�

T.C.

�STANBUL ÜN�VERS�TES�

ADL� TIP ENST�TÜSÜ

Danı�man

Prof. Dr. SAL�H CENG�Z

AC�L TIP SERV�SLER�NDE SIKÇA KAR�ILA�ILAN �LAÇ VE TOKS�K

MADDELER�N YÜKSEK PERFORMANSLI �NCE TABAKA

KROMATOGRAF�S� (YP�TK) VE GAZ KROMATOGRAF�S� KÜTLE

SPEKTROMETRES� (GC/MS) YÖNTEMLER� �LE ANAL�Z�

FEN B�L�MLER� ANAB�L�M DALI

DOKTORA TEZ�

ZEYNEP TÜRKMEN

�STANBUL, 2011

�

�

�

�

T.C.

�STANBUL ÜN�VERS�TES�

ADL� TIP ENST�TÜSÜ

Danı�man

Prof. Dr. SAL�H CENG�Z

AC�L TIP SERV�SLER�NDE SIKÇA KAR�ILA�ILAN �LAÇ VE TOKS�K

MADDELER�N YÜKSEK PERFORMANSLI �NCE TABAKA

KROMATOGRAF�S� (YP�TK) VE GAZ KROMATOGRAF�S� KÜTLE

SPEKTROMETRES� (GC/MS) YÖNTEMLER� �LE ANAL�Z�

FEN B�L�MLER� ANAB�L�M DALI

DOKTORA TEZ�

Uzm. Kim. ZEYNEP TÜRKMEN

�STANBUL, 2011

�

�

��

Bu tez projesi �.Ü. Bilimsel Ara�tırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmi�tir.

Proje No: 2306

�

�

ii

�

�

ÖNSÖZ

Öncelikle çalı�mamı büyük ilgi ile yöneten, derin bilgilerinden her zaman

yararlandı�ım, danı�man hocam Sayın Prof. Dr. Salih CENG�Z’e ve Doç. Dr. I�ıl

BAVUNO�LU’na en derin saygı ve te�ekkürlerimi sunarım.

Adli Tıp Enstitüsü Müdürü Sayın Prof. Dr. �mdat ELMAS’a te�ekkür ederim.

Sayın Doç. Dr. Münevver AÇIKKOL’a ve Yard. Doç. Dr. Neylan Z�YALAR’a samimi

ve kıymetli desteklerinden ötürü �ükranlarımı sunarım.

Bugünlere gelmeme vesile olan, her ko�ulda ilgisini her zaman hissetti�im de�erli

büyü�üm Sayın Prof. Dr. Gülaçtı TOPÇU’ya �ükranlarımı sunarım.

Tezin yürütülmesi sırasında dostlu�unu, bilgisini ve eme�ini benden esirgemeyen

mesai arkada�ım Ara�. Gör. Selda MERCAN’a te�ekkürü bir borç bilirim.

Çalı�manın bugüne gelmesinde küçük ama e�siz bir katkısı olan Sayın Ba�hem�ire

�ükran K���O�LU’na ve göstermi� oldukları anlayı� ve ilgilerinden dolayı Ecz. Dr.

Beril ANILANMERT, Lab. Tek. Murat YAYLA, Çev. Müh. Anıl GÜNEY ve tüm

laboratuar çalı�ma arkada�larıma, Adli Tıp Enstitüsü mensuplarına ve elbette ki her

daim ko�ulsuzca yanımda oldukları için sevgili aileme te�ekkür ederim.

Zeynep Türkmen

iii

�

�

KISALTMALAR

µg Mikrogram

µL Mikrolitre

µm Mikrometre

AACT Amerikan Klinik toksikoloji Akademisi

AAPCC Amerikan Zehir Danı�ma Merkezi Akademisi

ACTH Adreno kortikotropik hormon

ADC Otomatik Yürütme Tankı

ADH Anti diüretik hormon

AMD Otomatik Çoklu Yürütme Tankı

amu Atomik kütle birimi

ASA Asetil salisilik asit

ATS Otomatik Örnekleme Sistemi

AU Absorbans birimi

BSTFA: TMCS N,O-bis(trimethylsilyl) trifluoroacetamide

trimethylchlorosilane

C1 Özütlemeden önce katılıp kazanılan miktar

C2 Özütlemeden sonra katılıp beklenen miktardır

cAMP Siklik AMP

cGMP Güncel �yi Üretim Uygulamaları

cm Santimetre

DCM Diklorometan

df Serbestlik derecesi

dk Dakika

EAPCCT Avrupa Zehir Danı�ma Merkezi Birli�i FID Alev �yonla�tırma Dedektörü

g Gram

GC-MS Gaz Kromatografisi – Kütle Spektrometresi

GL Gastrik Lavaj

H2BO3 Borik asit

HCl Hidroklorik asit

ICH Uluslar arası Uyum Konferansı

ISO/IEC Uluslararası Standardizasyon Te�kilatı / Uluslararası

Elektroteknik Komisyonu

IUPAC International Union of Pure and Applied Chemistry

�TK �nce Tabaka Kromatografisi

Kat. No. Katolog Numarası

KK Ka�ıt Kromatgorafisi

KOAH Kronik Obstrüktif Akci�er Hastalı�ı L Litre

LOD En dü�ük belirleme limiti

LOQ En dü�ük hesaplama limiti

iv

�

�

m Metre

MAO Monoamin Oksidaz

MDMA 3,4 Metilendioksi metamfetamin

mg Miligram

mL Mililitre

mm Milimetre

MS Kütle Spektrometresi

MS/MS Ardı�ık Kütle Spektrometresi

NaCl Sodyum klorür

NaOH Sodyum hidroksit

NF Normal Faz

ng Nanogram

nm Nanometre

No. Numara

NPD Azot Fosfor Dedektörü

oC Santigrat derece

OPLC Overpressure Layer Chromatography

ort Ortalama

pKa Disosiyasyon Katsayısı

psi Pounds per square inch (basınç birimi)

r Korelasyon katsayısı

Rf Alıkonma faktörü

RPC Rotator Planar Chromatography

RSD Ba�ıl Standart Sapma

rt Alıkonma zamanı

SD Standart Sapma

sn Saniye

SPE Katı faz özütleme

SPME Katı faz mikro özütleme

STA Sistematik Toksikolojik Analiz

THC �9-Tetrahidrocannabinol

TMS Trimetilsilan

US EPA Amerikan Çevre Koruma Ajansı

US FDA Amerikan Gıda ve �laç Dairesi

USP Amerikan Farmakopesi

USP Amerikan Farmakopesi

UV Ultraviyole (Mor ötesi)

UZEM Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Ba�kanlı�ı Ulusal Zehir

Merkezi

w/v Kütle/hacim

YP�TK Yüksek Performanslı �nce Tabaka Kromatografisi

� Lamda

v

�

�

�EK�L L�STES�

�ekil adı Sayfa No �ekil 2.1. Toksikolojinin i�birli�i içinde oldu�u bilim dalları. 9 �ekil 2.2. Erythroxylon coca bitkisinin kokain elde edilen yapraklarının görüntüsü

24

�ekil 2.3. Kokainin etki mekanizmasının �ematik görüntüsü 24 �ekil 2.4. Metilksantinlerin (Teofilin) Etki Mekanizması 29 �ekil 2.5. Sistematik toksikolojik analiz için örnek strateji 30 �ekil 2.6. Ka�ıt kromatografisinin �ematik görünümü 37 �ekil 2.7. �nce Tabaka Kromatgorafisinin �ematik görünümü 38 �ekil 2.8. �TK’da alıkonma zamanı ve rezolüsyonun �ematik gösterimi 39 �ekil 2.9. YP�TK bile�enlerinin görünümü 44 �ekil 2.10. Gaz Kromotografisinin �ematik gösterimi. 49 �ekil 2.11. GC-MS Sisteminin görüntüsü 50 Sekil 2.12. Bir kütle spektrometresinin ana bile�enleri. 52 �ekil 3.1. Eurochem yöntemine göre yapılmı� örnek bir LOQ hesaplaması

66

�ekil 4.1. YP�TK’daki blank (kör) yapay GL kromatogramı 74 �ekil 4.2. YP�TK’daki blank (kör) idrar kromatogramı 74 �ekil 4.3. Belirlenen sabit ve mobil faz ile 11 analite ait kromatogramların YP�TK’da bir arada görünümü.

75

�ekil 4.4. Alprozolam’ın UV spektrumu 75 �ekil 4.5. Amitriptilin’in UV spektrumu 76 �ekil 4.6. Asetaminofen’in UV spektrumu 76 �ekil 4.7. Asetilsalisilik asit’in UV spektrumu 76 �ekil 4.8. Diazepam’ın UV spektrumu 77 �ekil 4.9. Karbamazepin’in UV spektrumu 77 �ekil 4.10. Kodein’in UV spektrumu 77 �ekil 4.11. Kokain’in UV spektrumu 78 �ekil 4.12. MDMA’nın UV spektrumu 78 �ekil 4.13. Morfin’in UV spektrumu 78 �ekil 4.14. Teofilin’in UV spektrumu 79 �ekil 4.15. Alprazolam’ın kalibrasyon e�risi (25-1000 ng/µl) 80 �ekil 4.16. Amitriptilin’in kalibrasyon e�risi (25-1000 ng/ µl) 81 �ekil 4.17. Asetaminofen’in kalibrasyon e�risi (10-1000 ng/ µl) 81 �ekil 4.18. Asetilsalisilik asit’in kalibrasyon e�risi (10-1000 ng/ µl) 82 �ekil 4.19. Diazepam’ın kalibrasyon e�risi (5-1000 ng/ µl) 82 �ekil 4.20. Karbamazepin’in kalibrasyon e�risi (5-750 ng/ µl) 83 �ekil 4.21. Kodein’in kalibrasyon e�risi (50-1000 ng/ µl) 83 �ekil 4.22. Kokain’in kalibrasyon e�risi (50-1000 ng/ µl) 84 �ekil 4.23. MDMA’nın kalibrasyon e�risi (25-500 ng/ µl) 84 �ekil 4.24. Morfin’in kalibrasyon e�risi (50-1000 ng/ µl) 85 �ekil 2.25. Teofilin’in kalibrasyon e�risi (25-1000 ng/ µl) 85 �ekil 4.26. ADC sistemi kullanılarak yürütülen morfin bile�i�inin farklı zamanlarda yürütülmü� plakadaki YP�TK kromatogramlarının kıyaslanması

112

�ekil 4.27. YP�TK kütüphanesinde spektrum veri bankası ile bilinmeyen pikin kar�ıla�tırma örne�i.

114

vi

�

�

�ekil 4.28. Çalı�mada yer alan maddelerin GC-MS kromatogramında bir arada görünümü

116

�ekil 4.29. Standart Alprazolam kütle spektrumu 117 �ekil 4.30. Standart Amitriptilin kütle spektrumu 117 �ekil 4.31. Standart Asetaminofen kütle spektrumu 118 �ekil 4.32. Standart Asetaminofen 2 TMS kütle spektrumu 118 �ekil 4.33. Standart Asetil salisilik asit TMS kütle spektrumu 119 �ekil 4.34. Standart Diazepam kütle spektrumu 119 �ekil 4.35. Standart Karbamazepin kütle spektrumu 120 �ekil 4.36. Standart Kodein kütle spektrumu 120 �ekil 4.37. Standart Kodein TMS kütle spektrumu 121 �ekil 4.38. Standart Kokain kütle spektrumu 121 �ekil 4.39. Standart MDMA kütle spektrumu 122 �ekil 4.40. Standart Morfin kütle spektrumu 122 �ekil 4.41. Standart Morfin 2 TMS kütle spektrumu 123 �ekil 4.42. Standart Teofilin kütle spektrumu 123 �ekil 4.43. Standart Teofilin TMS kütle spektrumu 124 �ekil 4.44. Olgu No: 29’a ait GL örne�inin YP�TK kromatogramındaki görüntüsü.

127

�ekil 4.45. Olgu No: 29’a ait amitriptilin miktarının YP�TK cihazı yazılımı “Wincats” ile hesaplanması

128

�ekil 4.46 Olgu No: 29’a ait amitriptilinin standart UV spektrumu ile kar�ıla�tırılması

129

�ekil 4.47. Olgu No: 29’a ait GC-MS kromatogramı 129 �ekil 4.48. Olgu No: 29’a ait Amitriptilinin kütle spektrumu. 130 �ekil 4.49. Olgu No:3’e ait idrar örne�indeki Alprazolamın YP�TK kromatogramı

131

�ekil 4.50. Olgu No:3’de Alprazolamın UV Spekturumunun standart ile kar�ıla�tırması

131

�ekil 4.51. Olgu No:3’e ait idrar (a), GL (b) ve kan (c) örneklerine ait GC-MS kromatogramları

133

�ekil 4.52. Olgu No:3’de belirlenen Alprazolamın kütle spektrumu 133 �ekil 4.53. Olgu No:4’e ait GL örne�inde miktar tayini yapılan ASA’nın YP�TK kromatogramı

134

�ekil 4.54. Olgu No:4’de belirlenen ASA’nın standardın UV Spekturumu ile kar�ıla�tırması

134

�ekil 4.55. Olgu No:4’e ait GL örne�indeki ASA-TMS pikinin görüntüsü 135 �ekil 4.56. Olgu No:4’de belirlenen ASA-TMS’in kütle spektrumu 135 �ekil 4.57. Olgu No: 10’a ait GL örne�indeki Amitriptilin YP�TK kromatogramı

136

�ekil 4.58. Olgu No: 10’a ait GL örne�indeki Amitriptilin GC-MS kromatogramı

136

�ekil 4.59. Olgu No: 10’da belirlenen Amitriptilinin kütle spektrumu 137 �ekil 4.60. Olgu No:12’ye ait idrar örne�indeki Amitriptilin YP�TK kromatogramı

138

�ekil 4.61. Olgu No:12’ye ait idrar örne�indeki Amitriptilin GC-MS kromatogramı

138

�ekil 4.62. Olgu No:12’ye ait idrar örne�inde belirlenen Amitiriptilinin kütle spektrumu

139

vii

�

�

�ekil 4.63. Olgu No:12’ye ait kan örne�inde HS-GC-MS ile yapılan kanda alkol analizinin sonucu (2.02 g/L).

139

�ekil 4.64. Olgu No:14’e ait idrar örne�inin YP�TK kromatogramı 140 �ekil 4.65. Olgu No:14’e ait Karbamazepin UV Spekturumunun standart ile kar�ıla�tırması

140

�ekil 4.66. Olgu No:14’e ait idrar örne�indeki karbamazepin GC-MS kromatogramı

141

�ekil 4.67. Olgu No:14’de belirlenen Karbamazepinin kütle spektrumu 141 �ekil 4.68. Olgu No: 17’ye ait GL örne�indeki Amitriptilin YP�TK kromatogramı

142

�ekil 4.69. Olgu No: 17’ye ait idrar örne�indeki Amitriptilin YP�TK kromatogramı

142

�ekil 4.70. Olgu No: 17’ye ait GL örne�indeki Amitriptilin GC-MS kromatogramı

143

�ekil 4.71. Olgu No: 17’ye ait idrar örne�inde belirlenen Amitriptilin ve Nortriptilin GC-MS kromatogramı

143

�ekil 4.72. Olgu No: 17’ye ait idrar örne�inde belirlenen Amitriptilin kütle spektrumu

144

�ekil 4.73. Olgu No: 17’ye ait idrar örne�inde belirlenen Amitriptilin metaboliti olan Nortriptilinin kütle spektrumu

144

�ekil 4.74. Olgu No: 31’e ait idrar örne�inde belirlenen morfin ve MDMA kromatogramı

145

�ekil 4.75. Olgu No:31’e ait GL örne�inde GC-MS analizi ile belirlenen MDMA pikinin görünümü

146

�ekil 4.76. Olgu No:31’e ait idrar örne�inde GC-MS analizi ile belirlenen MDMA, 6-MAM ve morfin piklerinin görünümü.

146

�ekil 4.77. Olgu No:31’de belirlenen MDMA’nın kütle spektrumu 147 �ekil 4.78. Olgu No:31’de belirlenen morfinin kütle spektrumu 147 �ekil 4.79. Olgu No:31’de belirlenen 6-MAM’ın kütle spektrumu 148 �ekil 4.80. Olgu No: 40’a ait GL örne�inde belirlenen Asetaminofen YP�TK kromatogramı

148

�ekil 4.81. Olgu No: 40’a ait GL örne�inde belirlenen Asetaminofen’in standardın UV Spektrumu ile kar�ıla�tırması

149

�ekil 4.82. Olgu No: 40’a ait GL örne�inde belirlenen Asetaminofen GC-MS kromatogramı

149

�ekil 4.83. Olgu No: 40’a ait GL örne�inde belirlenen Asetaminofen kütle spektrumu

150

�ekil 4.84. Olgu No: 43’e ait GL örne�inde Asetaminofen’in YP�TK kromatogramı

151

�ekil 4.85. Olgu No: 43’e ait GL örne�indeki Asetaminofen’in GC-MS kromatogramı

151

�ekil 4.86. Olgu No: 43’e ait idrar örne�indeki Asetaminofen’in GC-MS kromatogramı

152

�ekil 4.87. Olgu No: 43’de belirlenen Asetaminofenin kütle spektrumu 152 �ekil 4.88. Olgu No: 43’de belirlenen Kafeinin kütle spektrumu 153 �ekil 4.89. Coumadin tablet ve Olgu No:1’e ait idrar örne�inde belirlenen Coumadinin YP�TK kromatogramları

153

�ekil 4.90. Olgu No: 1’de belirlenen Warfarin ile tabletten elde edilen UV spektrumunun kar�ıla�tırması

154

viii

�

�

�ekil 4.91. 1. Olgu No: 1’de belirlenen Warfarin GC-MS kromatogramı 154 �ekil 4.92. Olgu No: 1’de belirlenen Warfarin kütle spektrumu 155 �ekil 4.93. Olgu No: 2’ye ait GL’de belirlenen kol�isin YP�TK kromatogramı

155

�ekil 4.94. Olgu No: 2’ye ait GL örne�inde belirlenen Kol�isinin GC-MS kromatogramı

156

�ekil 4.95. Olgu No: 2’ye ait gaita örne�inde belirlenen Kol�isinin GC-MS kromatogramı

156

�ekil 4.96. Olgu No: 2’de belirlenen Kol�isinin kütle spektrumu 157 �ekil 4.97. Olgu No: 5’e ait idrar örne�inde belirlenen �buprofen GC-MS kromatogramı

157

�ekil 4.98. Olgu No: 5’e ait idrar örne�inde belirlenen �buprofenin kütle spektrumu

158

�ekil 4.99. Olgu No:6’ya ait GL örne�inde belirlenen Mirtazepin GC-MS kromatogramı

158

�ekil 4.100. Olgu No:6’ya ait idrar örne�inde belirlenen Mirtazepin GC-MS kromatogramı

159

�ekil 4.101. Olgu No:6’da belirlenen Mirtazepinin kütle spektrumu 159 �ekil 4.102. Olgu No:7’ye ait idrar örne�indeki triklorfonun GC-MS kromatogramı

160

�ekil 4.103. Olgu No: 9’a ait GL örne�inde belirlenen meprobomat GC-MS kromatogramı

161

�ekil 4.104. Olgu No: 9’da belirlenen Meprobomatın kütle spektrumu 161 �ekil 4.105. Naka No: 11’e ait idrar örne�inde belirlenen sertralin YP�TK kromatogramı

162

�ekil 4.106. Olgu No: 11’e ait idrar örne�indeki Sertralin ile tablet Sertralinin UV spektrumlarının kar�ıla�tırması.

162

�ekil 4.107. Olgu No: 11’e ait idrar örne�inde belirlenen Sertralin GC-MS kromatogramı

163

�ekil 4.108. Olgu No: 11’e ait idrar örne�inde belirlenen Sertralinin kütle spektrumu

163

�ekil 4.109. Olgu No: 13’de belirlenen verapamil GC-MS kromatogramı 164 �ekil 4.110. Olgu No: 13’de belirlenen verapamil kütle spektrumu 164 �ekil 4.111. Olgu No: 15’e ait idrar örne�inde belirlenen mikofenolik asit GC-MS kromatogramı

165

�ekil 4.112 Olgu No: 15’e ait idrar örne�inde belirlenen mikofenolik asit kütle spektrumu

165

�ekil 4.113. Olgu No: 16’ya ait idrar örne�inde belirlenen sertralin YP�TK kromatogramı

166

�ekil 4.114. Olgu No: 16’ya ait idrar örne�inde belirlenen sertralin ile tabletteki sertralin UV spektrumunun kar�ıla�tırması

166

�ekil 4.115. Olgu No: 16’ya ait idrar örne�inde belirlenen sertralin GC-MS kromatogramı

167

�ekil 4.116. Olgu No: 16’ya ait idrar örne�inde belirlenen Sertralinin kütle spektrumu

167

�ekil 4.117. Olgu No: 19’a ait serum ve idrara örne�inde bulunan valproik asit ve venlafaksin GC-MS kromatogramı

168

�ekil 4.118. Olgu No: 19’a ait serum örne�inde belirlenen valproik asitin kütle spektrumu

168

ix

�

�

�ekil 4.119. Olgu No: 19’a ait idrar örne�inde belirlenen venlafaksin kütle spektrumu

169

�ekil 4.120. Olgu No: 20’ye ait serum ve idrar örne�inde belirlenen venlafaksinin GC-MS kromatogramı

169

�ekil 4.121. Olgu No: 20’ye ait Venlafaksinin kütle spektrumu 170 �ekil 4.122. Olgu No:21’e ait kan örne�inin YP�TK kromatogramı 171 �ekil 4.123. Olgu No:21’e ait eroin ve morfin spektrumunun standartları ile kar�ıla�tırılması.

171

�ekil 4.124. Olgu No:21’e ait kan örne�inin GC-MS kromatogramı 172 �ekil 4.125. Olgu No:21’e ait eroinin kütle spektrumu 172 �ekil 4.126. Olgu No:21’e ait kokainin kütle spektrumu. 173 �ekil 4.127. Olgu No: 32’ye ait idrardaki metil fenidatın YP�TK kromatogramı

173

�ekil 4.128. Olgu No:32’ye ait idrardaki metil fenidat spektrumu ile tabletin kar�ıla�tırması

174

�ekil 4.129.Olgu No: 32’ye ait idrardaki metil fenidatın GC-MS kromatogramı

174

�ekil 4.130. Olgu No: 32’ye ait metil fenidatın kütle spektrumu 175 �ekil 4.131. Olgu No: 33’e ait idrar ve GL’deki fluvoksamin ile tabletin YP�TK kromatogramı

176

�ekil 4.132. Olgu No: 33’e ait fluvoksamin spektrumunun standartları ile kar�ıla�tırılması

176

�ekil 4.133. Olgu No: 33’e ait idrardaki fluvoksamininGC-MS kromatogramı

177

�ekil 4.134. Olgu No: 33’e ait GK’deki fluvoksamininGC-MS kromatogramı

177

�ekil 4.135. Olgu No: 33’e ait fluvoksaminin kütle spektrumu 178

�ekil 4.136. Olgu No: 34’e ait GL örne�inde belirlenen Dothiepin GC-MS kromatogramı

179

�ekil 4.137. Olgu No: 34’e ait idrar örne�inde belirlenen ibuprofen, klorfeniramin, dothiepinin GC-MS kromatogramı

179

�ekil 4.138. Olgu No: 34’de belirlenen Dothiepinin kütle spektrumu 180 �ekil 4.139. Olgu No: 35’e ait idrar örne�inde belirlenen Tramadol ve Amitriptilin GC-MS kromatogramı

180

�ekil 4.140. Olgu No: 35’e ait idrar örne�inde belirlenen Tramadolün kütle spektrumu

181

�ekil 4.141. Olgu No: 36 ve 37’ye ait idrar örneklerinde belirlenen cannabinol GC-MS kromatogramları

181

�ekil 4.142. Olgu No: 36 ve 37’ye ait idrar örneklerinde belirlenen cannabinol kütle spektrumu

182

�ekil 4.143. Olgu No: 41’e ait idrar örne�inde belirlenen Ketamin YP�TK kromatogramı

182

�ekil 4.144. Olgu No: 41’e ait idrar örne�inde belirlenen ketamin ile standart ketamin UV spektrumlarının kar�ıla�tırması

183

�ekil 4.145. Olgu No: 41’e ait idrar örne�inde ketamin ve flunitrazepam GC-MS kromatogramı

183

�ekil 4.146. Olgu No: 41’e ait idrar örne�inde belirlenen ketaminin kütle spektrumu

184

x

�

�

�ekil 4.147. Olgu No: 41’e ait idrar örne�inde belirlenen flunitrazepamın kütle spektrumu

184

xi

�

�

TABLO L�STES�

Tablo adı Sayfa No Tablo 2.1. Çalı�mada yer alan 11 etken maddenin çe�itli kimyasal özellikleri 15 Tablo 2.2. Çalı�mada kullanılan 11 etken maddenin kimyasal yapısı 16 Tablo 3.1. Çalı�mada kullanılan gereçlerin adı, markası ve modeli 54 Tablo 3.2. Çalı�mada kullanılan kimyasal maddelerin adı ve ürün kodları 55 Tablo 3.3. Çalı�mada kullanılan analitlerin pKa de�erleri 60 Tablo 3.4. GC-MS’de belirlenen fırın sıcaklık programı 70 Tablo 4.1. 11 Analite ait YP�TK için alıkonma faktörleri (Rf) 72 Tablo 4.2. YP�TK yönteminin GL’de do�rusallık verileri: aralık, denklem,

standart sapma, korelasyon katsayısı (Lineer regresyon) 80

Tablo 4.3. Geçerlilik çalı�ması yapılan analitlerin LOD ve LOQ de�erleri 86 Tablo 4.4. Alprazolam 250 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

87

Tablo 4.5. Alprazolam 250 ng/µL Gastrik Lavaj 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

88

Tablo 4.6. Amitriptilin 250 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

88

Tablo 4.7. Amitriptilin 250 ng/µL Gastrik Lavaj 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

89

Tablo 4.8. Asetaminofen 250 ng/µL �drar 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

89

Tablo 4.9. Asetaminofen 250 ng/µL Gastrik Lavaj 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

90

Tablo 4.10. Asetil salisilikasit 250 ng/µL �drar 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

90

Tablo 4.11. Asetil salisilikasit 250 ng/µL Gastrik Lavaj 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

91

Tablo 4.12. Diazepam 250 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

91

Tablo 4.13. Diazepam 250 ng/µL Gastrik Lavaj 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

92

Tablo 4.14. Karbamazepin 250 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

92

Tablo 4.15. Karbamazepin 250 ng/µL Gastrik Lavaj 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

93

Tablo 4.16. Kodein 250 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

93

Tablo 4.17. Kodein 250 ng/µL Gastrik Lavaj 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

94

Tablo 4.18. Kokain 250 ng/µL �drar 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

94

Tablo 4.19. Kokain 250 ng/µL Gastrik Lavaj 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

95

Tablo 4.20. MDMA 250 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

95

Tablo 4.21. MDMA 250 ng/µL Gastrik Lavaj 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

96

xii

�

�

Tablo 4.22. Morfin 250 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

96

Tablo 4.23. Teofilin 250 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

97

Tablo 4.24. Teofilin 250 ng/µL Gastrik Lavaj 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

97

Tablo 4.25. Alprazolam 25 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

98

Tablo 4.26. Alprazolam 25 ng/µL Gastrik Lavaj 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

98

Tablo 4.27. Amitriptilin 25 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

99

Tablo 4.28. Amitriptilin 25 ng/µL Gastrik Lavaj 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

99

Tablo 4.29. Asetaminofen 25 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

100

Tablo 4.30. Asetaminofen 25 ng/µL Gastrik Lavaj 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

100

Tablo 4.31. Asetil salisilikasit 25 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

101

Tablo 4.32. Asetil salisilikasit 25 ng/µL Gastrik Lavaj 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

101

Tablo 4.33. Diazepam 25 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

102

Tablo 4.34. Diazepam 25 ng/µL Gastrik Lavaj 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

102

Tablo 4.35. Karbamazepin 25 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

103

Tablo 4.36. Karbamazepin 25 ng/µL Gastrik Lavaj 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

103

Tablo 4.37. Kodein 50 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

104

Tablo 4.38. Kodein 50 ng/µL Gastrik Lavaj 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

104

Tablo 4.39. Kokain 50 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

105

Tablo 4.40. Kokain 50 ng/µL Gastrik Lavaj 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

105

Tablo 4.41. MDMA 25 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

106

Tablo 4.42. MDMA 100 ng/µL Gastrik Lavaj 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

106

Tablo 4.43. Morfin 125 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

107

Tablo 4.44. Teofilin 25 ng/µL �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

107

Tablo 4.45. Teofilin 25 ng/µL Gastrik Lavaj 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254 nm)

108

Tablo 4.46. �drar ve gastrik lavaj örneklerinde iki farklı analist tarafından 109

xiii

�

�

elde edilen sonuçların do�ruluk (%Bias) de�erleri. Tablo 4.47. Tekrar edilebilirlik ve yeniden üretilebilirlik bulgularının

sırasıyla student t-test; (p<0.05) ve F-test (p<0.05) ile hesaplama sonuçları.

