.uı

<"*)

12

4

i

4

6

6

IlKtK

AlınMikun

(Kıl

5 :«S 649

9 >39 393

3.M7.919

1 6Î4 447

10 311933

M . 7 U 3 U

p«rı{%)

30

17

11

ıs

Î0

13

EDİNCİK

Ah»Mikun

fKt)

1.301.127

4 130. MS

I S 17.305

4.411.097

i 419196

11JM.4JO

P*yı(•%)

S

n

14

13

11

11

HTHErn

AkmM O E U H

( K O

2 11J14S

3.577 116

2 415 411

: 7 6 : 906

!X3»6

14.UI.9T7

Pıyı4%)

13

10

14

t

10

10

M.ADASI

AbmMikun

<KK)

242.011

1.192 463

479.911

S5IJ43

1.051.334

3.531.171

Pıyı(%J

1

3

3

3

2

2

YILLARAGÖRE

TOPLAMALİM

MİKTARI(Ki)

17.337176

Î 5 « l 197

17.J00.II7

34.711287

SO.S32423

I5C.ST2.a99

Kaynak: Marmarabirlik

- 1 3 0 -

Çizelge 12- Kooperatif Bazında Ortalama Alım Fiyatı

Kooperatif

2001/02

2002/03

2003/04

2004/05

2005/06

GEMLİKOrLAlım

Fiyatı

rm/KGi

1,18

1,66

1,26

2,28

2,26

MUDANYAOrtAlım

Fiyatı(YTL/KG)

1,22

1,72

1.71

2,61

2,40

ERDEKOrtAlım

Flyın(YTL/KG)

1,10

1,51

1,67

2,22

2,34

O.GAZİOrtAlım

Fiyatı(YTL/KG)

1,11

1,61

1,27

2,42

2,42

İZNİKOrt Alım

Fîy»ö(YTL/KG)

1,23

1,61

1,24

2,30

2,34

EDİNCİKOrt Alım

Fiyatı(YTL/KG)

0,95

1,23

1,43

2,12

2,27

MÜREFTEOrt Alım

Fiyatı(YTL/KG)

1,02

1,58

1,14

2,11

2,19

M .ADASIOrt Alım

Fiyatı(YTL/KG)

1,14

1,34

1,53

2,17

2,10

TOPLAMOrtAlım

Fiyatı(YTL/KG)

1,14

1,55

1,45

2,30

2,32

Kaynak: Marmarabirlik

Çizelge 13-Tesis Kapasiteleri

Ürün Cinsi

ZeytinyağıSofralık Siyah Salamura ZeytinEzmeYağlı Pirina

Entegre TesislerininYıllık Üretim Kapasitesi1.980 Ton/Yıl28.600 Ton/Yıl300 Ton/Yıl4.950 Ton/Yıl

'Entegre Tesislerinde, yağlık zeytini zeytinyağına dönüştürme işlemi kampanya dönemi olan Oç aylık donemdegerçekleştirilmektedir. Bu dönemde ortalama 9.000 ton yağlık zeytin sıkılarak ortalama 1.980 ton zeytinyağı ve4.950 ton pirina elde edilmektedir.

Güneydoğubirlik:

1940 yılında antepfıstığı üzerine kurulmuş olan Birlik, bölgede kurulan kırmızı biber, kuruüzüm, zeytinyağı ve bakliyat ürünleri üzerine faaliyet gösteren dört ayrı Birliği de bünyesinealarak, 1989 yılında Güneydoğu Tanm Satış Kooperatifleri Birliği adı altında faaliyet göstermeyebaşlamıştır. Birlik, Gaziantep, Şanlıurfa, Adıyaman, Kahramanmaraş, Mersin, Mardin,Antakya veSiirt illerinde 13 kooperatifi ile 16.000 ortağa hizmet götürmektedir.Ancak Birlik 3 kooperatiftezeytinyağı üreticilerinden ürün alımı gerçekleştirmekte olup, zeytinyağı üreticisi ortaklarının sayısı4.945'tir. (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı)

Birliğin 1995-2005 yıllan arasındaki ürün alım miktanna ilişkin bilgiler aşağıdaki Çizelgedegösterilmiştir.

Çizelge 14- Birliğin Orfln Alım Miktarı

İŞYILI1995/19961996/19971997/19981998/19991999/20002000/20012001/20022002/20032003/20042004/2005

2005/2006*

Alım Miktarı (ton)-

3.398-

24085

.

98--

55147

Kaynak: GOneydoğubirlik

— 131 —

C.2- Tarım Satış Kooperatifleri ve Birliklerinin Yeniden Yapılandırılması

Ülkemizde Tanm Reformu Uygulama Projesi (TRUP) adı altında tarımda yapısal dönüşümprogramı 2000 yılından itibaren uygulamaya konulmuştur. TSKB'lerin yeniden yapılandırılması;Tanm ve Köyişleri Bakanlığı'nca yürütülen doğrudan gelir desteği ve alternatif ürün programlarıylabirlikte, anılan projenin önemli bir parçasını oluşturmuştur.

Kooperatif ve birliklerin yeniden yapılandırılmasına yönelik 7. Beş Yıllık KalkınmaPlanında "TSKB'lerin yönetimlerinin özerkleştirileceği, tesis ve işletmelerininşirketleşririleceği, kooperatifçilik işlevlerinin güçlendirileceği ve Örfin borsaları ile ilgili yasalaltyapının oluşturulacağı" gibi temel hedefler öngörülmüştür.

Bu temel hedefler gözetilerek hazırlanan 4572 Sayılı Tanm Satış Kooperatif ve BirlikleriHakkında Kanun'la bu kuruluşlar yeniden düzenlenmiş ve özerk bir yapıya kavuşturulmuşlardır.

Kooperatif ve birliklerin 4572 Sayılı Kanuna intibaklarını sağlayacak ve özerkleştirilmesinipekiştirecek olan örnek ana sözleşmeler de, 24.12.2000 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

16 Haziran 2000 tarihli ve 24081 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 4572sayılı Kanun ve uygulamaya konulan yeniden yapılandırma programı ile;

> TSKB'lerin yapısal sorunları çözümlenerek, güçlü ve sürdürülebilir bir mali yapıyakavuşturulmaları ve bu amaçla kamu kaynaklarından gerekli desteğin sağlanması,

> Uluslararası genel kabul görmüş kooperatifçilik ilkeleri doğrultusunda, tabandantavana doğru sağlıklı ve demokratik bir örgütlenmeyi gerçekleştirmek amacıyla ortakların katılımve sahiplik bilincinin geliştirilmesi,

>• Kooperatif ve birliklerin, özerkleştirilerek, siyasi müdahalelerden uzaklaştırılması,ortaklan tarafından denetlenen ve ortaklarının belirledikleri gereksinimlere ve önceliklere görefaaliyet gösteren kuruluşlar haline getirilmesi,

> Aşın istihdam ve mali yük getiren unsurlar giderilerek, rekabete açık ve kamukaynaklama bağlı olmaksızın kendi ayaklan üzerinde durabilen kuruluşlar haline getirilmesi,

> Faaliyetlerinde ekonomik etkinlik ve verimliliği hâkim kılarak, atıl veya sürekli zarareden varlıklarının, öz sermaye yapılannı güçlendirecek şekilde değerlendirilmesi,

hedeflenmiştir. (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı)

C.3- Tanm Reformu Uygulama Projesi (TRUP) ve Bu Proje Kapsamında Yer AlanTarım Satış Kooperatifleri ve Birliklerinin Yeniden Yapılandırılması Bileşeni

Ülkemizde, sektörler üzerindeki gereksiz müdahalelerin azaltılarak, ekonomininsürdürülebilir şekilde büyümesi ve yoksulluğun azaltılması için gerekli ortamı sağlamaya imkânveren ve. gelecekte Avrupa Birliği (AB)'ne katılım için gerekli zeminin oluşturulması amacıyla, birEkonomik Reform Programı hayata geçmiştir. AB'ye katılım konusundaki en önemli kriterlerdenbiri de yeni üyelerin birleştirilmiş pazarda rekabet edecek ekonomilere sahip olmalarızorunluluğudur. Bu, tarımsal üretim, pazarlama ve işleme alanlanndaki üretim verimliliğininartırılmasına yönelik önlemler üzerinde odaklaşmayı gerektirmektedir. Bu çerçevede, tanmalanında Tanm Reformu Uygulama Projesi (TRUP) adıyla bir program uygulanmaya başlamıştır.Dünya Bankası ile imzalanan ve 12 Temmuz 2001 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan ikrazanlaşması ile bu projeye toplam 600 Milyon ABD Doları kaynak tahsis edilmiştir.

İlk aşamadaki bu reformlar ile mevcut destekleme sisteminin kamu sektörü bütçesitüketiciler üzerindeki yükü azaltılmış olacak ve kamu ve özel sektör yarınmlanmn yanlış teşvikleregöre yapılmasının önüne geçilecektir. Programın sonunda Türkiye'de, Dünya standartlarına göre

— 132 —

rekabet edebilir ve yapay teşvikler ve sübvansiyonlar yerine gerçek mukayeseli üstünlüğe dayalıüretim modellerine sahip bir tanm ve tarımsal sanayi sektörü oluşturulması öngörülmektedir.

Tanm Reformu Uygulama Projesi, uygulamaya konacak yeni Tanm Stratejisinin temelaraçlarından biri niteliğindedir. Tanm reformu faaliyetlerine destek olmak ve tanm sektörünügüçlendirmek üzere uygulamaya konan bu proje üç ana bileşenden teşekkül etmektedir;

Projenin C Bileşeni ile sofralık zeytin ve zeytinyağında faaliyette bulunan Tanm SatışKooperatifleri'nin (TSK) ve Tanm Satış Kooperatif Birlikleri (TSKB) de dahil olmak üzereBirliklerin ve Kooperatiflerin yeniden yapılandınlması ve özerkleştirilmesiyle, TSK ve TSKB'lerinmali yönden bağımsız, piyasa koşullannda rekabet edebilir, ortaklan tarafından kontrol edilen,ortaklarına hizmet ve fayda sağlamayı ön planda tutan kuruluşlar haline getirerek, tanm ürünlerininpazarlanması ve işlenmesinde devletin rolünün azaltılması hedeflenmekte olup, bu bileşenkapsamında aşağıdaki konular üzerinde çalışmalar gerçekleştirilmektedir; Birlik ve kooperatiflerde;

> istihdam seviyesinin ihtiyaç seviyelerine çekilmesi,> Genel yönetim giderlerinin rekabetçi ve sürdürülebilir bir yapı sağlanmak üzere

azaltılması,> Yeni yatınm projelerinin, gerçekçi piyasa araştırmaları ve fizibilite çalışmalanna

dayandırılması,> Gerekli durumlarda atıl kaynaklann satılarak işletme sermayesinin güçlendirilmesi,> İkincil işletme faaliyetlerinin gözden geçirilerek, zarar edenlerde iyileştirme,

küçültme veya kapatılma alternatiflerinin değerlendirilmesi ve ana faaliyete odaklanmanınsağlanması,

> Mali yapı borçlannı geri ödeyebilme kabiliyetinin arttırılması ve kredibiliteninsağlanması amaçlanmıştır (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı).

öte yandan, yeniden yapılandırma konularında çalışma, inceleme ve önerilerde bulunmaküzere, 2000/1773 No'lu Bakanlar Kurulu Karan'nm 06.01.2001 tarih 24279 sayılı Resmi Gazete'deyayımlanması ile Yeniden Yapılandırma Kurulu (YYK) teşkil edilmiştir.

C.4-Yeniden Yapılandırma Faaliyetleri İle Tanm Satış Kooperatifleri ve BirliklerineSağlanan İmkanlar

Yeniden yapılandırma sürecinde, TSKB'lere:

> Birliklerin mali yapılanın güçlendirmeye yönelik olarak 1.5.2000 tarihi itibariylemevcut borçlarının Hazine tarafından üstlenilerek tasfiye edilmesi,

> Birliklerin mali yapılannı olumsuz yönde etkileyen ve bu kuruluşlara aşırı yükgetiren personel kadrolannda yapılacak düzenlemeler için gerekli tazminat tutarlannın hazinecekarşılanması,

> Ürün alımı için ihtiyaç duyacaklan finansman ihtiyacının, 2000 yılı bütçesindentahsis edilen ödeneklerle (250 trilyon TL) oluşturulan "döner fon"dan karşılanması,

> Yeniden yapılandırma için gerekli uzmanlık ve danışmanlık hizmetinin verilmesi,> Yeniden yapılandırma hizmet giderlerinin Hazinece üstlenilmesi,> Kooperatif yönetici ve ortaklannın eğitimi ve bu kuruluşların kapasite

oluşturmalanna teknik destek sağlanması imkanları getirilmiştir. (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı)

— 133 —

C.4.1- Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu Kredisi Desteği ve Birliklerin 1.5.2000 ÖncesiDestekleme Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) Borçlarının Durumu:

Birliklerin yeniden yapılandırılması amacına paralel olarak, mali yapı güçlendirme sürecinekatkı sağlamak amacıyla, geçiş döneminde birliklerin ihtiyacı olan ürün alım ve işletme kredileriYeniden Yapılandırma Kurulunun önerileri dikkate alınarak Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu(DFÎF) gider hesabından karşılanmaktadır.

DFÎF döner fon niteliğinde çalıştırılmaktadır. Birliklerin vade sonlarında geri döndürdüklerikredi ana para ve faizleri, birliklerin talep ve ihtiyaçtan doğrultusunda değerlendirilerek, yenidenbirliklere kullandınlabilmektedir. Yeniden Yapılandırma Kurulu (YYK), DFİF kredisi ile ilgilibirlik taleplerini değerlendirirken, kaynağın yeterliliğini dikkate alarak aşağıdaki kriterleri gözönünde bulundurmaktadır.

1995 yılından itibaren DFİF kaynaklı kredilerin yıllık faiz oranlan aşağıda belirtilmiştir.

Çizelge 1 S- DFİF Faiz Oranlan

Dönem1995-30.06.200001.07.2000-30.06.200101.07.2001-01.09.200301.09.2003-04.06.200504.06.2005-07.04.200607.04.2006-

DFİF Faiz Oranı%50%25% 37,5%25%15%13,125

Kaynak: Yeniden Yapılandırma Kurulu Yürütme Birimi (20.4.2006)

04.06.2005 tarih ve 25835 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 23.05.2005 tarih ve2005/8839 sayılı Bakanlar Kurulu Karan'na istinaden, DFİF'den kullandınlan kredilere tanmsalkredi faiz oranının % 75'i oranında değişken yıllık basit faiz uygulanmaktadır.Yukanda yer alantabloda da belirtildiği üzere, DFİF kredilerinin bugün itibariyle faiz oranı %13,125'dir. (Kaynak:Yeniden Yapılandırma Kurulu Yürütme Birimi)

Bu çerçevede, birliklerin silinen ve silinme süreci devam eden borçlan ile 2000 yılısonrasında kullandınlan DFİF kredileri Çizelge 16'da gösterilmiştir.

Çizelge 16 - Tanm Satış Kooperatifleri ve Birliklerine 2000 Yılı Sonrasında Kullandırılan DFİF Kredileri ve 01.0S.2000 Öncesi Borçlarının Mevcut Durumu

(Bin YTL)

BİRLİK ADI

ANTBİRLİK (2)

CUKOBlRLlK

FtSKOBlRLlK (3)

GÛLBİRLİK

GONEYDOÖUBİRLİK

KARADENIZBİRLİK

KAY1SIB1RLİK (4)

MARMARABIRLİK

TARİŞ İNCİR

TARİŞ ÜZÜM

TARİ5 PAMUK

TARİŞ ZEYTİN

TASKOOİRI.İK (4)

I'KAKYAHİKI.İK

KOZABİRLİK

TİFT1KBİRLİK

TOPLAM

2000 ÖNCESİ DFİF BORCU (1)

30.07.2004'ılc

Silinen

1.800

159.619

4O.3')5

234.744

74.682

ITMHI2

3.931

694.173

29.12-2005MC

Silinen

94.483

94.483

Silme Saracı

Devam Eden

103.691

299.736

0

0

21.050

39.383

17.930

105.812

4.660

3.977

596.239

2000/2001

Donemi

9.500

41.500

99.003

0.5

6.997

3.250

2.2O0

5.000

3.000

20.300

20.000

12.000

1.200

4.600

228.550

2001/2002

DOnemi

9.500

49.485

118.059

0.5

6.997

3.250

2.200

5.000

3.000

20.000

20.300

13.200

1.200

4.600

256.791

2000 YILI SONRASINDA KULLANDIRILAN DFİF KREDİLERİ

2002/2003

DOneml

74.127

216866

8.997

10.215

2.950

5.900

4.207

21.500

27.307

27.002

1.45*

5.459

405.988

2003/2004 DOnea

Ertelenen

65.326

306.801

10.622

4.008

1.687

388 444

Yeni

20.000

15.000

5.000

7.900

8.023

25.000

35.000

23 000

10.000

148 923

ni

Toplam

0

85326

306.801

0

10.622

15.000

9.008

7.900

8.023

25.000

35.000

23.000

1.687

10.000

537.367

2004/2005 DOneml

Ertelenen

65.500

236.015

10.622

9.910

39.000

25.719

I.98S

388.751

Yeni

50.000

18.505

20.000

9.500

54.000

70.000

30.000

25.000

277.005

Toplam

115.500

236.015

0

10.622

18.505

9.910

20.000

9.500

93.000

70.000

55.719

1.985

25.000

0

0

665.756

2005/2006 DOneml (Bin YTL)

Ertelenen

98.826

0

0

8.355

0

9.646

0

0

73.232

70.000

0

1.431

0

0

0

261.490

Yeni

5.000

30.000

0

0

5.000

15.000

0

50.000

10.286

15.000

15.000

65.000

0

60.000

0

0

270.286

Toplam

5.000

128.826

0

0

13.355

15.000

9.646

50.000

10.286

18.232

85.000

65.000

1.431

60.000

0

0

531.776

(1) «72 Styih Kanunun C«cfcl 1/E Madtftnt HUtcmU uyamK« YtnMan YasıUndııma Kundu'nun Onaritori doA.ıuttMunda

|Z}AnlMrfl6ta1J.Zmc)na^t»^tan»n*nb^

(1| FMkoblftlOin 1 i.tODO ftncaıl a m DUny* Def lan. muMMf UnMaıd* fdunttn "MOU

»blrttObı OI.MJOM aonnaı Otff ı

Hırt» taratndan OtOtnaMk atUrmn. ganıkM 1X20M OncMİ Bnl büny* borçlan.

T T L * .

TahaR UMM) Hatatanda Kanun hahUmkHİ uyarmca MıM M

— 135 —

01.05.2000 öncesi Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu borçlan terkin edilen birlikler ve terkintutarlan aşağıda verilmektedir.

Çizelge 17 01.05.2000 öncesi Borçları Terkin Edilen Birlikler

BİRLİKGülbirlikMarmarabirlikTariş încir BirliğiTariş Pamuk ve Y.Toh. BirliğiTariş Zeytin.ve ZeytinyağıBirliğiTiftikbirlikTrakyabirlikFiskobirlik

Toplam

Terkin Edilen01.05.2000 öncesi

DFİFYükümlülükleri

Tutan(YTL)

1.799.690159.618.78540.395.200

234.743.64874.681.660

3.931.253179.002.19694.482.855788.655.287


Çizelge 17'de görüldüğü gibi, yeniden yapılandırma döneminde bugüne kadar toplam788.655.287 YTL tutanndakı 01.05.2000 öncesi birlik borçlan terkin edilmiştir.

Henüz terkini gerçekleşmemiş 01.05.2000 öncesi DFİF borçlan toplam tutan 596.239.545YTL olup, birlikler bazında tutarlan aşağıdaki Çizelgede yer almaktadır.

Çizelge 18- 01.0S.2000 öncesi Borçlan Henüz Terkin Edilmemi; Birlikler

BİRLİKAntbirlikÇukobirlikGüneydoğubirlikKaradenizbirlikKayısıbirlikKozabirlik(*)Tariş Üzüm BirliğiTaskobirlik

Toplam

Mevcut 01.05.2000Öncesi DFİF

YükümlülükleriTutan(YTL)

103.690.364299.736.841

21.050.32139.383.11017.930.6683.976.380

105.812.3064.659.554

596.239.544Ka>Tiak: Yeniden Yapılandırma Kurulu Yürütme Birimi (20.4.2006)

— 136 —

C.4.2- Kıdem ve thbar Tazminatı Desteği:

Tanm satış kooperatiflerine ve birliklerine, 4572 sayılı Kanun'un yürürlüğe girmesiylebaşlayan yeniden yapılandırma döneminde sağlanan desteklerin başında, istihdam fazlası personelinişten çıkartılması neticesi personele ödenen kıdem ve ihbar tazminatlarının Tanm ReformuUygulama Projesi İkraz kaynaklarından karşılanması gelmektedir. Kooperatif ve birliklerdekiistihdam seviyesinin ve personel masraflanmn rekabetçi ve sürdürülebilir bir yapıya uygun halegetirilmesi amacıyla, daimi personel sayısı 12.491'den 6.124'e düşürülmüştür.Uygulama 2004 yılısonuna kadar sürdürülmüş olup, toplam 12.122 işten çıkartılan birlik ve kooperatif personelineödenen 155.837.361 YTL tazminat bedeli devletçe karşılanmıştır. Sağlanan bu önemli imkan ilekooperatif ve birliklerin personel masraflarında ortalamada yaklaşık % 30-35 tasarruf sağlanmıştu-.(Kaynak: Yeniden Yapılandırma Kurulu Yürütme Birimi)

Tanm Reformu Uygulama Projesi kapsamında, Hazine tarafından karşılanan kıdem veihbar tazminatı ödemelerinin birlikler bazında dağılımı aşağıdaki gibidir,

Çizelge 19 Birliklere Sağlanan Kıdem ve İhbar Tazminatları TutanBİRLİK

AntbirlikÇukobirlikFiskobirlikGülbirlikGüneydoğubirlikKaradenizbirlikKayısıbirlikKozabirlikMarmarabirlikTariş Birlikleri*TaskobirlikTiftikbirlikTrakyabirlik

Toplam

MilyonYTL

1448,718,40,31,24,60,30,43,2

43,70,70,1

20,2

155,8Kaynak: Yeniden Yapılandırma Kurulu Yürütme Birimi (20.4.2006)•Tariş Pamuk, Üzüm, İncir Birliği ve Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği

— 137 —

D-ÜRÜN İHTİSAS BORSALARI VE LİSANSLI DEPOCULUK

D.l Dünyada Ve Ülkemizdeki Ürün Borsacılığı ve Lisanslı Depoculuk Uygulamaları

ABD'deki ürün borsaları önceleri spot işlemler yapan borsalardan oluşmakta iken, bugüngelinen noktada gelişerek vadeli işlem yapan borsalara dönüşmüşlerdir. Bu borsalarda başta pamuk,kahve, mısır, portakal suyu, soya fasulyesi, buğday ve diğer birçok ürün kontratı alınıpsatılmaktadır.

Bu borsalar, lisanslı depolarla entegre çalışmakta, teslim şartlı vadeli kontratlarda ürünteslimi lisanslı depolardan yapılmaktadır.

Başta ABD olmak üzere gelişmiş ülkelerde etkin ve yaygın bir lisanslı depoculuk(vvarehouse receipt system) ile ürün ticareti sistemi bulunmaktadır.

Polonya, Bulgaristan, Romanya, Macaristan gibi eski Doğu Bloku ülkelerinde de lisanslıdepoculuk sistemi kurulmuştur. ABD'de federal düzeyde 863, eyalet düzeyinde 6937 lisanslı depofaaliyet göstermektedir.

ABD hükümeti de stratejik ihtiyaçtan karşılığında aldığı ürünleri, özel lisanslı depolardamuhafaza ederek sisteme destek vermektedir. ABD'de lisanslı depoculuk ve ürün borsacılığıtamamen özel sektör eliyle yürütülmektedir.

Borsalar, yapılan işlemlere göre Spot Borsalar ve Vadeli İşlem Borsaları olaraksınıflandırılmaktadır.

Ülkemizde, kuruluş çalışmaları devam eden Ürün İhtisas Borsaları da, Ticaret Borsaları veİMKB gibi spot borsalar arasında yer almaktadır.

Ülkemizde, ürün ticaretini geliştirmek ve pazarlama alt yapısını güçlendirmek için;

> Ürün ihtisas borsalarının kurulması,> Lisanslı depoculuk ve yetkili sınıflandıncılık sisteminin hayata geçirilmesi,> Tarım satış kooperatifleri ve birlikleri, tarım kredi kooperatifleri ve üst kuruluşları, TMO,

tekel gibi kurum ve kuruluşların yeniden yapılandırılması,> Birlikler ve TMO'nun lisanslı depoculuk sistemine entegre edilmesi,

gibi çalışmalar başlatılmış ve bu alanda önemli mesafeler kat edilmiştir.

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından, bu kapsamda ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliğiiçinde, üç önemli proje uygulamaya konulmuştur:

> Ürün Borsalarım Geliştirme Projesi (ÜBGP),> Tanm Satış Kooperatifleri ve Birliklerinin (TSKB) Yeniden Yapılandırılması Programı

(YYP),> TSKB'lerin Lisanslı Depoculuk Kapasitelerinin Geliştirilmesi Projesi (BLGP).

- 1 3 8 -

I).2-Lisanslı Depoculuk ve Sofralık Zeytin-Zeytinyağı

5300 Sayılı Tanm Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu yürürlüğe konulmuş olup, Kanununuygulanmasına ilişkin gerekli yönetmelikler hazırlanarak, Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

Ancak, zeytinyağı ve sofralık zeytine ilişkin lisanslı depo yönetmeliklerinin hazırlanmasıçalışmaları devam etmektedir.

Lisanslı depoların temel nitelikleri ve kuruluş şartlan:

> Anonim şirket> Bakanlıktan kuruluş ve faaliyet izni> Depolama kapasitesine göre en az 1 trilyon TL ödenmiş sermaye> Depo kapasitesinin ürün rayiç bedelinin % 15'inden az olmamak üzere teminat> İşletme tesislerinin ve depolanan ürünlerin sigorta zorunluluğu> ilgili borsa ile sözleşme yükümlülüğü> Yönetmelikte gösterilen diğer şartlar ile teknik gereklilikler

olarak sıralanabilmektedir.

Sofralık Zeytin ve Zeytinyağı açısından sistemden beklenen çıktılar;

> Ürünlerin, sağlıklı koşullarda depolanması ve objektif olarak analiz ve sınıflandırılması,> Dönemsel arz yoğunluğunun ve buna bağlı olarak ortaya çıkan üretici mağduriyetinin

giderilmesi,> Ürün piyasalarında mali derinliğin sağlanması ve sınırlı sayıdaki aktörün fiyat belirleme

imkanının ortadan kaldırılması,> Sanayiciye uygun ve zamanında hammadde temini,> Ürün ticaretinin kayıt altına alınması,> Desteklerin hedef kitlelere kolayca yönlendirilmesi ve bu alanda etkinliğin artırılması,> Alternatif ve düşük maliyetli finansman olanaklarının devreye sokulması,

şeklinde sıralanabilir.

D.3-Birliklerin Lisanslı Depoculuk Kapasitelerinin Geliştirilmesi Projesi (BLGP)

Birliklerin Lisanslı Depoculuk Kapasitelerinin Geliştirilmesi Projesi ile;

> Birliklerin mevcut kapasitelerinin modernize edilerek lisanslı depoculuk sistemine entegreedilmesi,

> Seçilen ürün ve birliklerde uygun lisanslı depoların, laboratuarların, depolarla borsalararasında elektronik bilgi iletişim ağının kurulması ve işlerlik kazandırılması için,

Teknik ve kredi desteğinin sağlanması hedeflenmektedir.

Bu kapsamda; birliklerin ek ve yeni yatının ihtiyaçlarının belirlenmesi, lisanslı depoculukmevzuatı çerçevesinde yatınm fizibiliteleri ve projeleri oluşturulmuştur.

Projenin birliklerin yeniden yapılandırma çalışmaları ve performansları ile uyumlu olmasıiçin seçilecek birliklerin Yeniden Yapılandırma Kurulu tarafından belirlenmesi çalışmalan halendevam etmektedir.

Diğer taraftan proje için birliklerle Yeniden Yapılandırma Kurulu arasında imzalanmasıöngörülen protokol hazırlanmıştır.

139 —

Proje kapsamında;

> Mevcut depoların modernizasyonu veya yeni depo inşası,> Laboratuar imkânlarının geliştirilmesine yönelik yeni ve/veya ek yatırımlar,> Depolarda kullanılacak yükleme, boşaltma, tartma, numune alma ve sınıflandırma alt

yapısının oluşturulması,> Ürünlerin "ürün senedi" yoluyla alım satımım temin etmek amacıyla, ilgili borsalarla

lisanslı depolar arasında bilgi iletişim sisteminin kurulması,> Lisanslı depo ve laboratuarlarda çalıştırılacak personel ile kamu adına denetim,

gözetim ve proje uygulama hizmetlerinde görevlendirileceklerin eğitimi,

faaliyetleri yürütülecektir.

Projeye mevcut durumda sofralık zeytin ve zeytinyağı konusunda Marmarabirlik (sofralıkzeytin ve zeytinyağı), Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği (zeytinyağı), Güneydoğubirlik (bakliyat,antep fıstığı ve zeytinyağı), başvurmuşlardır. Proje kapsamında yapılacak yatırımların en fazla% 50'si Dünya Bankası kaynaklarından TRUP projesi için ayrılan bölümden (35 milyon $)karşılanacaktır. (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı)

D.4-Ürün İhtisas Borsaları (ÜİB)

Dünya Bankası finansmanı ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı koordinasyonunda başlatılan"Ürün Borsalarını Geliştirme Projesi" 2003 yılında tamamlanmıştır.

Bu Proje sonunda; ürünlerin ulusal veya uluslararası düzeyde pazarlanması imkânınısağlayacak, sermayesi, altyapısı; mevcut 112 ticaret borsalarımızdan çok daha güçlü anonim şirketşeklinde ürün ihtisas borsalarının kurulmasına imkân sağlayacak mevzuat altyapısı tamamlanmıştır.

Ülkemizde faaliyet gösteren toplam 112 ticaret borsası içerisinde kotasyonunda zeytin olan25, zeytinyağı olan ise 41 ticaret borsası bulunmaktadır.

5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği İle Odalar ve Borsalar Kanununun 53'üncümaddesinde ürün ihtisas borsalarının kuruluşu düzenlenmiştir. Ürün ihtisas Borsalarına İlişkin;

1- Ürün ihtisas Borsaları Genel Yönetmeliği,2- Ticaret Borsalarında ve Ürün İhtisas Borsalarında Alivre İşlemlere İlişkin Yönetmelik,5174 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesini takiben Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca

hazırlanarak ve Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Bu proje çerçevesinde, ticaret borsalarının eğitilmesi amacıyla borsacılığın geliştiği ülkelereeğitim amaçlı geziler düzenlemiştir. Ayrıca yurt içinde de borsaların talepleri çerçevesindeoluşturulmaya çalışılan Ürün İhtisas Borsacılığı ve Lisanslı depoculuk sistemi konusunda Sanayi veTicaret Bakanlığınca eğitim ve bilgilendirme toplantıları düzenlenmektedir.

Bir diğer gelişme ise, gelecek vadelerde ürün fiyatlarının oluşumunu sağlayarak, üretici ilesanayicilerimizi fiyat risklerinden korumayı amaçlayan vadeli işlem ve opsiyon borsasının faaliyetebaşlamasıdır. Vadeli borsalarda vade sonundaki ürün fiyatının, spot borsa fiyatıyla eşit olmasıgerekeceğinden, vadeli borsaların iyi işleyebilmesi için iyi işleyen spot piyasalara yani ürün ihtisasborsalarına ihtiyaç bulunmaktadır.

5174 sayılı Kanunun 53'ücü maddesiyle ürün ihtisas borsalarının kurulmasına imkânsağlanmıştır.

Ticaret borsaları kurulmuş veya kurulacak ürün ihtisas borsalarına ortak olabilecek veyaacentesi olarak çalışabilecektir. Ürün senedi ve alivre sözleşmelerin alım satımının ÜtB'lanndatescili zorunluluğu bulunmaktadır. Ürün ihtisas borsaları ve ticaret borsaları lisanslı depoculukşirketleri kurabilecektir. (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı)

— 140 —

E- TÜRKİYE'DE ZEYTİNCİLİKLE İLGİLİ MEVZUA TLAR

Zeytinciliğin ıslahı ve yabanilerinin aşılattınlması hakkındaki 3573 sayılı kanun 1939yılında yayımlanmıştır. Zeytinliklerin korunması ile ilgili olarak 1952 yılında adı geçen kanunun14'ûncü maddesinde yapılan değişiklikle zeytinliklere her çeşit hayvan sokulması ve zeytinsahalarında ağıl yapılması yasaklanmıştır. 1956 yılında ise 6777 sayılı kanunla sakız ve nevileriyleharnupluklannda teşmiline dair değişiklik yapılmıştır.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 3573 sayılı "Zeytinciliğin Islahı ve YabanilerininAşılattınlması Hakkındaki Kanun" 1974 yılına kadar uygulanarak, yabani zeytinliklerin imar veihyasını sağlamış, zeytin sahalarını bu suretle genişletmiş ve zeytin ağacı sayısını artırarakzeytinciliğin gelişmesine önderlik etmiştir.

Ancak 1973 yılında 1957 sayılı "Toprak ve Tanm Reformu Kanunu"nun yürürlüğegirmesiyle 3573 sayılı kanuna göre parselasyon ve tevzi işlemleri toprak ve tanm reformumüsteşarlığına devredilmiştir. 1978 yılında ise toprak ve tanm reformu kanunu iptal edilmiş, ancak3573 sayılı kanun yürürlükte kalmasına rağmen uygulaması yapılamamıştır.

Bunu dikkate alan Tanm ve Köyişleri Bakanlığı'nın, 3573 sayılı zeytinciliğin ıslahı veyabanilerinin aşılattınlması hakkında kanunun bazı hükümlerinin değiştirilmesi ve yürürlüktenkaldınlması hakkındaki kanun değişikliği teklifi kabul edilerek 8 Mart 1995 tarih ve 22221 sayılıResmi Gazete'de yayımlanmıştır. Daha sonra 4086 sayılı kanun ile ilgili 3 Nisan 1996 tarih ve22600 sayı ile Resmi Gazete'de "Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattınlmasına DairYönetmelik" yayımlanmıştır (Ek- 2).

Bu yönetmelik ile, ekolojik yönden uygun bölgelerde ve zeytin yetiştiriciliğine elverişlisahalarda zeytinlik kurulmasını sağlamak, mevcut zeytinliklerde ürünün miktar ve kalitesiniyükseltmek ve maliyeti düşürmek, birim alandaki verimi arttırmak, zeytinyağı ve sofralık zeytinişletmelerindeki teknolojik yapıyı günün koşullarına uygun hale getirmek üzere gerekli teknik,ekonomik, ticari ve sosyal tedbir ve organizasyonları sağlamak amaçlanmıştır.

Gıda Güvenliği ve Standartlar

Gıda güvenliğinin sağlanması ve tüketicinin korunması, Avrupa Birliği'nin olduğu kadarülkemizin de öncelikli konulan arasında yer almaktadır. Gerek yurtiçinde tüketime sunulan gerekseithal ve ihraç edilen gıda maddelerinde gıda güvenliğinin sağlanmasına yönelik olarak 560 SayılıGıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararname 28 Haziran1995 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 560 sayılı KHK gereği gıdamaddelerini üreten işyerlerinin çalışma izinlerinin verilmesi ile bu ürünlerin satıldığı satışnoktalarındaki denetimler Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülürken, gıda üretim yerlerinindenetimi, üretim izinlerinin verilmesi, ithalat, ihracat kontrolleri Tanm ve Köyişleri Bakanlığıtarafından yürütülmüştür. Bu KHK'nin 05 Haziran 2004 tarih ve 25483 sayılı Resmi Gazete'deyayımlanan "Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde KararnameninDeğiştirilerek Kabulü Hakkındaki 5179 sayılı Kanun" ile değiştirilmesi aşamasında sular hariçolmak üzere gıda ve gıda ile temasta bulunan madde ve malzemelerin üretildiği, satışa ve toplutüketime sunulduğu iş yerlerinin denetim ve kontrolü ile ithalat ve ihracat kontrolleri Tanm veKöyişleri Bakanlığının yetki ve sorumluğunda toplanmıştır.

— 141 —

5179 sayılı Gıda Kanunu ile tüketici haklarının korunmasına ilişkin yeni hükümler yanında,kavramsal birliktelik sağlanmış, izlenebilirlik, tüketicinin bilgilendirilmesi, bildirim sistemi, riskanalizi, risk değerlendirilmesi ve risk yönetim sistemi, ihtiyatî tedbirler, bilimsel komiteler, erkenuyan sistemi, acil durumlar, kriz yönetimi, gıdaya ilişkin gıda işletmecilerinin sorumlulukları,sağlığın korunması, gıda ticareti, reklam ve tanıtım konularında yeni sorumluluklar ve yaptırımlargetirilmiştir.

Gıda güvenliği kontrollerinde, Türk Gıda Mevzuatına uygun güvenilir gıda üretimininsağlanması yanında gıda işleme tesislerinin teknik ve hijyenik normlarının geliştirilmesi başlıcahedefleri oluşturmaktadır. Ülkemiz genelinde toplam yaklaşık 28.000 gıda maddesi üreten işyeri ileyaklaşık 400.000 gıda maddesi satış ve toplu tüketim yeri bulunmaktadır. Gıda ve gıda ile temaseden madde ve malzemeleri üreten işyerlerine, Tarım ve Köyişleri Bakanlığından çalışma izni, gıdasicili ve ürettikleri ürünler için üretim izni almak, teknik, sağlık ve hijyenik şartlarını mevzuatauygun hale getirmek zorunluluğu getirilmiştir. 5179 sayılı Gıda Kanunu ile gıda maddesi üreten,satan ve toplu tüketim yerlerinin denetimlerinde risk analizine dayalı kontrol sistemi uygulamasınageçilmiştir. Ancak 23.07.2004 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 5216 sayılıBüyükşehir Belediyesi Kanununun 7. maddesi (j) bendi ile 13.07.2005 tarihli Resmi Gazete'deyayımlanarak yürürlüğe giren 5393 sayılı Belediye Kanununun 15. maddesi (c) bendi ve04.03.2005 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan İl özel İdaresi Kanununu 7'nci maddesi (a)bendinde yer alan "gerçek ve tüzel kişilerin faaliyetleri ile ilgili olarak kanunlarda belirtilen izinveya ruhsatı vermek ve denetlemek " ibaresinin çerçevesinde Danıştay'da açılan dava neticesiDanıştay tdari Dava Daireleri Kurulu yürütmeyi durdurma karan vermiştir. Bu karardoğrultusunda 05.08.2005 tarihi itibari ile gıda maddesi üreten iş yerlerine Tanm ve KöyişleriBakanlığı tarafından düzenlenen çalışma izni ve gıda sicili belgesi, belediye mücavir alanlarıiçerisinde Belediye Başkanlıkları, mücavir alanlar dışında ise İl Özel İdare Müdürlükleri organizesanayi bölgelerinde ise Organize Sanayi Müdürlükleri tarafından verilmeye başlanmıştır. Ancakhalen yasal süreç devam etmektedir.

Gıdanın kalite ve güvenliğini sağlamaya yönelik, tüketiciyi korumak ve gıda endüstrisinigeliştirmek için dış ticareti arttırmaya yönelik etkili ve yeterli gıda denetimi sağlayan kontrolsistemlerinin geliştirilmesi, var olanların iyileştirilmesi çalışmaları süreklilik halinde yürütülmekte,mevcut ulusal gıda kontrol sistemi, daha etkin uluslararası kabul gören yaklaşımlarla uyumlu halegetirilmektedir.

Gıda güvenliğinin sağlanmasında ana hedef, AB ile uyumlu olarak hazırlanan mevzuatlarçerçevesinde, ülke genelinde etkin gıda kontrolü uygulamalarının gerçekleştirilmesidir.

5179 sayılı Gıda Kanununu kapsamında bugüne kadar aşağıdaki yönetmelikleryayımlanmıştır.

1. 23 Haziran 2005 tarihli ve 25854 sayılı Kontrol Laboratuarlannın Kuruluş ve GörevleriHakkında Yönetmelik,

2. 30 Mart 2005 tarihli ve 25771 sayılı Gıda ve Gıda ile Temasta Bulunan Madde veMalzemelerin Piyasa Gözetimi, Kontrolü ve Denetimi ile İşyeri Sorumluluklanna DairYönetmelik,

3. 27.08.2004 tarihli ve 25566 sayılı Gıda ve Gıda İle Temas Eden Madde ve MalzemeleriÜreten İşyerlerinin Çalışma İzni ve Gıda Sicili Ve Üretim İzni İşlemleri İle SorumluYönetici İstihdamı Hakkındaki Yönetmelik,

4. 13.09.2004 tarihli ve 25582 sayılı Ulusal Gıda Kodeksi Komisyonu Yönetmeliği,

Üretici ve tüketici menfaatleri ile halk sağlığını korumak, gıda maddelerinin tekniğineuygun ve hijyenik şekilde üretim, hazırlama, işleme, muhafaza, depolama, taşıma ve pazarlanmasını

— 142 —

sağlamak üzere gıda maddelerinin özelliklerini belirleyen Türk Olda Kodeksi Yönetmeliği 16Kasım 1997 tarih ve 23172 sayılı Mükerrer Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği tüm gıda maddeleri için katkı maddeleri, aroma maddeleri,pestisit kalıntıları, veteriner ilaç kalıntıları, gıda bulaşanları, ambalaj-etiketleme ve işaretleme,depolama ve taşıma ilgili hükümleri içeren yatay bir mevzuattır. Yönetmeliğinin bölümleri ABuyum çerçevesinde bağımsız tebliğler haline getirilerek ilgili AB mevzuatı ile uyumugerçekleştirilmekte olup, pestisit kalıntıları, veteriner ilaç kalıntıları, bulaşanlar, katkı maddeleri,etiketleme ile ilgili hükümlerini içeren yatay tebliğler halinde yayımlanmıştır.

Bu Tebliğler;

Türk Gıda Kodeksi - Gıdalarda Kullanılan Renklendirdiler ve Tatlandırıcılar Dışındaki GıdaKatkı Maddeleri Tebliği, Tebliğ No: 2003/44 (22 Aralık 2003 - 25324)

Türk Gıda Kodeksi -Gıdalarda Kullanılan Renklendiriciler ve Tatlandırıcılar Dışındaki GıdaKatkı Maddeleri Tebliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Tebliğ, Tebliğ No:2004/15 (28Mart 2004-25416)Türk Gıda Kodeksi -Gıdalarda Kullanılan Renklendiriciler ve Tatlandırıcılar Dışındaki GıdaKatkı Maddeleri Tebliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Tebliğ, Tebliğ No:2004/49 (13Ocak 2005 - 25699)

Türk Gıda Kodeksi - Gıda Maddelerinde Belirli Bulaşanların MaksimumSeviyelerinin Belirlenmesi Hakkında Tebliğ, Tebliğ No: 2002/63

DÜZELTME: Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerinde Belirli Bulaşanların MaksimumSeviyelerinin Belirlenmesi Hakkında 2002/63 sayılı Tebliğ'de "ppb" düzeltme

Türk Gıda Kodeksi - Gıdalarda Kullanılan Renklendiriciler Tebliği, Tebliğ No:2002/55 (25 Ağustos 2002 - 24857)

Türk Gıda Kodeksi — Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme YünündenEtiketleme Kuralları Tebliği, Tebliğ No: 2002/58 (25 Ağustos 2002 - 24857)

Türk Gıda Kodeksi — Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme YönündenEtiketleme Kuralları Tebliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Tebliğ, Tebliğ No: 2004/5(29 Ocak 2004 - 25361)Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme Yönünden EtiketlemeKuralları Tebliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Tebliğ, Tebliğ No: 2006/3 (22 Ocak2006-26057)

Türk Gıda Kodeksi - Gıdalarda Maksimum Bitki Koruma Ürünleri Kalıntı LimitleriTebliği, Tebliğ No: 2004/42 (13 Ocak 2005 - 25699)

Ayrıca Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğine bağlı olarak ürün tebliğleri yayımlanmış veyayımlanmaya devam etmektedir. Bu çerçevede; Türk Gıda Kodeksi - Yemeklik Zeytinyağı veYemeklik Pirina Yağı Tebliği 25 Nisan 1998 tarih ve 23323 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarakyürürlüğe girmiştir. Bu Tebliğde 1 Aralık 2000 tarih 24247 sayılı Resmi Gazete'de değişiklikyapılmıştır.

Tebliğde Serbest yağ asitliği oleik asit cinsinden Naturel Zeytinyağları tanımlanmıştır.Naturel Sızma Zeytinyağı, Naturel Birinci ve Naturel İkinci olarak ifade edilmiştir. RafineZeytinyağı, Riviera Zeytinyağı, Rafine Pirina Yağı, Karma Pirina yağı tanımlan yer almıştır.Sözkonusu Tebliğde Yemeklik Zeytinyağları ve Pirina yağlarının kalite ve saflık kriterlerine yerverilmiştir.

Zeytinyağı ve Yemeklik Pirina Yağırım üretim izin, yurtiçi, ithalat ve ihracat kontrolleri ilgiliyönetmelik ve tebliğler gereğince Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca yürütülmektedir. Ancak DışTicaret Müsteşarlığı tarafından da Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve StandardizasyonYönetmeliği ekinde yer alan ve TS-341 Yemeklik Zeytinyağı Standardı ve TS/S269 YemeklikRafine Pirina Yağı Standardı Dış Ticarette Zorunlu uygulamaya konulmuştur. Bu uygulama ilegeleneksel tarım ürünlerimizin dış ülkelerdeki itibarım muhafaza etmek ve istikrarlı pazarlaryaratmak amaçlanmaktadır.

Standartlar

AB ülkeleri de dahil olmak üzere dünya ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de kaliteyeyönelik kriterleri ve sınıflan belirlemek üzere TSE tarafından Türk Standartları yayınlanmaktadır.Standartlar mevzuat anlayışı içersinde ihtiyari uygulamada olması gereken normlardır. Ancakülkemizde mevzuat eksikliği olması halinde ilgili kurumların standartları zorunlu uygulamayakoyması usulü benimsenmiştir. Türk Standartlar Enstitüsü, TS-341 Yemeklik Zeytinyağı Standardı,TS/5269 Yemeklik Rafine Pirina Yağı, TS-774 Sofralık Zeytin ve TS-341 Yemeklik Zeytinyağıstandardını yayımlamıştır. Ancak halen yürürlükte olan Türk Gıda Kodeksi - Yemeklik Zeytinyağıve Yemeklik Pirina Yağı Tebliği ile TS-341 Yemeklik Zeytinyağı Standardı arasında çelişkilerbulunmaktadır.

— 143 —

F- ZEYTİN-ZEYTİNYAĞI VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER

F.l Zeytin ve Zeytinyağına İlişkin Yürütülen Avrupa Birliği Çalışmaları

Avrupa Birliğine (AB) katılım süreci çerçevesinde, "Tarım ve Kırsal Kalkınma" faslınailişkin, Avrupa Komisyonu yetkililerince ülkemize, ilgili fasıldaki müktesebat, uygulamalar vegerekli idari kapasite hakkında bilgi verildiği ve sorulanmızın yanıtlandığı tanıtıcı tarama toplantısı5-8 Aralık 2005 tarihlerinde Brüksel'de gerçekleşmiştir. Anılan fasıla ilişkin olarak ülkemizintanm ve kırsal kalkınma konusundaki mevcut durumu hakkında bilgi verilmesine yönelik ayrıntılıtarama toplantısı ise 23-26 Ocak 2006 tarihleri arasında Brüksel'de yapılmıştır.

Avrupa Birliği ayrıntılı tarama sürecinde, zeytinyağına ilişkin yapılan hazırlıklarınkoordinasyonu Sanayi ve Ticaret Bakanhğı'na verilmiştir.

Bu kapsamda, Avrupa Birliği müzakereleri tarım ve kırsal kalkınma başlığına yönelik ayrıntılıtarama sürecinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığının koordinasyonunda, zeytinyağı ile ilgili AvrupaKomisyonu yetkililerince cevaplanması talep edilen sualname, ilgili kurumlarla birlikte yanıtlanmışve bahse konu ürünle ilgili hazırlanan sunum anılan Bakanlıkça, Brüksel'de Avrupa Komisyonuyetkililerine yapılmıştır.

Zeytin ve zeytinyağına ilişkin ilgili Türk Mevzuatı AB'den farklı olarak yeknesak bir şekildedüzenlenmemiştir. Diğer taraftan AB Ortak Tanm Politikasında Haziran 2003 ve Nisan 2004tarihlerinde gerçekleşen reformlar nedeniyle halihazırda topluluk zeytinyağı düzenlemeleri birgeçiş dönemindedir. Bu durum uyum çalışmalarını doğrudan etkilemektedir.

Çizelge 20 Mevzuat Karşılaştırmaları

rÜRKİYE

YATAY DÜZENLEMELERBu konuda yasal bir düzenlememiz bulunmamaktadır.Türkiye'de öncelikle Entegre İdare Kontrol Sistemi(IACS)ve Çiftlik Muhasebe Veri Ağı Sisteminin tüm tarım ürünleriiçin yatay bir düzenleme olarak oluşturulması gerekecektir.

Akabinde EC-TR Katılım öncesi Mali İşbirliğiProgramı'na zeytin bahçeleri ve üzüm bağları ve fındıklıkalanlarının Coğrafi Bilgi Sistemi(uzaktan algılama) iletespiti dahil edilecektir. Böylelikle üretim istatistiklerimizAB standartlarına uygun olarak yeniden çıkarılabilecektir.

STOKLAMA> AB uygulamalarına benzer bir uygulama yoktur.> Kamu adına stoklama görevi yapan şahıs ve kuruluş

yoktur.> Zeytinyağı ve sofralık zeytinde tarım satış kooperatifi ve

birliklerinin depolama kapasiteleri geliştirilerek lisanslıdepoculuk sistemine dahil edilmeleri konusunda Sanayive Ticaret Bakanlığı tarafından çalışılmaktadır. Budepolar oluştuğunda devlet özel stoklama önleminiuygulayabileceği sağlıklı bir alt yapıya kavuşacaktır.

5488 sayılı Tanm Kanunun 19/g maddesinde "özeldepolama yardımı" öngörülerek özel stoklama sistemiiçin bir yasal dayanak oluşturulmuştur. Buradan yetkialınarak, uygulamaya ilişkin diğer yasal düzenlemelerçıkarılabilir.

> AB'ye üyelik gerçekleşmeden de bu yönteminkullanılması mOmkündar.

AB

Diğer Tarımsal Ürünleri İçeren Yataydüzenlemeler864/2004 Konsey Tüzüğü

- Entegre İdari ve Kontrol Sistemi (IACS)içinde zeytin bahçelerine ilişkin coğrafi bilgisisteminin kurulması zorunludur.

STOKLAMAEC 865/2004 sayılı Konsey Tüzüğüne göre;

-Belli Bölgelerde piyasada ciddirahatsızlıklarolması durumunda ve,

ortalama fiyat düzeyinin, Temsili fiyatdüzeyinin

altına düşmesi durumunda,

Özel stoklama sistemi kullanılmaktadır.

— 1 4 4 -

rÜRKİYE

ÜRETİCİ ÖRGÜTLERİZeytinyağı üreticilerinin oluşturdukları üretici Örgütlerikonusunda AB'deki gibi sektSre Özel tek bir çerçevemevzuat yoktur. Üreticiler 4572 sayılı Tanm SatışKooperatifleri ve Birlikleri Hakkında Kanun ve 1163 sayılıKooperatifler Kanunu ve 5200 sayılı Üretici BirlikleriKanuna gOre örgütlenebilmektedirler. Ancak üreticilerin'Örgütlenmesi TSKB'ler altında gerçekleşmiştir.Bu konuda AB'deki üretici Örgütleri incelenerek,Türkiye'dekilerin proje hazırlama ve AB fonlarındanyararlanabilme kabiliyetlerinin artırılması gerekebilecektir.

TÜRKİYE

PAZARLAMA STANDARTLARITürk Gıda Kodeksi Yönetmeliği ve buna dayanılarak;ıkanlan yatay düzenlemeler ile Türk Gıda KodeksiVemeklik Zeytinyağı ve Pirina Yemeklik Zeytinyağı vePirina Yağı Hakkında Tebliğde;Zeytinyağının fiziksel ve kimyasal Özelliklerinin yanında,bulaşanlar, kimyasal ilaç kalıntısı, katkı maddeleri, hijyen,paketleme ve ambalajlama kurallarına yer verilmektenSöz konusu ürünleri üreten ve satan işyerlerinde ürünlerin»yasa gözetimi ve denetimi 5179 sayılı Gıda Kanunuıyannca Tanm ve Köyişleri Bakanlığı tarafındangerçekleştirilmektedir.Sofralık zeytinlerin kontrol ve denetimi Türk Gıda Kodeksive buna ilişkin yatay düzenlemeler ile TS 774 sayılı sofralıkZeytin standardına göre Tanm ve Köyişleri Bakanlığıtarafından yapılmaktadır.Zeytinyağı ve yenilebilir yağların ithalat ve ihracatındapazarlama standartları kalite kontrollerine tabidir. Bu«mtroller Dış Ticaret Müsteşarlığı bünyesindeki bölgedenetmenlerince TSE'nin ilgili standartlarına göreyürütülmektedir.fTS 341- TS 342- TS 5269 on PomaceOlive)

TÜRKtYE

TARIMSAL DESTEKLERYatay destekler olarak doğrudan gelir desteği ve mazotdesteği, Kimyevi gübre desteği verilmektedir.

Ayrıca zeytinyağı üreticilerine prim ödemesi yapılmaktadır.

AB'ye uyum kapsamında yukarıda belirtilen yataydüzenlemelerin tamamlanmasının ardından AB kurallarınagöre destekleme yapılabilecektir. Bu desteklemelere üyelikgerçekleşmeden kısa bir süre önce başlanması veya üyeolunca başlanması uygun olacaktır.

AB

İŞLETMECİ ÖRGÜTLERİEC 865/2004 sayılı Konsey TOzflğü

Zeytinyağı sektöründeki işletmeci örgütleri,bunların çalışma programlan vefınansalprogramlan hakkında EC 865/2004 sayılıKonsey Tüzüğü için yatay detay kurallarailişkin (EC) 2080/2005 sayılı Komisyondüzenlemesi.Daha ziyade kalitenin artırılması, çevrenin(orunması bağlamında proje bazlı olarak AB buBrgütleri desteklemektedir.

AB

PAZARLAMA STANDARTLARI

• Adlandırma ve tanımlamalar: (EC)865/2004

sayılı Tüzük'ün• Eki.fiziko-kirnyasa] nitelikler veilgili analiz yöntemleri: (EEC) 2568/1991sayılı Tüzük,• Pazarlama standartlan: (EC) 1019/2002

sayılı Tüzük

AB

TARIMSAL DESTEKLER1782/2003 Savılı Konsey Tüzüğü,EC 864/2004 Sayılı Konsey TüzüğüEC 865/2004 Sayılı Konsey Tüzüğü,

AB desteklero: Sistemi Tek ödeme ve Primdenoluşmaktadır.


- 1 4 5 -

F.2- ULUSLARARASI ZEYTİNYAĞI KONSEYİ (UZK)

Merkezi Madrid'de bulunan Uluslararası Zeytinyağı Konseyi(UZK), 1959 yılından bugünekadar Uluslararası Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Anlaşması'mn idaresinden sorumlu ve BM çatısıaltında yer alan uluslararası bir kuruluştur.

UZK uluslararası alanda;

- Uluslararası zeytinyağı ticaretinin kurallarını belirlemek,

- Teknik çalışmalar yürüterek yüksek kalitede zeytinyağı üretiminin gerçekleşmesini

garantiye almak,

- Bilimsel araştırmalar ve kalite kontrolleri için standartları ortaya koymak,

- Dünya yağ piyasalarında zeytinyağının kalitesiyle sahip olduğu üstünlüğü promosyon

çalışmalarıyla korumak ve artırmak,

- Zeytinyağı ve sofralık zeytin laboratuarlarına uluslararası akreditasyon verilmesi gibi

konularında,

dünya zeytin ve zeytinyağı üreticilerine ve tüketicilerine hizmet sunan önemli bir kuruluştur.

Ülkemiz, merkezi Madrid'de bulunan ve 1956 yılında kurulan "Uluslararası ZeytinyağıKonseyi"ne (UZK) 1963 yılında üye olmuş, 22 Mayıs 1998 tarih ve 23349 sayılı Resmi Gazete'deyayımlanan 98/10956 sayılı Bakanlar Kurulu Karan ile de üyelikten ayrılmıştır.

Türkiye'nin üyeliği, ülkemizde konuyla ilgili kurumlarca, bilahare yeniden değerlendirilmişve Konseye yeniden katılımımızın yararlı olacağı kanaatine varılmış, bu kapsamda üyelikbaşvurumuz 29 Kasım-2 Aralık 2004 tarihlerinde Madrid'te düzenlenen UZK Genel KurulToplantısında oybirliği ile kabul edilmiştir.

Bu meyanda 29 Nisan 2005 tarihli Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansında(UNCTAD) 1986 yılında imzalanmış olan Uluslararası Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Anlaşmasınaardıl bir uluslar arası anlaşma kabul edilmiş, bahse konu anlaşma 1 Ocak 2006 tarihinde yürürlüğegirmiştir. Öte yandan, ülkemizin Yeni Uluslararası Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Anlaşmasına tarafolma yönündeki talebi de kabul edilmiştir.

Bu kapsamda, anılan anlaşmaya taraf olma yönünde iç hukukumuz açısından gerekli onayişlemlerinin tamamlanması ve anlaşmada yer alan katılım belgesinin doldurulmasını müteakipUluslararası Zeytinyağı Konseyine üyeliğimiz gerçekleşebilecektir.

146 —

F 3 - Serbest Ticaret Anlaşmaları ve 1/98 Sayılı Ortaklık Konseyi Karan

Bilindiği üzere Türkiye-AT arasında Gümrük Birliğini tesis eden 1/95 sayılı OrtaklıkKonseyi Karan (OKK) çerçevesinde Türkiye'nin Karar'ın yürürlüğe girmesini izleyen 5 yılzarfında, ticaret politikasını aşamalı olarak Topluluğun Ticaret Politikasına uyumlu hale getirmesi,topluluğun tercihli gümrük rejimine uyum sağlayacağı, bu uyumun hem otonom rejimi hem deüçüncü ülkelerle tercihli anlaşmaları kapsayacağı öngörülmektedir.

Türkiye-AB temel tarım ürünleri ticaretinde tercihli rejim 1/98 sayılı OKK çerçevesindedüzenlenmiştir.

Ülkemiz, Avrupa Birliği'nin (AB) Tercihli Ticaret Anlaşmalarını üstlenme doğrultusundave de Barselona sürecinin bir parçası olarak yürütülen Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA)müzakereleri neticesinde; Bugüne kadar EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi-Norveç, İzlanda,İsviçre), İsrail, Macaristan, Romanya, Çek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Letonya, Litvanya,Estonya, Slovenya, Bulgaristan, Polonya, Makedonya, Hırvatistan, Bosna ve Hersek, Fas, Tunus,Suriye, Filistin ve Mısır ile STA imzalamıştır.

Türkiye'nin, Çek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Letonya, Litvanya, Estonya, Slovenya,Macaristan ve Polonya ile yaptığı Serbest Ticaret Anlaşmaları, 1 Mayıs 2004 'te anılan ülkelerinAB üyesi olmaları nedeniyle 30 Nisan 2004 tarihi itibariyle karşılıklı olarak feshedilmiştir. 1 Mayıs2004'ten itibaren bu ülkelerle ticari ilişkilerimiz gümrük birliği temelinde yürütülecektir. Bukapsamda, Türkiye-AT 1/98 sayılı Ortaklık Konseyi Karan (OKK) kapsamında tanm ürünlerindesağlanan karşılıklı tavizlerin yeni duruma uyarlanmasına ilişkin çalışmalar devam etmektedir.

Çizelge: 2 1 - STA'lar Kapsamında Zeytin ve Ürünlerinden Alınan Tavizler

ÜRÜN KODU

15091010

15091090

15099000

15100010

15100090

ÜRÜN KODU

07099090

07112000

y15091000

y15099000

20019029

ÜRÜN KODU

070990

1509

200570

ÜRÜN KODU

07099020

ABÜRÜN TANIMI

Lampant Zeytinyağı

Diğer Saf Zeytinyağı

Diğer Zetinyaglan

Ham Zeytinyağı

Diğerleri

İSVİÇRE

ÜRÜN TANIMI

Zeytinler ve kabaklar, laze veya soğutulmuş

Zeytinler, geçici olarak konserve edilmiş, fakat bu halleriyle derhalyenilmeye elverişli olmayanlar

Saf zeytinyağı, teknik kullanıma mahsus olanlar hariç

Diğer zeytinyağları, (saf olanlar hariç) teknik kullanıma mahsus olanlarhariç

Zeytinler, sirke veya asetik asitle konserve edilmiş veya hazırlanmış

NORVEÇ

ÜRÜN TANIMI

Zeytinler ve kabaklar

Zeytinyağı ve fraksiyonları (rafine edilmiş olsun olmasın, fakatkimyasal olarak değiştirilmemiş)

Zeytinler

İZLANDA

ÜRÜN TANIMI

Zeytinler

KOTA (ton)

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

KOTA (ton)

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

KOTA (ton)

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

KOTA (ton)

Sınırsız

VERGİ ORANI (%)

%I0 indirim

%10 indirim

%5 indirim

%10 indirim

%5 indirim

VERGİ ORANI (%)

%50 indirim

%50 indirim

%50 indirim

%50 indirim

Muaf

VERGİ ORANI (%)

Muaf

Muaf

Muaf

VERGİ ORANI (%)

Muaf

- 1 4 7 -

071120

1509

20049022

20049023

200570

ÜRÜN KODU

07108010

15091090

2OO57Oİ0

20057090

ÜRÜN KODU

15091090

ÜRÜN KODU

200570

ÜRÜN KODU

1509 10 90

200570

URUN KODU

151590

151620

Zeytinler

Zeytinyağı ve fraksiyonları (rafine edilmiş olsun olmasın, fakatkimyasal olarak değiştirilmemiş)

Zeytin (siyah)

Zeytin (yeşil)

Zeytinler

ROMANYA

ÜRÜN TANIMI

Diğer sebzeler, dondurulmuş (zeytin)

Zeytin yağı

Zeytin

BULGARİSTAN

ÜRÜN TANIMI

hafine zeytinyağı

İSRAİL

ÜRÜN TANIMI

•Conscrvc zeytinler

MAKEDONYA

ÜRÜN TANIMI

Zeytinyağı

Zeytinler

SURİYE

ÜRÜN TANIMI

Jiğer katı ve sıvı bitkisel yağ karışımları, diğer

îitkisel katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

'İşaretli ttrün gnıplannın alt baslıklannda zeytin veya işlenmiş zeytin yer almaktadır.

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

KOTA (ton)

Sınırsız

Sınırsız

5000

KOTA (ton)

200

KOTA (ton)

500

KOTA (ton)

100700

KOTA (ton)

250500

Muaf

Muaf

Muaf

Muaf

Muaf

VERGİ ORANI (V.)

18,8

18.8

0

VERGİ ORANI (V.)

8.5

VERGİ ORANI ('/.)

% 20 MFN indirimi

VERGİ ORANI (V.)

00%

VERGİ ORANI (%)

00

Kaynak: Dış Ticaret MOsteşarhgı-Mayis 2006-Ankara

— 1 4 8 -

G- AR-GE ve Diğer Yapılan Çalışmalar

Türkiye'de elde edilen zeytin ve zeytinyağlarının yapı ve özellikleri ile ilgili yapılmış olanbilimsel çalışmalar oldukça sınırlıdır. Türkiye'den çok daha az zeytin ve zeytinyağı üreten ülkelerdebile bizden daha ileri düzeyde araştırmalar yapılagelmektedir.Ülkemizde kurulu bulunan özelliklezeytincilik enstitüsünün İspanya ve ttalya'daki benzer amaçla kurulan enstitülerde olduğu gibi;günümüzün gelişmiş analiz tekniklerine sahip alet ve ekipmanlarla teçhiz edilerek ülkemizdeüretilen zeytin ve zeytinyağlannın bileşim ve özellikleri ile ilgili ileri düzeyde çalışmalannyapılması sağlanmalıdır.

Tanm ve Köyişleri Bakanlığı Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsü, ülkemizde zeytincilikkonusunda faaliyet gösteren tek araştırma enstitüsüdür. Edremit'te ise fidan üretme istasyonubulunmaktadır. Marmara, Akdeniz ve Güneydoğu bölge ziyaretlerimizde de üreticiler kendibölgeleri için araştırma enstitüleri kurulmasını talep etmişlerdir.

Üniversitelerin bahçe bitkileri ile gıda fakültelerinin yağ teknoloji bölümleri de zeytin vezeytinyağı ile araştırmalar yapmaktadır. Bütün bunlara rağmen zeytin ve zeytinyağının ülkemizdeadeta parlayan bir yıldız olduğu perspektifinden hareketle TÜBİTAK ve T.C. Başbakanlık DevletPlanlama Teşkilatı gibi kurumların zeytincilik araştırma projelerine öncelik vermeleri gerektiğikanaatindeyiz.