110

Tablo 4.48. Bile�iklerin UV spektrumlarındaki � verileri 113 Tablo 4.49. 11 farklı maddeye ait GC kromatogramından elde edilen alıkonma zamanı (Rt) de�erleri ve moleküllerin kütle iyonları

115

Tablo 4.50. GC-MS çalı�masından elde edilen tekrar edilebilirlik sonuçları 116 Tablo 4.51. Cerrahpa�a Tıp Fakültesi Acil Dahiliye Kliniklerine ba�vuran zehirlenme olgularına ait veriler

125

Tablo 4.52. Olgulara ait kantitatif ve kalitatif YP�TK ve GC-MS sonuçları 126

xiv

�

�

��NDEK�LER

ÖNSÖZ ii

KISLATMALAR iii

�EK�L L�STES� v

TABLO L�STES� xi

1. G�R�� VE AMAÇ 1

2. GENEL B�LG�

2.1. Zehir tanımı 5

2.1.1. Zehirlerin sınıflandırılması 5

2.1.2. Zehirlenmelerin Sınıflandırılması 6

2.2. Toksikolojinin tanımı ve tarihçesi 7

2.3. Ülkemizde ve Dünyada Zehirlenme Sıklıkları 9

2.4. Akut Zehirlenmelerde Acil Toksikolojik taramanın kullanılmasının

gerekçeleri 10

2.5. Adli ve Klinik Toksikoloji 11

2.6. Biyolojik örne�in seçimi 12

2.7. Çalı�mada yer alan 11 analite ait genel bilgi ve etki mekanizmaları 14

2.7.1. Alprazolam 17

2.7.2. Amitriptilin 17

2.7.3. Asetaminofen (Parasetamol) 18

2.7.4. Asetilsalisilik asit (ASA) 19

2.7.5. Diazepam 20

xv

�

�

2.7.6. Karbamazepin 21

2.7.7. Kodein (Metilmorfin) 22

2.7.8. Kokain 23

2.7.9. 3,4-Metilen dioksi metamfetamin (MDMA) 25

2.7.10. Morfin 26

2.7.11. Teofilin 27

2.8. Sistematik toksikolojik analizde kromatografik tarama teknikleri 29

2.9. Sistematik toksikolojik analizlerde özütleme yöntemleri 30

2.10. Acil Toksikoloji Laboratuarları ile Acil kliniklerinin ili�kisine genel

yakla�ım 32

2.11. Analitik Yöntemlerin Geçerlili�i (Validasyonu) 33

2.12. Kromatografi 36

2.12.1. Düzlemsel (Planar) Kromatografi 37

2.12.2. Yüksek Performanslı �nce Tabaka Kromatografisi (YP�TK) 42

2.12.3. Gaz Kromatografisi (GC) 47

2.13. Kütle Spektrometresi (MS) 50

3. GEREÇ VE YÖNTEM 53

3.1. Çalı�mada Kullanılan Gereçler 54

3.2. Çalı�mada Kullanılan Kimyasallar 55

3.3 YP�TK Çalı�masında Kullanılan Çözeltilerin Hazırlanması 57

3.3.1 Özütleme Deneme Çözeltilerinin Hazırlanması 57

xvi

�

�

3.3.2. Borat tamponunun hazırlanması (pH=9.4) 58

3.3.3. Yapay Gastrik Lavajın Hazırlanması 58

3.3.4. Kalibrasyon Çözeltilerinin Hazırlanması 58

3.4. Biyolojik Örneklerin Özütleme Yöntemi 59

3.4.1 Özütleme Basamakları 60

3.4.1.1. �drar 60

3.4.1.2. Gastrik Lavaj 61

3.5 Acil polikliniklerinde sıkça kar�ıla�ılan etken maddelerin YP�TK ile

�drar ve Gastrik lavajda tayin yönteminin geçerli kılınması 62

3.5.1 Acil polikliniklerinde sıkça kar�ıla�ılan etken maddelerin YP�TK

ile �drar ve Gastrik lavajda tayin yönteminin geçerli kılma

adımları için yapılan çalı�malar 63

3.5.2 YP�TK Sistemi Çalı�ma Parametreleri 67

3.6. GC-MS Sistemi ile Yöntem Uygun Hale Getirme Çalı�ması 69

3.6.1 GC-MS Sistemi Çalı�ma Parametreleri 69

3.7. Acil Kliniklerinden Gelen Zehirlenme Olgusu Verilerinin

Dokümantasyon Çalı�maları 70

3.8. Acil Kliniklerinden Gelen Zehirlenme Olgularının YP�TK ve GC-MS ile

Çalı�ılması 71

4. BULGULAR

4.1. Acil polikliniklerinde sıkça kar�ıla�ılan etken maddelerin YP�TK

ile �drar ve Gastrik lavajda tayin yönteminin geçerlilik bulguları 72

4.1.1. Özgüllük 72

4.1.2. Seçicilik 73

xvii

�

�

4.1.3. Do�rusal Çalı�ma Aralı�ı 79

4.1.4. Belirleme Limiti (LOD) ve Ölçüm Limiti (LOQ) 86

4.1.5. Geri Kazanım 86

4.1.6. Do�ruluk (% Bias) 109

4.1.7. Kesinlik (Tekrar edilebilirlik ve yeniden üretilebilirlik) 110

4.1.8. Sa�lamlık 111

4.2. UV Detektörü 112

4.3. YP�TK sisteminde UV spektrum kütüphanesi olu�turulması 113

4.4. Gaz Kromatografi-Kütle Spektrometresi (GC-MS) Verileri 115

4.5. Olgu Çalı�malarına ait veriler 124

4.6. Olgu Çalı�malarına ait YP�TK ve GC-MS kromatogramları 127

4.6.1. YP�TK ile kantitatif analizi yapılan olgulara ait bulgular 127

4.6.2. Kalitatif analizi yapılan olgulara ait bulgular 153

5. TARTI�MA VE SONUÇ 185

6. ÖZETLER 196

6.1. Özet 196

6.2. Summary 198

7. KAYNAKLAR 200

8. EKLER 213

Ek 1 – Etik Kurul Onay Yazısı 213

Ek 2 – Bilgilendirilmi� Onay Formu 214

Ek 3 – Klinik Toksikoloji Analizi �stek Formu 215

Ek 4 – Sosyodemografik Analiz Formu 216

Ek 5 – Örnek Kabul Talimatı 217

xviii

�

�

Ek 6 – �drar veya Gastrik Lavajda (GL) Alprazolam, Amitriptilin, Asetaminofen,

Asetilsalisilik asit, Diazepam, Karbamazepin, Kodein, Kokain, Metamfetamin,

Morfin ve Teofilin maddelerinin YP�TK ve GC-MS ile Analizi için Örnek

Hazırlama Talimatı 218

Ek 7 – �drar veya Gastrik Lavajda (GL) Alprazolam, Amitriptilin, Asetaminofen,

Asetilsalisilik asit, Diazepam, Karbamazepin, Kodein, Kokain, Metamfetamin,

Morfin ve Teofilin maddelerinin YP�TK ile analiz talimatı 220

Ek 8 – �drar veya Gastrik Lavajda (GL) Alprazolam, Amitriptilin,

Asetaminofen, Asetilsalisilik asit, Diazepam, Karbamazepin, Kodein, Kokain,

Metamfetamin, Morfin ve Teofilin maddelerinin GC-MS ile do�rulama

talimatı 223

Ek 9 – �drar ve Gastrik Lavaj’da YP�TK ile yapılan analiz neticesinde elde

edilen �üpheli maddenin GC-MS ile belirlenmesi talimatı 224

Ek 10 – t-da�ılımı de�erleri (two-tailed) 225

Ek 11 – F testi da�ılım de�erleri (two-tailed) 227

9. ÖZGEÇM�� 230

1

�

�

1. G�R�� VE AMAÇ

Zehirlenmeler, iste�e ba�lı veya istek dı�ı olabilen, tıbbi ve toplumsal bir problemdir.

Zehirlenmelerin sıklı�ı ve özellikleri toplumların kültürel ve sosyo-ekonomik yapısına

göre de�i�iklikler gösterir. Ülkemizde ölümcül zehirlenmeler dı�ındaki olgular için rutin

toksikolojik analizler yapılmadı�ından sınırlı sayıda sonuç mevcuttur. Bazı olgularda

klinik semptomlar açık olarak görülebilir ancak olguların ço�unda biyolojik materyalde

bilinmeyen ilaç ve maddeler bulunabilmektedir (Wiltbank T.B., 1974; Karaalp A.,

2006).

Toksik dozda madde aldı�ından �üphelenilen bir olguda hastanın hangi madde ya da

maddeleri aldı�ı, bu maddeleri ne zaman, ne dozda ve hangi yolla aldı�ının bilinmesi

yapılacak müdahale açısından önemlidir (Bavuno�lu I. 2010).

Acil servislerde sıklıkla rastlanan akut/kronik zehirlenmelerin ba�ında yeti�kinler için

intihar amaçlı zehirlenme olguları (%72) ve bu zehirlenme türünü takiben kazaen

zehirlenme olguları (%27) gelir. Oral yolla olan zehirlenmelerin büyük ço�unlu�unu

ilaçlar olu�turmu�tur: %34 antidepresanlar, %33 analjezikler, %8 benzodiazepinler, %3

narkotikler, %22 di�er ilaçlardır (2), çocuklar için ise en çok zehirlenme sebebi

ilaçlardır (%55.5); bunların %27.21 analjezikler ve %16.32 antidepresanlardır (Biçer S,

2007; Bavuno�lu I, 2010).

1.1.1998-27.6.2000 tarihleri arasında 30 aylık sürede, akut ilaç intoksikasyonu tanısı ile

anesteziyoloji Anabilim Dalı Sadi Sun Yo�un Bakım Ünitesi’ne yatırılan 99 hastanın

%88’ i intihar amaçlı, %10’ u kaza sonucu (6 ya� üstü), %2’ si ise iyatrojenik olarak

ilaç almı�lardır (Demirkıran O, 2002).

Zehirlenmelerde uygulanacak tedavi �emasına bakıldı�ında klinik tanının koyulabilmesi

için gerekli olan laboratuar testleri, fizik muayeneden sonra gelen ilk uygulamadır. Bu

2

�

�

laboratuar testleri arasında rutin testler yer aldı�ı gibi kanda, idrarda veya mide

içeri�inde aranması istenen maddeler için gerekli toksikolojik testler de yer almaktadır

(Maurer HH, 1999).

Toksikolojik analiz, zehirlenme tablosunun ortaya konmasında, istismar edilen

uyu�turucu maddenin miktarının belirlenmesinde, bir antidotal ve/veya zehrin

uzakla�tırılması tedavisine karar verilmesinde, anormal yüksek kan seviyelerinin

belirlenmesinde, tedavinin sona erdirilmesine karar verilmesinde, terapötik de�ere

bakılarak yeniden tedaviye ba�lamaya karar verilmesinde klinisyene; ölüm nedeninin

bulunmasında adalete yardım eder (Flanagan RJ, 2004).

Acil zehirlenme olgularında kan, idrar, mide içeri�i gibi örneklerin analizi yoluyla

toksik maddenin erken belirlenmesi, klinisyenin hızlı bir �ekilde tedaviye karar verme

a�amasında oldukça önemli bir parametredir. Ölümle sonuçlanan zehirlenme

olgularında ise mortaliteye yol açan maddenin ve miktarının tespit edilmesi adalete ı�ık

tutacaktır (Wood M, 2006).

Klinisyen ile analist arasındaki iyi bir ba�lantı, toksikolojik analizin sonucunun yararlı

olması için oldukça büyük önem ta�ır. �deal olan, örnekler toplanmadan önce bu

ba�lantının kurulmasıdır ve örne�in toplanmasında delil teslim zincirinin dikkate

alınmasıdır. En azından, laboratuara örne�in ta�ınmasına e�lik etmek için bir ihtiyaç

formu hazırlanmalıdır (Flanagan RJ, 1995).

�drar, geni� hacim olana�ı olan durumlarda tarama testleri için çok kullanı�lıdır ve

genellikle kandan daha fazla deri�imde ilaç veya zehir içerir. Kromatografik teknikler

kullanılıyorsa, tanımlamada metabolitlerin varlı�ı da yardımcı olabilir. Bir eri�kinden

mühürlü, steril bir kap içine alınan 50 mL idrar örne�i, pek çok amaç için yeterlidir,

hiçbir koruyucu ilave edilmemelidir. Örnekler, herhangi bir ilaç tedavisine ba�lanmadan

mümkün oldukça hızlı alınmalıdır. Buna ra�men, trisiklik antidepresanlar gibi ilaçlar

3

�

�

idrar tutucu olduklarından erken alınan örneklerde oldukça fazla zehir içerirler

(Flanagan RJ, 1995).

Mide içeri�i olarak, kusmuk, gastrik aspirat ve mide yıkamalarından elde edilen mide

yıkama sıvısı anla�ılmalıdır. Burada önemli olan sonraki yıkamalarda örnek seyrelmi�

olaca�ından ilk yıkama örneklerini elde etmektir. 20 mL gastrik lavaj, geni� aralıkta

toksikolojik test yapmak için yeterlidir (Flanagan RJ, 1995).

Kan örnekleri plazma veya serum olarak miktar analizi yapmak için ayrılır. Normalde

kanın plazmasında ve serumunda örnek deri�imlerinde önemli bir fark yoktur. Sadece

kan hücresi ile ili�kili zehirlenmelerde mutlaka tam kan çalı�ılmalıdır (Flanagan RJ,

1995). Heparinli tüp içine 10 mL alınmı� örnek yeti�kinlerin toksikolojik analizi için

yeterlidir. Buna ek olarak 2 mL kan fluorür/okzalatlı tüp içine alınarak etanol analizi

�üphesi için saklanmalıdır. Florürlü tüp üzerinde 1g/L florürü yazıları bulunur. Pratik

olarak 2 mL kanın içindeki tüm mikrobiyal etkinli�i durdurmak için 40 mg sodyum

florür gerekmektedir. Bu anlamda ticari florürlü tüplerin üzerinde yazılana dikkat etmek

gerekir.

Ayrıca, acil servis ba�ta olmak üzere çe�itli kliniklerden gelen zehirlenme olgu sıklı�ı

ve çe�itlerinin bilinmesi, toksikoloji laboratuarının altyapı ve yöntem olu�turmasında

önceli�i belirler (Bavuno�lu I., 2010).

Yüksek Performanslı �nce Tabaka Kromatografisi (YP�TK), adli bilimlerde önemli

ölçüde uygulamalar sunmakta olan, benzer tekniklerle kıyaslandı�ında kullanım

kolaylı�ı ve tekrarlanabilirlik sa�layan bir sistemdir ve gün geçtikçe vazgeçilmez hale

gelen laboratuar akreditasyonuna elveri�li bir yöntem olarak ortaya çıkmaktadır. Zira,

geleneksel �nce Tabaka Kromatografisi (�TK) veya Enzim �mmunoassay (E�) gibi

tarama yöntemleri ile yapılan tüm çalı�maların yerini YP�TK’nın alabildi�i

4

�

�

görülmektedir. Bu yeni sistemle elde edilen kantitatif sonuçların do�rulanması ise

toksikolojik incelemelerde sıklıkla kullanılan Gaz Kromatografisi-Kütle Spektrometresi

(GC-MS) sistemi ile gerçekle�tirilmektedir (Yakı�tıran S, 2004; Enis M, 2005). GC-

MS, klinik ve adli amaçlı toksikolojik taramalarda en çok kullanılan sistemdir ancak su

içeri�i çok olup, analiz edilmesi gereken idrar ve gastrik lavaj gibi matrikslerde GC-MS

sisteminin zaman alıcı örnek hazırlama i�lemleri sistemi daha az elveri�li hale

getirmektedir. Türevlendirme basama�ı ve ısıya dayanıksız bile�enlerin varlı�ı göz

önünde bulunduruldu�unda HPLC, YP�TK gibi sistemler daha az zahmetli

olabilmektedir. Toksikolojik tarama için gastrik lavaj örne�i hem pratik hem de yöntem

açısından avantajlıdır, �üpheli maddenin alım yolu ve alındı�ı miktarla ilgili bilgi

verebilir (Politi L, 2004).

Bu çalı�mada, acil polikliniklerinde sıkça rastlanan zehirlenme olgularının sıklı�ını,

çe�itlerini, zehirlenmeye neden olan ilaç ve uygun özütleme yöntemini belirlemek,

Yüksek Performanslı �nce Tabaka Kromatografisi (YP�TK) analiz ko�ullarını geçerli

kılmak ve Gaz Kromatografisi-Kütle Spektrometresi (GC-MS) sistemi ile do�rulamak

amaçlandı.

5

�

�

2. GENEL B�LG�LER

2.1. Zehir tanımı

Eski ça�lardan bu yana zehirlenmeler, tıp bilimlerinin en çok u�ra�tı�ı konulardan

biridir. Zehir tanımının ortaya çıkması milattan önceye dayanmaktadır, tıbbi ve

toplumsal bir sorundur. Zehir insan sa�lı�ını bozan veya hayatını tehlikeye sokan

bitkisel, hayvansal, kimyasal, mineral veya sentez kaynaklı maddelerin ortak adıdır.

Zehirlenmeye sebep olan madde bazen bir besin, hayvan zehri, ilaç olabilirken bazen de

endüstriyel atık veya kimyasal bir bile�ik olabilmektedir. Zehirlenme; toksik bir

maddenin veya toksik olmayan ancak yüksek dozda alınan bir maddenin çe�itli yollarla

alınarak vücuda zarar verecek �ekilde organizmada bazı belirti ve bulguları ortaya

çıkarmasıdır. Zehirlenme sonucunda biyolojik sistemde çe�itli semptomlar (titreme,

bulantı, a�rılar vb.), moleküler düzeyde veya makro düzeyde bozukluklar (lösemi,

karaci�er harabiyeti vb.) ortaya çıkmaktadır. Zehirlenmenin gerçekle�mesi için zehir

kayna�ının organizmaya giri� yolundan absorbe olması yani zehirin bulundu�u ortamda

zehre maruz kalması gerekmektedir. Böylece madde giri� yolundaki membranlardan

organizmaya girmi� olur. Zehirli maddenin organizmada zehirlenme semptomları

meydana getirmesi için gerekli �artlardan di�eri de dozdur (Vural N, 2005)

2.1.1. Zehirlerin sınıflandırılması

Zehirler kaynaklarına göre, fiziksel ve kimyasal yapılarına göre, farmakolojik ve

toksikolojik etkilerine göre sınıflandırılmaktadır.

Kaynaklarına göre zehirler bitkisel, hayvansal, mineral, yapay kaynaklı (sentetik)

zehirler olmak üzere üç grupta toplanmaktadır.

6

�

�

Bitkisel zehirler: Mikotoksinler, çe�itli mantar türlerinin içerdi�i toksinler vb.

Hayvansal zehirler: Yılan, akrep, örümcek zehirleri, deniz hayvanları toksinleri vb.

Mineral Zehirler: Kur�un, Arsenik, Sülfür

Sentetik zehirler: Sava� gazları, pestisitler, plastik maddeler vb.

Fiziksel �ekillerine göre zehirler:

Gaz (H2S, fosgen, klor), Buhar (benzen buharı, CS2), Aerosol (�nsektisit aerosolü), Katı

tanecikli (asbest, katran) olmak üzere sınıflandırılabilirler.

Kimyasal yapılarına göre ise: Alifatik hidrokarbonlar, polisiklik aromatik

hidrokarbonlar, organik metal bile�ikleri, metaller, ametaller ve anorganik bile�ikler

olarak sınıflandırılmaktadır.

Ayrıca zehirler fizyolojik etkilerine göre de sınıflandırılabilir:

Zehrin etkiledi�i doku veya organlara göre (karaci�er zehirleri, kemik ili�i zehirleri,

böbrek zehirleri), zehrin olu�turdu�u etkiye göre (merkezi sinir sistemi baskılayıcıları,

konvülzanlar, teratojenler, karsinojenler, mutajenler gibi) de sınıflandırılabilmektedirler.

Analitik toksikoloji alanında ise zehirler uçucu zehirler (metil alkol, toluen, benzen),

uçucu olmayan zehirler (psikotrop maddeler, pestisitler), metalik zehirler (kur�un, civa,

kadmiyum), toksik anyonlar �eklinde sınıflandırılmaktadır (Vural N, 2005).

2.1.2. Zehirlenmelerin Sınıflandırılması:

Olu� �ekline, süresine ve etkiledi�i kitleye göre sınıflandırılabilir:

Olu� �ekline göre: Çevresel (bitkisel, hayvansal), Endüstriyel, Ev kazaları, Mesleki,

�ntihar amaçlı, Cinayet, Sava�, Kaza ile olan zehirlenmelerdir.

7

�

�

Olu� süresine göre: Akut, Kronik zehirlenmeler,

Etkiledi�i kitleye göre: Toplu zehirlenmeler, Bireysel zehirlenmeler (Vural N, 2005).

2.2. Toksikolojinin tanımı ve tarihçesi

Toksikoloji genel anlamda zehirlerle ve zehirlenmelerle u�ra�an multidisipliner bir

bilim dalıdır. Toksikoloji kelimesi Yunanca kökenli olup toksikon (zehir) ve logos

(bilim) kelimelerinden türemi�tir. Toksikoloji zehirlerin canlı organizmada u�radı�ı

de�i�imleri, organizmaya yaptı�ı etkileri, tedavi ve tespiti ile ilgili konuları

ara�tırmaktadır. Zehir kavramı insanlık tarihi ile aynı ya�tadır. �lk insanlar hayvansal ve

bitkisel zehirlerin farkına varıp bunları ilerleyen dönemlerde sava� silahı, savunma

aracı, dü�manına zarar vermek amaçları ile kullanmı�lardır. Bilinen en eski yazılı

kaynak Ebers papirüsüdür (M.Ö 1500). Baldıran, akonitum opium, kur�un, dijitalis,

belladon bilinen en eski zehirlerdendir. Baldıran otu resmi devlet zehiri kabul edilmi�tir,

Sokrates’in bu ot ile zehirlenerek öldürüldü�ü dü�ünülmektedir. Bilinen ilk antidot ise

Pontus Kralı Mitridates’in (M.Ö 132-63) buldu�u böcek, yılan sokmalarına kar�ı

kullanılan “Mitridarum” dur.

Eski Roma döneminde Dioscorides (M.S. 40-80) ilk kez zehirleri sınıflandırmı�tır.

Kaynaklara göre zehirler bugün hala geçerlili�ini koruyan bitkisel, hayvansal ve mineral

kaynaklı olarak sınıflandırılmı�tır. Toksikoloji biliminin geli�iminde önemli bir yeri

olan Paracelcus (1493-1541) ise zehiri bir kimyasal madde olarak görmü� ve ünlü

tanımlamayı yapmı�tır: “Bütün maddeler zehirdir, zehir olmayan madde yoktur. Zehir

ile ilacı birbirinden ayıran dozudur” demi� ve böylece doz-yanıt ili�kisinin önemini

vurgulamı�tır. Toksikoloji için önemli olan biyolojik sistemde zehrin etkilerinin

deneysel ara�tırmalarla ortaya çıkarıldı�ını ve toksik özelliklerin her maddeye göre

8

�

�

sınıflandırılması gerekti�inden bahsetmi�tir. Rönesans döneminde Fransa’da Catherina

de Medici, zehirlerin etki yerlerini ve klinik bulgularını ara�tırmak için bir grup insanı

denek olarak kullanmı�tır. Toksikolojinin ayrı bir bilim dalı olarak geli�mesi 18.

Yüzyılda olmu�tur. Fransız hekim Orfila (1787-1853) toksikolojiyi bilim dalı olarak

tanımlamı�tır ve modern toksikolojinin babası sayılmaktadır. Zehirlerin kimyasal ve

biyolojik özellikleri arasında ili�ki kurmu�, zehirlerin te�his edilmesi için otopsi

materyallerinin alınması gerekti�ini bildirmi� ve bu konuda yöntemler geli�tirmi�tir. Bu

geli�me sayesinde adli toksikoloji ile analitik toksikolojinin temelleri atılmı�tır. Aynı

dönemlerde analitik toksikoloji ara�tırmaları ba�lamı� ve zehirlerin tayini için analitik

yöntemler geli�tirilmi�tir. Bunların ba�ında arsenik için “Marsch deneyi”, arsenik ve

civa için “Reinsch deneyi”, alkaloid özütlemesi için Stas-Otto yöntemleri gelmektedir.

Tüm bu geli�melerle temelleri atılan toksikolojinin çe�itli u�ra� konuları geli�mi�tir:

�laç, uyu�turucu-uyutucular, kozmetik, tarım ilacı, gıda katkı maddeleri, endüstriyel

kimyasallar vb. tüm bu kimyasallara, organizmaya giren yabancı madde anlamına gelen

ksenobiyotik denmektedir. Ksenobiyotiklerin organizma üzerinde olu�turdu�u

olumsuzluklara toksik etki, bir maddenin toksik etki olu�turma kapasitesine toksisite,

toksik etki olu�turan maddelerin tümüne ise toksik madde adı verilmektedir.

Toksikolojik çalı�malar ilerledikçe alt dallara ayrılmı�tır. Bunlar: Tanımlayıcı

toksikoloji, Klinik toksikoloji, Çevre toksikolojisi, Endüstriyel toksikoloji, Analitik

toksikoloji, Adli toksikoloji, Gıda toksikolojisi, Ekotoksikolojidir. Toksikoloji

multidisipliner bir bilim dalıdır (�ekil 2.1.), genetik, mühendislik, farmakoloji, kimya

gibi pek çok bilim dalı ile i�birli�i ile çalı�maktadır (Casarett L J, 1980; Vural N, 2005).

9

�

�

�ekil 2.1. Toksikolojinin i�birli�i içinde oldu�u bilim dalları.

2.3. Ülkemizde ve Dünyada Zehirlenme Sıklıkları

1993-2003 yılları arasında ABD’deki acil servislerde yapılan bir ankete göre bu yıllar

arasında toplam 11.68 milyon zehirlenme olgusu meydana gelmi�, bunların %13.7’sine

gastrik lavaj uygulanmı�tır. 1993-1997 yılları arasında %18.7 gastrik lavaj yapılırken

1998-2003 yılları arasında bu oran %10.3 olmak üzere anlamlı bir �ekilde azalmı�tır.

Gastrik lavaj uygulamaları daha çok genç ya�takilere (<30) ve kadın hastalara yapılmı�

ayrıca ak�am 8 ile sabah 8 arasında saatleri arasında uygulanmı�tır (Larkin G L, 2007).

�talya’da 1984-2000 yılları arasında maddenin sebep oldu�u ölümlerden 15792’sinin

kasıtsız akut zehirlenme, 20332’sinin ise intihar sonucu meydana geldi�i bildirilmi�tir.

Bu olguların ya� aralı�ı 15-44 ya� arasında bulunmu� ve olguların ço�unun erkeklerden

olu�tu�u bildirilmi�tir. Zehirlenmelerin daha so�uk aylarda nispeten daha fazla

görüldü�ü ortaya çıkmı�tır (Marco B, 2004). Ülkemizde 1998-1999 yılları arasında acil

servise ba�vuran 116 intihar olgusundan 96’sı ilaçla zehirlenme sonucu acil klini�ine

ba�vurmu�tur ve bunların 31’i erkek, 65’i kadın hasta olarak kaydedilmi�tir (Tüzün B,

2000).

10

�

�

Arslan M ve arkada�larının (2007) 1997-2005 tarihleri arasında yaptıkları çalı�mada,

Çukurova bölgesinde toplam 6808 adli ölüm olgusundan %24.4’ü (1390) çocuk

ölümüdür. Bunların %13.4’ü (186) intihardır. �ntihar eden 18 ya� altı bu olguların

%62.9’u ise kadındır. �ntihar �ekillerinin %32.8’ini zehirlenmeler olu�turmaktadır ve

genellikle toksik ajanlarla ölüm tercih edilmi�tir (Arslan M, 2007).

Toksikolojide ara�tırma için ilaç deri�imlerinin kullanılması hem önemli hem de

problemlidir. A�ırı dozda alınan ilacın kineti�inin anla�ılması klinik neticelerin

ilerlemesini ve daha akılcı tedavinin geli�mesini sa�lar (Dawson A H, 2001)

2.4. Akut Zehirlenmelerde Acil Toksikolojik taramanın kullanılmasının

gerekçeleri

Akut zehirlenme olgularında acil toksikoloji laboratuarının verilerinin gereklili�i ile

ilgili bazı tartı�malar mevcuttur: “söz konusu madde zaten biliniyordur ve laboratuar

sadece maddenin varlı�ını do�rular”; “tedavi, laboratuar bulguları gelmezden önce

zaten ba�lamı�tır”; “toksikoloji taraması gereksizdir”; “ilgili ilaç ne olursa olsun tedavi

zaten aynı olacaktır, bu durumda neden u�ra�alım”; �eklinde tartı�malar vardır.

Toksikoloji raporunun de�erleri �üphelenilen te�hisi do�ruladı�ı takdirde ilave bir

tetkike gerek kalmayacaktır. Ayrıca hastanın ya�amsal fonksiyonlarının sürdürülmesi

için ba�layan tedavi, laboratuar bulgularından elde edilen maddeye dair kinetik bilgiler

ı�ı�ında özel zehirlenmeler için özel uygulamalar geli�tirilerek devam edebilir. Hastanın

do�ru de�erlendirmesinin yapılmasında laboratuar ihtiyacı do�maktadır.

• Tayin edilebilir maddelerin varlı�ının ya da yoklu�unun do�rulanması

11

�

�

• Hastaların hem klinik hem de kimyasal olarak takibinin gereklili�i hususunda bir

temel olu�turmak

• Te�his için daha iyi bir temel olu�turmak

Ancak toksikolojik taramanın sonuçlarının kullanılmasında bazı sınırlamalar vardır.

Potansiyel olarak var olabilen maddelerin tümü tayin edilemeyebilir; ba�lanmaya,

çözünmeye ve beraberindeki di�er maddelerin varlı�ına ba�lı olarak madde deri�imi

de�erlerinde oldukça de�i�ken de�erler vardır. Yine de, hekim e�er bir maddenin veya

maddelerin varlı�ını biliyorsa, e�lik edecek komplikasyonlar için daha fazla dikkat

etmelidir. Sadece laboratuarın iyi bir kantitatif analiz yapması yetmez, klinisyenin bu

sonuçları do�ru �ekilde yorumlaması ve bulgulara bakarak harekete geçmesi çok daha

önem ta�ımaktadır (Wiltbank T B, 1974).

2.5. Adli ve Klinik Toksikoloji

Toksikolojinin do�rudan insan bedeni üzerinde çalı�tı�ı multidisipliner iki alt alan; Adli

ve Klinik Toksikolojidir. Adli toksikoloji adaletin olu�ması amacıyla zehirleri ve

zehirlenmeleri inceleyen bir bilim dalıdır. Canlıda ve ölüde ceza hukuku, medeni hukuk

ve sigorta hukuku ile ilgili ortaya çıkabilecek tartı�maları aydınlatmak üzere adalete

hizmet eder (Atasoy S ve Cengiz M, 1994). Klinik toksikoloji ise insan sa�lı�ı üzerinde

tanı ve tedavi odaklı hizmet etme e�ilimindedir. Zehirlenmelerin tanısı, tedavisi,

izlenmesi, önlenmesi ve de�erlendirmesini sa�lar. Toksisite mekanizmalarının

anla�ılması tanı ve tedavinin hızını arttıran en önemli parametredir. Acil tıp

hekimlerinin Farmakoloji bilim dalları, zehir danı�ma merkezleri ve toksikoloji

laboratuarları ile birlikte yürütecekleri i�birli�i sayesinde gereksiz tedavi masraflarından

ve harcanan zamandan kaçınılması mümkün olmaktadır. Kasıtlı veya kasıtsız

12

�

�

zehirlenmelerde kanıta dayalı bilginin varlı�ı hem acil hekiminin yolunu aydınlatacak

hem de hastanın kısa sürede ve daha az masrafla tedavi edilmesini sa�layacaktır.

Dünyada ilk zehir danı�ma merkezi 1949’da Hollanda’da kurulmu�tur. Bunu 1953’de

ABD Chicago izlemi�tir. 1958’de AAPCC (Amerikan Zehir Danı�ma Merkezi

Akademisi), 1964’de EAPCCT (Avrupa Zehir Danı�ma Merkezi Birli�i), 1968’de

AACT (Amerikan Klinik toksikoloji Akademisi) kurulmu�tur. Türkiye’de ise Sa�lık

Bakanlı�ına ba�lı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Ba�kanlı�ı Ulusal Zehir Merkezi

(UZEM) ilk çalı�malarına 1928’de ba�lamı�tır. Dokuz Eylül �laç ve Zehir Danı�ma

Merkezi ise 1993 yılında hizmet vermeye ba�lamı�tır.

2.6. Biyolojik örne�in seçimi

Örne�in seçimi genellikle klinik duruma ba�lıdır. �laçların taranması için en genel örnek

kan, serum/plazma ve idrardır. Kan, serum/plazma pek çok yöntemde de�i�tirilebilir.

�drar hastaneye intikal eden olgularda en sık kullanılan örnektir ve izolasyon prosedürü

öncesi ilaç konjugatlarını (glukuronidlerini) daha kolay ölçülebilir bile�iklere

dönü�türmek için hidroliz gerektirebilir.

Toksikolojik analizin do�ru ve anlamlı sonuç vermesi, alınacak biyolojik örne�in

türünün, alınma süresinin, �eklinin ve aranacak maddenin bilinmesi ile olabilmektedir

ve bu hekimin bilgisi ve yönlendirmesi dahilinde olmalıdır. �üphe edilen maddenin ve

metabolitlerinin farmakokinetik özelliklerinin bilinmesi ile kolayla�an toksikolojik

inceleme, hekimin kısa sürede etkin tedavi uygulamasını sa�layacaktır. Hastadan veya

hasta yakınından dikkatli bir öykü alınmalıdır. Hastanın medikal ve psikiyatrik geçmi�i,

kullandı�ı ilaçlar ö�renilmelidir. Hasta koma halinde geldiyse, yakınlarından hastanın

bulundu�u yerin yakınlarında bo� ilaç �i�esi veya �üpheli bir materyal olup olmadı�ı

13

�

�

sorulur. Tüm bu bilgiler hastanın veya hasta yakının korkusu veya konfüzyonuna ba�lı

olarak hatalı veya eksik olabilece�i için öyküye tek ba�ına güvenilmez. Zehirlenen

hastada travmaya maruz kalma ihtimali de göz önünde bulundurularak muhakkak fiziki

muayenesi yapılmalıdır. Tanısal veya medikolegal amaç ile hastaya herhangi bir tedavi

giri�iminde bulunulmadan önce muhakkak �u örnekler alınmalıdır: (Flanagan R J,1995;

Maurer H H, 2000).

1. �lk idrardan en az 50 ml

2. Kan: 10 ml tam kan, 10 ml heparinsiz kan (serum için)

3. Gastrik lavajla (yapılması gerekliyse ve zamanında ise) elde edilen ilk örnekten

en az 50 ml.

Öykü alma ve fiziki muayene sonucu tanı koyulamayan hastada toksikolojik ara�tırma

önem kazanır.

Acil klini�ine ba�vuran hastanın hikayesinde veya klinik bulgusunda �üpheli bir bile�ik

varsa maddeye özgü bir test prosedürü uygulanır, ancak klinik bulgularında ve edinilen

bilgide zehirlenmeye ili�kin bir kanıt olmadı�ı durumlarda bir seri tarama testi

uygulamak gerekmektedir. Klinisyen ile analist arasında kurulan iyi bir ba�lantı

toksikolojik analizin yararlı olması açısından oldukça önemlidir. �deal olan örnekler

toplanmadan önce bu ba�lantının kurulmasıdır ve örneklerin toplanmasında özel bir

gereklilik varsa not edilmelidir. En azından, örnek ile beraber bir bilgi formu ve

aydınlatılmı� rıza formu laboratuara ula�tırılmalıdır. Bu formda bulunması gereken

belli ba�lı bilgiler vardır. Bunlar: ya�, cinsiyet, varsa bilinen rahatsızlık, varsa sürekli

kullanılan ilaç bilgisi, hastaneye geli� nedeni, biliniyorsa zehirlenme kayna�ı,

laboratuardan istenen tetkik, zehirlenmeye yol açan maddenin vücuda giri� zamanı,

14

�

�

hastanın acil klini�ine ba�vuru zamanı, biyolojik örnek(ler)in alındı�ı zaman, hastaya

gastrik lavaj yapılıp yapılamadı�ı bilgisi vb. (Basic Analytical Toxicology Web Sayfası)

Kromatografik teknikler ilaçları biyolojik matriksten ayırmak için preanalitik bir

izolasyon prosedürü gerektirmektedir. Bilinmeyen madde analizleri için çe�itli

ektraksiyon yöntemleri vardır: sıvı-sıvı özütleme, katı faz özütleme ve katı faz mikro

özütleme yöntemleri (Maurer H H, 2000).

2.7. Çalı�mada yer alan 11 analite ait genel bilgi ve etki mekanizmaları

Bu çalı�mada acil zehirlenmelerde sıkça kar�ıla�ılan maddelerden bazıları (Bavuno�lu I,

2004) yöntem geçerlilik çalı�maları yapılarak kantitatif analiz yapmak üzere seçilmi�tir.

Bunlar: Alprazolam, Amitriptilin, Asetaminofen (Parasetamol), Asetil Salisilik Asit

(ASA), Diazepam, Karbamazepin, Kodein, Kokain, Metilen Dioksi Metamfetamin

(MDMA), Morfin ve Teofilindir. Bu 11 maddenin fiziksel ve kimyasal özellikleri,

molekül a�ırlıkları, CAS Numaraları gibi bilgiler Tablo 2.1’de, kimyasal formülleri ise

Tablo 2.2’de görülmektedir.

15

�

�

Tablo 2.1. Çalı�mada yer alan 11 etken maddenin çe�itli kimyasal özellikleri (Moffat, A.C.

2004, INCHEM)

Madde adı Kimyasal formülü Molekül a�ırlı�ı

Görünümü Partisyon katsayısı

Disosiyasyon sabiti (PKa)

CAS numarası

Alprazolam C17H13ClN4 308.8 Beyaz kristalimsi toz 2.12 2.4 28981–97

Amitriptilin C20H23N 277.4 Renksiz ya� 4.94 9.4 50–48–6

Asetaminofen C8H9NO2 151.2 Beyaz kristal veya kristalimsi toz

0.5 9.5 103–90–

Asetilsalisilik asit

CH3COOC6H4COOH 180.16 Beyaz kristalimsi toz 3.5 50-78-2

Diazepam C16H13ClN2O 284.7 Beyaz-sarı kristalimsi toz

2.7 3.3 439–14–

Karbamazepin C15H12N2O 236.3 Beyaz-sarımsı kristalimsi toz

2.45 7.0 298–46–

Kodein C18H21NO3,H2O 317.4 Renksiz kristal veya beyaz kristalimsi toz

0.6 8.2 76–57–3

Kokain C17H21NO4 303.4 Beyaz kristalimsi, hafif uçu�an toz

2.3 8.6 50–36–2

Metilendioksi metamfetamin

C11H15NO2 193.2 Viskoz, renksiz ya� 10.38 42542–10

Morfin C17H19NO3,H2O 303.4 Beyaz kristalimsi toz veya renksiz i�nemsi kristal.

-0,1 8.0-9.9 57–27–2

Teofilin C7H8N4O2 180.2 Beyaz kristalimsi toz 0.0 8.6 58–55–9

16

�

�

Tablo 2.2. Çalı�mada kullanılan 11 etken maddenin kimyasal yapısı

Alprazolam

Amitriptilin

Asetaminofen (Parasetamol)

Asetil salisilik asit

(Aspirin)

Diazepam

Karbamazepin

Kodein

Kokain

MDMA (Metilen dioksi metamfetamin)

Morfin

Teofilin

17

�

�

2.7.1. Alprazolam

Alprazolam panik bozukluklarını ve anksiyete bozukluklarını tedavi etmede kullanılan,

ye�il reçete ile satılan benzodiazepin grubu bir maddedir. Beyindeki anormal

uyarılmaları azaltmaya yarar. Alprazolamın yarılanma ömrü 11-15 saat dolaylarındadır

ve 0.1-0.4 mg/L arasında toksik etkileri görülmektedir. Alı�kanlık yapıcı bir madde

oldu�undan, ilacın alımının birden kesilmesi nöbet, kontrol dı�ı vücudun bir bölgesinin

sallanması, ba� a�rısı, sese veya ı�ı�a hassasiyetin artması, bulanık görme, terleme,

uykuya dalmada güçlük, konsantrasyon eksikli�i, depresyon, agresif davranı�lar,

kramplar, ishal, kusma, el ve ayaklarda yanma hissi, kilo veya i�tah kaybı, hipertansiyon

gibi yoksunluk semptomlarının geli�mesine sebep olabilir, diazepama göre 20 kat daha

etkindir. Narkotik analjeziklerle, barbitürat ve etanol ile birlikte alınması birbirlerinin

etkisini arttırabilece�inden ciddi merkezi sinir sistemi baskılanmasına sebebiyet

verebilir (Moffat A C, 2004; Gülo�lu C, 2004).

2.7.2. Amitriptilin

Trisiklik antidepresan ilaçlar arasında en sık reçete edilen maddedir. Etkin olması

nedeni ile hekimler tarafından sıkça önerilirken, ucuz ve reçetesiz temin edilebilir

olması hastaların kolaylıkla ula�masını sa�lamaktadır. Gerek kaza sonucu gerek intihar

amaçlı olgularda bu madde ile zehirlenme olgularına sıklıkla rastlanmaktadır. Genç G

ve arkada�larının 2000-2004 yılları arasında ülkemizde çocuk poliklini�inde yaptı�ı bir

çalı�manın sonucunda, 778 ilaç zehirlenmesinin 61’inin (%7.84) amitriptilin ile

gerçekle�ti�i görülmektedir (Genç G, 2007). Trisiklik antidepresanların etkileri 1960’lı

yıllardan beri bilinmekte ancak etki mekanizmaları henüz tam olarak bilinmemektedir.

18

�

�

Bu ilaçların nöronal uptake blokörleri oldu�u ve beyinde noradrenerjik ve/veya

serotonerjik sinapslarda nörotransmiter geri alımını bloke ettikleri bilinmektedir. Ancak

bu etki akut bir etkidir ve bu ilaçların antidepresan etkinliklerinin 2-3 haftadan sonra

ba�ladı�ı bilinmektedir. Mekanizmanın henüz bilinmemesi a�rı ve depresyon

patolojisinin tam olarak anla�ılamaması ile ilgili oldu�u dü�ünülmektedir (Dalgıç H,

2003).

Amitriptilinin yarılanma ömrü 9-36 saattir, toksik etkileri 0.3 mg/L deri�imde

ba�lamaktadır. Trisiklik antidepresanların tipik yan etkileri �öyledir: ta�ikardi,

midriyazis, a�ız kurulu�u, kızarık cilt, gecikmi� gastrik bo�alma, yava�lamı� intestinal

peristaltik hareket, idrar yapmada gecikme, konfüzyon, ajitasyon, ba� a�rısı, yorgunluk,

anksiyete, göz içi basınçta artı�, bulanık görme, uyku hali, ba� dönmesi. A�ır

zehirlenmelerde ise doza ba�lı olarak; kardiyak aritmi, ısı bozulması, bilinç düzeyinde

de�i�me, koma, konvülziyon, hipotansiyon, ani ölüm gerçekle�ebilmektedir (Woolf A

D, 2007).

2.7.3. Asetaminofen (Parasetamol)

Asetaminofen tüm dünyada sık kullanılan bir analzejik (a�rı kesici) ve antipiretiktir

(ate� dü�ürücü). Sık kullanımı dolayısı ile herkesin ula�abilece�i bir ilaç oldu�undan

intihar amaçlı zehirlenmelerde sıkça kullanılmaktadır. Genelde karaci�er

toksisitesi gösterir, böbrek yetmezli�i nadirdir. Böbrek yetmezli�i genelde karaci�er

yetmezli�i ile beraber ve alkolik bireylerde daha fazla görülür. Tek bir defada alınan

12.5 gr veya 25 tablet karaci�er hasarının klinik tablolarını olu�turur. Bulantı, kusma,

abdominal a�rı ve �ok erken klinik yakınmalardır. �laç alımından sonraki 4 ile 12 saat

içinde geli�ir. Sonraki 24-48 saat içinde bu bulgular gerilerken, karaci�er hasarı

belirgin hale gelir. 4-6 güne kadar maksimum anormallikler ve karaci�er yetmezli�i

19

�

�

görülmeyebilir (Yüksel A., 2008). Ate� dü�ürücü etkisini beyinde prostoglandin

sentezini azaltarak gösterir. Ancak periferde prostoglandin sentezini inhibe etmedi�i

için antienflamatuar etkisi yoktur. Çocuklarda antipiretik dozu 4-6 saatte bir 10-15

mg/kg’dır. Daha emniyetli bir antipiretik olup, ciddi bir yan etkisi yoktur. 2 aydan

büyük çocuklarda güvenle kullanılabilece�i belirtilmektedir. Uzun süreli kullanımlarda

böbrek hasarı, yüksek doz kullanımında da akut tübüler nekroz ve akut karaci�er

yetmezli�i olu�turmaktadır (Alhan, E., 2004). Parasetamolün serumdaki deri�imi 100

mg/L’yi geçince toksik semptomlar ba�lar. 400-500 mg/L’yi geçerse a�ır karaci�er

hasarı meydana gelir. 10 g ise parasetamolün letal dozu olarak kabul edilmektedir. Tek

seferde yüksek doz asetaminofen alımlarında hepatik hasarlanmayı öngörmek adına

Rumack-Matthew nomogramı kullanılır. Akut maruziyetin 4. Saatinde 150µg/mL’nin

üzerindeki de�erler karaci�er toksisitesi geli�me riskinin yüksek oldu�unu ve NAC (n-

asetil sistein) tedavisinin ba�lanması gereklili�ini ortaya koyar (Moffat A C, 2004).

2.7.4. Asetilsalisilik asit (ASA)

Trombositlerin siklooksjjenaz l (COX 1) enzimini asetilleyerek irreversibl �ekilde

inhibe eder ve böylece trombositlerde TxA2 olu�umunu azaltır.

Aspirin ara�idonik asitin prostoglandin E2’ye (PgE2) dönü�ümünde katalizör olan

siklooksigenaz enzimi bloke ederek tromboksan sentezini inhibe ederler. Tromboksan

A2, trombosit aggregasyonunun potent stimülatorüdür. Aspirin, enzimi geri dönü�ümsüz

olarak bloke etti�inden özellikle çok etkilidir. Çünkü trombositler yeni protein

sentezleyemezler ve aspirinle inhibisyon yeni trombositler olu�uncaya kadar devam

eder (birkaç gün). Bu hücrelerde adı geçen enzim sentez edilemedi�inden,

antitrombositik etki, yeni üretilen hücrelerin eskilerin yerini alması ile ortadan kalkar

(trombositlerin ömrü yakla�ık 7-10 gündür). Bu nedenle, tek bir dozunun etkisi uzun

20

�

�

sürer. Asetilsalisilik asitin plazma yarılanma ömrü 15 dakikadır ve salisilata metabolize

olur ancak eliminasyon kineti�i doza ba�ımlıdır ve yarılanma ömrü her dozla artarak

vücutta birikmeye neden olabilir. Bu da salisilat entoksikasyonu için önemli bir risktir.

Salisilatın analjezik dozlar için yarılanma ömrü 3.5 saattir. Karaci�erde enzimatik

doygunluk gerçekle�ti�inde yarılanma ömrü 15 saate kadar çıkar. Salisilat

entoksikasyonunun klinik tablosunda: bulantı, kulak çınlaması, huzursuzluk, tremor,

takipne ve hiperpne, santral sinir sistemi ile ilgili bozukluklar, akut böbrek yetmezli�i,

pulmoner ödem, hipopotasemi, hiper ve hiponatremi ve hipoprotrombinemi görülür.

Reye sendromu riski nedeniyle viral hastalıklarda, özellikle suçiçe�i ve influenza

olgularında kullanılmaması önerilmektedir. Bu nedenle de son zamanlarda çocuklarda

asetilsalisilik asitin ate� dü�ürücü olarak kullanımı azalmı�tır. Bu tabloların dı�ında

ilacın reaktif metabolitleri karaci�er ve böbrek toksisitesi, immün yanıtın baskılanması,

gastrointestinal sistemde enflamasyon ve kanama, trombosit fonksiyonlarında bozulma

ve duyarlılı�ı olan ki�ilerde astım ata�ı olu�masına neden olabilir (Alhan E, 2004).

ASA’nın toksik etkileri 500 mg/L ve üzeri deri�imde ba�lar ve 15 g’da ölümle

sonuçlanır (Moffat A C, 2004).

2.7.5. Diazepam

Benzodiazepin grubu maddelerin en ba�ında gelenlerden biri olan diazepam

anksiyolitik, sedatif amaçla, epilepsi ve konvülsiyonun tedavisinde, etanol veya di�er

sedatif hipnotiklerin geri çekilme durumlarının kontrolünde ve spazmolitik olarak

kullanılmaktadır. Oral alımdan sonra hızla ve tamamen absorbe olur. 30 ila 90 dakika

içinde dü�ük plazma seviyelerine ula�ır. Ana aktif metaboliti kronik kullanımda biriken

desmetildiazepamdır. Di�er aktif metabolitleri ise oksazepam ve temazepamdır.

Bozunmadan kalan az miktarda diazepam idrarla atılır ve metabolitlerin miktarı alınan

21

�

�

doza ba�lı olarak de�i�mektedir. Alınan dozun yakla�ık %70’i glukronid ile

konjugasyon yaparak idrarla atılır. Yakla�ık %10’u feçesle atılır. Diazepam ve

metabolitleri kan-beyin bariyerini ve plasentayı geçerler, ayrıca anne sütüne de geçerler.

Kandaki deri�imi 1.5 mg/L’yi geçince toksik etkiler meydana gelebilir. 5 mg/L’den

yüksek deri�imde ise ölüme sebebiyet verebilir. Bu deri�im alkol ile birlikte maddenin

alındı�ı durumlarda daha da dü�ük seviyelere inmektedir. Diazepam uzun etkili

benzodiazepin grubundandır ve plazma yarılanma ömrü 20-40 saat iken,

desmetildiazepam 40-100 saatte yarılanmaktadır. Ya�lı ve çocuklarda, karaci�er

hastalarında bu süreler daha da uzamaktadır. Plazmada diazepamın proteine ba�lanma

kapasitesi %98 ila 99’dur. Genel grup olarak benzodiazepinler nöron membranında

GABAA reseptörü, benzodiazepin reseptörü ve Cl- kanal komplexi ile etkile�erek ve Cl-

kanallarının açılma frekansını artırarak, nöron inhibisyonuna neden olur. Doza ba�lı

olarak benzodiazepinler sedasyon, hipnotik etki, motor koordinasyon, bellek bozuklu�u,

santral etkili kas gev�etici etkiye sahiptir. Bu etkilerde tolerans geli�mektedir (Moffat A

C, 2004).

2.7.6. Karbamazepin

�lk kez 1953 yılında elde edilen karbamazepin, epilepsi tedavisinde kullanılmasının yanı

sıra manik depresif bozuklukların tedavisinde, ekstremite a�rılarının tedavisinde de

kullanılmaktadır. Yarılanma ömrü 18-65 saat arasında de�i�mektedir. Kimyasal olarak

imipramin ve fenitoine benzemektedir. Merkezi sinir sisteminde presinaptik voltaja

duyarlı sodyum kanallarını bloke ederek glutamat ve benzeri norotransmitterlerin

salınımını engellemektedir. Toksik etkileri kandaki 3.2-20 mg/L deri�im aralı�ında

meydana gelmektedir, 5 g üzerinde ise ölüm meydana gelmektedir. A�ırı doz alınması

durumunda sersemlik, ba� a�rısı, nöbet artı�ı, bulanık görme, titreme, nistagmus

22

�

�

görülebildi�inden kan düzeyi kontrol edilmelidir. Doz a�ımı tedavisinde tekrarlı �ekilde

aktif kömür (4-6 saat arayla) verilir (Onur Ö, 2008). Karbamazepinin katı ve

süspansiyon formülasyonu vardır. Katı formülasyonun yava� ve öngörülemeyen

absorbsiyonu oldu�u bilinmesine kar�ın, süspansiyon formunun terapötik yükleme

dozları hem çocuklarda hem de yeti�kinlerde hızlı ve öngörülebilir etkiye sahiptir

(Do�an M, 2010). Uzun dönem maruziyetin belirlenmesinde kan kadar saç örne�i de

tercih edilen bir örnektir. Karbamazepinin kronik kullanımı saç analizleri ile

belirlenmekte ve bu yöntem adli bilimler ve klinik farmakoloji alanlarında

kullanılmaktadır. Karbamazepinin kandaki seviyesinin çocuklarda 30 µg/ml oldu�u

durumlarda koma meydana gelir. Kronik karbamazepin kullanımı eliminasyonun

kısalmasına neden olur. Karaci�erdeki CYP3A4 ve CYP2C8 ile farmakolojik olarak

aktif olan karbamazepin-10,11-epoksite (karbamazepin E) dönü�ür (Mantzouranis E C,

2004).

2.7.7. Kodein (Metilmorfin)

Antitüsif ve analjezik olarak kullanılmaktadır. Öksürü�ü baskılayıcı etkiye sahiptir.

Eroin ile kombine �ekilde yasadı�ı kullanımı mevcuttur. Etkisi morfine benzer ancak

onun kadar güçlü de�ildir. Farklı olarak baygınlık (stupor) ya da deliryuma neden

olabilir. %10’u morfine metabolize olur. Yarılanma ömrü 2-4 saattir ve 800 mg üzeri

letal doz olarak kabul edilir. Oral alımdan sonra 24 saat içinde %86’sı idrar yolu ile

atılan kodeinin %40-70 kadarı serbest veya konjuge olmu� kodeindir. Alınan dozun çok

az bir miktarı feçes veya safra yolu ile atılır. �laçların neden oldu�u 107 ölümlü

zehirlenme olgusundan 6’sında kodein do�rudan ölüme sebebiyet veren madde olarak

bulunmu�tur (Moffat A C, 2004).

23

�

�

2.7.8. Kokain

Erythroxylon coca bitkisinin yapraklarından (�ekil 2.2) 1860’lı yıllarda ekstre edilen

do�al bir alkoloid olan kokain ilk kez 1884’de lokal anestezik olarak göz ameliyatında

kullanılmı�tır. 1884 yılında psikotrop etkisi anla�ılmı� ve ba�ımlılık yapıcı etkileri tıpta

kullanımının ba�lamasının ardından fark edilmi�tir. Kokainin %1-4’lük çözeltileri

yüzeysel anestezi için göz, kulak, burun ve bo�azda kullanılmı�tır. Tedavi dozunun

fazlası solunum sistemi felcine neden olup ölümle sonuçlanabilmektedir.

Gastrointestinal bölgede hidroliz edildi�inden oral olarak alınması daha az toksik

etkilidir. Karaci�erde ilk geçi� eliminasyonuna u�radı�ı için oral alımında etkisi

intravenöz ve inhalasyon yolu ile kullanıma göre daha dü�üktür, bu yüzden kullanıcılar

oral alımı tercih etmemektedir. Ana metabolitleri benzoilekgonin, ekgonin ve ekgonin

metil esteridir ve bunlar inaktiftir. Alkolle birlikte alınması durumunda kokaetilen

metaboliti meydana gelmektedir. 120 mg günlük dozun yakla�ık %1-9’u idrar ile

de�i�meden atılmaktadır. �drarın asidik olması durumunda bozunmadan atılan kokain

miktarı artmaktadır. Geri kalanı ise (%35-55) benzoilekgonin olarak atılmaktadır.