Bütün bunların yanı sıra ulusal ve uluslararası düzeyde yapılacak olan zeytincilik ile ilgiliçalışmalarda bütünlük ve birliktelik sağlamak amacıyla Tanm ve Köyişleri Bakanlığı bünyesindeUlusal Zeytincilik Araştırmalar Bilgi Ağı oluşturulması yönünde de çalışmalann olduğuna ilişkingörüşler Komisyona iletilmiştir. Bu anlamda zeytincilik ile ilgili karşılaşılan sorunların belirlenmesive çözüm yollan için ilgili kamu ve özel kurum ve kuruluşlanmn bir çatı altında AR-GE projeleriüretmesi ve geleceğe yönelik hedefler belirlenmesi önem arzetmektedir.

H- Organik Zeytin Üretimi

Organik tanm, ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi yenidenkurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içermekte olup, esas olarak sentetikkimyasal tanm ilaçlan, hormonlar ve mineral gübrelerin kullanımını yasaklaması yanında,organikve yeşil gübreleme, münavebe, toprağın muhafazası, bitkinin direncini artırma, doğal düşmanlardanfaydalanmayı tavsiye eden, bütün bu imkanlann kapalı bir sistemde oluşturulmasını öneren,üretimde sadece miktar artışının değil aynı zamanda ürün kalitesinin de yükselmesini amaçlayanalternatif bir üretim şeklidir. Aynca ülkemizin ekonomide dezavantajlı bölgelerinin kalkınmasıiçin uygun bir üretim modelidir.

— 149 —

Ülkemizde organik tanm 1985-1986 yıllarında Dünya'da organik tarımın gelişimine veyurtdışından gelen organik ürün talebine bağlı olarak sistemsiz bir şekilde başlamış ve sağlıklıgıdaların tüketimine yönelik dünyadaki değişmelere paralel olarak gelişmiştir. 1994 yılında Tanmve Köyişleri Bakanlığı tarafından hazırlanan " Organik Tanm Metotlan ile Üretilen BitkiselHayvansal Ürünlerin Üretimi, İşlenmesi ve Pazarlanmasına ilişkin Yönetmeliğin " 18 Aralık 1994tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanarak uygulamaya girmesi ile organik tanm, Tanm ve KöyişleriBakanlığının denetiminde ve yönetmelik kuralları çerçevesinde yapılmaya başlanmıştır.

2002 yılında; "Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik" 11 Temmuz2002 tarih ve 24812 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş olup ülkemizde organiktanm çalışmaları bu yönetmelik çerçevesinde yapılmıştır.

5262 sayılı "Organik Tanm Kanunu" ise 03.12.2004 tarih ve 25659 sayılı Resmi Gazete'deyayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

"Organik Tanmın Esaslan ve Uygulanmasına ilişkin Yönetmelik" 10.06.2005 tarih ve25841 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir/Türkiye'deki Organik Tanmfaaliyetleri bu mevzuatlar çerçevesinde yürütülmektedir.

Türkiye'de Faaliyet Gösteren Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları

Organik tanm; üretimin her aşamasının kontrol edildiği ve nihai ürünün sertifikalandınldığıbir üretim şekli olduğundan, kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarının denetiminde ve sözleşmesidahilinde yapılmaktadır. Türkiye'de ECOCERT, IMO, BCS, ETKO, EKOTAR, ICEA, CERES,ORSER, SKAL isimli kontrol ve sertifikasyon kuruluşlan faaliyet göstermektedir. BunlardanETKO, EKOTAR ve ORSER yerli diğerleri ise yabancı kontrol ve sertifikasyon kuruluşlandır.

Türkiye Organik Tarımsal Üretimin Gelişimi

Başlangıçta sadece 1985 yılında 8 ürüne yönelik yapılan üretim günümüzde 179 ürüneulaşmıştır. Fmdık, ceviz, antepfıstığı, kuru incir, kuru kayısı, kuru üzüm, baklagiller, tıbbi aromatikbitkiler, pamuk, üzümsü meyveler ile yaş meyve sebzenin organik tanm metotlanna uygun olaraküretimi yapılmaktadır.

Ülkemizde organik tanm yapılan alanlar 2003 yılı bölgeler bazında incelendiğinde; EgeBölgesi başta olmak üzere sırasıyla, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgesi ilk üç sırada yeralmaktadır. Ekonomik gelişmede dezavantajlı bölgelerden olan İç Karadeniz şeridi, tç Anadolu,Doğu Anadolu Bölgesi gibi bölgeler organik tanmda avantajlı bölgeler olarakdeğerlendirilmektedir.

Aşağıda yer alan Çizelgelerde Organik zeytin ve zeytinyağına ilişkin üretim, ihracat, üreticisayısı, organik üretim yapılan alan ve üretim yapılan illere ilişkin veriler gösterilmiştir.

Çizelge 22- Organik Zeytin Oretim DurumYILLAR

2002

2003

2O03yılı organik geçi;süreci

ÜRETİCİ SAYISI

537

469

28

İLLER

Aydın,!zmir,Çanakkale,Manisa, Muğla,Şanlıurfa, Gaziantep, BursaÇanakkale, Aydın, izmir,Manisa, Muğla. Şanlıurfa,Gaziantep, Bursa, BilecikAydın, Çanakkale, Manisa,İzmir. Bursa, Bilecik

ALAN (ha)

2.534,71

1.534,19

778,18

ORETİM MİKTARI(Ton)10.744,47

6.455,96

683,65

- 1 5 0 -

2004

2OO4yılı organik geçişsüreci

2005

2003 yılı organikgeçiş sflreci

654

321

727

609

Aydın, Çanakkale, İzmir,Gaziantep, Manisa, Muğla,Şanlıurfa, Mersin, Bursa

Mersin, Çanakkale, Antalya,Aydın, Manisa, Adana,Gaziantep, Hatay, Muğla,Kahramanmaraş, KocaeliÇanakkale, İzmir, Aydın,Manisa, Muğla, Kilis,Gaziantep, Şanlıurfa, Adana,Bursa, Bilecik, Yalova

İzmir, Hatay, Mersin,Çanakkale, Manisa, Kilis,Muğla, Gaziantep, Antalya,Yalova, Kahramanmaraş

2.845,04

1.056,22

3.775,77

2.736,04

10.997,29

6.312,72

10.702,19

8.408,41

Kaynak: TKB/TÜGEM

Çizelge 23- Organik Zeytinyağı Üretim Durumu

YILLAR

2002

2003

ÜRETİCİ SAYISI

15

12

İLLER

Muğla,Aydınİzmir,Aydın

Balıkesir,

Balıkesir,

İzmir,

Muğla,

ALAN (ha)

247,85

202,85

ÜRETİM MİKTARI(Ton)

413

68

Kaynak: TKB/TÜGEM

Çizelge 24- Organik Zeytin, Zeytinyağı ve Zeytin Konserveleri İhracat Miktar ve DeğerleriYILLAR

19992000

2001

20032003

ÜRÜN ADI

Zeytin Konserveleri

Zeytin Konserveleri

Zeytin KonserveleriZeytin

Zeytin KonserveleriZeytin

ÜLKELER

RomanyaAlmanya, Kuzey Kıbrıs TürkCumhuriyetiABD, Kanada

ABD, KanadaİtalyaKuzey Kıbrıs Tflrk Cum

MİKTAR (Kg)

18.620,002.280,00

12.097,3815.247,004.500,0086

DEĞER

($)10.799,60

3.244,70

48.299,47

31.765,008.816,48

513

Kaynak: TKB/TÜGEM

Çizelge 25- Organik Zeytinyağı İhracat Miktar ve Değerleri

YILLAR

19981999

20002001

2002

2003

2004

2005

ÜLKELER

AvustralyaAvustralya, Fransa, İspanya,JaponyaABD, KKTCAlmanya, NorveçAlmanya,ABD, Hollanda,İsveç, Norveç

ABD, Almanya, Avustralya,Romanya, Japonya, Norveç

ABD, Japonya, KanadaNorveç,Almanya,G0ney Koreİsviçre, Japonya, Almanya,Güney Kore,ABD

MİKTAR (Kğ)

21.380,00380.981,04

15.343,80

4.532,7325.178,68

54.316,17

90.712,50

55.741

DEĞER

(S)50.458.60872.456,24

47.776,8211.502,47

65.015,36

174.436,18

359.856,63

364.132

Kaynak: TKB/TÜGEM

— 151 —

I- EKLER

EK-1

Aydın

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenAtaç

18.638.760

18.339.205

18.544.780

18.752.010

20.109.827

20.216.510

20.399.944

20.540.192

20.741.040

MeyveVermeyen

A&aç

1.331.968

1.406.415

1.158.555

1.282.635

1.445.801

1.465.551

1.381.880

1.414.751

1.391.558

Üretim(TON)

447.417

50.111

420.112

52.000

437.748

49.439

451.536

41.206

472.652

Balıkesir

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenAfiaç

10.104.700

10.150.749

10.155.500

10.369.570

10.363.150

10.382.565

10.382.515

10.182.580

10.420.075

MeyveVermeyen

A{aç

218.750

69.550

218.950

268.290

287.713

291.105

352.755

320.995

409.124

Üretim(TON)

396.122

65.915

268.781

56.267

299.800

43.677

191.885

122.859

157.100

İzmir

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenAğaç

12.466.565

12.504.380

11.906.127

11.979.850

12.248.710

12.258.410

12.318.510

12.302.020

12.825.470

MeyveVermeyen

Ağaç

978.720

968.610

889.750

778.150

520.090

480.490

503.410

658.180

995.200

Üretim(TON)

282.744

35.898

275.751

27.871

251.311

37.543

312.780

41.199

232.830

Muğla

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenAfcaç

11.962.330

11.989.550

12.003.800

12.067.328

12.019.790

12.083.670

12.355.712

12.498.608

12.474.679

MeyveVermeyen

AJaç

203.040

186.320

189.800

270.922

439.717

495.397

447.057

476.458

538.003

Üretim(TON)

127.510

33.916

148.130

29.073

164.187

31.410

152.776

47.188

157.450

Hatay

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenA S*aç

4.208.350

4.229.170

4.291.680

4.330.310

4.441.228

4.620.528

5.028.974

5.200.540

5.612.000

MeyveVermeyen

A«aç

274.610

338.880

412.658

785.563

1.097.340

1.238.965

1.380.648

1.506.392

1.842.314

Üretim(TON)

62;443

27.270

89.289

46.439

135.562

55.786

108.841

82.277

123.465

Manisa

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenAğaç

4.677.000

5.628.495

6.204.256

6.750.701

6.806.302

7.080.500

7.385.480

7.590.120

7.995.820

MeyveVermeyen

Ağaç

1.446.620

1.981.112

1.664.352

1.379.258

1.382.830

1.279.233

1.232.505

1.540.995

1.925.571

Üretim(TON)

113.352

44.451

128.029

59.619

132.977

89.036

133.785

117.229

104.750

— 1 5 2 -

Çanakkale19951996

1997

19981999200020012002

2003

2004

MeyveVerenABae

3.867.890

4.011.370

4.029.3404.057.1704.069.1204.071.6504.086.517

3.718.844

4.078.703

MeyveVermeyen

ASac

193.180

206.150198.200

238.185242.310

259.040297.660

316.573331.389

Üretim(TON)

122.964

39.32681.902

32.86791.64229.959

126.50349.894

82.496

Bursa

1995

1996

19971998

19992000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenA£aç

7.877.680

8.049.3008.194.800

8.243.300

8.258.5SO8.365.700

8.501.300

8.697.750

8.718.200

MeyveVermeyen

ASac

642.500

660.500605.700692.200

707.250

787.650

1.241.350742.200

785.150

Üretim(TON)

84.424

53.041

79.005105.04889.070

71.896

84.345

105.99148.847

Mersin

1995

19961997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenAgac

1.270.4361.911.025

1.952.647

1.991.808

2.035.065

2.008.689

2.108.202

2.173.4422.275.144

MeyveVermeyen

ASaç

217.365

298.395495.580

648.926

630.139

628.719

668.126

642.546

729.249

Üretim(TON)

39.657

47.721

53.615

54.390

74.826

65.308

74.727

72.758

67.786

Gaziantep

1995

19961997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenABaç

1.703.200

1.925.705

1.553.1101.859.464

2.275.760

2.304.290

2.369.538

2.370.2782.381.939

MeyveVermeyen

ASaç

79.280

131.663

181.182612.067

425.400

486.340

462.478

447.788449.777

Üretim(TON)

35.902

32.79024.669

48.242

32.181

40.433

49.205

53.590

37.028

Antalya

1995

1996

19971998

1999200020012002

2003

2004

MeyveVerenAgac

2.0293852.016.692

1.926.2951.929.2351.917.407

1.903.7451.852.845

1.869.435

1.903.676

MeyveVermeyen

ASac

181.705186.965

71.85294.752102.678139.917239.777

323.577

339.366

Üretim(TON)

26.84228.829

22.94533.04629.175

29.72638.726

30.657

44.583

Zonguldak

1995

1996

19971998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenAğaç

4.198

4.7764.966

4.986

3.576

2.680

2.1601.950

1.850

MeyveVermeyen

ASac

9.559

8.4357.757

7.5952.180

1.256

915780

514

Üretim(TON)

14

1212

1210.538

8

44

5

Adana

19951996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenASaç

409.109

321.264

326.114

328.214

326.464

364.890

389.590

397.890434.441

MeyveVermeyen

ASaç

57.75520.205

62.73984.939

166.750252.694

291.540

450.050566.984

Üretim(TON)

11.9338.984

10.946

9.155

10.41610.894

11.784

13.129

11.020

Yalova

1995

19961997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenAğaç

899.600

890.232

896.365

898.145

901.775

885.833

888.689

888.664

888.912

MeyveVermeyen

ASac

2.350

2.470

4.440

2.760

6.310

13.050

12.480

2.460

1.992

Üretim(TON)

8.095

7.491

16.60311.297

8.770

4.730

6.084

7.306

7.455

mıLttl

iZi

8İ0I

Z18I

İZ8

OEIZ

£I8Z

866

( N O DUI ! l8JQ

£9££fr

£96'9£

E8Z££

8tfrO£

086'82

SI8 8Z

S£S8Î

I98ÎZ

S06İJ

SBJV

JAXaw

OEO'fZl

061 Icl

0E60cl

Î«OZI

fli'611

018611

59Î8II

SHİH

9U9II

i«8V

' coo:

cooz

zooz

I00Z

0001

6661

866!

£661

9661

S66I

Lifi

it fi

LÜfl

oıoı558'I

l l £ l

£Oİ1

friOZ

İ9EI

(N101)mı>ajg

50601

0*8'0Z

OS£OZ

0£9£Z

onaÛOLPZ

ÛOİLZ

08E8Z

£ W «

JBÎVmüım»\

İAÂİYİ

0S»'£»I

08££tl

ÎJfOt'I

001EH

0069ÎI

00t'9S!

0JSE91

0S6E9I

0İ8091

»BJV«"»AaAX»W

fOOt

COOZ

ZOOZ

IO0Z

oooz

6661

8661

1661

9661

S66I

U|AJJV

80İ8

££i' i

W»"9

H i £

9WE

008Z

»E8Z

*6£Z

VZ9T

(NOD

»IO££E

6İI89Z

wroa016 VIZ

£IZZ9I

İKİLİ

O98İZ1

099£8

KTM,

1«8Vua/buja^

a*Xaw

İWZ1»

Zİ8UC

UftK

OZZ'OIZ

İİ6Z0Z

Î8»H1

S800İI

SW»9l

018651

İBÎV"»••»AaA*aw

wo:cooz

zooz

IO0Z

oooz6661

8661

L66I

9661

S66I

||zıu»a

81İİ

Z6£9

zt9£

Z£6E

6M.E

« 0 £

İ9O£

86İZ

(NODmıiajg

5SÎI6£

8J6İU

EZIWZ

EOfill

Sİ.6O0I

0S0S8

SIİ09

6İLİV

JBJVuaXaıujaA

»AXaw

I007.SZ

918'OZZ

IK'961

OZİtH

S68631

SZO'OM

£19*01

66EI0I

J B Î V

«»«AaAX»w

raoz

cooz

zooz

IO0Z

oooz

6661

8661

£661

9661

S66I

9<]U8Ulf0

Z68'£

98Z£

18İ£

İ6IE

6II>

8005

6W>

9I0fr

fr£6'£

(NOJJuıpajg

508 11

»rııoırzt0E1ZI

İLSZİ

OLlii

068>!

Ot-8£l

0t8'91

JB3vU9X3U1J3J\

aAXaw

0E8 60I

08»0Zl

005 811

081EII

0 8 » Z U

Ot 9111

ozooıı0İE6OI

OZI'801

İB3Vnaj»Aa*.CaK

wozcooz

zooz

I0OZ

oooz

6661

8661

İ661

9661

S66I

HBO1BJBX

tl£î

i£££

6M.I

080'8

90E»

£»19

E£ZZ

om£WZ

(NOJJui|)ajg

0£60££

00fr'£9Z

088 î İZ

809M)Z

80ZZ0Z

»£9»6I

0*8 £81

0Z8'£8I

01ZE81

J B Î V

uaXaıuja^\aA<aw

0E690£

099' IL*

0£Z'9n

98İZZV

98EZZ^

9 8 Z 6 U

OİZOZV

09991»

0İ691»

J B ? V

» " » Aa*Xaw

rooz

COOZ

zooz

1001

oooz

6661

8661

£661

9661

S66I

CBJ«UlQ«UlBJqg)(

WZ"£

80i£

6Z8>

£Z8»

£Zi>

0E£>

W££

5M>'£

088Z

( N O DlUjjaJO

£8O'££

08ZZE

0£»Z£

0£6Z£

OOfr££

OSOZZ

0869i

006'6I1

OOfiZl

SBJVu»Aawn\

»*Xaw

OZfEZE

EliZZE

0£6'IZE

O££'1ZE

000£l£

O£91SZ

OOİt-61

005 İSİ

oooni

İBJV»«»Aa.^aıv

HN)Z

COOZ

ZOOZ

IOOZ

OOOZ

6661

8661

£661

9661

S661

5»PJPI»İ

8lf 11

£6i£Z

O£Z.»Z

8 0 £ £

1611

8ZZf

OZ1£

0»i - 6

00£'OZ

( N O D

•«»"O

ooonzOOO>IÎ

000-MZ

0 0 0 » İZ

OOOİEZ

9W»£

000009

£9T99£Z

00091

4B8VuaXauuaA

»«Xaw

000'9£»l

O0O'9Clr-|

000-9£*-t

000'9£trl

OOO'CIKl

000589-1

0008TOZ

000"8WZ

OOO'OO^'l

J B J V

"«»A

W0Z

COOZ

ZOOZ

IOOZ

oooz

6661

8661

£661

9661

£661

- e s i -

- 1 5 4 —

Sakarya

1995

1996

1997

19981999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyvtVerenAgae

74.400

52.200

53.900

56.065

59.48561.500

65.500

63.000

63.000

MeyveVermeyen

Ağaç

7.065

4.248

4.350

3.6858.200

7.2355.150

7.650

7.650

Oretim(TON)

1.189748

1.043

1.279

1.598

2.080

2.405

3.1153.210

Bilecik

1995

1996

1997

1998

1999

20002001

2002

2003

2004

MeyveVerenAğaç

115.450

114.481

109.660

119.810

127.860

128.560

136.550

210.018

203.414

MeyveVermeyen

Ağaç

49.560

56.679

57.480

49.230

49.224

48.590

52.170

110.566

111.385

Oretim(TON)

1.046

912

741

1.725

1.140

847

1.193

967

3.839

Kocaeli

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenAğaç

92.840

91.560

83.110

80.170

74.100

59.200

62.600

47.050

47.700

MeyveVermeyen

Ataç

13.750

12.840

12.350

8.350

4.600

3.330

3.180

3.705

2.860

Oretim(TON)

882

920

743

949

826

1.152

1.395

942

885

İsparta

1995

19%

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVtrenAJaç

17.259

17.480

17.100

16.950

16.900

16.550

9.600

16.300

15.900

MeyveVermeyen

A£ac

4.006

3.565

3,350

3.460

3.060

2.985

3.180

3.145

3.115

Üretim(TON)

597

803

808

812

812

807

220

220

48

Trabzon

1995

19961997

1998

1999

2000

2001

2002

20032004

MeyveVerenAğaç

63.433

63.669

63.395

64.795

65.415

MeyveVermeyen

Ağaç

20.82020.934

20.380

18.840

18.180

Oretim(TON)

790

733

1.028

1.2401.242

Burdur

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenAğaç

37.916

38.050

37.820

41.110

42.924

42.924

43.15943.544

43.759

MeyveVermeyen

ASaç

26.644

26.508

26.480

22.880

22.455

22.300

18.000

17.455

17.240

Oretim(TON)

245

312

144

226

344

189

193

192

198

Şanlıurfa

1995

1996

1997

19981999

2000

2001

2002

2003

2004

MeyveVerenAğaç

45.975

42.481

43.371

44.116

44.581

45.016

48.251

48.855

50.920

MeyveVermeyen

Agac

10.010

10.390

11.130

11.580

11.885

11.720

12.285

18.354

36.934

Oretim(TON)

243

241

251

253264

229

267

651

475

Eskişehir

1995

1996

1997

1998

MeyveVerenA«aç

7.850

8.050

8.500

1999 ! 10.745

2000 i 10.895

2001

2002

20032004

11.060

12.310

12.760

12.490

MeyveVermeyen

ASaç

7.700

16.900

31.500

30.085

32.500

32.300

30.850

30.150

30.570

Oretim(TON)

142

161

158

178

191.

199

208

213

192

- 1 5 5 -

Samsun

199519961997

1998199920002001200220032004

MeyveVerenAftaç

32.75034.22029.25028.65031.05030.06025.24023.87023.560

MeyveVermeyen

A&aç

13.01011.6108.6308.5306.0806.2705.4505.9155.875

Üretim(TON)

148192

158170176164

15112254

Adıyaman199519961997

19981999

20002001

20022003

2004

MeyveVerenA&ae

16.95017.89518.095

22.04522.09523.055

23.29523.895

29.950

MeyveVermeyen

A«aç

43.515

85.865120.415141.565

141.515159.535

159.525159.195

195.126

Üretim(TON)

112

127128

133161

173

198217

243

Kastamonu19951996

1997

19981999

2000

20012002

2003

2004

MeyveVerenAğaç

20.25610.59010.715

10.79010.275

10.51010.514

8.865

10.270

MeyveVermeyen

Ağaç

8.125

1.3201.195

1.920

4.5302.715

2.572

2.990

2.215

Üretim(TON)

101

54150

1355864

62

94

51

Ordu

1995199619971998199920002001200220032004

MeyveVerenA«aç

1.7502.1552.155

.600

.770

.150

.150

.150

.780

MeyveVermeyen

Ataç

815

9001.3431.4631.283

1.0101.0101.010

590

Üretim(TON)

9

15158

13555

23

tstanbul19951996

19971998

199920002001

2002 ^2003

2004

MeyveVerenAgae

730

45

70

85708085

85

MeyveVermeyen

Ağaç

70

25

20958535

30

30

Üretim(TON)

4

1

1

22

2

Sinop

199S19961997

199819992000

2001

20022003

2004

MeyveVerenA{at

52.42045.280

44.84544.83044.250

45.91544.500

45.150

45.200

MeyveVermeyen

Agac

20.15016.100

14.98014.150

13.45011.7354.550

11.250

11.150

Üretim(TON)

434341

302

305318

293297291

287

Rize199519961997

1998

1999

2000

2001

200220032004

MeyveVerenA£aç

100

MeyveVermeyen

ABac

100

Üretim(TON)

1

— 156 —

EK-2

ZEYTİNCİLİĞİN ISLAHI VE YABANİLERİNİN AŞILATTIRILMASI HAKKINDAKANUN3

Kanun Numarası : 3573Kabul Tarihi : 26/1/1939Yayımlandığı R. Gazete : Tarih: 7/2/1939 Sayı: 4126Yayımlandığı Düstur : Tertip: 3 Cilt: 20 Sayfa: 174

Madde 1 - Alelûmum aşılı zeytinlerin bakım, tımar ve toplanma ve sıklarının kökletme veyeniden fidan dikme suretile meydana getirilecek zeytinliklerin tesis ve yetiştirme, yabanizeytinliklerin açma ve aşılama işleri Tanm ve Köyişleri Bakanlığının direktifi altında yapılır.

Madde 2 - (Değişik: 28/2/1995 - 4086/1 md.)

Orman sınırlan dışında bulunan ve Devletin hüküm ve tasarrufunda olan yabani zeytinlik,Antep fıstığı ve hamupluklar ve her nevi sakız nevileri ile orman sınırlan dışında olup da17.10.1983 tarih ve 2924 sayılı Kanun kapsamında bulunmayan zeytin yetiştirmeye elverişlifundalık ve makilikler Tanm ve Köyişleri Bakanlığınca tespit edilip haritalanır.

Madde 3 - (Değişik: 28/2/1995 - 4086/2 md.)

Yukarıdaki madde gereğince tespit edilen alanlar yerel koşullar dikkate alınmak suretiyleTanm ve Köyişleri Bakanlığınca belirlenecek esaslara göre en az 25 dönümlük parseller halindeparsellenir ve bilinen araçlarla ilan edilir.

Bu alanlarda yabani zeytin, fıstıklık ve hamupluk ile sakız nevileri olan menengiç, buttum,yabani sakız, Filistin sakızı ağaçlarını aşılayıp yetiştirecekler ile zeytin yetiştirmeye elverişlifundalık ve makilik alanlarda gerekli temizlemeyi yapıp zeytin dikim alanları meydana getirecekler,dilekçe ile arazinin bulunduğu en büyük mülki amire başvururlar. Başvuranlar arasında Bakanlıkçabelirlenecek esas ve öncelik sırasına göre seçilen kişilerden, bu işlemleri yerine getireceklerine dairbir yükümlülük belgesi alınır. Fidan dikecek olanlara devletçe maliyet bedeli üzerinden zeytinfidanı sağlanır.

Beş yıl süre ile taşınmazın gayesine uygun olarak kullanıldığı Tanm ve KöyişleriBakanlığınca tespit edilenlere mahallin en büyük mülki amiri tarafından tapuları devredilir. Buyolla verilen taşınmazlar hiç bir şekilde veriliş amacı dışında kullanılamaz. Bu taşınmazlar; mirasdahil hiç bir şekilde bölünemez, veriliş tarihindeki yüzölçümü hiç bir şekilde küçültülemez. Aksitakdirde Hazinece geri alınır. Bu hususlarda taşınmaz siciline gerekli şerh verilir.

Bu maddeye göre verilen süre içinde aşılama, temizleme, dikim ve bakım işlemleriyapılmamış olursa verilen izin Bakanlıkça resen iptal edilir.

Madde 4 - (Mülga: 28/2/1995 - 4086/8 md.)

3 Bu Kanun hükümleri 9/7/1956 tarih ve 6777 sayılı Kanun gereğince sakız ve nevileriyleharnupluklara da teşmil edilmiştir.

— 157 —

Madde S - (Mülga: 28/2/1995 - 4086/8 md.)

Madde 6 - (Mülga: 28/2/1995 - 4086/8 md.)

Madde 7 - Birinci derece askeri memnu mıntakalarda bulunan aşılı zeytinlerin bakım,yabani zeytinlerin aşılanması işleri zeytin bakım teşkilatının vereceği talimat altında mahallin askerimakamlarınca yaptırılır.

Madde 8 - Devlet malı zeytinliklerden aşılanmak üzere bir şahsa veya şirkete veyaköylüler manevi şahsiyetlerine verilecek yabani zeytinlik sahası yirmi hektardan yukarı olamaz.Ancak aldığı sahayı vekaletçe tayin edilecek müddet içinde mahsuldar hale getirenlere müracaatlarıtakdirinde aynı miktarda yeni parçalar verilir. Bu tevziatta evvela toprak sahibi olmıyanlar, sonra enyakın köylüler ile küçük çiftçiler tercih olunur. İcabında bu yirmi hektar miktar İcra VekilleriHeyeti karariyle tezyit edilebilir.

Madde 9 — Dekar basma on beş ağaçtan fazla ve on ağaçtan aşağı olmamak üzere yabanizeytinlikleri aşılı bir hale getirmeyi taahhüt edenlere Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankasınca,mevzuatı dairesinde ve kanunun 10, 28 inci maddeleri hükümlerine göre, ağaç başına bir lirayakadar kredi verilir.

Madde 10 - Bankaca ikraz edilecek paranın birinci kısmı arazi tamamen temizlenipdelicelerin aşılanmağa elverişli bir hale getirildiği hakkındaki zeytin bakım memuru raporunamüsteniden, ikinci kısmı da yapılan aşının yüzde doksan muvaffak olduğu yine memur raporiletesbit edilmek şartiyle aşının tatbikından bir sene sonra verilir.

Madde 11 — Aldığı arazi parçasını açıp deliceleri aşıya hazır bir hale getirerek ZiraatBankasından ilk taksiti alıpta o mevsimde aşı işini bitiremeyenlerden bankadan aldıkları para faizileberaber, bankanın zirai alacaklarının tahsili yolundaki usulüne tevfikan istirdat olunur ve tapu daiptal edilir.

Madde 12 — Aşılı zeytinliklerin bakım işleri için zeytin müstahsillerine mahsulün satışmevsiminde ödenmek üzere Ziraat Bankasınca kısa vadeli ikraz yapılır.

Madde 13 - Muayyen kıtadaki zeytinliklerde toprak ve ağaçlar ayn ayrı hakiki veya hükmişahıslara ait olduğu takdirde arazinin kıymeti yüksek ise toprak sahibine, ağaç kıymeti daha fazlaise bunun sahibine diğerinin malım satın alması teklif edilir. Her iki taraf da reddettikleri takdirdearazi Hükümetçe kıymetlerine nazaran aralarında taksim edilerek tapuya bağlanır.

Madde 14 - (Değişik: 28/2/1995 - 4086/3 md.)

Zeytinliklere her çeşit hayvan sokulması, yerleşim sahaları hariç, zeytin sahalarına en az birkilometre yakınlıkta koyun ve keçi ağılı yapılması yasaktır.

Ancak çift sürme ve nakliyatta kullanılan hayvanlara ağızlık takılması şartıyla müsaadeedilir.

Bu hükme riayet etmeyenler, zarar görenin şikayeti üzerine 1 aydan 3 aya kadar hapis vemeydana gelen zararın vehametine göre iki milyon liradan on milyon liraya kadar para cezasınamahkûm edilirler. Fiilin tekerrürü halinde hapis ve para cezası bir misli artırılır.

Çiftçi mallarını korumakla yükümlü bulunanlarca düzenlenen tutanaklar aksi sabit oluncayakadar geçerlidir.

- 1 5 8 —

Madde 15 - Beş yüz ağaçtan aşağı olmamak üzere yabani zeytin aşılıyanlara veya aşılızeytinlerinin bakım işlerini en iyi yapanlara Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca takdir edilecekmiktarda nakti mükafat verilir.

Madde 16 - Fenni budama aletlerile aşı takımlarının zeytin müstahsilleri arasındayayılabilmesi için budama ustalarile ehil müstahsillere Tanm ve Köyişleri Bakanlığınca meccanenbudama aşı takımı ve levazımı verilebilir.

Madde 17 - (Değişik: 28/2/1995 - 4086/4 md.)

Devlet, zeytinciliğin ıslahı, yeni zeytin dikim alanlarının tespiti, zeytin dikim veyetiştirilmesinin teşviki ile verimin artırılması, hastalık ve zararlılarla mücadele ile ürün eldeetmekte masrafları azaltıcı araç ve gereçlerin imal ve ithalinde gerekli kolaylıkları sağlar.

Zeytinlik bölgelerin il veya ilçelerinde zeytin hastalık ve zararlıları ile mücadele amacı ile1580 sayılı Kanun hükümleri dairesinde birlikler kurulur. Zararlılarla mücadelede Devlet birlikleregerekli araç, gereç ve fınans kaynaklarını sağlar ve bu konuda Tanm ve Köyişleri Bakanlığıncayeterli eleman görevlendirilir. Ürünün elde edilmesinden sonra üretici, birlikçe tespit edilecekpayına isabet eden mücadele giderini öder. Ödemeyen üreticiden amme alacağının tahsiline dairusul ve esaslarla bu pay birlikçe tahsil edilir.

Yukarıdaki fıkra gereğince kurulacak birliklerin kuruluş ve çalışma esasları ilezeytinliklerin bakımı Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca üç ay içinde hazırlanacak yönetmeliklebelirlenir. Belirlenecek bu kurallara göre zeytinliklerine bakmayan üreticiden ağaç başınayirmibeşbin lira hafif para cezası alınır.

Madde 18 - (Mülga: 28/2/1995 - 4086/8 md.)

Madde 19 - Alelümum el, hayvan ve makine kuvvetile işleyen yağhane ve zeytinyağıfabrikalarında ve salamura zeytinciliğinde yüksek vasıflı zeytinyağı ve salamura zeytin tanesiistihsal edilebilmesi için alınması lazımgelen telkinci ve öğretici tedbirleri almağa Tanm veKöyişleri Bakanlığı salahiyetlidir.

Madde 20 - (Değişik: 28/2/1995 - 4086/5 md.)

Zeytinlik sahalan içinde ve bu sahalara en az 3 kilometre mesafede zeytinyağı fabrikasıhariç zeytinliklerin vegatatif ve generatif gelişmesine mani olacak kimyevi atık bırakan, toz veduman çıkaran tesis yapılamaz ve işletilemez. Bu alanlarda yapılacak zeytinyağı fabrikalan ileküçük ölçekli tanmsal sanayi işletmeleri yapımı ve işletilmesi Tanm ve Köyişleri Bakanlığınıniznine bağlıdır.

Zeytincilik sahalan daraltılamaz. Ancak, belediye sınırlan içinde bulunan zeytinliksahalannın imar hudutları kapsamı içine alınması halinde altyapı ve sosyal tesisler dahil toplamyapılaşma, zeytinlik alanının % 10'unu geçemez. Bu sahalardaki zeytin ağaçlarının sökülmesi Tanmve Köyişleri Bakanlığının fenni gerekçeye dayalı iznine tabidir. Bu iznin verilmesinde, Tanm veKöyişleri Bakanlığına bağlı araştırma enstitülerinin ve mahallinde varsa ziraat odasının uygungörüşü alınır. Bu halde dahi kesin zaruret görülmeyen zeytin ağacı kesilemez ve sökülemez. İzinsizkesenler veya sökenlerden ağaç başına ildmilyon liradan beşmilyon liraya kadar hafif para cezasıalınır. Kesilen ve sökülen ağaçlar müsadere edilir.

Bu Kanunun yayımından önce zeytinlik alanlanna ilişkin kesinleşmiş imar planlangeçerlidir.

159 —

Madde 21 - Bu kanunda yazılı suçlardan dolayı muhakeme icrası sulh mahkemelerineaittir.

Madde 22 - Zeytin ve zeytinyağ standardı için iktisat Vekaletinin talebi ile zeytin bakımteşkilatına daimi vazife verilebilir.

Madde 23 - (Mülga:28/2/1995 - 4086/8 md.)

Ek Madde 1 - (Ek:28/2/1995 • 4086/6 md.)

3573 sayılı Kanunda geçen ziraat vekaleti ibareleri, Tanm ve Köyişleri Bakanlığı olarakdeğiştirilmiştir.

Ek Madde 2- (Ek: 28/2/1995-4086/7 md.)

Bu Kanunun 2 ve 3 üncü maddeleri;

a) Kamu hizmetine tahsis edilmiş veya fiilen bu amaçla kullanılan taşınmaz mallarda,

b) Kamu kurum ve kuruluşlarının hazırladıkları planlarda tanm dışı kullanıma ayrılmışalanlarda,

c) Deniz kıyı kenar çizgisine 2 000 metre, tabii ve suni göl kıyı kenar çizgisine 500metreden az mesafede bulunan alanlarda,

d) 2565 sayılı Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanununa göre 1 inci derecedeaskeri yasak bölge kapsamına giren yerlerde,

e) 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında bulunan yerlerde,

f) 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tanm Reformu Kanununagöre uygulama alanı ilan edilen yerlerde,

Uygulanmaz.

Madde 24 - Bu kanun neşri tarihinden muteberdir.

Madde 25 - Bu kanun hükümlerini Adliye, Dahiliye, İktisat ve Tanm ve KöyişleriBakanları yerine getirir.

- 1 6 0 —

3573 SAYILI KANUNA EK VE DEĞİŞİKLİK GETİREN MEVZUATIN

YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ TARİHİNİ GÖSTERİR LİSTE

Kanun YürürlüğeNo. Farklı tarihte yürürlüğe giren maddeler giriş tarihi

3669 - 11/7/19394086 - 8/3/1995

3573 SAYILI KANUNDA EK VE DEĞİŞİKLİK YAPAN MEVZUATIN

YÜRÜRLÜKTEN KALDIRDIĞI KANUN VE HÜKÜMLERİ

GÖSTERİR LİSTE

YflrflrlOkten Kaldıran Mevzuatın

Yürürlükten Kaldırılan

Kanun veya Kanun Hükümleri Tarihi Sayısı Maddesi26/1/1939 tarih ve 3573 sayılı Kanunun 4,5,6,18,23üncü maddeleri 28/2/1995 4086 8

— 1 6 1 —

Zeytinciliğin Islahı Yabanilerinin Aşılattırılmasma Dair Yönetmelik (Resmi Gazete: 3 Nisan1996 Sayı: 22600)

3 Nisan 1996 - Savı: 22600 RESMİ GAZETEYönetmelik

Tanm ve KOvisleri Bakanlığından:

Zeytinciliğin Islahı YabanilerininAşılattinlmasma Dair

YönetmelikBİRİNCİ BÖLÜM

Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

AmaçMadde 1- Bu Yönetmelik; ekolojik yönden uygun bölgelerde ve zeytin yetiştiriciliğine

elverişli sahalarda zeytinlik kurulmasını sağlamak, mevcut zeytinliklerde ürünün miktar vekalitesini yükseltmek ve maliyeti düşürmek, birim alandaki verimi artırmak, zeytinyağı ve sofralıkzeytin işletmelerindeki teknolojik yapıyı günün koşullarına uygun hale getirmek üzere gerekliteknik, ekonomik, ticari ve sosyal tedbir ve organizasyonları sağlamak amacı ile hazırlanmıştır.

1 Kapsam

Madde 2- . Orman sınırlan dışında bulunan ve Devletin hüküm ve tasarrufunda olan yabanizeytinlik, antepfıstığı ve harnupluklar ve her nevi sakız çeşitleri ile orman sınırlan dışında olup da17.10.1983 tarihi ve 2924 Sayılı Kanun kapsamında bulunmayan zeytin yetiştirmeye elverişlimakilik ve fundalıkların Bakanlıkça tespiti, haritalandınlası, dağıtımı ve buralarda yeni zeytinliklerkurulması, mahsuldar zeytinliklerin bakımı ve muhafazası, zeytin ürününün değerlendirilmesi ileilgili her türlü tesisin kurulması ve işletilmesi ile ilgili tedbirleri, teşvik ve yatınm esaslarını kapsar.

Hukuki DayanakMadde 3- Bu Yönetmelik; 26.1.1939 tarih ve 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve

Yabanilerinin Aşılattınlması Hakkındaki Kanun'un 28.2.1995 tarih ve 4086 Sayılı Kanun'la değişik17 inci maddesi hükmüne istinaden hazırlanmıştır.

TanımlarMadde 4- Bu Yönetmelikte geçen :Bakanlık : Tanm ve Köyişleri Bakanlığını,Genel Müdürlük : Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğünü,Enstitü : Bakanlığa bağlı Zeytincilik Araştırma Enstitülerini,Müdürlük : Bakanlığa bağlı ti ve İlçe Tanm Müdürlüklerini,Komisyon : Mahallin, en büyük mülki amiri, Taran İl veya İlçe Müdürü,

Müdürlüklerde görevli konu uzmanı ile o yerin Ziraat Odası, ZeytinHastalık ve Zararhlan ile Mücadele Birliği ve en yakın Enstitüdenbirer temsilciden oluşan Komisyonu,

Yabani Zeytinlik : Kendiliğinden çıkan ve aşı uygulanmamış zeytin ağaçlan {Okaeuropaea okaster) topluluğunu veya bunların diğer ağaçlarlatopluluğunu,

Aşılı Zeytin : Tek tek veya toplu bir halde bulunan ve aşı uygulaması ile ürünvermesi beklenen zeytin ağaçları {Oka europaea sativa) topluluğunu,

Mahsuldar Zeytinlik : Aşılı veya değişik yöntemlerle çoğaltılmış ürün veren zeytin ağaçlantopluluğunu,

Bakım : Zeytin ağaçlan için uygun mevsimlerde yapılan toprak işleme,gübreleme, sulama, budama ve ilaçlama gibi işlemleri,

— 162 —

İKİNCİ BÖLÜMGörevli Kuruluşlar, Komisyon, Tesbit, İlan, Dağıtım ve Kredilendirme

Görevli KuruluşlarMadde 5 - Bu Yönetmelikte ön görülen görevler; Enstitüler, Müdürlükler, mahalli Ziraat

Odaları, Çiftçi Mallarını Koruma Başkanlıkları, Zeytin Hastalık ve Zararlıları ile ilgili MücadeleBirlikleri tarafından yerine getirilir.

KomisyonMadde 6 - Mahalli Müdürlüklerce sekreteryası yürütülen Komisyonun başkanı mahallin en

büyük mülki amiridir. Mülki amirin bulunmadığı hallerde Komisyon Başkanı mahallin Tanm tiveya İlçe Müdürüdür.

Komisyon 6 üyeden oluşur. Komisyonda kararlar çoğunlukla alınır. Oyların eşitliği halindebaşkanın oyu 2 oy sayılır.

TesbitMadde 7 - 26.1.1939 tarih ve 3573 Sayılı Kanun'a, 28.2.1995 tarih ve 4086 sayılı Kanun'un 7

inci maddesi ile eklenen EK-2 inci maddesinde belirtilen yerler hariç, orman sahaları dışında kalanve Devletin hüküm ve tasarrufunda bulunan yabani zeytinlik, antepfıstığı ve hamupluklar ile hertürlü sakız çeşitlerinin bulunduğu yerler ve 17.10.1983 tarih ve 2924 Sayılı Kanun kapsamındabulunmayan, orman sınırlan dışında, zeytin yetiştirmeye elverişli fundalık ve makilik alanlar;Komisyonlarca belirlenir, detay rapor ve krokilere dayalı olarak haritalanır. Uygulama buna göreyapılır.

İlan

Madde 8- 7 m c j m a dde gereğince tesbit edilen alanlar yerel koşullar dikkate alınmaksuretiyle Bakanlıkça belirlenecek esaslara göre enaz 25 dönümlük parçalar halinde parsellenir vebilinen araçlarla ilan edilir.

BaşvuruMadde 9- Tesbit ve ilan edilmiş bulunan parseller için; şartlan uygun olanlar, köy

muhtarlıkları, gerçek ve tüzel kişiler, dilekçe ile arazinin bulunduğu mahallin en büyük mülkiamirine başvururlar.

DeğerlendirmeMadde 10 - Verilen dilekçeler, ilgili Komisyonlara havale edilir. Yabani zeytinlik sahalan ile

makilik ve fundalık alanlardan zeytinlik haline dönüştürülecek yerler, öncelikle bu yerlerin dahilolduğu köylerden toprak sahibi olmayanlara, yoksa bu sahalara en yakın köylerden toprak sahibiolmayanlara, zirai eğitim almış olanlara, ikinci derecede küçük çiftçilere ve bundan sonra da diğeristekliler şeklinde değerlendirilerek karara bağlanır. Komisyonca uygun görülen kararlar; BakanlıkOlur'una sunulur. Uygun görülmeyen talepler ise o yerin en büyük mülki amiri vasıtasıyla yazılıolarak ilgiliye bildirilir.

TahsisMadde 11- Müracaatları, Komisyonun değerlendirmesine göre Bakanlıkça onaylanan müracaat

sahiplerinden, bu işlemleri yerine getireceklerine dair, bu yönetmeliğin 1 nolu ekinde örneği verilenYükümlülük Belgesi alındıktan sonra, bu yönetmeliğin 2 nolu ekinde ömeği verilen KullanmaBelgesi ile saha kendisine teslim edilir.

Bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde tahsis edilen araziye fidan dikecek olanlara ;Devletçe maliyet bedeli üzerinden zeytin fidanı sağlanır. Bu amaçla Bakanlık gerekli tedbirleri alır.

Emvalin Tespiti, Nakil ve TahsiliMadde 12- Zeytinlik kurmak üzere arazi tahsis edilenlere; arazi Kullanma Belgesi vermeden

önce o arazi üzerinde mevcut kereste, odun ve kömür olarak kullanılabilecek emval Komisyoncamiktar olarak tesbit edilir ve bir tutanağa bağlanarak tahsis sahibinin imzası alınır.

Bundan sonra arazi Kullanma Belgesi yanında arazi üzerinde kalan emvali temizleme veyerinden uzaklaştırma belgesi verilir.

— 163 —

Eğer bu emval başka bir yere nakledilecek ise diğer kanun ve mevzuatlara uygun nakilbelgelerinin alınması sağlanır. Bu belgeler herhangi bir ücrete tabi değildir.

Emvalin getirişi tahsis edilene aittir. Ancak, tanınan süre içinde zeytinlik tesis edilmediğitakdirde; süre bitim tarihindeki piyasa fiyatı üzerinden bu emvalin değeri, tahsis sahibine ödettirilir.

Tahsisin KaldırılmasıMadde 13 - Yabani zeytinliği aşılamak ve verimli hale dönüştürmek üzere, zeytin ekolojisine

dahil yerlerde fundalık ve makilik alanları temizleyip, zeytinlik haline getirmek üzere KullanmaBelgesi verilenlerden bu işlemleri beş yıl içersinde layıkıyla gerçekleştirmeyenlerin KullanmaBelgeleri iptal edilerek, tahsis edilen sahaların, tamamı geri alınır.

Tapu VerilmesiMadde 14 28.2.1995 tarih ve 4086 sayılı Kanunla değişik 3573 sayılı zeytinciliğin ıslahı ve

Yabanilerinin Aşılattınlması Hakkındaki Kanun'un 3 üncü maddesi uyarınca Kullanma Belgesi ilesaha tahsis edilenlere; Kullanma Belgesinin veriliş tarihinden itibaren beş yıllık süre verilir. Süresonunda temizleme, aşılama, dikim ve bakım işlerini gereği gibi yerine getirenler tahsis edilensahayı zeytinlik haline dönüştürdüklerini mahallin en büyük mülki amirine, dilekçe ile bildirirler.

Havale edilen dilekçe üzerine komisyon durumu inceler ve karara bağlar. Tapu verilmesininuygun görülmesi halinde; Komisyon sahaların durumunu gösteren kroki ve rapor tanzim eder. Bubelgeler, mahallin en büyük mülki amirince Genel Müdürlüğe gönderilir. ^

Bu belgeler üzerinde Genel Müdürlükçe yapılan incelemeden sonra, tapu verilmesinin uygungörülmesi halinde durum Bakanlık Makamının Onayına sunulur. Alınan Onay gereği yapılmaküzere o yerin mülki amirine gönderilir.

Verilen İznin ve Tapunun İptaliMadde 15 - Kullanma Belgesi ile saha tahsis edilenler; verilen süre içinde aşılama,

temizleme, dikim ve bakım işlerini yapmazlarsa verilen izin, Bakanlıkça resen iptal edilir.Taşınmazın siciline verilen şerhe uymayanlara verilen tapular da Hazinece geri alınır.

Ek TahsisMadde 16 - Aldığı sahaları süresi içinde mahsuldar hale getirenlere, müracaatları halinde,

aynı miktarda yeniden saha tahsis edilir.KredilendirmeMadde 17 - Zeytinlik kurmak üzere arazi tahsis edilenlere, yabani zeytinlikleri aşılı ve

mahsuldar hale getirmeyi taahhüt edenlere Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankasınca, mevzuatıdairesinde, tesis ve işletme kredisi verilir.

ÜÇÜNCÜBÖLÜMZeytinliklerin Tesisi, Toprak İşleme, Bakım ve Budama,

Hasat ve Zeytinliklerin KorunmasıZeytinlik TesisiMadde 18 - Zeytinlikler, yabani zeytinliklerin aşılanması veya fidan dikimi şeklinde tesis

edilir. Aşılamada ve dikim suretiyle tesisde; ekoloji dikkate alınarak çeşit seçimi, toprakhazırlanması, dikim şeklinin ve zamanının belirlenmesi Müdürlüklerin teknik tavsiyelerine uygunolarak yapılır.

Toprak İşlemeMadde 19- Zeytinliklerin, her yıl kış mevsiminde derin ve ilkbahar mevsiminde de sathi olmak

üzere iki defa sürülüp tırmıklaması, en az iki yılda bir gübrelenmesi ve budanması mecburidir.Arazisi bu şekilde işlenmeye uygun olmayan yerlerde, dip ve ağacına uygun bakım işleri yerinegetirilir. Meyilli arazilerde toprak ve su muhafaza tedbirleri alınır.

Bakım ve BudamaMadde 20- Zeytin yetiştiricileri bakım ve budama konularında Bakanlıkça açılacak

kurslarda eğitilirler. Kursa katılanlara budayıcı belgesi verilir. Budayıcı belgesi olmayan eskibudayıcılar Bakanlıkça belgelendirilir. Budayıcı belgesi olmayanlar kendi zeytinliği dışındabudama yapamazlar.

— 164 —

HasatMadde 21- Zeytin hasadının zamanı ve nasıl yapılacağı çeşitlere, yörelere, iklime ve zeytinin

değerlendirme amacına göre, Müdürlükler tarafından tesbit ve ilan olunur. Bu tarihten evvel zeytinhasadı yapılamaz. Yalnız, hava şartlan ile hastalık ve zararlıların etkisiyle dökülen dip zeytinleritoplanabilir.

Müdürlükler, zeytin mahsulünün el ile toplanması mümkün olan yerlerde sırıkla zeytinsilkinmesini men edebilir.

Zeytin Hastalık ve Zararlıları ile MücadeleMadde 22 - Zeytin hastalık ve zararlıları ile mücadele zorunludur. Mücadele, Bakanlığın

Teknik Talimatlarına uygun olarak yapılır. Hastalık ve zararlılarla ilaçlı mücadelenin yanında,hastalık ve zararlılara konukçuluk yapacak bitkilerin, budama artıklarının en kısa zamandazeytinlikten çıkarılması ve imhası gereklidir.

Bu husus da, Zeytin Hastalık ve Zararlılarla Mücadele Birliği ile koordineli çalışır.Zeytinlik Sahalarda Sanayi Tesisi Kurulmasının önlenmesi;Madde 23- Zeytinlik sahaların içerisinde ve bu sahalara en az üç kilometre mesafede,

zeytinyağı fabrikası hariç, zeytinin vegetatif ve generatif gelişmesine mani olacak kimyevi atıkbulunan, toz ve duman çıkaran tesis yapılamaz ve işletilemez.

Zeytinlikler içinde zeytinyağı fabrikası ve küçük ölçekli tarımsal sanayi işletmesi tesis etmekisteyenler, mahallin en büyük mülki amirine başvururlar. Bunun üzerine Müdürlüklerce yerindeyapılacak inceleme sonunda düzenlenecek rapor, Bakanlığa gönderilir.

Bakanlıkça uygun görüldüğü takdirde, ilgili mevzuat çerçevesinde mahallin en büyük mülkiamiri tarafından gerekli izin verilir. Aksi takdirde olumsuz cevap başvuru sahibine yazı ile tebliğedilir. İzin alınmaksızın yapılan fabrikaların işletilmesi yetkililerce men edilir. Kaçak işletildiğitakdirde umumi hükümlere göre kanuni takibat yapılır.

Zeytinlik Alanlarının Daraltılmasının önlenmesi ıMadde 24- Zeytinlik sahaları daraltılamaz. Ancak belediye sınırlan içerisinde bulunan

zeytinlik sahalarının imar hudutları içerisine alınması halinde; alt yapı ve sosyal tesisler dahiltoplam yapılaşma; zeytinlik sahasının %10'unu geçemez.Bu sahalardaki zeytin ağaçlarının sökülmesi, Bakanlığın fenni gerekçeye dayalı iznine tabidir. Buiznin verilmesinde Bakanlığa bağlı Müdürlüklerin, Enstitülerin ve varsa Ziraat Odalarının uygungörüşü alınır.

28.2.1995 tarih ve 4086 sayılı Kanun'un yayımından önceki zeytinlik alanlar için kesinleşmişimar planlan geçerlidir.

Tapulu Zeytinlik Alanlarında İhtilafların ÇözümüMadde 25- Toprak ve ağaçların ayn ayn gerçek ve tüzel kişilere ait olduğu zeytinliklerde

arazinin kıymeti yüksek ise toprak sahibine, ağaç kıymeti daha fazla ise ağaç sahibine, diğerininmalım satın alması teklif edilir. Uzlaşma sağlanamadığı takdirde, bu arazinin ilgililere taksimi,Komisyon tarafından gerçekleştirilir ve tapu kadastro mevzuatına göre işlem yapılır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜMZeytinin İşlenmesi ve İşletmelerMadde 26 - Zeytinyağı işletmelerine getirilen zeytinlerin en kısa zamanda işlenmesi

mecburidir. Aynca zeytinlerin her nerede olursa olsun yüksekliği 50 cm'yi geçen yığın veya çuvaliçinde, istifi halinde; on günden fazla sürede bekletilmesi yasaktır.

Çeşitli sebeplerle dökülen dip zeytinler, ağaç üzerinden hasat edilen zeytinlerle kanştınlamazve beraberce yağa işlenemez veya bunlardan elde edilen yağlar birbirlerine kanştınlamaz.

İşletmelerMadde 27 -Zeytin ve zeytin ürünlerinin işlenmesi, depolanması, depo ve işletmelerin

özellikleri, sağlık şartlan, işletmelerde kullanılan her türlü alet, ekipman ve kapların niteliklerisofralık zeytin işletmelerinin kuruluşu ve işletilmesinde 24/6/1995 tarih ve 560 sayılı "GidalannÜretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararname" ile "25/11/1994 tarih ve22122 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Sofralık Zeytinlerin Nitelikleri ile Zeytin

165 —

Salamurahanelerinin ve Yan Mamul Zeytin Muhafaza Ünitelerinin Teknik Şartlan, TeknolojikKontrol ve Muayeneleri ile ilgili Yönetmelik hükümlerine ve Bakanlıkça belirlenen sağlık vetemizlik şartlarına uyulması zorunludur. .(25.11.1994 tarihli Yönetmelik 30.03.2005 tarih ve 25771 sayılıResmi Gazete'de yayımlanan "Gıda ve Gıda ile Temasta Bulunan Madde Ve Malzemelerin Piyasa Gözetimi,Kontrolü Ve Denetimi ile İşyerleri Sorumluluklarına Dair Yönetmelik" ile yürürlükten kaldırılmıştır.)

BEŞİNCİ BÖLÜMödüllendirme ve Yaptırım

ödüllendirmeMadde 28- 500 ağaçtan az olmamak üzere zeytinliklerinde toprak işleme ve diğer teknik

bakım tedbirlerini gereği gibi uygulayanlardan, Müdürlükler tarafından açılacak yarışmayakatılacakların zeytinlikleri, Komisyon tarafından incelenir. Birinci, ikinci ve üçüncü dereceyikazananlara Bakanlıkça belirlenecek ödül verilir.

Modern budama aletleriyle aşı takımlannın yaygınlaştınlabilmesi için budama ustaları ile ehilüreticilere Bakanlıkça ücretsiz budama, aşı takımı ve malzemesi verilebilir.

YaptırımMadde 29 -Zeytin üreticileri zeytinliklerine bu Yönetmelik hükümlerine göre bakmakla

yükümlüdürler. Bu yükümlülükleri yerine getirmeyenlere, yetkililer tarafından yazılı bildirimyapılır. Buna rağmen bakım işlerim vaktinde yapmayanlar hakkında, yetkililerin göstereceğigerekçe üzerine, 3573 sayılı Kanun un 17 inci maddesinin ön gördüğü yaptırım uygulanır.Zeytinliklere her çeşit hayvan sokulması, yerleşim sahaları hariç, zeytin sahalarını en az bir Km.yakınlıkta koyun ve keçi ağılı yapılması yasaktır.

Ancak, çift sürme ve nakliyatta kullanılan hayvanlara ağızlık takılması şartı ile müsaade edilir.Bu hükme riayet etmeyenlere 3573 sayılı Kanun'un 14 üncü maddesinin üçüncü fıkrasının

öngördüğü hükümler uygulanır.Çiftçi Mallarını Korumakla yükümlü bulunanlarca düzenlenen tutanaklar eksi aksi sabit

oluncaya kadar geçerlidir.Zeytin ağaçlarını izinsiz kesenler veya sökenlerden 3573 sayılı Kanun'un 20 inci maddesi gereği

ağaç başına iki milyon liradan beş milyon liraya kadar hafif para cezası alınır. Kesilen ve sökülenağaçlar müsadere edilir.

ALTINCI BÖLÜMÇeşitli Hükümler

YürürlükMadde 30 ? Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.YürütmeMadde 31 - Bu Yönetmelik hükümlerini Tanm ve Köyişleri Bakanı yürütür.

YÜKÜMLÜLÜK BELGESİ

3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattınlması Hakkında Kanunun BazıHükümlerinin Değiştirilmesi ve Yürürlükten Kaldırılması Hakkında 4086 sayılı Kanun ve buKanuna ilişkin olarak yürürlüğe konulan .../.../1995 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayınlananYönetmelik Hükümleri dahilinde adıma kullanım hakkı verilecek olan zeytinlik alanda imar ve ihyahizmetlerini yapacağımı, bu mevzuat gereği, yükümlülüklerimi yerine getirmediğim takdirde; adıgeçen Kanunda öngörülen uygulamaları itiraz etmeden kabul edeceğimi taahhüt ederim.

Kendisinin veya temsil ettiği tüzel kişiliğin :Adı, Soyadı, Unvanı :Adresi :Telefon : Adı, Soyadı

İmza, KaşeTarih

Not: Bu belgeyi kendi adına imza edenler veya tüzel kişiler adına imza edenler, bu mevzuatgereği, Tanm ve Köyişleri Bakanlığı'na karşı sorumludurlar.

- 1 6 6 -

ZEYTİN HASTALIK VE ZARARLILARI İLE MÜCADELE BİRLİKLERİNİNKURULUŞ VE ÇALIŞMA ESASLARINA DAİR YÖNETMELİK

Yetki Kanunu 4086Yayımlandığı R. Gazete 31.03.1996.22597

BİRİNCİ BÖLÜMAmaç, Kapsam, Hukuki Dayanak ve Tanımlar

Amaç.Madde 1-Bu Yönetmelik; üretici imkanlarından da yararlanmak suretiyle zeytin hastalık ve

zararlılarıyla, doğal çevreye en az zarar verece şekilde, tekniğine uygun, etkin ekonomik ve toplumücadele yapılmasını sağlamak için kurulan Birliklerin, kuruluş ve çalışma esaslarını belirlemekamacı ile hazırlanmıştır.

KapsamMadde 2- Bu Yönetmelik; Birliklerin kuruluş, çalışma esasları, yetki, sorumluluk ve

görevleriyle, Bakanlığın diğer kamu kurum ve kuruluşlar ile ilişkilerini kapsar.Hukuki DayanakMadde 3- Bu Yönetmelik; 26/1/1939 tarih ve 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve

Yabanilerinin Aşılattınlması Hakkında Kanunun 28/2/1995 tarihli ve 4086 Sayılı Kanun'la değişik17 nci maddesi hükmüne istinaden hazırlanmıştır.

TanımlarMadde 4-Bu Yönetmelikte geçen:Bakanlık: Tanm ve Köyişleri Bakanlığını,Genel Müdürlük: Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğünü,Araştırma Enstitüleri : Zirai Mücadele Araştırma Enstitüleri ile Zeytincilik Araştırma

Enstitülerini,Müdürlük : Bakanlığa bağlı Ü veya tlçe Müdürlükleri ile Bitki Koruma Şube

Müdürlüklerini,Birlik : Zeytin yetiştirmeye uygun bölgelerde, il özel İdareleri, Belediyeler ve köyler

tarafından zeytin Hastalık ve zararlıları ile mücadele amacıyla kurulan mahalli idare birliklerini,Hastalık ve Zararlılar : Zeytin üretiminde ekonomik kayıplara neden olan böcek, akar

nematod, fungus, bakteri.virüs ve benzeri zararlı etmenleri,ifade eder.

İKİNCİ BÖLÜMBirliklerin Kuruluşu, Faaliyet Konuları ve Statüleri

KuruluşMadde 5- Zeytincilikle iştigal eden il ve ilçelerde; İl Özel İdareleri, Belediyeler ve Köyler

mahalli halkın zeytin hastalık ve zararlıları ile mücadele konusundaki ortak ihtiyaçlarınıkarşılamaya yardımcı olmak üzere, Birlikler kurabilirler.

Birlikler, Anayasa'nın 127 nci maddesi hükmünce Bakanlar Kurulu izni alınarak, 1580 SayılıBelediye Kanununun 133-148 inci maddelerindeki esaslara göre kurulur.

Faaliyet AlanlarıMadde 6- Birliklerin faaliyet aladan şunlardır:Zeytin hastalık ve zararlılarına karşı mücadele için Bakanlığın ilgili kuruluşları ile işbirliği

yapmak,Mücadele için gerekli ilaç, cezbeiici, alet, uçak, helikopter, işgücü, tuzak ve benzeri girdileri

tedarik etmek, sürvey ve mücadele kondannda Müdürlüklerle teknik işbirliği yapmak,Müdürlüklerle işbirliği yaparak Modem Zirai Mücadele tekniklerinin geliştirilmesine

yardımcı olmak,Uygulanacak mücadelelerin gerektirdiği haberleşme sistemini kurmak, geliştirmek ve

işletmek,

— 167 —

Üreticilerin zeytin hastalık ve zararlıları konusunda eğitimlerini sağlamak, bu amaçlaMüdürlüklerle işbirliği yapmak ve kurslar düzenlemek,

Gerekli hallerde çalışma alanı ile ilgili imalat ve inşaat yapmak, gayrimenkul edinmek,kiralamak, kiraya vermek, trampa işlemlerinin yanı sıra gayrimenkul rehni tesis etmek,

Havadan yapılacak mücadeleler için uygun yerlerde sabit uçak ve helikopter pistleri kurmak,havacılık ve uçuş şartlarının gereğini yapmak,

Gerekli hallerde mücadeleyi zamanında ve topluca gerçekleştirebilmek için, bu işi yetkili kişive kuruluşlara ihale etmek,

Hastalık ve zararlılarla mücadelede önemli bir yeri bulunan kültürel önlemleri üreticilerealdırmak, zeytinciliğin ıslahı ve yabanilerinin aşılattınlması hususunda çalışan Müdürlüklerle veAraştırma Enstitüleri ile koordinasyon kurmak,

Zeytin ve zeytin ürünlerinin tanıtım ve pazarlaması konularında üyelerine yardımcı olmak,Başarılı üreticilerin ödüllendirilmesini sağlamak,Uluslar arası Zeytinyağı Konseyi gibi kuruluşlara, Bakanlığın onayı ile üye olmak ve

faaliyetlerine katılmak,Envanter çalışmaları yapmak,Birlik personeline ait kadroların ihdas, değiştirme ve kaldırılmasına karar vermek,Zeytin ve zeytin ürünleri ihracatı ile ilgili olarak hükümet yetkilileri ile istişarelerde

bulunmak,Zeytinciliğin geliştirilmesi ile ilgili Devletçe yapılacak yatırımlara ve faaliyetlere katkıda

bulunmak,Hukuki StatüMadde 7- Birlikler, kamu tüzel kişiliğine sahip olup, görevlerinin ifasında üye mahalli

idarelerin sahip oldukları hak ve yetkilere sahiptirler,İşbirliğiMadde 8- Birlikler, faaliyetlerinin yürütülmesinde: Bakanlık, Genel Müdürlük, Müdürlükler,

Araştırma Enstitüleri ile benzer amaçlı kamu ve özel kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapabilirler.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜMBirliklerin Organları, Organların Görev, Yetki ve Sorumluluktan

OrganlarMadde 9- Birliklerin organları şunlardır:

a. Birlik Meclisi,b. Birlik Encümeni,c. Birlik Başkanı,

Birlik MeclisiMadde 10- Birlik Meclisleri: birlik üyesi mahalli idarelerin meclislerince 1580 Sayılı

Belediye Kanununun 140 ncı maddesince seçilecek üyeler, ilgili Valiler, Kaymakamlar, Tarım veKöyişleri Bakanlığı Bakanlık İl ve İlçe Müdürleri, Bitki Koruma Şube Müdürleri, bölgedekiAraştırma Enstitüsü Müdürleri, Belediye Başkanları ve Köy Muhtarlarından oluşur. Birlikmeclislerinde üye mahalli idarelerin temsilcilerinin sayısı, diğer üyelerin sayısından fazla olmakzorundadır.

Seçilmiş asil üye sayısı kadar yedek üye seçilir.Birlik Meclisinin seçilmiş üyelerinin görev süresi azami 5 yıldır.Seçilmiş üyelerin herhangibir nedenle ayrılması veya asil üyenin zorunlu sebeplerle Birlik

Meclisine katılmaması hallerinde, bu durumun Birlik Meclisi Başkanınca belgelendirilmesi üzerine,seçilmiş yedek üye Birlik Meclisine katılır.