Yarılanma ömrü 0.7-1.5 saattir. Kokainin ve metabolitlerinin idrardan tamamen elimine

olması 48 saat sürer, plazmada ise bu süre 18-24 saattir. Minimum letal dozu 1.2 g

olarak hesaplanmı�tır. Bu doz burun mukozasından küçük dozlarda alındı�ında tolerans

geli�imine ba�lı olarak 5 g’a çıkabilmektedir. Toksik etkiler kandaki deri�im 0.25-5

mg/L ye ula�tı�ında ba�lamaktadır, ölüm ise 1 mg/L veya daha fazla deri�imlerde

görülmektedir. Hücre membranında hızlı Na kanallarını bloke eder. Kokain sinaptik

bo�luktaki dopamin, norepinefrin ve serotoninin geri alımını bloke ederek sinaptik

bo�lukta nörotransmiter artı�ına neden olur (�ekil 2.3). Kokain kullanımında kilo kaybı,

huzursuzluk, deri�im güçlü�ü, uykusuzluk, �üphecilik, halüsinasyon, �iddete yatkınlık,

24

�

�

göz bebeklerinde büyüme (midriyazis) terleme, titreme, bulantı-kusma, solunum

sıkıntısı, toksik dozlarda geni� kompleksli disritmiler, bradikardi, hipotansiyon, kalp

krizi, hipertermi, nöbet, beyin kanaması, deliryum ve ölüm görülebilir (Moffat A C,

2004).

�ekil 2.2 Erythroxylon coca bitkisinin kokain elde edilen yapraklarının görüntüsü.��http://www.geocities.ws/ernestfabregat)

�

�ekil 2.3. Kokainin etki mekanizmasının �ematik görüntüsü (Sa�lam E, Bilim ve Teknik, 2006-Ocak)

25

�

�

2.7.9. 3,4 Metilen dioksi metamfetamin (MDMA)

MDMA “love drug”, “XTC”, “Adam”, “E” adları ile bilinen, kulüplerde, partilerde

sıkça kullanılmakta olan bir maddedir. 2000 yılında yapılan �ngiliz Suç Anketine göre

16-19 arası gençlerin %5’i MDMA kullanıcısıdır. 1997-2000 yılları arasında

�ngiltere’de MDMA’ya ba�lı 81 ölüm olgusu rapor edilmi�tir. �lk kez kullananların

ölüm riskinin 1/2000 ile 1/50 000 arasında oldu�u tahmin edilmektedir. MDMA’nın

minör yan etkileri; di� gıcırdatması, çene kilitlenmesi ve ta�ikardidir. �iddetli etkileri

ani ölüm, yüksek ate�, rabdomiyoliz, çoklu organ hasarı, serotonin sendromu, karaci�er

hasarı, akut panik bozukluk, sodyum eksikli�i ve beyin ödemini kapsamaktadır. MDMA

Monoamin Oksidaz (MAO) aktivitesini inhibe ederek sinaptik bölgede serotonin,

dopamin ve norepinefrinin salınmasına sebep olur. Ayrıca sinapsta özellikle serotonin

ve dopamin ile ba�lanarak geri alım ta�ıyıcılarını inhibe eder. Maddenin alımından

sonra kanda kortizol, prolaktin, adreno kortikotropik hormon (ACTH), dehidro

epiandrestron ve anti diüretik hormon (ADH) seviyelerinde artı� görülür. Ayrıca

MDMA’nın dü�ük de olsa çe�itli reseptör türlerine direkt etki etme özelli�i vardır.

MDMA kullanımında doza ba�lı olarak uykusuzluk, i�tah kaybı, midriyazis, titreme,

bulantı-kusma, hipertansiyon, akut karaci�er yetmezli�i, koma ve ölüm meydana

gelmektedir. Yarılanma ömrü 6-7 saattir ve kokaine göre yarılanma zamanı ve etki

süresi 4-8 kat daha fazladır. Daha çok a�ız yolu ile kullanılır ancak ileri ba�ımlılıkta

intravenöz yolla alınmakta ve daha toksik etkiler meydana gelmektedir (Hall A P,

2006).

26

�

�

2.7.10. Morfin

Morfin, 1803'de Serturner tarafından opiumdan (afyon) izole edilmi�, klinik

uygulamaya ise 1853 yılında girmi�tir. Ba�langıçta, premedikasyonda analjezik

etkisinden faydalanılan morfin daha sonraları anestezisi sırasında ve postoperatif

analjezi amacıyla uygulanmı�tır. 19. yüzyıl sonlarında ise morfin (1 - 2 mg/kg),

skopolamin (1 - 3 mg/70 kg) ile birlikte iv (intravenöz) ve im (intramusküler) olarak

anestezi olu�turmak amacıyla kullanılmı�tır. Morfin, kodein ve tebain gibi do�al

opiattır.

Morfin % 25 oranında non-iyonize formdadır ve 1/3 'i plazma proteinlerine ba�lanır.

Morfinin lipid eriyebilirli�i azdır veya yoktur. Bu nedenle morfinin SSS'ne

penetrasyonu geç olur. Bu nedenle morfinin etkisi geç ba�lar ve uzun sürer. Morfin ya�

dokusunda a�ırı miktarda depolanabilir. Atılımı hepatik biyotransformasyonuna (en

fazla glukronik asitle konjügasyon, kısmen demetilasyon ve oksidasyon) ve

böbreklerden atılımına ba�lıdır. % 5 - 10 kadarı ve metabolitleri feçesle atılır. % 10

kadarı böbrekten de�i�meden atılır. Eliminasyon yarı ömrü 2 - 4 saattir. Karaci�erde ilk

geçi� eliminasyonuna u�radı�ı için oral alımda etkisi dü�üktür, bu nedenle oral kullanım

ba�ımlıların tercih etmedi�i bir yöntemdir. 200 mg üzerinde ölüm meydana

gelebilmektedir.

Opioidlerin etki mekanizması yapıları, etki yerleri ve endojen SSS (santral sinir sistemi)

peptidleri ile etkile�meleriyle açıklanır. Opioidlerin prototipi morfindir. Morfin

opioidlerin ço�unun ana karakteristik yapılarını içerir. Aynı zamanda fenilpiperidin

yapısını da ihtiva eder. Etki yeri Opioid reseptörleridir. Bu güne kadar 4 tip reseptör

kanıtlanmı�tır. Bunlar: mü (µ), kappa (k), sigma (s) ve delta (d) reseptörleridir.

Opioidler kendilerine özgü reseptörlere ba�lanarak etkilerini gösterirler.

27

�

�

Mü (m) reseptörler: Spesifik agonisti morfindir. Morfinle uyarılır ve morfinin

olu�turdu�u supraspinal analjeziden sorumludur. Ayrıca solunum depresyonu, öfori ve

fiziksel ba�ımlılık olu�masına katkıda bulunurlar.

Kappa (k) reseptörleri: Spesifik agonistleri ketosiklazosin ve türevleri ile nalorfin ve

pentazosindir. Spinal analjezi, miosis ve sedasyondan sorumludur.

Sigma (s) reseptörleri: Spesifik agonisti; SKF 10.047 adı verilen opioiddir. Agonistleri

disfori ve halüsinasyona neden olur. Ayrıca solunum ve vazomotor merkezi stimüle

eder. Delta (d) reseptörleri: Spesifik agonisti ß-endorfin ve enkefalinlerdir. Görevi kesin

olarak bilinmemektedir. Motor entegrasyon ve idrar fonksiyonunda etkili olabilir.

Opioid reseptörleri SSS'ndeki birçok bölgede bulunur. Gri madde, beyaz maddeden

daha fazla reseptör içerir. SSS'de bulundukları yerler: Serebral korteks, hipotalamus,

talamus, orta beyin, ekstrapiramidal alan, substantia gelatinosa ve sempatik

pregangliyonik sinirlerdir. En yüksek deri�imde bulundukları yerler a�rı ile ilgili yapılar

ve yollardır (Chahl L A, 1996; Moffat A C, 2004).

2.7.11. Teofilin

Teofilin ilk kez 1888 yılında çay yapraklarından elde edilmi�tir ve 1907’de kardiyak ve

renal kaynaklı ödemlerde diüretik olarak kullanılmı�tır. 1918’de Amerikan

Farmakopesi’nde (USP) yerini almı�tır. �lerleyen dönemlerde bron�ların düz kaslarını

gev�etme (bronkodilatör etki), solunumu kolayla�tırma özellikleri ve toksisitesi

ara�tırılmı�tır. Ucuz ve etkin bir madde olan metilksantin türevi teofilin astım ve kronik

obstrüktif akci�er hastalı�ı (KOAH) tedavisinde yaygın bir �ekilde kullanılmaktadır.

Uzun süreli kullanımında tolerans geli�medi�i için tercih edilen bir ilaçtır. Proteine

ba�lanma oranı bazı durumlarda (hamilelikte, çocuklarda, ya�lılarda, böbrek ve

28

�

�

karaci�er hastalıklarında) azaldı�ından, kan düzeyinde ani artı� ile birlikte toksik etki

görülebilir. Plazma yarılanma ömrü 3-13 saat arasında de�i�mektedir. Metabolizasyon

hızı bireyler arasında farklılık göstermekte olup, özellikle ya�a göre doz ayarlaması

yapılması gerekmektedir. Karaci�erde CYP1A2 enzimi ile metabolize edilir.

Metabolitlerinden 1,3-dimetilürik asit ve 3-metilksantin, farmakolojik olarak aktiftir ve

birikimleri ciddi yan etki meydana getirir. Kafein de teofilin metabolitlerindendir ve

plazmadan teofilin tayininde teofiline ve metabolitlerine giri�im yaparak tayinini

güçle�tirir. Hamilelik döneminde kullanılan teofilinin kandaki düzeyi kordon kanındaki

düzey ile aynıdır. Kandaki düzey 20 µg/ml’yi geçti�i durumda fetüste ta�ikardi

meydana getirmektedir, yeni do�anlarda kanda 10 µg/ml seviyelerinde ise kusma,

ta�ikardi, huzursuzluk görülebilmektedir. Bu sebeplerle riskli durumlarda teofilin

düzeyinin izlenmesi olası toksisitenin engellenmesinde oldukça önemlidir. Teofilin bir

fosfodiesteraz inhibitörü olması sebebiyle hücrede cAMP (siklik AMP) düzeyini

yükseltir. Bron� mukozasındaki mast hücrelerinde cAMP düzeyini arttırarak

stabilizasyonu sa�lar. Teofilinin etki mekanizması �ekil 2.4’de gösterilmektedir

(http://www.ctf.edu.tr/anabilimdallari/pdf/361/Astim_Tanimindan_Tedaviye.pdf). Dar

terapötik etkiye sahip olan madde farmakokinetik olarak da çe�itli sebeplere ba�lı

olarak (sigara, alkol kullanımı, diyet vb.) de�i�mektedir. Plazmadaki düzeyi 20 µg/ml’yi

a�tı�ında yan etkiler ortaya çıkmaktadır. Bunlar: ba� a�rısı, kusma, bulantı, abdominal

sıkıntı, huzursuzluktur ve genellikle fosfodiesteraz inhibisyonu sonucu geli�mektedir.

Daha ileri toksik belirtileri ise konvulziyon, nöbet, kardiyak aritmi ve ölümdür. Kandaki

oranının 10-14 µg/ml arasında tutulması yan etkileri bertaraf etmektedir. Ancak 0.1 g

teofilin ölüme sebebiyet verebilmektedir. Teofilin zehirlenmesine ait bildirilen pek çok

rapor bulunmaktadır (Charehsaz M, 2011). Bazı hastalarda meydana gelen epileptik

nöbetlerin teofilin kullanımına ba�lı olarak geli�ti�i bildirilmektedir. Teofilin

29

�

�

zehirlenmeleri akut yüksek doz alımına ba�lı olabilece�i gibi kronik kullanım sonucu da

meydana gelebilmektedir (Kanazawa H, 2000).

�ekil 2.4. Metilksantinlerin (Teofilin) Etki Mekanizması

2.8. Sistematik toksikolojik analizde kromatografik tarama teknikleri

Etkin ve kapsamlı bir ilaç tarama prosedürü yürütmek, klinik ve adli olgular için hem

olgudaki ilacı veya zehri yakalamak için hem de var olabilecek maddeleri tayin etmek

için önemlidir. Ancak maddelerin tümünü tek bir ilaç tarama yöntemi ile saptamak

mümkün de�ildir. �laçların asitlik, bazlık ve nötrallikleri ve lipofilik özellikleri

maddelerin biyolojik matrikslerden özütlenmesini zorla�tırmaktadır. Ayrıca maddelerin

ısıya kar�ı stabiliteleri, polariteleri ve kullanılan dedektörün duyarlılı�ı kromatografik

sistemlerde ilaçların tayin edilebilirli�ini etkilemektedir. Kimyasalların varlı�ının

toksikolojik önemi için örneklerin kapsamlı ve sistematik analizini gerçekle�tirme

yetene�ine sistematik toksikolojik analiz (STA) denir. Aranacak bile�iklere göre

izlenecek örnek bir STA stratejisi �ekil 2.5’de gösterilmektedir. Tüm tarama sistemleri

için ilaçları ve di�er zehirleri tespit etme yetene�inde bazı sınırlamalar vardır.

30

�

�

Kullanılan sistematik analizin gücünün ve sınırlamalarının bilinmesinin maddelerin bir

biyolojik örnekte bulunması hususunda kritik önemi vardır. �drar, pek çok klinik

durumda en sık kullanılan örnektir ve ilaç konjugatlarını daha ölçülebilir bile�iklere

dönü�türmek için özütleme öncesi hidroliz gerektirebilir (Drummer O H, 1999).

�ekil 2.5. Sistematik toksikolojik analiz için örnek strateji (Schönberg L, 2008)

2.9. Sistematik toksikolojik analizlerde özütleme yöntemleri

Birkaç istisna hariç kromatografik sistemler ilaçları biyolojik matriksten ayırmak için

bazı özütleme prosedürleri gerektirir. Bu prosedürler 3 genel sınıfta toplanabilir:

1. Sıvı-sıvı özütleme

2. Katı-faz özütleme

3. Di�er teknikler

31

�

�

Sıvı-sıvı özütleme (SSE)

�lacı/maddeyi biyolojik örnekten izole etmekte kullanılan geleneksel yöntemdir.

Birbirine karı�mayan iki sıvı arasında meydana gelen faz farkından yararlanılır.

Biyolojik örnek sulu faz olarak kabul edilirken, çözücü ise organik faz olarak

adlandırılır. Analitin yüksüz (non-iyonize) oldu�u pH’da izolasyon gerçekle�tirilir.

Asidik ilaçlar için sulu faz asitle�tirilmelidir, bazik ilaçlar için sulu faz

bazikle�tirilmelidir. Sıvı-sıvı öztülemede organik faz olarak genellikle etil asetat,

kloroform, toluen, diklorometan, butil asetat, dietil eter kullanılmaktadır. Bu

çözücülerin özütleme gücü birbirinden çok farklı de�ildir (Sturm S, 2005).

Biyolojik örneklerden madde izole etmenin geleneksel bir yöntemi olan sıvı-sıvı

özütlemenin son yıllarda yerini katı faz özütlemye bıraktı�ı çalı�malar da

bulunmaktadır. Polar çözücülerle yapılan özütleme sonucunda genellikle

kromatogramlarda daha fazla gürültüye rastlanır. Örne�in pH 5.0’ın altına

dü�ürülmedikçe karboksil içeren ilaçlar (non-steroidal anti-enflamatuarlar gibi) etil

asetat veya butil asetat gibi güçlü çözücülerle birlikte doymu� amonyum klorür

çözeltisinin kullanılmasına ra�men özütlenemezler.

Katı faz özütleme sistemi (SPE)

SPE yapılacak biyolojik örne�e göre özütleme öncesi bazı i�lemler vardır. Kan, doku

örnekleri için deproteinizasyon, süzme ve santrifüj yapılması gerekir. �drar için ise

sadece bir seyreltme basama�ı ve/veya santrifüj yeterlidir. Hangi SPE kolonu

kullanırsa kullanılsın, analist farklı üreticilerin sundu�u aynı sorbentlerin farklı sonuçlar

verebilece�ini unutmamalıdır. Bu yüzden katı faz özütleme kullanıldı�ında muhakkak iç

standart kullanılmalıdır (Maurer H H, 1999).

32

�

�

Katı faz mikro özütleme sistemi (SPME)

En büyük avantajı sa�ladı�ı zaman kazancıdır. Benzodiazepinler gibi birçok maddenin

tayini için direkt enjeksiyon kullanılmaktadır. Benzodiazepinler tercihli olarak ön

kolona absorbe olur ve sonra analitik kolona gönderilir veya online diyaliz ön i�lemine

tabi tutulur. SPME solventsiz özütleme tekni�idir. Mobil faz ile kaplı erimi� silika fiberi

üzerine analitin absorblanması prensibine dayanmaktadır. En genel fazlar polidimetil

siloksan ve poliakrilattır. Çözücü ve deri�im basama�ı içermez. Her madde için

yayınlanmı� ayrı yöntemler bulunmaktadır (Drummer O H, 1999).

2.10. Acil Toksikoloji Laboratuarları ile Acil kliniklerinin ili�kisine genel

yakla�ım

Bazı ki�iler acil toksikoloji servislerinin a�ırı dozda ilaç alan tüm hastaların incelenmesi

için mevcut olması gerekti�ini, te�hisi do�rulayaca�ını ve do�ru terapötik ölçümlere

ba�lanmasında muhtemelen yardımcı olaca�ı �eklinde bir bakı� açısına sahipken;

bazıları ise acil toksikoloji isteklerinin tedaviye göre yönlendirilmesi gerekti�ini ve

sadece klinik belirtileri güçlü bir �ekilde olan bu gibi ara�tırmalarda, hasta bakımını

yönlendirece�i durumlarda istenmesi gerekti�ini savunmaktadır. Qirbi AA ve ark.

1977’de yaptıkları çalı�manın sonucunda intihar giri�imi ile hastaneye getirilen

olguların tedavisinde görev alan personelin gerekli toksikolojik analizlerin neler oldu�u

ile ilgili e�itim alması gerekti�ini vurgulamaktadırlar. Ayrıca, çoklu ilaç

zehirlenmelerinde toksikolojik analizin gerekti�ini belirtmektedirler (Qirbi AA, 1977).

33

�

�

2.11. Analitik Yöntemlerin Geçerlili�i (Validasyonu)

Analitik bir yöntemin istenen amaca uygun, güvenilir olmasını sa�layan i�lemlerin tümü

yöntemin geçerlili�ini sa�lamaktadır. Herhangi bir yöntemde i�lem, araç ve gereç,

materyal, sistem ve faaliyetin beklenen sonuçları verdi�inin kanıtlaması için geçerli

kılma çalı�maları yapılır. Analitik i�lemlerin geçerlili�inin amacı, bilimsel bütünlük ve

uygunlu�un sa�lanması, gereken amaç için yeterli güvenilir ve tekrarlanabilir sonuçların

alınmasıdır. Geçerlilik çalı�maları uluslar arası bilimsel platformda kabul görmü�

çalı�malarla belirlenmi� yöntemlere göre yürütülmelidir. Yöntem geçerlili�i

(validasyonu) �u ko�ullarda yapılır:

• Standart bir yöntem bir laboratuarda ilk defa uygulanaca�ı zaman,

• Bir analiz için yeni yöntem geli�tirildi�i zaman,

• Kullanılmakta olan yöntemde de�i�iklik yapıldı�ında,

• Geçerlili�i belirlenmi� bir yöntem ba�ka bir laboratuarda kullanılaca�ı zaman

• Farklı bir ki�i tarafından veya farklı bir cihazla kullanılaca�ı zaman,

• �ki yöntemi kar�ıla�tırmak için,

• Kalite kontrol testleri sonunda yöntemin performansında zamanla bir de�i�me

oldu�u anla�ıldı�ında.

Uluslar arası kabul edilen çe�itli geçerlilik (validasyon) kriterleri mevcuttur. ISO/IEC,

ICH, US EPA, US FDA, USP, cGMP gibi kurumlar tarafından belirlenmi� kriterler

kullanılmaktadır. Geçerlilik çalı�malarının hazırlık a�amasında yapılması gereken ilk i�

öncelikle hangi maddenin hangi yöntem ile analiz edilece�ini ve yöntemin amacını

34

�

�

belirlemektir. Amacı belirlenen yöntem daha sonra bir dizi i�lemle test edilir. Yapılacak

i�lemlerin sırası ve sayısı yöntemin amacına göre de�i�mektedir. Analizin nicel veya

nitel olu�una göre yapılan çalı�maların kapsamı da de�i�mektedir. Bir analitik yöntemin

geçerlili�i kanıtlanırken her bir a�ama kaydedilir. Validasyon basamaklarının geçerlilik

sınırları uluslar arası düzeyde belirlenmi�tir ve çalı�ma alanına, yönteme ve çalı�ılan

örnek türüne göre bu sınırlar de�i�kenlik gösterebilmektedir. Bir analitik yöntemin

validasyonu boyunca yapılması gereken bir dizi temel çalı�ma vardır. Bazı yöntemlerde

bu parametrelerin hepsi uygulanmazken, bazı çalı�malarda ise ilave parametreler de

eklenir. Bunlar a�a�ıda detayları ile verilmektedir:

1. Özgüllük (Specificity): Analitik yöntemin sadece amaçlanan bile�en veya

bile�enleri tayin edebilme yetene�idir, sayısal de�eri yoktur.

2. Seçicilik (Selectivity): Beklenen fiziksel/kimyasal giri�imler/engelleyiciler

(interferences) varlı�ında söz konusu analitin do�ru �ekilde ölçülmesi

yetene�idir. Giri�ime neden olabilecek ve matrikste bulunan maddeler standart

üzerine eklenerek giri�ime neden olup olmadı�ı kontrol edilir. Referans madde

geçerlili�i belirlenen yöntemle analiz edilerek bulunan sonuçlar sertifika de�eri

ile kar�ıla�tırılır.

3. Do�ruluk (Accuracy): Ölçülen de�erin do�ru ya da do�ru kabul edilen de�ere

yakınlı�ını gösterir, Mutlak hata ya da ba�ıl hata ile verilir. Uluslar arası

ba�ımsız laboratuvarlar tarafından tayin edilmi� de�erleri do�ru de�er olarak

kabul edilen Standart Referans Maddelerin tayininden elde dilen sonuç ile aynı

maddenin kullanılan yöntemle elde edilen sonuçları kar�ıla�tırılır.

35

�

�

4. Kesinlik (Precision): Ölçüm sonuçlarının birbirlerine yakınlı�ını

(tekrarlanabilirli�i) gösterir. Standart sapma, varyans veya varyasyon katsayısı

ile ifade edilir.

5. Tekrarlanabilirlik (Repeatability): Aynı laboratuar, aynı ara�tırmacı, aynı

cihaz ile 5-6 paralel tayin, en az iki farklı deri�imle yapılır.

6. Geri Kazanım (Recovery ): Örnek ortamı içindeki analitin tayini ile elde edilen

miktarın, saf analitin çözeltisine göre % ne kadar geri kazanıldı�ının analiz

edilmesi gerekir. Bilinen alt, orta ve üst deri�imdeki standart çözeltiler, matrikse

eklenir ve bir ayırma yöntemi ile geri elde edilir ve tayin edilerek bilinen

miktarla kar�ıla�tırılarak sonuç % cinsinden verilir.

7. Geri Üretilebilirlik (Reproducibility): Geri üretilebilirlik, ölçüm sonuçlarının,

farklı ki�i, farklı cihaz, farklı laboratuarda tekrarlanmasıdır.

8. Sistem uygunlu�u (System Suitability): Referans malzeme çözeltisinden

ardı�ık olarak yapılan en az 6 adet çalı�ma (injeksiyon,) ile de�erlendirilir. Elde

edilen sonuçların %RSD de�erlerinin piklerin çıkı� zamanı için %2’den, piklerin

alan ve yükseklik de�erleri için %5’ten büyük olmaması gerekmektedir.

9. LOD-Belirleme limiti (Saptanabilir en dü�ük deri�im) (Limit of detection):

Zemin gürültüsünden farklı olarak tespit edilen en küçük analit deri�imidir.

10. LOQ-Ölçüm limiti (Ölçülebilir en dü�ük deri�im) (Limit of quantification):

Uygun do�ruluk ve kesinlikle miktarı saptanabilen en küçük deri�imdir.

36

�

�

11. Do�rusal Çalı�ma Aralı�ı (Linearity Range):

Do�rusallık: Kalibrasyon aralı�ının lineer oldu�u deri�im aralı�ı en az 3 ayrı

deri�imin her birinden 3’er enjeksiyonun analizi ile yapılır. Elde edilen

sonuçlardan bir kalibrasyon e�risi olu�turulur. Korelasyon katsayısı ideal

durumda r2=1 olmalıdır.

Aralık: Kalibrasyon e�risinde do�rusallı�ı koruyan en dü�ük deri�im ile, en

yüksek deri�im aralı�ını kapsar.

12. Stabilite (Stability): Bekletilen referans malzeme ve örnek çözeltilerinden

belirli periyotlarla yapılan analiz sonuçlarının kararlılı�ının de�erlendirilmesidir.

13. Tutarlılık (Ruggedness): Aynı örneklerin farklı analizci, alet, seri

numarasındaki reaktif, gün, sıcaklıktaki yinelenebilirli�idir. Laboratuardan

laboratuvara, analizciden analizciye, uygun çevresel ve operasyonel �artlar

altında test sonuçlarının uyarlı�ını ölçer.

14. Sa�lamlık (Robustness): Sa�lamlık daha çok yöntem geli�tirme safhasında ve

i�leme ba�lı olarak de�erlendirilebilir. Yöntemin küçük de�i�melerden

etkilenmeden kalabilme kabiliyetine denir (Taverniers I., 2004).

2.12. Kromatografi

Kromatografi çe�itli maddelerin hareketli bir faz yardımıyla sabit bir fazda da�ılımına

göre de�i�ik hızlarla hareket etmeleri esasına dayanır. Bu yöntemler yardımıyla klasik

yöntemlerle birbirilerinden ayrılmaları zor olan maddeleri saf olarak birbirinden

ayırmak mümkündür (Gündüz T, 1993).

37

�

�

2.12.1. Düzlemsel (Planar) Kromatografi

Sabit fazın bir kolon yerine düzlemsel bir yüzey tarafından desteklendi�i bir çe�it sıvı

kromatografisidir. 1950’li yılların sonlarında geli�tirilen bu yöntemde ayırma belirli bir

ayırma süresi içinde destek tabaka (sabit faz) boyunca analitlerin farklı göç etme

hızlarına dayanarak meydana gelmektedir. Örnek alanları ayırmanın tamamlanması

sonrasında off-line olarak izlemeye olanak verecek �ekilde sabitlenir. �ki tür düzlemsel

kromatografi tekni�i vardır: Ka�ıt kromatografisi (KK) (�ekil 2.6) ve ince tabaka

kromatografisi (�TK) (�ekil 2.7) (Jain, R., 2006).

1. Ka�ıt kromatografisi (KK)

�ekil 2.6. Ka�ıt kromatografisinin �ematik görünümü

38

�

�

2. �nce tabaka kromatografisi (�TK)

�ekil 2.7. �nce Tabaka Kromatgorafisinin �ematik görünümü

�nce tabaka kromatografisi hızı, çok yönlülü�ü ve yeniden üretilebilirli�i nedenleri ile

ka�ıt kromatografisinin yerini almı�tır. Geli�en teknoloji ile birlikte plakaların

kalitesinin artması, tekni�in kalitatif analiz yanı sıra kantitatif analiz için de kullanımını

arttırmı�tır. �leriki yıllarda YP�TK gibi di�er analitik yöntemlerle kar�ıla�tırılabilecek

düzeyde sonuçlar üretebilen YP�TK geli�tirilmi�tir. Yaygın uygulama alanına sahip �TK

basit, sa�lam, esnek ve geni� örnek çe�itlili�i gibi özelliklerinden dolayı tercih edilen

bir yöntemdir. Ayrıca bazı spektroskopik yöntemlerle e�le�mesi de (TLC/MS,

TLC/FTIR gibi) �TK’yı geri üretilebilir hale getirmi�tir. Her tekni�in avantaj ve

dezavantajları oldu�u gibi bu tekni�in de vardır. �yi bir kromatografik ayırım sa�lamak

için örnek spotunun �ekli ve büyüklü�ü çok önemlidir. Genellikle 5-15 µl ekstrakt

plakaya tatbik edilir. Tatbik edilen örnek miktarı plakanın kalınlı�ına ve örnek

bile�imine ba�lı olarak seçilir (Jain R, 2006).

�TK hem analitik hem de preparatif teknik olarak biyokimya, hematoloji, immünoloji ve

hatta moleküler biyoloji alanında kullanılmaktadır. Yüksek seçicilikli ve analitin giri�im

yapan maddelerden ayrılmasına olanak tanıyan çok yönlü bir tekniktir. Maddelerin

39

�

�

tanımlanması ve de�erlendirilmesi RF (Alıkonma faktörü: Retardation factor) de�erine

göre yapılmaktadır (RF = Z1 / Z2)

�ekil 2.8. �TK’da alıkonma mesafesi ve rezolüsyonun �ematik gösterimi

R= 2 (Z2-Z1) / (W1+W2) [Rezolüsyon]

Z1ve Z2 1. ve 2. analitin plaka üzerinde göç etti�i mesafe iken; Zm mobil fazın göç etti�i

mesafedir, W1 ve W2 ise analitlerin spot geni�li�idir (�ekil 2.8). RF de�eri çe�itli

faktörlerden etkilenir ve bu yüzden standart analit de mümkünse örnekle aynı ko�ullarda

yürütülmelidir. E�er standart madde yoksa RF de�eri bilinen birkaç referans bile�ik ile

yürütülebilir ve örne�in RF de�eri bu standartlara göre de�erlendirilir. Buna düzeltilmi�

(corrected) RF denir (c RF). YP�TK plakalarının klasik plakalardan üstünlü�ü partikül

boyutunun daha küçük olu�u ve partikül da�ılımının daha sıkı olu�udur. Ayrıca

YP�TK’da gerekli kromatografik yatak uzunlu�u 4-6 cm. iken �TK’da 10-15 cm.dir.

40

�

�

Sabit faz

�TK sabit fazı toz halindeki katılardan (silika jel, selüloz, alümina, poliamidler ve di�er

sorbentler) olu�maktadır. Bunlar delikli yapıları ile inorganik veya organik materyaller

�eklindeki kimyasallar olarak tanımlanır. Son zamanlarda modifiye edilmi� adsorbanlar

kullanılmaktadır. Bu kimyasal modifikasyonlar sırasında çe�itli fonkisyonel gruplar

mobil faz tarafından bu grupların sıyrılmasını elimine eden kromatografik yata�a

(genellikle silika jele) kovalent olarak ba�lıdır. �norganik sorbentler arasındaki silika jel

en iyi �TK adsorbanıdır. Sabit faz olarak uygulanan bir polar adsorbandır ve fiziksel ve

kimyasal modifiye adsorbanları elde etmek için iyi bir destektir. Modifiye edilmemi�

silika jel pek çok biyolojik karı�ımlarda normal faz (NF) sisteminde rutin analizde sıkça

kullanılmaktadır. Normal faz kromatografisinde durgun faz oldukça polar, hareketli faz

ise nispeten daha az polardır. En az polar olan bile�en en önde elüe edilir, hareketli fazın

polaritesindeki artı�, elüsyon zamanının azalmasına neden olur. Ters faz

kromatografisinde durgun faz polar, hareketli faz ise daha çok polardır. En polar bile�en

en önde elüe edilirken hareketli faz polaritesi arttıkça elüsyon zamanı da artar (Skoog D

A, 1998).

Mobil faz

Organik veya inorganik çözücüler ve hatta güçlü asit baz çözeltileri, iyon çiftleri, iyon

de�i�tirici ajanlar vb. �TK’da mobil faz olarak kullanılabilir. Mobil faz, plakanın

yürütülmesinin sonunda buharla�tı�ından, görüntüleme sırasında lekeye giri�im

yapmamaktadır. Bu özellik mobil faz seçiminde oldukça önemlidir. Ayrıca organik

çözücüler veya bunların ikili, üçlü veya daha çok karı�ımları çok daha iyi seçimlerdir.

Adsorbsiyon kromatografisinde mobil fazın seçimi elüsyon gücüne göre yapılmaktadır.

41

�

�

Çözücünün mobilitesi ne kadar yüksek olursa, elüsyon gücü de o kadar yüksek olur.

Klinik aplikasyonlarda en önemli olan ve en sık kullanılan çözücü karı�ımları �öyledir:

1. Etil asetat : Metanol : %30 Amonyak (85:10:15)

2. Siklohekzan : Toluen : Dietil amin (65:25:10)

3. Etil asetat: Kloroform (1:1)

4. Aseton

Bunların ilaç ve metabolitleri için en iyi ayırımı sa�ladı�ı 1994 yılında bu �ekilde

sıralanmı�tır.

Her ne kadar örnek hazırlamanın �TK’da gereksiz oldu�u, �TK’nın zaten bir temizleme

(clean-up) tekni�i oldu�u dü�ünülse de klinik analizlerde analitin içinde bulundu�u

plazma, serum, idrar, tam kan, feçes, serebrospinal sıvı, tükürük, gastrik içerik veya

dokular gibi karma�ık matrikslerde örnek hazırlamanın gereklili�i asla göz ardı

edilemez. Analitin biyolojik örneklerden safla�tırılmasında genellikle protein

çöktürmesi, diyaliz, hidroliz, ultra süzme, dilüsyon, sıvı-sıvı ve katı-faz özütleme

gerçekle�tirilir. En genel yöntem sıvı-sıvı ektraksiyondur.

Yürütmek tekniklerinde iki yöntem vardır: izokratik ve gradiyent yürütme. Örne�in

ayrılması için gerekli olan, zaman ba�lı de�i�meyen ayrıma ko�ullarındaki yürütmeye

izokratik yürütme denir. Gradiyent elüsyonda ise mobil faz bile�imi veya pH’sı ayırım

sırasında de�i�mektedir. Gradiyent elüsyon ile pek çok biyolojik karı�ımın ba�arılı bir

�ekilde ayrılması, tekni�in ne kadar faydalı oldu�unu göstermektedir. Burada önemli

olan mobil fazın ta�ınmasıdır. Bu, iki gruba ayrılır: kapiler akı�, zorlamalı akı� hareketi

yöntemleridir. Plakayı normal ko�ullarda kendi halinde yürütmeye kapiler güçle akı�

denir. Zorlamalı akı�ta ise mobil fazı sorbent üzerinde hareket ettirmek için fazladan

42

�

�

güç gerekir, bunda basınç veya merkez kaç kuvvetinden yararlanılabilir. Basınç

uygulanarak elde edilen teknik OPLC (Overpressure Layer Chromatography), merkez

kaç kuvveti uygulanan teknik ise RPC (Rotator Planar Chromatography) dir.

Çoklu yürütme (Multi development):

Plakayı çoklu yürütme teknikleri plakanın bir veya daha fazla mobil faz ile muamele

edilerek yürütülmesi anlamına gelir. 3 gruba ayrılır:

1. Tek boyutlu çoklu yürütme: Aynı plaka, aynı mobil fazla, aynı uzunlukta

yürütülür.

2. Arttırılarak çoklu yürütme: Aynı plaka, aynı mobil faz ile farklı uzunluklarda

yürütülür.

Gradiyent çoklu yürütme: Mobil faz kompozisyonu her yürütme basama�ında

de�i�tirilir. Burada tek boyutlu veya arttırılarak yürütme yapılabilmektedir (Bladek, J.

2003).

2.12.2. Yüksek Performanslı �nce Tabaka Kromatografisi (YP�TK)

Kromatografi bilimin tüm bran�larında uygulanabilen güçlü bir ayırma

tekni�idir. Yüksek Performanslı �nceTabaka Kromatografi (YP�TK) yöntemi özellikle

bitkisel ara�tırmalarda, çevre analizlerinde, gıda güvenli�inde, klinik uygulamalarda,

metabolizma çalı�malarında, farmasötik uygulamalarda ve adli incelemelerde yaygın

olarak kullanılmaktadır. Teknik, adli incelemelerde, özellikle narkotik sistematik

toksikoloji do�al psikoaktif madde analizi ve belge inceleme gibi ara�tırmalarda öne

çıkmaktadır. Geleneksel �TK’ nin hala birçok narkotik laboratuarında rutin analizlerde

yo�un olarak kullanıldı�ı bilinmektedir (Türkmen Z. 2008).

43

�

�

Farmasötiklerin, uyu�turucuların ve bitkilerin analitik testlerinde YP�TK nin son derece

popüler olması a�a�ıdaki özellikleri sebebiyledir:

1. Örnek ve standardın aynı anda çalı�tırılması ile daha az internal standartla daha iyi

analitik kesinlik ve do�ruluk

2. Bazı analistler aynı anda çalı�abilir

3. Daha dü�ük maliyet ve daha kısa analiz süresi

4. Dü�ük bakım maliyeti

5. Örnek hazırlama kolaylı�ı

6. Solventleri süzme vedegaze etme gibi ön i�lemleri yok

7. Her örnek için az miktar mobil faz kullanımı

8. Her bir analiz için taze dura�an ve mobil faz hazırlanması gerekti�inden önceki

analizlerden kalma kontaminasyonlar görülmemektedir.

9. UV altında görünmeyen bile�ikler kromatografi sonrası türevlendirme ile görünür

kılınabilir.

10. Kalitatif, kantitatif ve ön hazırlık analizleri aynı sistemde mümkündür.

YP�TK ba�lıca be� kısımdan olu�maktadır. Plakaya örne�i tatbik eden Otomatik

Örnekleme Sistemi (ATS), Otomatik Yürütme Tankı (ADC), Otomatik Çoklu Yürütme

Tankı (AMD), Tarayıcı ve tüm bu bile�enleri birbirine ba�layan bilgisayar (�ekil 2.9).

44

�

�

�ekil 2.9. YP�TK bile�enlerinin görünümü

YP�TK Uygulama Basamakları

1. Plaka seçimi

2. Örnek ve standardın hazırlanması

3. Plakaların ön yıkama yapılması

4. Plakaların �artlandırılması

5. Örnek ve standardın uygulanması

6. Kromatografik yürütme

7. Spotların belirlenmesi

8. Tarama

9. Kromatogramların dökümantasyonu

Kromatografik Tabaka Seçimi

1. Ön kaplama yapılmı� plakalar-farklı destek materyalleri-farklı absorbanlar

mevcuttur

45

�

�

2. Analizlerin % 80’i silika jel GF-temel maddeler, alkaloidler ve steroidler,

alüminyum oksit

3. Amino asitler, dipeptidler, �ekerler ve alkaloidler – selüloz

4. Non-polar maddeler, ya� asitleri, karotenoidler, kolesterol- RP2, RP8 ve RP18

5. Koruyucular, barbüratlar, analjezik ve fenotiazinler –hibrit plakalar -PWF254s

Örnek ve Standart Hazırlama

1. Safsızlık ve su buharından kaçınılmalıdır.

2. Dü�ük sinyal/gürültü oranı- baseline çizgisi- LOD’un olu�turulması açısından

3. Metanol, kloroform: metanol (1:1), etil asetat: metanol (1:1), kloroform:

metanol: amonyak (90:10:1), metilen klorür: metanol (1:1), %1 amonyak ya da

asetik asit çözücüleri kullanılabilir.

4. Plakalar kuru ve temiz olmalıdır.

Ön kaplama Yapılmı� Plakaların Aktivasyonu

1. Yeni açılan plaka kutusu için aktivasyon gerekmemektedir.

2. Yüksek neme maruz kalan ve elle tutulan plakalar aktive edilmelidir.

3. Spotlama öncesi 110-120 ºC de 30’ bekletilir.

4. Alimünyum yapraklar iki cam plaka arasında saklanır ve 110-120ºC de 15’

bekletilir.

Örnek ve Standartların Uygulanması

1. Deri�im aralı�ı 0.1-1µg / µl

2. Bu deri�imden daha yükse�i zayıf ayırmaya neden olur.

46

�

�

3. ATS (Otomatik �TK Örnekleyicisi) ile örnek ve standart TLC plakalar üzerine

bant �eklinde ve Azot gazı altında �ırınga edilmektedir.

4. Band �eklinde uygulama –daha iyi ayırma – yüksek densitometrik yanıt

Mobil Faz Seçimi

1. Deneme yanılma yöntemi

2. Herkesin kendi deneyim ve litaratür bilgisi

3. 3-4 bile�enli mobil faz seçiminden kaçınılmalıdır.

4. �ki taraflı hazne için 10-15 ml mobil faz yeterli olmaktadır

Ön �artlandırma

1. Doyurulmamı� hazne yüksek Rf de�erine neden olmaktadır.

2. Uygulama öncesi filtre ka�ıdı ile 30 dakika hazne doyurulması-çözücü

buharının homojen da�ılması- örne�in yürütülmesi için daha az çözücü

kullanımı- daha dü�ük Rf de�eri

Kromatografik ilerleme ve Kurutma

1. Yürütmeden sonra plakanın çıkartılması ve mobil fazın uzakla�tırılması

sırasında lab. ortamından kontaminasyon olmamalıdır.

2. Vakum altında kurutulmalı-saç kurutucularından kaçınılmalı

Dedeksiyon ve Görünürle�tirme

1. UV altında dedeksiyon ilk tercihtir.

2. Fluoresans bile�iklerin spotları 254 nm ya da 366 nm de görünebilmektedir.

47

�

�

3. Fluoresans özellik göstermeyen bile�iklerin spotlarında silica jel GF gibi

Fluoresans dura�an faz kullanılarak spotlar görülebilmektedir.

4. UV absorbsiyonu olmayan bile�iklerde plaka % 0.1 lik iyot solüsyonu içine

daldırılır.

5. Bile�enler UV de yanıt vermiyorsa türevlendirme yapılmalıdır.

Miktar Belirleme

1. Yürütmeden sonraki kromatogram taramasında analiz edilecek örnek ve

standart madde aynı plak üzerinde olmalıdır.

2. Camag TLC tarayıcı III absorbans ya da florasan mod kullanılarak yansıma

veya geçirgenlik esasına göre kromatogram olu�turulur-tarama hızı 100mm/s ‘e

kadar çıkartılabilir-spekturum alımı hızlıdır, 36 trak ile 100 pik penceresi

olu�turulabilir.

3. RSD vb istatistikler otomatik olarak hesaplanmaktadır.

4. Örnek içindeki analit deri�imi ba�langıç miktarı ve seyreltme faktörleri göz

önünde bulundurularak hesaplanmaktadır (Türkmen Z, 2008).

2.12.3. Gaz Kromatografisi (GC)

Gaz kromatografisi de di�er kromatografiler gibi bir karı�ımdaki maddeleri birbirinden

ayırmaya yarar. �ki fazdan olu�maktadır;

a. Yarıçapı küçük uzun bir boru içine yerle�tirilmi� geni� yüzeyli (gözenekli)

bir maddeden meydana getirilen sabit faz (kolon)

b. Bu sabit faz içindeki geni� yüzeyli (gözenekli dolgu) madde arasından

kolaylıkla geçen hareketli faz,

48

�

�

Gaz kromatografisinde hareketli faz gazdır ve adını da bundan almı�tır. Sabit fazın

yapısına göre gaz kromatografisi ikiye ayrılır.

1- Sabit fazı katı olan gaz-katı kromatografisi

2- Sabit fazı sıvı olan gaz-sıvı kromatografisi

Gaz-katı kromatografisi adsorpsiyon olayına dayandı�ından bununla elde edilen pikler

kuyrukludurlar. Böyle kuyruklu pikler ayırmaları güçle�tirirler. Bundan dolayı gaz-katı

kromatografisi çok az kullanılır. Gaz-katı kromatografisinde aktif kömür, alüminyum

oksit, slikajel gibi maddeler kullanılır.

Gaz-sıvı kromatografisinde yüzeyi geni� gözenekli katı maddeye özel bir sıvı emdirilir.

Bu sıvı, katı maddenin gözenekleri dahil bütün yüzeyine da�ılır ve sabit bir faz gibi

davranır. Hareketli olan gaz fazı bu fazın içinden kolaylıkla geçer. Bu kromatografi

çe�idinde etkin olan olay da�ılmadır. Analizi yapılacak örnek içindeki maddeler bu iki

faz arasında özelliklerine göre da�ılırlar. Bundan dolayı gaz-sıvı kromatografisi sıvı-sıvı

kromatografisine benzer.

Gaz kromatografisine konan örnek içindeki maddeler, azot, helyum gibi özel bir gazla

sabit faz içinden sürüklenirler (ta�ınırlar). Bu arada örnek içindeki gazlar (örne�in

mutlaka gaz olması gerekmez, sıvı olan örnekler sıcak bir hücrede gaz haline

getirilirler) sabit fazla aralarındaki ilgiye göre az veya çok tutulurlar. Tutulma aslında

bir nevi frenlemedir. Bazıları çok, bazılarıysa az frenlenirler. Ama ergeç sürükleyici gaz

tarafından detektöre, oradan da atmosfere atılırlar. Gazların sabit fazla hareketli faz

arasında da�ılmalarında, çözünürlük, ba�lanma, adsorplanma, moleküler süzülebilme

gibi olaylar etkin olabilirler (Gündüz T, 1993).

49

�

�

Gaz kromatografisi cihazı genel olarak 6 kısımdan meydana gelir ve bu kısımlar

�unlardır (�ekil 2.10):

� Sürükleyici gazın basıncını ve akı�ını ayarlayan kısım,

� Örnek enjekte etme kısmı (enjeksiyon blo�u)

� Sabit faz veya ayırma kolonu

� Isıtma kısmı (fırın),

� Detektör,

� Detektör de�erlerini grafi�e geçiren kısım

�ekil 2.10. Gaz Kromotografisinin �ematik gösterimi.

50

�

�

�ekil 2.11. GC-MS Sisteminin görüntüsü

Gaz Kromatografi sistemleri çe�itli dedektörler ile e�le�mektedir. Bunlardan bazıları

�unlardır; Azot Fosfor Dedektörü (NPD), Alev �yonla�tırma Dedektörü (FID), Kütle

Spektrometresi (MS), Ardı�ık Kütle Spektrometresi (MS/MS) vb. Bir GC-MS

sisteminin görüntüsü a�a�ıdaki �ekil 2.11’deki gibidir.

2.13. Kütle Spektrometresi (MS)

Kütle spektrometresinde gaz fazındaki örnek, 70 eV’luk enerji ile elektron

bombardımanına tabi tutulur. Bir organik molekülle bu yüksek enerjili elektronlardan

birinin çarpı�masıyla molekülden bir elektron kopar ve bir organik iyon meydana gelir.

Bu iyonlar kararsızdır ve daha küçük parçalara yani radikallere ve di�er iyonlara

parçalanırlar. Bir organik molekülün elektron bombardımanı (EI) sonucu a�a�ıdaki

e�itliklerde gösterilen i�lemlerle olu�an iyonlar ve bu kararsız iyonların parçalanması ile

olu�an parça iyonlar ortaya çıkar.

51

�

�

M M·+ + e- (M= kütle; e-= elektron, M

·+= iyon)

m1

+

+ m2

· (1. Parça iyon)

M·+

parçalanma

m1

· + m

2

+ (2.Parça iyon)

Bu prosesler sonucunda olu�an iyonların da�ılımı ve bollukları o madde için kütle

spektrumunu verir. Tipik bir kütle spektrometresinde artı yüklü parçacıklar saptanır.

Kütle spektrumu bu parçacıkların kütle/yük (m/z) oranlarına kar�ılık bolluklarının (artı

yüklü de�i�ik parçacıkların ba�ıl bollukları) çizimi ile elde edilir. Bir iyonun m/z de�eri

kütlesine e�ittir. Bu nedenle, kütle spektrumu pratik olarak parçacıkların kütlelerine

kar�ılık ba�ıl bolluklarının çizimi �eklinde ifade edilebilir. Bir molekülün ya da iyonun

parçacıklara nasıl parçalandı�ı bile�i�in karbon iskeletine ve bulunan i�levsel gruplara

ba�lıdır. Bu yüzdendir ki parçacıkların yapı ve kütleleri ana molekülün yapısı hakkında

ipucu verir. Genel bir kütle spektrometresinin genel kısımlarını gösteren �ema �ekil

2.12’de gösterilmektedir. Sinyal i�leme ve gösterge kısımları hariç sistemin tamamı

radikaller, hava molekülleri ve di�er parçacıklar arasındaki çarpı�ma ve tepkimeleri en

aza indirgemek için yüksek (10-5 - 10-8 torr) vakum altındadır. Burada buhar halindeki

örnek önce iyonla�ma bölgesine gider, yüksek vakum altındaki bu bölgede örnek

yüksek enerjili akım içinden geçirilerek içindeki moleküllerden bazılarının iyonla�ması

sa�lanır. Moleküler iyon olu�tuktan sonra çok kısa bir zamanda (10-10-10-6 saniye)

parçalanmaya ve düzenlenmeye u�rar. Uzun ömürlü parçacıklar iyon toplayıcısına

ula�ır. Parçacıkların izledi�i yol, analizörün tipine (TOF, sektör veya kuadrupol) göre,

e-

52

�

�

hızlandırma voltajına ve parçacı�ın m/z de�erine göre de�i�mektedir. �yon demetleri

elektriksel iletiler �eklinde sinyallere dönü�ür ve pikler �eklinde gösterilir (Uyar T,

1992). Kütle analizör tiplerinden en çok kullanılanı kuadrupol kütle analizörüdür.

Yüksek tarama hızı, maliyeti, boyut olarak daha küçük olu�u bu analizörün bazı

avantajlarındandır. Dört paralel silindirik çubuktan olu�maktadır. Kar�ılıklı çubuklar

elektriksel olarak birbirine ba�lıdır. Bir çifti do�ru akım kayna�ının pozitif tarafına,

di�er çifti ise negatif ucuna ba�lıdır. Ayrıca her çubu�a radyo frekanslı alternatif akım

uygulanır. �yonlar çubuklar arasında 5-10 V’luk potansiyelle hızlandırılırken çubuklara

uygulanan do�ru akım ve alternatif akım aynı oranda arttırılır. m/z de�erine sahip

olanların yanı sıra tüm iyonlar çubuklara çarpar, sadece kararlı olan m/z de�eri ta�ıyan

iyonlar dedektöre ula�ır (Skoog D A, 1998).

�ekil 2.12. Bir kütle spektrometresinin ana bile�enleri (Skoog D A, 1998)

Örnek

Vakum

sistemi

Sinyal

i�leyici

Gösterge

Giri� sistemi

�yon

kayna�ı Kütle

analizörü Dedektör

10-5 – 10-8 torr

53 �

�

�

3. GEREÇ VE YÖNTEM

Bu çalı�ma �stanbul Üniversitesi Cerrahpa�a Tıp Fakültesi Etik Kurulu tarafından

Helsinki Bildirgesi ile uyumlu �ekilde onaylanmı� olup �stanbul Üniversitesi Cerrahpa�a

Tıp Fakültesi Dahili Tıp Bilimleri Acil Tıp Anabilim Dalı ve Çocuk Sa�lı�ı ve

Hastalıkları Anabilim Dalı ile yapılan i�birli�i çerçevesinde yürütüldü. Çalı�manın

analitik uygulamaları iki basamak �eklinde gerçekle�tirildi. Bu çalı�mada hedeflenen

acil toksikolojik analiz yönteminin uygulanması için öncelikle idrar ve gastrik lavaj

örnekleri içinde Alprazolam, Amitriptilin, Asetaminofen, Asetilsalisilik asit (ASA),

Diazepam, Karbamazepin, Kodein, Kokain, Metilendioksi metamfetamin (MDMA),

Morfin ve Teofilin maddelerinin geçerlilik i�lemleri gerçekle�tirildi. Geçerli kılma

çalı�maları YP�TK sisteminde e� zamanlı olarak yani tüm maddelerin bir arada oldu�u

bir analiz çalı�ması halinde yürütüldü. Özgüllük, kararlılık, seçicilik, do�rusal çalı�ma

aralı�ı, kesinlik, do�ruluk, geri kazanım, belirleme (LOD) ve ölçüm (LOQ) limitleri,

sa�lamlık parametreleri için gerekli çalı�malar yapıldı. Gaz Kromatografisi-Kütle

Spektrometresi (GC-MS) sistemi ile yapılan geçerli kılma çalı�maları kapsamında

özgüllük, tekrar edilebilirlik ve kararlılık parametrelerine yer verildi. Hem YP�TK hem

de GC-MS ile yapılan yöntem geçerlili�i ve uygun hale getirme çalı�maları sonrasında

acil kliniklerden gelen olgularda yapılan YP�TK ile tarama çalı�maları sonucunda

pozitif yanıt veren örnekler GC-MS yöntemi ile do�rulama yoluna gidilerek çalı�ma

tamamlandı.

54 �

�

�

3.1. Çalı�mada Kullanılan Gereçler

Bu çalı�manın yürütülmesi sırasında kullanılan gereçlerin adı, markası ve modeli

a�a�ıda Tablo 3.1’de belirtildi�i �ekildedir.

Tablo 3.1. Çalı�mada kullanılan gereçlerin adı, markası ve modeli

Adı Markası Modeli

Yüksek Performanslı �nce Tabaka Kromatografisi (YP�TK)

- Otomatik Örnekleme Ünitesi CAMAG ATS4

- Otomatik Çoklu Yürütme Tankı CAMAG AMD2

- Otomatik Yürütme Tankı CAMAG ADC

- Tarama Ünitesi CAMAG TLC Scanner 3

Gaz Kromatografisi (GC) Agilent HP 6890 N

Kütle Spektrometresi (MS) Agilent HP 5975 B

Otomatik Örnekleyici Agilent HP 7683 B

UV lambası CAMAG

Çeker Ocak Ba�aran

Buzdolabı (+4oC) Arçelik

Derin dondurucu (-20oC, -86oC) Sharp, Hettich

Hassas Terazi Precisa

pH Metre Thermo Fischer

Etüv Thermal

Santrifüj Hettich

Vorteks IKA Yellow Line

Orbital Çalkalayıcı KLF

55 �

�

�

Tablo 3.1. Çalı�mada kullanılan gereçlerin adı, markası ve modeli (Devam)

Adı Markası Modeli

Döner Buharla�tırıcı Heidolph

Azot Altında Uçurma Düzene�i Techne

Ultrasonik Banyo Bandelin

Otomatik Pipetler Eppendorf

Otomatik büretler Schot

YP�TK analitik plakaları 60F254 10x20 cm

Merck 105649.0001

1.5 mL GC flakonları Agilent

300 µL GC insertleri Agilent

1.5 mL YP�TK flakonları CAMAG

3.2. Çalı�mada Kullanılan Kimyasallar

Bu çalı�mada kullanılan tüm kimyasal maddelerin adı ve ürün kodu a�a�ıdaki Tablo

3.2’de belirtildi�i gibidir.

Tablo 3.2. Çalı�mada kullanılan kimyasal maddelerin adı ve ürün kodları

Adı Markası

Dietil eter Merck 100921.1000

Diklorometan Merck 106050.2500

Aseton Merck 100014.2500

Metanol Merck 106009.2500

Kloroform Merck 102445.2500

N-Heptan Merck 104365.2500

56 �

�

�

Tablo 3.2. Çalı�mada kullanılan kimyasal maddelerin adı ve ürün kodları (Devam)

Adı Markası

Etil asetat Merck 109623.2500

Dietilamin Merck 803010.2500

�zopropanol Merck 109634.2500

Formaldehit Çöz. Merck 104002.2500

Amonyak Merck 105432.2500

Hidroklorik asit Merck 100317.2500

MSTFA Sigma M7891-10 amp

BSTFA Supelco 33027.25ml

Kodein Lipomed C-69-FB-100

Asetaminofen Sigma A 7085.100gr

Karbamazepin Sigma C4024.1gr

Metilendioksi metamfetamin (MDMA) Lipomed MDM-94-HC-10

Kokain HCl Lipomed COC-156-HC-100

Amitriptilin Sigma A8404.10 gr

Morfin HCl Lipomed M-35-HC-50

Asetil salisilik asit (ASA) Sigma A5376.100 gr

Diazepam Lipomed DIA-107-50

Alprazolam Lipomed ALP-118-FB-10

Teofilin Lipomed TPY-133-FB-10

57 �

�

�

3.3 YP�TK Çalı�masında Kullanılan Çözeltilerin Hazırlanması

YP�TK çalı�masında kullanılan uygun mobil faz çözeltisinin hazırlanı�ı a�a�ıda

belirtildi�i gibi hazırlandı.