Birlik Meclisinin Görev, Yetki ve SorumluluklarıMadde 11- Birlik Meclisinin görev yetki ve sorumlulukları şunlardır:

a. Birlik Başkanı, Birlik Başkan Vekilini ve Encümen üyelerini seçmek,b. Çalışma plan ve programlarını karara bağlamak,

- 1 6 8 -

c. Birliğin bütçe ve kesin hesabını görüşüp karara bağlamak, bütçenin program ve altprogramlan arasında aktarma yapmak, ek ve olağanüstü ödenek vermek,

d. Birlik Başkanı tarafından hazırlanıp sunulan bir önceki yıla ait çalışma raporlarını incelemekve kabul etmek,

e. Birlik personeline ait kadroların ihdası, değiştirilmesi ve kaldırılması hakkında kararvermek,

f. Üye mahalli idarelerin bir sonraki yıl bütçelerine koyacakları Birlik katılma payı oranlankonusunda teklifle bulunmak, gerektiğinde artırılmasına karar vermek,

g. Birlik adına alınan ve süresi bir yılı aşan ikraz ve istikrazları karara bağlamak,h. Şarta bağlı yardımların amacına uygun bir şekilde kullanılmasını izlemek ve bu hususta

gereken kararlan almak,i. Birlik Başkanının Birlik hizmet ve faaliyetleri ile ilgili konulardaki önerilerini görüşüp

karara bağlamak,j . Kuruluş amacında belirilen görevlerle ilgili olarak uluslar arası özel ve kamu kurum ve

kuruluşlarıyla yapılacak işbirliği konusunda karar almak ve Bakanlığın onayına sunmak,k. Birlik Tüzüğünde değişiklik yapılmasına karar vermek,1. Birliğin feshine karar vermek,m. Birbirini takibeden 3 toplantıya mazereti olmasızın katılmayan Meclis üyelerinin istifa etmiş

sayılmalanna karar vermek,n. Başkan tarafından Mecliste görüşülmesi istenen diğer konular hakkında karar almak,

Birlik Meclis Toplantıları ve Karar ÇoğunluğuMadde 12- Birlik Meclisi her yıl Nisan ve Aralık aylarında olağan olarak Birlik Merkezinde

toplanır.Birlik Meclisi, Başkanın veya Birlik Meclisi üyelerinin üçte birinin yazılı isteği üzerine

olağanüstü olarak toplantıya çağrılabilir. Gerekli çoğunluk sağlanamazsa, Başkan tarafındantoplantı üç gün sonraya ertelenir. İkinci toplantıda, üye sayışma bakılmaksızın görüşmelere başlanırve karar verilir. Ancak, olağanüstü toplantıda gündemdeki konular dışında başka bir konugörüşülemez.

Birlik Meclisi, üye tam sayısının yandan bir fazlasıyla toplanır. Kararlar, toplantıyakatılanların salt çoğunluğu ile alınır.

Birlik Meclisi Kararlarının KesinleşmesiMadde 13- Bu Yönetmeliğin 11 inci maddesinin (b), (c), (e), (g) ve (j) bentlerinde yer alan

konularla ilgili Birlik Meclisi kararlan, Bakanlığın uygun görüşü alınmak şartıyla, Birliğin yetkialanı bir il sınırlan içinde ise, o ti Valisinin: Birliğin yetki alanı birden çok ili kapsıyorsa İçişleriBakanlığının onayı ile kesinleşir. Diğer kararlar kesindir.

Aynca, Birlik Meclisinin alacağı tüm kararlar 15 gün içerisinde bilgi için yetki alanına göre,ilgili Vali, İçişleri Bakanlığı, Tanm ve Köyişleri Bakanlığı ile üye mahalli idarelere gönderilir.

Birlik EncümeniMadde 14- Birlik Encümeni; Birlik Başkanı, Birlik Genel Sekreteri, Birlik Saymanı ile Birlik

Meclisinin bir yıl süre için kendi üyeleri arasından seçeceği 2 üye olmak üzere, 5 üyeden oluşur.Birlik Başkanı, Encümenin Başkanıdır. Başkanın bulunmadığı hallerde. Birlik Başkanlığı

görevi, Başkan Vekili tarafından yürütülür. Birlik Genel Sekreteri ve BirlikSaymanı, Birliğin tabii üyeleridir.Birlik Encümeninin Görev, Yetki ve SorumluluklarıMadde 15- Birlik Encümeninin görev, yetki ve sorumlulukları şunlardır.

a. Birlik Başkanlığı tarafından hazırlanan bütçenin ilk incelemesini yapmak,b. Bütçe kesin hesabı hakkında görüş bildirmek,c. Bütçenin faaliyet-proje dahilindeki harcama kalemleri arasında aktarma yapmak,d. Birliğin yıllık çalışma ve yatınm programını hazırlamak ve Meclisin görüşüne sunmak,e. Aylık cetvelleri incelemek ve karara bağlamak,f. Artırma ve eksiltme şartnameleri ile ihaleleri ve pazarlık kararlarını incelemek ve tasdik

etmek,

— 169 —

g. Meclisin yetki alanına giren konularla ilgili teklifleri, Birlik Meclisine sunmak,h. Muhasebe hesaplarını denetlemek, Birlik bütçesinin uygun harcanıp harcanmadığını kontrol

etmek,i. Bu Yönetmelikte sayılan görevler ile, kanunlarla Birlik Meclisine görev olarak verilen

konulan, Meclisin toplantı halinde bulunmadığı zamanlarda,Meclisin ilk toplantısında onayasunulmak şartıyla görüşüp karara bağlamak.

Birlik Encümeni Toplantıları ve Karar ÇoğunluğuMadde 16- Birlik Encümeni, en az İS günde bir defa, üye tam sayısının yandan bir fazlasının

iştirakiyle toplanır ve toplantıda bulunanlann yandan bir fazlasının oylanyla karar verir. Oylanneşitliği halinde, Başkanın bulunduğu taraf çoğunlukta sayılır.

Birlik Başkanı ve Başkan Vekili 'Madde 17- Birlik Meclisi, kendi üyeleri arasında Birlik Başkanı ve Başkan Vekilini seçer.

Bunların görev süreleri azami 5 yıldır. Başkan veya Başkan Vekili azami üst üste 2 defa seçilebilir.Birliğe ti özel idareleri de iştirak etmiş ise, başkan ve başkan vekilinin seçiminde; 1580 sayılıBelediye Kanununun 144 üncü maddesi hükmü uygulanır.

Birlik Başkanının Görev, Yetki ve SorumluluklarıMadde 18- Birlik Başkanının görev, yetki ve sorumlulukları şunlardır:

a. İdari ve yargı mercilerinde Birliği temsil etmek veya temsil ettirmek,b. Bütçe tasarısını, çalışma plan ve programım, kesin hesap cetvellerini, yıl sonu faaliyet

raporunu hazırlayıp ilgili makamlara sunmak ve bütçeyi uygulamak,c. Birlik faaliyetleri ile ilgili olmak üzere, Meclis ve Encümenin kararlarını uygulamak,

sonuçlarını izlemek ve değerlendirmek,d. Meclis ve Encümen kararlarım gerektirmeyen 1580 sayılı Belediye Kanununun belediye

başkanına verdiği görevleri yürütmek ve yetkilerini kullanmak,e. Birlik bütçesinin ita amirliğini yapmak veya gerektiğinde Birlik Genel Sekreterine ita

amirliği yetkisini vermek,f. Birlik gelirinin tahsilini sağlamak, Birliğin alacak hak ve menfaatlerini izlemek ve korumak,g. Birlik Meclisinin toplantıya çağırmak,h. Birliğin yıllık programını uygulamak,i. Birlik Encümeninin de görüşünü alarak, Birlikle ilgili konularda Birlik Meclisine teklifte

bulunmak,j . Birlik adına şartsız bağışlan kabul etmek,k. Birliğin taşınır ve taşınmaz varlığım yönetmek.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜMBirlik Görevlerinin Atanması, Görev, Yetki ve Sorumlulukları

Kadro ve AtanmaMadde 19- Birlik tarafından istihdam edilecek personel ile ilgili kadro, işe alınma, terfi, sicil

disiplin ve benzeri işlemler, üye İl özel idareleri ve belediyelerin tabi olduktan hükümlere göreyürütülür.

Genel Sekreterin Görev, Yetki ve SorumluluklarıMadde 20- Birlik Genel Sekreteri, Birliğe ait hizmetleri, Birlik Başkanı adına onun direktif

ve sorumluluğu altında yürütür.Birlik başkam, hangi işlerin Genel Sekreter tarafından yürütüleceğini bir Yetki Devri

Yönergesi ile belirler.Birlik Genel Sekreteri, Birlik personelinin birinci sicil amiridir.Birlik Genel Sekreteri, Bitki Koruma Bölümü mezunu veya Zirai Mücadele konusunda en az

5 yıl çalışmış Ziraat Mühendisleri arasından seçilerek atanır.Mastır ve Doktora yapmış Ziraat Mühendisleri seçme sırasında tercih sebebi sayılır.Birlik Saymanının Görev, Yetki ve SorumluluklarıMadde 21- Birlik Saymanının görev, yetki ve sorumluluklan şunlardır,

a. Birliğin bütçesini hazırlamak,

— 170 —

b. Birliğin gelir ve gider bütçeleri ile ilgili defter kayıtlarım tutmak ve hesap işlerini yapmak,c. Birlik bütçesine konulan gelirleri tahsil etmek veya ettirmek,d. Birlik gider bütçesindeki ödeneklere ait giderlerin ödenmesini sağlamak,e. Mutemetlere verilen avans ve adlarına açılan kredilerle ilgili gider belgelerini incelemek ve

mahsup etmek, mahsup dışı kalan avans ve kredi varsa araştırmak ve mahsubunu sağlamak,f. Bütçe kesin hesaplarını hazırlamak ve yetkili kurulların onayına sunmak,g. Kanun ve diğer mevzuatla belediye saymanlarına verilen diğer görevleri yapmak,

Birlik saymanları, Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğü ve belediye saymanlarınailgili diğer mevzuatla verilen yükümlülüklerle de sorumludur.

BEŞİNCİ BÖLÜMMali Hükümler

Birliğin GelirleriMadde 22- Birliğin gelirleri şunlardır:

a. Mahalli idareler ve doğal üyelerin, Birlik Tüzüğünde öngörülen katılım payları,b. Bakanlıkça sağlanan ayni yardımlar ile Birlik bütçesine transfer edilebilecek nakdi

yardımlar,c. İsteğe bağlı olarak yapılacak hizmetlerin karşılığı olarak alınacak ücretler,d. Faiz gelirleri,e. Yardım ve bağışlar,f. Bakanlığın izni ile 6968 sayılı Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanununun 24 üncü

maddesi ile 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattınlması HakkındaKanunun 4086 Sayılı Kanunla değişik 17 nci maddesi gereğince üreticiden, mücadele gideriolarak tahsil edilecek miktar,

g. Diğer gelirler,Birliğin GiderleriMadde 23- Birliğin giderleri şunlardır:

a. Kanunlar ve Yönetmelikle Birliğe verilen görev ve hizmetleri karşılamak için yapılanharcamalar.

b. Birlik Meclisi yönetim ve personel giderleric. Birlik Meclisi ve Birlik encümeni üyeleri ile Başkan, Başkan vekili ve diğer personelin

yolluk ve diğer giderleri,d. özel kanun, Birlik Meclisi karara, ilam ve sözleşmelere dayanan harcamalar ve borçlar,e. Çeşitli giderler

Birlik BütçesiMadde 24- Birlik bütçesi, her yıl Ocak ayı başından Aralık ayı sonuna kadar bir yıla ait gelir

ve gider tahminlerin gösteren ve Birlik gelirlerinin toplanmasına, harcanmasına ve hizmetlerininyapılmasına izin veren meclis kararma dayanan, biri gider bütçesi diğeri gelir bütçesi olmak üzereiki kısımdan oluşan bir program bütçe şeklinde düzenlenir.

Bütçe kararnamesinde: gelir ve geder toplamları, Birlik Encümenine verilen yetkiler, Birliküyelerinden toplanacak katılım paylarının taksit süreleri ve tahsil tarihleri, Birliğin göreceğihizmetler karşılığı alınacak ücretlere ait tarifeler ile ilgili diğer hususlar maddeler halinde açıklanır.Bütçe kararnamesine, kanun ve diğer bütçesini ise bölümler bazında inceler ve gerekiyorsadeğiştirerek kabul eder.

İta AmiriMadde 25- Birlik Başkanı, Birlik bütçesinin ita amiridir. Birlik Başkanı, yazılı olarak ve

kapsamını belirtmek şartıyla,bu yetkisini Birlik Genel Sekreterine devredebilir.

— 171 —

Birlik Alım, Satım, İhale ve Hesap İşleriMadde 26- Birlik, 2886 Sayılı Devlet İhale Kanunu, 1050 Sayılı Muhasebei Umumiye

Kanunu ve Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Tüzüğü ile bu Tüzüğün uygulanmasını gösterenyönetmeliklere tabidir.

Birliğin Tutacağı Defter ve KayıtlarMadde 27- Birlikde, Meclis ve Encümen karar defteri ile, gelen-giden evrak kayıt defteri ve

üye kayıt defteri tutulur.Birlikde, Belediye Muhasebe Usulü Hakkındaki Tüzük ile bu Tüzüğe göre çıkarılan

Yönetmeliğin öngördüğü bütçe ve muhasebe hesaplan açılır ve yardımcı defterler tutulur.Birlik, "Bütçe Giderleri ve Ödenekler Defteri" ve "Adi Emanetler Defteri" tutmak

zorundadır.Birliğin gelirleri, bir "alındı" ile tahsil edilir ve paralan bankada muhafaza edilir.Birliğin giderleri, Devlet Harcama Belgeleri Yönetmeliğinde belirtilen evrak ile yapılır.

ALTINCI BÖLÜMDiğer Hükümler

DenerimMadde 28- Birlikler, İçişleri ile Tanm ve Köyişleri Bakanlıklarının ilgili birimlerince

ortaklaşa hazırlanacak programlar dahilinde denetlenir.ProgramlarMadde 29- Birlik, yıllık mücadele programlarını, her yıl Bakanlık İl Müdürlüklerince

hazırlanan ve onaylanan konular arasından seçer.Bakanlık İl Müdürlüklerinin programı dışında mücadele konusu seçilemez.Mücadele programlarının uygulanması esnasında, Birliğe, talepleri halinde, Bakanlıkça

Müdürlüklerden yeteri kadar teknik personel ve araç yardımı yapılabilir.Mücadele Programlan, Bakanlık Teknik Talimattan dahilinde uygulanır.Birliğe KatılmaMadde 30- Birliğin kuruluşundan sonra Birliğe katılmak isteyen mahalli idare birimleri,

karar organlannca alınacak katılma kararlarının Birlik Meclisince kabulü ve 1580 Sayılı BelediyeKanununun 134 üncü maddesince belirtilen mercilerin onayıyla Birliğe üye olurlar.

Üyelikten ÇıkarılmaMadde 31- Üye mahalli idare birimlerinden herhangi biri, tespit ve tayin edilen

yükümlülüklerini yerine getirmediği takdirde, Birlik Meclisinin onayı ile Birlikten çıkanlır.Bu takdirde, aynlan üyenin Birlikteki hak ve alacaklan ayrılış tarihinden itibaren 1 yıl süre ile

bloke edilir ve Birlik Meclisi kararına göre işlem yapılır.Birliğin FeshiMadde 32- Birlik Meclisi, üye tam sayısının üçte iki çoğunluğuyla alınacak kararla

feshedilebilir.Birliğin feshini, Birlik Encümeni yürütür. Fesih işlemleri en geç bir yıl içinde sonuçlandınlır.

Birliğin mal varlığı, Birlik Meclisince alınacak kararlar doğrultusunda ve üye birimlerinin Birlikmal varlıklanna katılma oranlarına göre, katılma oranlan belli değil ise mahalli idare birimlerininnüfusları oranında dağıtılır.

Yönetmelikte Yer Almayan HususlarMadde 33- Bu Yönetmelikte yer almayan hususlarda, 1580 Sayılı Belediye Kanununun 133-

148 inci maddeleri ile diğer ilgili maddeler hükümleri uygulanır.

YEDİNCİ BÖLÜMYürürlük ve Yürütme

YürürlükMadde 34- Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.YürütmeMadde 35- Bu Yönetmelik hükümlerini İçişleri ile Tanm ve Köyişleri Bakara yürütür.

— 173 —

DÖRDÜNCÜ BÖLÜMTÜRKİYE'DE ZEYTİNCİLİĞİN SORUNLARI

VEÇÖZÜM ÖNERİLERİ4

4 Komisyona bilgi vermek üzere yapılan sunumlardan « üretim bölgelerinde yapılan İnceleme gezilerindin sonra derlenmiştir.

— 175 —

A- GENEL SORUNLARA.1- AR-GE ve Eğitim Yetersizliği:

• Sofralık ve yağlık zeytin yetiştiriciliğinde üreticilerin bilgi eksikliği ve teknik elemanyetersizliği,

• Sofralık zeytin ve zeytinyağı işleme teknolojisinde eğitimli ara eleman eksikliği ve mevcutelemanların eğitim yetersizliği,

• Çiftçi eğitimi ve yayım çalışmalarının yetersizliği,• Ülkemizde zeytin ve zeytinyağlarının yapı ve özellikleri ile ilgili yapılmış olan bilimsel

çalışmaların azlığı, Ar-Ge çalışmalarına gereken önemin verilmemesi ve bunun için ayn birfinansal kaynağın ayrılmaması.

Tarım ve Köy işleri Bakanhğı'nm çiftçi eğitim şubesinin daha aktif hale getirilmesigerekmektedir. Diğer yandan Tarım İl Müdürlüklerinde görevli Ziraat Mühendislerinin,Araştırma Kuruluşlarınca verilen eğitim seminerlerine katılmaları ve öğrendiklerini uygulamalıolarak üreticiye aktarmaları sağlanmalıdır.

Sofralık zeytin ve zeytinyağı sektöründe teknoloji yönünden eksikliği duyulan ara birimelemanı ihtiyacı Edremit'de yürütülen ve Milli Eğitim Bakanhğı'nm örnek proje olarak elealdığı Meslek liselerinde Zeytincilik bölümlerinin çoğaltılması ile sağlanabilecektir.

Sofralık zeytin sektöründe aile isletmeleri olarak faaliyet gösteren üretim yerlerininteknik ve hijyenik kurallara uyum sağlamaları ve kayıt altına alınamamış işletmelerin de kayıtaltına alınabilmesi amacıyla, söz konusu yerlerde çalışanlara ustalık eğitimi verilmek üzereiyileştirmeler temin edilebilecektir.

Bir başka ifade ile eğiticilerin eğitimi ve üreticilerin eğitimi sağlanmalı ve mevcut üreticiörgütlenmesinin etkinliği artırılarak tüm zeytin üreticilerinin kooperatif veya tarımsal üreticibirliklerine üye olması sağlanmalıdır.

Zeytinciliğin ülkemiz için önemi dikkate alınarak AR-GE projelerinin ivedilikle ve etkinbir şekilde gerçekleştirilebilmesi için bu tür projelere verilen desteklerin TÜBİTAK gibi özerkyapıya sahip kuruluşlar tarafından sağlanmasının uygun olacağı düşünülmektedir.

Ülkemizin zeytin konusunda tek araştırma enstitüsü olan Bornova Zeytincilik AraştırmaEnstitüsü'nün bu gibi milli projeleri yürütebilecek yeterli kalifiye elemana, araştırıcı ve malidesteğe ihtiyacı vardır.

Ülkemizin diğer araştırma kuruluşu olan üniversitelerimizin de bu gibi kapsamlı milliprojeleri yapmak yönünde özendirilmesi gerekmektedir.

A.2- Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyinin Oluşturulması

Türkiye'de zeytincilik konusunda çalışan resmi veya özel kurum ve kuruluşlar arasındailetişim, işbirliği ve kordinasyonu daha verimli sağlayacak Ulusal Zeytin ve ZeytinyağıKonseyinin oluşturulmasına ihtiyaç vardır.

Ulusal zeytincilik politikalarının belirlenmesinde ve sorunların çözümünde katkısağlamak üzere sektörün tüm kesimlerim kapsayacak ortak bir platform olacak "Ulusal Zeytinve Zeytinyağı Konseyi" (UZZK)'nin, yürürlüğe giren Tarım Kanunu'nda yer alan "ÜrünKonseyleri" kapsamında hazırlanacak olan yönetmeliğinin bir an önce tamamlanarakyürürlüğe girmesi gerekmektedir.

— 1 7 6 -

A3- Türkiye'nin Uluslararası Zeytinyağı Konseyi'nden (UZK) Aynlmasi ve YenidenÜyelik Süreci• Ülkemizin 1998 yılında UZK'nden ayrılması nedeniyle teknik ve ekonomik anlamda dünya

zeytinciliği ile olan ilişkilerinin yavaşlaması ve zayıflaması.• Ülkemizin yeniden UZK üyeliği için gerekli olan iç hukuk onay sürecinin tamamlanamaması.

Ülkemizin UZK üyeliği için yaptığı başvuru 2004 yılı Aralık ayında Konsey tarafındankabul edilmiş olmakla birlikte, resmi üyelik sıfatının kazamlabilmesi için gerekli iç hukuk onaysürecinin biran önce tamamlanması ve UZK çalışmalarına etkin bir şekilde katılımınsağlanması gerekmektedir.

A.4- tstatistiki Verilerin Güncellik ve Güvenilirlik Açısından Yeterli Olmaması

Zeytin üretiminden iç ve dış pazarlama aşamasına kadar olan süreçle ilgili etkin ve doğrupolitikaların oluşturulması ve doğru kararlar alınabilmesi için zeytin ile ilgili istatistiki verilerinbiran önce güncelleştirilmesi gerekmektedir.

Bu konu ile ilgili olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığt'nın 2000 yılında başlattığıDoğrudan Gelir Desteği uygulaması çerçevesinde oluşturulan Çiftçi Kayıt Sisteminin kapsamlıve düzenli olarak devam ettirilmesi gerekmektedir.

Çiftçi Kayıt Sisteminin kapsamı mutlaka Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ile işbirliğiiçinde, Avrupa Birliği (AB) ile uyumlu istatistiki bilgilerin elde edilmesine yardımcı olacakşekilde değiştirilmeli ve uygulanmalıdır. Bu veri tabanına ait bilgilerin e-devlet anlayışıylakullanıcılara ulaşması sağlanmalıdır.

Uzaktan algılama ile ilgili olarak Tanm ve Köyişleri Bakanlığı gerekli çalışmalar yapmalıve en kısa zamanda alan bazında zeytin varlığımız belirlenmelidir. Bunun için gerekli olanTapu Kadastro çalışmalarının acilen tamamlanması gerekmektedir.

Ayrıca bu bağlamda zeytini sofralığa, zeytinyağına ve pirinaya işleyen sanayi sicilinekayıtlı işletmelerin envanteri Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nca çıkarılmalıdır.

— 177 —

B- ZEYTİNCİLİKTE MEVZUAT İLE İLGİLİ SORUNLARB.l- Ağaç Varlığımızın Arttırılması Amacıyla Yapılan Yasal Düzenlemeler

1939 yılında çıkanları 3573 sayılı "Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AşılattınlmasıHakkında Kanun" ile "3573 Sayılı Kanunun Bazı Hükümlerinin Değiştirilmesi ve YürürlüktenKaldırılması Hakkındaki 4086 Sayılı Kanunun"- 1 inci maddesinde; "Orman sınırları dışındabulunan ve Devletin hüküm ve tasarrufunda olan yabani zeytinlik, antepfıstığı ve harnuphklarınve her nevi sahz nevileri ile orman sınırlan dışında olup da 17.10.J983 tarih ve 2924 sayılıKanun Kapsamında bulunmayan zeytin yetiştirmeye elverişli fundalık ve makilikler Tarım veKöyişleri Bakanlığınca tespit edilip haritalandırılır" hükmü yeralmaktadır.

Zeytin ağaç ve alan varlığımızın arttırılmasına yönelik olarak Devletin hüküm vetasarrufu altındaki alanların zeytinlik yetiştirmek isteyenlere tahsisi amacıyla yürürlüğekonulan bu Kanun hükümlerinin uygulanmasına daha çok etkinlik kazandırılmalıdır.

B.2- Zeytin Alanlarının Daraltılmasına Neden Olan Yasal Düzenlemeler

4086 sayılı Kanunun 5'inci maddesinde zeytinlik sahalarının daraltılamayacağı hüküm altınaalınmıştır.

Zeytinlik sahaların daraltılmasını önlemeyi amaçlayan bu Kanun ile belediye sınırlan içindebulunan zeytinlik sahalarının imar hudutları kapsamı içine alınması halinde toplam yapılaşmanınzeytinlik alanının %10'unu geçemeyeceği hükmü getirilmiş ve zeytin ağaçlarının sökümü Tanm veKöyişleri Bakanlığının iznine tabi tutulmuştur. Aynca, aynı Kanunun 5'inci maddesinin l'incifıkrası "zeytinlik sahaları içinde ve bu sahalara en az 3 kilometre mesafede zeytinyağı fabrikasıhariç zeytinliklerin vegetatif ve generatif gelişmesine mani olacak kimyevi atık bırakan, toz veduman çıkaran tesis yapılamaz ve işletilemez." hükmünü amirdir. Bu hüküm açık olarak zeytinlikalanlarda maden arama ve işletme faaliyetine yasak getirmiştir.

Komisyonca yapılan çalışmalarda; zeytin alanlarının korunmasını amaçlayan buKanunun etkin uygulanmasına gerekli hasssasiyetin gösterilmesi yönünde görüşler tespitedilmiştir.

Öte yandan, 4342 sayılı Mera Kanununun 14'üncü maddesi hükmü gereğince meraalanlarının başka bir amaçla kullanılamayacağı hükme bağlanmıştır. Ancak, bu Kanun hükmügereğince bazı meralarda yeralan zeytinliklerin söküldüğüne ilişkin bilgiler Komisyonabildirilmiştir.

Görüldüğü üzere, 4086 sayılı Kanun zeytin alanlarının daraltılamayacağı hükmünü amir iken4342 sayılı Kanunun 14'üncü maddesi bu hüküm ile çelişmektedir.

B.3- Zeytin Hastalık ve Zararlılarıyla Mücadele

4086 sayılı Kanunun 4'üncü Maddesinde; "Zeytinlik bölgelerin il veya ilçelerinde zeytinhastalık ve zararlılarıyla mücadele amacıyla 1580 sayılı Kanun hükümleri dairesinde birliklerkurulur. Zararlılarla mücadelede devlet birliklere gerekli araç, gereç ve finans kaynaklarınısağlar ve bu konuda Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 'nca yeterli eleman görevlendirilir. Ürününelde edilmesinden sonra üretici, birlikçe tesbit edilecek payına isabet eden mücadele payını öder.Ödemeyen üreticiden amme alacağının tahsiline dair usul ve esaslarla bu pay birlikçe tahsiledilir." Ancak, amme alacaklarının tahsiline dair 6183 sayılı Kanunun Birliklerce uygulanmasındasıkıntı yaşanmakta ve ücretleri tahsil edilememektedir.

— 1 7 8 -

Tahsilatm yapılabilmesi için çözüm olarak tasiriye faturalanna, müstahsil makbuzlarına veyaborsa tescili yapılırken mücadele fonu altında kesinti yapılması durumunda anılan birliklerinmaddi olarak rahatlaması sağlanabilecektir.

Birliklerin mücadeleyi zamanında yapabilmeleri ve sürdürebilmeleri için Tanm ve KöyişleriBakanlığı tarafından Ziray adlı cezbedicinin birliklere ücretsiz verilmesi sağlanmalıdır.

Konunun ilgili Kanunlarda yapılacak değişikliklerle çözümlenmesi gerekmektedir. Ancak,kullanılacak ilaçların organik tarıma uygun preparatlar olmasına özellikle dikkat edilmesi deönem arzetmekledir.

B.4- Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Asılattırılmasi Hakkındaki Kanun

3573 sayılı Kanunun 14'üncü maddesi hükmü gereğince zeytinliklere her türlü hayvansokulması ve zeytin sahalarına en az bir km. yakınlıkta koyun ve keçi ağılı yapılması yasaktır.

Bu tür olaylarda takibata geçilebilmesi için zarar görenlerin şikayet etmeleri gerekmektedir.Ancak, bu durumda şikâyet, üreticiler ile çobanlar arasında husumete neden olmakta ve ileridezeytin ağaçlanna kasıtlı zarara, yaralama ve ölümlere varan olaylara zemin hazırlamaktadır. Şahısşikâyet etse bile bu konu mahkemelerimizde kanuna muhalefet olarak değil de zarar ziyan tespitdavası gibi ele alınmaktadır.

Söz konusu Kanunda yeralan "şahsın şikayeti" ibaresi kaldırılarak bunun yerine " çiftçimalları koruma başkanlığı savcılığa suç duyurusunda bulunur" ibaresi konulmalı yada mahalliidare amirleri ve tarım teşkilatlarınca re'sen işleme geçilerek 5326 sayılı KabahatlerKanununun 16. ve müteakip maddeleri gereğince failler hakkında cezai işlem uygulanmalıdır.

B.S- Bozuk Orman Alanlarının Zeytinlikler İle Ağaçlandırılamaması

Orman Kanununun l'inci ve 2'nci maddelerinde zeytin ağacı tanm ağacı olaraknitelendirilmekte dolayısıyla bozuk orman alanlannda orman alanının daraltılacağı gerekçesiylezeytin ağaçlandırması yapılamamaktadır.

Zeytin ağaçlandırmasının modern ve organik tekniklere uygun olarak planlanması, fidanseçiminin bölgedeki Tanm ve Köyişleri Bakanlığı yetkililerince bölgenin iklim ve çevreselkoşullan dikkate alınarak yapılması sağlanmalıdır.

Bu amaçla Orman Kanununda gerekli düzenleme yapılmalıdır.

B.6- Gıda Denetiminde Yetki Kargaşası

5 Haziran 2004 tarih ve 25483 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 5179Sayılı Gıda Kanunu ile gıda ile ilgili hizmetlerin tek elden yürütülmesi amaçlanmıştır. Kanununamaç ve kapsam kısmında; gıda güvenliğinin temini, her türlü gıda maddesinin teknik ve hijyenikşekilde üretim, işleme, muhafaza, depolama, pazarlama ve halkın gereği gibi beslenmesinisağlamak üzere gıda maddeleri üreten iş yerlerinin asgari teknik ve hijyenik şartlanmn belirlenmesiesas almıştır.

Gıda maddeleri üreten iş yerlerine Sağlık Bakanlığınca verilen çalışma izni ile Tanm veKöyişleri Bakanlığı tarafından verilen gıda sicili belgeleri birleştirilerek "çalışma izni ve gıda sicilbelgesi" adı ile düzenlenmeye başlanmıştır.

- 1 7 9 -

Gıda maddesi üreten iş yerleri ile gıda maddesi satan iş yerleri ve toplu tüketim yerlerinindenetimleri ise tek elde toplanarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yürütülmeyebaşlanmıştır.

Mahalli idarelere ilişkin yasaların yürürlüğe girmesiyle İçişleri Bakanlığı işyerlerinin (gıdaüretim ve gıda satış ve toplu tüketim yerleri dahil) ruhsatlandırma işlemlerim kapsayan 10.08.2005tarih ve 25902 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkinYönetmeliği yürürlüğe koymuştur. Buna göre bir gıda işletmesinin kurulabilmesi için öncelikliolarak imar mevzuatı çerçevesinde yapı kullanma izin belgesine haiz olmak ve gayrisıhhi müesseseruhsatı almak zorunludur.

23.07.2004 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 5216 sayılı BüyükşehirBelediyesi Kanununun 7. maddesi (j) bendi, 13.07.2005 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarakyürürlüğe giren 5393 sayılı Belediye Kanununun 15. maddesi (c) bendi, 4.03.2005 tarihli resmigazetede yayımlanan İl Özel İdaresi Kanununu 7 inci maddesi (a) bendinde yer alan "gerçek vetüzel kişilerin faaliyetleri ile ilgili olarak kanunlarda belirtilen izin veya ruhsatı vermek vedenetlemek" ibaresi çerçevesinde Danıştay'da açılan dava neticesi Danıştay İdari Dava DaireleriKurulunun almış olduğu yürütmeyi durdurma karan doğrultusunda 5.08.2005 tarihi itibari ile gıdamaddesi üreten iş yerlerine Tanm ve Köyişleri Bakanlığınca düzenlenen çalışma izni ve gıda sicilibelgesi, belediye mücavir alanları içerisinde Belediye Başkanlıkları, mücavir alanlar dışında ise İlözel İdare Müdürlükleri, organize sanayi bölgelerinde ise Organize Sanayi Müdürlükleri tarafındanverilmeye başlanmıştır. Tanm ve Köyişleri Bakanlığı tarafından başlatılan yasal süreç devametmektedir.

Gıda kontrol hizmetlerinde bütünlüğün sağlanması, yetkilerin bölünmemesi, il ve ilçelerdefarklı uygulamaların engellenmesi, iller ve merkez kurum arasında etkin bir işbirliği vekoordinasyonun sağlanması için yeni bir yasal düzenleme yapılarak yetkinin tek bir eldetoplanması gerekmektedir.

B.7- Zeytin Ağaç Sayılarının Kayıt Altına Alınmasında Yeni Yöntemlerin Uygulanması

Ülkemizde zeytin ağaç sayılanna ilişkin istatistiki verilerin güvenilirliğine yönelik sorunlaryaşanmaktadır.

Doğrudan Gelir Desteği (DGD) ödemeleri devam ettiği sürede, bu kapsamda yapılanödemelerin ağaç başına yapılması, DGD ödemelerinin sona erdirilmesi halinde ise primödemelerinin ağaç başına uygulanması sağlanmalıdır.

B.8- Zeytinliklerde Arazi Parçalanması

Miras Hukukuna ilişkin yasal düzenleme yapılmasına rağmen, zeytinlik arazilerinparçalanması engellenememektedir.

Zeytinlik arazilerin küçük ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğü ve maliyetlerinyükselmesine neden olmaktadır.

Farklı bölgelerdeki zeytin işletmelerinin, çeşit ve verimden kaynaklanan gelir farklılıklarıda dikkate alınarak, arazi parçalanmalarının önlenmesi için, mevcut yasal düzenlemeningözden geçirilmesi faydalı olacaktır.

— 180 —

C- YETİŞTİRİCİLİK İLE İLGİLİ SORUNLARC.l- Zeytin Ağaç Varlığının Yeterli Olmaması

Ülkemiz ekolojik, olarak zeytin dikimine uygun potansiyel alanlara sahiptir, özellikle ABüyelik sürecinde bu konu oldukça önemlidir. Ülkemizin bu imkanları doğru ve yerinde kullanmasıgerekmektedir. AB'de yeni ağaç dikimine yönelik olarak çeşitli kısıtlamalar getirilmiş olup üretimfazlasını önleyici tedbirler alınmaktadır. Bu yüzden uyum sürecine girildikten sonra Türkiye'deağaç varlığını arttırmak suretiyle üretimi arttırıcı uygulamalar yapmak muhtemelen mümkünolmayacaktır.

Ağaç varlığımızın arttırılmasına yönelik olarak MODERN ZEYTİNCİLİK şeklindetanımlanan yoğun dikime (dekara en az 30-40 ağaç) ve damla sulama sistemine sahip, makinahhaşata uygun projelere mutlak destek (düşük faizli kredi, prim gibi) verilmelidir.

Basta temizlenecek mayınlı arazi/er olmak üzere yeni dikim alanları sağlanmalıdır.Özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi bu konuda acilen değerlendirilecek potansiyele sahiptir.

C.2- Gen Kaynaklan ve Islah Çalınmalarının Yetersizliği ve Tescil, UPOV üyeliği

Zeytin ağacımn genetik yapısı halen oturmuş değildir. Bu nedenle varyasyon oldukçafazladır. Ülkemizdeki mevcut zeytin çeşit ve tiplerinin belirlenmesi (alternans göstermeyen,verimli, kaliteli, hastalık ve zararlılara dayanıklı çeşit ve tiplerin belirlenmesi) ve genetikharitalarının çıkarılması gerekmektedir. Her bölgenin yerli çeşitleri arasından yüksek verimli vekalite gösteren ağaçlar seçilerek ıslah çalışmaları devam etmelidir.

Zeytin çeşitleri içerisinden klonal seleksiyonlar yapılarak hastalık ve zararlılara dayanıklı,sofralık veya yağlık, verim ve kalitesi yüksek, alternans az gösteren tiplerin belirlenmesi veçoğaltılması gerekmektedir. Ülkemizde daha az alternans gösteren klanları belirlemek amacıylafarklı farklı bölgelerde farklı çeşitlerde (Ayvalık, Gemlik, Memecik gibi zeytin çeşilerindeyürütülen ülkesel projeler ile) klon seleksiyon çalışmaları gerçekleştirilmiş ve daha az alternansgösteren adaylar belirlenmişse de tescili yapılarak üretime yansıtılamamıştır. Bu klonların çokhızlı bir şekilde tescil edilmesi için bürokrasinin hızlandırılması önem arzetmektedir. Ayrıca buklonların fidan üretimlerinin de çok hızlı bir şekilde yapılabilmesi için Doku Kültürü gibi biryöntemin devreye sokulması faydalı olacaktır.

Diğer yandan 1968 yılında toplanan ve milli kolleksiyonumuzda bulunan mevcut genkaynaklarının her türlü agronomik ve genetik özelliklerinin en kısa zamanda belirlenmesi ve bukonuda Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsü (ZAE) ile üniversitelerin ortak çalışmaortamları yaratmaları gerekmektedir.

Bununla birlikte zeytinin anavatanı ve ilk kültüre alındığı yer olan Anadolu'da genkaynaklarımızın çok daha detaylı araştırılması gerekmektedir. Örneğin 1968'le yapılançalışmada ülkemizde zeytin ağacının bulunduğu en uzak nokta olarak Mardin/Derikbelirlenmiş olduğu halde Yukarı Mezopotamya içinde yer alan Mardin/Dara, hattaŞırnak/Silopi'de doğal halde çok yaşlı zeytin ağaçları bulunmaktadır.

Bu ağaçlara ait gen materyallerinin ivedilikle toplanarak agronomik ve genetik özellikleribelirlenmeli ve kurulacak gen bankasına dahil edilmelidir.

Bize ait olan bu gen kaynaklarına sahip çıkılmalıdır. Aksi takdirde geçmişte olduğu gibibu gen kaynaklarını kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya kalınabilir.

— 181 —

özellikle alternansı çok şiddetli gösteren çeşitlerin üretilmesinde daha az alternansgösterdiği saptanan klonlann kullanılması alternansın azaltılması yönünden önemlidir. Ayrıcamelezleme çalışmaları ile mevcut çeşitlerden daha az alternans gösteren, hastalık ve zararlılaradayanıklılık gibi üstün özelliklere sahip yeni çeşitlerin de elde edilmesi gerekmektedir. Çok dahauzun vadeli bu gibi çalışmaların kesinlikle desteklenmesi gerekmektedir.

Ayrıca, süre kısaltmak açısından biyoteknolojinin zeytincilik araştırmalarında da yoğunolarak kullanım olanaklarının artırılması gerekmektedir.

Uluslararası Yeni Bitki Çeşitlerinin Korunması Birliği (International Union For theProtection of the New Varieties ofPlants (UPOV)) adlı uluslarası kuruluşa üyeliğimizin henüzgerçekleşmemiş olması nedeniyle ulusal tescillerimiz değerlendirilememektedir. Bu üyeliğingerçekleşmesi halinde genetik çalışmaları yapılmış ve tescil edilmiş çeşitlere ait fidanlarınihracatında sorun yaşanmayabilecektir.

C.3- Fidan Üretimindeki Çeşit Ve Anaç Sorunu, Sertifikalı Fidan Üretimi

Zeytin fidanı üretimi genel olarak vegetatif yöntemlerden çelik ve aşı ile olmaktadır. Ancakdaha ekonomik ve kolay olan çelikle çoğaltma yöntemi ile köklenmesi kolay olan çeşitler, en fazlaüretilip satılanlardır.Fidan üretiminde bölgesel adaptasyon önemli olup, coğrafi yöre ileözdeşleşmiş çeşitlerin diğer bölgelere dikimi verimli olamayacağı için engellenmelidir. Ayrıcahangi bölgeye hangi zeytin çeşidinin dikileceği üreticinin isteğine bırakılmamalıdır. Üreticiler enkolay gemlik fidanını bulabildikleri için birçok yere bu zeytin çeşidini dikmektedirler.

Mevcut zeytin çeşit ve tipleri belirlenmeli, sertifikalandınlmalı ve genetik haritalarıçıkartılmalıdır.

Dünyada pazar imkanı olan zeytinyağında üretim miktarının artması, yağlık çeşitler ilebahçe tesisini artırmakla mümkün olacaktır.

Örneğin son yıllarda üreticiler en kolay Gemlik fidanını bulabildikleri için bir çok yere buzeytin çeşidini dikmektedirler. Ayrıca il Özel idareleri tarafından dağıtılan fidanların çoğunu daGemlik çeşidi oluşturmaktadır. Adaptasyon ve kalitede problem yaşanan bölgelerde bu çeşidinyaygınlaştırılması engellenmelidir.

Ülkemiz zeytinciliğinde 1937'de başlatılan Zeytincilik Seferberliğine benzer bir seferberlikbaşlatılmalıdır. Böylece yıllar önce İspanya 'da başlayan eski zeytinliklerin rehabilite edilmesi veyeni zeytinliklerin Modern Zeytinciliğe uygun olarak tesis edilmeleri teşvik edilmelidir.

Modern zeytincilikte öncelikli olan, yoğun dikim ve damla sulama sistemiyle makinelihasada uygun üretim yapabilecek durumda olmaktır. Böyle bir üretim yapabilmek için öncelikliolarak girişimciler veya üreticiler hedef belirleyerek harekete geçmelidir. Yani hedef, kaliteliyağ üretimi ise ona uygun çeşit ve fidanla işe başlanması gerekmektedir.

Ayrıca, fidan ithalatının kontrollü bir şekilde yapılması da temin edilmelidir.

Fidan üretiminde radikal değişiklik gerekmektedir. Özel sektör bazındakooperatifleşmenin teşvik edilmesi, fidancılarm ihtiyacı olan kaliteli üretim ve eğitim sorununuda çözmüş olacaktır.

Özellikle Verticiüium zararı nedeniyle aşılı fidan üretimi teşvik edilmelidir. Bu aradaBornova Zeytncilik Araştırma Enstitüsü ve Edremit Zeytin Üretme İstasyonu 'nun baz materyal

— 1 8 2 -

üretim tesislerine sahip olması gerekmektedir. Fidancılık sektörünün ihtiyaç duyduğu klonanaç ve çeşitlerinin toplu çoğaltma sistemi ile çoğaltılıp fidancılara satılması yararlı olacaktır.Yani bu kurumlar Jidancılann ihtiyaç duyduğu baz materyalini üretip satacaklardır. Ancakbunun için bu kurumlarda Doku Kültürü sistemine acilen geçmek zorunludur.

Sertifikalı baz materyal üretimi ile ilgili olarak bürokratik bazı sorunlar olduğu bu kurumyetkilileri tarafından iletilmiştir. Bu sorunun acilen giderilmesi için özellikle Bornova-ZAEtarafından geliştirilen Verticillium'a dayanıklı anacın çok hızlı bir şekilde üretilmesigerekmektedir.

Fidancıların çelik ihtiyaçlarını, kendi damızlık bahçeleri olmaması nedeniyle, üreticibahçelerinden izinli veya izinsiz sağlaması nedeniyle çok büyük sorunlar çıkmaktadır.Hastalıklı ağaçlardan (zeytin dal kanseri gibi) alman çeliklerle hastalıklar hem fidanlığa hemde üretilen fidanlarla ülkenin değişik bölgelerine taşınmaktadır. Diğer yandan izinsiz çelikalman bahçelerde ağaçlar bilinçsiz kesimlerle katledilmektedir. Oysa fidancıların çelik teminiiçin bağlı bulundukları Çiftçi Malları Koruma Başkanlıklarına müracaat ederek çelikalacakları zeytin bahçe sahibinden bir izin kağıdı getirmeleri şartı aranmalıdır.

Şu an üretilen zeytin fidanlarının çok büyük bir kısmı tek çeşide (Gemlik) dayanmaktadır.Bu bize üretimde tek çeşit problemi yaratmaktadır. Zeytin varlığının tek çeşitten oluşmasıhalinde herhangi bir hastalık nedeniyle ekonomi çok büyük bir zarara uğrayacaktır. Ayrıcabiyolojik çeşitliliğin yok olmasına da neden olacaktır. Oysa, ÇEŞİT ÇOKLUĞU ÖZELLİKLEZEYTİNYAĞINDA TAD VEAROMA ÇEŞİTLİLİĞİ SAĞLAYABİLMEKTEDİR..

Sertifikalı Fidan Üretiminin Yaygınlaştırılamaması da diğer önemli bir sorundur.

Sertifikalı tohumluk ve fidan kullanımını arttırarak hastalık ve zararlılara karşı önlemalınması ve sağlıklı fidanlarla kapama bahçe tesisinin yaygınlaştırılması amacıyla, 10.05.2006tarihli ve 26164 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sertifikalı Tohumluk Kullanımı ve SertifikalıMeyve/Asma Fidanı/Çilek Fidesi ile Kapama BaS/Bahce Tesisi Desteklemeleri Hakkında Tebliğ(No: 2006/191 ile en az 10 dekar kapama zeytin bahçe tesisine 250 YTL/da sertifikalı fidandesteği verilmektedir.

Bu desteğin devam etmesinde fayda vardır. Ancak bu desteğin bölgeye özgü tür veçeşitlerin yetiştirilmesini engellememesi gerekmektedir. Bahçe tesisinde verilen desteklerin,dikim yapılan alanın yamaç ve/veya kıraç arazilerde olması da dikkate alınarak daha fazlaolması sağlanmalıdır.

Ülkemizde sertifikalı fidan üretimine gereken önem verilmektedir. Ancak Zeytin çeşitsertifikasyonu ile ilgili uygulamalarda önemli sorunlar yaşanmaktadır. Bu sorunlar şu şekildeözetlenebilir.

• 1997 yılında yürürlüğe konulan seıtifıkasyon uygulaması ile ıslahçıdan temin edilenAna Kaynak Fidan Üretim Ünitesi ile sertifikalı fidan üretimi için damızlık parsellerininoluşturulmasında kullanılacak baz materyal niteliğinde fidan üretim ünitesi oluşturacak olankuruluşlar henüz tespit edilememiştir. Böylece baz materyal niteliğinde fidan üretim materyalive fidan üretimi geçen 9 yıllık süre içinde gerçekleştirilememiştir. İsmine doğru vehastalıklardan ari çeşit ve anaç damızlıkları hem kamu hem da özel sektörde hemen hemen hiçbulunmamaktadır. Henüz baz materyal niteliğindeki fidan üretimi gerçekleştirilememişolduğundan fidan işletmelerinde kurulması zorunlu olan anaç ve çeşit kalem damızlıklarınınkurulması sağlanamamıştır. Diğer yandan özel işletmeler yapacakları fidan üretimi için gerekli

— 183 —

materyalini sağlayabilcekleri ismine doğru ve sağlıklı olduğu belgelenen güvenilir kaynaklarbelirlenememiştir.

»Uygulama tebliğinde öngörülen sertifikalı fidan üretimine yönelik üretim aşamaları veüretim zinciri henüz oluşturulmadığından bugüne kadar düzenlenen sertifikalardaki çeşitlerinismine doğruluğu konusunda sıkıntılar yaşanmaktadır. Ülkemiz meyveciliğinin ABStandartlarına uygun gelişimi için, uygulamaların acilen ismine doğru hale getirilmesi,uygulama tebliğindeki üretim zincirinin kurulması ve bu konuda yetkili kuruluşlarınoluşturulması, sonuç alıcı metotların belirlenmesine yönelik çalışmaların başlatılabilmesi içinyeterli bütçe, personel gibi kaynakların temin edilmesi gerekmektedir.

• Ülkemizde klon seleksiyonu programları uygulanmasına ve bazı çeşitlerdesonuçlandırılmasına karşın henüz hiçbir baz materyal niteliğinde anaç ve kalem damızlığıkurulamamıştır. İsmine doğruluğu tespit edilen çeşit ve tipler tescil edilerek, üstün nitelikli çeşitve klonlara ait baz materyal üretimi en kısa sürede gerçekleştirilmeli, gerek kamu gerekse özel

fidan üreticilerine ait işletmelerde yeterli üretim kapasitesine sahip anaç ve kalem damızlıklarıkurulmalıdır.

• Virüssüz sertifikalı fidan üretiminde serolojik testler için gerekli antiserumların ilgilikuruluşlarda yeterince bulunmaması virüssüz fidan üretimlerinin sertifikasyonunda önemligüçlükler yaratmaktadır. Virüssüz sertifikalı fidan üretimlerine ait serolojik testlerin yapılmasıamacıyla görevlendirilen kuruluşlar en kısa sürede bu testleri yapabilecek olanaklarakavuşturulmalıdır.

• Resmi Gazetede yayımlanarak tescil listesine giren ancak sertifikalı fidan üretimindeçoğaltım materyali olarak temin edilemeyen ve özellik belgesi bulunmayan çeşitlersertifikasyona tabi tutulmamalıdır. Bu çeşitler yeniden gözden geçirilmeli, sertifikasyona tabitutulacak zeytin çeşitlerinin ismine doğruluğu en kısa sürede belirlenerek Resmi Gazete'deyayınlanmalıdır.

•Ayrıca ülkemizde ıslah edilen yeni zeytin çeşitlerinin tescil edilerek üretim zincirine dahiledilmesine önem verilmelidir.

C.4- Kültürel İşlemler Konusunda Eksikler

Gübreleme; Ülkemizdeki zeytinliklerin genellikle meyilli arazilerde yer alması ve bakımtedbirlerinin tam olarak uygulanmaması nedeniyle beslenme problemlerine sık rastlanmaktadır.Zeytin ağaçlan diğer meyve türlerine göre olumsuz koşullara daha dayanıklı olmakla beraber,verim ve kalitede beslenme yetersizliğinden dolayı azalmalar ortaya çıkmaktadır.

Diğer yandan son yıllarda zeytinyağına verilen önemin artmaya başlamasıyla birliktekurulan kapama zeytin bahçelerinde gübreleme daha dikkatli yapılmakta ise de; yine de gübrelemetekniğine uygun çalışmalar yetersiz kalmaktadır.

Yaprak ve toprak analizlerine dayalı gübrelemeyi teşvik edici önlemlerin acilen alınmasıgerekmektedir.

İlaçlama; Ülkemiz zeytinliklerinde ilaçlama yetersiz ve/veya tekniğine uygunyapılmamaktadır. Zeytin sineği, zeytine büyük oranda zarar veren, gerek verim gerekse zeytin vezeytinyağının kalitesini düşüren en önemli zararlıdır.

1 8 4 -

Zeytin sineği toplu mücadele gerektiren bir zararlıdır. Bu amaçla kurulan "ZeytinHastalık ve Zararlılarıyla Mücadele" eden birliklerin kamu tarafından gerekli araç, gereç,eleman vefınans kaynakları ile teçhiz edilmeleri sağlanmalıdır. Bu birliklerin yaşaması içinyasal güvenceye alınması faydalıdır.

Diğer taraftan, ilaçlanan alanlar genişletilmelidir. Kullanılan ilaçlar çevreyle uyumluolmalı ve organik Üretime engel teşkil etmemelidir.

Sulama; Ülkemizde mevcut zeytinliklerin büyük bölümünde sulama imkanı yoktur veağaçlar sadece yağışlarla su ihtiyaçlarını karşılayabilmektedirler. Sulama su stresinden korunmayısağlamakta ve zeytinin gelişmesinde olumlu etki yapmaktadır. Sulama meyvenin büyüklüğü vesayısı kadar gövde çapını ve sürgün gelişimini artırır. Sulama et/çekirdek oranını artırır. Sumeyvedeki kuru madde yüzdesini düşürdüğü için sulanan zeytin ağaçlanndaki yağ oranısulanmayan ağaçlara göre göreceli olarak daha yüksektir. Ancak sulanan koşullarda, ağaç başınave dekara yağ verimi daha yüksektir. İyi bir bahçe yönetimi ile sulama, altemansı azaltır.

Atıl vaziyetteki su kaynaklarından yararlanılmalı, damlama sulama ve ağaç altı mikroyağmurlama gibi modern sulama yöntemlerinin kullanılması desteklenmelidir.

özellikle damlama sistemi ile yıl içinde ağacın ihtiyaç duyduğu su ve besin maddesiotomatik olarak en az işgücü ile sağlanabilecektir. Yapılan çalışmalarda zeytin ağacınınfenolojik dönemlerine bağlı olarak en uygun zamanda yapılacak sulama ile minimum su ilemaksimum fayda sağlanabilmektedir. Uygun sulama ile zeytin verimi yaklşık % 30 oranındaartmaktadır.

Sulama ile ağaçda verim yanında meyvede de kalite atmaktadır. Sulamanın sofralıközelliği yanında zeytinyağında yağ kalitesini arttırıcı bir etkisi de vardır, özellikle kuru tarımyapılan Güneydoğu Anadolu zeytinliklerinden elde edilen yağlarda bazı saflık kriterlerininsulama ile olumlu yönde değiştiği belirlenmiştir.

Bakım ve Budama; Mevcut zeytinliklerimizin büyük bir çoğunluğu yaşlı, verimden düşmüşve yüksek boylu ağaçlardan oluşmaktadır. Ülkemizde zeytin ağaçlarının ancak yaklaşık %10'ubudanmaktadır. Aynca, bilinçsizce yapılan budama verimin azalmasına sebep olmaktadır.

Bölgesel olarak, çeşit bazında, dikim sıklığı dikkate alınarak zeytin ağaçlarında düzenliolarak uygun budama yapılmalıdır. Bölgelere ve zeytin çeşitlerine göre uygun terbiye şekilleribelirlenerek toplu ve tek tip budama uygulamaları gerçekleştirilmelidir. Uygulama için teşvikönlemleri alınmalıdır. Budama ürün verimi yönünden çok önemli bir faktördür. Uygun birbudama diğer faktörler aynı kalmak koşulu ile zeytin verimini %1S-2S artırmaktadır.

Uygun budamalarla verimden düşmüş ağaçlarda gençleştirme işlemlerinin yapılmasıgerekir. Bu şekilde bu ağaçlardan uzun yıllar verim almak mümkün olur. Yaşlı ağaçlarıngençleştirilmesi veya yerlerine daha verimli, mekanik hasada uygun modern plantasyonlaroluşturulması gerekmektedir. Gençleştirme budamasının yerinde ve doğru bir şekilde yapılmasıile ülkemizdeki ağaç başına düşük verim oldukça yükselecektir. Ancak gençleştirme budamasışekline bağlı olarak söz konusu ağaçlardan birkaç yıl süre ile verim alınamayacak bu daüreticileri zor duruma sokacaktır. Bu güçlüğü aşmak için gençleştirme kredisi verilmelidir.Özellikle son yıllarda sertifikalı fidana verilen destek gibi "Yaşlı Ağaçlara GençleştirmeBudaması" desteği verilmeli ve konu acilen projelendirilmelidir. Bunun devamında destekler,kültürel işlemler destekleri olarak da devam ettirilmelidir.

— 185 —

Bu nedenle zeytin üreticisi budama konusunda eğitilmeli ve ağaçların doğru budanmasıile ilgili gerekli önlemler alınmalıdır.

Toprak işleme; Ülkemizde zeytinlikler genellikle meyilli arazilerde bulunduğundansekileme veya teraslama ile toprak işleme yapılmamaktadır.

Meyilli arazide bulunan zeytinliklerde teraslama yapılarak toprağın ve suyun muhafazasısağlanmalı, sadece ağacın etrafında yüzeysel hafif toprak islemesi yapılması teşvik edilmelidir.Bu olay hem hasadı kolaylaştırmakta, hem erozyonu önlemektedir.

Ağaç sağlığı ve verimliliği açısından derin toprak işlemenin yasaklanması yüzeysel veyaerozyon nedeniyle toprak işlemesiz sistemin özendirilip teşvik edilmesi gerekmektedir. Bu konudaüretici eğitimlerine özel önem verilmelidir.

C.5- Alternansın Ülkemiz Zeytin Üretimini Olumsuz Etkilemesi

Alternans zeytin ağaçlarının bir yıl bol mahsul verip, bir yıl az vermesi olayıdır. Bazıağaçlarda olduğu gibi zeytin ağacının genetiğinde de alternans olayı mevcuttur. Zeytin bir yılönceden gelişen bir yıllık sürgünler üzerinde oluşmaktadır. Herhangi bir sebeple bu sürgünler biryıl önce uygun gelişmeyi gösteremezlerse bir sonraki yıl ürün olmaz.

Altemansı en aza indirgemek için; var yılında mahsul budamalarına önem verilmelidir.Bunun için ağaç üzerindeki fazla sürgünler seyreltilmen veya uç alma uygulaması yapılmalıdır.Ayrıca, klasik sırıkla hasat sisteminden vazgeçilmeli, tekniğine uygun gübreleme, sulamayapılmalı ve hastalık ve zararlılarla en iyi şekilde mücadele edilmelidir.

Alternansın yok olması veya azaltılmasında ıslah en büyük ve en etkin yöntemdir. Mevcutçeşitler içinde en az alternans gösteren tiplerin araştırılıp bulunması ve çoğaltılmasıgerekmektedir. Verim düşüklüğü gösteren ağaçlara aynı çeşidin verimi yüksek, en az alternansgösterenlerinden alınan aşı ile çeşit çevirme aşısı yapılması desteklenmelidir.

C.6- Toplama ve Hasattaki Sorunlar

Ülkemizdeki zeytinliklerin çoğu meyilli alanlarda olup, yaşlı ve habitüsü büyük ağaçlardanoluşmaktadır. Dolayısıyla hasatta genellikle sınk kullanılmaktadır. Bu toplama şekli ise zeytininkalitesini olumsuz etkilemektedir.

Kalite stratejisi çerçevesinde, sırıkla hasat edilen, hasat sonrası yerden toplanan zeytinlerile ağaç üzerinden el ile toplanan zeytinler birbirinden ayrılmalı, plastik kasalarda işletmeyetaşınmalı, ayrı olarak depolanmalı ve kısa sürede istenmelidir. Her ekoloji ve çeşide göre hasatzamanının belirlenmesi gerekmektedir.

Bahçelerin mekanik hasada uygun olarak tesis edilmesi ve ağaçlara buna göre şekilverilmesi önemlidir. Özellikle kapama bahçelerde makinalı hasat teşvik edilmelidir. Mekanikhasatla ilgili olarak küçük üreticilerin de teşvik edilmesi için biçerdöverlerde olduğu gibikiralama uygulamasına geçilmelidir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca hasat birliklerioluşturulması durumunda randevulu hasat uygulamasına geçilmesi de teşvik edilmesi mümkünolabilecektir. Bu gibi birliklerin yasal bir güvenceye kavuşturulması ve desteklenmesinde faydavardır.

Hasat sırasında ve sonrasında kaliteyi olumsuz yönde etkileyebilecek işlemlerinengellenmesi (kasa kullanımının özendirilmesi), fabrikaya gelen ürünün güneş ve yağmurdan

— 186 —

korunması gereklidir. Hasatla işleme arasındaki sürenin mümkün olan en az seviyede tutulmasıiçin fabrikaların randevulu çalışması özendirilmelidir. Böylece fabrikalar önünde yığılmalarınönüne geçilmiş olacaktır.

Zeytinlerin temiz toplanması ve alt ve üst ürünün kanştmlmamasma özen gösterilmelidir.

D- ZEYTİNYAĞI İLE İLGİLİ SORUNLARD.l- Zeytinyağında Coğrafi İşaret Uygulamasının Başlatılması

555 Sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, doğalürünler, tarım, maden ve el sanatları ile sanayi ürünlerinin geliştirilmesi ve korunması içinhazırlanmış bir yasal düzenlemedir.

Coğrafî uygulama tüketiciyi çeşitlilikle buluşturacağından ve bölgesel farkların özelliklerinisimgeleyeceğinden sadece yurt içinde değil ihracat için de gereksinim olduğu bilinciyleuygulamaya konulması gereklidir. Bu çerçevede, Zeytinde ilk uygulama Gemlik Ticaret Borsasıtarafından Gemlik zeytini için 2003 yılında alman Mahreç işaretidir.

Sağlıklı bir coğrafi işaret sistemi uygulanarak kaliteli zeytinyağlarımızın güvence altınaalınması, bazı mikroklimalardaki zeytinyağlarının kalitesinin onaylanması gerekmektedir.Dünya zeytinyağı sektöründe eğilim de bu yöndedir. İtalya'nın dünya çapında bazı zeytinyağımarkalan da bu şekilde ortaya çıkmıştır.

D.2- Karışım Yağ

Son yıllarda ülkemizde karışım yağ üretim ve satışı artmaktadır. Türk Gıda Kodeksi-Yemeklik Zeytinyağı ve Yemeklik Pirina Yağı Tebliğinde zeytinyağının diğer sıvı yağlarlakarışımını kısıtlayan bir hüküm bulunmamaktadır. TS-Yemeklik Karışım Sıvı Yağ standardına göreise bitkisel yağlara zeytinyağı kanştınlabilmektedir.

AB'de ise pazarlama ile ilgili direktiflerde zeytinyağının diğer katı ve sıvı yağlarla karışımınaizin verilmektedir ancak bu ürünler sadece "Karışım Yağ" olarak isimlendirilmekte olupetiketlerinde herhangi bir yağı ön plana çıkaracak resim, esgiz ve isimlendirmeye izinverilmemektedir. Diğer taraftan AB'nin en büyük zeytinyağı üretici ülkelerinden olan İspanya'nınzeytinyağını korumak amacıyla ulusal mevzuatında zeytinyağına başka yağların karıştırılmasınaizin verilmediğini gösteren 1983 tarihli standardı bulunmaktadır

Mevcut mevzuat nedeniyle karışım sıvı yağlara zeytinyağının karıştırılmasına izin verilmesidurumunda zeytinyağının sahip olduğu ve büyük zorluklarla elde edilen imajının zarar göreceğidüşünülmektedir.

Bu sebeple;• Tarım ve Köyişleri Bakanlığının sekreteryasım yürüttüğü Ulusal Gıda Kodeksi

Komisyonun unca "TGK-Yemeklik Zeytinyağı ve Yemeklik Pirina Yağı Tebliği'nde değişiklikyapılarak, sözkonusu Tebliğ'de "Zeytinyağı bitkisel katı ve sıvı hiçbir yağla karıştırılamaz"ibaresinin yer almasının sağlanması,

• TS 12550 standardında, karışımda kullanılacak olan bitkisel sıvı yağların isimlerininzeytinyağı hariç olarak belirlenmesi gerekmektedir.

187 —

D.3- Taklit ve Tağşiş

Zeytinyağına diğer yağların karıştırılarak taklit ve tağşişe neden olacak şekilde satışısözkonusudur.

5179 sayılı Gıda Kanununda taklit; gıda maddesini ve gıda ile temasta bulunan madde vemalzemelerini; şekil, bileşim ve nitelikleri itibariyle evsafında olmayan özellikleri haiz gibigöstermek; tağşiş ise gıda maddelerinin ve gıda ile temasta bulunan madde ve malzemelerin,mevzuata veya izin verilen özelliklere aykırı olarak üretilmesi olarak tanımlanmıştır.

Zeytinyağına diğer yağların karıştırılarak satışının engellenmesi için Tarım ve KöyişleriBakanlığı tarafından denetimler arttırılmalıdır. Taklit ve tağşişti ürün üreten ve satanişyerlerine verilecek cezaların yanı sıra bu firmaların tüketiciye ilan edilmesini sağlayacakuygulamaların yapılması gerekmektedir.

D.4- Kontrol, Denetim ve Laboratuvarlar

Tanm ve Köyişleri Bakanlığı'nda gıda kontrol hizmetlerinde görevli personel sayısınınyeterli sayıya ulaşmaması nedeniyle planlanan denetim programlan aksamaktadır.

Kontrol, denetim ve izlemelerde alınan numuneler öncelikle Tarım ve KöyişleriBakanlığı'na bağlı İl Kontrol Laboratuvar Müdürlükleri'nde analize tabi tutulmaktadır. Bulaboratuvarlarda alet, ekipman, alt yapı ve yetişmiş personel konusunda farklılıklar bulunmaktadır.

Halen Tanm ve Köyişleri Bakanlığı'na bağlı bulunan mevcut laboratuvarların tamamınıngerek alet, ekipman gerek kalifiye eleman konularında güçlendirilmesi, laboratuvarlar arasındaanaliz ve metot birlikteliği sağlanarak farklılıkların giderilmesi ve birbirlerine on-linebağlanarak koordinasyonun sağlanması gerekmektedir.

Gerek Tarım ve Köyişleri Bakanlığı gerekse özel kontrol laboratuvarlannın analizsonuçlarının uluslararası platformda kabul görmesi için akreditasyonun teşvik edilmesi,ülkemiz zeytinciliğinde kalitenin artırılmasında oldukça önemlidir.

D.5- Tadım Panellerinin Henüz Resmi Olarak Oluşturulmaması

Zeytinyağının fiziksel ve kimyasal özelliklerinin yanı sıra organoleptik (duyusal)özelliklerine de standartlarda yer verilmesi gerekmektedir. Ancak, mevcut standardımızda bukonuda bir düzenleme bulunmamaktadır.

Standardımızın, uluslararası standartlara lam uyumunu sağlamak amacıyla gereklidüzenleme yapılmalı ve zeytinyağının organoleptik özelliklerinin tespitini yapabilecek,uzmanlaşmış panel gruplarının oluşturulması gerekmektedir.

Bu konuda özellikle kontrol laboratuarlarında bulunan personelin eğitilmesi önemtaşımaktadır. Bu aşamadan sonra organoleptik özelliklerin mevzuata ilave edilmesiylezeytinyağı kalitesinin iyileştirilmesine katkıda bulunulacaktır.