Mobil Fazın hazırlanması: Toluen:Aseton:Etanol:NH3(%25) (67:25:5:3)

Her analize taze hazırlandı�ı için 20.1 mL Toluen, 7.5 mL Aseton, 1.5 mL Etanol ve 0.9

%25’lik NH3, 100 mL erlen içerisine aktarılır, 2 dakika ultrasonik banyoda sonike

edilir, a�zı kapatılır ve dengeye gelmesi beklenir. Bu çözelti iki plakanın yürütülmesi

için yeterli bir miktardır.

3.3.1 Özütleme Deneme Çözeltilerinin Hazırlanması

�drar ve gastrik lavajdan tüm maddelerin e� zamanlı özütlemesi için 3 farklı deneme

yapıldı. Bu özütleme deneme çözücüleri a�a�ıdaki gibi hazırlandı:

Özütleme 1 çözücüsünün hazırlanması: Diklormetan (DCM):2-propanol (1:1)

50 mL diklorometan ile 50 mL 2-propanol 250 mL erlen içerisine aktarılır, a�zı

kapatılır ve dengeye gelmesi beklenir.

Özütleme 2 çözücüsünün hazırlanması: Etilasetat: n-Heptan (1:1)

50 mL etilasetat çözücüsü 50 mL n-Heptan 250 mL erlen içerisine aktarılır ve a�zı

kapatılarak dengeye gelmesi beklenir.

Özütleme 3 çözücüsünün hazırlanması: Hekzan: DCM (4:1)

150 mL hekzan çözücüsü 50 mL DCM 250 mL erlen içerisine aktarılır ve a�zı

kapatılarak dengeye gelmesi beklenir.

58 �

�

�

3.3.2. Borat tamponunun hazırlanması (pH=9.4) 645.4 mL 0.05 M H2BO3

hazırlanır. 0.1 M H2BO3 üzerine 1:1 oranında 0.1 M NaOH ilave edilir. 345.6 mL

H3BO3 yava� yava� ilave edilir.

3.3.3. Yapay Gastrik Lavajın Hazırlanması

�çeri�i

%0.2 NaCl (w/v)

%0.32 pepsin (w/v)

0.08 N HCl

1000 mL hacimli balon joje içine bir miktar deiyonize su koyulur, içerisine 2 g NaCl,

3.2 g pepsin ve 8 mL (%36.5) HCl ilave edilir. Bir süre manyetik karı�tırıcıda

karı�tırılıp çözündükten sonra deiyonize su ile 1000 mL’ye tamamlanır, oda

sıcaklı�ında muhafaza edilir. 15 günde bir taze çözelti hazırlanmalıdır (Kwan, S.Y.,

2001).

3.3.4. Kalibrasyon Çözeltilerinin Hazırlanması

Her bir analite ait standart maddeler a�a�ıdaki �ekilde kullanılarak stok çözeltisi

a�a�ıdaki �ekilde hazırlandı ve kalibrasyon çözeltileri bu stok çözeltinin seyreltilmesi

�eklinde meydana getirildi. Balon jojelerde hazırlanan kalibrasyon çözeltileri +4oC’de,

a�zı parafilm ile kaplanmak suretiyle muhafaza edildi. Kalibrasyon için kullanılan tüm

etken maddelerin saflıkları sertifikalandırılmı� olup >%99.0 oldu�undan safsızlık

oranları hesaplamalarda göz ardı edildi.

Stok çözeltisi (1000 µg/ml): 25 mg standart madde tartılarak, 25 ml balon jojede

metanol ile hacme tamamlanır.

59 �

�

�

Çalı�ma çözeltisi (750 µg/ml): Hazırlanan 1000 µg/ml’lik stok çözeltisinden 7.5 ml

alındı 10 ml balon jojede metanol ile hacme tamamlanır.

Çalı�ma çözeltisi (500 µg/ml): Hazırlanan 1000 µg/ml’lik stok çözeltisinden 5.0 ml

alındı 10 ml balon jojede metanol ile hacme tamamlanır.

Çalı�ma çözeltisi (250 µg/ml): Hazırlanan 1000 µg/ml’lik stok çözeltisinden 2.5 ml

alındı 10 ml balon jojede metanol ile hacme tamamlanır.

Çalı�ma çözeltisi (100 µg/ml): Hazırlanan 1000 µg/ml’lik stok çözeltisinden 1.0 ml

alındı 10 ml balon jojede metanol ile hacme tamamlanır.

Çalı�ma çözeltisi (50 µg/ml): Hazırlanan 1000 µg/ml’lik stok çözeltisinden 0.5 ml

alındı 10 ml balon jojede metanol ile hacme tamamlanır.

Çalı�ma çözeltisi (25 µg/ml): Hazırlanan 1000 µg/ml’lik stok çözeltisinden 0.25 ml

alındı 10 ml balon jojede metanol ile hacme tamamlanır.

Çalı�ma çözeltisi (10 µg/ml): Hazırlanan 1000 µg/ml’lik stok çözeltisinden 0.1 ml

alındı 10 ml balon jojede metanol ile hacme tamamlanır.

Çalı�ma çözeltisi (5 µg/ml): Hazırlanan 1000 µg/ml’lik stok çözeltisinden 0.05 ml

alındı 10 ml balon jojede metanol ile hacme tamamlanır.

3.4. Biyolojik Örneklerin Özütleme Yöntemi

�drar ve gastrik lavaj örnekleri ile yapılacak özütleme denemeleri her bir analitin pKa

de�erleri (Tablo 3.3) dikkate alınarak yapıldı (Moffat, A.C., 2004). �drar ve yapay

gastrik lavajda toplam 11 maddenin e� zamanlı özütleme denemeleri üç farklı özütleme

yöntemi ile yapıldı. Bu denemelerin her biri kalibrasyon e�rileri ile hesaplanarak tüm

maddelerde en yüksek verim sa�lanan özütleme denemesi seçildi.

60 �

�

�

Tablo 3.3. Çalı�mada kullanılan analitlerin pKa de�erleri

Madde adı pKa de�erleri

Alprazolam 2.4

Amitriptilin 9.4

Asetaminofen 9.5

Asetilsalisilik asit 3.5

Diazepam 3.3

Karbamazepin 7.0

Kodein 8.2

Kokain 8.6

MDMA 10.38

Morfin 8.0-9.9

Teofilin 8.6

3.4.1 Özütleme Basamakları

3.4.1.1. �drar

3 mL �drar örne�i santrifüj tüpüne (15 mL) alınır,

1 mL 1N NaOH eklenir ve vortekslenir,

80oC’de su banyosunda 45 dakika bekletilir,

Su banyosundan alınarak so�uması beklenir,

1 mL 1N HCl ile nötralle�tirilir,

1 mL borat tamponu eklenir (pH 9.4),

Özütleme çözücüsü (1, 2 veya 3) karı�ımı eklenir.

61 �

�

�

4 dakika vortekste karı�tırılır,

4 dakika 4000 rpm’de santrifüj edilir,

Üst faz uçurma tüplerine alınır,

40 °C’de azot altında kurulu�a kadar uçurulur,

200 µL metanol ile çözündürülür,

20 saniye vortekste 1400-1600 hızda karı�tırıldıktan sonra

1 dakika ultrasonik banyoda bekletilir.

�çine insert yerle�tirilmi� viallere alınır.

Cihaza 1 µL enjekte edilir.

3.4.1.2. Gastrik Lavaj

3 mL gastrik lavaj santrifüj tüpüne (15 mL) alınır,

1 mL borat tamponu eklenir (pH 9.4),

Özütleme çözücüsü (1, 2 veya 3) karı�ımı eklenir.

4 dakika vortekste karı�tırılır,

4 dakika 4000 rpm’de santrifüj edilir,

Üst faz uçurma tüplerine alınır,

40 °C’de azot altında kurulu�a kadar uçurulur,

200 µL metanol ile çözündürülür,

20 saniye vortekste 1400-1600 rpm hızda karı�tırıldıktan sonra

1 dakika ultrasonik banyoda bekletilir.

�çine insert yerle�tirilmi� viallere alınır.

Cihaza 1 µL enjekte edilir.

62 �

�

�

3.5. Acil polikliniklerinde sıkça kar�ıla�ılan etken maddelerin YP�TK ile �drar

ve Gastrik lavajda tayin yönteminin geçerli kılınması

Acil Tıp Kliniklerinden gönderilen zehirlenme olgularına ait idrar ve gastrik lavaj

örneklerinde 11 bile�i�in (Alprazolam, Amitriptilin, Asetaminofen, Asetilsalisilik asit,

Diazepam, Karbamazepin, Kodein, Kokain, Metamfetamin, Morfin ve Teofilin) YP�TK

ile kantitif olarak belirlenmesi için gerçekle�tirilen geçerlilik çalı�ması için a�a�ıda adı

geçen geçerli kılma adımları çalı�ıldı.

Yöntemi geçerli kılma adımları;

• Özgüllük (Specificity)

• Seçicilik (Selectivity)

• Do�ruluk (Accuracy)

• Geri Kazanım (Recovery)

• Kesinlik (Precision)

• Tekrar edilebilirlik (Repeatibility)

• Geri Üretilebilirlik (Reproducibility)

• Belirleme limiti (LOD-Limit of Detection)

• Ölçüm limiti (LOQ-Limit of Quantification)

• Do�rusal çalı�ma aralı�ı (Linearity Range)

• Kararlılık (Stability)

• Tutarlılık (Rugedness)

• Sa�lamlık (Robustness)

63 �

�

�

3.5.1. Acil polikliniklerinde sıkça kar�ıla�ılan etken maddelerin YP�TK ile �drar

ve Gastrik lavajda tayin yönteminin geçerli kılma adımları için yapılan çalı�malar

• Özgüllük

Çalı�mada yer alan toplam 11 analit (Alprazolam, Amitriptilin, Asetaminofen,

Asetilsalisilik asit, Diazepam, Karbamazepin, Kodein, Kokain, Metamfetamin, Morfin

ve Teofilin) tek tek analiz edildi ve bu analitlerin her birinin YP�TK kromatogramları

elde edildi. Seçilen yöntemin hedeflenen 11 analiti tayin edebilme yetene�i

de�erlendirildi. Her bir analitin standart çözeltileri ile yapılan 6 ardı�ık çalı�ma ile elde

edilen sonuçlarda piklerin Rf arasındaki benzerlik %RSD cinsinden hesaplandı.

• Seçicilik

Analitlerin tanımlanması alıkonma faktörlerine (Rf) göre, kör (blank) matriks

analizlerine göre ve mobil faza göre yapıldı. Çe�itli mobil faz denemeleri yapılarak

yöntemde aranan analitleri örnek matriksindeki di�er maddelerden ayırabilme özelli�i

incelendi. Kullanılan mobil fazdan veya idrar ve gastrik lavaj matrikslerinden gelen

herhangi bir giri�im olup olmadı�ı incelendi. Ayrıca bu çalı�mada tüm analitler e�

zamanlı olarak analiz edildi�inden hepsi için ortak bir dalga boyu arandı.

• Do�rusal çalı�ma aralı�ı

Çalı�mada her bir analit için hazırlanan 5, 10, 25, 50, 100, 250, 500, 750 ve 1000 ng/µL

kalibrasyon çözeltileri 3 tekrarlı olacak �ekilde analiz edilerek do�rusal kalibrasyon

e�rileri en dü�ük kareler yöntemi kullanılarak istatistiksel olarak CAMAG Win-CATS

(Planar Chromatgoraphy Manager, 2006, 1.4.2.8121 Version) yazılımı ile otomatik

olarak hesaplandı. Kalibrasyon e�rileri de�erlendirilerek her bir analitin do�rusal

64 �

�

�

çalı�ma aralı�ı belirlenmi�tir. Kalibrasyon e�risinin e�imi ile analitik duyarlılık

belirlenmi�tir.

• Do�ruluk ve Geri Kazanım

Çalı�manın do�rusal çalı�ma aralı�ı belirlendikten sonra seçilen iki noktada idrar ve

gastrik lavajın kirletilmesi �eklinde (11 analitin idrar ve gastrik lavaja katılması

suretiyle) yapılan en az 6 en çok 10 tekrarlı çalı�malar ile do�ruluk, kesinlik ve geri

kazanım de�erlendirmeleri yapıldı. Bu iki nokta Amitriptilin, Asetaminofen,

Asetilsalisilik asit, Diazepam, Karbamazepin ve MDMA için 25 ve 250 ng/ µL iken;

Alprazolam, Kodein, Kokain ve Teofilin için 50 ve 250 ng/ µL ve Morfin için 125 ve

250 ng/ µL’dir.

• Kesinlik (Tekrar edilebilirlik ve Yeniden Üretilebilirlik)

Bu çalı�mada do�ruluk ve geri kazanım için çalı�ılan deri�imlerde, iki farklı analist

tarafında en az 6 en çok 10 tekrarlı çalı�malar yürütüldü. �ki analistin çalı�malarının

ortalamaları arasındaki benzerlik tekrar edilebilirlik için, iki analistin çalı�malarının

varyansları arasındaki benzerlik ise yeniden üretilebilirlik sonuçlarının hesaplanmasında

kullanıldı. Kesinlik çalı�maları kapsamında, iki farklı analistin çalı�malarının

ortalamaları “student t-test” ile de�erlendirilirken (p<0.05); tekrar üretilebilirlik için iki

analistin çalı�malarının varyans analizi F testi (p<0.05) ile Microsoft-Excel 2007

programında hesaplandı. Hesaplanan t ve F de�erleri Serbestlik Derecelerine göre (df)

kar�ıla�tırıldı ve aralarında anlamlı fark olup olmadı�ı de�erlendirildi. t test için

serbestlik derecesi �öyle hesaplanmaktadır: (n1+ n2) – 2.

65 �

�

�

Burada;

n1: Birinci analistin yaptı�ı tekrar sayısı

n2: �kinci analistin yaptı�ı tekrar sayısı

t hesaplanan < t tablo ise iki analistin ortalamaları arasında anlamlı fark olmadı�ı sonucuna

varılmaktadır (Ek 10).

F test için serbestlik derecesi �öyle hesaplanmaktadır: pay (soldan sa�a) / payda

(yukarıdan a�a�ıya)

pay: Birinci analistin yaptı�ı tekrar sayısı - 1

payda: �kinci analistin yaptı�ı tekrar sayısı – 1

Fhesaplanan < F tablo ise iki analistin varyansları arasında anlamlı fark olmadı�ı sonucuna

varılmaktadır (Ek 11).

• Belirleme limiti (LOD) ve ölçüm limiti (LOQ)

Tayin ve ölçüm limitlerinin hesaplanmasında Eurochem yönteminden yararlanıldı (Vial,

J.,1999). Do�rusal aralık çalı�malarının en az üç tekrarlı sonuçları kullanılarak her bir

noktada ba�ıl standart sapma (%RSD) hesaplandı. %RSD’ye kar�ılık konsantrasyon

e�risi çizildi ve %15 RSD de�erine kar�ılık gelen nokta LOQ olarak, bunun 1/3’ü ise

LOD olarak kabul edildi. LOD de�erleri Sinyal / Gürültü oranının 3 olması ilkesi ile de

kar�ıla�tırıldı.

66 �

�

�

• Kararlılık

Kararlılık çalı�malarını gerçekle�tirmek üzere önceden hazırlanmı� ve çalı�ılmı� bir seri

kalibrasyon çözeltisi bir hafta ara ile yeniden çalı�ıldı ve kalibrasyon e�rileri arasındaki

fark kar�ıla�tırıldı.

�ekil 3.1. Eurochem yöntemine göre yapılmı� örnek bir LOQ

• Tutarlılık ve Sa�lamlık

Tutarlılık ve Sa�lamlık çalı�maları, YP�TK plakalarının yürütme ile tarama i�lemleri

arasında geçen zamanda de�i�iklik yapılmak suretiyle ve yürütme yöntemleri için

kullanılan ekipmanın de�i�tirilmesi (Açık sistem ve kapalı-vakumlu sistem) suretiyle

gerçekle�tirildi.

67 �

�

�

3.5.2 YP�TK Sistemi Çalı�ma Parametreleri

Otomatik �TK Örnekleyicisi

Maksimum enjeksiyon hacmi 25 µL

�ırınga yıkama çözeltisi Metanol

Yıkama döngüsü 2

Uygulama modu Bant �eklinde

�lk bandın uygulanaca�ı ilk y-pozisyonu 8 mm

�lk bandın uygulanaca�ı ilk x-pozisyonu 15 mm

Bantlar arasındaki minimum aralık 7 mm

Bant uzunlu�u 6 mm

Otomatik Çoklu Developman Ünitesi

Mobil faz: Toluen:Aseton:Etanol:NH3(25%) (67:25:5:3)

Plaka �artlandırma çözeltisi: Toluen:Aseton:Etanol:NH3(25%) (67:25:5:3)

Tek bir plaka için kullanılan çözücü miktarı: 14 ml

Plaka göç mesafesi: 80 mm

Kurutma süresi: 3 dakika

Toplam yürütme süresi: 25 dakika

Tank içi sıcaklık: 23.9oC

�TK Tarayıcı Ünitesi

- Dedeksiyon tarayıcısı

Dalga boyu: 254 nm

Lamba: D2 ve W

68 �

�

�

Slit aralı�ı boyutları: 4.00 x 0.20 mm

Tarama hızı: 20 mm/sn

Ölçüm tipi: Remisyon

Ölçüm modu: Absorpsiyon

Artalan düzeltme: Minimum e�im

Ölçüm modu: Pik alanı ve pik yüksekli�i

Pik e�i�i:

Minimum e�im: 5

Minimum yükseklik: 5 AU

Minimum alan: 10 AU

Maksimum yükseklik: 990

Tarama ba�lama noktası: 10.0 mm

Tarama biti� noktası: 80.0 mm

- Spektrum tarayıcısı

Dalga boyu: 200 - 450 nm

Lamba: D2 ve W

Slit aralı�ı boyutları: 4.00 x 0.20 mm

Tarama hızı: 100 nm/sn

Veri çözünürlü�ü: 1 nm/basamak

Ölçüm tipi: Remisyon

Ölçüm modu: Absorpsiyon

Artalan düzeltme: Minimum e�im

Regresyon modu: Lineer

69 �

�

�

3.6. GC-MS Sistemi ile Yöntem Uygun hale getirme Çalı�ması

YP�TK sisteminde yapılan validasyon çalı�maları için hazırlanan kalibrasyon

standartları (GC-MS sistemi ile de çalı�ılmı�tır. Çalı�mada, öncelikle her bir analit tek

tek yürütülerek hepsi için ortak bir fırın sıcaklık programı arayı�ına gidildi. GC-MS ile

farklı fırın sıcaklıkları denenerek a�a�ıdaki ko�ullar (Tablo 3.4) ile yöntem optimize

edilmeye çalı�ıldı. Fırın sıcaklık programına karar verildikten sonra tüm kalibrasyon

çözeltilerinden bilinen miktarlardaki hacimler GC insertlerine alındı ve tüm çözücü

uçurulduktan sonra içine 50 µl BSTFA: TMCS (99:1) türevlendirme çözeltisi eklenerek

80oC’de 30 dakika beklendi. Tüm analitler için alıkonma zamanları belirlendi ve her

maddeye ait tekrar edilebilirlik çalı�ması yapıldı.

(http://www.sigmaaldrich.com/etc/medialib/docs/Aldrich/General_Information/bstfa_t

mcs.Par.0001.File.tmp/bstfa_tmcs.pdf).

3.6.1 GC-MS Sistemi Çalı�ma Parametreleri

�nlet

�nlet sıcaklı�ı 250oC olarak sabit tutulmu�tur. �nlet modu “split”, split oranı 5:1 olarak

belirlenmi�tir.

Split akı�ı: 7.5 mL/dk

Toplam akı�: 12.1 mL/dk

Basınç: 12.98 psi

Kolon türü: Kapiler kolon (Agilent Part No. 19091S-433) HP-5MS %5 Fenil Metil

Siloksan, 30m x 0.25mm x 0.25µm (Uzunluk x iç çap x film kalınlı�ı)

Ba�langıç akı�ı: 1.5 mL/dk (45 cm/sn)

Modu: Sabit akı�

Ta�ıyıcı gaz: Helyum

70 �

�

�

Fırın Sıcaklı�ı

Yapılan denemeler sonrasında 11 analit için a�a�ıdaki �ekilde (Tablo 3.4) ortak bir fırın

sıcaklık programı optimize edilmeye çalı�ılmı�tır.

Tablo 3.4. GC-MS’de belirlenen fırın sıcaklık programı Artı� (oC/dk.)

�lk Sıcaklık (oC)

Bekleme (dk.) Toplam Süre (dk.)

55 2

10 250 10 31.50 dk

Tarama (Scan) Modu: 50 amu - 550 amu arasındaki tüm yüklü iyonlar taranmı�tır.

Solvent Gecikmesi: 3 dak

MS analizörü sıcaklı�ı: 150oC

MS �yon kayna�ı sıcaklı�ı: 230oC

3.7. Acil Kliniklerinden Gelen Zehirlenme Olgusu Verilerinin Dokümantasyon

Çalı�maları

Bilgilendirilmi� Onay Formu (Ek 2), Klinik Toksikolojik Analiz �stek Formu (Ek 3),

Sosyo-Demografik Analiz Formu (Ek 4) adı altındaki formların her biri acil servislere

gelen hasta/hasta yakını ve sorumlu acil hekimi tarafından dolduruldu. Hastaya ait

biyolojik örnekler Örnek Kabul Talimatı (Ek 5) gere�ince uygun kaplarda ve ko�ullarda

toplanarak laboratuara ula�tırıldı ve analiz edilinceye kadar buzdolabında +4oC’de

muhafaza edildi.

71 �

�

�

3.8. Acil Kliniklerinden Gelen Zehirlenme Olgularının YP�TK ve GC-MS ile

Çalı�ılması

Her iki sistemdeki yöntem uygun hale getirme çalı�maları bittikten sonra acil klini�ine

ba�vuran zehirlenme olgularından elde edilen idrar, gastrik lavaj örnekleri Bölüm

3.4.1’de belirtilen �ekilde özütlendi. Elde edilen ürünler önce YP�TK ile Bölüm

3.5.2’deki ko�ullarda yürütüldü ve UV spektrometresi ile ortak tarama dalga boyu olan

254 nm’de tayin edildi. YP�TK UV kütüphanesinden faydalanılarak bilinmeyen

örnekler tayin edilmeye çalı�ıldı. Pozitif çıkan sonuçlar kalibrasyon e�rilerinde

hesaplanarak miktar tayinleri yapıldı ve aynı ekstraktlar do�rulama amacı ile GC-MS

sisteminde Bölüm 3.6.1’de bildirilen ko�ullarda çalı�ıldı. Geçerlilik çalı�maları yapılan

maddeler kapsamına girmeyen maddeler ise aynı yöntemle özütlendi ve GC-MS’de

çalı�ılarak MS kütüphanesinden faydalanılarak tespit edildi. Standart maddenin

olmadı�ı durumlarda maddelerin MS iyonları literatürler ile ve IUPAC isimleri ile

desteklenerek belirlendi (http://www.drugbank.ca/, Moffat, A.C., 2004, Schulz H. J.,

2002). Örnek Hazırlama, Örneklerin YP�TK ile tayini ve GC-MS ile do�rulama

yöntemleri için sırasıyla; �drar veya Gastrik Lavajda (GL) Alprazolam, Amitriptilin,

Asetaminofen, Asetilsalisilik asit, Diazepam, Karbamazepin, Kodein, Kokain,

Metamfetamin, Morfin ve Teofilin maddelerinin YP�TK ve GC-MS ile Analizi için

Örnek Hazırlama Talimatı (Ek 6), �drar veya Gastrik Lavajda (GL) Alprazolam,

Amitriptilin, Asetaminofen, Asetilsalisilik asit, Diazepam, Karbamazepin, Kodein,

Kokain, Metamfetamin, Morfin ve Teofilin maddelerinin YP�TK ile analiz talimatı (Ek

7) ve �drar veya Gastrik Lavajda (GL) Alprazolam, Amitriptilin, Asetaminofen,

Asetilsalisilik asit, Diazepam, Karbamazepin, Kodein, Kokain, Metamfetamin, Morfin

ve Teofilin maddelerinin GC-MS ile do�rulama talimatı (Ek 8) olmak üzere üç ayrı

talimat hazırlandı.

�

72

4. BULGULAR

4.1. Acil polikliniklerinde sıkça kar�ıla�ılan etken maddelerin YP�TK ile

�drar ve GL tayin yönteminin geçerlilik bulguları

4.1.1. Özgüllük

�drar ve GL matrikslerinde 11 analitin (Alprazolam, Amitriptilin, Asetaminofen,

Asetilsalisilik asit, Diazepam, Karbamazepin, Kodein, Kokain, Metamfetamin,

Morfin ve Teofilin) YP�TK ile yapılan analizi sonucunda, seçilen yöntemin tüm

maddeler için uygun oldu�u görüldü. Yalnızca Asetil salisilik asit için ilave bir

yürütme uygulandı. Analitlerin her birine ait YP�TK için alıkonma faktörleri (Rf)

Tablo 4.1’de gösterildi�i gibidir.

Tablo 4.1. 11 Analite ait YP�TK için alıkonma faktörleri (Rf)

Sıra No

Bile�i�in Adı Rf

1 Alprazolam 0.16±0.03

2 Amitriptilin 0.42±0.04

3 Asetaminofen 0.33±0.04

4 Asetilsalisilik asit* 0.65±0.04

5 Diazepam 0.76±0.05

6 Karbamazepin 0.45±0.03

7 Kodein 0.11±0.03

8 Kokain 0.68±0.04

9 MDMA 0.25±0.03

10 Morfin 0.06±0.02

11 Teofilin 0.21±0.05

* Mobil faz bile�imindeki amonyak yerine aynı oranda asetik asit eklenerek

yapılan 2. yürütme sonrası elde edilen Rf de�eri [Toluen:Aseton:Etanol:Asetik asit

(67:25:5:3)].

�

73

Asetil salisilik asitin ikili yürütme basama�ı:

Asetil salisilik asit kimyasal yapısı ve asitli�i ile di�er 10 analitten farklıdır.

YP�TK plakasında tüm analitlerin ilk yürütme sonrası UV lambası ile görsel

incelemesi sırasında, asetil salisilik asitin tatbik noktasında göç etmeden

kaldı�ının fark edilmesi üzerine, bu madde için aynı plaka mobil faz

kompozisyonu de�i�tirilmek sureti ile ikinci defa yürütüldü (Mobil fazdaki

amonyak yerine aynı oranda asetik asit katılarak). Asetil salisilik asit akut

zehirlenmelerde oldukça sık kar�ıla�ılan bir madde oldu�undan çalı�ma

kapsamında tutulması gerekti�ine karar verilmi�tir.

4.1.2. Seçicilik

Uygun Rf de�eri elde etmek üzere farklı çözücü karı�ımları kullanılarak mobil faz

varyasyonları denendi. Bunların içinde özütleme sırasında kullanılan çözeltilerin,

analitlerin, kör (blank) idrar ve GL örneklerinin çalı�malarının 5 tekrarlı

çalı�ılması ile elde edilen gürültü pikleri de�erlendirildi�inde (�ekil 4.1 ve 4.2) en

uygun mobil faz sisteminin Toluen:Aseton:Etanol:NH3(25%) (67:25:5:3), ve en

uygun sabit fazın ise Merck Kat. No: 1.05649, 60F254 10x20 cm cam plaka

oldu�una karar verilmi�tir.

�

74

�ekil 4.1. YP�TK’daki blank (kör) yapay GL kromatogramı

�ekil 4.2. YP�TK’daki blank (kör) idrar kromatogramı

�

75

�ekil 4.3. Belirlenen sabit ve mobil faz ile yürütülen 11 analite ait

kromatogramların YP�TK’da bir arada görünümü.

Tüm maddelerin bir arada oldu�u YP�TK kromatogramı �ekil 4.3’deki gibidir.