Organoleptik özelliklerin standarda ilavesiyle birlikte kurulacak olan TadımLaboratuvarların eğitimlere tabi tutularak Uluslararası Zeytinyağı Konseyi (UZK) tarafındanakredite olması gündeme gelecektir.

— 188 —

D.6- Türk Gıda Kodeksi - TSE Çelişkisi

Türk Gıda Kodeksi Yemeklik Zeytinyağı ve Yemeklik Pirina Yağı Tebliği ile TSE 341Yemeklik Zeytinyağı Standardında yeralan sterol kompozisyonu ve ultraviyole ışığında özgülsoğurma ile ilgili hükümler birbiri ile çelişmektedir. Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından çıkarılanDış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Yönetmeliği geleneksel tanmürünlerimizin dış ülkelerdeki itibarını muhafaza etmek ve istikrarlı pazarlar yaratmak amacıylauygulamaya konulmuştur. TS 341'de yeralan hükümler ile iç piyasayı ve ithalatı düzenleyen TürkGıda Kodeksi arasında çelişen hükümler bulunması sorun teşkil etmektedir.

Bu konuda ilgili kurum ve kuruluşların gerekli yasal düzenlemeleri yapmalarıgerekmektedir.

D.7- İç Tüketimin Artırılamaması

• Ülkemizde fert başına düşen zeytinyağı tüketimi yıllık ortalama 1 kg'dır. Oysa dünyadakiönemli üretici ülkelerin tüketimleri ortalama 12 kg'dır. (Yunanistan 21 kg., İspanya 13,5 kg, İtalya11,5 kg., Tunus 8 kg., Suriye 5 kg.)

Son yıllarda sağlıklı yaşama verlen önem ve zeytinyağı pazarlama tekniklerindeki gelişmelerher ne kadar Türk tüketicisini olumlu etkilemekte ise de bunun tüketimi arttırmada yeterliolduğunu ifade etmek mümkün değildir.

Bu anlamda yapılması gerekenlerin bir organizasyon altında değerlendirilmesi vesorumluluğun bir oluşuma verilmesi en doğrusudur. Diğer ülkelerin özellikle 1980 sonrasındazeytinyağı tüketimini arttırma basanlarında sadece kendi bünyelerinde oluşturduklarıpromosyon çalışmalarının değil, Avrupa Birliği ve Uluslararası Zeytinyağı Konseyi'nin deyardımları olduğu bir gerçektir. Avrupa Birliğinde zeytinyağı tüketiminin arttırılması içinUluslararası Zeytinyağı Konseyi (UZK) aracılığıyla ithalatçı ülkelerde, kendi programlarıaracılığıyla iç piyasada promosyon ve bilgilendirme kampanyaları yürütülmektedir.

Ülkemizde ise Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyinin kurulmasıyla, zeytinyağı tüketiminiarttırmaya yönelik çalışmalara bir yön verilebilecektir.

Tüketimin arttırılması için en önemli unsurlardan birisi ürünün tanıtılmasıdır. Yılın bellizamanlarında halka açık olarak zeytinyağlı yemek günleri, fuarlar, festivaller, kermesler,yarışmalar düzenlenmeli, ekolojik zeytin çiftlikleri oluşturularak hedef kitlenin katılımısağlanmalıdır. Bilimsel anlamda ise sempozyumlar, toplantılar, paneller, kongreler yapılarakbasın yardımı ile tüketicinin ilgisinin çekilmesi gerekmektedir.

Zeytin ve zeytinyağının iç tüketimde artırılması amacıyla insan sağlığı açısından öneminivurgulayan, beslenme değerini ve nasıl tüketilebileceğinin belirtildiği programlara ağırlıkverilmesi ve reklamların arttırılması olumlu sonuç verebilecektir. Zira zeytinyağı kalp ve damarsağlığı açısından olumlu etkilere sahip, hiçbir işleme tabi tutulmadan yenilebilen yegânebitkisel yağdır. Bu haliyle bir yağdan ziyade bir meyve suyudur.

Yazılı ve görsel basında zeytinyağı tüketimini arttırıcı slogan ve spotlar oluşturulmalı,programlar yardımıyla zeytinyağının sağlığa olan yararlarının yanı sıra mutfak kültürümüzünvazgeçilmez bir parçası olduğu hatırlatılmalı, bu kapsamda tanıtım çalışmalarıyla ilgiliprogramlar yapılmalıdır.

- 1 8 9 -

D.8- Zeytinyağında Kalite Kayıptan

Hasadı müteakip yağlık zeytinler, zeytinyağı işleme tesislerine zamanında getirilememekteve uygun olmayan kab ve vasıtalarla taşınmaktadır.

Üretime özgü problemlerin aşılarak üretimde devamlılığın ve kalitenin sağlanabilmesiiçin yapılması gerekenleri şöyle sıralamak mümkündür.

- Çeşitlere göre uygun hasat periyodlan belirlenmeli ve bu periyodlara göre hasatyapılmalıdır.

• Uygun olan plantasyonlarda makineyle hasat yöntemleri uygulanmalıdır.- Kalite açısından yerden toplanan zeytinler ile ağaç üzerinden toplanan zeytinler

birbirinden ayrılmalı, plastik kasalarda işletmeye taşınmalı ve ayrı ayn işlenmelidir.- İşletmeye getirilen zeytinler hemen yağa işlenmelidir.- Zeytinyağı kalitesinin arttırılmasına yönelik olarak son zamanlarda başlatılan

teknolojideki modernizasyon devam ettirilmeli bunların dışında kalan yağhanelerin teknolojikgelişmelere adapte olmaları teşvik edilmelidir.

• Yağhanelerin modernizasyonu için hidrolik sistemler, süper pres şeklinde kuru sistemleçalışır hale döndürülmeli bu teknolojiye uyum sağlayamayanlar terkedilerek yerine modernkonunu sistemler kurulmalıdır. 3 faz işleme tekniği yerine 2 faz işleme tekniğine geçişinülkemiz koşullarına uygunluğu araştırılmalıdır.

- Zeytinyağının depolanması için paslanmaz çelik tanklar yaygınlaştırılmalı ve yağıntankta beklerken fermente olmaması için dipte biriken tortu sürekli olarak alınmalıdır. Yağınfiziksel ve duyusal özelliklerinin korunması için depoların yalıtımı yapılarak ısı ve ışık geçirmesiönlenmeli ve farklı çeşitler farklı tanklarda depolanmalıdır. Yüksek teknoloji ile çalışan

firmaların yüksek kalitedeki ürünleriyle dış pazarlarda rekabet güçlüğü yaşamadıklarıgözlenmektedir.

D.9- Markalı İhracat Teşvikinin Artırılarak Devam Etmesi

Türkiye zeytinyağı ihracatının yaklaşık % 60-70'i dökme olarak gerçekleştirilmektedir. Bunedenle dökme zeytinyağı ihracatının dökme yerine markalı olarak ihraç edilmesi önemlidir.

"Türk zeytinyağı" imajı oluşturulmasının gerekliliği nedeniyle iç ve dış piyasadafirmaların markalanma çabalarına destek verilmeli, ambalajlı zeytinyağı ihracatının artırılmasıiçin halen uygulanmakta olan desteklere devam edilmelidir.

D.10- Örfin İhtisas Borsaları ve Lisanslı Depoculuk Sisteminin İşlerlik Kazanamaması

Ülkemizde tarımsal ürün ticareti tam anlamıyla kayıt altına alınamamakta ve tarımsal ürünticaretinde sorunlar yaşanmaktadır. Diğer taraftan tarımsal ürünler de uygun koşullardadepolanamamaktadır.

Mevzuat alt yapısı tamamlanan lisanslı depoculuk sistemi ve ürün ihtisas borsalarınaişlerlik kazandırılmasına yönelik olarak sektörün beklentilerine ve sistemin yapısına uygunteşvik ve desteklere ilişkin düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.

Lisanslı Depoculuk sistemine işlerlik kazandınlmasıyla piyasaların hem miktar hem defiyat açısından istikrara kavuşturulması ve zeytincilere belirli bir gelir seviyesinin garantiedilmesi sağlanacaktır.

- 1 9 0 -

Zeytinyağı için özel stoklama yardımı verilerek lisanslı depoculuk desteklenmelidir.Elindeki ürünü depoya götürmeyen üreticiye prim ve destek verilmemesi yönlendirme açısındanönemlidir. Böylece kem ürünün sağlıklı kofullarda depolanması hem de üretici ve ihracatçınınspekülasyonlardan uzak is yapması sağlanmış olacaktır.

D. 11- AB'nin Tunus, Cezayir, Fas, Lübnan Gibi Ülkelere İkili Anlaşmalarla SağladığıTavizler

AB, ülkemiz menşeli zeytinyağı ithalatında kalitesine göre değişmek kaydıyla110,34-127,87 Euro/100 Kg. spesifik gümrük vergisi uygulanmaktadır. 1/98 sayılı OrtaklıkKonseyi Karan (OKK) kapsamında Avrupa Birliği tarafından ülkemiz menşeili zeytinyağları içinspesifik vergiler üzerinden, ham yağlarda % 10, diğer yağlarda ise % 5 oranında spesifik orandagümrük vergisi indirimi uygulanmaktadır.

Bu nedenle de Avrupa Birliği ülkelerine mensup ithalatçılar ülkemizden dökme zeytinyağıithalatını Dahilde işleme Rejimi kapsamında yaptıklarından ülkemizden AB'ne katma değeriyüksek zeytinyağı ihracatı yapılamamaktadır.

Avrupa Birliği yaptığı ikili anlaşmalarla Tunus, Cezayir, Fas ve Lübnan'a zeytinyağıkonusunda önemli imtiyazlar tanımıştır. Örneğin, Tunus'a yıllık 56.000 tonluk diğer ülkelere de8.000 tonluk gümrük vergisinden muaf bir kota açıldığı görülmektedir. Benzeri bir uygulamanınSuriye ile Avrupa-Akdeniz Anlaşması çerçevesinde yapılması için çalışıldığı bilinmektedir.

Ülkemizin de Avrupa Birliği'ne gümrüksüz zeytinyağı ihracatı yapabilmesi için hiç değilsediğer ülkelere tanınan imtiyazlardan yararlanması büyük önem taşımaktadır.

J/98 Sayılı Ortaklık Konseyi Karan (OKK) kapsamında Avrupa Birliği tarafındanülkemize verilen tavizlerin ülkemiz lehine geliştirilmesi ve AB üyeliği gerçekleşinceye kadardiğer ülkelere verilen tavizlerin ülkemize de verilmesi yönünde girişimlerde bulunulmasıgerekmektedir.

D.12- Ülkemiz Zeytinyağı Kalite Sınıflandırmasının Avurpa Birliğine UyumluOlmaması

Ülkemiz koşullan dikkate alınarak hazırlanan Türk Gıda Kodeksi - Yemeklik Zeytinyağı veYemeklik Pirina Yağı Tebliğinde yer alan bazı kriterler Avrupa Birliği direktiflerinin yanısıraCodeks Alimentarius ve Uluslararası Zeytinyağı Konseyi standartlarından sapma göstermektedir.

Üretimden başlayarak, hasadın uygun zamanda yapılmaması, uygun hasat yöntemlerikullanılmaması ve uygun olmayan üretim teknolojisi ve depolamadan kaynaklanan sorunlarnedeniyle uluslararası standartlarda yer alan kriterlere uyum sağlanamamaktadır.

İlgili kurum ve kuruluşların bir plan çerçevesinde hareket ederek çiftçi eğitimindenbaşlayarak son ürüne kadar geçen süreçte kaliteyi artırıcı önlemlerin alınması hususundagerekli çabayı göstermesi gerekmektedir.

D. 13- Zeytinyağında Prim Uygulaması

Ülkemizde zeytinciliğin ve zeytin üreticilerinin desteklenmesi amacıyla 1998 yılındanitibaren prim sistemi uygulanmaktadır. Prim sistemi ile;

o Üreticinin desteklenmesi,o Sanayiciye dünya fiyatlarından hammadde sağlanması,

— 191 —

o Ürüne iç ve dış piyasalarda rekabet kazandırılması,o Üretimde süreklilik ve arz -talep dengesinin sağlanması,o Üretimin kayıt altına alınması ve teşvik edilmesi hedeflenmektedir.

Üretimin daha kaliteli olmasını teminen uygulanan prim sisteminin yeniden sözdengeçirilerek, önemli zeytin üreticisi ülkelerdeki desteklemeye benzer düzenlemeler yapılmalıdır.

Bu nedenle:

* Prim miktarı kampanya döneminden önce açıklanmalı,* Prim ödemeleri var-yok yıllan dikkate alınarak en az 4-6 yıl olarak belirlenmeli,• Primler bölgesel farklılıklara ve yöresel çeşitlere göre verilmeli,• Prim ödemelerinde kaliteyi arttıracak kültürel işlemler (Toprak isleme, Hasat, Damlama

Sulama vb) dikkate alınmalı,• Ve kaliteli zeytinyağı (Sızma) üretimini teşvik edecek şekilde yağ asit kompozisyonuna

göre farklı prim ödemesi yapılmalıdır.

D.14- Sızma zeytinyağında yüksek kalitede (butik) yağ üreten küçük üreticilerinkorunması

Diğer zeytinci ülkelerin bir çoğunda olduğu gibi az miktarlarda ağaca sahip, küçükmiktarlarda ama yüksek kalitede sızma zeytinyağ üreten üreticilerin desteklenmesi ülkemizzeytinciliğinin yurtdışındaki itibarı için önemlidir. Kaliteli üretim ülkemizin markalı zeytinyağıüretimini ve ihracatını önemli düzeyde teşvik edecek ve arttıracaktır. Ancak bu üreticiler ürünleriniyurt içinde ve dışında pazarlayabilecek durumda değillerdir.

İtalya'da 2-4 Haziran 2006 tarihlerinde düzenlenen EKOLEA 2006 fuarında butikzeytinyağı üreticilerinin korunmasına yönelik uluslararası bir oluşumun ilk adımı atılmıştır. Buçerçevede butik zeytinyağı üreticilerinin bir çatı altında toplanması ve pazarlama başta olmaküzere sorunlarının birlikte çözülmesinin sağlanması amaçlanmıştır. Ancak bu oluşuma üyelikiçin çıtası oldukça yüksek kalite kriterlerinin konulması planlanmıştır.

Buna benzer bir oluşum ile ülkemizde de butik zeytinyağ üreticilerinin bir çatı altındatoplanması sağlanmalıdır. Bu gibi işletmelerin teşvik edilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir.

- 1 9 2 -

E- SOFRALIK ZEYTİN İLE İLGİLİ SORUNLARE.1- Çeşit Sorunu

Ülkemiz sofralık zeytin üretimi başta Gemlik çeşidi ile yapılan tuzlu, salamura üretimteknolojisine dayanmakta olup, iç pazarın tamamına yakın kısmı ile ihracatımızın önemli birbölümü bu ürünlerden oluşmaktadır. Oysa, yurt dışından bu konuda gelen talepler yeşil zeytin iledüşük tuz oranlı siyah zeytinleredir.

Ülkemiz sofralık zeytin üretiminin ihracat potansiyeli dikkate alınarak çeşitlendirilmesigereklidir. Çeşit seçimini etkileyen bir çok faktör vardır. Çeşit seçiminde değerlendirme amacıgözönünde bulundurulmalıdır (siyah, yeşil zeytin, vb).

Bu amaca yönelik olarak, iklim ve toprak şartları, erken ürün veren çeşitlerin seçimi,alternans özelliği az olan, dölleyici çeşitler ile en önemlisi iç ve dış pazar standartlarına uygun,pazarlama imkânı olan çeşitlerde yeni zeytinlikler kurutması gereklidir.

E.2- Sofralık Zeytin İşletmelerinde Mevcut Ait Yapının Uygun Olmaması

Sofralık zeytin işletmelerinde altyapı küçük aile tipi işletmelerden oluşmaktadır. Bu türişletmelerde maliyet fiyatlarının yüksek oluşu, yüksek oranda tuzlu ve karışık zeytin işlenmesi,kısa zamanda zeytini paraya çevirmek amacıyla hijyenik olmayan altyapı koşullarında üretimyapılması önemli sorunlardır. Bu uygulamalar kaliteyi etkilediğinden dış pazarlamada büyüksorunlara neden olmaktadır.

Bu sorunun çözülebilmesi için işletmelerin teknik ve hijyenik koşullarının iyileştirilmesi vebu konuda kontrol ve denetimlerin ilgili kuruluşlarca etkin bir şekilde yapılması gerekmektedir.

E.3- Sürdürülebilir Üretim ve Depolama Sorunu

önemli üretim kapasitesine sahip olan ve dış pazara ürün hazırlayan modern sofralık zeytinişleme tesisleri, standart, sürdürülebilir bir üretim için gerekli olan kaliteli hammadde teminindesıkıntılarla karşılaşmaktadırlar.

Sürdürülebilir üretim, sürekli hammadde teminiyle mümkündür. Kaliteli hammaddetemininde de, uygulanmakta olan tarımın ve stoklamanın büyük önemi vardır. Kontrollü vebilinçli bir tarım, beraberinde sağlıklı ve bol bir ürün getirmektedir. Yeterli ve düzgünstoklama da üründe standardizasyon ve izlenebilirlik sağlamaktadır. Bu nedenle 12 ay boyuncaişlenecek zeytin temiz, sağlıklı, örfini belli ve bilinçli bir şekilde stoklanmalıdır.

E.4- tç ve Dış Pazar Sorunu

Sofralık zeytinde var-yok yıllarında yaşanan dengesiz üretim, özellikle yok yıllardahammaddenin pahalı alınması ihracatçılarımızı ülkemiz sofralık ihracatında en büyük paylarasahip olan Romanya ve Bulgaristan pazarında zorlamakta, pazar payımızın Yunanistan'akaymasına neden olmaktadır. Aynı şekilde diğer üretici ülkelerden Arjantin de ABD pazarındabizimle ciddi rekabet içerisindedir.

İç pazarda en büyük alıcı, ulusal ve yerel market zincirleridir. Fakat bu alıcıların, malınkalitesi ve sağlıklı üretiminden çok, üretici firmalardan almaya çalıştıkları katılım bedelleri vedüşük ürün fiyatlarıyla tüketiciye sunumda bulunmaları haksız rekabeti arttırmaktadır. Dolayısıylason tüketiciye pahalı ve kalitesiz ürünler sunulmaktadır.

— 193 —

Kayıt dışı faaliyet gösteren işletmeler tarafından yapılan gayri sıhhi üretim ile ilgili olarakyazılı ve görsel basında yer alan haberler iç ve dış pazarlarda bu konuda ciddi üretim yapanişletmeleri olumsuz yönde etkilemiştir. s

Sürdürülebilir ihracat için kaliteli, devamlı, rekabete uygun dünya fiyatlarıyla ve markalıürünlerle dünya piyasalarında yer almak gerekmektedir. Bu unsurların yerine getirilememesihalinde dış pazarlara girmek için harcanan emek, zaman ve finansman boşa harcanmışolacaktır.

Ülkemiz sofralık siyah ve yeşil zeytinde ihraç pazarlarımızın çeşitlendirilmesi sektörüngeleceği açısından büyük önem taşımaktadır. Diğer yandan sofralık zeytin, ülkemizde hemüretim hem de dış satımda devlet desteğinden istikrarlı bir biçimde yararlanamamaktadır. Oysadevlet yardımları üretici bazındaki kaliteli üretim ve beraberinde teknolojiye, dış satıma yönelikyardımlar ise iç piyasada yüksek maliyetle işlenen sofralık zeytinin düşük dünya fiyatları ilerekabetinde destek olacaktır.

Diğer taraftan sofralık zeytin ihracatı için yeni pazarlar bulunması yönünde gerekliçalışmaların yürütülmesi gerekmektedir.

E.5- Sofralık Zeytinde Prim Ödemesinin Olmaması

Zeytinyağı üreticisine prim verildiği halde yıllardır zeytinyağının hammaddesi olan zeytinede prim verilmemektedir.

Sofralık zeytin üreticisine prim verilmesine ilişkin çalışmalar yapılmalıdır.

- 1 9 4 -

F- PİRİNA VE PİRİNA YAĞI İLE İLGİLİ SORUNLAR

Ülkemizde pirina gereği gibi değerlendirilememektedir. içerdiği yağla birlikte veya yağı eldeedildikten sonra yakacak olarak kullanılmaktadır. Diğer rafine bitkisel yağlarla arasında kalitefarkı olmama gına rağmen, pirinadan elde edilen pirina yağı ağırlıklı olarak sabun hammaddesiolarak değerlendirilmektedir.

Ülkemizde yemeklik kalitede pirina yağının üretilebilmesi için;

•Pirina yağının yemeklik olarak üretilmesini dolay ısı ile tüketilmesini sağlamak amacı ilepirinanın taze olarak işlenmesi gerekmektedir. Eğer buna imkan yok ise, daha zeytinyağıfabrikasında iken kurutulması amacıyla tesislerin eklenmesi sağlanmalıdır.

•Pirina fabrikalarının çalışma sistemleri modernize edilerek sürekli sistemedönüştürülmesi gelecek için önemlidir.

Ülkemizde şimdiki hali ile pirina yağının yemeklik vasıfta üretimi zeytinyağı tüketiminiolumsuz etkilemeyecektir. Çünkü mevcut Türk Gıda Kodeksi, Yemeklik Zeytinyağı ve Pirina YağıHakkında Tebliği'ne göre "pirina yağı hiçbir koşulda zeytinyağı olarak adlandırılamaz" hükmügereği, elde edilen yemeklik pirina yağı hiçbir zaman zeytinyağı ile kanştırüamaz, Ayncaülkemizde yemeklik pirina yağının yüksek oranlarda üretilebilmesi durumunda zeytinyağınadeğil diğer bitkisel yağlara alternatif olacaktır.

G- KARASU İLE İLGİLİ SORUNLAR

Ülkemizde zeytinyağı üretimi sırasında ciddi bir karasu sorunu ortaya çıkmaktadır. Karasu3 fazlı zeytinyağı üretimi sırasında ortaya çıkan bir atıktır. İçermiş olduğu çevreye zararlımaddelerin varlığı nedeniyle sorun yaratmaktadır.

AB Ülkelerinde ise çevre kirliliği açısından sıkı denetimler yapılmakta ve gerekli önlemlerinalınması sağlanmaktadır, örneğin karasunun seyreltilerek veya sulama sularıyla karıştırılarakkontrollü ve sınırlı bir şekilde tarımsal alanlarda bir nevi organik gübre olarak kullanılması yolunagidilebilmektedir.

Karasu içindeki azot ve potasyum gibi bitki besin maddeleri ve organik maddeler nedeniylesıvı ve katı gübre olarak kullanılabilmektedir.

Bu kapsamda da devlet, özel sektör ve üniversite işbirliği ile karasunun çevreseletkilerinin giderilmesi konusunda Ar-Ge çalışmaları teşvik edilmeli ve desteklenmelidir.

- 1 9 5 -

BEŞİNCİ BÖLÜMYAĞLI TOHUMLU BİTKİLER VE BİTKİSEL

YAĞLAR

- 1 9 7 -

A. YAĞLI TOHUMLU BİTKİLER

insan beslenmesinde enerji, hayvan beslenmesinde protein ve yenilenebilir enerji kaynağıolarak biyodizele hammadde sağlamaları nedeniyle, dünyada ve ülkemizde yağ bitkilerinin önemigiderek artmaktadır.

Yağlı tohumlu bitkiler, tohumlanndaki yağ ile gıda sanayine, tohumlarından yağ alındıktansonra elde edilen küspeleri ile yem sanayine hammadde sağlayan ürünler olarak tanımlanabilir.Yağlı tohumlu bitkilerin yağ içerikleri ürüne göre % 20'den % 50'ye kadar değişmektedir. Dünyadabitkisel yağ sektörüne hammadde sağlamada önemli yeri olan yağlı tohumlar; soya, palm, kolza,ayçiçeği, yerfıstığı, pamuk çiğidi, susam ve tahıllardan mısırdır.

En çok enerji veren besin bileşeni olan yağlar, bitkisel ve hayvansal kaynaklardansağlanmaktadır. Yetişkin bir insan günlük aktiviteleri için 2000-3000 kaloriye gereksinimduymaktadır. Dengeli ve sağlıklı beslenmenin gereği olarak bu miktarın 650-900 kalorisininyağlardan karşılanması gerekmektedir. 1 g yağın 9.3 kalori verdiği dikkate alındığında, bir insanın1 günde yaklaşık 95 g yağ tüketmesi gerekmektedir. Bu miktar yağın 1/3'ü sıvı olarak yemeklerle,1/3'ü katı yağ olarak kahvaltılarda, geriye kalan 1/3'ü ise peynir, süt vb. gıdalardankarşılanmalıdır. 1 g yağ yaklaşık 9 kcal enerji sağlamaktadır (Kolsancı 2006).

Yağlar enerji vermenin dışında A, D, E ve K vitaminleri gibi yağda eriyen vitaminlerinvücutta kullanılmasını sağlarlar. Yağ, üç değerli bir alkol olan gliserol ile yağ asidinin esterleşmesisonucu meydana gelen bir trigliserid esterdir. Yağ asidi, yapısında karboksil grubu (COOH) taşıyandüz bir hidrokarbon zinciri olup, yağın en önemli öğesidir. Yağlar, yağ asitlerinden oluşmakta veyağ türleri içerdikleri yağ asitlerinin özellikleri ile belirlenmektedir. Yağ asitleri doymuş vedoymamış olarak iki gruba ayrılır. Karbon atomları arasında çift bağ içermeyen yada karbon iskeletitekli bağlardan kurulu olan yağ asitlerine doymuş yağ asitleri denir. Bu yağ asitlerince zengin olanyağlar da doymuş yağlar olarak isimlendirilir. Laurik, milistik, palmitik, stearik bitkisel yağlardabulunan en önemli doymuş yağ asitleridir. Bir çift bağ içeren yag asitlerine ise tekli doymamış,birden fazla çift bağ içeren yağ asitlerine ise çoklu doymamış yağ asitleri denir. Oleik, linoleik velinolenik asitler bitkilerde bulunan en önemli doymamış yağ asitleridir (Gizlenci, Ş., ve ark., 2005).

Vücut tarafından sentezlenemeyen ve beslenme yoluyla dışarıdan alınmaları gerekli olanlinoleik ve linoenik asitlere "Temel Yağ Asitleri" denir. Linoleik yağ asitleri Omega-6. Linolenikyağ asitleri Omega-3 grubu yağ asitleri olarak isimlendirilmektedir.

Dünya Sağlık örgütü tarafından, gerek Omega-3 gerekse Omega-6 yağ asitlerinin dengelialımının, ideal kan dolaşımını sağladığı, aynca beynin gelişimine, sağlıklı büyümeye ve bağışıklıksisteminin güçlenmesine yardımcı olduğu belirtilmektedir.

Bitkisel yağların doymuş yağ asitleri yüzdelerinin hayvansal yağlara göre daha düşük olmasıve bu özellikleri ile de insan sağlığına daha fazla olumlu etkilerinin bulunması toplam yağtüketimindeki paylannı giderek arttırmaktadır.

Yağlı tohumlu bitkilerden yan ürün olarak elde edilen küspeler, karma yemin en önemliham maddeleridir.Clkemiz hayvancılığının gelişmesinde hayvan ırklarının genetik özelliklerininiyileştirilmesinin yanı sıra kaliteli yemlerle beslemenin gerekliliği iyi bilinmektedir. Kaliteliprotein ve vitaminlerce zengin olan yağlı tohum küspelerinin karma yemde kullanılması verimiolumlu yönde etkilemektedir. Entansif hayvansal üretimde, işletme giderlerinin % 60-70'i gibi birkısmını yem giderlerinin oluşturduğu ve bu oranın kanatlı yetiştiriciliğinde % 70-80 düzeylerinde

— 198 —

olduğu düşünülürse, yem giderleri içerisinde önemli bir yer tutan ve beslemede temel kaynaklardanbirisi olan karma yemin göz ardı edilmemesi gerektiği ortaya çıkmaktadır, özellikle kanatlıyetiştiriciliğinde yem giderlerinin tamamını karma yemin oluşturması dikkat çekicidir (Akdeniz, R.ve ark. 2005).

Günümüzde ekonomisi ve tanmı gelişmiş ülkelerde enerji üretiminde yenilenebilirhammadde kullanımı giderek artmaktadır. Dünyada petrol rezervlerinin tükeniyor olması ve fosilyakıtların çevreye verdiği olumsuzluklar yenilenebilir enerji kaynağı olarak biyodizel üretiminin vekullanımının artmasına neden olmaktadır. Biyodizel, yağlı tohumlu bitkilerin yağlarının ve atıkyağların metanol veya etanol gibi alkollerle esterleşmesi sonucu elde edilen alternatif bir yakıttır.Yan ürün olarak elde edilen gliserin ise kimya sanayinde değerlendirilmektedir.

Dünyada tarıma dayalı sanayiye hammadde sağlamaları, ülke ekonomisine ihracat gelirleriile katkıda bulurunalan ve insanların sağlıklı beslenmesinde etkili olmalan nedeniyle, yağlı tohumlubitkiler tüm dünya ülkelerinin üretim planlamasında ve ekonomisinde giderek artan payalmaktadırlar.

Ülkemizde ayçiçeği bitkisel yağ olarak en fazla üretilen ve tüketilen yağ bitkisidir.Üreticilerimiz ayçiçeği tarımı konusunda yabancı ot mücadelesi, hibrit tohum kullanımı ve diğerkültürel işlemlerin uygulanmasında yeterli agronomik birikimlere sahiptirler. Bunların ötesindeayçiçeğinde verimi artırmak için yapılması gereken sulamadır. Bir lif bitkisi olan pamuk,tohumunda içerdiği yağ oram düşük olmasına rağmen, ekim alanı ve üretiminin yüksekliğinedeniyle, bitkisel yağ üretim ve tüketiminde önemli paya sahiptir.

Ülkemizde soya, kolza, aspir gibi yağlı tohumlu bitkilerin ekim alanlan sınırlı olduğundanve tüketicimizin ağırlıklı olarak ayçiçek yağım tercih etmeleri nedeniyle, bu ürünlere yönelikpolitikaların, özellikle biyodizelin gündeme gelmesi ile birlikte değerlendirilmesi ve yeni üretimpolitikalarının geliştirilmesi gerekmektedir.

Ayçiçeği ve pamuk ülkemizin bitkisel yağ üretim ve tüketiminde önemli bir paya sahiptir.Bu nedenle, raporun "Bitkisel Yağların Üretimindeki Sorunlann Araştınlması" başlıklı bölümündeayçiçeği ve pamuk ağırlıklı olarak yer almıştır.

B. YAĞLI TOHUMLU BİTKİLERİN DÜNYA VE TÜRKİYE'DEKİ DURUMLARI

B.1 AYÇİÇEĞİB.l.l Dfinya'da Ayçiçeği

Ayçiçeği (Helianthus annuus L.) Helianthus cinsindeki 67 türden biri olup tek yıllık, yazlıkbir bitkidir. Tohumlannda içerdiği % 40- 50 oranında yağ ve % 20 oranında protein ile dünyadakien önemli yağ bitkilerinden biridir. Yağlık ve çerezlik olmak üzere iki tip olarak yetiştirilir.Çerezlik olanlann yağ oranlan daha düşük, kabuklan kalın ve çizgilidir. Yağlık ayçiçeklerinin ise,linoleik ve oleik asit oranlan yüksek, tohum kabuklan ince ve kabuk rengi siyahtır.

Anavatanı Kuzey Amerika olan ayçiçeği ilk kez Amerikalı yerliler tarafından boyahammaddesi olarak kullanılmış olup, M.Ö. 3000 yıl önce tarımının New Mexico ve Arizona'dayapıldığına dair bulgular mevcuttur. Ayçiçeği Avrupa'ya İspanyollar tarafından getirilmiş ve süsbitkisi olarak yetiştirilmiştir. 1716 yılında İngiliz araştırıcı tarafından tohumlanndan yağ eldeedilmesiyle, 18.yüzyıldan itibaren ayçiçeği tanmı ve ayçiçeği yağı üretimi artarak yayılmış vedünya yağlı tohumlar ticaretinde önem kazanmıştır (Schneiter Albert A, ed. 1997).

— 199 —

Rusya, Ukrayna, AB, Hindistan, Arjantin, Çin ve ABD dünya ayçiçeği üretiminde en büyükpaya sahip ülkelerdir. 2005 yılı değerlerine göre, dünya toplam yağlı tohumlar üretimi yaklaşık 378milyon tondur. Ayçiçeği, yaklaşık 30 milyon ton üretimle, dünya yağlı tohumlar üretiminde % 7,8payla 4. sıradadır (Trakyabirlik, 2006).

Çizelge l'in incelenmesinden görüleceği üzere, 1998 yılında dünya ayçiçeği ekim alanı20,70 milyon hektar iken, bu rakam 2005 yılında 23,40 milyon hektara yükselmiştir. Ekimalanındaki ve verimdeki artışa bağlı olarak üretimde de artış izlenmektedir. 2005 yılında dünyaayçiçeği ortalama verimi l,56ton/ha'dır. Yıllara göre ayçiçeği veriminde gözlenen artışta, hastalıkve zararlılara dayanıklı ve yağ verimleri yüksek hibrit çeşitlerin üretimde kullanılmasının etkisiolmuştur.

Çizelge 1- Dünya Ayçiçeği Ekim Alanı (Milyon Ha), Oretim (Milyon Ton) ve Verim (Ton/Ha)

YILLAR

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

EKİM ALANI(MİLYON HA)

20,70

23,37

20,96

18,40

18,93

23,40

21,40

23,40

ÜRETİM(MİLYON TON)

25,08

28,92

26,11

21,32

23,80

27,72

26.20

36,60

VERİM(TON/HA)

1,21

1,24

1,25

1,16

1,25 .

1,18

1,22

1,56

Kaynak: Tarun ve Köyişleri Bakanlığı

Çizelge 2'de görüldüğü gibi, dünyada 2005/2006 sezonu itibariyle en büyük üretici ülkeRusya'dır. Rusya' da ayçiçeği ekim alanınm artması ve özellikle 2000 yılından sonra Arjantin'inayçiçeği ekim alanlarını azaltması ve soyaya yönelmesi neticesinde Rusya'yı en çok ayçiçeği üretenülke konumuna gelmiştir. Rusya'dan sonra Ukrayna, AB-25 ve Arjantin ayçiçeği üretiminde ençok paya sahip ülkeler olarak sıralanmaktadır. Bu ülkelerin üretimi dünya üretiminin yaklaşık% 62'sini teşkil etmektedir.

Çizelge 2. Ülkelere GOre Dünya Ayçiçeği Ekim Alanı (Milyon Ha), Üretim (Milyon Ton) ve Verim (Ton/Ha)

AYÇİÇEĞİ

OLKELER

RUSYA

UKRAYNA

ARJANTİN

AB-25

DÜNYA

2003/2004EkimAlanı

(MilyonHa)

4.87

3.97

1.87

2.43

22.87

Üretim(Milyon

Ton)

4,87

4,48

2,99

4,08

26,96

Verim(Ton/Ha)

1,00

1,13

1.64

1.68

1,18

2004/2005EkimAlanı

(MilyonHa)

4,65

3,42

1,90

2,17

21,33

Ürcllm(Milyon

Ton)

4,80

3,20

3.75

4,10

26,38

Verim(Ton/Hı)

1.03

0.93

1.98

1.88

U4

2005/2006 (tahmini)EkimAlanı

(MilyonHa)

5,28

3,69

2,17

2,01

22,94

Üretim(Milyon

Ton)

6,10

4,71

3.82

3,75

29.66

Vtrim(Ton/Ha)

1,16

1.28

1,76

1.86

Kaynak: Oil WorM

- 2 0 0 .

B.1.2 Türkiye'de Ayçiçeği

Ülkemizde elcimi yapılan yağlı tohumlu bitkiler arasında üretim ve yağ tüketimi bakımındanbirinci sırayı ayçiçeği almaktadır.

Ülkemizde ayçiçeği üretimine başlanması II. Dünya savaşından sonradır. 1965 yılma kadarayçiçeği üretiminde fazla gelişme olmamıştır. .1965 yılından sonra Vinimik-1646 çeşitlerininüretime alınmasıyla, verimdeki artış çiftçiyi teşvik etmiştir. 1970'li yıllarda bitkisel yağ ihtiyacınıngiderilmesi için ayçiçeği üretimini geliştirmek amacıyla devlet teşvik ve desteklerini uygulamayabaşlamıştır. 198S yılından sonra hibrit tohumların ekilmeye başlanması ile verimlerdeki artışlaryüksek seviyelere çıkmıştır (Aysu, 2003).

Ayçiçeği kurağa fazla dayanıklı değildir. Yetişme süresi boyunca 500-600 mm'lik toplamyağışa gereksinim duymaktadır. Ancak yağışlarla alınan su miktarı yeterli değil ise verim artışı içinsulanması gerekmektedir. Kurak koşullarda sulama ile % 100'e varan bir verim artışısağlanabilmektedir. Suya en fazla gereksinim duyduğu dönem çiçeklenmeden önceki ve sonraki 40günlük periyottur, özellikle çiçeklerime ve döllenmenin olduğu 10 günlük dönem ileçiçeklenmeden sonraki 20 günlük dönemde bitkinin su stresine girmesi halinde tohum ve yağverimi olumsuz etkilenmektedir. Bu periyotlarda yapılacak 1-2 sulama ile verim düşüklüğüönlenebilmektedir (Kolsancı, Ö., 2005).

Ülkemizdeki ayçiçeği ekim alanları Şekil l'de verilmiştir. Ülkemizin hemen her bölgesindekuru veya sulu şartlarda yetişebilen ayçiçeğinin adaptasyon alanları Şekil l'de görüldüğü gibioldukça geniştir. Ayçiçeği üretimi ağırlıklı olarak Trakya Bölgemizde üretilmektedir. SırasıylaTekirdağ, Edirne, Kırklareli üretimde en fazla paya sahip olan illerdir. Trakya bölgesinde geneldehububat (buğday-arpa)-ayçiçeği ekim nöbeti hakimdir. Trakya Bölgesini İç Anadolu Bölgesiizlemekte ve bölgede genellikle çerezlik ayçiçeği üretimi yapılmaktadır. Karadeniz, Ege, Doğu veGüneydoğu Anadolu Bölgelerinde de ayçiçeği üretimi yapılmaktadır.

Şekil 1. Türkiye'de Ayçiçeği Ekim Alanları (Ha)

Kaynak: TEAE, 2006

Ayçiçeği ekim alanı, üretim ve verim değerleri Çizelge 3'de verilmiştir. 1996 yılından sonraayçiçeği ekim alanları giderek azalmaya başlamış ve 2005 yılında 480 bin ha'a düşmüştür. Ekimalanındaki azalışa rağmen 2005 yılında üretimin 975 bin ton olması, hibrit çeşitlerin kullanımı veiklim şartlarının uygun olması ile ilişkilidir.

— 201 —

Çizelge 3- TOrkiye Ayçiçeği Ekim Alanı (Bin Ha), Oretim (Bin Ton) ve Verim (Kg/Ha)

YILLAR

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005Mynac ıUIK 'Itm

EKtM ALANİ(BİN HA)

575

560586595542510550545550

480*

ÜRETİM(BİN TON)

780

900860

950800650850800900975

VERİM(KGHA)

1.357

1.607

.468

1.597

.476

1.275

.545

.468

.636

2.031•Jam alanı I-AU rakamlarından aimmı^ır.

Ülkemizde ayçiçeğine en önemli zaran veren orobanş parazitidir. Orobanşa dayanıklı hibrittohumluklar kullanılmasına rağmen, son birkaç yıldır orobanşın farklı ırkları ortaya çıkarak yenidenproblem olmaya başlamıştır.

Ayçiçeği yabancı döllenen bir bitki olduğu için hibrit tohumluk kullanılmalıdır. Ayçiçeğiüretiminde verim artışı sağlamak için yöreye uygun verimli hibrit seçimi ve sulama son dereceönemlidir. Çeşitlerin yüksek kalite ve yüksek çimlenme yüzdesine sahip olması, saf, hastalıklardanve yabancı ot tohumlarından ari olması, üretim risklerini azaltır. Hibrit tohumluk, açık döllenençeşitlere göre, gerek uniform bitkiler elde edilmesi, gerekse verim açısından belirgin bir üstünlüksağlar (Kaya 2006).

Son üç yıllık ayçiçeği üretim maliyetleri masraf unsurları bazında Çizelge 4'de verilmiştir.Verim artışından dolayı yıllara göre maliyetlerin aynı seviyelerde kaldığı görülmektedir..

Çizelge 4. Ayçiçeği Oretim Maliyetleri

MASRAF UNSURLARİ

GİRDİ GİDERLERİ

Gübre Bedeli

Tohumluk Bedeli

Su Bedeli

İliç Bedeli

BAKIM VE İŞÇİLİK GİDERLERİ

llkSOrme

İkileme

Üçleme

Diskaro ve Tırmık

Taban sûrvO

Ekim ve Tohum Kapatma

Seyreltme ve BoÇaz Doldurma

Çapalama

Gübreleme lfçilijtf

Zit.MoclsçiliSi Bedeli

Sulama İsçiliği Bedeli

HASAT VE PAZARLAMA

2003 (TUDA)

16.650.000

8.000.000

5.S0O.O0O

650.000

2.5OO.O0O

31.650.000

9.000.000

4 500.000

1900000

1.500.000

1.200.000

4.000.000

I.OOO.OOO

5.000.000

1250.000

1.500.000

800.000

8.000.000

2004 ( T U D A )

16.700.000

9.000.000

6.100.000

0

1.600.000

J4.000.000

10.000.000

5.200.000

0

2.000.000

1.300.000

4.700.000

1.000.000

6.800000

1.700.000

1.300.000

0

9.900.000

Î005CD(YTL/DA)

17,9

9.7

6,5

0

1.7

36.65

11

5.6

0

2.1

1.4

5.1

1

7J5

1.8

1.4

0

10,7

- 2 0 2 -

Hasat ve Harman

Nakliye

DİĞER DEĞİŞKEN MASRAFLAR

DEĞİŞKEN MASRAFLAR TOPLAMKDTMH3+8+20+23)

Değişen Masrafların Faizi

TOPLAM DEĞİŞEN MASRAFLAR(TDM)(24+25)

Genel İdare Gidcrleri(TDM %3)

Tarla Kirası

Diğer Sabit Masraflar(Amortisman ve Sigorta Rİbi)

TOPLAM SABİT MASRAFLAR<TSMM27+28+29)

TOPLAM ORETİM MASRAFLARI(TÜM)(26+30)

Bir Dekardan Alınan Orun Miktarı (Verim)

Bir Dekardan Alınan Yan Oran Miktarı (Verim)

OranOn Satış Fiyatı (TL/Kfi.)

Yan Onman Satıj Fiyatı (TL/KR.)

Ana Örün Geliri (32*34)

Bir Dekardan Elde Edilen Yan Oran Geliri (33*35)

Bir Dekardaki Gıyri Safl Oretfm Dejerl (CSÜD) (32*34+33*35)

Bir Dekardan Elde Edilecek OrOn İçin Yapılan Masraf Toplamı (31-37)

Bir KE Ürünün Maliyeti (39/32)

Bir Dekardan Elde Edilen Brüt Kır (GSCrO-TDM)

Bir Dekardan Elde Edilen Net Kır (GSCD-TÜM)

6.000.000

2.000.000

1-500.000

57.800X100

II.S60.000

69J60.000

2.080.800

17.000.000

0

19.080.800

8S.440 .800

170

0

570.000

0

96.900.000

0

96.900.000

88.440.800

520.240

27.540.000

(.459.200

7.4OO.O0O

2.500.000

1.600.000

62.200.000

9.330.000

71.530.000

2.145.900

24.600.000

0

26.745.900

98.275.900

206

0

650.000

0

133.900.000

0

133.900.000

98.275.900

477.067

62.370.000

35.624.100

8

2,7

1,7

66,95

6,69

73,64

2,2

26,56

0

28,77

102,42

200

0

0,65

0

130

0

130

102,42

0312

56,35

27,57

Kaynak: TKB

B.2 PAMUK (ÇİĞİT)

B.2.1 Dünya'da Pamuk

Pamuk Malvaceae familyasından, Gossypium cinsinden tek yıllık, otsu bir bitkidir. Kültürpamuklan Herbacea ve Hirsuta olmak üzere iki grup altında incelenir. Yeni dünya pamuklan adıverilen Hirsuta grubunda ise G. Hirsutum L,G. Barbadense L ve G. Tomentosum L türleri bulunur.Türkiye'de, tanmı yapılan pamuklann hepsi, Gossypium hirsutum L. türüne ait pamuk çeşitleridir.

İnsanlar tarafından tarımının yapılma tarihi çok eski dönemlere rastlayan pamuk, lifi işlenenilk bitkidir. Pamuğun eski dünyadaki beşiği Hindistan da pamuk tarımının en az 5000 yıl önceyapıldığı, kumaş dokumasında kullanılmasının da M.ö. 3000 yılına rastladığı arkeolojik kazılardabelirlenmiştir. Pamuğun Akdeniz sahillerinde yetiştirilmesi ancak günümüzden 2200 yıl öncePelepones yanmadasının batısında ki küçük bir adada (Elis Adası), başlamış büyük bir pamukplantasyonu oluşturulmuş Akdeniz' in liman şehirlerinde dokunan pamuklu kumaşlar değer olarakaltınla aynı kabul edilmiştir (Cine Tarım, 2006).

Pamuk, dünya tanm, sanayi ve ticaretinde ekonomik ve stratejik öneme sahiptir. Tekstilsanayine lif hammaddesi sağlamak temel amacıyla yetiştirilen pamuk, aynı zamanda tohumlanmniçerdiği % 17-24 yağ ile yağ sanayinin ve küspesi ile yem sanayinin hammaddesinioluşturmaktadır. Pamuk bitkisinin % 6O'ı çiğit, % 4O'ı liften oluşmaktadır.

Tohumlanmn içerdiği düşük yağ oranına rağmen, yaklaşık 700 bin hektar alanda 1,3 milyonton çiğit üretiminin yapılması, ülkemiz için pamuğu önemli miktarda yağ elde edilen bir bitkikonumuna getirmiştir (Yağlı Tohumlar Çalışma Grubu Raporu, 2006).

Ülkemizde yaklaşık 2.542.000 ton kütlü pamuk üretimi yapılmakta olup, bu miktarınişlenmesi neticesinde % 60 oranında pamuk çiğidi, % 36 oranında lif pamuk elde edilmektedir. Elde

- 2 0 3 -

edilen % 60 oranında çiğitten % 57 oranında çiğit küspesi, % 18 oranında nötr pamuk yağı, % 10oranında selüloz sanayinde (Kağıt para, dondurma külahı, ilaç kapsülü, çocuk bezi, barut yapımı vs.kullanılan linter ve % 10 oranında yine hayvan yemine karıştırılan çiğit kabuğu elde edilmektedir(Çukobirlik, 2006).

Pamuk yağı; Gossypium hirsutum (Amerikan) veya Gossypium barbadense (Mısır)tohumlarından elde edilen, karakteristik tadı ve kokusu olan, oldukça koyu renkli (kırmızı-kahverengi) bir yağdır. Pamuk yağı % 13-44 oleik ve % 33-58 linoleik asit içerdiği için oleik-linoleik asit grubu yağlar arasında yer almaktadır. En önemli doymuş yağ asidi ise % 17-29oranındaki palmitik asittir. Ham pamuk yağı doğal tokoferollerce oldukça zengin bir yağdır. Ancakdoğal tokoferoller rafınasyon işlemi sırasında tahrip oldukları için ham pamuk yağının, rafinepamuk yağı ile karşılaştırıldığında oksidasyon stabilitesi daha yüksektir. Ülkemizde pamuk yağıgenellikle margarin hammaddesi olarak katı yağ üretiminde kullanılmaktadır (Gümüşkesen, 1999).

Dünyada pamuk tanmı beş bin yıldır yapılmaktadır. Pamuk, yetişme koşullan nedeniylesadece belirli bölgelerde üretilmektedir. Pamuk tanmı yoğun olarak Orta ve Güney Amerika'da,Asya ve Afrika kıtalannda, Ortadoğu'da ve Türkiye'de yapılmaktadır (Nacak. 2004).

2003-2005 döneminde dünya pamuk ekim alam, kütlü pamuk üretim ve verimdekigelişmeler Çizelge 5'te verilmiştir. Dünya pamuk ekili alanlanndaki gelişmeler değerlendirildiğindeson yıllarda dünyada ekim alanlarında fazla bir değişme görülmemekte olup, üretimde de kaydadeğer bir değişim bulunmamaktadır. Üretim rakamlan incelendiğinde Çin, Hindistan, ABD vePakistan'ın dünya üretiminde yaklaşık % 70 paya sahip olduğu görülmektedir.

Çizelge 5. Pikelere Göre Dünya Pamuk Ekim Alanı (Milyon Ha), Oretim (Milyon Ton) ve Verim (Ton/Ha)

PAMUK (ÇİĞİT)

ÜLKELER

CİN

HİNDİSTAN

ABD

PAKİSTAN

DÜNYA

2003/2004

EkimAlanı

(MilyonH»)

4,47

8,20

4,86

2,99

32,17

Crctim(Milyon

Ton)

8,67

6,02

6,05

3.42

36,22

Verim(Ton/Hı)

1,94

0,73

U4

1,14

1,13

2004/2005EkimAlanı

(MilyonHa)

5,62

9,30

5,28

3,22

36,02

Orttiro(Milyon

Ton)

IU5

8

7,48

4,98

45,39

Verim(Ton/Hı)

2

0,86

1,42

1,54

1,26

2005/2006 (lahmioi)

EkimAlanı

(MilyonHa)

5,25

9,10

5,55

3,20

35,21

Oretim(Milyon

Ton)

10

8,20

7,71

4,22

42,85

Verim(Ton/Ha)

1,90

0,90

U9

1,32

U2Kaynak: Oil World

Amerika kıtasındaki üretim sıralamasında ABD, ülkenin güneyindeki elverişli iklimnedeniyle ilk sırayı alırken, yine bu kıtada Meksika ve Brezilya diğer önemli üretim bölgeleri olarakgöze çarpmaktadır. Dünyanın diğer büyük pamuk üretici ülkeleri Asya'da toplanmıştır. Bu ülkelerHindistan, Çin ve Pakistan'dır. Avrupa'daki pamuk üretimi az olmakla beraber tüketim ve ticaretioldukça yoğundur. AB üyelerinden sadece Yunanistan ve İspanya kayda değer oranda pamuküreten ülkelerdir (Delioğlu, 2006).

- 2 0 4 —

B.2.2 Türkiye'de Pamuk

Pamuk tanmuun, Türkiye'de, M.Ö. 330 yılına dek geriye giden uzun bir tarihçesi vardır.Ancak, pamuk tanmındaki asıl gelişmeler, 11. yüzyılda, Selçuklular döneminde olmuştur (Gençer,1999).

Osmanlı İmparatorluğu, 13. ve 14. yüzyılda pamuk tarımını, Balkanlar, Suriye, Irak veMısır'dan başlayarak genişletmiş, Mısır'dan getirilen pamuk tohumlan, Ege ve ÇukurovaBölgelerinde çiftçilere ücretsiz dağıtılmış, bu konuda üreticilere sağlanan diğer desteklerle birliktepamuk üretimi özendirilmiş; pamuk üretiminde önemli gelişmeler kaydedilmiştir.

Pamuk tarımında asıl önemli ve büyük gelişmeler, Cumhuriyet döneminde yapılan kurumsaldüzenlemeler sonucunda oluşmuştur. Bu dönemde bir taraftan yeni dokuma fabrikaları kurulmuş,diğer taraftan başlıca pamuk üretim bölgelerimizde, Adana, Nazilli ve Antalya'da Pamuk Üretimİstasyonları daha sonra Araştırma Enstitüleri ve Devlet Üretme Çiftlikleri yapılandırılmıştır. Pamuktohumu üretimi ve pamuk ıslahına yönelik yasal mevzuat oluşturulmuş; böylece, pamuk ıslah veüretim tekniği üzerinde ciddi ve bilimsel çalışmalara başlanmıştır. 1925 yılından günümüze dek,pamuk ekim alanları, verimi ve üretiminde çok büyük oranlarda artışlar sağlanmıştır (Gençer, veark. 2006).

Şekil 2'de görüleceği Üzere, ülkemizde pamuk Ege, Çukurova, Antalya ve GüneydoğuAnadolu Bölgelerinde yetiştirilmektedir. İlk üç bölgede pamuk tarımının geçmişi oldukça eskidir.Son yıllarda Güneydoğu Anadolu Bölgesinde GAP projesi ile sulanan alanların artması sonucunda,bu bölge Türkiye'nin en önemli pamuk üretim bölgesi konumuna gelmiştir.

Şekil 2. Türkiye'de Pamuk Ekim Alanları (Ha)

Kaynak: TEAE: 2006

Çizelge 6'nın incelenmesinde anlaşılacağı gibi, ülkemizde pamuk ekim alanları giderekazalma eğilimi göstermektedir. 1996 yılında 743.775 ha olan pamuk ekim alanımız 2005 yılında600.000 ha düşmüştür. Ekim alanlanmızdaki azalmaya rağmen verimdeki artış nedeniyle, çiğitüretimimiz yıllar itibarıyla giderek artış göstererek 2005 yılında 1.350.000 ton olmuştur.

- 2 0 5 -

Çizelge 6. Türkiye Pamuk Ekim Alanı (Ha), Pamuk Çiğidi Üretim (Ton)ve Verim (Kg/Ha)

YILLAR

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005»

EKİM ALANI(Ha)

743.775

721.723

756.566

719.294

654.177

684.665

721.077

637.329

636.832

600.000

ÜRETİM(Ton)1.219.579

1.193.268

1.334.778

1.157.583

1.295.066

1.353.888

1.457.122

1.337.065

1.371.351

1.350.000

VERİM(Kg/Ha)

1.640

1.653

1.764

1.609

1.980

1.977

2.021

2.098

2.153

2.250

Kaynak: TÜIKTFAÖ

Son yıllarda sulama imkanlarının sağlanması nedeniyle, Güneydoğu Anadolu Bölgesi enbüyük ekim alanına sahiptir. Bunu sırasıyla Ege Bölgesi ve Çukurova Bölgesi takip etmektedir.

Pamuk tarımında verimi artırmanın yolu bölgelere uygun çeşitlerin seçimi ve bu çeşitlerinsertifikalı tohumluğunun sağlanmasıdır. Türkiye'de 54 pamuk çeşidi tescil edilmiş olup bunlann34'ü resmi, 20'si ise özel sektör kuruluşlarına aittir. Pamuk tohumluğunun hazırlanması ve dağıtımıkamu kurumlan, Tanm Satış Kooperatifi Birlikleri ile özel sektör ve nüveciler tarafındanyapılmakta, pamuk tohumluğunun tamamına yakını her yıl yenilenmektedir. Geleneksel tohumhazırlama tekniklerinin (linterden geçirilmiş havlı tohum) yanı sıra, son yıllarda, havı alınmış(delinte) tohumluk hazırlanmaktadır.

Delinte tohumluk kullanımı ile kullanılan tohumluk miktarı % 50 azaltılmakta, üreticilereilaçlanmış, çıkış gücü yüksek kaliteli tohumluk verilmektedir. Pamuk ekim alanlarında delintepamuk tohumluğunun kullanılmanın artınlması ile, kullanılacak tohum miktan düşürüleceği için,daha fazla pamuk çekirdeğinin yağlık çiğit olarak değerlendirilmesi mümkün olabilecektir.

Delinte tohumluk, tohumluk maliyetinde düşme, hatahklara ve zararlılara karşı mücadeledebasan, çapa ve seyreltme işlemlerinde tasarruf sağladığından pamuk ekimi yapılan tüm alanlardakullanılmalı ve kullanılması teşvik edilmelidir. Bu aynı zamanda, ıslah edilmemiş, kontrolüyapılmamış tohumluk kullanımını da engelleyecektir.

Son üç yıllık pamuk üretim maliyetleri masraf unsurlan bazında Çizelge 7'de verilmekteolup, 2005 yılı üretim maliyetinin 2004 yılına göre yaklaşık % 2 oranında arttığı görülmektedir.

- 2 0 6 -

Çizelge 7. Pamuk Örelim Maliyetleri

MALİYET UNSURLARI

Tarla Kirası

GtRDİ GtDERLERtGübre Bedeli

Tohum Bedeli

Su Bedeli

Zirai Mücadele İlaç Bedeli

İSÇİLİK GİDERLERİ

İlk SOrme(Sonbahar Sürmesi)

ilkbahar Sarmesi

Taban Sorgu-Tırmık

Gübreleme tsçilifti

Ekim

Çapalama

Seyreltme

Sulama İsçiliği

Zirai Mücadele İşçiliği

Pamuk Toplama(HasaO

Pazara Tasıma

Çuval ve ip Masrafı

Diğer Masraflar

MASRAFLAR TOPLAMI

Yapılan Mas.Norm.Faiz KusılıRı(',UO-12-IO)

Genci İdare Giderleri (Toplam Masrafın %3'0)

MASRAFLAR GENEL TOPLAMI

ALINAN ÜRÜN(K«/Da)

1 Kg. CRÜNÜN MALİYETlfTL/Kiî)

2003 (TL)

50.000.000

20.000.000

6.500.000

15.000.000

15.000.000

11.000.000

9.000.000

10.000.000

3.500.000

5.000.000

16.000.000

8.000.000

7.000.000

5.000 000

45.000.000

5.000 000

3.000.000

2.500.000

236300.000

47.300.000

7.095.000

290.895.000

380765.513

2004 (TL)

60.000.000

.

23.000.000

7.000.000

17.000.000

16000.000

12.500.000

10.000.000

11.000.000

4.O00.00O

5.5O0.OOO

18.000.000

8.500.000

IO.OO0.OO0j

5 000.000

50.000.000

5.500.000

3.5O0.OO0

4.000.000

270.500.000

40.575.000

8.115.000

319.190.000

375

851.173

2005 (YTL)

70,00

.

25,00

7,50

20,00

17,00

.

15,00

12,00

12,00

4,50

6,00

20,00

8,50

11,00

5.50

60,00

7,00

4,00

4,00

309,00

30,90

9,27

349,17

4000,87

Kaynak;TKB

B3 SOYABJ.l Dünya'da Soya

Soya (Glycine max. L.) baklagiller familyasından, tek yıllık yazlık bir bitkidir.Tohumlarında % 18-24 oranında yağ ve % 40 protein ile dünyada önemli yağ ve protein kaynağıdır.

Soyanın en önemli özelliği diğer bitki ve hayvan yem kaynaklarına göre, birim alandan dahafazla ve ucuz protein sağlamasıdır. Soya proteini hayvansal proteine en yafan protein olup zenginvitamin ve aminoasitleri kapsamaktadır. Bu özellikleri nedeniyle birçok kaynakta soya "HarikaBitki" veya "Besin Hapı" olarak adlandırılmaktadır. Gelişmiş ülkelerde soya entegre tesislerimevcut olup, endüstriyel alanda 250'den fazla ürün yapımında soya kullanılmaktadır.

Soya yağı sıvı olarak ya da margarin hammaddesi olarak katı yağ üretimindekullanılmaktadır. Soya yağı % 4-11 linolenik, % 44-62 linoleik asit içeriği ile linolenik grubu yağlararasında yer almaktadır. Soya yağının toplam doymuş yağ asidi içeriği ise % 9-20 arasındadeğişmektedir (Gümüşkesen, 1999).

Karma yem sanayinin en önemli hammaddesi olan soya ve küspesi özellikle kanatlı hayvanrasyonlannın vazgeçilemeyen maddesidir.

Anavatanı Çin ve Japonya gibi Uzakdoğu Asya ülkeleri olan soya, yaklaşık 5000 yılöncesine kadar uzanan tarımıyla, o bölge insanının pirinçle birlikte en temel iki besininden biriolmuştur. 1690'larda Alman botanikçi Kaempfer, soyayı ilk kez Avrupa'ya götüren kişi olmuştur.ABD'deki soya çalışmaları da ilk kez 1804'de başlamasına rağmen, 1854'de getirtilen Japon

• 2 0 7 -

çeşitleriyle belli bir atılım yapılmış ve 1898'de ilk ciddi tanıtımı gerçekleşmiş. 1936'da Chicago'dakurulan soya laboratuarları ve sanayi tesisleri, soya tarımının bugünkü boyutlara ulaşmasınısağlamıştır (Nazlıcan, 2006).

Soya dünyada tanmı yapılan yağlı tohumlar arasında en fazla ekim alanı ve üretime sahipyağ bitkisidir. Çizelge 8'de görüldüğü gibi soya fasulyesi, ekim alanında son yıllarda artış olan biryağlı tohumlu bitkidir. Soya tanmı dünyada en fazla ABD, Brezilya, Arjantin ve Çin'de yapılmaktaolup, bu ülkeler 2005/2006 döneminde toplam 196,7 milyon ton üretimle dünya soya üretiminde%89,5'lik paya sahiptirler.

Çizelge 8. Ülkelere GBre Dünya Soya Ekim Alanı (Milyon Ha), Üretim (Milyon Ton) ve Verim (Ton/Ha)

SOYA

ÜLKELER

ABD

ARJANTİN

BREZİLYA

CİN

DÜNYA

2003/2004

EldmAlanı

(MilyonH«)

29,33

14,29

21,52

9,31

89,37

Üretim(Milyon

Ton)

66,78

32

50,09

15,39

185,13

Verim(Ton/Ha)

2,28

2,24

233

1,65

2,07

2004/2005

EtimAlını

(MilyonHa)

29,93

14,30

22,93

9,58

92,45

Üretim(Milyon

Ton)

84,37

39,60

53,05

17,60

215,82

Verim(Ton/Ha)

2,82

2,77

2JI

1,84

233

2005/2006 (tahmini)

EkimAlanı

(MilyonHa)

28,88

15,06

22,07

9,50

91,93

Üretim(Milyon

Ton)

84

40,30

55

17,40

219,62

Verim(Ton/Ha)

2,91

2,68

2,49

1,83

239

Kaynak: Oil World

BJ.2. Türkiye'de Soya

Soya tanmı Birinci Dünya Savaşından sonra ülkemize gelmiş olup, istatistiklere geçişi 1947yılıdır. Ülkemizin hemen her yerinde soya tarımına uygun iklim ve toprak şartlan bulunmasınarağmen, soya üretimi istenilen düzeye ulaşamamıştır.

İlk soya ziraatı Ordu ilimizde başlamıştır. 1965 yılında Ordu Soya Tesisleri kurulmuştur. Butesisin işletmeye girmesinden sonra, soya ekimi özellikle Samsun, Ordu, Giresun illerimizdeartmıştır. Daha sonraki yıllarda soyanın bölgenin diğer ürünleri ile rekabet edememesi,tohumlardaki nemin yüksek oluşu, ve depolama sonmlan nedeniyle soya ekim alanları ve üretimiazalmıştır.

1981 yılında II. Ürün Projesi çerçevesinde soya Çukurova Bölgesinde geniş ekim alanlannasahip olmuş, sağlanan teşviklerle soya üretiminde kısa sürede önemli artışlar elde edilmiştir. Kısasürede sağlanan artışa rağmen, 1987 yılından sonra ekim alanlanrıda ve üretimde sürekli azalışolmuştur.

Soya üretimi Şekil 3'te görüldüğü gibi Adana, Osmaniye, Samsun illeri başta olmak üzere,Antalya,'Hatay, Manisa. Kahramanmaraş, Sakarya ve Şanlıurfa illerinde yapılmaktadır. Toplam yağbitkileri ekim alanı içerisinde soya % l'lik, üretimde ise % 2'lik bir paya sahiptir.

- 2 0 8 -

Şekil 3. Türkiye'de Soya Ekim Alanları (Ha)

I IEMJCYBı

Kaynak TEAE, 2006

Çizelge 9'un incelenmesinden de anlaşılacağı gibi 2003 yılında itibaren soya ekimalanlarında ve buna bağlı olarak üretimde önemli ölçüde azalma olduğu, 2005 yılındaki üretimin birönceki yıla göre % 48 oramnda düştüğü görülmektedir.

Çizelge 9. Türkiye Soya Ekim Alanı (Bin Ha), Üretim (Bin Ton)ve Verim (Kg/Ha)

YILLAR

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005*

EKİM ALANI(Bin Ha)

20.5

19

23

24

15

17

25.5

27

14

10

ÜRETİM(Bin Ton)

50

40

60

66

44,5

50

75

85

50

26

VERİM(Kg/Ha)

2.439

2.105

2.609

2.750

2.967

2.941

2.941

3.148

3.571

2.600

Kaynak: TÜtK, • FAO

Üretici tohumluk ihtiyacım kendi ürününden karşıladığı için, yetiştiricilikte kaliteli tohumkullanılmamaktadır. Sertifikalı soya tohumluğunun kullanılması ile hem verim artışı, hem dehastalık ve zararlılara karşı dayanıklılık sağlanacaktır.

- 2 0 9 -

Son üç yıllık soya üretim maliyetleri Çizelge 10'da verilmiş olup, önemli ölçüde birdeğişimin olmadığı görülmektedir.

Çizelge 10. Soya Oretim Maliyetleri

MASRAF UNSURLARIGİRDİ GİDERLERİGübre BedeliTohumluk BedeliSu Bedeli

İlaç BedeliBAKIM VE İŞÇİLİK GİDERLERİİlk Sürme(kilemeDiskaro ve TırmıkTaban sürgüEkim ve Tohum KapatmaCapalamaGübreleme İşçiliğiZir.MOc.İşçiliği BedeliSulama İşçiliği BedeliHASAT VE PAZARLAMAHasat ve HarmanNakliyeDİĞER DEĞİŞKEN MASRAFLARDEĞİŞKEN MASRAFLAR TOPLAMI(DTMX4+9+19+22)Değişen Masrafların FaiziTOPLAM DEĞİŞEN MASRAFLAR(TDM)(23+24)Genel İdare Giderleri(TDM %3)Tarla KirasıDiğer Sabit Masraflar(Amortisman ve Sigorta gibi)

TOPLAM SABİT MASRAFLAR(TSM)(26+27+28)TOPLAM ORETIM MASRAFLARKTOMX2S+29)Bir Dekardan Alman Oriln Miktarı (Verim}Bir Dekardan Alınan Yan Ürün Miktarı (Verim)Ürünlln Satış Fiyatı (TL/Kg.)Yan Ürünün Satış Fiyatı (TL/Kg.)Ana Örün Geliri (31*33)Bir Dekardan Elde Edilen Yan Ürün Geliri (32*34)Bir Dekardaki Gayri Safi Oretim Değeri (GSÜD) (31*33+32*34)Bir Dekardan Elde Edilecek Ürün İçin Yapılan Masraf Toplamı (30-36)Bir Kg Ürünün Maliyeti (38/311Bir Dekardan Elde Edilen Brüt Kar (GSÜD-TDM)

Bir Dekardan Elde Edilen Net Kar (GSÜD-TÜM)

2003(TL/Da)

29.500.0008.500.00011.000.0004.000.000

6.000.00046.7S0.00011.000.0006.500.0004.000.0001.250.0006.500.00010.000.0001.500.0002.500.0003.500.0008.500.0006.000.0002.500.000750.00085.500.00017.100.000102.600.0003.078.00034.000.000037.078.000139.678.0003550535.0000189.925.0000189.925.000

139.678.000393.45987.325.000

50.247.000

2004(TL/Da)

28.700.0007.500.00011.000.0005.500.000

4.700.00048.600.00012.000.0007.000.0004.500.0002.500.0005.800.0009.000.0001.300.0003.000.0003.500.0009.000.0007.000.0002.000.0002.000.00088.300.00013.245.000101.545.0003.046.35046.000.000049.046.350150.591.3503820500.0000191.000.0000191.000.000

150.591.350394.21889.4S5.000

40.408.650

2005(Tahmini)(YTL/Da)

318,112

5,9

552,3012,95

7,54,82,7

6,259,7

1,43,23,89,67,5

2,1

2a95,10

9,51104,61

3,1349,68

052,82

157,43382

00,50

0191

0191

157,420,41286,39

33,57Kaynak:TKB

B.4 KOLZA (Kanola)B.4.1 Dünya'da Kolza

Kolza (Brassica napus) Cruciferae familyasından, yazlık ve kışlık olarak ekilebilen tek yıllıkbir yağ bitkisidir. Tohumlannda % 40-45 yağ ve küspesinde % 37 protein içermektedir.

210 —

Kolza M.ö. 2000 yılında kültüre alınmış, daha sonra Çin'e ve Japonya'ya yayılmıştır.Tarihçiler kolza yağının yemeklik yağ olarak kullanımından önce, Asya ve Avrupa'daki eskimedeniyetler tarafından lamba yağı olarak kullanıldığını belirtmektedirler. Kanada kolza yağınıyağlayıcılık özelliğinin diğer yağlara göre daha iyi obuasından dolayı, buharlı gemilerde kullanmakamacıyla üretime başlamış, 1956'da insan gıdası amacıyla ilk kolza yağını işlemiştir. Yağındakierusik asitin insan sağlığına ve küspesindeki glukosinatlann hayvan sağlığına zararlı etkilerininbelirlenmesinden sonra, kolzanın önemi azalmıştır.

Ancak, 1970'li yıllarda Kanadalı bitki ıslahçılan tarafından geliştirilen erusik asiti veglukosikonatı düşük, yağ ve protein oranı yüksek, ticari olarak Kanola ismi ile adlandırılançeşitlerin ıslah edilmesiyle ekim alam ve üretimi artarak, bugün dünya bitkisel yağ üretimindesoyadan sonra ikinci sırada yer alan yağlı tohumlu bitki olmuştur. Bitkisel yağ elde edilmekamacıyla yetiştirilen kolza çeşitlerinde yağdaki erusik asit oram % 2'nin, küspedeki glikosinat oranı3mg/g'nin altındadır (Raymer, 2002).

Doymuş yağ asitleri yüzdesinin en az olduğu bitkisel yağ kolza yağıdır. Kolza yağı % 5-8doymuş, % 60-65 tekli doymamış ve % 30-35 çoklu doymamış yağ asitleri içerir. Tohumlarında %40-45 yağ bulunması, yağının oleik asitçe zengin olması, omega-3 ve omega-6 içermesi, Evitaminince zengin olması nedeniyle önemli yağ bitkilerinden biridir. Kaynama noktasının yüksekoluşu sebebiyle (238 C°) iyi bir kızartmalık yağdır. Yağı, yemeklik yağ, salata yağı ve margarinyapımında geniş olarak kullanılmaktadır (Gizlenci ve ark. 2002).

Kolzanın tohumlarında yağ çıkarıldıktan sonra elde edilen küspesi, % 37 protein ve 1900kcal/kg dolaylarında metabolik enerji ile soya küspesine çok yakın değerler içeren bir küspedir.Soya proteini kalitesindeki proteince zengin oluşu ve düşük selüloz içeriği nedeniyle, kolza küspesikarma yem sanayinde giderek artan miktarlarda kullanılmaya başlamıştır (Zincirlioğlu 1997).

Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının yoğunlaştığı günümüzde, dizele alternatifolarak üretilen biyodizelin üretilmesinde dünyada en fazla kolza yağı kullanılmaktadır. Dünyadaüretilen biyodizelin % 84'ü kolza yağından elde edilmektedir.

Kolza; Ayçiçeği, pamuk çiğidi ve yerfıstığı gibi dünyanın önemli yağlı tohum üretimlerinigeçerek, dünyada soyadan sonra, en önemli ikinci yağlı tohumlu bitki durumuna gelmiştir. 2005 yılıdünya kolza ekim alanı, üretim ve verim değerleri Çizelge 11'de verilmiştir. Çizelgeninincelenmesinden de anlaşılacağı gibi kolza ekim alanlarında son yıllarda dikkate değer bir artışgözlenmektedir.

Dünyada başlıca kolza üreticisi ülkeler, 2005/2006 yılındaki verilere göre toplam25,13 milyon hektarlık ekim alanı ile Çin, AB-25, Kanada, Hindistan ve Avustralya'dır.AB-25'deki önemli kolza üreticisi olan ülkeler ise başta Almanya olmak üzere Fransa, İtalya,İngiltere, Danimarka, İtalya ve İspanya'dır. AB'de kolza verim ortalaması diğer ülkeleri çoküzerindedir. Toplam ekim alanı diğer ülkelerden az olmasına rağmen verim ortalamalan yüksekolduğu için üretimde son yıllarda birinci sırada yer almaktadırlar.

• 2 1 1 -

Çizelge 11. Ülkelere Göre Dünya Kolza Ekim Alanı (Milyon Ha), Üretim ( Milyon Ton) ve Verim (Ton/Ha)

KOLZA

ÜLKELER

AB-25

CİN

KANADA

HİNDİSTAN

AVUSTRALYA

DÜNYA

2003/2004EkimAlını

(MilyonHı)

4.14

7,22

4,69

6,15

ı.oı

24,87

Üretim(Milyon

Ton)

11.11

11,42

6,85

6.15

1.62

39

Verim(Ton/Ha)

2,69

1,58

1,46

1,00

1,61

1.57

2004/2005EkimAlanı

(MilyonHa)

4.49

7,27

4.94

6,80

1,14

26,56

Üretim(Milyon

Ton)

15,33

13.18

7.73

6,20

L47

46,17

Verim(Ton/Ha)

3.41

1,81

1,57

0,91

1,29

1.74

2005/2006 (tahmini)EkimAUnı

(MilyonHa)

4,76

7,23

5,28

6,90

0.96

27,27

OrtHm(Milyon

Ton)

15,48

12,40

9,66

6,70

1.44

48,30

Verim(Ton/Ha)

3,25

1.72

1,83

0.97

1,50

1,77

Kaynak: Oil World

Avrupa'nın büyük çoğunluğunda, Çin ve ABD'de kısmen kışlık kolza, Kanada, KuzeyAvrupa ve Çin'in bazı bölgelerinde yazlık kolza yetiştirilmektedir. Kolza'nın endüstriyel kullanımamaçlı talebini karşılamak için, Kanada, ABD ve AB ülkelerinde endüstriyel kullanım amaçlı çeşitıslah çalışmaları başlatılmıştır (Sovero, M. 1993).

B.4.2 Türkiye'de Kolza

Kolza, II. Dünya savaşı sırasında Bulgaristan ve Romanya'dan gelen göçmenler vasıtasıylaTürkiye'ye gelmiştir. Başta Trakya olmak üzere 1980 öncesinde kolza birçok yöremizdeyetiştirilmiştir. Ancak ekimi yapılan kolzanın yağındaki erusik asit ve küspesindeki glikosinolatoranının yüksek olması sonucunda kolza üretimi yasaklanmıştır (Gizlenci ve ark. 2005).

Daha sonra Kanada'da ıslah edilen erusik asitsiz ve glikosinolatsız (00 tipi) yeni kolzaçeşitlerinin getirilmesi ve 1984 yılında Sağlık Bakanlığı'nın genelgesi ile üretimi serbestbırakıldıktan sonra, Trakya çiftçisine tohumluk dağıtılarak ekimi teşvik edilmeye çalışılsa da kolzayaygınlaştınlamamıştır. Bunun nedeni kışlık ekim zamanı geçtikten sonra çiftçiye tohumlukdağıtılarak ekimin geç yapılmasından olmuştur (Kolsancı, 2006).

Türkiye'de kolza tarımı 1948'lerde başlayarak istatistiklere girmiştir. Ekim alanındadalgalanmalar görülse de, kolza ekim alanında istenilen artış sağlanamamıştır. Çizelge 12'ninincelenmesinden de anlaşılacağı gibi, son yılda kolza ekim alanında daralma olduğu ve buna bağlıolarak 2005 yılındaki üretim bir önceki yıla göre % 73 oranında azalarak 1.200 ton düşmüştür.

Çizelge 12- Kolza Ekim Alanı (Ha), Örelim (Ton) ve Verim (Kg/Ha)

YILLAR

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

20032004

2005*

EKİM ALANI(Hı)

2

10

1 İS

187

82

290

550

2.800

1,700

500

ÜRETİM(Ton)

510

300

330

187

650

1.500

6.500

4.500

1.150

VERİM(Kg/Ha)

2.5001.000

2.609

1.765

2.280

2.241

2.727

2.321

2.647

2.300

Kaynak: TUİK, • FAO

- 2 1 2 -

Şekil 4. Türkiye'de Kolza Ekim Alanları (Ha)

KOLZA B&IALJN (M()

Kaynak: TEAE, 2006

Kolza doğada bulunan yabani hardal türleri ile % SO'lere varan ölçüde melezlendiğindendolayı, tohumluğu her yıl yenilenmeli ve sertifikalı tohumluk kullanılmalıdır. Sertifikalıtohumluklar çimlenme oranlan, çıkış gücü ve safiyetleri yüksek tohumluklardır. İkinci generasyonürünün tohumluk olarak kullanımı risklidir ve verim düşüklüğü meydana getirir. Aynı zamandakolzanın yabani türleriyle veya diğer türleriyle tozlaşması engellemek için, kolza bu türlerdenuzakta yetiştirilmelidir.

Kolza'mn son üç yıllık üretim maliyetleri Çizelge 13'de verilmiş olup, 2005 yılında üretimmaliyetinin bir önceki yıla göre yaklaşık % 4,5 oranında arttığı görülmektedir.

Çizelge 13. Kolza Üretim Maliyetleri

MASRAF UNSURLARI

GİRDİ GİDERLERİ

Gübre Bedeli

Tohumluk Bedeli

Su Bedeli

İla; Bedeli

BAKIM VE İŞÇİLİK GİDERLERİ

tik SOrme

İkileme

Taban SDrgO ve Tırmık

Ekim ve Tohum Kapatma

Gübreleme Işçilisi

Zir.Müc.lsçiliSİ Bedeli

Sulama isçiliği Bedeli

HASAT VE PAZARLAMA

Hasat ve Harman

Nakliye


DEĞİŞKEN MASRAFLAR TOPLAMICDTMM3+8+16+191

2003(TL/Da)

29J75.000

18.175.000

4.800.000

0

6.400.000

24.000.000

7.500.000

5.000.000

3.000.000

4.000.000

3.000.000

1.500.000

0

8.500.000

6.500.000

2.000.000

3.100.000

64.975.000

2.004<TL/Da)

32.000.000

20.000.000

5.000.000

0

7.000.000

27.500.000

8.000.000

5.5O0.OO0

3.500.000

5.000.000

3.500.000

2.OO0.OOO

0

10.000.000

7.500.000

2.5O0.0O0

3.475.000

72.975.000

2005(T)(YTL/Da)

34421,6

5,4

0

7,5

30,1

8,6

6

4

5,5

3.8

2,2

0

103

8.1

2.7

3.S

78,9

2 1 3 -

Değişen Masrafların Faizi

TOPLAM DEĞİŞEN MASRAFLAR(TDMX20+21)

Genel İdare GiderlerifTDM %3)

Tarla Kirası

Diğer Sabit Masraflar^ Amortisman ve Sigorta gibi)

TOPLAM SABİT MASRAFLAR(TSMX2J+24+î5)

TOPLAM ÜRETİM MASRAFLARI(TÜMX22+26)

Bir Dekardan Alınan Ortn Miktan (Verim)

Bir Dekardan Alınan Yan OrOn Miktan (Verim)

Ürünün Satış Fiyatı (TUKg.)

Yan Ürünün Satış Fiyatı (JUK.IL)

Ana Ürün Geliri (28*30)

Bir Dekardan Elde Edilen Yan Ürün Geliri (29*31)

Bir Dekardaki Gayri Safı Üretim DeSeri (GSÜD) (28'30+29'31)

Bir Dekardan Elde Edilecek Ürün İçin Yapılın Masraf Toplamı (27-33)

Bir Kg Ürünün Maliyeti (35/28)

Bir Dekardan Elde Edilen Brüt Kar (GSÜD-TDM)


12.995.000

77.970.000

2.339.100

25.000.000

027J39.100

105.309.100

210

0

505.000

0

106.050.000

0

106.050.000

105.309.100

501.472

28.080.OOO

740.900

10.946.250

83.921.250

2.517.638

30.000.000

0

32.517.638

116.438.888

289

0

560.000

0

161.840.000

0

161.840.000

116.438.888

402.903

77.918.750

45.401.113

7,89

86,79

2,6

32

0

34,6

121,39

289

0

0,56

0

161,84

0

161,84

121,39

0,420

75,05

40,45Kaynak: TKB

B.5 ASPİR

B.5.1 Dünya'da Aspir

Aspir (Carthamus tinctorius L), yazlık ve kışlık, dikenli ve dikensiz formları olan kurağa vetuza dayanıklı tek yıllık bir yağ bitkisidir.

Aspir kültürü yapılan en eski bitkilerdendir. Çin'de yaklaşık 2200 yıl önce kullanıldığıbelirlenmiştir. Orijinin Güney Asya olduğu belirtilmektedir. Amerika kıtasının keşfinden sonra,ispanyolların bu bitkiyi Meksika'ya ve oradan da Venezüella ve Kolombiya'ya götürdükleribilinmektedir. ABD' ye ise, 1925 yılında Akdeniz ülkelerinden girmiştir (Elias et al, 2002).

Aspir önceleri tıbbi amaçlarla ve çiçeğindeki boya maddesinin suda erimeyen kırmızı renkli"Carthamin" ve suda eriyebilen san renkli "Carthamidin" maddelerinin gıda ve kumaşboyacılığında kullanılması amacıyla yetiştirilmiş, daha sonraları tohumundaki yağı içinyetiştirilmeye başlanmıştır. Yağı alındıktan sonra geriye kalan küspesi, içerdiği % 25'e varan hamprotein oranıyla hayvancılıkta iyi bir yem kaynağıdır. Batı Avrupa, Japonya ve Latin Amerikaülkelerinde, dikensiz tipler kesme çiçekçilikte kullanılmaktadır. Yalancı safran, Amerikan saframve boyacı safram gibi isimlerle de bilinen aspir bitkisinin tohum kabuklan sanayide de pek çokalanda kullanılabilmektedir. Diğer yağ bitkilerinde de olduğu gibi, aspir bitkisinden elde edilen yağda (özellikle Oleik tipte olanlar) biyodizel yapımında kullanılmaktadır.

Aspir bitkisinin tohumlanndaki yağ oranı ıslah çalışmaları ile % 25-37'den % 46-47'yeyükseltilmiş, kabuk kalınlığı azaltılmıştır. Yağının toplam doymuş yağ oram düşük, doymamış yağoram yüksektir.

Çizelge 14'ün incelenmesinden görüleceği üzere, 2005 yılı genelinde dünyada 776.327 tonaspir üretilmiştir. En büj-ük üretici ülkeler Meksika, Hindistan ve ABD'dir. 2003 yılında 785.028hektar olan aspir ekim alanı yaklaşık % 3,5 oranında artış göstererek 813.387 hektara ulaşmıştır.

- 2 1 4 -

Çizelge 14. Ülkelere G6re DOnya Aspir Elcim Alanı (Ha), Üretim (Ton) ve Verim (Kg/Da)

ASPtR

DÜNYA

2003/2004EkimAlanı<H»)

785.028

Üretim(Ton)

776.565

Verim(Kg/Da)

98,92

2004/2005

EkimAlanı(Ha)

774.718

Üretim(Ton)

675.831

Verim(Kg/Da)

87,24

2005/2006 (tahmini)

EltimAlanı(Ha)

813.387

Üretim(Ton)

776.327

Verim(Kg/Da)

95,44

Kaynak: FAO

B.5.2 Türkiye'de Aspir

Aspir bitkisinin Anadolu'ya gelişi, Orta Asya'dan göç eden Türkler sayesinde olmuştur.Bulgaristan'dan gelen göçmenler tarafından bazı dikenli tipler Marmara Bölgesine (Balıkesiryöresine) 1940-1945 yıllarında getirilerek tarımı yapılmıştır. Ülkemizde, bazı yörelerde dikenliayçiçeği ve zerdeçal olarak da bilinmektedir.

İlk defa, 1929-1930 yıllarında Eskişehir'de bulunan Sazova tohum ıslah istasyonunda, aspirbitkisinin yetiştirme teknikleri ve ıslahı üzerine bir çalışma başlatılmıştır. Yaklaşık 10 yıl kadarsüren bu çalışmalar, 1939 yılında başlayan II. Dünya savaşı nedeniyle kesintiye uğramıştır. Mevcutyerli populasyonlarla yapılan çalışmalar sonucunda, 1935-1936 yıllarında, en iyi performansıgösteren ve aynı özelliklere sahip 5 tek bitkinin karışımıyla kompozit bir çeşit elde edilmiştir. Eldeedilen bu ilk dikensiz kompozit çeşit "Yenice 1813" ismiyle bölge çiftçisine dağıtılmıştır.

Çizelge 15'de görüldüğü gibi yıllara göre ülkemizde aspir ekim alanlarında ve üretimde2003 yılında itibaren belirgin bir artış görülmektedir.

Çizelge 15. Türkiye Aspir Ekim Alanı (ha). Üretim (ton) ve Verim (Kg/Ha)

YILLAR

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005*

Kaynak: TÜİK

EKİM ALANI

(Ha)

81

74

75

50

30

35

40

250

165

165'FAO

ÜRETİM

(Ton)

74

65

72

50

18

25

25

170

150

215

VERİM(Kg/Ha)

914

878

960

1.000

600

714

625

680

909

1.303

İsparta, Eskişehir ve Balıkesir gibi geçit yörelerinde çiftçiler tarafından az miktarlardaekilen, el preslerinde veya diğer yöntemlerle yağı çıkanlarak bölgesel olarak tüketilen bir yağbitkisidir.

— 215 —

B.6 YERFISTIĞI

B.6.1 Dünya'da Yerfıstığı

Yerfıstığı (Arachis hypogea L.) baklagiller familyasından yazlık ve tek yıllık bir yağbitkisidir. Yerfıstığı çiçekleri toprak üzerinde oluşmasına rağmen, meyvelerini toprak altındameydana getirmesi ile diğer bitkilerden farklılık gösterir.

Yerfıstığı tohumunun enerji değeri çok yüksektir. Kavrulmuş haldeki yerfıstığı tohumundan100 g yenmesi halinde yaklaşık 600 kalori alınmış olur. Bu enerjinin büyük bir kısmı yerfıstığıtohumunun içerdiği yağdan sağlanmaktadır. Yerfıstığının yağ içeriği çeşit özelliklerine bağlı olarakdeğişmekle beraber ortalama % 50 civarındadır. Yerfıstığı tohumunda yağ oranının çok yüksekolması yerfıstığının birçok yağlı tohumlar arasında bitkisel yağ üretimi bakımından önemli bir yeralmasını sağlar. Bu yağın yaklaşık tümünün kotiledonlarda bulunmakta, tohum kabuğunun veembriyonun az miktarda yağ içerdiği bilinmektedir. Yerfıstığı yağı insan beslenmesinde oldukçaönemli olup, dışardan alınmaları mutlak zorunlu olan yağ asitlerinden 8 tanesini bol miktarda içerir.Yerfıstığı yağının % 80'e yakın kısmını doymamış yağ asitleri oluşturur. Doymamış yağasitlerinden oleik ve linoleik asitler ise yerfıstığındaki doymamış yağ asitlerinin sırasıyla % 45 ve% 35'ini oluştururlar. Yerfıstığı tohumunda bir antioksidan madde olan tokoferol bulunur. Yağ eldeedilme sırasında yağın oksitlenmesi sonucu tadının bozulmasını önleyen bu maddenin çoğu küspedekalır. Yerfıstığı yağında % 0,05 oranında tokoferol bulunması yerfıstığı yağının oksitlenmeylebozulmasını önlemek için yeterlidir Yerfıstığı yağının rengi açık, görünüşü berrak ve yükseksıcaklık derecelerine karşı dayanıklıdır.Yerfıstığı yağı, sıvı olarak kızartmalarda kullanılmaktadır.Aynca; bisküvi, pasta, şekerleme ve balık konservelerinin hazırlanmasında kullanıldığı gibi,margarin yapımında da kullanılmaktadır (Gül ve ark, 2001).

Tohumlarında % 20-25 protein bulunduran yerfıstığı, beslenme için gerekli aminoasitlerinbirçoğunu kapsar. Thiamin, niacin, riboflavin, vitamin E gibi vitaminler yönünden zengindir.Potasyum, magnezyum, fosfor ve kükürt gibi mineral maddeler yerfıstığı tohumunda bol miktardabulunmaktadır (DPT, 2001).

Yerfıstığı daha çok çerez olarak tüketilmektedir. Bu amaçla yerfıstığı tohumlan dış kabukkırılmadan veya kabuk kırılıp tohumlar ayrıldıktan sonra kavrulup çiğ fıstık tadı giderilmiş ve aynızamanda dayanıklılığı arttırılmış olarak tüketime sunulmaktadır (Gül ve ark, 2001).

Yerfıstığından yağ çıkarıldıktan sonra geriye kalan küspe yem maddesidir. Aynca yerfıstığıbir baklagil bitkisi olduğu için toprağı azot bakımından zenginleştirir. Yerfıstığı meyvelerindentohum çıkarılmasıyla geriye kalan kabukta, % 6-7 ham protein, % 1-2 yağ, % 60-67 ham lif, % 35-45 selüloz, % 27-33 lignin, ve % 2-4 kül bulunmaktadır. Bu nedenle yerfıstığı kabukları; yem dolgumaddesi olarak, mantar yetiştiriciliğinde, yakacak olarak, odun yapımında dolgu maddesi olarak,yapay kömür yapımında değerlendirilir.

Yerfıstığımn gen merkezi olarak, Güney Amerika kıtası kabul edilmiştir. Avrupa iklimiyerfıstığı tarımı için uygun olmadığından, bu ülkelerde gelişme gösterememiştir. Akdeniz'de kıyısıbulunan Yunanistan, İtalya, Fransa ve İspanya gibi ülkelerde yayılma gösterebilmiştir. YerfıstığınınABD'ye ulaşması, diğer ülkelere göre gecikmiş olmasına rağmen, yerfıstığı tarımındaki en hızlıgelişmeler bu ülkede olmuştur. Bugün, dünyada en modern yerfıstığı tanmı ABD'de yapılmaktadır(Gül ve ark, 2001).

Dünya yerfıstığı 2003-2005 dönemine ait ekim alanı, üretim ve verimdeki gelişmelerÇizelge 16'da verilmiştir. Dünya genelinde 2005 yılında 142,4 Kg/Da ortalama verim düzeyi ileyaklaşık 36 milyon ton yerfıstığı üretimi gerçekleştirilmiştir.

- 2 1 6 -

Çfeelgc 16. Donya Yerfıstığı Ekim Alanı (Bin Ha), Oretim (Bin Ton) ve Verim (Kg/Da)

YER FISTIĞI

DÜNYA

2003/2004EkimAlanı

(Bin Ha)

26.463

Üretim(Bin Ton)

35.658

Verim(Kg/Da)

134.8

2004/2005EkimAlanı

(Bin Ha)

25.004

Oretim(Bin Ton)

36.420

Verim(Kg/Da)

145,7


(Bin Ha)

25.214

Üretim(Bin Ton)

35.908

Verim(Kg/Da)

142,4Kaynak: TKB

Yerfistığı tropik ve subtropik bölgelerde yetişebilen yazlık bir sıcak iklim bitkisidir. Dünyayerfistığı üretiminde önemli olan ülkeler Çin, Hindistan, ABD, Endonezya, Nijerya, Senegal veSudan'dır.

B.6.2.Türkiye'de Yerfıstığı

Yerfistığmın Türkiye'ye ne zaman ve nasıl girdiği kesin olarak bilinmemekte, ülkemizde ilkdefa Trakya bölgesinde yetiştirilmeye başlandığı, daha sonra ise Ege, Akdeniz ve Güney DoğuAnadolu bölgelerine yayıldığı araştırıcılar tarafından bildirilmektedir (Anoğlu, 1999).

Ülkemizde yerfıstığı yetiştiriciliği Akdeniz Bölgesi, Batı Anadolu, Güneydoğu Anadolu veMarmara Bölgesinin bazı bölümlerinde ağırlık kazanmış olup, küçük aile işletmeleri şeklindeyapılmaktadır. Adana, Osmaniye, İçel, Antalya, Kahramanmaraş, Aydın ve Muğla illerindeüretilmektedir. Yüksek maliyet, yerfisöğuun yağ sanayinde değerlendirilmesini engellemektedir.Bu nedenle yerfistığı ülkemizde çerez olarak tüketilmekte ve yine çerez olarak ihraç edilmektedir.

Türkiye'de yerfıstığı ekim alanının % 96'sı bu illerde bulunmaktadır. Türkiye'nin dünyaüretiminden aldığı pay çok düşük olmasına rağmen hektar başına verim dünya ortalamasınınüzerindedir.

Çizelge 17'nin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, ülkemizde yerfistığı ekim alanlannda1996-2005 yıllan arasında dalgalanmalar görülmektedir. 2005 yılında 26 bin hektar alanda 85 binton yerfıstığı üretimi olacağı tahmin edilmektedir. Özellikle 1999 yılından itibaren yerfistığı ekilişalanlannda azalmalar olmuştur. Ekim alarundaki azalışa rağmen dekar başına verimin yüksek oluşuüretimde artışı sağlamıştır.

Çizelge 17. Türkiye Yer fistıgı Ekim Alanı (Ha), Oretim (Ton) ve Verim (Kg/Ha)

YILLAR

1996

1997

199S

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005»

EKİM ALANI(Ha)

34.000

32.000

35.000

28.000

28.300

27.000

33.000

28.000

26.000

26.000

ÜRETİM(Ton)

80.000

82.000

90.000

75.000

78.000

72.000

90.000

85.000

80.000

85.000

VERİM(Kg/Ha)

2.353

2.563

2.571

2.679

2.756

2.667

2.727

3.036

3.077

3.269

Kaynak: TÜIK * 2005 yılı rakamları tahminidir.

- 2 1 7 -

Bugün ülkemizde üretimi yapılan çeşitler Virginia grubundan olup, yatık ve yan yatıkolarak gelişmektedir (Anoğlu, 1999).

Genel olarak çiftçiler kendi tohumluğunu kendileri üretmektedir. Çeşit safiyeti olmayan butohumluklann kullanılmasıyla hastalık ve zararlılar artmakta, kalite ve verimde düşüşler olmaktadır.Kaliteli ve yüksek verim için tohumluklann yenilenerek sertifikalı tohumluk kullanımı teşvikedilmelidir.

Araştırma enstitüleri üreticilerin ihtiyacı olan uygun çeşitleri çıkarmaları yanında buçeşitlerin tohumluk üretimlerini ve yayımım da yapmaktadırlar. Aynca bazı özel sektör kuruluşlanda sertifikalı tohum üretimine başlamış durumdadır.

Yerfıstığının son üç yıllık maliyetleri Çizelge 18'de verilmiştir.Çizelge 18. Yerfıstığı Üretim Maliyeti

MALİYET UNSURLARI

GİRDİ GİDERLERİTohum Bedeli

Gübre Bedeli

Zirai Mücadele İlacı BedeliSu Bedeli

BAKIM VE İSÇİLİK GİDERLERİtik SDrilmİkileme

Üçleme

DisloTırmık ve Taban SdrgO

Ekim ve Tohum kapatma

Boğaz DoldurmaGübreleme İşçiliği

Zirai Mücadele İşçiliği

Sulama İşçiliğiÇapalama

HASAT VE PAZARLAMAHasat ve Harman

Nakliye (İşletmeye ve pazara taşıma)


DEĞİŞKEN MASRAFLAR TOPLAMI (DMT) (3+8+19+22)

DEĞİŞEN MASRAFLARIN FAİZİ (V.20)

TOPLAM DEĞİŞEN MASRAFLAR (TDM) (23+24)Genel İdare Giderleri (TDM %3)Tarla Kirası

Diğer Sabit Masraflar (Amortisman ve Sigorta gibi)

TOPLAM SABİT MASRAFLAR (TSM) (26+27+28)TOPLAM ÜRETİM MASRAFLARI (TÜM) (25+29)

Bir Dekardan Alınan Ürün Miktarı (Verim)

Bir Dekardan Alınan Yan OrOn Miktarı (Verim)

ÛrOntta Satış Fiyatı (TL/Kg.)

Yan OrDnDn Satış Fiyatı (TUKft.)

Ana Örün Geliri (31*33)

Bir Dekardan Elde Edilen Yan Criln Geliri (32*34)

Bir Dekardaki Gavri Safi Üretim Değeri (GSÜD) (31*33+32*34)

Bir Dekardan Elde Edilecek Ürün İçin Yapılan Masraf Toplamı (30-36)

Bir Kg Orundu Maliveti (38/31)


Bir Dekardan Elde Edilen Net Kar (GSÜD-TÜM)Kaynak: TKB

2003 (TL/Da)

74.000.00027.000.000

19.000.00012.000.000

16.000.000SOJ50.000

7.500.000

4.500.000

3.500.000

6.000.000

5.100.0003.500.000

2.000.000

1.750.000

4.000.00012.500.000

27.100.000

24.100.000

3.000.000

3.000.000

154.450.000

30.890.000

185.340.0005.560.200

45.000.000

0

50.560.200235.900.200

355

0

1.250.000

0

443.750.000

0443.750.000235.900.200

664.508

258.410.000207.849.800

2004 (TL/Da)

65.500.000

30.000.000

20.000.0007.500.000

8.000.000

70.400.0009.000.0007.000.000

6.000.000

7.000.000

6.000.000

7.000.0001.700.0001.700.000

9.000.00016.000.000

39.000.000

35.000.000

4.000.000

4.000.000

178.900.00026.835.000

205.735.0006.172.050

SO.000.000

0

S6.172.050

261.907.050381

0

1.250.000

0

476.250.000

1

476.250.001

261.907.049

687.420270.515.001

214.342.951

2005(YTL/Da)

5*5430,56

15,968,97

0,05

68418,956,36

2,85. 8,01

7,323,76

3,424,57

11,6011,68

45,77

40,45

5,32

1,19

171,01

17,10188,11

5,64

67,80

0,00

73,45

261,55

421,48

0,00

1,130,00

476,28

0,00

476,28

261,55

0,62

288,17

214,72

— 218 —

B.7. SUSAM

B.7.1. Dünya'da Susam

Susam (Sesamum indicum) dik büyüyen tek yıllık, tohumlarında % 50-60 yağ, % 25 proteiniçeren yazlık ve otsu bir bitkidir. Bileşiminde ayrıca bulunmaktadır. Besleyici özelliği velezzetinden dolayı insan besini olarak çok miktarda tüketilmektedir.

Yağı % 47 oleik asit ve % 39 linoleik asit içermektedir. Susam tohumlan halen Yakın veUzak Doğu yemeklerinde kullanılmaktadır. Diğer şekerleme ürünlerinin yanı sıra, susamtohumlarının büyük bir kısmı helva ve tahin üretimi için kullanılmaktadır. Aynı zamanda dünyadayemeklere tat ve çeşni vermek amacıyla da kullanılmaktadır. Susam yağı içerdiği sesamolin,sesamin ve sesamol gibi doğal antioksidanlar nedeniyle mükemmel bir stabiliteye sahiptir (Brar,1979).

Susamın yağı alındıktan sonra elde edilen küspesi triptofan ve methionince zengin % 30-35protein içermektedir. Kabuklu susam tohumlan kalsiyumca zengindir ve mineral kaynağıdır(Johnson et al, 1979).

Anavatanının Afrika olduğu tahmin edilen susam insanlık tarihinin bilinen en eskibitkilerindendir. Susam tohumlarının kullanımı M.Ö. 3000 yıllanna dek gitmektedir. 5000 yıldanfazla bir süredir, Çinliler susam yağını sadece aydınlanmak amaçlı olarak yakmakla kalmayıp,mürekkep elde etmek amacıyla da kullanmışlardır. Afrikalılar tarafından susam tohumlanAmerika'ya getirilmiştir. Günümüzde Orta Amerika'dan, Asya ve Kuzey Afrika'ya kadar her yerdebulmak mümkündür.

Susam üretimin yoğun olarak yapıldığı Hindistan, Çin, Afganistan, Pakistan, Bangladeş,Endonezya ve Srilanka'da % 77,6'sı bitkisel yağ olarak, diğer kısmı ise pastacılıkta ve tohumlukolarak tüketilmektedir.

Dünya susam 2003-2005 dönemine ait ekim alanı, üretim ve verimdeki gelişmeler Çizelge19'da verilmiştir.

Çizelge 19. DOnya Susam Ekim Alanı (Bin Ha), Oretim (Bin Ton) ve Verim (Kg/Da)

SUSAM

DÜNYAKaynak: FAO

2003/2004EkimAlanı

(Bin Ha)

7.615

Üretim(Bin Ton)

3.196

Verim(Kg/Da)

419,7

2004/2005

EkimAlanı

(Bin Ha)

7.465

Oretim(Bin Ton)

3.283

Verim(Kg/Da)

439,8


(Bin Ha)

7.561

Üretim(Bin Ton)

3.321

Verim(Kg/Da)

439.3

B.7.2.TÜrkiye'de Susam

Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Akdeniz ve Ege bölgelerinde tanmı yapılmaktadır. Susamgelişme süresinin kısalığı, birim fiyatının yüksekliği, üretim girdilerinin fazla olmaması ve herkültür bitkisi ile ekim nöbetine girmesi nedeni ile ikinci ürün tarımında da yer alabilmektedir (îşlerve ark, 1996).

Türkiye'de yıllara göre susam ekiliş alanı, üretim ve verim değerleri Çizelge 20'deverilmiştir. Çizelge 2O'deki değerlerden de anlaşıldığı gibi, ülkemizde susamın ekiliş alanlanrungiderek azaldığı görülmektedir. Bu azalışta susam tanmınm tamamen el emeğine dayalı olarakyapılmasının önemli etkisi vardır.

- 2 1 9 -

Çizelge 20. Türkiye Susam Ekim Alanı (Ha), Oretim (Ton) ve Verim (Kg/Ha)

YILLAR

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005»

EKİM ALANI(Ha)

74.000

68.000

69.000

51.000

50.900

50.000

48.000

44.000

43.000

43.000

ÜRETİM(Ton)

30.000

28.000

34.000

28.000

23.800

23.000

22.000

22.000

23.000

26.000

VERİM(Kg/Ha)

405

412

493

549

468

460

458

500

535

604

Kaynak: TÜİK • FAO

Ülkemizde üreticiler genel olarak mevcut çeşitleri yetiştirmekte ve tohumluk ihtiyaçlarınıkendileri temin etmektedirler. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsünde susam ıslah çalışmalarınadevam edilmektedir.

Çizelge 21 'den görüleceği gibi, 2005 yılı maliyetlerinde bir önceki yıla göre bakım, işçilikve hasat-pazarlama gibi maliyet unsurlannda yaşanan değişimden dolayı yaklaşık % 13'lük artışgörülmektedir.

Çizelge 21. Susam Oretim Maliyetleri

MASRAF UNSURLARIGİRDİ GİDERLERİ

Gübre BedeliTohumluk BedeliSu Bedeli

İlaç Bedeli

BAKIM VE İŞÇİLİK GİDERLERİİlk SürmeİkilemeDiskaro ve TırmıkEkim ve Tohum KapatmaÇapalamaGübreleme işçiliğiZir.MUc.lşçilifi Bedeli

Sulama İşçiliği BedeliHASAT VE PAZARLAMAHasat ve HarmanNakliye


DEĞİŞKEN MASRAFLAR TOPLAMI(DTM)(3+8+17+20)Değişen Masrafların Faizi

TOPLAM DEĞİŞEN MASRAFLAR(TDM)(21+22)

2003 (TL/D»)15.150.000

7.000.0003.400.0002.500.0002.250.000

33.OSO.O0O9.000.0005.000.0005.500.0005.50O.OO04.250.0001.550.0001.250.0001.000.000

26.000.00023.500.0002.500.000

4.000.00078.200.00015.640.00093.840.000

2004(TLflJ»)

15.170.000

6.750.0004.000.0003.500.000

920.000

32.600.00010.700.0006.500.0003.150.0003.700.0005.600.0001.200.000

600.0001.150.000

16.700.00015.000.000

1.700.0002.800.000

67.270.00010.090.500

77.360.500

2005 (T)(YTL/Da)

15,798,24

3,073,37

1.1249,1415,566,429,785,757.72

2,081,100,41

31,0127,20

3.820,96

96,909,69

106,59

- 2 2 0 -

Genel İdare Giderleri(TDM %3)

Tarla Kirası

Diter Sabit Masraflar(Amortisınan ve Sigorta gibi)

TOPLAM SABİT MASRAFLAR(TSM)(24+25+26)

TOPLAM ÜRETİM MASRAFLARI(TÜM)(23+27)

Bir Dekardan Alınan Ürün Miktarı (Verim)

Bir Dekardan Alınan Yan Ürün Miktarı (Verim)

Ürünün Salı; Fiyatı (TL/Kg.)

Yan Ürünün Satış Fiyatı (TL/Kg.)

Ana Ürdn Geliri (29*31)

Bir Dekardan Elde Edilen Yan Ordu Geliri (30*32)

Bir Dekardaki Gayri San Üretim DeÛeri (GSÜD) (29*31+30*32)

Bir Dekardan Elde Edilecek Ürün İçin Yapılan Masraf Toplamı (28-34)

Bir Kg ÜrdnDn Maliyeti (36/29)



2.815.200

16.000.000

0

18.815.200

112.655.200

61

0

1.700.000

0

103.700.000

0

103.700.000

112.655.200

1.846.807

9.860.000

-8.955.200

2.320.815

21.900.000

0

24.220.815

101.581315

60

0

1.700.000

0

102.000.000

0

102.000.000

101.581.315

1.693.022

24.639.500

418.685

3,20

24,95

0,03

28,18

134,78

70,69

0

1,73

0

122,22

0

122,22

134,78

1,91

15,63

-12,56

Kaynak: TKB

B.8. HAŞHAŞB.8.1. Dünya'da Haşhaş

Papaver somniferum L tek yıllık bir kültür bitkisidir. Ekiminden üretimine ve satışına kadaryasal olarak ile izlenen haşhaş, asıl olarak en önemli ilaç hammaddesi olan alkojoidleri içinyetiştirilmektedir. Kapsüllerinde bulunan, özellikle morfin, papaverin, tebain ve kodein gibialkaloidler tıbbi ve ticari değeri olan önemli ilaç hammaddeleridir.

Haşhaş tohumunda içerdiği % 44-50 oranında yağ ile de aynı zamanda bir yağ bitkisidir.Yağı % 60-65 oranında linoleik asit ve % 18 oleik asit içermektedir. Yağı yemeklik yağ olarakkullanıldığı gibi, boya, sabun ve kozmetik sanayinde de kullanılmaktadır.

Karbonhidrat ve kalsiyumca zengin gri-mavi, san, beyaz, kahve ve pembe renklerdekihaşhaş tohumları çok eski zamanlardan beri insan beslenmesinde enerji kaynağı olmuştur. Alkoloidiçermeyen tohumlan, pasta ve çöreklerde kavrulup ezilerek yada doğrudan çeşni vermek amacıylakullanılmaktadır. Küspesi içerdiği % 20-30 protein ile değerli bir hayvan yemidir. Özelliklebüyükbaş hayvan beslenmesinde öneme sahiptir.

Haşhaş Akdeniz ülkelerinden Asya'ya doğru yayılmıştır. Haşhaş kapsülünde yirmi kadaralkaloid daha bulunmaktadır. Bunların en önemlileri tebain, kodein ve papaverin'dir.

Dünyada, Birleşmiş Milletler Teşkilatı denetiminde yasal olarak Türkiye, Hindistan,Avustralya, Fransa, İspanya, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti ile son yıllarda Çin'de haşhaş ekimiyapılmaktadır. Türkiye ve Hindistan Birleşmiş Milletler Teşkilatınca geleneksel haşhaş üreticisiülkeler olarak kabul edilmektedir.

2003-2005 döneminde dünya haşhaş ekim alanı, üretim ve verimdeki gelişmeler Çizelge22'de verilmiştir. 2005 yılında bir önceki yıla göre ekim alanında değişim olmamakla birlikteortalama verimdeki yaklaşık % 32 oranındaki azalmadan dolayı üretimde de aynı oranda bir azalmagörülmektedir.

- 2 2 1 -

Çizelge 22. DOnya Haşhaş Ekim Alanı (Ha), Oretim (Ton) ve Verim (Kg/Da)

HAŞHAŞ

DÜNYA

2003/2004EkimAlanı(Ha)

168.319

Üretim(Ton)

88.892

Verim(Kg/Da)

52,81

2004/2005EkimAlam(Ha)

174.638

Üretim(Ton)

88.551

Verim(Kg/Da)

50,71

2005/2006 (tahmini)EkimAlanı(Ha)

174.581

Üretim(Ton)

60.135

Verim(Kg/Da)

34,45

Kaynak: FAO

B.8.2. Türkiye'de Haşhaş

Haşhaş bir yağ bitkisi olmakla birlikte ülkemizde tıbbi amaçla yetiştirilmekte ve tarımı çokeski yıllardan beri yapılmaktadır. 1933 yılma kadar haşhaş ekim alanları ve afyon üretimibakımından herhangi-bir engel bulunmamaktaydı. Karadeniz ve Ege kıyılarının bir kısmı hariç tümAnadolu'da haşhaş yetiştirilmekteydi. Haşhaş ekim alanları 1933 yılında 2253 sayılı Kanunlakontrol altına alınmış ve haşhaş ekimi 14 il ile sınırlandırılmıştır. 1938 yılında 3491 Sayılı KanunlaToprak Mahsulleri Ofisi kurulmuş ve tüm yetkiler bu kuruma devredilmiştir. 1971 yılma kadarbitkisel yağ üretimini artırmak amacıyla bazı illerde tohum üretimi için haşhaş ekimine izinverilmiştir. 1971 yılında ise 2654 sayılı hükümet kararnamesiyle haşhaş tarımı ülkemizdeyasaklanmıştır. Üretime 1974 yılında tekrar izin verilmiş ancak kapsül çizimi yasaklanmıştır.

1981 yılında Afyon Bolvadin'de kurulan alkoloid fabrikasında çizilmemiş kapsüllerişlenmeye başlanmıştır. Bolvadin alkoloid fabrikası yıllık 20 bin ton kuru haşhaş kapsülü.işlemekapasitesine sahip olup, dünya yıllık ihtiyacının % 35'ini karşılayacak seviyededir.

Halen ülkemizde 10 ilin tamamında ve 5 ilin ise bazı ilçelerinde haşhaş tarımıyapılmaktadır. Afyon, Burdur, İsparta, Karaman, Amasya, Çorum, Tokat, Uşak, Denizli ve Kütahyaillerinin tamanunda; Ankara, Balıkesir, Eskişehir, Konya ve Manisa illerinin bazı ilçelerinde haşhaştanım yapılmaktadır.

Türkiye'de yıllara göre haşhaş ekiliş alanı, üretim ve verim değerleri Çizelge 23'deverilmiştir. Bakanlar Kurulunca haşhaş ekimine müsaade edilen yerlerde Toprak Mahsulleri OfisiGenel Müdürlüğü'nce yapılan planlama çerçevesinde Birleşmiş Milletler Teşkilatınca ülkemizeverilen 700.000 dekar limit dahilinde haşhaş ekimi ve çizilmemiş kapsül üretimi yaptırılmaktadır.

Çizelge 23. TOrkiye Haşhaş Ekim Alanı (Ha). Üretim (Ton) ve Verim (Kg/Ha)

YILLAR

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

EKİM ALANI(Ha)

11.942

29.681

49.207

87.194

27.555

45.836

50.741

99.43!

30.343

ÜRETİM(Ton)

5.346

10.948

27.964

31.332

11.564

21.436

19.000

52.000

17.809

VERİM

(Kg/Ha)

448

369

568

359

420

468

374

523

587Kaynak: TÜİK

— 222 —

Haşhaş tohumunun çok az bir kısmı üreticiler tarafından tohumluk olarak ve yöreye hasyiyeceklerde kullanılmak üzere ayrılmakta, geriye kalan büyük kısmı da yağı çıkartılmak üzerehaşhaş yağı işleme tesislerine satılmaktadır. Haşhaş yağının gıda olarak tüketimi yok denecek kadarazdır. Afyon ilinde 350 ton kapasiteli 7 adet haşhaş yağı işleme tesisi bulunmaktadır. Haşhaş yağıözellikle boya sanayinde, tohumlan ise unlu mamullerde ve kozmetik sanayinde kullanılmaktadır.

Ülkemizde haşhaş tohumu uyuşturucu madde içermediğinden, serbest piyasada işlemgörmektedir. Ancak haşhaş tohumunun üreticinin elinde kalmaması ve değer fiyatının altındasatılmaması amacıyla 1988 yılından itibaren Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) haşhaş tohumudestekleme alımıyla görevlendirilmiştir. 1988 yılından bu yana haşhaş tohumu için TMO'ca alımfiyatı ilan edilmesine rağmen, serbest piyasada haşhaş tohumu fiyatlannın yüksekliği nedeniyle,üretilen tohumlar piyasaya satılmaktadır (TMO).

C. DÜNYA'DA VE TÜRKİYE'DE YAĞLI TOHUM VE BİTKİSEL YAĞLARA İLİŞKİNFİYATLAR

Dünya soya, ayçiçeği ve kolza tohumu 1996-2005 yılı fıyatlan Çizelge 24'te ve grafiğiGrafik l'tc verilmiştir. Fiyatlar 2001 yılından 2004 yılına kadar artma 2004 yılında ise azalmaeğilimi göstermiştir.

Çizelge 24 Dünya Yağlı Tohumlar Fiyat Çizelgesi

DÜNYA YAĞU TOHUMFİYATLARI (VTON)

Soya, Brezilya, O F Rotterdam

YaHlık Ayçiçeği. CİF Avrupa

Kolza/Kanola, O T Hamburg

1996/97

311

266

284

1997/98

263

309

296

199499

206

237

227

1999/00

208

214

190

2O00/D1

200

219

202

2001/02

200

287

220

2002/D3

242

285

284

2003/04

317

321

317

2004/D5

266

313

262

2005/06

238

276

268

Kaynak: DTM, 2006

Grafik 1. Dünya Yağlı Tohumlar Fiyat Grafiği

DÜNYA YAĞU TOHUM FtYATLARI (VTON)

1996/97 1997/98 1998/99 1999/00 2(XXV01 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06

270

250

210

170

•Soya, Brezilya, CİF Rotterdam ' Yağlık Ayçiçeği, CİF Avrupa • Kolza/Kanola, CİF Hamburg !

Kaynak: DTM, 2006

Dünya soya, ayçiçeği, kolza ve palm yağı 1996-2005 yılı fıyatlan Çizelge 25' te ve grafiğiGrafik 2'de verilmiştir. Fiyatlar 2000-2004 yıllan arasında artış göstermekte, 2004' ten sonra artışve azalışlar dar bir aralıkta seyretmektedir.

- 2 2 3 -

Çizelge 25 Dünya Bitkisel YaŞ FiyatlanDÜNYA BİTKİSEL Y AÖ

FİYATLARI (VTON)

Soya Yağı FOB RotterdamArclcelc Yaü FOB RotterdamKolza Yafc FOB RotterdamRBD Palm Yafc FOB Malezya

1996/"»7

536545539525

1997/98

633730637605

1998/99

4835604824*1

1999/00

355413359

• 315

2000/D1

336428372244

2001^)2

412587451341

2002/03

537592589420

2003/D4

633663670

481

2004/05

545703660392

2005/06

547606728398

Kaynak: DTM, 2006

Grafik 2. Dünya Bitkisel Yağ Fiyatları

DÜNYA BİTKİSEL YAĞ FİYATLARI (VTON)

1996/97 1997/98 1998/99 1999/00 2000/D1 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/D6

-Soya Yağı FOB RotterdamKolza Yağı FOB Rotterdam

Ayçiçek Yağı FOB Rotterdajo- » RBD Palm Yağı FOB Malıuezft

Kaynak: DTM, 2006

Çizelge 26. Ayçiçeği Fiyatlan ( TL/Kg)

Yıllar

2002

2003

2004

2005 (YTL)

Trakya BirlikAlım Fiyatı

460.000

485.000

515.000

0,505

Verilen PrimMiktarı

85.000

110.000

135.000

0,175

Toplam

545.000

595.000

650.000

0,68

Kasnak: Trakya Birlik, 2006

Çizelge 27. AyçiçeğiYILLAR

1984-1989

1990-1994

1995-1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Buğday Fiyatları (TL/Kg) ve PariteEylül Ayı Ayçiçek

Alım Fiyatı

281

3.677

71.600

165.000

370.000

460.000

485.000

515.000

505.000

Temmuz Ayı 2.Sınıf Buğday Alım

Fiyatı135

1.595

36.650

92.000

150.600

211.600

330.000

33O.0OC

337.00q

Parite

2,30

2,11

2,04

1,79

2,46

2,17

1,47

1,56

1,50

Kaynak: Trakya Birlik, 2006

— 224 —

Çizelge 28. Ayçiçeğinde Dekara Verimlere GBre Üretici Maliyeti (Kg/TL) Ve %30 Kar PayıHesaplanmış Defteri

Yıllar

2002Kar2003Kar2004Kar2005Kar

140

468.957609.644541.571704.042645.750839.475

0,680,88

İSO

437.693569.001505.467657.107602.700783.510

0,640,83

160

410.337533.438473.875616.037565.030734.539

0,600,78

170

386.200502.060446.000579.800531.795691.333

0,560,73

180

364.744744.167421.222547.589502.250652.925

0,530,69

190

345.547449.211399.053518.769475.820618.566

0,500,65

200

328.270426.751379.100492.830452.025587.632

0,480,62

Kaynak: Trakya Birlik, 2006

D. YAĞLI TOHUMLAR VE BİTKİSEL YAĞLAR DIŞ TİCARETİ

Ülkemizde yağlı tohum üretiminin yetersizliği, yağlı tohumların içerdiği yağ oranının, veham yağ kalitesinin düşük olması ithalatı zorunlu kılmaktadır.

Son beş yıllık döneme bakıldığında, ülkemizde yağlı tohum ve bitkisel yağ ithalatınınortalama olarak toplam ithalatın yaklaşık % Tini oluşturduğu görülmektedir. Rakamsal olarak da,1996 yılında yaklaşık 664 milyon dolar olan yağlı tohum ve bitkisel yağ ithalatı 2005 yılında 1.257milyon dolara yükselmiştir.

Buna karşılık, yağlı tohum ve bitkisel yağ ihracatımız 1996 yılında 240 milyon dolar iken2005 yılında 462 milyon dolara ulaşmıştır.

Çizelge 29. Türkiye Yağlı Tohum ve Bitkisel Yag İthalatı ($)

YİLLAR

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

YAĞLİ TOHUMİTHALATI

250.354.591

259.239.697

304.243.131

218.561.830

233.061.219

133.460.409

223.447.087

424.905.089

469.246.187

623.776.992

BİTKİSEL YAĞİTHALATI

413.936.676

478.768.709

431.409.680

364.583.295

303.282.791

276.042.017

343.785.488

418.767.196

434.842.934

633.293.574

TOPLAM

664.291.267

738.008.406

735.652.811

583.145.125

536.344.010

409.502.426

567.232.575

843.672.285

904.089.121

1.257.070.566Kaynak: DTM, 2006

Çizelge 30. Türkiye Yağlı Tohum ve Bitkisel Yafi İhracatı (S)

YILLAR

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

YAĞLI TOHUMİHRACATI

22.893.087

29.477.695

32.4(1.062

35.666.396

22.828.985

29.428.698

26.294.542

47.899.815

50.688.422

59.512.954

BİTKİSEL YAĞİHRACATI

217.692.245

265.744.345

233.756.066

249.578.176

95.885.653

178.883.728

91.795.164

247.171.3U

201.777.951

402.864.203

TOPLAM

240.585.332

295.222.040

266.217.128

285.244.572

118.714.638

208.312.426

118.089.706

295.071.127

252.466.373

462.377.157

Kaynak: DTM, 2006

- 2 2 5 -

Yağlı Tohumlar

Çizelge 31 ve Çizelge 32'de görüldüğü gibi 2005 yılında toplam 623 milyon dolar olanyağlı tohum ithalatımızın; % 52,7'sini soya, % 25,9'unu ayçiçeği, % 10,3'ünü ise susam tohumuoluşturmuştur. Grafik 3'e bakıldığında 2001 yılından itibaren yağlı tohum ithalatımızda sürekli birartışın olduğu görülmektedir.

Çizelge 31. Türkiye Yafth Tohum İthalatı

Kaynak DTM, 2006Grafik 3-1996-2005 Yağlı Tohum İthalatı (Kg/$)

YILLAR

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

KG

826.646.124

912.544.440

1.131.625.155

920.080.523

1.154.392.088

578.123.017

867.896.088

1.443.692.407

1.337.728.891

1.964.293.446

S

250.354.591

259.239.697

304.243.131

218.561.830

233.061.219

133.460.409

223.447.087

424.905.089

469.246.187

623.776.992

1996-2005 YAGU TOHUM İTHALATI

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

-KG'

Kaynak: DTM, 2006

Çizelge 32. Türkiye Yağlı Tohum İthalatı

MADDE ADI

SOYA

AYÇİÇEĞİ TOHUMU

SUSAM TOHUMU

YER FISTIĞI

PAMUK TOHUMU

REP-KOLZA

KETEN TOHUMU

KENEVİR TOHUMU

PALM MEYVESİ VE ÇEKİRDEĞİ

DİĞERLERİ

TOPLAM

2001

S

67.386.583

42.706.560

18.230.169

401.141

3.996.370

406.349

12.752

215.243

43.173

62.069

133.460.409

%

50,5%

32,0%

13,7%

03%

3,0%

03%

0,0%

0,2%

0.0%

0,0%

100.0%

2002

S

139.613.537

42.008.275

33.670.326

33.726

7.155.672

82.883

19.145

362.590

0

500.933

223.447.087

%

«2.5%

18,8%

15,1%

0,0%

3.2%

0,0%

0.0%

0,2%

0.0%

0,2%

100,0%

2003

S

226.524.867

153.335.246

43.120.804

237.105

713.117

56.377

32.762

363.818

0

518.993

424.905.089

%

53.3%

36,1%

10,1%

0.1%

0,2%

0,0%

0.0%

0,1%

0,0%

0.1%

100.0%

2004

S

226.827.629

157.375.993

59.037.024

3.577.720

19.576.018

1.577.595

158.811

229.500

0

885.897

469.246.187

%

4 8 3 %

33.5%

12,6%

0,8%

4,2%

0,3%

0,0%

0,0'/,

0,0%

0,2%

100,0%

2005

S

328.533.229

161.759.061

64.331.991

24.896.736

21.271.303

18.197.462

1.609.948

603.247

0

2.574.015

623.776.992

%

52,7%

25.9%

10.3%

4,0%

3,4%

2,9%

0,3%

0,1%

0.0%

0,4%

100,0%

Kaynak: DTM, 2006

- 2 2 6 -

Ayçiçeği: Ülkemiz yağlı tohum açığı dikkate alınarak üretimi prim sistemi ile artırılmayaçalışılan ayçiçeği tohumunun üretim döneminde, özellikle Karadeniz'e komşu ülkelerden yapılanithalatın üretimi olumsuz yönde etkilemesinin önlenmesini ve Yağlı Tohum Tanm SatışKooperatifleri Birlikleri'nin dışında sanayici ve tüccarında yerli ürünü almalarını sağlamak üzere,1206.00.91.99 Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonlu (G.T.I.P) yağlık ayçiçeği tohumunda uygulanan% 20 oramndaki gümrük vergisinin hasat dönemi öncesi Dünya Ticaret Örgütü tarife taahhüdümüzseviyesi olan % 27'ye yükseltilirken, düşük fiyat beyanlarının önlenmesini teminen de1206.00.91,99 G.T.l.P'li yağlık ayçiçeği ithalatında asgari 75 Avro/Ton, 1512.11.91 G.T.I.P'li hamayçiçeği ithalatında ise 200 Avro/Ton gümrük vergisi uygulaması getirilmiştir (DTM).

6/12/2005 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 2005/9662 sayılı Karar ile de söz konusugümrük vergileri DTÖ üyesi olmayan ülkeler için ayçiçeği tohumunda % 36 en az 100 Avro/Ton,ham ayçiçeği yağında ise % 54 en az 300 Avro/Ton olarak belirlenmiştir (DTM).

Ülkemiz ayçiçeği ithalatı ve ihracatına ilişkin tablolar aşağıda sunulmuştur.

Çizelge 33. Son 10 Yıllık Ayçiçeği İthalatı

YILLAR19961997199819992000

20012002

20032004

2005

KG

642.353.805564.430.290678.476.772

483.890.273

523.903.066

182.727.832129.108.022

540.851.802

481.702.725

491.325.178

S

183.555.131141.416.241

178.517.671

119.484.888

103.323.58342.706.560

42.008.275

153.335.246

157.375.993

161.759.061Kaynak: DTM, 2006

Grafik 4. 1996-2005 Ayçiçek Tohum İthalatı (Kg/$)

1996-2005 A YÇİÇtK TOHUMU tTHAlATI

" \ - ^

' ^ /\ /

\ /

199i 1997 1998 1999 2000 2001 2002 200} 2004

K G — S

2005

700.000.000«00.000.000500.000.000400.000.000300.000.000200.000.000

100.000.000

Kaynak: DTM, 2006

- 2 2 7 -

Çizelge 34. Ayçiçek Tohumu İhracatı

YILLAR1996199719981999200020012002200320042005

KG

2.573.5182.610.8412.895,1073.272.0232.120.531

13.472.0202.318.5174.269.0464.489.0198.128.450

$

5.080.3228.538.0549.080.3508.041.7914.850.180

35.590.6973.713.2998.406.248

10.500.48616.914.279

Kaynak: DTM, 2006

Soya: 11/3/2006 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 2006/10128 sayılı Kararname ile soyafasulyesinde uygulanan gümrük vergisi % O'dan % 10'a; soya küspesinde uygulanan gümrükvergisi ise % 8'den % 13,5'e yükseltilmiştir.

Dış ticaret istatistiklerinin incelenmesinden, 2005 yılında soya ithalatının bir önceki yılagöre % 65 oranında artarak 682.000 tondan 1.154.000 tona, soya yağı ithalatının % 153 oranındaartarak 75.300 tondan 191.000 tona, soya küspesi ithalatının ise % 8 oranında artarak 465.000tondan 501.000 tona yükseldiği görülmektedir. 2001 yılında soya, yağı ve küspesi için ülkemizden208 milyon dolarlık döviz çıkışı gerçekleşirken, 2005 yılında anılan ürünlerin ithalatı için 559milyon dolar ödenmiş olup, bu değer 3,4 milyar dolarlık toplam tanm ürünleri ithalatımızın% 16'sını oluşturmuştur. Soya ithalatında görülen söz konusu artışta; anılan ürünün dünyafîyatlannda görülen düşüş eğilimi ile gümrüklü ithal maliyetindeki avantajın ve soya yağınınbiyodizel üretiminde yaygın olarak kullanılmaya başlanmasının etkisi olduğu tahmin edilmektedir.

Çizelge 35. Türkiye Soya İthalatıYILLAR

1996199719981999200020012002200320042005

KG

149.254.181241.808.411285.192.918353.266.641386.707.598321.251.915612.497.448831.453.564681.964.245

1.154.504.228

S

46.266.15380.766.51378.466.47874.464.52582.938.97567.386.583

139.613.537226.524.867226.827.629328.533.229

Kaynak: DTM, 2006

- 2 2 8 -

Grafik 5.1996-2005 Türkiye Soya İthalatı (KgfS)

1996-2005 YILLAR] SOYA İTHALATI

1.400.000:000

1.200.000.000

1.000.000.000

800.000.000

600.000.000

400.000.000

200.000.000

0

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

-KG-

Kaynak: DTM, 2006

Soya, yağı ve küspesinde meydana gelen ithalat artışı yerli üretimi artırılmaya çalışılanözellikle ayçiçeği tohumu ve yağı ile yem sektöründe mısır başta olmak üzere diğer yem bitkileritalebinin daralmasına yol açmaktadır. Nitekim, ayçiçeği tohumu ve yağında yapılan gümrük vergisidüzenlemelerine rağmen, 2005-2006 kampanya döneminde 477 bin tonluk ayçiçeği alımı yapanTrakya Birlik'in ancak 112.000 tonluk satış gerçekleştirebildiği, Toprak Mahsulleri Ofisi'nin isehalen 2004 yılına ait mısır stoklarını dahi eritmede sıkıntı yaşadığı görülmektedir.

öte yandan, söz konusu vergi düzenlemesinin kanatlı yem maliyetleri üzerindeki etkisininanaliz edilmesi neticesinde, soya ve küspesindeki S'er puanlık talebin mısıra kaydığı varsayıldığındamaliyet artışının sıfıra yakın olduğu; karma yem rasyosunun değişmediği varsayıldığında isemaliyet artışının % 2,9'la sınırlı kaldığı tespit edilmiştir.

Bu çerçevede, söz konusu gümrük vergisi düzenlemesiyle, soya ve küspesinde yapılan vergiartışı ile soya üretimine 240 YTl/Ton prim ödemesi yapılacağının açıklanması hususu da dikkatealınarak, yerli soya ve ayçiçeği tohumu üretimine destek verilmesi, özellikle düşük ithal maliyetlisoya ve soya küspesi ithalatı nedeniyle ayçiçeği, mısır ve diğer yem bitkilerinin pazarlanmasındayaşanan sorunların giderilmesine katkı sağlanması, yağ ve yem sektörlerinde yerli ürünkullanımının teşvik edilmesi ve gümrük vergisinden dolayı oluşan rekabet farklılığınınönlenebilmesi amaçlanmıştır (DTM).

Palm: Tanm ve Köyişleri Bakanlığı'nın koordinatörlüğünde, ilgili kurum ve kuruluşlar ileüniversiteler, üreticiler, üretici birlikleri, sanayiciler, sivil toplum örgütleri ve sektörün diğermensuplarının da katılımıyla, 10-11 Haziran 2005 tarihlerinde Edirne'de gerçekleştirilen YağlıTohumlu Bitkiler Zirvesi'nde, yağlı tohumlu bitkilerin üretiminde başarıya ulaşmak için ülkemizdeüretilen bitkisel ham yağlara ikame olarak kullanılan ve ithalatı giderek artan palm yağlannauygulanan gümrük vergilerinin yeniden gözden geçirilmesi gerektiği yönünde bir karar alınmıştır.

Yağlı Tohumlu Bitkiler Zirvesi'nde alınan kararlar da göz önünde bulundurularak; margarinsanayi ile şekerleme, çikolata ve pastacılık sektöründe kullanılması halinde, palm yağı ithalatındagümrük vergisinin % 15 olarak uygulanması ve diğer bitkisel yağlara kıyasla daha düşük birimfiyatlı olmasından dolayı oluşabilecek ithalat baskısının yerli pamuk ve ayçiçeği üretimini olumsuzyönde etkilemesinin önüne geçilebilmesi, bütün bitkisel yağlı tohumlar, bunların ham ve rafineyağlan ile küspelerinin ithalatında uygulanan gümrük vergilerinde hammadde-mamul koruma

- 2 2 9 -

dengesinin sağlanması, bitkisel yağlann kendi içerisinde de rekabet dengesi oluşturulması amacıyla,palın yağlarının ithalatında uygulanan gümrük vergilerinde düzenlemeye gidilmiştir.