Analitlerin her birine ait 0-450 nm aralı�ını gösteren UV spektrumları ise �ekil

4.4 - 4.14’de gösterildi�i gibidir (Moffat A C, 2004).

�ekil 4.4. Alprozolam standardının UV spektrumu

�

76

�ekil 4.5. Amitriptilin standardının UV spektrumu

�ekil 4.6. Asetaminofen standardının UV spektrumu

�ekil 4.7. Asetilsalisilik asit standardının UV spektrumu

�

77

�ekil 4.8. Diazepam standardının UV spektrumu

�ekil 4.9. Karbamazepin standardının UV spektrumu

�ekil 4.10. Kodein standardının UV spektrumu

�

78

�ekil 4.11. Kokain standardının UV spektrumu

�ekil 4.12. MDMA standardının UV spektrumu

�ekil 4.13. Morfin standardının UV spektrumu

�

79

�ekil 4.14. Teofilin standardının UV spektrumu

4.1.3. Do�rusal Çalı�ma Aralı�ı

YP�TK ile yapılan Acil polikliniklerinde sıkça kar�ıla�ılan etken maddelerin

YP�TK ile �drar ve yapay GL’de tayin yönteminin do�rusallık ve do�rusal aralık

çalı�masının sonuçları a�a�ıdaki Tablo 4.2’de belirtildi�i gibidir. Bu tabloda her

analite ait do�rusal aralık, kalibrasyon denklemi, denklemin standart sapması ve

korelasyon katsayısı verilmektedir. Her bir maddeye ait kalibrasyon e�rileri ise

�ekil 4.15 – 4.25 de gösterildi�i gibidir.

�

80

Tablo 4.2. YP�TK yönteminin GL’de do�rusallık verileri: aralık, denklem, standart sapma, korelasyon katsayısı (Lineer regresyon)

Madde adı Do�rusal aralık

(254 nm) (ng/µl)

Do�rusallık denklemi Standart sapma

(%)

Korelasyon katsayısı

(r) Alprazolam 25-1000 Y=189.629 + 5.830X 7.32 0.997

Amitriptilin 25-1000 Y=168.222 + 4.517X 8.18 0.996

Asetaminofen 10-1000 Y= 288.734 + 8.910X 9.88 0.996

Asetilsalisilik asit 10-1000 Y=306.131+ 1.126X 3.11 0.999

Diazepam 5-1000 Y=255.841 + 8.950X 6.46 0.999

Karbamazepin 5-750 Y=209.826 + 7.084X 7.63 0.997

Kodein 50-1000 Y= 66.648 + 1.068X 4.23 0.998

Kokain 50-1000 Y= 67.661 + 1.511X 3.47 0.999

MDMA 25-500 Y = 83.269 + 6.075X 2.50 0.999

Morfin 50-1000 Y=31.041 + 0.897X 2.55 0.999

Teofilin 25-1000 Y = 338.837 + 7.654X 7.59 0.997

�ekil 4.15. Alprazolam’ın kalibrasyon e�risi (25-1000 ng/µL)

�

81

�ekil 4.16. Amitriptilin’in kalibrasyon e�risi (25-1000 ng/ µL)

�ekil 4.17. Asetaminofen’in kalibrasyon e�risi (10-1000 ng/µL)

�

82

�ekil 4.18. Asetilsalisilik asit’in kalibrasyon e�risi (10-1000 ng/µL)

�ekil 4.19. Diazepam’ın kalibrasyon e�risi (5-1000 ng/µL)

�

83

�ekil 4.20. Karbamazepin’in kalibrasyon e�risi (5-750 ng/µL)

�ekil 4.21. Kodein’in kalibrasyon e�risi (50-1000 ng/µL)

�

84

�ekil 4.22. Kokain’in kalibrasyon e�risi (50-1000 ng/µL)

�ekil 4.23. MDMA’nın kalibrasyon e�risi (25-500 ng/µL)

�

85

�ekil 4.24. Morfin’in kalibrasyon e�risi (50-1000 ng/µL)

�ekil 2.25. Teofilin’in kalibrasyon e�risi (25-1000 ng/µL)

�

86

4.1.4. Belirleme Limiti (LOD) ve Ölçüm Limiti (LOQ)

LOD ve LOQ de�erleri do�rusallık sonuçlarından üretildi. Do�rusallık için

çalı�ılan her bir kalibrasyon noktasının en az üç tekrarlı çalı�malarının ba�ıl

standart sapmalarından elde edilen LOD ve LOQ sonuçları a�a�ıdaki Tablo 4.3’de

bildirildi�i gibidir.

Tablo 4.3. Geçerlilik çalı�ması yapılan analitlerin LOD ve LOQ de�erleri

Analitin adı LOD LOQ

Alprazolam 3,77 12,43

Amitriptilin 5,43 17,93

Asetaminofen 3,33 10,98

Asetilsalisilik asit 8,29 27,34

Diazepam 2,17 7,15

Karbamazepin 3,23 10,66

Kodein 11,88 39,21

Kokain 6,89 22,74

MDMA 1,23 4,07

Morfin 8,53 28,14

Teofilin 2,97 9,82

4.1.5. Geri Kazanım

Amitriptilin, Asetaminofen, ASA, Diazepam, Karbamazepin ve MDMA için 25

ve 250 ng/ µL’de; Alprazolam, Kodein, Kokain ve Teofilin için 50 ve 250 ng/

µL’de ve Morfin için 125 ve 250 ng/ µL’de idrar ve GL için yapılan geri kazanım

çalı�maları 6-10 tekrarlı yapılmı�tır. 3’er mL idrar ve GL örnekleri yukarıdaki

özütleme yöntemleri ile geri kazanım çalı�maları uygulanmı�, bunların içinde en

etkili yöntemin Etilasetat:n-heptan (1:1) oldu�u belirlendikten sonra geri kazanım

de�erleri (%), bunlara ait standart sapma ve kesinlik sonuçları (%RSD) 6-10

�

87

tekrarlı olarak 11 analit için a�a�ıdaki tablolarda (Tablo 4.4-4.45) belirtilen

de�erlerde bulundu.

% Geri Kazanım = (C1/C2) x 100

Formülü ile hesaplanmı�tır. Burada;

C1: Özütlemeden önce katılıp kazanılan miktar,

C2: Özütlemeden sonra katılıp beklenen miktardır.

A�a�ıda Tablo 4.4-4.45’de belirtilen C1 ve C2 verileri, ilgili etken maddenin

YP�TK kromatogramında �= 254 nm’deki absorbansının pik alanlarını temsil

etmektedir.

Tablo 4.4. Alprazolam 250 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 1991 2190 90.9 1997 2190 91.2

2 2106 2190 96.2 2065 2190 94.3

3 2089 2190 95.4 1942 2190 88.7

4 1929 2190 88.1 1969 2190 89.9

5 1974 2190 90.1 1973 2190 90.1

6 2050 2190 93.6 2129 2190 97.2

7 1967 2190 89.8 2102 2190 96.0

8 1905 2190 87.0 1994 2190 91.1

ort 91.39 92.30

SD (%) 3.34 3.12

RSD(%) 3.65 3.38

�

88

Tablo 4.5. Alprazolam 250 ng/µl GL 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

Tablo 4.6. Amitriptilin 250 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 1781 1836 97.0 1215 1836 66.2

2 1756 1836 95.6 1595 1836 86.9

3 1841 1836 100.3 1227 1836 66.8

4 1772 1836 96.5 1531 1836 83.4

5 2001 1836 109.0 1392 1836 75.8

6 1962 1836 106.9 1454 1836 79.2

7 1838 1836 100.1 1212 1836 66.0

8 1787 1836 97.3 1267 1836 69.0

ort 100.34 74.16

SD (%) 4.99 8.33

RSD (%) 4.97 11.23

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 777 1161 66.9 689 1161 59.3

2 670 1161 57.7 712 1161 61.3

3 636 1161 54.8 715 1161 61.6

4 782 1161 67.4 718 1161 61.8

5 660 1161 56.8 703 1161 60.6

6 645 1161 55.6 726 1161 62.5

7 702 1161 60.5 768 1161 66.1

8 698 1161 60.1 735 1161 63.3

ort 59.97 62.08

SD (%) 4.85 2.03

RSD (%) 8.09 3.27

�

89

Tablo 4.7. Amitriptilin 250 ng/µl GL 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

Tablo 4.8. Asetaminofen 250 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım

verileri (�= 254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 578 1190 48.6 615 1190 51.7

2 635 1190 53.4 609 1190 51.2

3 585 1190 49.2 605 1190 50.8

4 644 1190 54.1 645 1190 54.2

5 670 1190 56.3 617 1190 51.8

6 653 1190 54.9 697 1190 58.6

7 650 1190 54.6 587 1190 49.3

ort 53.00 52.52

SD (%) 2.97 3.04

RSD (%) 5.60 5.79

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 1451 2815 51.5 1750 2815 62.2

2 1604 2815 57.0 1612 2815 57.3

3 1517 2815 53.9 1832 2815 65.1

4 1474 2815 52.4 1512 2815 53.7

5 1762 2815 62.6 2052 2815 72.9

6 1739 2815 61.8 1594 2815 56.6

ort 56.52 61.29

SD (%) 4.77 7.00

RSD (%) 8.44 11.42

�

90

Tablo 4.9. Asetaminofen 250 ng/µl GL 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

Tablo 4.10. Asetil salisilikasit 250 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım

verileri (�= 254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 1713 2815 60.9 2208 2815 78.4

2 1271 2815 45.2 2819 2815 100.1

3 1417 2815 50.3 2771 2815 98.4

4 1157 2815 41.1 2749 2815 97.7

5 1545 2815 54.9 2440 2815 86.7

6 1612 2815 57.3 2373 2815 84.3

ort 51.60 90.94

SD (%) 7.51 9.00

RSD (%) 14.55 9.89

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 4712 7698 61.2 5347 7698 69.5

2 5332 7698 69.3 4926 7698 64.0

3 5380 7698 69.9 5180 7698 67.3

4 5520 7698 71.7 5687 7698 73.9

5 5476 7698 71.1 4625 7698 60.1

6 5654 7698 73.4 5591 7698 72.6

ort 69.44 67.89

SD (%) 4.29 5.24

RSD (%) 6.18 7.72

�

91

Tablo 4.11. Asetil salisilikasit 250 ng/µl GL 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım

verileri (�= 254 nm)

Tablo 4.12. Diazepam 250 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 5132 7698 66.7 5729 7698 74.4

2 6177 7698 80.2 5221 7698 67.8

3 5085 7698 66.1 5485 7698 71.3

4 5492 7698 71.3 5821 7698 75.6

5 6782 7698 88.1 6495 7698 84.4

6 5913 7698 76.8 5978 7698 77.7

ort 74.87 75.19

SD (%) 8.55 5.67

RSD (%) 11.42 7.54

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 2357 2682 87.9 2100 2682 78.3

2 1972 2682 73.5 2008 2682 74.9

3 2078 2682 77.5 2233 2682 83.3

4 1891 2682 70.5 2287 2682 85.3

5 2088 2682 77.9 2082 2682 77.6

6 2022 2682 75.4 2184 2682 81.4

7 2037 2682 76.0 2262 2682 84.3

8 1998 2682 74.5 2129 2682 79.4

9 2130 2682 79.4

ort 76.64 80.4

SD (%) 5.11 3.22

RSD (%) 6.67 4.00

�

92

Tablo 4.13. Diazepam 250 ng/µl GL 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2

Geri kazanım

%

1 1807 2585 69.9 1743 2585 67.4

2 1742 2585 67.4 1767 2585 68.4

3 2022 2585 78.2 1731 2585 67.0

4 2017 2585 78.0 1776 2585 68.7

5 1712 2585 66.2 1868 2585 72.3

6 2073 2585 80.2 1720 2585 66.5

7 2085 2585 80.7 1780 2585 68.9

8 1746 2585 67.5

9 2045 2585 79.1

ort 74.14 68.44

SD (%) 6.18 1.90

RSD (%) 8.36 2.78

Tablo 4.14. Karbamazepin 250 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım

verileri (�= 254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 1667 2572 64.8 1848 2572 71.9

2 1726 2572 67.1 1817 2572 70.6

3 1780 2572 69.2 1866 2572 72.6

4 1947 2572 75.7 2043 2572 79.4

5 1812 2572 70.5 1765 2572 68.6

6 1991 2572 77.4 1917 2572 74.5

7 1830 2572 71.2 2021 2572 78.6

8 1917 2572 74.5 1920 2572 74.7

ort 71.30 73.86

SD (%) 4.34 3.74

RSD (%) 6.09 5.06

�

93

Tablo 4.15. Karbamazepin 250 ng/µl GL 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2

Geri kazanım

%

1 2135 2190 97.5 2043 2190 93.3

2 1987 2190 90.7 2255 2190 103.0

3 1789 2190 81.7 2171 2190 99.1

4 1837 2190 83.9 2093 2190 95.6

5 2060 2190 94.1 2015 2190 92.0

6 1801 2190 82.2 2083 2190 95.1

7 2050 2190 93.6 1945 2190 88.8

8 2050 2190 93.6 2132 2190 97.4

9 2132 2190 97.4

ort 89.66 95.73

SD (%) 6.15 4.14

RSD (%) 6.86 4.32

Tablo 4.16. Kodein 250 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 328 370 88.6 301 370 81.4

2 301 370 81.4 290 370 78.4

3 354 370 95.7 356 370 96.2

4 326 370 88.1 270 370 73.0

5 310 370 83.8 352 370 95.1

6 390 370 105.4 312 370 84.3

ort 90.50 84.73

SD (%) 8.80 9.28

RSD (%) 9.72 10.95

�

94

Tablo 4.17. Kodein 250 ng/µl GL 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2

Geri kazanım

%

1 198 344 57.6 207 344 60.2

2 236 344 68.6 289 344 84.0

3 262 344 76.2 248 344 72.1

4 247 344 71.8 228 344 66.3

5 265 344 77.0 250 344 72.7

6 215 344 62.5 202 344 58.7

ort 68.94 68.99

SD (%) 7.71 9.37

RSD (%) 11.18 13.58

Tablo 4.18. Kokain 250 ng/µl �drar 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 344 545 63.1 329 545 60.4

2 404 545 74.1 319 545 58.5

3 341 545 62.6 387 545 71.0

4 331 545 60.7 352 545 64.6

5 355 545 65.1 351 545 64.4

6 367 545 67.3 346 545 63.5

7 323 545 59.3

ort 65.50 63.09

SD (%) 4.79 4.27

RSD (%) 7.31 6.77

�

95

Tablo 4.19. Kokain 250 ng/µl GL 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2

Geri kazanım

%

1 392 447 87.7 347 447 77.6

2 331 447 74.0 357 447 79.9

3 389 447 87.0 328 447 73.4

4 281 447 62.9 315 447 70.5

5 321 447 71.8 327 447 73.2

6 342 447 76.5 284 447 63.5

7 298 447 66.7

ort 76.66 72.10

SD (%) 9.49 5.76

RSD (%) 12.38 7.99

Tablo 4.20. MDMA 250 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2

Geri kazanım

%

1 824 1623 50,8 1075 1623 66,2

2 925 1623 57,0 980 1623 60,4

3 1078 1623 66,4 925 1623 57,0

4 877 1623 54,0 815 1623 50,2

5 1164 1623 71,7 879 1623 54,2

6 1035 1623 63,8 1023 1623 63,0

7 812 1623 50,0 1035 1623 63,8

8 876 1623 54,0 1103 1623 68,0

9 1035 1623 63,8 1010 1623 62,2

10 1113 1623 68,6 1032 1623 63,6

ort 60,01 60,86

SD (%) 7,79 5,53

RSD (%) 12,98 9,08

�

96

Tablo 4.21. MDMA 250 ng/µl GL 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2 Geri kazanım % C1 C2

Geri kazanım %

1 108 200 54.0 99 200 49.5

2 118 200 59.0 102 200 51.0

3 111 200 55.5 114 200 57.0

4 142 200 71.0 108 200 54.0

5 98 200 49.0 145 200 72.5

6 123 200 61.5 109 200 54.5

7 112 200 56.0 114 200 57.0

8 102 200 51.0 94 200 47.0

9 92 200 46.0 100 200 50.0

10 115 200 57.5 140 200 70.0

ort 56.05 56.25

SD (%) 7.03 8.56

RSD (%) 12,54 15,22

Tablo 4.22. Morfin 250 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 246 260 94.6 256 260 98.5

2 235 260 90.4 245 260 94.2

3 265 260 101.9 287 260 110.4

4 292 260 112.3 289 260 111.2

5 269 260 103.5 234 260 90.0

6 254 260 97.7 239 260 91.9

7 238 260 91.5 289 260 111.2

8 264 260 101.5

9 259 260 99.6

ort 99.23 101.04

SD (%) 6.73 9.57

RSD (%) 6.78 9.47

�

97

Tablo 4.23. Teofilin 250 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

Tablo 4.24. Teofilin 250 ng/µl GL 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2

Geri kazanım

%

1 594 2556 23.2 2030 2556 79.4

2 508 2556 19.9 2084 2556 81.5

3 552 2556 21.6 2310 2556 90.4

4 502 2556 19.6 1790 2556 70.0

5 384 2556 15.0 1878 2556 73.5

6 540 2556 21.1 1939 2556 75.9

7 323 2556 12.6 2088 2556 81.7

8 469 2556 18.3

9 675 2556 26.4

10 500 2556 19.6

ort 19.75 78.91

SD (%) 3.90 6.63

RSD (%) 19.75 8.40

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 633 2556 24.8 562 2556 22.0

2 705 2556 27.6 516 2556 20.2

3 734 2556 28.7 687 2556 26.9

4 706 2556 27.6 577 2556 22.6

5 687 2556 26.9 522 2556 20.4

6 730 2556 28.6 695 2556 27.2

7 841 2556 32.9 546 2556 21.4

8 810 2556 31.7 501 2556 19.6

9 853 2556 33.4 819 2556 32.0

10 867 2556 33.9 657 2556 25.7

ort 29.60 23.79

SD (%) 3.14 4.02

RSD (%) 10.61 16.89

�

98

Tablo 4.25. Alprazolam 25 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

Tablo 4.26. Alprazolam 25 ng/µl GL 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 306 360 85.0 342 360 95.0

2 335 360 93.1 314 360 87.2

3 288 360 80.0 342 360 95.0

4 301 360 83.6 266 360 73.9

5 346 360 96.1 361 360 100.3

6 323 360 89.7 340 360 94.4

7 313 360 86.9

8 339 360 94.2

9 287 360 79.7

ort 88.58 90.97

SD (%) 5.64 9.35

RSD (%) 6.37 10.28

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 228 336 67.9 236 336 70.2

2 239 336 71.1 206 336 61.3

3 269 336 80.1 243 336 72.3

4 195 336 58.0 275 336 81.8

5 209 336 62.2 226 336 67.3

6 245 336 72.9 199 336 59.2

7 233 336 69.3 220 336 65.5

8 229 336 68.2 207 336 61.6

ort 68.71 67.41

SD (%) 6.66 7.39

RSD (%) 9.69 10.96

�

99

Tablo 4.27. Amitriptilin 25 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

Tablo 4.28. Amitriptilin 25 ng/µl GL 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 777 1161 66.9 689 1161 59.3

2 670 1161 57.7 712 1161 61.3

3 636 1161 54.8 715 1161 61.6

4 782 1161 67.4 718 1161 61.8

5 660 1161 56.8 703 1161 60.6

6 645 1161 55.6 726 1161 62.5

7 702 1161 60.5 768 1161 66.1

8 698 1161 60.1 735 1161 63.3

ort 59.97 62.08

SD (%) 4.85 2.03

RSD (%) 8.09 3.27

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 159 158 100.6 124 158 78.5

2 115 158 72.8 93 158 58.9

3 135 158 85.4 92 158 58.2

4 123 158 77.8 128 158 81.0

5 114 158 72.2 107 158 67.7

6 122 158 77.2 88 158 55.7

7 137 158 86.7 106 158 67.1

8 137 158 86.7 98 158 62.0

9 140 158 88.6

ort 83.12 66.14

SD (%) 9.07 9.40

RSD (%) 10.91 14.21

�

100

Tablo 4.29. Asetaminofen 25 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

Tablo 4.30. Asetaminofen 25 ng/µl GL 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 812 1541 52.7 906 1541 58.8

2 903 1541 58.6 975 1541 63.3

3 985 1541 63.9 869 1541 56.4

4 898 1541 58.3 905 1541 58.7

5 930 1541 60.4 943 1541 61.2

6 873 1541 56.7 865 1541 56.1

7 965 1541 62.6

ort 56.52 59.09

SD (%) 4.77 2.76

RSD (%) 8.44 4.67

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 1180 1541 76.6 953 1541 61.8

2 1265 1541 82.1 1105 1541 71.7

3 981 1541 63.7 1127 1541 73.1

4 1276 1541 82.8 1287 1541 83.5

5 1234 1541 80.1 1264 1541 82.0

6 1156 1541 75.0 1212 1541 78.7

7 1218 1541 79.0 1237 1541 80.3

ort 77.04 75.15

SD (%) 6.52 8.03

RSD (%) 8.46 10.69

�

101

Tablo 4.31. Asetil salisilikasit 25 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım

verileri (�= 254 nm)

Tablo 4.32. Asetil salisilikasit 25 ng/µl GL 1. ve 2. Analist Geri Kazanım

verileri (�= 254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 258 345 74.8 216 345 62.6

2 245 345 71.0 287 345 83.2

3 299 345 86.7 231 345 67.0

4 287 345 83.2 305 345 88.4

5 234 345 67.8 279 345 80.9

6 213 345 61.7 285 345 82.6

7 256 345 74.2 298 345 86.4

ort 74.20 78.72

SD (%) 8.59 9.92

RSD (%) 11.58 12.60

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 277 358 77.4 223 358 62.3

2 173 358 68.4 215 358 60.1

3 245 358 80.2 206 358 57.5

4 287 358 84.6 181 358 50.6

5 303 358 83.2 230 358 64.2

6 298 358 74.0 245 358 68.4

7 228 358 63.7

ort 77.98 60.97

SD (%) 6.06 5.72

RSD (%) 7.77 9.38

�

102

Tablo 4.33. Diazepam 25 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

Tablo 4.34. Diazepam 25 ng/µl GL 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2

Geri kazanım

%

1 264 430 61.4 270 430 62.8

2 308 430 71.6 315 430 73.3

3 321 430 74.7 246 430 57.2

4 290 430 67.4 269 430 62.6

5 265 430 61.6 322 430 74.9

6 254 430 59.1 248 430 57.7

7 304 430 70.7 241 430 56.0

8 288 430 67.0 325 430 75.6

9 293 430 68.1 246 430 57.2

ort 66.85 63.49

SD (%) 5.22 7.69

RSD (%) 7.81 12.11

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 325 443 73.4 301 443 67.9

2 347 443 78.3 312 443 70.4

3 296 443 66.8 276 443 62.3

4 284 443 64.1 319 443 72.0

5 340 443 76.7 266 443 60.0

6 302 443 68.2 285 443 64.3

7 294 443 66.4 308 443 69.5

8 318 443 71.8 264 443 59.6

9 302 443 68.2

ort 70.71 65.8

SD (%) 4.91 4.53

RSD (%) 6.94 6.88

�

103

Tablo 4.35. Karbamazepin 25 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

Tablo 4.36. Karbamazepin 25 ng/µl GL 1. Ve 2. Analist Geri Kazanım verileri

(�= 254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2

Geri kazanım

%

1 176 310 56.8 229 310 73.9

2 254 310 81.9 237 310 76.5

3 235 310 75.8 237 310 76.5

4 244 310 78.7 243 310 78.4

5 245 310 79.0 258 310 83.2

6 223 310 71.9 248 310 80.0

ort 74.03 78.06

SD (%) 9.11 3.26

RSD (%) 12.31 4.18

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 185 252 73.4 173 252 68.7

2 170 252 67.5 138 252 54.8

3 183 252 72.6 176 252 69.8

4 167 252 66.3 189 252 75.0

5 180 252 71.4 162 252 64.3

6 195 252 77.4 187 252 74.2

ort 71.43 67.79

SD (%) 4.08 7.48

RSD (%) 5.71 11.03

�

104

Tablo 4.37. Kodein 50 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2 Geri kazanım % C1 C2

Geri kazanım %

1 128 137 93.4 101 137 73.7

2 101 137 73.7 121 137 88.3

3 114 137 83.2 126 137 92.0

4 126 137 92.0 127 137 92.7

5 110 137 80.3 135 137 98.5

6 112 137 81.8 131 137 95.6

ort 84.06 90.15

SD (%) 7.45 8.76

RSD (%) 8.86 9.72

Tablo 4.38. Kodein 50 ng/µl GL 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254

nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2 Geri kazanım % C1 C2

Geri kazanım %

1 119 134 88.8 120 134 89.6

2 123 134 91.8 128 134 95.5

3 126 134 94.0 124 134 92.5

4 124 134 92.5 122 134 91.0

5 126 134 94.0 125 134 93.3

6 121 134 90.3 120 134 89.6

ort 91.92 91.92

SD (%) 2.08 2.33

RSD (%) 2.26 2.53

�

105

Tablo 4.39. Kokain 50 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2 Geri kazanım % C1 C2

Geri kazanım %

1 144 199 72.4 129 199 64.8

2 174 199 87.4 119 199 59.8

3 141 199 70.9 138 199 69.3

4 131 199 65.8 124 199 62.3

5 155 199 77.9 135 199 67.8

6 167 199 83.9 134 199 67.3

ort 76.38 65.40

SD (%) 8.24 3.35

RSD (%) 10.79 5.12

Tablo 4.40. Kokain 50 ng/µl GL 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254

nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2 Geri kazanım % C1 C2

Geri kazanım %

1 139 192 72.4 134 192 69.8

2 131 192 68.2 135 192 70.3

3 138 192 71.9 132 192 68.8

4 128 192 66.7 131 192 68.2

5 132 192 68.8 132 192 68.8

6 134 192 69.8 128 192 66.7

ort 69.62 68.53

SD (%) 2.20 1.31

RSD (%) 3.16 1.91

�

106

Tablo 4.41. MDMA 25 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2

Geri kazanım

%

1 165 228 72,4 215 228 94,3

2 185 228 81,1 196 228 86,0

3 216 228 94,7 185 228 81,1

4 175 228 76,8 163 228 71,5

5 207 228 90,8 176 228 77,2

6 162 228 71,1 205 228 89,9

7 175 228 76,8 207 228 90,8

8 207 228 90,8 221 228 96,9

9 202 228 88,6

10 206 228 90,4

ort 81,80 86,67

SD (%) 9,14 7,88

RSD (%) 11,17 9,09

Tablo 4.42. MDMA 100 ng/µl GL 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2 Geri kazanım % C1 C2

Geri kazanım %

1 112 181 61.9 118 181 65.2

2 116 181 64.1 122 181 67.4

3 122 181 67.4 128 181 70.7

4 119 181 65.7 114 181 63.0

5 125 181 69.1 109 181 60.2

6 110 181 60.8 129 181 71.3

ort 64.83 66.30

SD (%) 3.20 4.35

RSD (%) 4,93 6,56

�

107

Tablo 4.43. Morfin 125 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

Tablo 4.44. Teofilin 25 ng/µl �drar 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�=

254 nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2

Geri kazanım

% C1 C2 Geri

kazanım %

1 107 164 65.2 109 164 66.5

2 80 164 48.8 106 164 64.6

3 89 164 54.3 130 164 79.3

4 114 164 69.5 96 164 58.5

5 83 164 50.6 95 164 57.9

6 98 164 59.8 115 164 70.1

7 79 164 48.2 91 164 55.5

88 164 53.7

ort 56.62 63.26

SD (%) 8.42 8.61

RSD (%) 14.87 13.61

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2 Geri kazanım % C1 C2

Geri kazanım %

1 633 2556 24,8 562 2556 22,0

2 705 2556 27,6 516 2556 20,2

3 734 2556 28,7 687 2556 26,9

4 706 2556 27,6 577 2556 22,6

5 687 2556 26,9 522 2556 20,4

6 730 2556 28,6 695 2556 27,2

7 841 2556 32,9 546 2556 21,4

8 810 2556 31,7 501 2556 19,6

9 853 2556 33,4 819 2556 32,0

10 867 2556 33,9 657 2556 25,7

ort 29,60 23,79

SD (%) 3,14 4,02

RSD (%) 10.61 16.89

�

108

Tablo 4.45. Teofilin 25 ng/µl GL 1. ve 2. Analist Geri Kazanım verileri (�= 254

nm)

1. Analist 2. Analist

Tekrar C1 C2 Geri kazanım % C1 C2

Geri kazanım %

1 434 507 85.6 403 507 79.5

2 408 507 80.5 420 507 82.8

3 452 507 89.2 423 507 83.4

4 402 507 79.3 417 507 82.2

5 424 507 83.6 428 507 84.4

6 440 507 86.8 419 507 82.6

7 423 507 83.4 420 507 82.8

8 449 507 88.6

9 456 507 89.9

10 412 507 81.3

ort 84.81 82.56

SD (%) 3.78 1.52

RSD (%) 4.46 1.84

�

�

109

4.1.6. Do�ruluk (%Bias)

Aynı yöntemle iki analist tarafından, GL ve idrar ile iki farklı deri�imde 6-10 tekrarlı

analizler yapılmı�tır. Analizlerin sonunda elde edilen, a�a�ıdaki formül ile yapılan

do�ruluk hesaplamalarının sonuçları Tablo 4.46’da belirtildi�i gibidir.