Malumları olduğu üzere, 31/8/2005 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan Bakanlar KuruluKaran uyarınca, üretimleri iç piyasa ihtiyacını karşılayacak seviyede bulunan buğday, çavdar, arpa,mısır, dan gibi hububat ürünleri ile ülkemizdeki ayçiçeği tohumu üretimine destek verilmesi,üretimin artınlması ve devamının sağlanması amacıyla da ayçiçeği tohumu, ham ayçiçeği yağı veküspelerde uygulanan gümrük vergilerinde artışa gidilmiş, bunun yanı sıra ithalatında sürekli artışgörülen ve ülkemizde üretilen bilhassa pamuk yağı ve ayçiçeği yağının talebini daraltaraküretimlerini olumsuz etkilemeye başlayan palm yağında, margarin sanayi ile şekerleme, çikolata vepastacılık üretiminde hammadde olarak kullanılması kaydıyla nihai kullanım mevzuatı kapsamında% 15 olarak uygulanan gümrük vergisi, diğer amaçlı palm yağlan ve bitkisel yağlarda olduğu gibi% 31,2'ye yükseltilmiştir.

Palm yağı ithalatı istatistikleri incelendiğinde, insan gıdası olarak kullanıma uygun palmyağı ithalatının 2002 yılında yaklaşık 100 milyon dolar iken 2004 yılında 210 milyon dolaraulaştığı, 2005 yılında ise 269 milyon dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir.

Söz konusu düzenleme ile, margarin sanayi ile şekerleme, çikolata ve pastacılık sektöründekullanılması halinde ithal edilen palm yağının gümrük vergisi, diğer palm yağlan ve sıvı yağlann(mısır, soya, pamuk) ithalatında da uygulanan (ayçiçeği yağı ithalatında %36) ve Dünya TicaretÖrgütü pazara giriş tarife taahhüdü seviyesi olan % 31,2'ye yükseltilerek gümrük vergisindendolayı oluşan rekabet farklılığının önüne geçilmesi amaçlanmıştır.

Margarinin gümrük vergisinin % 46,8 olduğu nazara alınarak girdilerinin % 31,2-36oranında gümrük vergisine tabi olmasının (bu suretle margarinin ortalama % 15 efektif korumasağlanmaktadır) tarife sistematiğine de uygun olduğu düşünülmektedir.

Margarin sanayinde mamul ürünün özelliği ve üretim teknikleri bakımından asgari % 15-20oranında palm yağı kullanılması gerekmekle birlikte, bu oranın üzerindeki kullanım miktarları isemamul ürünün kullanılacağı sektör de dikkate alınarak, palm yağı ve diğer bitkisel yağlann (pamuk,soya ve ayçiçeği) fiyatlanna göre belirlendiği malumdur. Diğer taraftan, içeriğindeki palm yağımiktarı arttıkça margarinin erime noktasının artacağı ve margarin üretimi ile ilgili mevzuatçerçevesinde "en yüksek erime noktası" şartının sağlanması gerekirken ülkemizde % 70 oranındapalm yağı kullanılan margarin üretiminin düşük olduğu bilinmektedir.

Palm yağı ithalatında yapılan gümrük vergisi düzenlenmesi neticesinde, margarin sanayindeortalama % 40 oranında palm yağı kullanıldığı varsayıldığında, bahse konu vergi artışının margarinüretiminde % 2,9 oranında ek maliyet artışı getireceği, en yüksek oranda (% 70) palm yağıkullanılması halinde ise maliyet artışının en fazla % 6,5 oranında olacağı, pastacılık, şekerleme veçikolata üretiminde ise ana girdinin margarin olmamasından dolayı maliyet artışının bu sektörlereyansımasının çok daha az olacağı düşünülmektedir. Öte yandan, söz konusu maliyet artışına karşın,vergi artışının, palm yağına olan fiyat kaynaklı talebin yerli pamuk ve ayçiçeği yağına kaydmlmasıamaçlanmıştır.

Diğer taraftan, rafine olarak ülkemize giren palm yağının fazla bir işleme faaliyetine tabitutulmaksızın sanayide kullanılmasından dolayı, palm yağı ithalatı ülkemize katma değerkazandırmamaktadır. Ancak, palm yağmda gerçekleştirilen gümrük vergisi düzenlemesineticesinde, talebin bilhassa pamuk ve ayçiçeği yağına kaydınlması durumunda ise pamuk veayçiçeği üretiminin artacağı, buna bağlı olarak da ülkemizde atıl durumda bulunan kırma verafinasyon sanayinin çalışarak, katma değer ve istihdam açısından ülkemize çok daha fazlaekonomik getiri sağlayacağı mütalaa edilmektedir (DTM).

- 2 3 0 -

KOspe: Ham yağ ve küspe ithalatı yerine, yağlı tohum ithalatının cazip hale getirilerek,ülkemizde kurulu yağlı tohum işleme sanayinin atıl kapasitesinin çalışmasını ve katma değerinülkemizde kalmasını teminen, ithalatlarında sürekli artış görülen ve Ocak-Haziran döneminde% 0-2, Temmuz-Aralık döneminde % 4-6 gümrük vergisi uygulanan küspelerde dönemsel vergiuygulamasına son verilerek, söz konusu gümrük vergisi oranlarının 23.04 G.T.I.P'li soyaküspesinde % 8'e, 2306.10-49 G.T.t.P'li pamuk, keten, ayçiçeği ve rep-kolza küspelerinde ise%11,5-13,5'e yükseltilmiştir.

Soyada uygulanan gümrük vergisi ise soya fasulyesinde yapılan vergi artışına paralel olarakhammadde mamul dengesinin korunmasını teminen % 13,5'e yükseltilmiştir.

Yağlı tohumlu bitkiler, ham yağ ve küspelerinde yapılan vergi artışları ile ülkemiz yağlıtohumlu bitki üretiminin korunması ve devamının sağlanması ve döviz kurlarındaki düşüşten dolayımeydana gelebilecek ithalat baskısı sonucunda düşük maliyetli ithalatın söz konusu ürünlerinpazarlanmasında meydana getirebileceği olumsuz etkinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Bubağlamda, özellikle ayçiçeği tohumu ve yağı ile palm yağında vergi artışına gidilmiş olup buürünlerin ithalatı yerine talebin yerli ürüne kaydınlmasına çalışılmıştır. Bunun yanı sıra ayçiçeğitohumu ve yağında tanm ürünlerinde ilk defa asgari vergi uygulamasına gidilerek düşük kıymetbeyanı sonucu oluşabilecek ithalat baskısının ve vergi kaybının önüne geçilmiştir (DTM).

Bitkisel Yağlar

Ülkemizin son on yıllık bitkisel yağ ithalatını incelediğimizde; 1996 yılında 414 milyondolar olan bitkisel yağ ithalatının 2005 yılında 633 milyon dolara yükseldiğini görmekteyiz.

2005 yılında 633 milyon dolar olan bitkisel yağ ithalatımızın % 32,3'sini palm yağı,% 21,3'ünü ayçiçeği yağı, % 16,7'sini soya yağı, % 14,1'ini de mısır yağı oluşturmaktadır.

Diğer taraftan; bitkisel yağ ihracatımız da 1996 yılında 23 milyon dolar iken 2005 yılında 59milyon dolara yükselmiştir.

Ülkemizin bitkisel yağ ithalat ve ihracat rakamlarına ilişkin tablo ve grafikler aşağıdagösterilmiştir.Çizelge 36. Türkiye 2001-2006 Bitkisel Vag İthalatı

Kaynak: DTM, 2006

MADDE ADI

PALM YAĞI

AYCİCEKYAGI

SOYA YAĞI

MISIR YAĞI

PALM ÇEKİRDEĞİ YAĞI

HİNDİSTAN CEVİZİ YAĞI

REP/KOLZA YAĞI

PAMUK TOHUMU YAĞI

KETEN TOHUMU YAĞI

ZEYTİN YAĞI

SUSAM YAĞI

YER FISTIĞI YAĞI

DİĞERLERİ

TOPLAM

2001

S

18.089.723

62.792.080

56.246.308

39195.518

21.588.601

3.693.721

4.9:8.382

296.306

524.372

28.379

0

6.577

68.622.050

276.042.017

%

6,6%

22,7%

20,4%

K.2%

' . 8 %

IJ%

1,8%

0,1%

'.1%

1.0%

(.0%

'..0%

24.9%

ıoo.ov.

2002

S

26.103.046

52.105.952

71.918.554

61.936.381

30.323.089

5.555.298

7.260.487

12.383

2.382.666

3.555.022

18.878

14.088

82.599.644

343.785.481

%

7,6%

15,2%

20,9%

18,0%

8,8%

1,6%

2,1%

0,0%

0,7%

1,0%

0,0%

0,0%

24,0%

100.0%

2003

S

38.454.573

54.089.376

72.800.799

68.810.551

39.009.427

5.993.311

5.831.918

1.602

4.267.695

1.939.813

23.192

28.229

127.516.710

418.767.196

%

9,2%

12,9%

17.4%

16,4%

9.3%

1,4%

1,454

0,0%

1,0%

0.5%

0.0%

0,O%

30,5%

100,0%

2004

S

173.479.964

50.604.608

47.608.732

67.427.339

60.749.032

7.640.896

2.026.532

2.434

5.136.332

90.480

11.259

16.718

20.048.608

434.842.934

%

39,9%

11.6%

10.9%

15,5%

14,0%

1,8%

0,5%

0,0%

U S

0,0%

0,0%

0,0%

4,6%

100,0%

2005

S

204.837.685

134.929.816

1O5.SO2.31O

89.464.181

66.712.089

9.658.095

6.047.159

3.487.459

3.386.046

233.268

22.779

14.543

8.998.144

6J3.293.574

%

32,3%

21,3%

16,7%

14.1%

10,5%

1,5%

1,0%

0,6%

0,5%

0.0%

0,0%

0.0%

1,4%

100,0%

— 231 —

Çizelge 37.1996-2005 Tttrkiye Bitkisel Yag İthalatı

YILLAR1996199719981999200020012002200320042005

MİKTAR (KG)653.591.192787.135.905643.052.468638.528.481707.753.018715.322.934756.116.911789.427.364714.999.327

1.100.528.530

DEĞER (S)414.131.560478.583.149431.430.701364.842.805305.380.636275.803.675346.804.717420.035.042433.768.989632.651.386

Kaynak: DTM, 2006Grafik 6.1996-2005 Türkiye Bitkisel Yag İthalatı (Kg/$)

1996-2005 BİTKfca YAĞ İTHALATI

1.200.000.000

1.000.000.000

800.000.000

600.000.000

400.000.000

200.000.000

o1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

KG"

Kaynat DTM, 2006

Çizelge 38. TOrkiye 2001-2005 Tttrkiye Bitkisel Yağ İhracatı

MADDE ADI

ZEYTİNYAĞI

AYÇİÇEĞİ TOHIMU YAĞI

MISIR YAĞI

SOYA YAĞI '

PAMUKYAĞI

DİĞERLERİ

TOPLAM

2001

İHRACAT $

135.753.669

26.241.674

9.188.322

762.796

1.148.119

25.478.878

178.883.728

%

75,9%

14,7%

5,1%

0,4%

0,6%

14,2%

100,0%

2002

İHRACAT S

46.849.256

19.935.123

11.001.219

3.344.069

3.467.447

16.591.054

91.795.164

%

51,0%

21,7%

12,0%

3.6%

3,8%

18,1%

100,0%

2003

İHRACATS

163.626.237

32.599.395

15.835.880

15.704.776

12.304.464

16.894.619

247.171.312

%

66,2%

13,2%

6,4%

6,4%

5,0%

6,8*/.

100,0%

2004

İHRACAT $

135.387.098

30.465.678

26.973.412

3.201.177

1.750.386

27.264.501

201.777.951

•/.

67,1%

15,1%

13,4%

1,6%

0,9%

13.5%

100,0%

2005

İHRACAT S

305.347.322

60.323.422

28.094.730

2.727.013

2J15.I64

57.596.409

402.864.203

%

75,8%

15.0%

7,0%

0.7%

0.6%

14,3%

100,0%

Kaynak DTM, 2006

- 2 3 2 —

Çizelge 39. Türkiye 1996-2005 Yağlı Tohum ihracatı

YILLAR

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

KG

19.770.030

21.550.829

20.652.297

30.996.150

19.678.645

32.537.721

24.995.628

44.296.866

35.062.728

31.221.849

$

22.893.087

29.477.695

32.461.062

35.666.396

22.828.985

29.428.698

26.294.542

47.899.815

50.688.422

59.512.954Kaynak: DTM, 2006

Grafik 7.1996-2005 Türkiye Yağlı Tohum thracatı (Kg/$)

1996-2005 YAĞU TOHUM İHRACATI

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

-KG'

Kaynak: DTM, 2006

Çizelge 40. Yağlı Tohum, Bitkisel Yajj ve KOspelerde Uygulanan Gümrük Vergisi

Madde AdıAyçiçeği Tohumu

Soya fasulyesi tohumu

Pamuk tohuma

Rep/Kolza tohumu

Ayçiçeği yağı (ham)

Ayçiçeği yağı (rafine)

Soya yağı

Mısır yağı

Palm yağı

Margarin

Ayçiçeği Küspesi

Soya küspesi

Pamuk küspesi

Mevcut Gümrük Vergisi (%)

36MIN100EUR/Ton7l)

10

10

10

54 MIN 300 EUR/Ton w

50

51,2

31,2

51,2

46,8

13,5'"•'

13,5M

13,5

DTÖ Tarife Taahhüdü (%)

27

23,1

23,4

10

36

67,5

31,2

H,2

31,2

46,8

13,5

13,5

13,5

•": DTÖ Oyesi olan Olkelere 27 MIN 75 EUR/Ton uygulanır.m : DTÖ Oyesi olan Olkelere 36 MIN 200 EUR/Ton uygulanır.( 1 >: Romanya için %0 uygulanır.( 4 ) : AB için %0 uygulanır.

- 2 3 3 -

Çizelge 41. tkili Anlatmalar Kapsamında (Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) ve 1/98 Sayılı Ortaklık Konseyi Karan)İthalatta Uygulanan Tarife Kontenjanları

Ayçiçeği TohumuAyçiçek Yağı (Ham)Soya Yağı (Ham)Soya Yağı (Rafine)Mısır Yağı (Ham)Pamuk TohumuPamuk Yağı (Ham)Rep, Kolza Yağı

AB...

18.000 Ton60.000 Ton2.000 Ton

—1.500 Ton

—10.000 Ton

Bulgaristan25.000 Ton15.000 Ton

——

1.000 Ton—

Romanya10.000 Ton30000 Ton9.300 Ton

————...

Yağlı Tohum ve Bitkisel Yağlarda Dahilde İşleme Uygulamaları

Dahilde İşleme Rejimi; 2005/8391 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Karan ve bu Kararçerçevesinde yayımlanan 2005/1 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği'ne istinaden yürütülmektedir.

Söz konusu Rejim çerçevesinde; ihraç ürünlerimize dünya piyasalarında rekabet gücükazandırmak, bu piyasalardaki ihraç pazarlarını geliştirmek, ihracatımızı artırmak ve ihraçürünlerini çeşitlendirmek amacıyla ihracatçılarımızın, dünya piyasa fiyatlarından gümrük muafiyetliolarak hammadde, yardımcı madde, yan mamul, mamul, değişmemiş eşya ile ambalaj ve işletmemalzemeleri ithaline imkan sağlanmaktadır.

Dahilde İşleme Rejiminden yararlanmak isteyen firmaların Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatGenel Müdürlüğü'nden Dahilde İşleme İzin Belgesi (DlİB) almaları gerekmektedir.

DİİB sureleri esas itibariyle 12 ay olmakla birlikte, ihracı taahhüt edilen ürünün niteliğinegöre süreler kısaltılabilmektedir. Örneğin, küp şeker, toz içecek, rafine ayçiçek yağı ve unihracatına ilişkin DİİB süresi 4 ay olarak sınırlandırılmaktadır.

Ülkemiz yağlı tohum ve bitkisel yağ üretim miktarının iç piyasa ihtiyacını bile karşılayacakdüzeyde olmaması ve yüksek maliyetler nedeniyle yerli ürün yağlı tohum ve bitkisel yağlarınkullanılarak ihracat yapılamaması nedeniyle, yağlı tohum işleme ve bitkisel yağ sanayinin kapasitekullanım oranlarının yükseltilmesi, sektörde istihdamın artırılması ve katma değerin ülkemizdekalmasının sağlanması amacıyla Dahilde İşleme Rejimi (DİR) çerçevesinde, ihraç edilecek rafinebitkisel yağ, margarin ve işlenmiş gıda üretiminde kullanılmak üzere Dahilde işleme İzin Belgesikapsamında yağlı tohum ve ham bitkisel yağ ithalatına izin verilmektedir. Bu çerçevede, rafinebitkisel yağ ve margarin sektöründe 2005 yılı itibariyle 225.000 ton ve 195 milyon dolar düzeyindeihracat gerçekleştirilmiştir. En fazla ihracat margarin, rafine mısır yağı, rafine ayçiçek yağı ve rafinebitkisel yağ fraksiyonlarında gerçekleştirilmiştir.

Ayçiçek yağına ilişkin Dahilde İşleme İzin Belgesi (DİİB) düzenlenirken yerli üretiminolumsuz yönde etkilenmemesine meydan verilmemesini teminen belge süresi 4 aylasınırlandırılmakta, döviz kullanım oram % 20'yi geçmemekte ve belge kapsamında ithalatınyapılmasına sadece Ocak-Ağustos döneminde izin verilmektedir. Diğer bitkisel yağlarda ve yağlıtohumlarda ise DlİB süresi 6 ay olarak uygulanmakta ve yine döviz kullanım oranı % 20'yiaşamam aktadır.

- 2 3 4 -

2004 yılı içerisinde, bitkisel yağ ithalatı için 115 adet Dahilde İşleme İzin Belgesidüzenlenirken, 2005 yılında ise bu sayı 190 adede yükselmiştir. Yağlık tohum ithalatına ilişkinolarak ise 2004 yılında 46,2005 yılında ise 57 adet Dahilde İşleme İzin Belgesi düzenlenmiştir.

Bitkisel yağ ihracat istatistiklerimiz incelendiğinde, 2004 yılı itibariyle toplam 138 milyonS'lik ihracatın 127 milyon S'lık kısmının, 2005 yılında ise toplam 195 milyon S'lık ihracatın 182milyon S'lık kısmı Dahilde İşleme Rejimi kapsamında gerçekleştiği görülmektedir.

Bu itibarla, mevcut üretim miktarı ile iç ve dış piyasa fiyatları dikkate alındığında, bitkiselyağ ihracatımızın önümüzdeki yıllarda da tamamıyla Dahilde İşleme Rejimi uygulamalanna bağlıkalacağı görülmektedir (DTM).Çizelge 42. Ülkemiz Tarafından İmzalanan Serbest Ticaret Anlaşmalan ve Bu Anlaşmalar Kapsamında Bitkisel

Yağlarda Verilen Tavizler

ÜRÜN KODU

y 150710

y 150790

y 151211

I5I4II

ÜRÜN KODU

150710

151211

200190*

ÜRÜN KODU

I5I2II

151521

152190

200110

200190'

ÜRÜN KODU

150710

151211

ÜRÜN KODU

0705

0706

0709

0710*

0711*

0712

AVRUPA BİRLİĞİ

ÜRÜN TANIMI

Soya yağı. ham (01.01-31.08)

Soya yağı, rafine (01.01-31.08)

Ayçiçek yağı, ham (01.01-31.08)

Rep, kolza ve hardal yağı, ham (01.01-31.08)

ROMANYA

ÜRÜN TANIMI

Soya yağı, ham (01.01-31.08)

Ayçiçek yağı, ham (01.01-31.08)

Diğer sebzeler, meyvatar, sert kabuklu meyvalar ve yenilen diğer bitki parçaları (sirkeveya asetik asitle hazırlanmış veya konserve edilmiş)

BULGARİSTAN

ORUN TANıMı

Ham ayçiçeği tohumu veya aspiryağları ve bunların fraksiyonları

Ham mısır yağı ve fraksiyonları

Bitkisel mumlar, bal mumu veya diğer böcek mumlan

Hıyarlar ve kornişonlar (sirke veya asetik asitle hazırlanmış veya konserve edilmiş)

Diğer sebzeler, meyvalar, sert kabuklu meyvalar ve yenilen diğer bitki parçaları (sirkeveya asetik asitle hazırlanmış veya konserve edilmiş)

SURİYE

ÜRÜN TANIMI

Ham soya yağı, sakızı ayrılmış olsun olmasın

Ham ayçiçeği tohumu yağı veya aspir yağı

MISIR

ÜRÜN TANIMI

MaruKLactuca sativa) ve hindiba (Cichorium spp.), taze veya soğutulmuş

havuçlar, şalgamlar, kırmızı pancar, teke sakalı, kok kerevizi, turplar ve benzeriyanilan kökler, taze veya soğutulmuş

Diğer sebzeler, taze veya soğutulmuş (0709.90.31. 39 hariç)

Sebzeler (pişirilmemîş veya buharda veya suda kaynatılarak pişirilmiş), dondurulmuş(O7IO.80.1O hariç)

Geçici olarak konserve edilmiş (örneğin, kükürt dioksit gazı kullanılarak, salamurada,kükürtlü su içinde veya diğer koruyucu eriyikler içinde), fakat bu halleriyle derhalyenilmeye elverişli olmayan sebzeler (0711.20,40 hariç)

Kurutulmuş sebzeler, bOtûn halde, kesilmiş, dilimlenmiş, kırılmış, veya toz halinde,fakat başka şekilde hazırlanmamış

•İşaretli ürün gruplarının alt başlaklannda zeytin veya işlenmiş zeytin yer almaktadır.

"Ortak kola.

KOTA (ton)

60.000 ton

2.000 ton

18.000 ton

10.000 ton

KOTA (ton)

9.300 ton

30.000 ton

Sınırsız

KOTA (ton)

15.000 ton

1.000 ton

100 ton

150 t o n "

KOTA (ton)

200

1.000

KOTA (ton)

6 0 0 "

VERGİ ORANI (V.)

0

%50 indirim

0

0

VERGİ ORANI (•/.)

0

0

0

VERGİ ORANİ (*/.)

%50 ind.

6

0

%50 ind.

VERGİ ORANİ (%)

1)

0

VERGİ ORANİ (•/.)

0

- 2 3 5 -

Çizelge 43. Serbest Ticaret Anlaşmaları Kapsamında Bitkisel Yağlarda Alınan Tavizler

ÜRÜN KODU

I5O91O10

15091090

15099000

15100010

15100090

URUN KODU

07099090

07112000

y 15091000

y15099000

20019029

ÜRON KODU

070990

071080

1)711

1509

2005"

200570

ÜRÜN KODU

07099020

071120

1509

2004»

20049022

20049023

2005*

200570

ÜRÜN KODU

07108010

15091090

20057010

20057090

ÜRÜN KODU

15091090

151219

200110

AB

ÜRÜN TANIMI

Lampant Zeytinyağı

Diğer Saf Zeytinyağı

Diğer Zetinyağları

Ham Zeytinyağı

Diğerleri

İSVİÇRE

ÜRÜN TANIMI

Zeytinler ve kabaklar, taze veya soğutulmuş

Zeytinler, geçici olarak konserve edilmiş, fakat bu halleriyle derhal yenilmeyeelverişli olmayanlar

Saf zeytinyağı, teknik kullanıma mahsus olanlar hariç

Diğer zeytinyağları, (saf olanlar hariç) teknik kullanıma mahsus olanlar hariç

Zeytinler, sirke veya asetik asitle konserve edilmiş veya hazırlanmış

NORVEÇ

ÜRÜN TANİMİ

Zeytinler ve kabaklar

Diğer sebzeler

Geçici olarak konserve edilmiş sebzeler (örneğin; küktlrtdioksit gazkullanılarak salamurada, kükürtlü su içinde veya diğer koruyucu eriyikleriçinde), fakat bu halleriyle derhal yenilmeye elverişli olmayanlar

I

Zeytinyağı ve fraksıyonlan (rafine edilmiş olsun olmasın, fakat kimyasal olarakdeğiştirilmemiş)

Diğer sebzeler (sirke veya asetik asitten baika usullerle hazırlanmış veyakonserve edilmiş) (dondurulmamış)

Zeytinler

İZLANDA

ÜRÜN TANIMI

Zeytinler

Zeytinler

Zeytinyağı ve fraksıyonlan (rafine edilmiş olsun olmasın, fakat kimyasal olarakdeğiştirilmemiş)

Jiğer sebzeler (sirke veya asetik asitten başka usullerle hazırlanmış veyatonservc edilmiş), dondurulmuş:

Zeytin (siyah)

Zeytin (yeşil)

3iğer sebzeler (sirke veya asetik asitten başka usullerle hazırlanmış veya:onserve edilmiş), dondurulmamış

Zeytinler

ROMANYA

ÜRÜN TANİMİ

Diğer sebzeler, dondurulmuş (zeytin)

Zeytin yağı

Zeytin

BULGARİSTAN

CRÜN TANıMı

lafine zeytinyağı

Ayçiçck yağı

ityarlar ve kornişonlar

KOTA (ton)

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

KOTA (ton)

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

KOTA (ton)

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

KOTA (lon)

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

Sınırsız

KOTA (ton)

Sınırsız

Sınırsız

5000

KOTA (ton)

200

500

50

VERGİ ORANI (V.)

%10 indirim

%10 indirim

%5 indirim

%10 indirim

%5 indirim

VERGİ ORANI (%)

%50 indirim

%50 indirim

%50 indirim

%50 indirim

Muaf

VERGİ ORANI (V.)

Muaf

Muaf

Muaf

Muaf

Muaf

Muaf

LVERCİ ORANİ (•/.)

Muaf

Muaf

Muaf

Muaf

Muaf

Muaf

Muaf

Muaf

VERGİ ORANI (V.)

8,8

8.8

0

VERGİ ORANİ (•/•)

8.5

0.5

28

- 2 3 6 -

200190

ÜRÜN KODU

151211,19

151521,29

151620

200570

ÜRÜN KODU

15091090

200570

Diğer muhafaza edilmiş sebzeler

İSRAİL

ÜRÜN TANIMI

Ayçiçeği Yağı

Mısır Yağı

Ayçiçeği ve Mısır Yağı Karışımları

Konserve zeytinler

MAKEDONYA

ÜRÜN TANIMI

Zeytinyağı

Zeytinler

KOTA (ton)

500

500

200

500

KOTA (ton)

100

700

28

VERGİ ORANI (%)

9

9

9

% 20 MFN indirimi

VERGİ ORANI (V.)

0

0%

HIRVATİSTAN

ÜRÜN KODU j

2005

URUN KODU

071080*

151219

151590

151620

151710

151790

ÜRÜN KODU

15079091

151211

15121991

151521

1517

ÜRÜN TANIMI

Hamlarımı; veya konserve edilmiş sebzeler

SURİYE

ÜRÜN TANİMİ

Diğer sebzeler, dondurulmuş

Ayçiçeği tohumu yağı ya da aspir yağı, diğer

)iğer katı ve sıvı bitkisel yağ karışımları, diğer

bitkisel katı ve sıvı yağlar ve bunların fraksiyonları

vlargarin

Margarin, diğer

MISIR

ÜRÜN TANIMI

Soya yağı, ambalajlarda yan rafine edilmiş

Ayçiçeği yağı

Ayçiçeği tohumu yağ, ambalajlarda yan rafine edilmişi

Ham mısır yağı vt bunların fraksiyonları

Margarin; bu fasılda yer alan hayvansal veya bitkisel katı ve sıvı yağlann veya

farklı katı veya sıvı yağ fraksiyonlarının yenilen karışımları veya müstahzarları

'İşaretli Örfin gruplarının alt bacaklarında zeytin veya İşlenmiş zeytin yer almaktadır.

KOTAftonl

100

KOTA (ton)

300

5,000

250

500

5,000

KOTA (ton)

0,000

20,000

0,000

000

VERGİ ORANI (%)

0

VERGİ ORANI (%)

0

0

0

0

0

0

VERGİ ORANI (%)

0

0

D

J

I

- 2 3 7 -

E.YAĞLI TOHUMLARDA ÜRETİMDE UYGULANAN DESTEKLEME POLİTİKALARI

Destekleme alımları, devletin bir kuruluşu bu işle görevlendirmesi ve kendi adına alım yapmasınıistemesi şeklinde bir müdahaledir. Bu bağlamda, destekleme alım kapsamındaki ürünlerin; ürünün büyüküretici kitlesini ilgilendirmesi, stratejik öneme sahip olması, üretimin fiyat dalgalanmalarındanetkilenmesi veya o ürünün piyasa fiyatlarında dalgalanma olması gibi özellikleri taşıması gerekmektedir.

Destekleme fiyatları belirlenirken; genellikle maliyet fiyatları, borsa fiyatları, arz talep durumu,gerçekleşen enflasyon ve dünya fiyatları gibi kriterler dikkate alınmıştır.

5 Nisan 1994 tarihinde yürürlüğe giren "Ekonomik önlemler Uygulama Planı" doğrultusunda,destekleme kapsamındaki ürün sayısı ekonomik ve sosyal açıdan önem taşıyan ve geniş üretici kitleleriniilgilendiren 3 ürün grubuna indirilmiştir. Bu ürünler hububat, tütün ve şeker pancarıdır. Ancak şeker vetütün yasasının devreye girmesiyle birlikte bu ürünlerde destekleme alımları bazı koşullara bağlanmıştır.

Birlikler üzerinden devlet adına destekleme alımı yapılması uygulamasına 1994 yılında sonverilmesi ile bu tarihten itibaren Tanm Satış Kooperatifleri ve Birliklerinin yetkili organlarınca belirlenenalım fiyatlarına göre kendi nam ve hesaplarına alım yapmalan hedeflenmiştir. Bu tarihlerde Birliklerinalım dönemlerindeki finansman sıkıntılarının giderilmesi için Destekleme Fiyat istikrar FonuKaynaklarından düşük faizli kredi kullandırılması uygulaması başlatılmıştır.

Ülkemizde yıllar itibariyle bitkisel yağ elde edilen ürünlere yönelik olarak destekleme kapsamındayer alan ürünler aşağıda gösterilmiştir. Özellikle bitkisel yağ sektöründe ağırlıklı olarak kullanılan yağlıtohumlardan pamuk, ayçiçeği uzun yıllar destekleme kapsamında yer almıştır. Yıllar itibari ile yapılandesteklemeler Çizelge 44'de yer almaktadır.

Çizelge 44. Türkiye'de Yıllar İtibariyle Devlet Destekleme Kapsanma Alınan Ürünler

ÜRÜNLER

MISIRPAMUKAYÇİÇEĞİFINDIKYERFISTIĞISOYAKOLZAHAŞHAŞ

m0 1

1TI

I

4

a

3 ;

z o

6

D

D

7

D

D

8

D

0

9

0

D

D

19700

Ol

0

a

a

I

0

aa

0

2

0

aa

3

0

a0

4

D

0

a

5a0

D

D

6D

D

D

0

7

0

0

D

8

a0

a

a

a

9

0

a0

0

c

19800

a.0

aD

0

a

1

0

D

0

D

0

0

2

aaaaD

0

3

D

0

D

a0

D

4

aD

a

0

a

5

D

D

0

a

a

6aD

D

a

o

a

70

D

0

0

D

8a

a

90

a

D

199000

a

10

a0

D

D

D

0

20

aca0

D

0

3D

0

0

aaD

0

a

0

1

0

D

6D

0

0

0

8a

a c

DcsiekYıl

162522289II3

21

Kaynak; TKB

- 2 3 8 -

Yağlı tohumlarda destekleme politikaları son dönemde, prim ödemesi, doğrudan gelirdesteği, mazot ve gübre gibi destekler şeklinde uygulanmaktadır.

Yağlı tohumlu bitkilerden yağlık ayçiçeği, kütlü pamuk, soya fasulyesi, kolza ve dane mısırüreticilerine, dönemsel olarak değişmekle birlikte "destekleme primi" adı altında doğrudan kgbaşına gelir desteği ödemesi yapılmaktadır. Desteklerin tutarları belirlenirken, iç ve dış piyasafiyattan, üretim maliyetleri, bütçe imkânları ve ithal maliyetleri de göz önünde bulundurulmaktadır.Bu çerçevede, yıllar itibariyle ürün bazında verilen primler aşağıda gösterilmiştir.

Çizelge 45. Yıllara GBre Prim Miktarları

ÜRÜN

Pamuk(Sertifikalı)

Ayçiçeği

Soya F.(Sertifikalı)

Kolza

Dane Mısır

1993Tl/Kg

3.000

•

*

1998Cent/Kg

10

•

-

•

1999Cent/Kg

12

5

8

-

-

2000Cent/Kg

9

6

8

8

•

2001Cent/KgTL/KG

4.370.00077.000

4.775.000

5.690.00099.000

4.370.000

-

2002Cent/KgTUKG

5.285.00093.500

5.285.000

6.1100.000110.000

5.590.000

-

2003Cent/KgTUKG

6.5690.00099.000

8110.000

8.38115.000126.500

8.75120.000

•

2004Cent/KgTL/KG

13.10190.000228.000

9.65135.000

10140.000168.000

9.2130.000

1.725.000

2005Vkr/KG

26.732

17.5

2024

20

5KaynakTKB

Bununla birlikte gerçekleşen prim ödemelerinin yıllara göre dağılımı aşağıda gösterilmiştir.

Çizelge 46. Prim ödemelerinin Yıllara GOre Dağılımı

ÜRÜNLER

PAMUK

AYÇİÇEĞİ

SOYA

KANOLA

DANE MISIR

(Trilyon TL)

(Milyon S)

(Trilyon TL)

(Milyon S)

(Trilyon TL)

(Milyon S)

(Trilyon TL)

(Milyon $)

(Trilyon TL)

(Milyon S)

G. TOPLAM (Trilyon TL)

G. TOPLAM (Milyon $)

YILLAR

1993

4,6

4,6

1998

92,8

1103

1999

159,1

248,0

20,3

33,0

2,0

3,1

181,4

284,1

2000

241,0

165,1

47,1

38,8

3,0

2.0

0,009

0,008

339,6

238,1

2001

141,3

88,3

39.8

24,9

3.0

1,9

0,04

0,025

185,9

116,2

2002

184,6

111,9

71,55

43,4

9,96

6,0

0,146

0,088

283,3

171,7

2003

176,2

121.5

67,6

46,6

4,8

3,3

0,024

0,017

254,9

175,8

2004

436,0

323,0

105,8

78,4

2,0

1,5

0,374

0,3

57,0

42,2

601,2

445,3

KaynakıTKB

- 2 3 9 -

20/04/2006 tarihli ve 26145 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe konulan2006/10266 sayılı Bakanlar Kurulu Karan ile 2006 yılı ürünü kütlü pamuk, yağlık ayçiçeği, soyafasulyesi, kanola, aspir, dane mısır, gerektiğinde zeytinyağı ve sofralık zeytine destekleme primiödemesi yapılacaktır.

Diğer taraftan, genel bir destekleme sistemi olan Doğrudan Gelir Desteği kapsamında da yağlıtohumlu bitki üreticilerine gelir desteği ödemesi ve mazot, gübre desteği de yapılmaktadır.

Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere, 2000 yılında pilot olarak uygulanan ve dekara 5 dolarolarak ödenen doğrudan gelir desteği 2001 yılında 10 milyon TL, 2002 yılında 13.5 milyon TL,2003 yılında 16 milyon TL ve 2004 yılında 16 milyon TL olarak ödenmiştir. 2001 yılında üreticibaşına en fazla 200 dekara kadar olan arazi için yapılan ödeme 2002 yılından itibaren 500 dekarakadar yükseltilmiştir. Doğrudan Gelir Desteği kapsamında atfedilen ve 2003 yılında doğrudan gelirdesteği almak için çiftçi kayıt sistemine dahil olan üreticilere dekara 3,9 milyon TL mazot desteği,2004 yılında ise 4,5 YTL mazot desteği ve 3 YTL gübre desteği adı altında ödeme yapılmıştır.

Bu kapsamda, yağlı tohumlu bitki üreticilerine prim desteği yanında 2000 yılından itibarenDoğrudan Gelir Desteği ödemesi ve 2003 yılından itibaren de mazot ve gübre desteğisağlanmaktadır.

Çizelge 47. Yıllara G5re Doğrudan Gelir- Mazot- Gübre Desteği

Üretim Sezonu

2001/02

2002/03

2003/04

2004/05

Doğrudan Gelir Desteği(Hektar/TL)

En fazla 20 Hektara kadar 100.000.000




Mazot Desteği(Hektar/TL)

-

En fazla 50 Hektara kadar39.000.000


Gübre Desteği(Hektar/TL)


Kaynak: TKB

Alternatif ürün desteği kapsamında ise şeker pancarı üretim kotası sonucu, daha önce pancarüretimi yapılan araziye mısır, ayçiçeği, soya ve yem bitkisi eken üreticilere bir defaya mahsusolmak üzere alternatif ürün desteği ödemesi yapılması kararlaştırılmıştır.

- 2 4 0 -

F. BİTKİSEL YAĞLAR ve BİTKİSEL YAĞ SANAYİ

Bitkisel Yağ Sanayi, gıda sanayi içerisinde yer alan 9 alt sektörden biri olup, bitkisel yağ asılürün olan bitkisel yağlar ile insan beslenmesine, gerekse yan ürünleri olan hayvan yemi ile hayvanbeslenmesine ve çeşitli kimyasal ve temizlik maddelerinin üretimine doğrudan ve dolaylı olarakönemli katkılar sağlamaktadır.

F.l Bitkisel Yağlar

İnsanlar yaşamlarım sürdürebilmek için, tüm besin öğelerini yeterli miktarda, dengeli birkarışımda ve sürekli olarak alması gerekmektedir. Yağların insan beslenmesinde önemi büyüktür.Nüfusun artması ve beslenme alışkanlıklarının sağlıklı beslenme yönüne kaymasından dolayıbitkisel yağların önemi giderek artmaktadır.

İnsan gıda maddeleri ile düzenli şekilde yağ tüketmek zorundadır. Dünya SağlıkTeşkilatı'nın tavsiyesine göre günlük toplam enerji ihtiyacımn % 25-30'unun yağlardan alınmasıgerekmektedir. Dünyada kişi başına tüketimi 15,0 kg/yıl, ülkemizde ise bu değer 17,5 kg/yıl Mır.Ülkemizde kişi başına yağ tüketimi Dünya ortalamasından yüksek olmasına rağmen, gelişmişülkelerdeki tüketim değerlerine henüz ulaşılamamıştır. Bu durum ülkelerin özellikle ekonomileri ileilgilidir.

Dünyada yağ özellikleri incelenen 4.500 farklı türün 100 tanesinin ticari açıdan uygun yağiçeriğine sahiptir. Bunlardan sadece 22 tanesinin ticari anlamda üretimi yapılmaktadır. Dünyadaüretimi yapılan bazı yağlı tohum ve bitkilerin yağ içerikleri aşağıdaki gibidir.

Çizelge 48. Ban Bitkisel Yağlı Tohumlanıl Vag İçerikleri (%)

Ayçiçeği Tohumu

Pamuk Tohumu (Çiğit)

Kolza Tohumu

Aspir Tohumu

Soya

Yerfıstığı

Susam

Zeytin

Palm Çekirdeği

' Palm Meyvesi

35-45

18-20

40-45

30-35

18-20

45-50

50-55

25-30

45-50

45-50

Kaynak: Taşan, 2006

Dünyada 2000/2001 yılında yaklaşık 90 milyon ton olan dünya bitkisel yağ üretimi % 28oranında artarak 2005/2006 sezonunda yaklaşık 115 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.

2005/06 sezonunda gerçekleşen 115 milyon tonluk üretimin % 30,2'sini palm yağı,% 29,4'ünü soya yağı, %14,4'ünü kolza yağı, % 8,9'unu ayçiçeği yağı oluşturmaktadır.

- 2 4 1 -

Çizelge 49. Dünya Bitkisel Yag Üretimi (Milyon Ton)

CRON

PALMYACı

SOYA YACl

KOLZA YAĞI

AYCİCEKYAĞI

DİĞERLERİ

TOPLAM

2000/01

24.293

26.785

13.284

8.40S

17.193

89.962

%

27.0%

29.8%

14,8%

9,3%

19.1%

100,0%

2001/02

25.363

28.896

13.016

7.418

18.017

92.710

%

27,4%

31,2%

14,0%

8,0%

19,4%

100,0%

2002/03

27.705

30.563

12.212

8.170

17.118

95.768

%

28,914

31,9%

12,8%

8,5%

17,9%

100,0%

2003/1)4

29.586

29.963

14.137

9.169

18.799

101.654

%

29,1%

29,5%

13,9%

9,0%

18,5%

100,0%

2004/05

33.935

32.256

15.677

9.110

20.093

111.071

%

30,6%

29.0%

14,1%

8,2%

18,1%

100,0%

2005/06

34.771

33.910

16.631

10.232

19.617

115.161

%

30,2%

29,4%

14,4%

8.9%

17,0%

100,0%Kaynak Oil World

Ülkemizde yağ üretiminin büyük bir kısmını bitkisel yağlar oluşturmakta (% 88,4), çok azbir kısmı ise hayvansal yağlardan (% 11,6) karşılanmaktadır. 198O'li yıllarda tarımsal sanayisektöründe görülen gelişmelere paralel olarak, gerek teknoloji, gerekse üretim miktarı açısındanbitkisel yağ sanayinde de önemli gelişmeler yaşanmıştır. Ancak, arz-talep veya iklim koşullannabağlı olarak, üretilen toplam bitkisel yağ üretimi yıllara göre dalgalanma göstermektedir.

Ülkemizde bitkisel yağ üretim rakamları, yerli tohumdan elde edilen yağ, ithal tohumdanelde edilen yağ, ithal edilen ham yağ dikkate alınarak hesaplanarak Çizelge 50'de verilmiştir.

Çizelge 50. Türkiye Bitkisel Yağ Üretimi

YILLAR19971998199920002001200220032004

Bin ton1.4501.3541.4041.3901.178 .913

1.1641.042

Kaynak:TEAE

Ülkemizde Üretimi Yapılan Başbca Bitkisel Yağlar

Ayçiçek Yağı : Ülkemiz ayçiçek yağı üretimi Çizelge 51'de gösterilmiştir. 2003/2004sezonunda 628 bin ton olan rafine ayçiçeği yağı üretiminin 2004/2005 sezonunda % 7,17'likazalışla 583 bin tona düşeceği tahmin edilmekte ve 2005/2006 sezonunda ise bir önceki sezona göre% 5,15 artarak 613 bin tona ulaşacağı öngörülmektedir. 2003/2004 sezonunda 83 bin ton olan yağithalatının 2004/2005 sezonunda 84 bin ton olacağı tahmin edilmekte ve 2005/2006 sezonunda ise82 bin ton olacağı öngörülmektedir. 2003/2004 sezonunda 15 bin gibi oldukça düşük miktardagerçekleşen ayçiçeği yağı ihracatının 2004/2005 sezonunda 34,61 bin tona çıkacağı tahminedilmekte ve 2005/2006 sezonunda da yine aynı seviyeyi koruyarak 34,24 bin ton öngörülmektedir.

Tüketim rakamlarında ise, 2003/2004 üretim sezonunda margarin ve sıvı yağ olarak 612 binton olan tüketimin 2004/2005 sezonunda 568 bin tona gerileceği tahmin edilmekte ve 2005/2006sezonunda artarak 597 bin ton olacağı öngörülmektedir.

- 2 4 2 -

Çizelge 51. Türkiye Ayçiçek Yağı Arzı ve Kullanımı, 2000/2001-2005/2006

Tohum

Yurtiçi Tohum Üretimi

İthal Edilen Tohum

Ham Ya£Yurtiçi tohumun ham yağkarşılığıİthal tohumun ham yağkarşılığı

İthal Ham Yağ

Toplam Ham YagÜretimi

ARZ

Rafine Yağ

Üretim

Başlangıç Stoğu(IEylal)

TOPLAM ARZ

KULLANIM

İhracat/a

TüketimTOPUMKULLANIM

Bitiş Stogu (31 Ağustos)

Stok/Kullanım (%)

00/01 01/02 02/03 03/0404/05

Tahmin

05/06Öngörü

Bin Ton

800

321

312

135

106

553

650

165

254

69

148

471

773

229

301

96

68

465

749

681

292

286

83

661

770

545

300

229

84

613

779

618

304

260

82

645

525

60

585

447

40

487

442

40

482

628

24

652

583

25

608

613

5

618

33,54

512

545

40

7,35

11,55

436

447

40

8,97

27,55

430

458

24

5,27

15,11

612

627

25

3,99

34,61

568

602

5

0,89

34,24

597

632

•13

-2,09Kayaab TEAE Yağlı Tohumlar ve Bitkisel Yağlar 2005/2006 Dunun Tahmin Raporu (2006 -Ankara)

Pamnk Yaği: Ülkemiz pamuk yağı üretimi Çizelge 52'de gösterilmiştir. 2003/2004sezonunda 176 bin ton olan rafine pamuk yağı üretiminin 2004/2005 sezonunda % 12,5'lik artışla198 bin tona yükseleceği tahmin edilmekte ve 2005/2006 sezonunda ise bir önceki sezona göre %5,05 artarak 208 bin tona ulaşacağı öngörülmektedir.

Türkiye'de pamuk yağı ithal edilmemektedir. 2003/2004 sezonunda 37 bin ton olan yağihracatının 2004/2005 sezonunda 18 bin ton olacağı tahmin edilmekte ve 2005/2006 sezonunda ise25 bin ton olacağı öngörülmektedir. İthal edilen tohumun yağ karşılığı 2003/2004 sezonunda 10 binton, 2004/2005 sezonunda 15 bin ton ve 2005/2006 sezonunda 16 bin ton olacağı öngörülmektedir.

Tüketim rakamlarında ise, 2003/2004 üretim sezonunda 142 bin ton olan tüketimin2004/2005 sezonunda 178 bin tona çıkacağı tahmin edilmekte ve 2005/2006 sezonunda da artarak180 bin ton olacağı öngörülmektedir.

- 2 4 3

Çizelge 52. Türkiye Pamuk Yağı Ara ve Kullanımı, 2000/2001-2005/2006

Tohum


İthal Edilen Tohum

HamYagYurtiçi tohumun ham yağkarşılığıİthal tohumun ham yağkarşılığıToplam HamYağ Üretimi

ARZ

Rafine Yağ

Üretim

Başlangıç Stoğu (1 Eylül)

T O P U M ARZ

KULLANIM

thracal/a

TüketimT O P U MK U L U N İ M

Bitiş Stoğu (31 Ağustos)

Stok/Kullanım (%)

00/01 01/02 02/03 03/0404/05

Tahmin

05/06ÖngdrO

Bin Ton

1295

107

168

18

186

1354

73

176

12

188

1457

8

189

1

191

1308

64

170

10

181

1450

89

189

15

203

1514

97

197

16

213

18)

10

191

183

3

186

186

7

193

176

7

183

198

4

202

208

6

214

18

170

188

3

1,64

22

158

180

7

3,67

34

151

185

7

4,04

37

142

179

4

2,41

18

178

196

6

3,16

25

180

205

8

4,11Kıymlc TEAE Yağlı Tohumlar ve Bitkisel Yağlar 2005/2006 Durum Tahmin Rapora (2006 -Ankara)

Soya Yağı: Ülkemiz soya yağı üretimi Çizelge 53'de gösterilmiştir. 2003/2004 sezonunda200 bin ton olan rafine soya yağı üretiminin 2004/2005 sezonunda % 3'lük artışla 206 bin tonayükseleceği tahmin edilmekte ve 2005/2006 sezonunda ise bir önceki sezona göre % 1,47 artarak209 bin tona ulaşacağı öngörülmektedir.

2003/2004 sezonunda 75 bin ton olan yağ ithalatının 2004/2005 sezonunda 100 bin tonolacağı tahmin edilmekte ve 2005/2006 sezonunda ise 118 bin ton olacağı öngörülmektedir, ithaledilen tohumun yağ karşılığı 2003/2004 sezonunda 116 bin ton, 2004/2005 sezonunda 103 bin tonve 2005/2006 sezonunda 86 bin ton'a düşeceği öngörülmektedir.

Tüketim rakamlarında ise, 2003/2004 üretim sezonunda 192 bin ton olan tüketimin2004/2005 sezonunda 199 bin tona çıkacağı tahmin edilmekte ve 2005/2006 sezonunda da artarak208 bin ton olacağı öngörülmektedir.

- 2 4 4 -

Çizelge 53. Türkiye Soya Yağı Arzı ve Kullanımı, 2000/2001-2005/2006

Tohum


İthal Edilen Tohum

HamYagYurtiçi tohumun ham yagkarşılı»İthal tohumun ham yagkarşılığı

ithal Ham YağToplam Ham YağOretimi

ARZ

Rafine Yag

Üretim

Başlangıç Stogu(lEylûl)

TOPLAM ARZ

KULLANIM

İhracat/a

TüketimT O P U MKULLANIM

BM? Stogu (3! Ağustos)

00/01 01/02 02/03 03/0404/05

Tahmin05/06

öngOrO

Bin Ton

45

382

8

71

121

200

50

541

9

100

245

354

75

761

14

141

129

284

85

626

16

116

75

206

50

556

9

103

100

212

65

463

12

86

118

216

194

8

202

343

31

374

276

17

293

200

5

205

206

10

216

209

12

221

0,97

170

171

31

4,42

353

357

17

14,03

274

288

5

3,20

192

195

10

4,64

199

204

12

5,36

208

213

8

Kıyule TEAE Yağlı Tohumlar ve Bitkisel Yağlar 2005/2006 Dutum Tahmin Raporu (2006 -Ankara)

F J Bitkisel Yağ Teknolojisi

Ülkemizin iklim ve toprak koşullan pek çok yağ hammaddesi tarımına elverişlidir.Ülkemizde ekonomik değerleri ve üretilmelerindeki temel amaç farklı da olsa ayçiçeği, pamuktohumu (çiğit) susam, haşhaş, kolza, keten, soya, fındık ve mısır nışeymi gibi pek çok yağhammaddesinin Oretimi yapılmaktadır. Bitkisel yağ sanayinde, çoğu kez işlenen hammaddeyegöre isimlendirme yapılabilmektedir. Sektörü ham yağ, rafine likit yağ ve margarin olarakgruplamak mümkündür.

Bitkisel yağlar ister likit isterse margarin sanayinde kullanılsın öncelikle ham yağ eldeedilmesi gerekmektedir.

- 2 4 5

Yağ Hammaddesi

Depolama

Temizleme

ElemeTriyörleme

PnOmatik AyırmaMıknatısla Ayırma

LinterlemeZar Fırçalama

Ekstraksiyon Çözgen

Misella

Temiz Hammadde

Kabuk Kırma ve Ayırma

— ıKabuksuz iç

Boyut Küçültme

Kavurma ve Kurutma

iKavrulmuş Madde

Presleme ve/veya Ekstraksiyon

Kabuk

Küspe

Pulplu Ham Yağ

Çözgen Misella Destilasyon Kolonu Pulp Tutucu

Pulp

HAM YAĞHam Yağ Akış Şeması

- 2 4 6 -

Ham Yağın Rafinasyonu; Rafınerizasyonu antma veya saflaştırma olarak tanımlamak

olasıdır. Rafinerizasyon kapsamında kolza yağında glükozinanolat ya da pamuk yağlanndaki

gossipol gibi sağlık açısından risk oluşturan tüm maddeler uzaklandınlırken yağın tad, koku, ve

görünüşü bozan maddelerle, oksidadif bozulmalara karşı direnci düşüren bileşenlerinde

uzaklaştırılması gerekmektedir. Rafinerizasyonda genel anlamda yapışkan maddelerin

alınması(degumming), serbest asitliğin giderilmesi (nötralizasyon) renk açma (dekolorizasyon)

olmak üzere dört temel aşama söz konusudur.

Ham Yağ

Fosfat Çözeltisi Yapışkan Maddelerin Alınması Musilaj maddeleri

Yapışkan Maddeleri Alınmış Ham Yağ

Sudkostik ÇözeltisiYıkama Suyu

Ağartma Toprağı

Serbest Asitlik Giderme

Nötralizasyon Su buharı Distilasyonu

NötrYağ

Renk Açma

Toprak Filtreleri

Rengi Açılmış Yağlmı

Koku Alma

Rafine Yaği

Vinterizasyon

iBulanık Yağ

1Parlatma Filtreleri

^ Sabun ve SuSerbest Yağ Asitleri

• Yağlı toprak •> Ekstraksiyon

Koku maddeleri Kondensantı

. Kristalize Gliserid ve Mumlar

RAFİNE-VİNTERİME YAĞ

Ham Yağın Rafınerizasyonu Akış Şeması

- 2 4 7 -

Margarinler çeşitli bitkisel yağlara uygulanan bazı teknikler neticesinde sertleştirilmiş (erimenoktalan yükseltilmiş) rafine yağlardan veya bu yağlara çeşitli rafine bitkisel yağlarınkarıştırılmasından elde edilen ve içerisinde emülsiyon halinde su ve/veya pastörize fermente yağsızsüt, pastörize yağsız süt, yağsız süttozu ile katkı maddeleri bulunabilen bir üründür. Üretimlerindebaşlıca aşamaları katı yağların elde edilmesi, su ve yağ fazlarının hazırlanması, fazların karıştırıpemülgiye ve kristalize edilmesi ve kristallerin yoğrulup olgunlaştınlması şeklindedir.

Rafine Sıvı Yağ

Katalizör Su Katı Yağ Katalizör Hidrojenı Iînteresterifikasyon

hakti:Katalizör

HidrojenHidrojenasyon

Katalizör Filtresi' Katalizör

InterestefîfiyeYağ

Katı Yağ

Karıştırılıp EritilmişYağ Parçalan

Yağ FazıHazırlanması

Yağda Çözünen Katılar

Fermente Yağsız ve Rekombine Süt

Suda Çözünen Katılar

Emülgiye Etme

Kristalizasyon ve Yoğurma

Paketleme

- 2 4 8 -

F.3 Bitkisel Yağ Sanayide Mevcut Durum

Bitkisel yağ sanayinde yer alan işletmeleri faaliyetlerine göre üç bölüme ayırmakmümkündür.

A- Bitkisel Ham Yağ Üreten Tesisler: Presyon Üniteleri, Solvent Ekstraksiyon Üniteleri,Prepresyon-Ekstraksiyon Üniteleri,

B- Bitkisel Rafine Likit Yağ Üreten Tesisler: Kimyasal Rafınasyon Üniteleri, FizikselRafinasyon Üniteleri,

C- Bitkisel Katı Yağ Üreten Tesisler: Hidrojenasyon, fraksiyone-kristalizasyon veinteresterifikasyon tekniklerden birini veya birkaçını kullanarak kahvaltılık, yemeklik margarin,endüstriyel margarin, kızartma yağlan vb. ürünleri üreten üniteleri içermektedir.

Bu tesisler sadece ham yağ, sadece rafine yağ işleyen tesisler olabildiği gibi, Ham Yağ +Rafine Yağ, Rafine Yağ + Margarin gibi ikili üretim yapan tesisler veya Ham Yağ + Rafine Yağ +Margarin üretiminin bir arada gerçekleştiren tesislerde olabilmektedir.

Tanm ve Köyişleri Bakanlığı gıda sicil verilerine göre ülkemizde bitkisel yağ (ham.yağ,rafine ve margarin) işleyen 402 adet tesis bulunmaktadır. Bu tesislerde üretilen toplam 1.714ürün çeşidi için üretim izin sertifikası düzenlenmiştir. Şekil 5'te bitkisel yağ tesislerininbulunduğu iller gösterilmektedir.

Şekil 5. Türkiye Bitkisel Yag Tesisleri

B n r t Mania y-"

s»ıvhl r

m

ÜÜ

ST

y^T Alya,

^/toartay

Jğfımi

Ssgsm.~^ Ankaıa

r-

madarnoru]

sn

m a n > ^

k* si

• ^ ~ \

YKjal S

A/

EfçcyTiMİtH

Siy»

•

SUıfa

— ^ - — "

ı ^ Erzuum

/

/ . ' - ' • .

Kavnak: KKGM

Ülkemizde her yıl giderek artan bitkisel yağ açığımız bitkisel yağ sanayinin dolayısı ile demilli ekonomimizi önemli problemleri içerisinde bulunmaktadır. Bitkisel yağ sanayinin mevcutyapısını etkileyen sorunlar:

- 2 4 9 —

Yağlı tohum bitkilerinin dekara alternatif ürünlerden daha az gelir getirmesi sebebiyle ekilişalanı dolayısıyla da yağlı tohum üretimi azalmaktadır, örneğin; Marmara Bölgesinde ayçiçeği ekilişalanları yerini özellikle buğday olmak üzere diğer ürünlere bırakmaktadır. Türkiye alternatif yağbitkileri üretilmesi konusunda uygun ekolojik özelliklere sahip olmasına karşın bu ürünlerinüretiminde arzu edilen artışlar sağlanamamıştır. Ülkemizde ayçiçeği ve pamuk (çiğit) ağırlıklı yağlıtohum üretimi yapılmakta olup, diğer yağlı tohumlu bitkilerin üretimi yok denecek kadar azdır.Yeterli bitkisel yağlı tohum üretimi yapılamaması ithalatı zorunlu kılmaktadır.

Bitkisel yağ sanayinde kapasite kullanım oranı düşüktür. DPT Dokuzuncu Kalkınma Planı(2007-2013) Gıda Sanayi özel ihtisas Komisyonu raporuna göre bitkisel ham yağlar kırmakapasitesi 4.800.000 ton/yıldır. Bu kapasitenin 2/3 ayçiçeği kırma tesisidir. Yeterli yağlı tohumtemin edilemediğinden kapasite kullanım oranı % 36'dır. Bitkisel yağlar arasında önemli bir yertutan bitkisel margarin sanayinde ise yabancı sermaye yatırımları gelişmeyi hızlandırmıştır.Margarin sanayinde kurulu kapasite 910.000 ton/yıl iken kapasite kullanım oranı % 60 olarak tespitedilmiştir.

Yağlı tohumların uygun koşullarda depolanmaması önemli kalite sorunlarına nedenolmaktadır. Bitkisel yağ sanayinde yaklaşık 10 ay süren yağlı tohum işleme sürecinde kullanılacakhammaddenin 2-3 aylık bir dönemde sağlanma zorunluluğu, yağ işletmelerinde tekniğine uygun birdepolama koşullarım gerektirmektedir. Yabancı madde miktarı, nem değeri ve serbest yağ asitliğiyüksek, aynı zamanda yağ oram arzu edilen düzeyde olmayan yağlı tohumların kullanılmasıyladüşük verimli ve kalitesiz ham yağ üretimi yapılmaktadır. Bitkisel yağ sektöründe orta ve küçükölçekli işletmeler teknolojiyi yakından takip edememektedir. Bu durumda birim maliyetlerinartmasının yanı sıra verimlilik ve kaliteyi olumsuz etkilemektedir.

Ayçiçeği ve mısır yağına pamuk ve soya yağı gibi yağlar katılarak ayçiçeği ve mısır yağı adıaltoda tüketime sunulması gibi gıda mevzuatına aykın uygulamalar yapılması, sektörde haksızrekabete yol açmakta ve tüketicinin aldatılmasına neden olmaktadır.

- 2 5 0 -

G. YAĞLI TOHUMLAR ve BİTKİSEL YAĞLARDA GIDA GÜVENLİĞİ VESTANDARTLAR

Gıda Güvenliği ve Standartlar

Gıda güvenliğinin sağlanması ve tüketicinin korunması, Avrupa Birliği'nin olduğu kadarülkemizin de öncelikli konulan arasında yer almaktadır. Gerek yurtiçinde tüketime sunulan gerekseithal ve ihraç edilen gıda maddelerinde gıda güvenliğinin sağlanmasına yönelik olarak 560 SayılıGıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararname 28 Haziran1995 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 560 sayılı KHK gereği gıdamaddelerini üreten işyerlerinin çalışma izinlerinin verilmesi ile bu ürünlerin satıldığı satışnoktalarındaki denetimler Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülürken, gıda üretim yerlerinindenetimi, üretim izinlerinin verilmesi, ithalat, ihracat kontrolleri Tarım ve Köyişleri Bakanlığıtarafından yürütülmüştür. Bu KHK'nin 05 Haziran 2004 tarih ve 25483 sayılı Resmi Gazete'deyayımlanan "Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde KararnameninDeğiştirilerek Kabulü Hakkındaki 5179 sayılı Kanun" ile değiştirilmesi aşamasında sular hariçolmak üzere gıda ve gıda ile temasta bulunan madde ve malzemelerin üretildiği, satışa ve toplutüketime sunulduğu iş yerlerinin denetim ve kontrolü ile ithalat ve ihracat kontrolleri Tanm veKöyişleri Bakanlığının yetki ve sorumluğunda toplanmıştır.

5179 sayılı Gıda Kanunu ile tüketici haklarının korunmasına ilişkin yeni hükümler yanında,kavramsal birliktelik sağlanmış, izlenebilirlik, tüketicinin bilgilendirilmesi, bildirim sistemi, riskanalizi, risk değerlendirilmesi ve risk yönetim sistemi, ihtiyatî tedbirler, bilimsel komiteler, erkenuyan sistemi, acil durumlar, kriz yönetimi, gıdaya ilişkin gıda işletmecilerinin sorumlulukları,sağlığın korunması, gıda ticareti, reklam ve tanıtım konularında yeni sorumluluklar ve yaptırımlargetirilmiştir.

Gıda güvenliği kontrollerinde, Türk Gıda Mevzuatına uygun güvenilir gıda üretimininsağlanması yanında gıda işleme tesislerinin teknik ve hijyenik normlarının geliştirilmesi başlıcahedefleri oluşturmaktadır. Ülkemiz genelinde toplam yaklaşık 28.000 gıda maddesi üreten işyeri ileyaklaşık 400.000 gıda maddesi satış ve toplu tüketim yeri bulunmaktadır. Gıda ve gıda ile temaseden madde ve malzemeleri üreten işyerlerine, Tanm ve Köyişleri Bakanlığından çalışma izni, gıdasicili ve ürettikleri ürünler için üretim izni almak, teknik, sağlık ve hijyenik şartlarını mevzuatauygun hale getirmek zorunluluğu getirilmiştir. 5179 sayılı Gıda Kanunu ile gıda maddesi üreten,satan ve toplu tüketim yerlerinin denetimlerinde risk analizine dayalı kontrol sistemi uygulamasınageçilmiştir. Ancak 23.07.2004 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 5216 sayılıBüyükşehir Belediyesi Kanununun 7. maddesi (j) bendi ile 13.07.2005 tarihli Resmi Gazete'deyayımlanarak yürürlüğe giren 5393 sayılı Belediye Kanununun 15. maddesi (c) bendi ve04.03.2005 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan İl Özel İdaresi Kanununu 7 inci maddesi (a)bendinde yer alan "gerçek ve tüzel kişilerin faaliyetleri ile ilgili olarak kanunlarda belirtilen izinveya ruhsatı vermek ve denetlemek " ibaresinin çerçevesinde Danıştay'da açılan dava neticesiDanıştay İdari Dava Daireleri Kurulu yürütmeyi durdurma kararı vermiştir. Bu karardoğrultusunda 05.08.2005 tarihi itibari ile gıda maddesi üreten iş yerlerine Tanm ve KöyişleriBakanlığı tarafından düzenlenen çalışma izni ve gıda sicili belgesi, belediye mücavir alanlaniçerisinde Belediye Başkanlıklan, mücavir alanlar dışında ise İl Özel İdare Müdürlükleri organizesanayi bölgelerinde ise Organize Sanayi Müdürlükleri tarafından verilmeye başlanmıştır. Ancakhalen yasal süreç devam etmektedir.

— 251 —

Gıdanın kalite ve güvenliğini sağlamaya yönelik, tüketiciyi korumak ve gıda endüstrisinigeliştirmek için dış ticareti arttırmaya yönelik etkili ve yeterli gıda denetimi sağlayan kontrolsistemlerinin geliştirilmesi, var olanların iyileştirilmesi çalışmaları süreklilik halinde yürütülmekte,mevcut ulusal gıda kontrol sistemi, daha etkin uluslararası kabul gören yaklaşımlarla uyumlu halegetirilmektedir.

Gıda güvenliğinin sağlanmasında ana hedef, AB ile uyumlu olarak hazırlanan mevzuatlarçerçevesinde, ülke genelinde etkin gıda kontrolü uygulamalarının gerçekleştirilmesidir.

5179 sayılı Gıda Kanununu kapsamında bugüne kadar aşağıdaki yönetmelikleryayımlanmıştır.

5. 23 Haziran 2005 tarihli ve 25854 sayılı Kontrol Laboratuarlarının Kuruluş ve GörevleriHakkında Yönetmelik,

6. 30 Mart 2005 tarihli ve 25771 sayılı Gıda ve Gıda ile Temasta Bulunan Madde veMalzemelerin Piyasa Gözetimi, Kontrolü ve Denetimi ile İşyeri Sorumluluklarına DairYönetmelik,

7. 27.08.2004 tarihli ve 25566 sayılı Gıda ve Gıda İle Temas Eden Madde ve MalzemeleriÜreten İşyerlerinin Çalışma İzni ve Gıda Sicili Ve Üretim İzni İşlemleri İle SorumluYönetici İstihdamı Hakkındaki Yönetmelik,

8. 13.09.2004 tarihli ve 25582 sayılı Ulusal Gıda Kodeksi Komisyonu Yönetmeliği,

Üretici ve tüketici menfaatleri ile halk sağlığını korumak, gıda maddelerinin tekniğineuygun ve hijyenik şekilde üretim, hazırlama, işleme, muhafaza, depolama, taşıma ve pazarlanmasınısağlamak üzere gıda maddelerinin özelliklerini belirleyen Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği 16Kasım 1997 tarih ve 23172 sayılı Mükerrer Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

• Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği tüm gıda maddeleri için katkı maddeleri, aroma maddeleri,pestisit kalıntıları, veteriner ilaç kalıntıları, gıda bulaşanları, ambalaj-etiketleme ve işaretleme,depolama ve taşıma ilgili hükümleri içeren yatay bir mevzuattır. Yönetmeliğinin bölümleri ABuyum çerçevesinde bağımsız tebliğler haline getirilerek ilgili AB mevzuatı ile uyumugerçekleştirilmekte olup, pestisit kalıntıları, veteriner ilaç kalıntıları, bulaşanlar, katkı maddeleri,etiketleme ile ilgili hükümlerini içeren yatay tebliğler halinde yayımlanmıştır.

Bu Tebliğler;

Türk Gıda Kodeksi - Gıdalarda Kullanılan Renklendiriciler ve Tatlandırıcılar Dışındaki GıdaKatkı Maddeleri Tebliği, Tebliğ No: 2003/44 (22 Aralık 2003 - 25324)

Türk Gıda Kodeksi -Gıdalarda Kullanılan Renklendiriciler ve Tatlandırıcılar Dışındaki GıdaKatkı Maddeleri Tebliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Tebliğ, Tebliğ No:2004/15 (28Mart 2004-25416)Türk Gıda Kodeksi -Gıdalarda Kullanılan Renklendiriciler ve Tatlandırıcılar Dışındaki GıdaKatkı Maddeleri Tebliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Tebliğ, Tebliğ No:2004/49 (13Ocak 2005-25699)

Türk Gıda Kodeksi - Gıda Maddelerinde Belirli Bulaşanların MaksimumSeviyelerinin Belirlenmesi Hakkında Tebliğ, Tebliğ No: 2002/63

DÜZELTME: Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerinde Belirli Bulaşanların MaksimumSeviyelerinin Belirlenmesi Hakkında 2002/63 sayılı Tebliğ'de "ppb" düzeltme

- 2 5 2 -

Tfirk Gıda Kodeksi - Gıdalarda Kullanılan Renklendirdiler Tebliği, Tebliğ No:2002/55 (25 Ağustos 2002-24857)

Türk Gıda Kodeksi - Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme YönündenEtiketleme Kuralları Tebliği, Tebliğ No: 2002/58 (25 Ağustos 2002 - 24857)

Türk Gıda Kodeksi - Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme YönündenEtiketleme Kuralları Tebliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Tebliğ, Tebliğ No: 2004/5(29 Ocak 2004-25361)Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme Yönünden EtiketlemeKuralları Tebliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Tebliğ, Tebliğ No: 2006/3 (22 Ocak2006-26057)

Türk Gıda Kodeksi - Gıdalarda Maksimum Bitki Koruma Ürünleri Kalıntı LimitleriTebliği, Tebliğ No: 2004/42 (13 Ocak 2005 - 25699)

Ayrıca Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğine bağlı olarak ürün tebliğleri yayımlanmış veyayımlanmaya devam etmektedir. Bu çerçevede; Türk Gıda Kodeksi - Bitki Adı ileAnılan Yemeklik Yağlar Tebliği 13 Ekim 2001 tarih ve 24552 sayılı Resmi Gazete'deyayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Tebliğ, bitki adıyla anılan ayçiçeği, pamuk,mısır, aspir, soya, palm, kanola, susam, hindistan cevizi fındık vb. yemeklik yağların tekniğeuygun ve hijyenik şekilde üretim, hazırlama, işleme, muhafaza, depolama, taşıma vepazarlamasını sağlamak üzere hazırlanmıştır. Tebliğde yenilebilir bitkisel yağlar, sızmayağlar, soğuk preslenmiş yağlar ve rafine yağların tanımlan, ürün özellikleri ve kalitekriterleri yer almaktadır

Denetim - İzleme

Bitkisel yemeklik yağların ve yağlık tohumların üretim izin, yurtiçi, ithalat ve ihracatkontrolleri ilgili yönetmelik ve tebliğler gereğince Tarım ve Köyişleri Bakanlığıncayürütülmektedir. Diğer taraftan geleneksel tarım ürünlerimizin dış ülkelerdeki itibarım muhafazaetmek ve istikrarlı pazarlar yaratmak amacıyla Dış Ticaret Müsteşarlığı Dış Ticarette TeknikDüzenlemeler ve Standardizasyon Yönetmeliği ile bazı Standarttan zorunlu uygulamayakoymaktadır. Bu Standartlar TS/890 Yemeklik Soya Yağı Standardı, TS/891 Yemeklik Yer FıstığıYağı Standardı, TS/886 Yemeklik Ayçiçek Yağ Standardı, TS/887 Yemeklik Pamuk YağStandardı, TS/892 Yemeklik Rapiska Yağ Standardı, TS/888 Yemeklik Mısırözü Yağ Standardı,TS/893 Bitkisel Yemeklik Yağlar Standardı (özel Standardı Olmayan), TS/889 Yemeklik SusamYağ Standardıdır.

Tanm ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yapılan denetimlerde "bitkisel yağlar, zeytin vezeytinyağı" sınıflaması ile kaydedildiğinden rakamlar bu ürün grubunun tamamını ifade etmektedir.Bu verilere 2005 yılı itibarıyla başlatılan bitkisel yağlarda taklit ve tağşişe yönelik yapılandenetimlerde dahildir. 1999-2006 yıllan itibanyla 27.570 adet denetim yapılmış olumsuzlukrastlanan veya üretim izni olmayan 303 adet ürünü üreten gıda işletmesi hakkında yasal işlemyapılmıştır.

Kontrol, denetim ve izlemelerde alınan numuneler Tanm ve Köyişleri Bakanlığına bağlı 39 ilKontrol Laboratuar Müdürlüğü ve Bursa Gıda Merkez Araştırma Enstitüsü MüdürlüğüLaboratuarlarında analize tabii tutulmaktadır. Tanm ve Köyişleri Bakanlığı AB destekli "GıdaKontrol Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi" kapsamında özellikle 15 Laboratuarını alt yapı, aletekipman ve personel eğitimi konusunda uyumlu hale getirmiştir. Bu laboratuarlardan bazılan bazıyağ analizlerinde akredite olmuştur.

- 2 5 3 -

Standartlar

AB ülkeleri de dahil olmak üzere dünya ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de kaliteyeyönelik kriterleri ve sınıfları belirlemek üzere TSE tarafından Türk Standartları yayınlanmaktadır.Standartlar mevzuat anlayışı içersinde ihtiyari uygulamada olması gereken normlardır. Ancakülkemizde mevzuat eksikliği olması halinde ilgili kununlann standartları zorunlu uygulamayakoyması usulü benimsenmiştir. Türk Standartlar Enstitüsü tarafından yayımlanan yağlı tohumlar,ham yağlar ve bitkisel yağlar ilişkin standartlar:

Ayçiçeği TohumuYemeklik Ayçiçeği yağıHam Ayçiçeği YağıPamuk TohumuYemeklik Pamuk YağıSoya TohumuHam Soya YağıYemeklik Soya YağıKolza TohumuYemeklik Rapiska YağıMısır TohumuYemeklik Mısırözü yağıYerfıstığı (kabuklu ve iç)TohumuYemeklik Yer Fıstığı YağıSusam TohumuYemeklik Susum YağıHaşhaş TohumuYemeklik Karışım Yağ Standardı

TS309TS886TS12302TS1191TS887TSİ 1625TS 12301TS890TS4670TS892TS3415TS888TS310TS891TS311TS889TS312TS 12550

- 2 5 4 -

H. YAĞLI TOHUMLU BİTKİLERDE ORGANİK TARIM UYGULAMALARI

Organik tarım, ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi yenidenkurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içermektedir. Esas olarak sentetikkimyasal tanm ilaçlan, hormonlar ve mineral gübrelerin kullanımını yasaklaması yanında, organikve yeşil gübreleme, münavebe, toprağın muhafazası, bitkinin direncini artırma, doğal düşmanlardanfaydalanmayı tavsiye etmektedir. Bütün bu imkanların kapalı bir sistemde oluşturulmasını öneren,üretimde sadece miktar artışının değil aynı zamanda ürün kalitesinin de yükselmesini amaçlayanalternatif bir üretim şeklidir.

Ülkemizde organik tarım 1985-1986 yıllarında dünyada organik tarımın gelişimine veyurtdışından gelen organik ürün talebine bağlı olarak başlamış ve sağlıklı gıdaların tüketimineyönelik dünyadaki değişmelere paralel olarak gelişmiştir. 1994 yılında Tanm ve KöyişleriBakanlığı tarafından hazırlanan "Organik Tanm Metotları ile Üretilen Bitkisel Hayvansal ÜrünlerinÜretimi, İşlenmesi ve Pazarlanmasına" ilişkin Yönetmeliğin 18 Aralık 1994 tarihinde ResmiGazete'de yayımlanarak uygulamaya girmiştir.

2002 yılında "Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik" 11 Temmuz2002 tarih ve 24812 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olup, ülkemizdeorganik tanm çalışmaları bu yönetmelik çerçevesinde yapılmıştır.

Öte yandan, 5262 sayılı "Organik Tanm Kanunu" 03.12.2004 tarih ve 25659 sayılı ResmiGazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

"Organik Tarımın Esaslan ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik" 10.06.2005 tarih ve25841 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Türkiye'deki Organik Tanmfaaliyetleri bu mevzuatlar çerçevesinde yürütülmektedir.

Organik tanm; üretimin her aşamasının kontrol edildiği ve nihai ürünün sertifıkalandınldığıbir üretim şekli olduğundan, kontrol ve sertifıkasyon kuruluşlarının denetiminde ve sözleşmesidahilinde yapılmaktadır. Türkiye'de ECOCERT, IMO, SKAL, BCS, ETKO, EKOTAR, ICEA,CERES, ORSER, SKAL isimli kontrol ve sertifıkasyon kuruluşları faaliyet göstermektedir.Bunlardan ETKO, EKOTAR ve ORSER yerli, diğerleri ise yabancı kontrol ve sertifıkasyonkuruluştandır.

Ülkemizde organik tanm yapılan alanlar 2003 yılı bölgeler bazında incelendiğinde; EgeBölgesi başta olmak üzere sırasıyla, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz bölgesi ilk üç sırada yeralmaktadır. İç Karadeniz şeridi, İç Anadolu, Doğu Anadolu Bölgesi gibi bölgeler organik tarımdaavantajlı bölgeler olarak değerlendirilmektedir.

Çizelge 54.2002 Yılı Organik Tarımsal Oretim Verileri

Ürün Adı

HaşhaşMısır

Pamuk

SoyaSusam

tiler

Afyonkarahisar, tzmi.rİzmir, Manisa, Aydın, Ordu,Şanlıurfa, Hatay, Muğla,İzmir, istanbul,Manisa, Aydın,Ordu, ŞanlıurfaK.Maraş, Şanlıurfa, Muğla, Manisa,İzmir

Oretim Alanı(ha)

8,60105.12

6,776,07

11.00

173,80

Üretim Miktarı(ton)

14,70851,50

21,793,60

11,00646,80

Kaynak: TKB/TÜGEM

- 2 5 5 -

Çizelge 55- 2003 Yılı Organik Tarımsal Oretim Verileri

Ürün Adı

Haşhaş

Mısır

Pamuk

SoyaSusam

tiler

Konya, AfyonkarahisarŞanlıurfa, Burdur, Konya,Afyonkarahisarİzmir, Afyon, İsparta, Manisa, Aydın,Ordu, Samsun

Şanlıurfa.Hatay, Muğla.Izmir,İstanbul,Manisa,Aydın,Gazian(ep

ÇanakkaleKonya, İsparta, K.Maraş, SamsunK.Maraş, Şanlıurfa, Muğla, Konya,Afyonkarahisar, Manisa, Uşak

Kaynak: TKB/TÜGEM

Üretim Alanı(ha)

79,30666,15

85,25

9.756,92

29,50

257,45

Üretim Miktarı(ton)177,62

1.052,10

397,90

34.876.90

65,00204,66

Çizelge 56. 2004 Yılı Organik Tarımsal Oretim Verileri

Ürtn Adı

Ayçiçeği

HaşhaşMısır

Pamuk

SoyaSusam

tiler

Burdur, Muğla, Konya, Afyonkarahisar,

KahramanmaraşBurdur, Konya, tzmir, AfyonAntalya, Düzce, Muğla, Konya, tzmir,Balıkesir, Bursa, İsparta, Aydın, Adana,Nevşehir, Gümüşhane, Ordu, Samsun,Afyonkarahisar, GaziantepHatay, Muğla, tzmir, Manisa, Aydın, Mardin,Gaziantep, ŞanlıurfaZonguldak,Konya,Samsun, KahramanmaraşMuğla,Konya,tzmir,Manisa,A.KarahisarŞanlıurfa, Kahramanmaraş

Üretim Alanı(ha)

61,65

314,30419,47

7.838,21

8,50310,20


120,57

605,654.154,98

30.268,65

25,50457,70

Kaynak: TKBHDGEM

Çizelge 57. 2005 Yılı Organik Tarımsal Üretim Verileri

Ürfln Adı

Ayçiçeği

HaşhaşMısır

Pamuk

Soya

Susam

AspirYerfıstığı

Kaynak: TKB/TÜGEM

tiler

Konya,Afyonkarahisar, Kahramanmaraş

Muğla, tzmir, ÇanakkaleKonya, AfyonkarahisarAntalya, Düzce, Muğla, Ankara, İzmir, İğdır,İsparta, Manisa,Gümüşhane, Afyonkarahisar,Zonguldak, Konya, Balıkesir, Bursa, Aydın,Çanakkale, Samsunİzmir, Manisa, Aydın, Hatay, Muğla, Mardin,Gaziantep, ŞanlıurfaKonya, Nevşehir, Çanakkale, Samsun,KahramanmaraşMuğla, İzmir, Afyonkarahisar, Manisa,AdıyamanAfyonkarahisar, ŞanlıurfaMuğla, Çanakkale

Üretim Alanı(ha)

82,35

395,40520,79

8,366,85

21,03

157,73

1,600,40


332,25

522,089,237,89

35,354,00

62,50

151,45

1,701,20

- 2 5 6 -

I. YAĞLI TOHUMLARDA ULUSLARARASI İLİŞKİLER

Avrupa Birliğine katılım süreci çerçevesinde, "Tanm ve Kırsal Kalkınma" faslına ilişkin,Avrupa Komisyonu yetkililerince ülkemize, ilgili fasıldaki müktesebat, uygulamalar ve gerekli idarikapasite hakkında bilgi verildiği ve sorularımızın yanıtlandığı tanıtıcı tarama toplantısı 5-8 Aralık2005 tarihlerinde Brüksel'de gerçekleşmiştir. İlgili fasıla ilişkin olarak ülkemizin mevcut durumhakkında bilgi verilmesine yönelik ajnntıh tarama toplantısı ise 23-26 Ocak 2006 tarihlerindeBrüksel'de yapılmıştır.

Avrupa Birliği ayrıntılı tarama sürecinde, pamuk ve yağlı tohumlara ilişkin yapılanhazırlıkların koordinasyonu Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'na verilmiştir.

Bu kapsamda, Avrupa Birliği müzakereleri tanm ve kırsal kalkınma başlığına yönelik ayrıntılıtarama sürecinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığının koordinasyonunda, pamuk ve yağlı tohumlarlailgili Avrupa Komisyonu yetkililerince cevaplanması talep edilen sualname ilgili kurumlarlabirlikte yanıtlanmış ve bahse konu ürünle ilgili hazırlanan sunum anılan Bakanlıkça, Brüksel'deAvrupa Komisyonu yetkililerine yapılmıştır.

Diğer taraftan AB Ortak Tanm Politikasında gerçekleşen reformlar nedeniyle yağlı tohumlarve pamuk düzenlemeleri bir geçiş dönemindedir. Bu durum uyum çalışmalannı doğrudanetkilemektedir.

Çizelge 58 Türkiye ve AB' de Yağlı Tohumlara ilişkin Mevzuatın Karşılaştırılması

TÜRKİYE

TARIMSAL DESTEKLERYatay destekler olarak doğrudan gelir desteği vemazot desteği, Kimyevi gübre desteğiverilmektedir.

Aynca yağlı tohum üreticilerine prim ödemesiyapılmaktadır.

AB'nde desteklemeler Entegre İdare KontrolSistemi(IACS) ve Çiftlik Muhasebe Veri AğıSistemi ile Kontrol edilmektedir.AB'ne uyum kapsamında bu sistemlerin Türkiye'detamamlanmasını müteakip, AB kurallarına göredestekleme yapılabilecektir. Bu desteklemelereüyelik gerçekleşmeden kısa bir süre öncebaşlanması veya üye olunca başlanması uygunolacaktır.

AB

TARIMSAL DESTEKLER1782/2003 Sayılı Konsey Tüzüğü,AB destekleme Sistemi doğrudan destek (teködeme) şeklinde yapılmaktadır.


- 2 5 7 -

Serbest Ticaret Anlaşmaları ve 1/98 Sayılı Ortaklık Konseyi Karan

Bilindiği üzere Türkiye-AT arasında Gümrük Birliğini tesis eden 1/95 sayılı OrtaklıkKonseyi Karan (OKK) çerçevesinde Türkiye'nin Karar'in yürürlüğe girmesini izleyen 5 yılzarfında, ticaret politikasını aşamalı olarak Topluluğun Ticaret Politikasına uyumlu hale getirmesi,topluluğun tercihli gümrük rejimine uyum sağlayacağı, bu uyumun hem otonom rejimi hem deüçüncü ülkelerle tercihli anlaşmaları kapsayacağı öngörülmektedir.

Türkiye-AB temel tanm ürünleri ticaretinde tercihli rejim 1/98 sayılı OKK çerçevesindedüzenlenmiştir.

Ülkemiz, Avrupa Birliği'nin (AB) Tercihli Ticaret Anlaşmalarını üstlenme doğrultusundave de Barselona sürecinin bir parçası olarak yürütülen Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA)müzakereleri neticesinde; Bugüne kadar EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi-Norveç, İzlanda,İsviçre), İsrail, Macaristan, Romanya, Çek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Letonya, Litvanya,Estonya, Slovenya, Bulgaristan, Polonya, Makedonya, Hırvatistan, Bosna ve Hersek, Fas, Tunus,Suriye, Filistin ve Mısır ile STA imzalamıştır.

Türkiye'nin Çek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Letonya, Litvanya, Estonya, Slovenya,Macaristan ve Polonya ile yaptığı Serbest Ticaret Anlaşmaları 1 Mayıs 2004'te anılan ülkelerin ABüyesi olmaları nedeniyle, 30 Nisan 2004 tarihi itibariyle karşılıklı olarak feshedilmiştir. 1 Mayıs2004'ten itibaren bu ülkelerle ticari ilişkilerimiz gümrük birliği temelinde yürütülecektir. Bukapsamda, Türkiye-AT 1/98 sayılı Ortaklık Konseyi Karan (OKK) kapsamında tanm ürünlerindesağlanan karşılıklı tavizlerin yeni duruma uyarlanmasına ilişkin çalışmalar devam etmektedir.

J. ÜRETİCİ ORGANİZASYONLARI VE TARIM SATIŞ KOOPERATİFLERİ VEBİRLİKLERİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI

Ülkemizde üretici organizasyonlarının örgütlenmesi;

- 4572 Sayılı Tanm Satış Kooperatif ve Birlikleri (TSKB) Hakkında Kanunu,- 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu,- 5200 Sayılı Tanmsal Üretici Birlikleri Kanunu, örnek ana sözleşmeler, kapsamındayapılmaktadır.

Yağlt tohumlu bitki üreticileri, 4572 sayılı Tanm Satış Kooperatif ve Birlikleri HakkındaKanun, 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu ile 5200 sayılı Üretici Birlikleri Kanununa göreörgütlenme imkânına sahip olmakla birlikte büyük bölümü TSKB çatısı altında örgütlenmişlerdir.

2005/2006 üretim sezonuna, ilişkin tahmini üretim istatistikleri verilerine göre ülkemizde;

865.000 ton yağlık ayçiçeği üretimi gerçekleşebileceği, bunun 530.000 tonunun yaklaşık% 61'inin Birliklerden tarafından alındığı (477.000 tonu Trakyabirlik, 47.000 tonu Karadenizbirlik,6.264 tonu Tariş Pamuk Birliği tarafından alınmıştır.),

26.000 ton soya fasulyesi üretimi gerçekleşebileceği ve bunun 8.740 tonunun yaklaşık %34'ünün Birlikler tarafından alındığı (6.882 tonu Çukobirlik ve 1.858 tonu Karadenizbirliktarafından alınmıştır.)

1.200 ton kanola üretimi gerçekleşebileceği ve bunun yaklaşık 50 tonununKaradenizbirlik'çe alındığı, anlaşılmaktadır.

- 2 5 8 -

Bu çerçevede Tanm Satış Kooperatifleri ve Birlikleri ülkemizde üretilen yağlı tohumunyaklaşık (ayçiçeği, soya ve kolzanın) % 60'ını alarak, yağlı tohum üreticisine destekvermektedirler. Yağlı tohum üretiminde güçlü birer alıcı olduklarından, ülkemiz yağlı tohumüretimi de ağırlıklı olarak, TSKB'lerin alım bölgelerinde gerçekleştirilmektedir. Yağlı tohumaçığımız dikkate alındığında bu kuruluşların etkin çalışması ülkemiz açısından büyük önemehaizdir.

Aşağıda yer alan tabloda görüldüğü üzere ülkemizde yağlı tohumlarda faaliyet gösterenbirliklerin bağlı 159 kooperatif ve 303.557 ortağı bulunmaktadır.

Çizelge S9. TDrkiye'de Yağlı Tohumlu Bitkilerde Faaliyet GOsteren Birlikler

Birlik Adı

Irakyabirlik

Çukobirlik

Karadenizbirlik

Iariş Pamuk Birliği

Antbirlik

Gapbirlik

Toplam

Faaliyet Konusu

Ayçiçeği tohumu

Pamuk çiğidiAyçiçek tohumuSoya fasulyesi

Ayçiçek tohumuSoya fasulyesi, Kolza

Pamuk çiğidi, yağlı tohum

Pamuk çiğidi

Pamuk çiğidi

KooperatifSayısı

48

36

22

44

6

3

159

Ortak Sayısı

83.962

62.084

79.157

49.936

28.198

220

303.557

Kaynak STB

J.l. Yağlı Tohumlu Bitkiler Konusunda Faaliyet Gösteren Tanın Satış Kooperatiflerive Birlikleri:

Yağlı tohum ve bitkisel yağ sektöründe faaliyet gösteren tanm satış kooperatifi birlikleriTrakyabirlik, Karadenizbirlik ve Çukobirlik doğrudan yağlı tohum alımı yaparak sektörün içindeyer almaktadırlar. 2005 yılında Tariş Pamuk Birliği alım konusuna yağlı tohumlan dahil edereksektördeki konumunu güçlendirmiştir. Diğer taraftan yine Çukobirlik, Antbirlik ve Tariş PamukBirliği kütlü pamuk alımı yaptıklanndan kütlü pamuktan elde edilen çiğiti işlemek suretiyle, önemlibir pamuk ham yağı tedarikçisidirler.

Birlikler kimyevi gübre, hibrit tohum, zirai ilaç gibi ana üretim girdilerinde ortaklanna aynikredi verdikleri gibi, mali yapılanmn uygun olduğu dönemlerde nakdi kredi de verebilmektedirler.

J.l . l .Trakyabirlik

1966 yılında kurulmuş olup, 48 kooperatifi ile Marmara, Ege ve İç Anadolu Bölgelerindetoplam 82.000 ortağa hizmet götürmektedir. Birlik aldığı ürünün bir bölümünü ayçiçeği tohumuolarak satmakta, bunun yanında ham yağ ve küspe gibi yan mamul ürün satışları da bulunmaktadır.Aldığı ürünün bir bölümünü ise kapasitesi oranında işleyerek mamul ürün ve fenni yem olaraksatmaktadır. Birlik ayçiçeği ekim ve üretimini teşvik etmek amacıyla; bir pazarlama kooperatifihüviyeti ile, ülkemiz tanm sektörünün en önemli sorunu olan pazarlamayı kendi ortaklan açısındançözüme kavuşturmuştur. Trakya Birlik Türkiye'de üretilen yağlık ayçiçeğinin %50-70'ini satınalmaktadır.

- 2 5 9 -

Birlik satın aldığı ürünün 180.000 tonunu kendi işleyerek artı değer yaratmakta, kalankısmını da arz-talep dengesini bozmadan zamana yayarak en uygun fiyattan değerlendinnektedir.Birliğin 1995-2005 yıllan arasında almış olduğu ürün miktarı, alım fiyatları ve tesislerinin işlemekapasitelerine ilişkin bilgiler aşağıda verilmektedir.

Çizelge 60.1995-2005 Yıllan Arası Birliklerin Alınılan

İŞ YILI

1995/961996/971997/981998/991999/20002000/20012001/20022002/20032003/20042004/20052005/2006

MUBAYAAMİKTARI (KG)

196.499.554

230.891.4153S6.868.S81392.906.508356.102.362383.894.624220.225.629342.313.380385.465.218426.397.692476.947.276

ALIM FİYATI (TL)

1800035000

65.O00-7O.0OO-75.OO0110.000-115.000-120.000

130.000165.000370.000460.000485.000515.000

0,505 YTL

Kaynak: Trakyabirlik

Çizelge 61. Trakyabirlik Tesis Kapasiteleri

AyçiçeğiİşlemeRafine

YağÜretim

MargarinÜretim

YemÜretim

Entegre TesislerGünlük

Kapasite(ton)

300

200

100

480

YıllıkKapasite

(ton)90.000

60.000

30.000

144.000

Karacabey FabrikaGünlük

Kapasite(ton)

300

90

~

360

YıllıkKapasite

(ton)90.000

27.000

108.000

ToplamGünlük

Kapasite(ton)

600

290

100

840

YıllıkKapasite

(ton)180.000

87.000

30.000

252.000

Kaynak: Trakyabirlik, 2006

J.1.2.Karadenizbirlik

Karadeniz Yağlı Tohumlar Tanm Satış Kooperatifleri Birliği, 1978'de kurulmuştur. Birlik22 tanm satış kooperatifi ile; Karadeniz, İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu veÇukurova bölgelerindeki Samsun, Amasya, Çorum, Tokat, Kınkkale, Ankara, Yozgat, Kırşehir,Aksaray, Nevşehir, Konya, Kastamonu, Diyarbakır, Ağn, Muş, Elazığ, Malarya, Erzurum, Adana,Mersin, Kahramanmaraş ve Osmaniye il ve ilçelerindeki 79.365 üzerinde üretici ortağa hizmetgötürmektedir. Birlik, ayçiçeği, soya ve kanola alımı ile iştigal etmektedir. Birlik aldığı yağlıtohumu işleyerek, mamul yağ ve küspe olarak satışa sunmaktadır.

Birliğin 1995-2005 yıllan arasında almış olduğu ürünlerin miktan, alım fiyatlan vetesislerinin işleme kapasitelerine ilişkin bilgiler aşağıda verilmektedir.

Çizelge 62 Karadeniz Birlik Yağlı Tohum Alım Miktan ve Fiyatları (1995-2005)

- 2 6 0 -

1?YILI

1995/96

1996/97

1997/98

1998/99

1999/00

2000/01

2001/02

2002/03

2003/04

2004/05

2005/06

AYÇİÇEĞİ

BİRLİKÜRÜN ALIM

MİKTARI(TON)

42.996

38.478

39.077

49.901

54.628

40.113

20.589

69J31

41.692

41.656

46.843

ALİMFİYATI

(YTL/Kg)

0,018

0,035

0,065

0,110

0,130

0,165

0,370

0,460

0,485

0,515

0,505

SOYA

BİRLİKÜRÜN ALIM

MİKTARICTON)

1.702

1.109

958

1.768

2.837

2.492

2.326

4.453

753

1.661

1.889

ALIMFİYATI

(YTL/Kg)

0,015

0.030

0,060

0,090

0,110

0,140

0,300

0,330

0,400

0.450

0.400

KANOLA

BİRLİKÜRÜN ALIM

MİKTARI(TON)

33

65

8

12

85

15

49

3

AUMFİYATI

(YTL/Kg)

0.075

0,090

0,112

0,250

0,300

0,300

0,435

0,435

Kaynak: Karadenizbirlik

Çizelge 63. Elazığ Doğan Erdil Yağ Fabrikası İşleme Kapasitesi

Ayçiçeği

Kuma

Rafine Vinterize

Dolum. Ünitesi

Ton/Yıl

33.000

13.000

13.000

Çizelge 64. Birliğin İştiraki Olan Meray A.Ş'nin Kapasitesi; (Birliğin faaliyet bölgesinin merkezinde olması nedeniylemamul Oretiminde Önemli bir yer teşkil eden iştirakin %77 hissesi Birliğe aittir)

- 2 6 1 -

Ayçiçeği Kırma

Rafine Vinterize

Dolum Ünitesi

Ton/Yıl

60.000

23.400

23.400Kaynak: Karadenizbirlüc

J.1.3. Çukobirlik

Çukurova bölgesinde pamuk üreticilerinin ürünlerini değerlendirmek ve üreticiye desteksağlamak amacı ile 1940 yılında kurulmuştur. 1989'da Yerfıstığı Tanm Satış Kooperatifleri Birliği(Yerfiskobirlik) ile birleşerek alım konusuna yer fıstığını dahil etmiştir. Aynı dönemlerde Birlikalım konusuna soya fasulyesi ürünü de dahil edilerek, Birlik "Çukurova Pamuk, Yerfıstığı ve YağlıTohumlar Tanm Satış Kooperatifleri Birliği" unvanı altında faaliyet göstermeye devam etmiştir.Birlik 2005/2006 üretim sezonunda yağlık ayçiçeği alımına da başlamıştır.

Birlik yağ fabrikasında pamuk çiğidi, soya fasulyesi ve yağlık ayçiçeği işleyerek, yağlıtohum ve bitkisel yağ sektöründe faaliyet göstermektedir. Birlik Doğu Akdeniz ve GüneydoğuAnadolu Bölgelerinde 12 ili kapsayan bir alanda 36 kooperatifi ile 59.868 ortağa hizmetvermektedir.

Birliğin 1995-2005 yıllan arasında almış olduğu ürünlerin miktarı ve tesislerinin işlemekapasitelerine ilişkin bilgiler aşağıda verilmektedir.

Çizelge 65 Çukobirlik Yağlı Tohum Alım Miktarları (1995-2005)

İŞ YILI

1995/1996

1996/1997

1997/1998

1998/1999

1999/2000

2000/2001

2001/2002

2002/2003

2003/2004

2004/2005

2005/2006

KOtlOPamukAlını

Miktarı(ton)

83.414

48.806

64.420

208.533

139.024

123.723

153.355

123.028

64.972

117.248

83.640

SoyaFasulyesi

AlımMiktarı

(ton)

28.595

2.018

14.868

23.283

24.707

16.721

16.669

36.868

16.770

7.167

6.842

YerfıstığıAlım

Miktarı(ton)

69

245

34

137

7,6

392

11

7,5

Kaynak: Çukobirlik

- 2 6 2 -

KOtlü Pamuk İşletmeTesisleri

1. Adana Antrepo Sawgın Fab.2. Adana Sawgın Fab.3. Ceyhan Sawgm Fab.4. Reyhanlı Sawgın Fab.5. Misis Sawgın Fab.6. Mihmandar Sawgm Fab.7. Tarsus Sawgın Fab.8. Yenice Sawgın Fab.9. K.Maraş Rollergin Fab.10. Kırıkhan Rollergin Fab.

İşletmeKapasiteleri (Ton)

20.47561.42530.70920.47530.70961.42530.70930.70920.06211.466

SOYAFASULYESİ

70.000.000+ 30.000.000

100.000.000

YAĞLIKÇİĞİT

120.000.000+

120.000.000

YAĞLIKAYÇİÇEĞİ

70.000.000+ • •

70.000.000

YAĞLIKKANOLA

70.000.000+ . . . . . . j .

70.000.000

Soya Fasulyesi.Yağlık Çiğit,Ayçiçeği Ve Kanolaİşletme Kapasiteleri(Kg/Yıl)

FABRİKAADI

Merkez Yağ Fab.Ceyhan Yağ San.

Top=

NOT: Soya Kurutma Tesisi ise 100.000.000 Kg/yıl kapasitelidir.

J.1.4. Tariş Pamuk ve Yağlı Tohumlar Birliği

Birlik 1949 yılında kütlü pamuk alımı ile iştigal etmek üzere kurulmuş, Ege Bölgesinde 44kooperatifi ile yaklaşık 48.992 ortağa hizmet götürmektedir. Birlik bölgesinde önemli bir alıcıkonumunda bulunduğundan piyasa fiyatlarının belirlenmesinde ve üreticiler lehinedüzenlenmesinde önemli fonksiyonları bulunmaktadır. Birlik 2005 yılında alım konusuna yağlıtohumlu bitkileri de dahil ederek, Tariş Pamuk ve Yağlı Tohumlar Tanm Satış KooperatifleriBirliği unvanı almıştır.

Birliğin 1995-2005 yıllan arasında almış olduğu ürünlerin miktarı, tesislerinin işlemekapasitelerine ve depolanna ilişkin bilgiler aşağıdaki Çizelgelerde (66, 67 ve 68) verilmektedir.

Çizelge 66. Tariş Pamuk ve Yağlı Tohumlar Birliği (1994-2005)

• 2 6 3 -

İŞYILI

1994/951995/961996/971997/981998/991999/002000/012001/022002/032003/042004/052005/06

KutlO Pamuk Yağlık AyçiçeğiAlım Miktarı (Ton) Alını Miktarı

91.487159.383178.000170.137272.202247.903194.649257.162306.514249.320272.508161.177

--

--------

6.264Kaynak: Tariş Pamuk Birliği

Çizelge 67. Pamukyağı KombinasıIjletme Adı

• Hara yağ İşletmeleri

-1. Rafine Ünitesi

-11. Rafine Ünitesi

- Hidrojene Ünitesi

• Margarin Ünitesi

- Sabun Ünitesi

- Deterjan Ünitesi

- Teneke Kutu Ünitesi

Çiğit Deposu

Kapçık Deposu

Küspe Deposu

Linter Kuşbaşı, Lînteraltı Deposu

Koza Deposu

Deterjan Deposu

Margarin Soğuk Hava Deposu•

Sabun Deposu

Deterjan Deposu

Ambalajlı Likit Yağ Deposu

' Ham Yağ Tankları

• •

-

Aydın Ham Yağ Depolan (3 Adet)

KuruluşYılı

1955/56

1963/64

2004/05

1963/64

1963/64

1982/83

1975/76

1975/76

1970/71

1980/81

1981/82

1981/82

1972/73

1957/58

1974/75

1991/92

1983/84

1976/77

2001/02

1966/67

1971/72

1975/76

2000/01

Yeri

tznür

tzmir

İzmir

tzmir

İzmir

İzmir

tzmir

İzmir

İzmir

İzmir

İzmir

tzmir

tzmir

İzmir

İzmir

tzmir

İzmir

tzmir

İzmir

tzmir

tzmir

tzmir

Aydın

Kapasitesi(ton/yıl)

100.000

97.500

42.000

27.000

45.OO0

5.000

5.400

1.500.000

21.000

3.000

4.000

1.225

30

100

750

150

70

140

100

5.0O0

2.000

18.000

2.782

Üretim Cinsi

Pamuk Çekirdeği

NStrYağ

Rafine Likit, Hidrojene Yağ

Hidrojene Yağ

Yemeklik, Kahvaltılık Margarin Likit Yağ

Sabun

Sıvı, Toz, Matik Detajan ve Yumuşatıcı

(Adet) 2,5,10,17 kg' lık muhtelif ebatta

Kaynali: Tariş Pamuk ve Yağlı Tohumlar Birliği

Çizelge 68. Pamuk Depolama İşletmesi

- 2 6 4 —

Çiğli Menemen

Kuruluş Yılı

Tesis Tarihi

Genel Alan (m2)

Kapalı Depo Sayısı (adet)

Kapalı BrOt Alan (m2)

Kapalı Net Alan (m2)

Depolanabildi Prese Sayısı (adet)

Depolanabildi Mahlıç Pamuğun Takribi Miktarı (ton)

1970

1978

83.880

31

33.308

28.000

100.800

21.000

1978

1985

37.837

12

21.417

17.200

65.200

13.500Kaynak: Tari; Pamuk ve Yağlı Tohumlar Birliği

Çiğli ve Menemen depolama tesislerinde preseli pamuk depolamaya müsait kapalı net45,200 m2 alan mevcuttur.

J.1.5. Antbirlik

Birliğin Serik Kooperatifi, Manavgat Kooperatifi, Antalya Kooperatifi, YeniköyKooperatifi, Kınık Kooperatifi ve Alanya Kooperatifi olmak üzere 6 adet Kooperatif vardır. Anafaaliyet konulan Pamuk ve Narenciyedir. Yalnızca Antalya ilinde faaliyet göstermektedirler.

Birliğin 1995-2005 yıllan arasında almış olduğu Örün miktarı ve tesislerinin işlemekapasitelerine ilişkin bilgiler aşağıda verilmektedir.

Çizelge 69. Antbirlik Pamuk Alım Miktarı (1995-2005)

İŞ YILI

1995/1996

1996/1997

1997/1998

1998/1999

1999/2000

2000/2001

2001/2002

2002/2003

2003/2004

2004/2005

2005/2006

KatlO Pamuk Alım Miktarı (ton)

61.806

55.178

42.748

51.630

51.962

35.724

28.509

31.500

27.960

29.334

11.919Kaynak: Antbirlik

Birliğin bünyesinde aşağıda yer alan tesisler bulunmaktadır.

- 2 6 5 -

Antalya tplik FabrikasıAntalya Yağ KombinasıSerik 1 Çırçır ve Prese FabrikasıSeril 2 Çırçır ve Prese FabrikasıAksu Çırçır ve Prese Fabrikası (SAWGIN)Aksu Çırçır ve Prese Fabrikası (ROLLERGÎN)Manavgat Çırçır ve Prese FabrikasıSerik Narenciye Tasnif ve Paketleme Fabrikası

Fabrikalar Yıllık tşleme Kapasitesi

AksuRollergin 16.500 TON/YILAksuSawgın 14.500 TON / YILSerik 1 Rollergin 15.000 TON / YILSerik2Rollergin 7.000 TON/YILManavgat Rollergin 9.500 TON /YIL

J.1.6. Gapbirtik: Birlik 2000 yılında kurulmuş olup, 3 kooperatifi ve 220 ortağı mevcuttur.

J.2- Tarım Satış Kooperatifleri ve Birliklerinin Yeniden Yapılandırılması

Ülkemizde Tarım Reformu Uygulama Projesi (TRUP) adı altında tarımda yapısal dönüşümprogramı 2000 yılından itibaren uygulamaya konulmuştur. TSKB'lerin yeniden yapılandırılması;Tanm ve Köyişleri Bakanlığı'nca yürütülen doğrudan gelir desteği ve alternatif ürün programlarıylabirlikte, anılan projenin önemli bir parçasını oluşturmuştur.

Kooperatif ve birliklerin yeniden yapılandırılmasına yönelik 7. Beş Yıllık KalkınmaPlanında "TSKB'lerin yönetimlerinin Özerkleştirileceği, tesis ve işletmelerininşirketleştirileceği, kooperatifçilik işlevlerinin güçlendirileceği ve Örfin borsaları ile ilgili yasalaltyapının oluşturulacağı" gibi temel hedefler öngörülmüştür.

Bu temel hedefler gözetilerek hazırlanan 4572 Sayılı Tanm Satış Kooperatif ve BirlikleriHakkında Kanun'la bu kuruluşlar yeniden düzenlenmiş ve özerk bir yapıya kavuşturulmuşlardır.

Kooperatif ve birliklerin 4572 Sayılı Kanuna intibaklarını sağlayacak ve özerkleştirilmesinipekiştirecek olan ömek ana sözleşmeler de, 24.12.2000 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

16 Haziran 2000 tarihli ve 24081 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 4572sayılı Kanun ve uygulamaya konulan yeniden yapılandırma programı ile;

> TSKB'lerin yapısal sorunları çözümlenerek, güçlü ve sürdürülebilir bir mali yapıyakavuşturulmaları ve bu amaçla kamu kaynaklarından gerekli desteğin sağlanması,

> Uluslararası genel kabul görmüş kooperatifçilik ilkeleri doğrultusunda, tabandantavana doğru sağlıklı ve demokratik bir örgütlenmeyi gerçekleştirmek amacıyla ortakların katılımve sahiplik bilincinin geliştirilmesi,

> Kooperatif ve birliklerin, özerkleştirilerek, siyasi müdahalelerden uzaklaştırılması,ortaklan tarafından denetlenen ve ortaklarının belirledikleri gereksinimlere ve önceliklere görefaaliyet gösteren kuruluşlar haline getirilmesi,

> Aşın istihdam ve mali yük getiren unsurlar giderilerek, rekabete açık ve kamukaynaklarına bağlı olmaksızın kendi ayaklan üzerinde durabilen kuruluşlar haline getirilmesi,

- 2 6 6 -

> Faaliyetlerinde ekonomik etkinlik ve verimliliği hâkim kılarak, atıl veya sürekli zarareden varlıklarının, öz sermaye yapılarını güçlendirecek şekilde değerlendirilmesi,

hedeflenmiştir. (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı)

J.3- Tarım Reformu Uygulama Projesi (TRUP) ve Bu Proje Kapsamında Yer Alan TarımSatış Kooperatifleri ve Birliklerinin Yeniden Yapılandırılması Bileşeni

Ülkemizde, sektörler üzerindeki gereksiz müdahalelerin azaltılarak, ekonomininsürdürülebilir şekilde büyümesi ve yoksulluğun azaltılması için gerekli ortamı sağlamaya imkânveren ve gelecekte Avrupa Birliği (AB)'ne katılım için gerekli zeminin oluşturulması amacıyla, birEkonomik Reform Programı hayata geçmiştir. AB'ye katılım konusundaki en önemli kriterlerdenbiri de yeni üyelerin birleştirilmiş pazarda rekabet edecek ekonomilere sahip olmalarızorunluluğudur. Bu, tarımsal üretim, pazarlama ve işleme alanlarındaki üretim verimliliğininartırılmasına yönelik önlemler üzerinde odaklaşmayı gerektirmektedir. Bu çerçevede, tanmalanında Tanm Reformu Uygulama Projesi (TRUP) adıyla bir program uygulanmaya başlamıştır.Dünya Bankası ile imzalanan ve 12 Temmuz 2001 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan tkrazanlaşması ile bu projeye toplam 600 Milyon ABD Dolan kaynak tahsis edilmiştir.

\ı İlk aşamadaki bu reformlar ile mevcut destekleme sisteminin kamu sektörü bütçesi

tüketiciler üzerindeki yükü azaltılmış olacak ve kamu ve özel sektör yatınmlannın yanlış teşvikleregöre yapılmasının önüne geçilecektir. Programın sonunda Türkiye'de, Dünya standartlanna görerekabet edebilir ve yapay teşvikler ve sübvansiyonlar yerine gerçek mukayeseli üstünlüğe dayalıüretim modellerine sahip bir tanm ve tanmsal sanayi sektörü oluşturulması öngörülmektedir.

Tanm Reformu Uygulama Projesi, uygulamaya konacak yeni Tanm Stratejisinin temelaraçlarından biri niteliğindedir. Tanm reformu faaliyetlerine destek olmak ve tanm sektörünügüçlendirmek üzere uygulamaya konan bu proje üç ana bileşenden teşekkül etmektedir;

Projenin C Bileşeni ile yağlı tohumlarda faaliyette bulunan Tanm Satış Kooperatifieri'nin(TSK) ve Tanm Satış Kooperatif Birlikleri (TSKB) de dahil olmak üzere Birliklerin vekooperatiflerin yeniden yapılandınlması ve özerkleştirilmesiyle, TSK ve TSKB'lerin mali yöndenbağımsız, piyasa koşullannda rekabet edebilir, ortaklan tarafından kontrol edilen, ortaklannahizmet ve fayda sağlamayı ön planda tutan kuruluşlar haline getirerek, tanm ürünlerininpazarlanması ve işlenmesinde devletin rolünün azaltılması hedeflenmekte olup, bu bileşenkapsamında aşağıdaki konular üzerinde çalışmalar gerçekleştirilmektedir; Birlik ve kooperatiflerde;

> İstihdam seviyesinin ihtiyaç seviyelerine çekilmesi,> Genel yönetim giderlerinin rekabetçi ve sürdürülebilir bir yapı sağlanmak üzere

azaltılması,> Yeni yatınm projelerinin, gerçekçi piyasa araştırmalan ve fizibilite çalışmalarına

dayandırılması,^ Gerekli durumlarda atıl kaynaklann satılarak işletme sermayesinin güçlendirilmesi,> İkincil işletme faaliyetlerinin gözden geçirilerek, zarar edenlerde iyileştirme,

küçültme veya kapatılma alternatiflerinin değerlendirilmesi ve ana faaliyete odaklanmanınsağlanması,

> Mali yapı borçlanm geri ödeyebilme kabiliyetinin arttırılması ve kredibiliteninsağlanması amaçlanmıştır (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı).

öte yandan, yeniden yapılandırma konularında çalışma, inceleme ve önerilerde bulunmaküzere, 2000/1773 No.lu Bakanlar Kurulu Karan'nın 06.01.2001 tarih 24279 sayılı Resmi Gazete'deyayımlanması ile Yeniden Yapılandırma Kurulu (YYK) teşkil edilmiştir.

- 2 6 7 -

J.4-Yeniden Yapılandırma Faaliyetleri tle Birliklere Sağlanan İmkanlar

Yeniden yapılandırma sürecinde, TSKB'lere:

> Birliklerin mali yapılarını güçlendirmeye yönelik olarak 1.5.2000 tarihi itibariylemevcut borçlarının Hazine tarafından üstlenilerek tasfiye edilmesi,

> Birliklerin mali yapılarını olumsuz yönde etkileyen ve bu kuruluşlara aşırı yükgetiren personel kadrolarında yapılacak düzenlemeler için gerekli tazminat tutarlarının hazinecekarşılanması,

> Ürün alımı için ihtiyaç duyacakları finansman ihtiyacının, 2000 yılı bütçesindentahsis edilen ödeneklerle (250 trilyon TL) oluşturulan "döner fon"dan karşılanması,

> Yeniden yapılandırma için gerekli uzmanlık ve danışmanlık hizmetinin verilmesi,> Yeniden yapılandırma hizmet giderlerinin Hazinece üstlenilmesi,> Kooperatif yönetici ve ortaklarının eğitimi ve bu kuruluşların kapasite

oluşturmalarına teknik destek sağlanması imkanları getirilmiştir. (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı)

J.4.1 DFİF Kredileri Desteği ve 1.5.2000 Öncesi Destekleme Fiyat İstikrar Fonu (DFİF)Borçlarının Durumu:

Birliklerin yeniden yapılandırılması amacına paralel olarak, mali yapı güçlendirme sürecinekatkı sağlamak amacıyla, geçiş döneminde birliklerin ihtiyacı olan ürün alım ve işletme kredileriYeniden Yapılandırma Kurulunun önerileri dikkate alınarak Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu(DFİF) gider hesabından karşılanmaktadır.

DFİF döner fon niteliğinde çalıştırılmaktadır. Birliklerin vade sonlarında geri döndürdüklerikredi ana para ve faizleri, birliklerin talep ve ihtiyaçları doğrultusunda değerlendirilerek, yenidenbirliklere kullandırılabilmektedir. Yeniden Yapılandırma Kurulu (YYK), DFİF kredisi ile ilgilibirlik taleplerini değerlendirirken, kaynağın yeterliliğini dikkate alarak aşağıdaki kriterleri gözönünde bulundurmaktadır.

1995 yılından itibaren DFİF kaynaklı kredilerin yıllık faiz oranlan aşağıda belirtilmiştir.

Çizelge 70- DFİF Faiz OranlarıDönem

1995-30.06.200001.07.2000-30.06.200101.07.2001-01.09.200301.09.2003-04.06.200504.06.2005 - 07.04.200607.04.2006 -

DFtF FaizOranı%50%25% 37,5%25%15%13,125


04.06.2005 tarih ve 25835 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 23.05.2005 tarih ve2005/8839 sayılı Bakanlar Kurulu Karan'na istinaden, DFÎF'den kullandırılan kredilere tarımsalkredi faiz oranının %75'i oranında değişken yıllık basit faiz uygulanmaktadır.Yukarıda yer alantabloda da belirtildiği üzere, DFİF kredilerinin bugün itibariyle faiz oranı %13,125'dir. (Kaynak:Yeniden Yapılandırma Kurulu Yürütme Birimi)

Bu çerçevede, birliklerin silinen ve silinme süreci devam eden borçlan ile 2000 yılısonrasında kullandırılan DFİF kredileri Çizelge 71'de gösterilmiştir.

Çizelge 71 - Tanm Salı? Kooperatifleri ve Birliklerine 2000 Yılı Sonrasında Kullandırılan DFİF Kredileri ve 1.5.2000 Önce» Borçlarının Mevcut Durumu

(BinYTL)

B İ R L İ K A D İ

ANTBİRLİK (2)

CUKOBİRLİK

FISKOBİRLİK (3)

G0LBİRLİK

GONEYDOGUBIRÜK

KARADENIZBİRLİK

KAY1S1BİRLİK (4)

MARMARABİRLİK

TARİŞ İNCtR

TARİŞ 0 Z 0 M

TARİŞ PAMUK

TARİŞ ZEYTİN

TASKOBİRÜK (4)

TRAKYABlRLtK

K.OZABİRUK

TİFTİKBİRLİK

T O P L A M

2000 O N O S İ D F l r DORCU (1)

30.07 .2004'de

Silinen

I.K00

159.619

40.39S

234.744

74.682

179.002

-• 3.931

694.17}

29.12.2005'de

Silinen

94.483

94.483

Silme Süreci

Devtm Eden

103 691

299.736

0

0

21.050

39.383

17.930

105.812

4.660

3.977

596.239

•••••••• \'~&&>£r\-'#^y&i:/S&:<t*.s.^--tiW.'?*;." •«•:•-.•""••:• '•'•:'•:•'•,: • ::::ı..<:;::;-•••.•;v?~-r-2000 Y I L I SONRASINDA KULLANDIRMAN DFİF KREDİLERİ

2000/2001

DOnemi

9.500

41.500

99.003

0.5

6.997

3.250

2.200

5.000

3.000

20.300

20.000

12.000

1100

4.600

228.550

2001/2002

DOnemi

9.500

49.485

118.059

0.5

6.997

3.250

2.200

5.000

3.000

20.000

20.300

13.200

1.200

4.600

25*791

20020001

DOnemi

74.127

216.866

8.997

10.215

2.950

5.900

4.207

21.500

27.307

27.002

1.458

5.459

405588

2003/2004 DOnemi

Ertelenen

65.326

306.801

10.622

4.008

1.687

•388İ444

Yeni

20.000

.

15.000

5.000

7.900

8.023

25.000

35.000

23.000

10.000

148:923

Toplum

0

8SJ26

306.801

0

10.622

15.000

9.008

7.900

8.023

25.000

35.000

23.000

1.687

10.000

S37J67

2004/2005 DOnemi

Ertelenen

65.500

236.015

10.622

9.910

39.000

25.719

1.985

'388.75 İ'

Yeni

50.000

18.505

20.000

9.500

54.000

70.000

30.000

25.000

277İ005

Toplam

İISJOO

216415

0

10422

18J0S

9.910

20JM0

9.500

91.000

70.000

55.719

1.985

25.000

0

0

«5.756

2005/2006 DOnemi (Bin YTL)

Endenen

98.826

0

0

8J5S

0

9.646

0

0

73.232

70.000

0

1.431

0

0

0

261.490

Yeni

5.000

30.000

0

0

5.000

15.000

0

50.000

10.286

15.000

15.000

65.000

0

60.000

0

0

270.286

TopUm

5.000

128.826

0

0

11.355

l&OOO

9.646

50.000

10.286

88.212

85JJ00

65JM0

1^411

60.000

0

0

511.776

O*ckl Ut «Utfdnı H4lko««rwN>u Y««tfMt

m KByiubMh «• TMkaMrtObı «1 .M.»M u m u Ot\f knOM, I1U Mfib tam OıCıMMMM T«6JI U M Ü HıWmJ« K a m tıflrtılııl «ytwnca Wnl »JHBitliiMf.

- 2 6 9 -

01.05.2000 öncesi Destekleme ve Fiyat istikrar Fonu borçlan terkin edilen birlikler ve terkintutarları aşağıdaki Çizelgede verilmektedir.

Çizelge 72- 1.5.2000 Öncesi Borçlan Terkin Edilen Birlikler

BİRLİKGülbirlikMarmarabirlikTariş İncir BirliğiTariş Pamuk ve Y.Toh. BirliğiTariş Zeytin.ve ZeytinyağıBirliğiTiftikbirlikTrakyabirlikFiskobirlik

Toplam

Terkin Edilen 01.05.2000 ÖncesiDFİF Yükümlülükleri Tutan

(YTL)

1.799.690159.618.78540.395.200

234.743.64874.681.660

3.931.253179.002.19694.482.855

788.655.287Kaynak: Yemden Yapılandırma Kumlu Yürütme Birimi (20.4.2006)

Çizelge 72'den de görüleceği üzere, yeniden yapılandırma döneminde bugüne kadar toplam788.655.287 YTL tutarındaki 01.05.2000 öncesi birlik borçlan terkin edilmiştir.

Henüz terkini gerçekleşmemiş 01.05.2000 öncesi DFİF borçlan toplam tutan 596.239.545YTL olup, birlikler bazında tutarları aşağıdaki Çizelgede yer almaktadır.

çizelge a- ı.s.zuuu uc

BİRLİKAntbirlikÇukobirlikGüneydpğubirlikKaradenizbirlikKayısıbirlikKozabirlikHTariş Üzüm BirliğiTaskobirlik

cesı uorçıan

Toplam

Henüz lerKin taııraemıMevcut 01.05.2000

Öncesi DFİFYükümlülükleri

Tutarı(YTL)

103.690.364299.736.841

21.050.32139.383.11017.930.6683.976.380

105.812.3064.659.554

596.239.544Kaynak: Yeniden Yapılandırma Kurulu Yürütme Birimi (20.4.2006)

- 2 7 0 -

J.4.2. Kıdem ve İhbar Tazminatı Desteği:

Tanm saüş kooperatiflerine ve birliklerine, 4572 sayılı Kanun'un yürürlüğe girmesiylebaşlayan yeniden yapılandırma döneminde sağlanan desteklerin başında, istihdam fazlası personelinişten çıkartılması neticesi personele ödenen kıdem ve ihbar tazminatlarının Tanm ReformuUygulama Projesi tkraz kaynaklarından karşılanması gelmektedir. Kooperatif ve birliklerdekiistihdam seviyesinin ve personel masraflarının rekabetçi ve sürdürülebilir bir yapıya uygun halegetirilmesi amacıyla, daimi personel sayısı 12.491'den 6.124'e düşürülmüştür.Uygulama 2004 yılısonuna kadar sürdürülmüş olup, toplam 12.122 işten çıkartılan birlik ve kooperatif personelineödenen 155.837.361 YTL tazminat bedeli devletçe karşılanmıştır. Sağlanan bu önemli imkan ilekooperatif ve birliklerin personel masraflarında ortalamada yaklaşık % 30-35 tasarruf sağlanmıştır.(Kaynak: Yeniden Yapılandırma Kurulu Yürütme Birimi)

Tanm Reformu Uygulama Projesi kapsamında, Hazine tarafından karşılanan kıdem veihbar tazminatı ödemelerinin birlikler bazında dağılımı aşağıdaki gibidir,

Çizelge 74- Birliklerin Hazinece KarşılananKıdem ve İhbar Tazminatı ödemeleri

BÎRLtK

AntbirlikÇukobirlikFiskobirlikGülbirlikGüneydoğubirlikKaradenizbirlikKayısıbirlikKozabirlikMarmarabirlik

Tariş Birlikleri*TaskobirlikTiftikbirlikTrakyabirlik

Toplam

MilyonYTL

1448,718,40,31,24,60,30,43,2

43,7

0,7

o.ı20,2

155,8Kaynak: Yeniden Yapılandırma Kurulu Yürütme Birimi (20.4.2006)•Tariş Pamuk, Üzüm, İncir Birliği ve Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Birliği

J.5. Yağlı Tohumlu Bitkiler Konusunda Faaliyet Gösteren Üretici Birlikleri

Yağlı tohumlarla ilgili henüz üretici birliği kuruluşu bulunmamaktadır.

— 271 —

K. ÜRÜN İHTİSAS BORSALARI VE LİSANSLI DEPOCULUK

K.1. Dünyada ve Türkiye'de Ürün Borsacılığı ve Lisanslı Depoculuk

ABD'deki ürün borsaları önceleri spot işlemler yapan borsalardan oluşmakta iken, bugüngelinen noktada gelişerek vadeli işlem yapan borsalara dönüşmüşlerdir. Bu borsalarda başta pamuk,kahve, mısır, portakal suyu, soya fasulyesi, buğday ve diğer birçok ürün kontratı alınıpsatılmaktadır.

Bu borsalar, lisanslı depolarla entegre çalışmakta, teslim şartlı vadeli kontratlarda ürünteslimi lisanslı depolardan yapılmaktadır.

Başta ABD olmak üzere gelişmiş ülkelerde etkin ve yaygın bir lisanslı depoculuk(fVarehouse Receipt System) ile ürün ticareti sistemi bulunmaktadır.

Polonya, Bulgaristan, Romanya, Macaristan gibi eski Doğu Bloku ülkelerinde de lisanslıdepoculuk sistemi kurulmuştur. ABD'de federal düzeyde 863, eyalet düzeyinde 6937 lisanslı depofaaliyet göstermektedir. ABD hükümeti de stratejik ihtiyaçları karşılığında aldığı ürünleri, özellisanslı depolarda muhafaza ederek sisteme destek vermektedir. ABD'de lisanslı depoculuk ve ürünborsacılığı tamamen özel sektör eliyle yürütülmektedir.

Borsalar, yapılan işlemlere göre Spot Borsalar ve Vadeli İşlem Borsaları olaraksınıflandırılmaktadır.

Ülkemizde, kuruluş çalışmaları devam eden Ürün İhtisas Borsaları da, Ticaret Borsaları vetMKB gibi spot borsalar arasında yer almaktadır.

Ülkemizde, ürün ticaretini geliştirmek ve pazarlama alt yapısını güçlendirmek için;

Ürün ihtisas borsalarının kurulması,

Lisanslı depoculuk ve yetkili sınıflandıncılık sisteminin hayata geçirilmesi,

Tanın satış kooperatifleri ve birlikleri, tanm kredi kooperatifleri ve üst kuruluşları, TMO,tekel gibi kurum ve kuruluşların yeniden yapılandırılması,

Birlikler ve TMO'nun lisanslı depoculuk sistemine entegre edilmesi gibi çalışmalarbaşlatılmış ve bu alanda önemli mesafeler kat edilmiştir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından, bukapsamda ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde, üç önemli proje uygulamaya konulmuştur.

-Ürün Borsalarını Geliştirme Projesi (ÜBGP),

-Tanm Satış Kooperatifleri ve Birliklerinin (TSKB) Yeniden Yapılandırılması Programı(YYP),

-TSKB'lerin Lisanslı Depoculuk Kapasitelerinin Geliştirilmesi Projesi (BLGP).

•272 —

K.2. Lisanslı Depoculuk ve Yağlı Tohumlar-Bitkisel Yağlar

5300 Sayılı Tanm Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu yürürlüğe konulmuş olup, Kanununuygulanmasına ilişkin gerekli yönetmelikler hazırlanarak, Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.Çıkarılan yönetmelikler içerisinde Yağlı Tohumlar Lisanslı Depo Yönetmeliği ve Pamuk LisanslıDepo Yönetmeliği de yer almaktadır.

öte yandan, bitkisel yağlara ilişkin lisanslı depo yönetmelikleri hazırlanması çalışmalarıdevam etmektedir.

öte yandan lisanslı depoların temel nitelikleri ve kuruluş şartlan:

Anonim şirket,Bakanlıktan kuruluş ve faaliyet izni,Depolama kapasitesine göre en az 1 trilyon TL ödenmiş sermaye,Depo kapasitesinin ürün rayiç bedelinin % lS'inden az olmamak Özere teminat,İşletme tesislerinin ve depolanan ürünlerin sigorta zorunluluğu,İlgili borsa ile sözleşme yükümlülüğü,Yönetmelikte gösterilen diğer şartlar ile teknik gereklilikler

olarak sıralanabilmektedir.

Hububat, Baklagiller Ve Yağlı Tohumlar Lisanslı Depo Yönetmeliğine göre depolarınve ürünün asgari özellikleri;

Depolanacak ürünler: Buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, çeltik, pirinç, süpürge dansı,mercimek, nohut, fasulye, bakla, bezelye, ayçiçeği, susam, keten tohumu, soya fasulyesi, kolza,haşhaş tohumu gibi ürünler.

Depolama kapasitesi: Merkez ve şubelerde asgari toplam 40 bin ton; her bir ünite veya şubebazında 5 bin ton.

Faaliyet bölgesi: Sınırlama bulunmamaktadır.

Asgari sermaye: En düşük 1 milyon YTL, 40 bin ton üzerindeki kapasite için ilave sermayeartışı.

Ürünün azami depolama süresi: Hasattan itibaren 12 ay,

olarak belirlenmiştir.

Pamuk Lisanslı Depo Yönetmeliğine göre depoların ve ürünün asgari özellikleri;

Depolanacak ürünler: Preselenmiş pamuk,

Depolama kapasitesi: Merkez ve şubelerde asgari toplam 15.000 ton; her bir ünite veya şubebazında 1.500 ton,

Faaliyet bölgesi: Sınırlama bulunmamaktadır,

Asgari sermaye: En düşük 1 milyon YTL, 20 bin ton üzerindeki kapasite için ilave sermayeartışı,

- 2 7 3 -

ÜrflnUn azami depolama süresi: Hasattan itibaren 24 ay .olarak belirlenmiştir.

Yağlı tohumlar ve bitkisel yağlar açısından sistemden beklenen çıktılar;

• Ürünlerin, sağlıklı koşullarda depolanması ve objektif olarak analiz ve sınıflandırılması,

• Dönemsel arz yoğunluğunun ve buna bağlı olarak ortaya çıkan üretici mağduriyetiningiderilmesi,

• Ürün piyasalarında mali derinliğin sağlanması ve sınırlı sayıdaki aktörün fiyat belirlemeimkanının ortadan kaldırılması,

• Sanayiciye uygun ve zamanında hammadde temini,

• Ürün ticaretinin kayıt altına alınması,

• Desteklerin hedef kitlelere kolayca yönlendirilmesi ve bu alanda etkinliğin artırılması,

Alternatif ve düşük maliyetli finansman olanaklarının devreye sokulması şeklindesıralanabilir.

K.2.1. Birliklerin Lisanslı Depoculuk Kapasitelerinin Geliştirilmesi Projesi (BLGP)

Birliklerin Lisanslı Depoculuk Kapasitelerinin Geliştirilmesi Projesi ile;

• Birliklerin mevcut kapasitelerinin modemize edilerek lisanslı depoculuk sistemine entegreedilmesi,

• Seçilen ürün ve birliklerde uygun lisanslı depoların, laboratuarların, depolarla borsalararasında elektronik bilgi iletişim ağının kurulması ve işlerlik kazandırılması için, teknik vekredi desteğinin sağlanması hedeflenmektedir.

Bu kapsamda; birliklerin ek ve yeni yatırım ihtiyaçlarının belirlenmesi, lisanslı depoculukmevzuatı çerçevesinde yatırım fizibiliteleri ve projeleri oluşturulmuştur.

Projenin birliklerin yeniden yapılandırma çalışmaları ve performansları ile uyumlu olmasıiçin seçilecek birliklerin Yeniden Yapılandırma Kurulu tarafından belirlenmesi çalışmaları halendevam etmektedir.

Diğer taraftan proje için birliklerle Yeniden Yapılandırma Kurulu arasında imzalanmasıöngörülen protokol hazırlanmıştır.

Proje kapsamında;

- Mevcut depoların modernizasyonu veya yeni depo inşası.

- Laboratuar imkânlarının geliştirilmesine yönelik yeni ve veya ek yatırımlar,

- 2 7 4 -

- Depolarda kullanılacak yükleme, boşaltma, tartma, numune alma ve sınıflandırma altyapısının oluşturulması,

- Ürünlerin "ürün senedi" yoluyla alım satımım temin etmek amacıyla, ilgili borsalarlalisanslı depolar arasında bilgi iletişim sisteminin kurulması,

- Lisanslı depo ve laboratuarlarda çalıştırılacak personel ile kamu adına denetim,gözetim ve proje uygulama hizmetlerinde görevlendirileceklerin eğitimi, faaliyetleriYürütülecektir.

Projeye mevcut durumda yağlı tohumlarda Trakyabirlik (yağlık ayçiçeği ve hamyağı), TarişPamuk ve Yağlı Tohum Birliği (preselenmiş pamuk), Çukobirlik (preselenmiş pamuk)başvurmuşlardır. Proje kapsamında yapılacak yatırımların en fazla % 50'si Dünya Bankasıkaynaklarından TRUP projesi için ayrılan bölümden (35 milyon $) karşılanacaktır.

K.3. Orun İhtisas Borsaları

Dünya Bankası finansmanı ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı koordinasyonunda başlatılan"Ürün Borsalarını Geliştirme Projesi" 2003 yılında tamamlamıştır.

Bu Proje sonunda; ürünlerin ulusal veya uluslar arası düzeyde pazarlanması imkânınısağlayacak, sermayesi, altyapısı; mevcut 112 ticaret borsalarımızdan çok daha güçlü anonim şirketşeklinde ürün ihtisas borsalarının kurulmasına imkân sağlayacak mevzuat altyapısı tamamlanmıştır.

Ülkemizde faaliyet gösteren toplam 112 ticaret borsası içerisinde kotasyonunda yağlıtohumlu bitki olan 96, bitkisel yağlar olan ise 75 ticaret borsası bulunmaktadır.

5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği île Odalar ve Borsalar Kanununun 53'üncümaddesinde ürün ihtisas borsalarının kuruluşu düzenlenmiştir. Ürün thtisas Borsalarına İlişkin;

1- Ürün ihtisas Borsaları Genel Yönetmeliği,2- Ticaret Borsalarında ve Ürün İhtisas Borsalarında Alivre İşlemlere İlişkin Yönetmelik,

5174 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesini takiben Sanayi ve Ticaret Bakanlığıncahazırlanarak ve Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Bu proje çerçevesinde, ticaret borsalarının eğitilmesi amacıyla borsacılığın geliştiği ülkelereeğitim amaçlı geziler düzenlemiştir. Aynca yurt içinde de borsaların talepleri çerçevesindeoluşturulmaya çalışılan Ürün İhtisas Borsacılığı ve Lisanslı depoculuk sistemi konusunda Sanayi veTicaret Bakanlığınca eğitim ve bilgilendirme toplantıları düzenlenmektedir.

Bir diğer gelişme ise, gelecek vadelerde ürün fiyatlarının oluşumunu sağlayarak, üretici ilesanayicilerimizi fiyat risklerinden korumayı amaçlayan vadeli işlem ve opsiyon borsasının faaliyetebaşlamasıdır. Vadeli borsalarda vade sonundaki ürün fiyatının, spot borsa fiyatıyla eşit olmasıgerekeceğinden, vadeli borsaların iyi işleyebilmesi için iyi işleyen spot piyasalara yani ürün ihtisasborsalarına ihtiyaç bulunmaktadır.

- 2 7 5 -

5174 sayılı Kanunun 53'ücü maddesiyle ürün ihtisas borsalarının kurulmasına imkânsağlanmıştır.

Ticaret borsaları kurulmuş veya kurulacak ürün ihtisas borsalarına ortak olabilecek veyaacentesi olarak çalışabilecektir. Ürün senedi ve alivre sözleşmelerin alım satımının Ürün İhtisasBorsalarında tescili zorunluluğu bulunmaktadır. Ürün ihtisas borsaları ve ticaret borsaları lisanslıdepoculuk şirketleri kurabilecektir.

L. BİYODİZEL

Günümüzde kömür, petrol, doğal gaz gibi fosil kökenli, birincil enerji kaynaklannm yanısıra, yeni-yenilenebilir enerji kaynaklannm (güneş, rüzgar, hidrolik, jeotermal, biyokütle vb.) enerjisektöründe değerlendirilmesi büyük ilgi görmektedir. Bunun nedenleri arasında; dünyadaki petrolrezervlerinin tükeniyor olması, bu süreçte fiyatlann hızla artması, fosil yakıtların çevreye verdiğizararlar, klasik enerji kaynaklarının gelişen teknolojinin ihtiyaçlannı karşılamada yetersiz kalması,özellikle de belirli bir enerji kaynağına olan bağımlılığın azaltılmasının gerekliliği sayılabilir. Yeni-yenilenebilir enerji kaynaklan içerisinde son yıllarda hızla gelişim gösteren ve yeşil dizel olarak daadlandırılan biyodizel, kolza, soya, pamuk, palm, aspir ve ayçiçek gibi yağlı tohumlu bitkilerdenelde edilen yağların bir katalizör eşliğinde bir alkol ile reaksiyonu sonucunda açığa çıkan yakıttır.

Biyodizel; yenilenebilir enerji kökenli.tanmsal ürünlerden elde edilen dizel yakıtlarlakarışım halinde veya B100 olarak kullanılan sıvı formdaki yakıttır. Biyodizel bir petrol ürünüdeğil," Tanmsal Bir Ürün Türevidir." Bu tanım içerisinde, tarımsal ürünler ve yenilenebilir ifadeleriyer almaktadır. Biyodizel üretimi AB ülkelerinde Almanya ve Fransa başta olmak üzere artan bireğilim göstermektedir.

Şekil 6. Avrupa Birliği'nde Biyodizel Üretimi

BİYODİZEL ÜRETİMİ1998-2004

0 Almanya• Fransa

İtalya• Diğer AB-251 AB Toplamı

1998 2000 2002 2003 2004 2005

Kaynak:Albiyobir

- 2 7 6 -

Biyodizel;Traktörler ve Biçerdöverlerde,Deniz araçlarında,Kalorifer kazanlannda,Toplu Taşım Araçları Jeneratörlerde kullanılabilen bir yakıt türüdür.

Biyodizel Maliyet Yapısı (%)

Hammadde (Yağlı Tohumlar) 84Kimyasallar 7Su /Elektrik 4Sabit giderler 5Toplam 100

Türkiye'de Biyodizel

Ülkemizde biyodizel ile ilgili çalışmalar son iki yıldan bu yana, enerji sektörünün sonyıllarda alternatif arayışlar içinde olması, özellikle de AB'nin çevresel zonınluluklannın ve tanmsalyaklaşımlarının büyük etkisi ile gelişme trendine girmiştir.

Günümüzde ekonomik ve stratejik açıdan giderek değer kazanan yenilenebilir, enerjikaynaklarının farklı ülkelerde enerji tarımına dönüştürülmesi çalışmalarının sürmesinin nedeni debudur. Ülkeler kendi ekolojik şartlan ve potansiyeline bağlı olarak farklı yağlı tohumlu bitkileriüretmektedirler. ABD soyayı, Avrupa kolzayı, Malezya palmi biyodizelde hammadde olarakkullanmaktadır.

Türkiye'de son istatistiki verilere göre 215 tane biyodizel tesisi olup, toplam kapasiteleri2.230.000 ton/yıldır (Albiyo-der)

Şekil 7. Türkiye Biyodizel Üretim Tesisleri

î t ? t tı-î t-ı» u-u u-» a<

Kaynak: TOBB

- 2 7 7 -

Türkiye'de yağlı tohumlu bitkiler ve bitkisel yağlarda her geçen yıl giderek artan üretimaçığı söz konusu iken, biyodizel üretimi ile birlikte, mevcut üretimin biyodizele yönlendirilmesiendişesi mevcuttur. Bunun için biyodizel üretiminde kolza ve aspir gibi ürünlerin üretimininarttırılmasının sağlanması gerekmektedir, özellikle bu ürünlerin biyodizel üretimi çerçevesindeuygulanacak sözleşmeli tanın modeli içerisinde değerlendirilmesi de önemli olacaktır.

Şu anda gıdada kullanılmayan ve ülkemizde yetiştirilmeyen bu iki bitki biyodizel üretimininhedefi olabilir. Türkiye'de bu model çerçevesinde biyodizel üretimine temel olarak kullanılacakyağlı tohumlu bitkiler öncelikli olarak kolza ve aspirdir.

Ayrıca; Yağ işletmeleri kırma ve depolamada belirli kapasiteye ulaşacak, biyodizel ve yanürünlerin işleme teknolojisi gelişecektir. Burada esas konu ülkemizde sadece biyodizel için ham yağüretilmesi değil, yağlı tohumlu bitkiler ve yağ üretilmesi ile yağ bitkileri üretim potansiyelininyükseltebilmesi olacaktır. (2005-2006 sezonunda çoğu deneme amaçlı 5.400.000 dönüm sözleşmelitarım uygulaması başlatılmıştır)

Diğer yandan AB enerji arzını garanti altma almak ve petrole bağımlılığı azaltmak amacıyla2010 yılı için 7,5 milyon ton biyodizel ihtiyacı olduğunu öngörmektedir. Bu bağlamda Türkiye'ninürettiği biyodizelin AB normlarına uygun olması sonunda ihracat garantisi de sağlayacaktır(Albiyo-der).

- 2 7 8 —

M. YAĞLI TOHUMLU BİTKİLER ve BİTKİSEL YAĞ SANAYİNDEKİ SORUNLAR VEÇÖZÜM ÖNERİLERİ

1) Yağlı Tohumlar/Hububat Paritesi

Özellikle Trakya Bölgesinde yoğun olarak Buğday-Ayçiçeği ekim nöbeti uygulanmaktadır.Fakat ayçiçeği ile buğday arasındaki parkenin 2'den düşük olması durumunda, üretici ayçiçeğiekiminden vazgeçmektedir. 1995-2005 yıllan arasında ayçiçeği buğday paritesi 1.89-2.68 arasındadeğişim göstermiştir, özellikle paritenin 2,5'in üzerinde olduğu yıllarda bir sonraki yılın ayçiçeğiekim alanlarında önemli artış kaydedilmiş, paritenin 2'nin altına düştüğü dönemlerde ise ekimalanında düşüş tespit edilmiştir. Aynı sorunlar Çukurova bölgesinde mısır ve soya arasında dagörülmektedir. Çukurova Bölgesinde paritenin mısır lehine olması, mısır ve soya arasındaki ekimalanı dengesini yıldan yıla soya aleyhine gelişmekte ve ekim alanım azaltmaktadır.

Prim destekleme politikası gerek buğday-ayçiçeği ve gerekse mısır-soya paritesinin yağlıtohumlar lehinde olmasını önemli ölçüde belirleyebilecektir.

Trakya Bölgesinde Ayçiçeği ile Buğday ve Çukurova Bölgesinde Soya- Mısır arasındakiparitelerin, yağlı tohumlu bitkileri lehine ve karlı hale getirilmesi için en az 2 veya üzerindetutulması gerekmektedir. Bu durumun sağlanması çiftçinin ekim tercihini yağlı tohum üretimineyöneltmesine etkide bulunacaktır.

2) Prim Desteği

1960'h yıllardan sonra yağlı tohumlarda hükümetlerin kooperatif ve birlikler aracılığıylayapmış olduğu Devlet Destekleme Alımları olarak bilinen uygulamaya 1994 yılında son verilmiştir.Öte yandan, devlet destekleme alımlarının sonlandırılmasını müteakip, ilk olarak 1993 yılındapamukla başlayan prim sistemine daha sonraki yıllarda yağlık ayçiçeği, kolza, soya ve dane mısırdahil olmuş ve bu ürünlerde üreticilerin diğer tarımsal desteklerin yanı sıra prim ile desteklenmesisağlanmıştır.

Yağlı tohumlu bitkilerden yağlık ayçiçeği, kütlü pamuk, soya fasulyesi, kolza ve dane mısırüreticilerine, dönemsel olarak değişmekle birlikte "destekleme primi" adı altında tutarlarıbelirlenirken, iç ve dış piyasa fiyatları, üretim maliyetleri, bütçe imkânları ve ithal maliyetleri degöz önünde bulundurulmaktadır.

Destekleme primleri,- Sanayici ve ihracatçının rekabet edebilecekleri dünya fiyatlarından ham madde teminini

sağlamış,- Ürün satışlarında kayıt dişiliği önlemiş,- Üreticilere tatminkar bir gelir sağlanmasına imkan vermiştir.

20/04/2006 tarihli ve 26145 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe konulan2006/10266 sayılı Bakanlar Kurulu Karan ile 2006 yılı ürünü kütlü pamuk, yağlık ayçiçeği, soyafasulyesi, kanola, aspir, dane mısır, destekleme primi ödemesi yapılması kararlaştınlmıştır.

Ayçiçek üretim alanlarım arttırmak ve üretimi karlı hale getirebilmek için, buğdayaverilecek prim desteğinin ayçiçek üretiminde ayçiçeği üreticisinin eline geçen net fiyatın dikkatealınarak belirlenmesi gerekmektedir.

- 2 7 9 -

Öte yandan, prim ödemelerinde;

• Prim ödemesi yapılacak yağlı tohumlu ürünlerin prim miktarlarının rekabet ettikleritahılların ekim döneminden önce belirlenerek açıklanmasının,

• Primler hesaplanırken aynı ekim alanında birbirleriyle rakip olan ürünlerin dekarbaşına verimi ile üretim maliyetinin dikkate alınmasının,

• Ayçiçeği gibi yağlı tohumların yoğun olarak üretildiği bölgelerde yağlı tohumlaraverilecek primlerin tahıllara verilen primlere göre çok daha yüksek tutulmasının,

• Yağlı tohumlarda yüksek yağ oranı içeren çeşitlere yağ oranı dikkate alınarak ekprim verilmesinin ve böylece yüksek yağ oranı içeren çeşitlerin yaygınlaştırılmasının,

• Prim desteklemelerinin son yıllarda olduğu gibi devamlılık arz etmesinin,* Prim verilen yağlı tohumlu bitkilerin sayısının artırılarak, yerfıstığı ve susamın da

prim sistemine dahil edilmesinin ve" Yağlı tohum ithalatında alınan vergilerin üreticilere verilen destekleme primi

bütçesine ilave edilmesi konusunda çalışmalar yapılmasının uygun olacağıKomisyonumuzca tespit edilmiştir.

3) Tahıllar, Yağlı Tohumlar, Ham Yağlar ve Küspeler Arasındaki Gümrük VergisindekiFarklılıklar

Komisyonumuzca yapılan çalışmalar sonucunda tahıllar, yağlı tohumlar, ham yağlar veküspeler arasında gümrük vergilerinde farklılıkların bulunmasının yağlı tohumlu bitkilerin üretimartışını etkileyen faktörlerden birisi olduğu yönünde görüşler tespit edilmiştir.

Tarım ürünleri ithalatı; yerli üretim, iç ve dış piyasa fiyatları, arz ve talep dengesi ile dövizkurları ve diğer makro ekonomik değişkenler dikkate alınarak takip edilmekte, ihtiyaç duyulmasıhalinde bu maddelerin koruma oranlarında, uluslararası anlaşmalardan kaynaklananyükümlülüklerimiz de göz önünde bulundurularak gerekli değişiklikler yapılmaktadır. Hububatürünlerinde Dünya Ticaret Örgütü Pazara Giriş Tarife taahhütlerimiz yağlı tohumlardakitaahhütlerimizden daha yüksek tutulmuştur. Hububat ve tahıllarda arz açığımızın bulunmaması(pirinç hariç) nedeniyle yerli üretimin korunması ve düşük birim fiyatlı ithalattan zarargörmemesini teminen gümrük vergileri yüksek seviyelerde tutulmaktadır. Bununla birlikte,bitkisel yağlarda ve bunların küspelerinde arz açığımızın bulunması ve tüketimin bir kısmınınithalatla karşılanması gerekliliği ile hammadde-mamul koruma dengesi dikkate alınarak, yerliüretimin korunması ve devamının sağlanması amacıyla, DTÖ Pazara Giriş tarife taahhütlerimizçerçevesinde en yüksek seviyede yağlı tohum, bitkisel yağ korunma oranları belirlenmelidir.

Diğer taraftan, üretimin teşvik edilmesi ve maliyetlerin aıaltılabilmesini teminen yağlıtohumlu bitki üretiminde kullanılan tohumluklarda gümrük vergisi sıfır olarak uygulanmaktaolup, Gümrük Birliği kapsamındaki küspelerde Ortak Gümrük Tarifesi sıfır veya düşükdüzeylerde bulunmaktadır.

Yağlı tohumlar, bitkisel yağlar ve küspelerde uygulanan gümrük vergileri söz konusuürünlerin ülkemizdeki üretim ve tüketim durumu, iç ve dış piyasa fiyatları ve döviz kurları iletohum-yağ-küspe arasındaki hammadde-mamul randıman oranları dikkate alınarakbelirlenmelidir. Gümrük vergisi düzenlemelerinde, yağlı tohum ithalatının ham yağ ve küspeithalatına göre cazip hale getirilerek ve ham yağ ve küspe ithalatından ziyade yağlı tohum ithalatıyapılması sağlanarak katma değerin ülkemizde kalması temin edilmelidir. İthalat GümrükVergileri bu durum dikkate alınarak düzenlenmelidir.

- 2 8 0 -

4) Üreticinin İhtiyaçtan Dolayı Ürününü Erken Pazara İndirmesi

Genel olarak, yağlı tohumlu bitki üreticileri, uygun koşullarda depolama imkanına sahipolamayışları ve ürün fiyatlarının mevsimselliği gibi nedenlerden dolayı üretim maliyetlerininkarşılanması amacıyla ürünlerini hasattan hemen sonra satmak zorunda kalmaktadır.

Başta ayçiçek ve pamuk gibi yağlı tohumlu bitkiler olmak üzere tarımsal ürün ticaretinederinlik kazandıracak, ürünlerin ulusal veya uluslar arası düzeyde pazarlanması imkânınısağlayacak ürün ihtisas borsalarının ve lisanslı depoların biran önce hızla devreye girmesiteşvik edilerek sistem işler hale getirilmelidir.

Mevzuat alt yapısı tamamlanan lisanslı depoculuk sistemi ve ürün ihtisas borsalarınınişlerlik kazandırılmasına yönelik olarak sektörün beklentilerine ve sistemin yapısına uygunteşvik ve desteklere ilişkin gerekli düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.

Bu sayede yağlı tohumlar ve bitkisel yağların uygun koşullarda depolanamamasındankaynaklanan ekonomik kayıplar önlenerek, fiziki kullanıcıların dışında fonların devreyegirmesi sağlanarak ürünlerin değerini bulacağı ortam oluşacaktır.

5) Bitkisel Yağ Sanayinin Tam Kapasite İle Çalışamaması

Ülkemiz yağlı tohum kırma kapasitesi yaklaşık 5 milyon ton, ham yağ işleme kapasitesi 3milyon ton'dur. Arz talep veya iklim koşullarına bağlı olarak, yağlı tohumlar ve özellikle ayçiçeğiüretiminde görülen dalgalanmalar, bitkisel yağ sanayini ve ticaretini olumsuz etkilemektedir.Yağlıtohum üretimimizdeki yetersizlik nedeniyle bu kapasitelerin ancak % 50'si faal olarakkullanılmakta olup, yağ sanayimiz atıl kapasite ile çalışmaktadır. Yağlı tohum üretimimizdekieksiklik ithalat yoluyla kapatılmaktadır. Ülkemiz çekirdek ve ham yağ olarak ithal ettiği ürünüişleyerek iç ve dış piyasada değerlendirmektedir. Türkiye'de en fazla kınlan yağlı tohumlar çiğit(pamuk) ve ayçiçeğidir. Bunları Soya fasulyesi izlemektedir. Kolzada yapılan kınm miktarı oldukçaazdır. Son yıllarda Ukrayna'da, Rusya'da giderek artan kırma kapasitesi ülkemiz kırma sektörüneolumsuz etkilerde bulunmaktadır. Rusya'nın Türkiye'ye yağlık ayçiçek ihracatında azalma, hamayçiçek yağı ihracatında ise artış göze çarpmaktadır. Aynca bu ülkelerde yapılan kırma kapasiteartırımına yönelik yatırımlarının yanında, rafine kapasite arttınmlan da göze çarpmaktadır. Bu da,ileriki yıllar için ham ayçiçek yağı yerine ucuz rafine ve ambalajlı ayçiçek yağının ithalatınınartacağı anlamına gelmektedir.

Ülkemizdeki yağ sanayinin rantabl kapasite ile çalışmasını sağlamamız için yağlı tohumüretimimizin artırılması gerekmektedir. Bu nedenle ülkemiz yağlı tohum üretiminde yağlıkayçiçeğinin yanında, kolza gibi diğer yağlı tohumlu bitkilerin üretiminin de artırılmasıgerekmektedir.

Kolza yağlı tohumlu bitkiler içerisinde en erken hasat edilen yağ bitkisidir. Diğer yağbitkilerinden önce hasat edilmesi nedeniyle, kırma sanayine ve ham yağ sanayine atıldönemlerinde hammadde sağlayarak, sanayinin aktif duruma geçmesini sağlayacaktır. Ayrıcaküspesi de önemli bir yem hammaddesi olduğu için, sıkıntı çekilen dönemde yem sanayininküspe ihtiyacım da karşılayacaktır. Bu nedenle kolza üretiminin artırılmasına yönelikçalışmaların hızlandırılması özel önem arz etmektedir.

— 281 —

İthalatta ham yağ yerine yağlı tohum ithalatı sağlanmalı ve buna bağlı olarak daülkemizde atıl durumda bulunan kırma ve raflnasyon sanayinin çalışarak katma değer veistihdam açısından ülkemize daha fazla ekonomik getirt sağlanmalıdır.

6) Ulusal Yağlı Tohumlar Konseyi

Tanm Kanununda yer alan ulusal tanm politikaları çerçevesinde çalışmalar yapmak üzereürün bazında üreticiler, tüccarlar, sanayiciler ve/veya bunların oluşturdukları birlikler ile kamu vearaştırma kurumlan, meslek odaları ve demekler bir araya gelerek tüzel kişiliği haiz ürünkonseylerinin kurulmasına imkan sağlanmıştır. Bu çerçevede, yağlı tohumlu bitkilerin üretimindekisorunların çözümüne katkısı olacağı düşünülen Ulusal Yağlı Tohumlu Bitkiler Konseyininkurulması çalışmalarına öncelik verilmelidir.

Konsey yağlı tohumlar üretimi ve ilgili sanayi kollarını da kapsayan bütün birimleriiçermelidir. Üretici, ihracatçı, tüccar, sanayici, üniversiteler, araştırma enstitüleri, kooperatif vebirlikler ile sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin yer alacağı "Ulusal Yağlı Tohumlu BitkilerKonseyi"nin kurulması" konsey içerisinde yer alan kamu kuruluşlarının gözetleyici vedenetleyici bir rol üstlenmesinin ve sektördeki tüm grupların eşit ağırlıkta temsil edilmesinisağlayacak düzenlemelere yer verecek yönetmeliğin en kısa sürede çıkartılması uygun olacaktır.

7) Alternatif Yağlı Tohumlu Bitki Üretiminde Sözleşmeli Tarım Modeli

Yağlı tohum üretimimizin yetersiz olması ve sanayinin kaliteli ve yeteri miktardahammadde bulamaması sonucu, yağlı tohum, ham yağ ve küspe ihtiyacımız her yıl giderek artanmiktarlarda ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Gelişmiş ülkelerde sözleşmeli üretim modelinin önemive uygulanması giderek artmaktadır. Ancak, dünyada yaygın olarak uygulanmakta olan sözleşmelitanm, ülkemizde yağlı tohumlarda ayçiçeği ve pamuk dışındaki ürünlerde uygulanamamaktadır.Ancak, yeni yürürlüğe giren Tarım Kanunu ile birlikte sözleşmeli üretimin yeni bir boyutkazanması mümkün olabilecektir.

Yağlı tohumlu bitkiler yağ, yem ve son zamanlarda da biyodizele hammadde sağlayan vesanayinin vazgeçilmezi olan bitkilerdir. Yağlı tohumlu bitkilerin üretilmesinde bir araç olabileceğidüşünülen biyodizel son günlerde dünyada olduğu gibi ülkemizde de gündeme gelen bir konuhaline gelmiş ve biyodizel firmalarının özellikle birlikler üzerinden üreticilerle sözleşmeli üretimyapmak eğiliminde oldukları tespit edilmiştir.

Biyodizel ile ilgili yasal düzenlemeler çerçevesinde; Türkiye'de üretilen tanm ürünlerindenelde edilen biyodizelin EPDK tarafından biyodizel üretimi için verilen işletme lisansı sahibifirmalarca, yalnızca, motorinlere harmanlanmak üzere rafinerici ve dağıtıcı firmalara teslimindeÖTV uygulanmayacağı yönündeki Kararnamenin Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanarakBaşbakanlığa gönderilmiş ve Bakanlar Kurulu'nda imzaya açılmış olup, anılan düzenleme ilerafineri ve dağıtıcılar tarafından yerli tarım ürünlerinden üretilen biyodizelin karıştırılması suretiyleelde edilen motorinin yüzde 2'lik kısmı ÖTV dışı bırakılacaktır. Öte yandan, fırmalann ithal ettiğitohum veya yağı biyodizel üretiminde kullanması halinde litre başına 650 Ykr ÖTV uygulanacaktır.Bu düzenlemeyle biyodizel üretiminde kullanılan pamuk, buğday, ayçiçek, soya gibi yağı çıkartılanyerli tanm ürünleri ile kanola ve aspir gibi alternatif tanm ürünlerinin üretiminin teşvik edilmesimümkün olabilecektir.

- 2 8 2 -

8) Yağlı Tohumlu Bitkilerin Ekim Alanları

Ülkemizde yağlı tohumlu bitkilerin üretimi tüketimimizi karşılayamamaktadır. Oysa, birçokyağlı tohumlu bitkilerin ülkemizdeki birim alan verimleri dünya ortalamasının üzerindedir. Ancakverimdeki artış ekim alanlarının arttınlamamasi nedeniyle üretime yansıyamamaktadır.

Türkiye'de bitkisel yağ açığının kapatılabilmesi için yağlı tohumlu bitkilerin üretimininarttırılması gerekmektedir. Bu da yağlı tohumlu bitkilerin ekim alanlarının genişletilerek, bualanlarda alternatif yağ bitkileri tarımının benimsetilmesi ve yaygınlaştırılması ilesağlanabilecektir. Yağışın yeterli olduğu bölgelerde kışlık kolza, ayçiçeği, nispeten kurak veverimsiz topraklarda aspir, gerek birinci gerekse ikinci ürün olarak sulanır alanlarda ekimnöbetinde soya kolaylıkla ekilebilir. Söz konusu yağlı tohumlu bitkiler, yetiştirme tekniklerineuyularak ülkemiz ekolojisinde sorunsuz olarak üretilebilirler.

Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde sulanabilen alanlarda, kolzadansonra ikinci ürün pamuk ve soya, Karadeniz bölgesinde kolzadan sonra soya ve ayrıca ilave diğeryağlı tohumlu bitkilerin üretimi devreye girmelidir. Aspir, kurağa dayanıklı olması nedeniyleyağışı yetersiz sulanamayan Orta Anadolu ve Geçit bölgelerinde hububatla münavebeyegirebilecek en uygun bitkidir. Hububat-Aspir-Yem Bitkisi-Nadas münavebesi söz konusu alanlariçin önerilebilir. Akdeniz ve Ege Bölgelerinde birinci ürün olarak ve ayrıca buğday-arpahasadını takiben susam tarımının daha geniş olarak yer alması toplam ekili alanlar içerisindeyağ bitkileri üretim artışını sağlayacaktır.

9) GAP Bölgesi Potansiyeli

Türkiye'de 8,5 milyon hektar olan sulanabilir arazi varlığının % 20'si GAP'tabulunmaktadır. GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı'nın çalışmalarına göre GAP'ta pamuğun% 45,60 oranında yer alması planlanmakta iken bu oran ayçiçeğinde % 0,80, mısırda % 4,50'dir.Bölgede Il.ürün deseninde ise soya'nın % 2,40, mısırın da % 5,60 olması öngörülmüştür. Yapılanplanlamada dahi yağlı tohumlardan özellikle ayçiçeği, soya, susam ve diğer yağlı tohumların GAPbölgesi üretim deseninde yeterince yer almadığı görülmektedir. Başka bir ifade ile bölge çiftçisigeleneksel üretim tarzından sulama avantajına rağmen vazgeçmemektedir. Ancak, halihazırda GAPbölgesinde pamuk dışında yağlı tohum üretimi hayli düşüktür. Kolza, yerfıstığı, aspir ve haşhaşgibi yağlı tohumlu bitkilerin üretimi hemen hiç yapılmamaktadır. Bölgedeki yağlı tohum üretimininbüyük çoğunlukla, aslında lif bitkisi olan pamuğun tohumundan (çiğit) karşılandığını, asıl yağlıtohumlu bitkiler olan ürünlerin ekim alanlarının ise dar olduğu görülmektedir. Ayçiçeği ve soyaekilisinin dağılımı ise sınırlıdır. Susam, bölgenin dokuz ilinden sekizinde üretilmekte ise de, ekimalanları dardır. Özetle, GAP bölgesi yağ bitkileri üretim ve çeşitlilik açısından mevcutpotansiyelinin altındadır. Yağlı tohumlu bitkilerin üretim ve çeşitliliğinin artırılmasında GAPbölgesi önemli bir potansiyele sahiptir.

GAP bölgesinde ayçiçeği, soya, pamuk, yerfıstığı, susam, aspir ve kolzanın 1. veya 2.ürün olarak ekim nöbetinde yer alması yada sulu-kuru koşullarda üretilebilmesi mümkündür.Sulu tarıma açılmış olan GAP bölgesinde söz konusu bitkilerin planlı ve programlı olarakyaygınlaştırılması yağlı tohumlarda dışa bağımlılığımızın azalmasında önemli bir etkenolacaktır.

- 2 8 3 -

10) Tanm Satış Kooperatifleri ve Birliklerinin AB'ye Katılım Sürecinde YenidenYapılandırılmasının Tamamlanması

Avrupa Birliği'nde Ortak Tanm Politikasını uygulanması amacıyla muhtelif görevler üreticiörgütlerine veya gruplarına ve bunların birliklerine verilmektedir. Üretici örgütlerinin üstleneceğigörevler sektörden sektöre değişmektedir.

Avrupa Birliğine (AB) uyum süreci ve bu birliklerin AB'deki muadil üreticiorganizasyonlarının AB Ortak Tarım Politikası içerisindeki fonksiyonları da dikkate alınarak,ülkemizdeki Tanm Satış Kooperatifleri ve Birliklerinin yeniden yapılandırılması sürecitamamlanmalıdır. Ayrıca bu birliklerin proje hazırlama ve AB fonlarından yararlanabilmekabiliyetlerinin artırılması ve üretici ortaklarının da menfaatleri gereği mevcut durumlarınıgeliştirmeleri gerekmektedir.

Diğer taraftan, tarım satış kooperatifi ve birliklerinin, yağlı tohumlar ve diğer iştigalkonusu tarımsal ürünlerde depolama kapasitelerinin geliştirilerek lisanslı depoculuk sisteminedahil edilmelerine ilişkin yürütülen çalışmaların tamamlanmasıyla ülkemizde stoklamakonusunda sağlıklı bir altyapı oluşabilecektir.

11) Tarım Politikalarının Tek Elden Belirlenmesi

Cumhuriyet tarihimizde özellikle savaş yıllarında ekmek tüketimi protein tüketimine göreön planda olması nedeniyle tahıl üretimi ve pazarlaması devamlı olarak günümüze devlet politikasıolarak yürütülmüş, diğer bir ifadeyle tahıl üretimi devlet alım garantisinde olmuştur.

Yağlı tohumlar ise tahıl kadar stratejik öneme haiz olmasına rağmen halihazırda denetimaçısından Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde yağlı tohumlar konusunda çalışan Tanm SatışKooperatifleri ve Birliklerinin (Trakyabirlik, Karadenizbirlik) faaliyet gösterdiği bölgelerde yoğunolarak üretimi yapılmaktadır.

Ülkemizde durum böyleyken dünyada ve özellikle gelişmiş ülkelerde tam tersine bitkiselprotein üretimi yönünde artış olmuştur. Burada yapılması gereken Tanm ve Köyişleri Bakanlığınınyağlı tohumlu bitkiler üretimini tahıllar ile birlikte üretim yönlendirmesine yapabilecek politikalantek elden gerçekleştirebilmesidir.

12) Nadas Alanlarının Yeterince Değerlendirilememesi

Nadas-buğday sisteminde sürekli aynı besin maddeleri tüketildiği için, toprağın besinmaddeleri arasındaki denge bozulmakta, toprakta sıkışmalar olmaktadır. Bu durum toprağın fizikselve kimyasal yapısının bozulmasına sebebiyet vermektedir. Kurak ve yan kurak alanlarda uzunyıllardır geleneksel nadas-buğday üretim yöntemi dışında farklı ekim sistemleri uygulanmamıştır.Ancak nüfusun artması nedeniyle tarımsal ürünlerde artış sağlanması zorunluluğu ortaya çıkmıştır.Tanmsal üretimde sağlanacak artışta, verim artışının yamsıra yeni ekim alanlarının oluşturulmasızorunludur. Bu anlamda nadas alanlannın değerlendirilmesi önemlidir.

Aspir bitkisi kurağa dayanıklı olması ve köklerinin derine giderek toprağın yapısınıiyileştirmesi nedeniyle, özellikle Orta Anadolu'da uygulanan nadas- buğday sistemininuygulandığı yerlerde aspir-buğday ekim nöbeti uygulanabilir. Nadas alanlarındayetiştirilebilecek uygun yağ bitkileri belirlenmesine yönelik araştırmalara önem verilmelidir.

- 2 8 4 -

13) Sertifikalı Tohumluk

Kullanılan tohumluğun kalitesi yüksek verim için önemli bir faktördür. Bu nedenle yüksekverim için mutlaka sertifikalı tohumluk kullanmak gerekmektedir. Ayçiçeği ve pamuk dışında diğeryağlı tohumlu bitkilerin yeni çeşit sayılan ve bunların temini yeterli düzeyde değildir.

Sertifikalı Tohumluk ve Fidan desteği ile Patates Siğili görülen alanlarda Alternatif ÜrünDesteği Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair 2005/209 No'lu Tebliğ'de sertifikalıtohumluk kullanan üreticilerimize destekleme ödemesi yapılacağı belirtilmiştir. Yağ bitkilerindensoya ve pamukta sertifikalı tohum kullanan üreticilere ekstra prim ödemesi uygulanmasınabaşlanılmıştır.

Yağlı tohumlarda verimli, yağ oranlan yüksek, hastalık ve zararlılara dayanıklı çeşitlergeliştirmek için araştırma ve geliştirmeye yönelik çalışmalara devam edilmelidir.

14) Ekim Nöbeti

Ülkemizde yağlı tohumlu bitkilere ekim nöbetinde yeterince yer verilmemektedir. Aynıbitkinin üst üste ekimi sonucunda, toprakların organik madde miktarı giderek azalmakta ve hastalıkve zararlılar artmaktadır. Bu durum sonucunda hem ülkemizdeki ürün çeşitliliği ve ekim alanıazalmakta hem de birim alan veriminde düşüşler görülmektedir.

Ekim nöbeti giderek verimsizleşen toprak yapısının iyileştirilmesi açısından büyük önemtaşımaktadır, öncelikle farklı ekolojik koşullarda uygulanabilecek ekim nöbeti sistemlerininaraştırılarak üreticilerin bu konuda eğitilmesi gerekmektedir. Uygun bölgelerde belirlenen yağbitkilerinin münavebede yer almasının teşvik edilmesi yağ bitkileri ekim alanında artışı veçeşitliliği sağlayacaktır. Ayçiçeği, soya gibi yağ bitkilerinin yanında kolza, susam, aspir veyerfıstığı gibi kaliteli ve yüksek oranda yağ içeren yağlı tohumlu bitkilere uygun bölgelerde ekimnöbeti deseninde yer verilmelidir.

15) Eğitim ve Yayım Eksikliği

Üreticilerin eğitimi tarımda verimliliği arttırıcı en önemli unsurlardan biridir. Tarımda yeniteknolojilerin doğru ve etkin bir şekilde kullanılması bilgi ve eğitim gerektirir. Kırsal alanda teknikeleman istihdamının yetersizliği ve tarımla uğraşan nüfusun yaşlı olması nedeniyle tarımsalürünlerin yetiştiriciliği ve teknolojisi konusunda üreticiler ile ilgili kuruluşlar arasında iletişimyetersizliği bulunmaktadır.

Tarımsal üretimle ilgili olarak yapılan her türlü araştırma sonucunun, eğitim ve yayımmetotlarının çağdaş iletişim araçlarından yararlanılarak güncelleştirilmesi ve üreticilereulaştırılması gerekmektedir.

16) Taklit re Tağşiş

Bitki adı ile anılan ayçiçeği ve mısır yağına daha ucuz olan pamuk ve soya yağı konularakayçiçek yağı ve mısır yağı olarak adlandırılarak taklit ve tağşişe neden olacak şekilde satışsözkonusu olmaktadır.

5179 sayılı Gıda Kanununda, taklit; gıda maddesini ve gıda ile temasta bulunan madde vemalzemelerini; şekil, bileşim ve nitelikleri itibariyle evsafında olmayan özellikleri haiz gibigöstermek, tağşiş ise gıda maddelerinin ve gıda ile temasta bulunan madde ve malzemelerin,mevzuata veya izin verilen özelliklerine aykın olarak üretilmesi olarak tanımlanmıştır.

- 2 8 5 .

Tağşişe yönelik olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından denetimler daha daarttırılmalıdır. Taklid ve tağşişli ürün üreten ve satan işyerlerine verilecek cezaların yanı sıra bufirmaların tüketiciye ilan edilmesini sağlayacak uygulamaların yapılması gerekmektedir.

17) Biyodizel

Biyodizel ABD ve Avrupa Birliği ülkelerin de olduğu gibi ülkemizin de son yıllardagündemine girmiştir. Biyodizel üretiminin artması yönünde yapılacak çalışmalar yemeklik bitkiselyağ açığımızın daha da artmasına yol açabilir. Bu bakımdan Komisyon çalışmalarımız sonundabiyodizel konusunda ayrı bir Araştırma Komisyonu kurulmasının ve biyodizel politikamızın neolması gerektiği konusunda çalışmalar yapılmasının faydalı olacağı kanaatine vardık.

Bununla birlikte, biyodizel üretiminin ülkemizdeki yağlı tohumlu bitkilerin üretimi veithalatı üzerinde yaratacağı etki ve mali sonuçların değerlendirilmesi gerekmektedir.

Biyodizel teknik olarak birçok yağdan üretilebilir olmasından dolayı anılan ürünün, teknikve sınai amaçlı yağ yerine insan gıdası olarak kullanılacak yağlardan da elde edilmesi mümkünbulunmaktadır.

Bu kapsamda, Gümrük Müsteşarlığınca teknik ve sınai amaçlı bitkisel yağlar sınıfındangiren hammaddenin yerinde kullanımının etkin bir şekilde denetlenmesi ve bu şekildekiithalatların biyodizel üretiminde kullanımının önlenmesi sağlanmalıdır.

18) Ayçiçeğinde Sulama Yapılmaması Nedeniyle Meydana Gelen Verim Kaybı

Genelde ülkemizde kuru tanm olarak ziraatı yapılan ayçiçeği bitkisi sulanmadanyetiştirilmektedir. Ayçiçeğinin suya en çok ihtiyaç duyduğu dönemler; çiçeklenmeden önceki vesonraki dönemlerdir. Özellikle, çiçeklenmenin ve döllenmenin olduğu 10 günlük dönemde, bitki sustresine maruz kalırsa verim çok fazla etkilenmektedir. Bu durum verimdeki azalmalara nedenolmaktadır.

Sulama ayçiçeğinde birim alan verimini en önemli faktörlerden biridir. Ayçiçeğisulandığında verimde 2 kat artış sağlanabilmektedir. Bu nedenle ayçiçeğini sulamaya yönelikteşvikler artırılmalı ve bu tür uygulamalar desteklenmelidir. Diğer önemli bir husus ta ayçiçeğitarımında sulama ile sağlanan verim artışlarının eğitim ve yayım çalışmaları ile çiftçilerebenimsettiril/nesi ve imkanı olup ta sulama yapmayanları eğitici, bilgilendirici uygulamalaraağırlık verilmesidir.

19) Orobanşın Yeni Irklarının Ortaya Çıkması

Orobanş (Orobance cumana), ülkemizde özellikle Trakya'nın bazı ayçiçeği ekiliş alanlarındasorun olan bir kök parazitidir. Orobanş ile bulaşık tarlalarda bu parazite karşı hassas tohumlukekilmişse, ayçiçeği bitkilerinin köklerinde orobanş ekimden 4-5 hafta sonra görülmeye başlar.Köklerinde yoğun olarak orobanş görülen bitkilerde boy kısalır, yapraklar küçük kalır ve tablalar daçok küçük olur. Dekardan alman tane verimi ve yağ verimi oldukça düşer, özellikle kurak yıllardaorobanşın ayçiçeği bitkisine zaran çok daha etkilidir.

Orobanş ile bulaşık tarlalarda ayçiçeği tarımı yapılacaksa, söz konusu bu parazite karşıdayanıklı tohumluğun ekilmesi en kesin çözümdür. Gerek kamu sektörü ve gerekse özel sektördetohumculuk yapan kuruluşlarda bu parazite karşı dayanıklı kibrit ayçiçeği çeşitleri vardır. Buparazite karşı yapılacak kültürel mücadelede ise üst üste ayçiçeği ekiminden kaçınılarak buğday,

- 2 8 6 -

kolza, arpa, mısır, pancar, çeltik, pamuk veya baklagiller gibi bitkilerle ekim nöbetinegidilmelidir. İlaçlı olarak mücadelesi de kısmen mümkün olabilmektedir. Verem otu olarak tabilinen orabanşın mevcut ırklarına ilave olarak Trakya'da görülen yeni ırkına karşı ekilmekteolan bir çok çeşit maalesef hassastır. Orobanşın ortaya çıkan yeni ırklarına karşı dayanıklı çeşitgeliştirme ıslah çalışmalarına kamu ve özel kuruluşlarca devam edilmelidir..

20) Trakya Bölgesinde Ekim Nöbetine Uyulmaması

Trakya Bölgesinde Buğday-Ayçiçeği ekim nöbeti uygulanmaktadır. Fakat bazı yıllardaayçiçeği fiyatlarının sadece maliyeti karşılar durumda olması nedeniyle, bölgede çiftçiler ayçiçeğiekinlinden vazgeçerek üst üste buğday ekmektedirler. Bu durum hem ayçiçeği üretimininazalmasına, hem de buğday ve ayçiçeğinde hastalık ve zararlıların artmasına, toprakların organikmaddece fakirleşerek ürün verimlerinde belirgin azalışlara neden olmaktadır.

Bölgede halen 600 bin hektar civarında buğday ekim alanı ve 400 bin hektar civarındaayçiçeği ekim alanı mevcuttur. Eğer bölgede ayçiçeği birim alan brüt karını artıracak teşviklersağlanarak ekim nöbetinin doğru olarak uygulanmasını sağlanırsa ayçiçeği, ekim alanınınarttırılması sağlanabilir.

21) Ekim Alanlarının Arttinlamamasi

Ayçiçeği tanmı yoğun olarak Trakya bölgemizde yapılmaktadır. Trakya bölgesindekialanlar dışında Orta Anadolu'da daha çok çerezlik ayçiçeği üretimi yapılmaktadır. Ülkemizdeayçiçeği yetiştiriciliği için uygun ekolojik koşullar bulunduğu halde, ayçiçeği ekim alanıarttınlamamaktadır.

Ayçiçeğinin ülkemizin potansiyel ekim alanlarında ekim nöbetinde yer alarak, ana ürünve ikinci ürün olarak yetiştirilerek ekim alanının artırılması sağlanmalıdır. Potansiyel olarakKaradeniz Bölgesinde iç kısımlarda yer alan Çorum, Amasya ve Tokat illerinde, Orta Anadolu'da Konya, Aksaray, Karaman illerinin sulanabilen alanlarında, Afyon, Kütahya, Uşak ve İspartaillerinde tanmı yapılabilir ve bu illerde ekimi teşvik edilebilir. Ayçiçeğinin özellikle Orta AnadoluBölgesinde şekerpancarı ile ekim nöbetine girmesi veya şekerpancarı ekiminin sınırlandırıldığıalanlarda bu bitkinin yerine ekilmesi ülkemiz ayçiçeği üretiminin artmasına önemli katkıdabulunacaktır. Ege Bölgesinde buğday-arpa hasadını takiben ayçiçeğinin daha geniş olarak yeralması da ekim alanı artışına katkı sağlayacaktır. GAP bölgesinde sulanabilir alanlarında birincive ikinci ürün olarak planlı ve programlı olarak ayçiçeğinin yer almasıyla, ayçiçeği ekimalanlarında artışlar sağlanabilecektir.

22) Hibrit Tohum Kullanımında Türkiye ve Dünya

Ülkemizde ayçiçeğinde hibrit kullanım oranı hemen hemen % 100 seviyesinde olmasınarağmen, ekimi yapılan hibrit çeşitlerin yağ oranlan düşüktür. Oysa Rusya ve Ukrayna'daayçiçeğinde hibrit tohum kullanım oranı yaklaşık % 60'lar oranında olmasına rağmen, kullanılançeşitlerin yağ oranlarının yüksek olması nedeniyle, bu ülkeler dünya ticaretinde önemli yeresahiplerdir. Dünyadaki önemli ayçiçeği ihracatçılarının başında gelen Rusya ve Ukrayna'nın hibrittohum kullanımını önemli ölçüde arttırması durumunda dünya ayçiçeği ticaretinde ülkemizinrekabet gücü azalabilir. Rusya ve Ukrayna'da hibrit tohum kullanım oranı düşük olmakla birlikteçevre koşullarının da etkisi ile ayçiçeği çeşitlerinin yağ oranlan ülkemizde yetiştirilen çeşitlere göre% 5-10 arası daha fazladır. Ayçiçeği hibrit tohum kullanım düzeyleri açısından Rusya ve Ukraynaile diğer komşu ülkelerimiz Bulgaristan ve Romanya'yı izlemek zorundayız.

- 2 8 7 -

Bu alanda devlet ve özel sektör tohumculuk kuruluştan tarafından yağ oram, birim alanverimi yüksek çeşidi geliştirme çalışmalarına önem verilerek, yağ oranı yüksek hibrit çeşitlergeliştirilmelidir. Yağ oranları yüksek hibrit tohumların kullanımı artırılmalı ve ekolojikkoşullara, bölgelere uygun olarak üretilmeleri sağlanmalıdır.

23) Delinte Pamuk Tohumu Kullanımının ve Delinte Tesislerinin Azlığı

Pamuk tohumluğu her sene yenilenmek zorundadır. Ülkemizde genellikle tohumluk olarakhavlı tohum kullanımı yaygındır. Delinte tohum yani havsız tohum kullanımı düşük orandadır.Ülkemizde delinte tesislerinin azlığı da delinte tohumluk kullanımındaki yetersizliğinnedenlerinden biridir.

Delinte tohumluk kullanımı yaygınlaştırılmalı ve desteklenmelidir. Çünkü delintetohumluk kullanımı ile kullanılan tohumluk miktarından tasarruf edilecek ve bununsonucunda da daha fazla çiğitin yağ sanayinde kullanılması sağlanmış olacaktır. Ayrıcadelinte tohumluk kullanımı, tohumluk ve çapalama masrafı gibi girdilerin azalmasına nedenolacağı için üretim maliyeti daha düşük olacaktır. Pamukta delinte tohumluk kullanımı,tohumluk maliyetinde düşme, hastalık ve zararlılara karşı mücadelede başarı, çapa veseyreltme işlemlerinde tasarrufun yanında, yağ sanayine daha fazla çiğit aktarılmasınısağlayacaktır. Bunun için delintasyon tesislerinin artırılması gerekmektedir. Üreticilerindelinte tohum kullanımım sağlamak için yayın çalışmaları artırılmalı, sertifikalı ve delintetohumlar için verilen teşvik bu tohumların kullanımını artıracak miktarlarda ve zamanındaverilmelidir.

Pamukta delinte tohumluk kullanımı, tohumluk maliyetinde düşme, hastalık vezararlılara karşı mücadelede başarı, çapa ve seyreltme işlemlerinde tasarrufun yanında, yağsanayine daha fazla çiğit aktarılmasını sağlayacaktır. Bunun için delintasyon tesislerininartırılması gerekmektedir. Üreticilerin delinte tohum kullanımını sağlamak için yayın çalışmalarıartırılmalı, sertifikalı ve delinte tohumlar için verilen teşvik bu tohumların kullanımım artıracakmiktarlarda ve zamanında verilmelidir.

24) Pamukta Makineli Hasada Gecikmemesi

Pamuk yoğun bakım gerektiren bir endüstri bitkisidir. Hasat dışında pamuk tarımındamakineli tarıma geçilmiştir. Pamuk hasadında sorunlar yaşanmaktadır. Hasadın elle yapılıyorolması maliyeti artırmaktadır.Aynca, son yıllarda Güneydoğu Anadolu Bölgesinde pamuk tarımınınartması nedeniyle pamuk hasadında işçi bulma sorunu yaşanmaktadır. Elle pamuk toplamadayaşanılan diğer bir sorun da, kirli toplama sonucunda pamuk kalitesinde oluşan olumsuzluklardır.

Çoğu üreticinin ekonomik gücü son derece pahalı olan pamuk hasat makinesi alımına yeterliolmamaktadır. Bu durum pamukta makineli hasadın uygulanabilirliğini ve yaygınlaştırılmasınıengellemektedir.

Pamukta hasat maliyetinin azaltılması ve elle toplama esnasında meydana gelenkontaminasyonun önlenmesi için makineli hasada geçilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, pamukhasat makinelerinin ortak kullanımının yaygınlaştırılması için Üretici Birlikleri, Tarım KrediKooperatifleri ve Ziraat Odaları teşvik edilmelidir. Pamuk hasat makinesinin ithalatındauygulanan K.D. V. oranında belli oranda indirim sağlanmalıdır.

25) Soya Ekim Alanlarının ArttırılamamasıBugün dünyada yetiştirilen yağlı tohumlu bitkiler arasında ilk sırayı soya almasına rağmen,

ülkemizde Çukurova ve Karadeniz bölgelerimizde yetiştirilen soyanın ekim alanı artırılamadığı

— 288 —

gibi, yıldan yıla giderek azalmaktadır. Ülkemizde gerek damak tadı gerekse ekolojik koşullarnedeniyle ayçiçeği ve pamuk ağırlıklı yağlı tohum üretimi yapılmaktadır. Geçmiş yıllarda denenmişolmasına rağmen soya fasulyesi tarımı ülkemizde bir türlü yaygınlaştınlamamıştır. Tanm veKöyişleri Bakanlığımızın hem yağ sanayini hem de yem sanayini yakından ilgilendiren soyafasulyesi tarımına ilişkin yeni bir politika oluşturmasına ihtiyaç vardır. ABD yağlı tohum üretimiolarak soya'ya ağırlık verirken, AB kolza'ya yönelmiştir. Buna karşın ülkemizin ayçiçeğinin yanısıra kolza veya soya konusunda bir seçim yapması önem arz etmektedir. Böylelikle soya fasulyesiveya kolzanın Üretim alanlarında artış beklenebilir.

Bununla birlikte ülkemizde yeni bir soya fasulyesi politikası ile öncelikli olarak soyafasulyesinin halen tarımının yapıldığı Çukurova Bölgesinde II. Ürün, Karadeniz Bölgesinde anaürün ve GAP Bölgesinin sulanabilir alanlarında ana ürün veya II. ürün olarak ürün desenindeyer alması sağlanarak ekim alanları arttırılabilir.

26) Soya'da Alım Garantisi ve Pazar İmkanlarının Bulunmayışı

Soya üretimi ülkemizde yıllara göre dalgalanmalar göstermekte ve istenilen üretim artışısağlanmamaktadır. Ülkemizde soya tarımı başarıyla yapılmasına rağmen, üreticilerin soya içinsürekli ve alternatifli pazar bulamamaları üreticileri ertesi yıl başka ürünlerin ekimine yöneltmiştir.

Soyanın II. Ürün projesi ile desteklendiği yıllarda olduğu gibi, soya alımı vedeğerlendirmesinde özel sektör kuruluşları sorumluluk paylaşmalıdır. Üreticinin ürününüsatabileceği garantili pazarlar bulunmalı, peşin alımlar konusunda üretici desteklenmelidir.

27) Soya Entegre Sanayi Tesislerinin Kurulmaması

Türkiye'de soyanın sadece yağ ve yem kaynağı olarak yetiştirilmektedir. Oysa soya içerdiğiyüksek orandaki protein ile dünyada beslenme dahil 300'den fazla mamul maddenin yapımındahammadde olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde entegre sanayi tesisi olmadığı için soya üretimininyaygınlaştırılması da olumsuz etkilenmektedir.

Öncelikle ülkemiz soya üretiminde artış sağlanmasını müteakip, soyanın yan ürünleriniişleyecek entegre soya sanayi tesislerinin kurulması teşvik edilmelidir.

28) Üreticilerin Kolza Hakkında Yeterince Bilgi Sahibi Olmamaları

Biyodizelin tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de gündeme gelmesiyle üreticiler kolzayailgi duymaya başlamışlardır. Kolzanın bu kadar gündeme gelmesine rağmen, ülkemiz ekolojisineadapte olmuş kolza çeşitleri ve bu konuda yapılan araştırmalar yok denecek kadar azdır.

Kolzanın bu kadar gündeme gelmesinin ve ülkemiz için önemli olmasının bir nedeni dekolzanın kışlık ekime ekolojik olarak daha uygun olmasıdır. Bu nedenle buğday ekimalanlarında yapılacak kolza ekimi ile milli ekonomiye daha fazla katkıda bulunulabilir. Kolzanınyetişebilme potansiyeline sahip olduğu bölgelerde adaptasyon ve demonstrasyon çalışmalarıyapılmalıdır. Kolzanın tarım kültürünün üreticilere öğretilmesi ve eğitilmesi için kamu ve özelsektör kuruluşlarının eğitim-yayım birimlerinin konuya gereken önemi vermesi gereklidir.

Ülkemiz ekolojisine adapte olabilecek kolza çeşitleri konusundaki araştırmalara önemverilmelidir. Bu konuda Tanm ve Köyişleri Bakanlığı bünyesindeki araştırma enstitülerinin,üniversitelerin araştırma projelerine yoğunluk vermeleri sağlanmalıdır.

- 2 8 9 -

29)Yerfıstığı Üretiminin Yağ Üretimi Amaçlı Yapılmaması

Yerfıstığı içerdiği yüksek orandaki (%45-50) yağ ile dünya yağ üretiminde ve tüketimindeoldukça önemli bir paya sahiptir. Oysaki ülkemizde yağlık üretimi yok denecek kadar az olup, dahaçok çerezlik olarak üretilmektedir.

Yeıfistığmm çerezlik üretiminin yanında, yağlık yerfıstığı çeşitlerinin de üretimininyaygınlaştırılarak artırılması için gerekli destekler sağlanmalı, kaliteli yerfıstığı yağı üretimiartırılmalıdır.

Yerfıstığının çerezlik üretiminin yanında, yağlık yerfıstığı çeşitlerinin de üretimiyaygınlaştırılarak arttırılmalıdır.

30)Yerfıstığı Tarımında Yeterli Mekanizasyonun Sağlanamamış Olması

Yerfıstığı tanrru ülkemizde genellikle küçük işletmeler tarafından yapılmaktadır.Bu durumüretim maliyetini arttırmaktadır. Türkiye'de yerfıstığı ekonomik anlamda yağlık olarakkullanılmadığı ve çerezlik yerfıstığının alım fiyatı daha yüksek olduğu için, çerezlik üretimyapılmaktadır.

Yağlık yerfıstığı üretiminin daha cazip kılınabilmesi için üretim maliyetlerinindüşürülmesi ve yerfıstığının destekleme kapsamına alınması gerekmektir. Hasat makinelerininortak kullanımının sağlanması ile hasatta mekanizasyon kullanımı artırılabilir. Artanmekanizasyonla maliyetler düşürülebilirse, yağ sanayinde kullanımının artmasıyla daha çokyerfıstığı talebi ortaya çıkacaktır.

31) Depolamanın Yetersiz .Olması ve Tohumdaki Yüksek Nem Oranı

Depolanan yerfıstığında, aflatoksin oluşmaması, renk değişimi, acılaşma olmaması için nemoranının kabuklu yerfıstığında % 9, iç olanında % 7'nin altında olması gerekmektedir. Mevcutdepolarda ancak 4-6 ay saklanabilen yerfıstığında modern depolama koşullarının olmaması, ürünündepolanmasında ve pazarlanmasında kısıtlayıcı faktör olmaktadır.

Bu nedenle yerfıstığının daha uzun süreli depolanmasını sağlayan modern depolamakoşulları sağlanmalı ve teşvik edilmelidir.

32) Yerfıstığının Tanıtımının Yetersiz Olması

Türkiye'de üretilen yerfıstığının %90'ı Akdeniz Bölgesinde üretilmektedir . Oysa yerfıstığı;ülkemizde potansiyel olarak Çukurova, GAP ve Ege Bölgelerinde sulanabilir alanlarda ikinci ürünolarak kolaylıkla yetiştirilebilecek bir üründür. Diğer yandan yerfıstığı, yağ oranının yüksekliği veyağının kaliteli olması nedeniyle yağ açığımızın kapatılmasında dikkate alınabilinir.

Yağlık yerfıstığı üretiminin artırılabilmesi için, yerfıstığı yağının tüketiminin artırılmasınısağlayacak tanıtımlar ve kampanyalar yapılmalıdır.

33) Yağlık Yerfıstığı Çeşitlerinin Azlığı

Ülkemizde tescil edilmiş çeşitlerin çoğu çerezlik çeşitlerdir. Yerfıstığı yağ üretimindekullanılmadığı için, yağlık yerfıstığı çeşit sayısı çok azdır.

- 2 9 0 -

Yüksek verimli ve kaliteli yağlık çeşitlerin geliştirilmesi önemlidir. Bu konuda yapılanaraştırmaların sayısı artırılarak desteklenmelidir.

34) Susamda Verim Artışının Sağlanamaması

Susam üretiminde tohumluk ihtiyacının yerel çeşitlerden karşılanması ve hastalıklarınproblem olduğu yöreler için dayanıklı çeşitlerin bulunmayışı en önemli sorundur.

Bu durum susamda verim artışının sağlanmasında ilk dikkate alınması gereken husustur.Farklı bölgelere adapte olabilen, yüksek verimli, hastalıklara dayanıklı çeşitlerin geliştirilmesi veagronomik çalışmalara yönelik araştırmaların yoğunlaştırılması gerekmektedir.

35) Susamda Makineli Hasada Gecikmemesi

Susam tarımında karşılaşılan en önemli sorun, susam da mekanizasyonunkullanılmamasıdır. Yetiştiriciliğinde yoğun bakım ve emek gereken susamda hasatta damekanizasyonun kullanılmayışı üretim maliyetini artırmaktadır.

Susam tarımının yaygınlaştırılması için makineli hasat yapılmalı ve konuda gereklibilgilendirme ve destekler sağlanmalıdır.

Karar Tarihi : 14.06.2006

B A Ş K A N V E K İ UMehmet Emir> TUTAN

Bursa Mv.

BAŞKANNecdet BUDAK

Edirne Mv.

ÜYEMehmet S. TEKELİOĞLU

İzmi

- 2 9 1 -

KAYNAKCA

1- Akdeniz, R. Ah, C.l. Boyar S., TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Türkiye ZiraatMühendisliği VI. Teknik Kongresi, 2005

2- Albiyoder, TBMM Sunum, 2006.3- Anoğlu, H. H., Yağ Bitkileri Yetiştirme ve Islahı. Ç.O. Ziraat Fakültesi Ders Kitabı, Genel

Yayın No: 220, Adana, 74-109 s. 1999.4- Aysu, A., Yağ Yine Karaborsada,DİE Dosyalan,2003-DİE,2002. Türkiye istatistik Yıllığı

2001, Yayın no:2690,Ankara.2003.5- Brar and Ahuja Brar, G.S. and K.L. Ahuja. Sesame: Ilts Culture, Genetics, Breeding And

Biochemistry p. 245-313. in: Malik, C.P. (ed.). Annu. Rev. of Plant Sci. Kalyani publishers,New Delhi. 1979.

6- Cine Tarım, http://www.cine-tarim.com.tr7- Çukobirlik, TBMM Sunum, 2006.8- Delioglu S. www.l.gantep.edu.tr/~fvavla/pamuk.ppt. 20069- Dış Ticaret Müsteşarlığı, 2006.10-DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara 2001.11-Ege ihracatçılar Birliği, TBMM Sunum, 2006.12-Elias, S., Basil, S. and Kafka, R. Response of safflower (Carthamus tinctorius) to şaline soils

and irrigation: Conssumptive water use. Agricultural water management, 54:67-80,2002 .13-FAO, Cwww.fao.org'). 2006,.14-Gençer, O. özüdoğru T., Kaynak M. A., Yılmaz A., Ören N. TMMOB Ziraat Mühendisleri

Odası, Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi, 3-7 Ocak 2005, Cilt 1, S:460, MilliKütüphane-Ankara

15-Gençer, O., Penbeden Pamuğa. Efsaneden Tarihe, Tarihten Bugüne Adana: Köprübaşı YapıKredi Yayınlan-1392, S: 591-599, İstanbul, 1999.

16-Gizlenci ve ark., Alternatif Bir Yağ Bitkisi: Kanola ve önemi. Türktanm. 147: 55-57.2002.17-Gizlenci, Ş. ve Ark. Kolza Tarımı, Karadeniz Tarımsal Araştırma Enst. Yayınlan, Samsun

,2005.18-Gül, A., Anoğlu, H.H., Tülücü, K., Biçici K., Özgür, R, Fenercioğlu, H., Osmaniye'nin

simgesi:Yerfistığı,Ekonomisi, Üretim Tekniği, Hastalık ve Zararlıları, Gıda SanayiAçısından önemi, 2001.

19-Gümüşkesen A.S., Bitkisel Yağ Teknolojisi ,1999.20-Güneydoğubirlik, TBMM Sunum, 2006.21-işler, N., Anoğlu, H.H., Boydak, E. Ve Hacıkamiloğlu, t.. Şanlıurfa22-Johnson, L.A., T.M. Suleiman, and E.W. Lusas. Sesame protein: A review and prospectus J.

Amer. Oil Chem. Soc. 56:463-468,197923-Kaya Y., 2006, http://www.cine-rim.com.tr/dergi/arsiv46/sektorel03.htm24-Kayhan M.,Yağ Kimyası, 2002.25-KoIsancı, ö., TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası.Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik

Kongresi, 2005.26-Kolsancı.Ö. TBMM Sunum,2006.

Koşullannda II. Ürün Olarak Yetiştirilebilecek Bazı Susam Çeşitlerinin ÖnemliTarımsal Ve Bitkisel Özelliklerinin Belirlenmesi. Ç.Û.Z.F. Derg. 11(1), 39-50,1996.

27- Marmarabirlik, TBMM Sunum, 2006.28-Miran; R.Tunalıoğlu. 1996.29-Nacak P., Türkiye'de Pamuk Dış Ticaretinin Yapısı ve Bunu Etkileyen Faktörler Üzerine

Bir Araştırma. İzmir Ticaret Borsası Yayınlan, Yayın No:83, S:48.2004.30- Nazlıcan A.N. 2005 hnp://www.cine-tarim.com.tr/dergi/arsiv30/Sova.htm-Ahmet31-Oil World,(www.oilworld.org)

- 2 9 2 -

32-Özkaya, T. M. Zeytin Yetiştiriciliği, 2004.33-PairasR.M. 199634-Raymer, P.L.Canola: An emerging oilseed crop. p. 122-126. in: J. Janick and A. Whipkey

(eds.), Trends in new crops and new uses. ASHS Press, Alexandria, VA. 2002.35-Sanayi ve Ticaret Bakanlığı36-Schneiter A. A, ed. Sunflovver Technology and Production, The American Society of

Agronomy No. 35,1-19,1997.37-Sovero, M. Rapeseed, a new oilseed crop for the United States, p. 302-307. in: J. Janick and

J.E. Simon (eds.), New crops. Wiley, Nevv York. 1993.38-Tanm ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü,200639-Tanm ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Üretimi Geliştirme Genel Müdürlüğü,200640-Tanm ve Köyişleri Bakanlığı, TOrkiye'de Tanmsal Destekleme Politikaları, 2000.41-TARİŞ Zeytin ve Zeytinyağı Birliği, TBMM Sunum, 2006.42-TARİŞ, TBMM Sunum, 2006.43-Taşan M. TBMM Sunum, 2006.44-TEAE, Yağlı Tohumlar ve Bitkisel Yağlar 2005/2006 Durum Tahmin Raporu, 2006.45-TMO, 2004 yılı Haşhaş Raporu.fwvw.tmo.gov.tr'). 2006.46-TOBB, 2006.47-Trakyabirlik, TBMM Sunum, 2006.48-Tunalıoğlu R ve Işıklı 199349-Tunalıoğlu R. Pirina ve Pirina Yağı 2004.50-T0rkiye İstatistik Kurumu(TÜtK)51-Uluslararası Zeytinyağı Konseyi, http:// www.intemationaloliveoil.org52-Ünal, M. K. TBMM Sunum, 2006.53- Yağlı Tohumlar Çalışma Grubu Raporu, AB Müktesebatına Uyum Kapsamında Türk Yağlı

Tohumlar Sektörünün Durumu ve Yapılması Gerekenler, Edime, 2006.54- Yeniden Yapılandırma Kurulu ,2006.55-Zeytincilik Araştırma Enstitüsü, TBMM Sunum, 2006.56-Zincirlioğlu, M., Türkiye Yem Sanayicileri Birliğinin Görüş ve Beklentileri, Kanola

Sempozyumu, 1997.

tbmm (s. sayısı: 1234) edirne milletvekili necdet budak ve ... · tÜrkİye bÜyÜk mİllet...

Documents