Bulunan-Beklenen

Beklenen

Tablo 4.46. �drar ve GL örneklerinde iki farklı analist tarafından elde edilen sonuçların do�ruluk (%Bias) de�erleri.

Do�ruluk (%Bias)

1. analist 2. analist

Analitin adı

Örnek Türü

25 ng/µl 250 ng/µl 25 ng/µl 250 ng/µl �drar 13,01 10, 32 17,42 10,49 Alprazolam GL 13,01 1, 31 11,43 0,94 �drar 6,00 47,11 8, 35 43,51 Amitriptilin GL 29,01 49,54 37,09 50,00 �drar 48,63 44,89 39,71 40,24 Asetaminofen GL 39,02 51,24 41,12 14,07 �drar 44,44 22,85 39,05 26,72 Asetilsalisilik

asit GL 21,90 24,51 39,03 24,2 �drar 17,18 30,82 15,70 27,40 Diazepam GL 18,99 24,25 27,27 22,11 �drar 16,67 21,16 19,39 18, 33 Karbamazepin GL 25,97 18,62 21,94 13,11 �drar 15,941 21,58 9,851 26,58 Kodein GL 8,081 17,11 8,081 17,92 �drar 23,622 20,78 22,562 34,06 Kokain GL 30,382 28,59 31,472 27,68 �drar 26,98 21,61 25,06 21,91 MDMA GL 35,173 43,95 33,703 43,75

Morfin �drar 12,244 43,38 10,644 36,74 �drar 70,40 38,62 76,21 43,81 Teofilin GL 15,19 45, 32 17,44 26,71

1 Kodeinin ilk geri kazanım deri�imi 50 ng/µL 2 Kokainin ilk geri kazanım deri�imi 50 ng/µL 3 MDMA’nın ilk geri kazanım deri�imi 100 ng/µL 4 Morfinin ilk geri kazanım deri�imi 125 ng/µL

Do�ruluk (%Bias)= X 100

�

�

110

4.1.7. Kesinlik (Tekrar edilebilirlik ve yeniden üretilebilirlik)

Çalı�manın kesinli�inin test edilmesinde iki parametreden yararlanıldı. �ki farklı

deri�imde idrar ve GL’de yapılan 6-10 tekrarlı çalı�ma iki ayrı analist tarafından

yürütüldü ve çalı�maların ortalamaları, tekrar edilebilirlik hesaplamalarında student t-

test; (p<0.05); varyansları ise, yeniden üretilebilirlik hesaplamalarında F-test (p<0.05)

kullanıldı ve bu istatistiksel hesaplamaların sonucunda Tablo 4.47’deki de�erler elde

edildi (Taverniers, I., 2004). �ki analistin elde etti�i bulguların ortalamaları ve

varyansları arasında anlamlı fark olmadı�ı bulundu.

Tablo 4.47. Tekrar edilebilirlik ve yeniden üretilebilirlik bulgularının sırasıyla student t-test; (p<0.05) ve F-test (p<0.05) ile hesaplama sonuçları.

Student t-test;(two tailed)

(p<0.05) F-test (two tailed)

(p<0.05) Analitin adı

Örnek Türü

25 ng/µL 250 ng/µL 25 ng/µL 250 ng/µL �drar 0.45 0.58 0.26 0.86 Alprazolam GL 0.72 0.10 0.79 0.20 �drar 0.01 0.28 0.99 0.04 Amitriptilin GL 0.46 0.77 0.10 0.95 �drar 0.97 0.20 0.51 0.42 Asetaminofen GL 0.76 0.10 0.72 0.70 �drar 0.38 0.59 0.74 0.67 Asetilsalisilik

asit GL 0.01 0.94 0.88 0.39 �drar 0.07 0.10 0.99 0.28 Diazepam GL 0.42 0.03 0.22 0.01 �drar 0.33 0.23 0.21 0.70 Karbamazepin GL 0.35 0.04 0.04 0.29 �drar 0.221 0.29 0.731 0.91 Kodein GL 1.01 0.99 0.811 0.68 �drar 0.022 0.36 0.052 0.78 Kokain GL 0.332 0.33 0.262 0.26 �drar 0.25 0.78 0.66 0.32 MDMA GL 0.523 0.96 0.513 0.57

Morfin �drar 0.104 0.68 0.974 0.35 �drar 0.01 0.01 0.47 0.47 Teofilin GL 0.11 0.01 0.04 0.15

1 Kodeinin ilk geri kazanım deri�imi 50 ng/µL 2 Kokainin ilk geri kazanım deri�imi 50 ng/µL 3 MDMA’nın ilk geri kazanım deri�imi 100 ng/µL 4 Morfinin ilk geri kazanım deri�imi 125 ng/µL

�

�

111

4.1.8. Sa�lamlık

Nem kontrol ünitesinin Rf de�erine etkisi

Çalı�mada uygun Mobil faz seçildikten sonra bu mobil faz bile�enlerinin ayrı plakalarda

standart maddenin tatbik edilmesi ile ADC 2’ye (Otomatik Developman Kazanı) ba�lı

nem kontrol ünitesi aktif iken ve aktif de�ilken Rf de�erleri üzerine etkileri

incelenmi�tir. Aradaki farkın ± 0.07 oldu�u belirlenmi�tir. Öte yandan YP�TK

sisteminin AMD (Ototmatik Çoklu Developman) ünitesi ile Rf de�erleri için tekrar

edilebilirli�i çok daha yüksek veriler elde edilmi�tir. Bu nedenle kapalı bir sistem olan

ve nem kontrolünün otomatik oldu�u AMD sistemi ile tüm geçerlilik çalı�maları

yapılmı�tır. �ekil 4.26.’da ADC sistemi ile morfin bile�i�ine ait iki farklı zamanda

yürütülen plakalardaki kromatogram bulgularının birbiri ile uyumsuzlu�u

gösterilmektedir. Aynı deri�imdeki morfin örne�ine ait ADC sisteminden elde edilen iki

pikin �ekilleri ve alıkonma zamanları arasındaki fark gözle görülür �ekilde fazladır.

AMD sistemi ile yapılan denemelerde bu �ekilde büyük bir farklılık görülmemi�tir.

�

�

112

ADC ile ilk yürütme

ADC ile ikinci yürütme

AMD ile yürütme

�ekil 4. 26. ADC sistemi kullanılarak yürütülen morfin bile�i�inin farklı zamanlarda

yürütülmü� plakadaki YP�TK kromatogramlarının kıyaslanması ve aynı örne�in

AMD’den elde edilen kromatogramı

4.2. UV Detektörü

Plakanın yürütülmesinin ardından UV dedektör ile tarama a�amasında ortaya �öyle bir

durum çıkmı�tır:

Tüm bile�ikler için rutin analizde kullanılması planlanan bu yöntem ile ortak bir dalga

boyu olarak 254 nm’de plakanın taranmasına karar verilmi�tir. WinCATS yazılımı

(CAMAG, �sviçre) üzerinde tarama parametreleri kısmına slit aralı�ı 4 mm, slit eni 0.1

mm, tarama hızı 20 mm/s olarak belirlenmi�tir. Ayrıca her bir madde maksimum

�

�

113

absorbans gösterdi�i dalga boylarında (Tablo 4.48) taranarak daha dü�ük deri�imleri

belirlendi�i görülmü�tür, ancak çalı�ma tek bir maddeye özgü olmaktan çok genel bir

analiz yöntemi olacak �ekilde tasarlandı�ı için tüm validasyon çalı�maları ortak dalga

boyu olan 254 nm’de yapılmı�tır. Bu bile�iklere ait UV spektrum kütüphanesi cihaz

kütüphanesinde olu�turulmu�tur.

Tablo 4.48. Bile�iklerin UV spektrumlarındaki detaylı � verileri (Moffat, A.C., 2004)

Bile�ik �max I. Tepe II. Tepe I. Vadi II. Vadi

Alprazolam 224 - 249 205 240

Amitriptilin 208 - 241 227 285

Asetaminofen 246 200 282 215 308

ASA 202 * 299* - 219 257

Diazepam 232 252 314 210 295

Karbamazepin 214 236 288 230 253

Kodein 213 - 285 236 261

Kokain 234 200 278 209 262

MDMA 200 287 235 217 255

Morfin 213 240 287 263 304

Teofilin 274 202 227 241 303

*Bu de�erler bile�ik içinde yer de�i�tirebiliyor.

4.3. YP�TK sisteminde UV spektrum kütüphanesi olu�turulması

YP�TK sisteminde var olan özelliklerden biri de UV Kütüphanesi olu�turabilme

imkânının bulunmasıdır. Sistemde tayin edilen standart maddelerin UV spektrumları ve

Rf de�erleri kütüphanede tanımlanmak sureti ile bir veri bankası elde edilmi�tir. Bu da

her bir plakayı yürüttükten sonra kütüphanedeki verilerle plaka üzerindeki spektrumları

e�le�tiren otomatik sistem ile kar�ıla�tırma yapılmasına olanak tanımı�tır. Yani plakada

�

�

114

bilinmeyen bir pik göründüyse ve standart ile e� zamanlı yürütülmediyse, spektrum ve

Rf kar�ıla�tırması yapılarak daha önce kütüphanede var olan bir maddenin

belirlenmesini sa�lar. �ekil 4.27, YP�TK yazılımının kütüphanesine ait örnek bir

spektrum e�le�tirmesini göstermektedir. Bu kar�ıla�tırma sayfasının sol tarafında ne

oldu�u aranan maddenin spektrumu ve Rf de�eri; sa� tarafında ise aranan ile tahmin

edilen spektrumun üst üste çakı�tırılmı� hali ve sa� alt kö�ede de bu e�le�menin olasılı�ı

görülmektedir. Bu özelli�i YP�TK’yı bilinmeyen madde analizinde nispeten daha etkin

ve kullanı�lı hale getirmektedir.

�ekil 4.27. YP�TK kütüphanesinde spektrum veri bankası ile bilinmeyen pikin

kar�ıla�tırma örne�i.

�

�

115

4.4. Gaz Kromatografi-Kütle Spektrometresi (GC-MS) Verileri

Bölüm 3.6.1’de verilen ko�ullarda çalı�ılarak elde edilen GC-MS ile alıkonma

zamanları ve bile�iklere ait kütle spektrumu iyonları Tablo 4.49’da belirtildi�i gibidir.

Bu tabloda GC-MS analizleri için yapılan türevlendirme sonrasında bazı maddelerin

hem türevlenmi�, hem de türevlenmemi� durumdaki alıkonma zamanları bir arada

belirtilmi�tir. Tablo 4.50’de GC-MS ile bir ve/veya birden fazla deri�imde yapılan üç

(3) tekrarlı analizlerin %RSD sonuçlarını bildirmektedir. Bu maddelerin aynı GC-MS

kromatogramındaki bir arada görüntüsü �ekil 4.28’de, kütle spektrumları ise �ekil 4.29

– 4.43’de belirtildi�i gibidir.

Tablo 4.49. 11 farklı maddeye ait GC kromatogramından elde edilen alıkonma zamanı

(Rt) de�erleri ve moleküllerin kütle iyonları

Madde Adı Rt de�eri Kütle �yonları Asetaminofen 2

TMS 14.87 206, 280, 295

Asetaminofen 17.84 109, 151, 80 Asetil salisilik

asit TMS 13.42 267, 73, 268, 282

Amitriptilin 20.89 58, 202, 215 Kokain 20.95 182, 82, 303, 94

Karbamazepin 22.14 193, 236, 165 Diazepam 23.47 256, 283, 284 MDMA 13.65 58, 77, 135, 193 Morfin 23.51 285, 162, 215, 268

Morfin 2 TMS 24.08 429, 236, 196 Kodein 22.70 299, 162, 229

Kodein TMS 23,41 371, 178, 196 Alprazolam 22.73 279, 204, 273, 308

Teofilin TMS 17,91 237,252, 73

�

�

116

Tablo 4.50. GC-MS çalı�masından elde edilen tekrar edilebilirlik sonuçları

Madde adı %RSD (n=3) Madde adı %RSD (n=3) Amitriptilin Diazepam 100 ng/µl 2.0 200 ng/µl 1.0

50 ng/µl 1.0

Alprazolam KodeinTMS 200 ng/µl 2.0 100 ng/µl 2.0 400 ng/µl 2.0 200 ng/µl 1.0 ASET2TMS MDMA 100 ng/µl 5.0 100 ng/µl 2.0 200 ng/µl 7.0 200 ng/µl 8.0 ASATMS Kokain 200 ng/µl 3.0 50 ng/µl 3.0 400 ng/µl 1.0 100 ng/µl 3.0 Karbamazepin Morfin2TMS 100 ng/µl 2.0 100 ng/µl 2.0 200 ng/µl 1.0 200 ng/µl 1.0 400 ng/µl 7.0 TeofilinTMS 200 ng/ µl 9.0

�ekil 4.28. Çalı�mada yer alan maddelerin GC-MS kromatogramında bir arada görünümü.

�

�

117

�ekil 4.29. Standart Alprazolam kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�ekil 4.30. Standart Amitriptilin kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�

�

118

�ekil 4.31. Standart Asetaminofen kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�ekil 4.32. Standart Asetaminofen 2 TMS kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�

�

119

�ekil 4.33. Standart Asetil salisilik asit TMS kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�ekil 4.34. Standart Diazepam kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�

�

120

�ekil 4.35. Standart Karbamazepin kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�ekil 4.36. Standart Kodein kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�

�

121

�ekil 4.37. Standart Kodein TMS kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�ekil 4.38. Standart Kokain kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�

�

122

�ekil 4.39. Standart MDMA kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004).

�ekil 4.40. Standart Morfin kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�

�

123

�ekil 4.41. Standart Morfin 2 TMS kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�ekil 4.42. Standart Teofilin kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�

�

124

�ekil 4.43. Standart Teofilin TMS kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

4.5. Olgu çalı�malarına ait veriler

A�a�ıdaki Tablo 4.51’de acil dahiliye klini�ine ba�vuran hastalara ait ya�, cinsiyet,

medeni durum, �üpheli madde/ilaç ve zehirlenme nedeni ile ilgili bilgiler sunulmu�tur.

Tablo 4.51’e göre çalı�maya dahil edilen Cerrahpa�a Dahili Tıp Bilimleri Yeti�kin ve

Çocuk Acil Servislerine ba�vuran toplam 44 zehirlenme olgusu bulunmaktadır.

Bunların 16’sı erkek (% 36.3), 28’si kadın (% 63.6) olmakla birlikte; erkeklerin ya�

ortalaması 27,5 iken kadınlarınki ise 30’dur. Erkeklerin 11’i (% 68.8) bekar, 4’ü (% 25)

evli; kadınların ise 10’u (% 33.3) bekar, 17’si (% 60.7) evlidir. Toplam 44 hastadan

36’sı intihar (%81.8), 4’ü a�ırı dozdan zehirlenme (%9.1), 1’i kaza, 1’i Munchausen

Sendromu, 1’i gasp nedeni ile suikast, 1’i ise ilgili hekimin madde ba�ımlılı�ı tedavisi

görmekte olan hastanın gizlice madde temin etmesinden �üphelenmesi nedeni ile

poliklini�e ba�vurmu�tur. Hastalardan 15’i sosyodemografik formu doldurmu� ancak

biyolojik örnek vermeyi reddetmi�tir.

�

�

125

Tablo 4.51. Cerrahpa�a Tıp Fakültesi Acil Dahiliye Kliniklerine ba�vuran zehirlenme

olgularına ait veriler

Olgu No Medeni

Hali Ya� Cinsiyet �üpheli Madde/�laç

Ba�vuru Nedeni

1 Evli 40 K Warfarin Munchausen Sendromu

2 Bekar 20 K Colchicum �ntihar 3 Dul 40 K Alprozolam �ntihar 4 Bekar 17 K Klorfeniramin Maleat �ntihar 5 Evli 36 K �buprofen �ntihar 6 Bekar 18 K Sertralin, Mirtazepin �ntihar 7 Evli 62 K Trichlorfon Kaza 8 Evli 27 K Fluvoksamin �ntihar 9 Bekar 28 K Meprobamat �ntihar

10 Bekar 20 K Amitriptilin �ntihar 11 Evli 34 K Sertralin �ntihar 12 Bekar 14 K Etil Alkol, Amitriptilin �ntihar 13 Bekar 15 K Verapamil �ntihar 14 Evli 17 K Karbamazepin �ntihar 15 Bekar 22 K Mikofenolik Asit �ntihar 16 Evli 35 K Sertralin �ntihar 17 Bekar 25 K Amitriptilin �ntihar 18 Evli 27 K Parasetamol, Asetil Salisilik Asit �ntihar 19 Evli 39 K Valproik Asit, Venlafaksin �ntihar 20 Evli 39 K Venlafaksin, Quetiapine �ntihar 21 Evli 33 K Alprozolam, Fluoksetin �ntihar 22 Evli - K Parasetamol �ntihar 23 Evli 26 K Parasetamol �ntihar 24 Evli 21 K Metotraksat �ntihar 25 Evli 31 K �buprofen �ntihar 26 Evli 30 K ? �ntihar 27 Evli 59 K ? �ntihar 28 Bekar 32 K Fluoksetin, Venlafaksin �ntihar 29 Evli 32 E Amitriptilin �ntihar 30 Evli 35 E ? �ntihar 31 Bekar 36 E Eroin A�ırı Doz 32 Bekar 24 E Paxil, Risperdal, Alkol �ntihar 33 Bekar 24 E Anitibiyotik �ntihar 34 Bekar 34 E Sitalopram �ntihar 35 Evli 34 E Eroin, MDMA �üpheli 36 Bekar 19 E THC A�ırı Doz 37 Bekar 20 E THC A�ırı Doz 38 Bekar 30 E Risperidon, Hidroksizin �ntihar 39 Bekar 28 E Diklofenak, Fluoksetin �ntihar 40 Bekar 24 E Parasetamol �ntihar 41 Evli 23 E ? Gasp 42 Ni�anlı 26 E Metilfenidat, Alprazolam, Biperiden �ntihar 43 Bekar 19 E Parasetamol �ntihar 44 Bekar 32 E Eroin A�ırı Doz

? Hasta ve/veya hasta yakınından alınan bilgiye göre hangi maddenin zehirlenmeye neden oldu�u hekim

tarafından bilinmemektedir.

�

�

126

Tablo 4.52. Olgulara ait kantitatif ve kalitatif YP�TK ve GC-MS sonuçları

Olgu No

Belirlenen madde/ilaç Örnek Türü

YP�TK Sonuç

GC-MS Sonuç

YP�TK ile kantitatif analizi yapılan olgular

3 Alprazolam

�drar, kan, GL

6.4 ng/µl (idrar) +

4 ASA

GL

15.3 ng/µl +

10 Amitriptilin GL 9.9 ng/µl +

12 Etil Alkol Amitriptilin

Kan �drar

2.02 g/L 7.1 ng/µl

HS-GC +

14 Karbamazepin �drar 0.9 ng/µl +

17 Amitriptilin

GL �drar

36.6 ng/µl <LOQ

+ +

29 Amitriptilin GL 14.6 ng/µl +

31 Morfin MDMA

�drar GL

55.5 ng/µl 21.7 ng/µl

+

40 Parasetamol GL 4.2 ng/µl + 43 Parasetamol GL 1.75 ng/µl +

Kalitatif analizi yapılan olgular 1 Warfarin �drar + +

2 Kol�isin

GL Gaita

+ +

+ +

5 �buprofen �drar +

6 Mirtazepin

GL �drar

+ +

7 Trichlorfon �drar + 9 Meprobamat GL + 11 Sertralin �drar + + 13 Verapamil �drar + 15 Mikofenolik Asit �drar + 16 Sertralin �drar + +

19 Valproik Asit Venlafaksin

Serum �drar

+ +

20 Venlafaksin

Serum �drar

+

21 Eroin, Kokain Kan + + 32 Metil fenidat �drar + + 33 Fluvoksamin GL, �drar + + 34 Dothiepine GL, �drar + 35 Tramadol, Amitriptilin �drar + 36 THC �drar + 37 THC �drar + 41 Ketamin, Flunitrazepam �drar +

�

�

127

Tablo 4.52’de belirtilen 30 olgudan 10’unda YP�TK ile geçerlilik çalı�maları yapılan

maddelerin miktar tayinleri yapılmı�tır ve GC-MS ile do�rulanmı�tır, di�er olgular ise

YP�TK ve/veya GC-MS ile kalitatif olarak tayin edilmi�tir. Bu maddelerden bazılarına

ait ilaç formülasyonu ve/veya standart madde e� zamanlı olarak analiz edilmi�,

bazılarında ise tablet/standart madde olmadı�ından MS kütüphanesinden yararlanılmı�,

benzer literatürler ve IUPAC isimleri yardımı ile tayin edilmi�tir. Koyu renkle

gösterilen maddeler hasta beyanlarında bildirilmeyen ancak toksikolojik analizlerde

belirlenen maddelerdir.

4.6. Olgu Çalı�malarına ait bulgular ve YP�TK ve GC-MS kromatogramları

4.6.1. YP�TK ile kantitatif analizi yapılan olgulara ait bulgular Olgu No:29 – Amitriptilin 32 ya�ında erkek hasta intihar amacıyla çok sayıda 25 mg amitriptilin tablet aldı�ını

iddia etmi� ve acil dahiliye poliklini�ine getirilmi�tir. Hastadan alınan GL örne�i ile

standart maddenin YP�TK’da e�zamanlı yapılan analizinin sonuçları �ekil 4.44-

4.48’deki gibidir.

�ekil 4.44. Olgu No: 29’a ait GL örne�inin YP�TK kromatogramındaki görüntüsü.

Standart

Hasta

�

�

128

�ekil 4.45. Olgu No: 29’a ait amitriptilin miktarının YP�TK cihazı yazılımı “Wincats”

ile hesaplanması

Yukarıdaki �ekil 4.45’de görülen tabloda YP�TK cihazında amitriptilin maddesini pik

alanına ait kalibrasyon e�risine göre hesaplama �ekli görülmektedir. Bu hesaplama

175.77 ng/µl �eklindedir. Biyolojik örnekteki miktar; enjeksiyon, elüsyon ve özütleme

hacmini de hesaba katarak bir formülde yerine koymak sureti ile yapılmı�tır. Bu formül

�öyle elde edilmi�tir: 3 ml (3000 µl) özütleme hacmi, 250 µl elüsyon hacmi, 1 µl

enjeksiyon hacmi ise; 3000/250/1 = 12 (Deri�tirme faktörüdür)

YP�TK’da çıkan sonuç deri�tirme faktörüne bölünerek sonuç ng/µl cinsinden ortaya

çıkmı� olur. Örne�in bu olguda 175 ng/µl madde; 175/12 = 14.6 ng/µl amitriptilin

bulunmu�tur. Bu örnekte oldu�u gibi miktar tayini yapılan tüm olgularda hesaplama

�ekli aynıdır.

�

�

129

�ekil 4.46. Olgu No: 29’a ait amitriptilinin standart UV spektrumu ile kar�ıla�tırılması

�ekil 4.47. Olgu No: 29’a ait GC-MS kromatogramı

�ekil 4.46’de amitriptilin oldu�u belirlenen maddenin UV spektrumunun standart

amitriptilin maddesine ait UV spektrumu ile üst üste çakı�tırılmı� hali görülmektedir.

�

�

130

�ekil 4.47’de ise aynı olgunun GC-MS kromatogramı ve �ekil 4.48’de belirlenen

amitriptilinin kütle spektrumu verilmi�tir.

�ekil 4.48. Olgu No: 29’a ait Amitriptilinin kütle spektrumu.

Olgu No:3- Alprazolam

40 ya�ında kadın hasta 0.5 mg Alprazolam tabletten 5-10 adet alarak intihar etmek

istedi�ini bildirmi�tir. �drar ve GL örneklerine YP�TK ve GC-MS ile yapılan analiz

sonuçları, kromatogramları ve kütle spektrumları �ekil 4.49 – �ekil 4.52 arasında

gösterilmi�tir.

�

�

131

�ekil 4.49. Olgu No:3’e ait idrar örne�indeki Alprazolamın YP�TK kromatogramı

�ekil 4.50. Olgu No:3’de Alprazolamın UV Spekturumunun standart ile kar�ıla�tırması

�

�

132

a

b

�

�

133

c

�ekil 4.51. Olgu No:3’e ait idrar (a), GL (b) ve kan (c) örneklerine ait GC-MS

kromatogramları

�ekil 4.52. Olgu No:3’de belirlenen Alprazolamın kütle spektrumu

�

�

134

Olgu No:4- ASA

17 ya�ında çocuk hasta öksürük �urubunun kendisini zehirledi�ini iddia etmi� ancak

mide içeri�inde ASA belirlenmi�tir. YP�TK ve GC-MS ile yapılan analize ait bulgular

�ekil 4.53 – �ekil 4.56 arasında gösterilmektedir.

�ekil 4.53. Olgu No:4’e ait GL örne�inde miktar tayini yapılan ASA’nın YP�TK

kromatogramı

�ekil 4.54. Olgu No:4’de belirlenen ASA’nın standardın UV Spekturumu ile

kar�ıla�tırması

�

�

135

�ekil 4.55. Olgu No:4’e ait GL örne�indeki ASA-TMS pikinin görüntüsü

�ekil 4.56. Olgu No:4’de belirlenen ASA-TMS’in kütle spektrumu

�

�

136

Olgu No: 10 – Amitriptilin

20 ya�ında kadın hasta intihar amacı ile amitriptilin tablet alarak hastaneye yakınları

tarafından getirilmi�. Hastanın GL örne�i ile yapılan YP�TK ve GC-MS analizine ait

kromatogramlar ve spektrumlar �ekil 4.57 – �ekil 4.59 arasında verilmi�tir.

�ekil 4.57. Olgu No: 10’a ait GL örne�indeki Amitriptilin YP�TK kromatogramı

�ekil 4.58. Olgu No: 10’a ait GL örne�indeki Amitriptilin GC-MS kromatogramı

�

�

137

�ekil 4.59. Olgu No: 10’da belirlenen Amitriptilinin kütle spektrumu

Olgu No:12- Amitriptilin ve Etil alkol

14 ya�ında kız çocu�unu ailesi etil alkol zehirlenme �üphesi ile acil poliklini�ine

getirilmi�, hastanın semptomları etil alkolün yanı sıra bir ba�ka ilaç/madde �üphesi

uyandırmı�tır. Hastadan alınan kan örne�i alkol analizinde kullanılırken idrar örne�i de

YP�TK ve GC-MS ile toksik madde aranmak üzere incelenmi�tir. Bu analizlerin

bulguları �ekil 4.60 ve �ekil 4.63 arasında verilmi�tir.

�

�

138

�ekil 4.60. Olgu No:12’ye ait idrar örne�indeki Amitriptilin YP�TK kromatogramı

�ekil 4.61. Olgu No:12’ye ait idrar örne�indeki Amitriptilin GC-MS kromatogramı

�

�

139

�ekil 4.62. Olgu No:12’ye ait idrar örne�inde belirlenen Amitiriptilinin kütle spektrumu

�ekil 4.63. Olgu No:12’ye ait kan örne�inde HS-GC-MS ile yapılan kanda alkol

analizinin sonucu (2.02 g/L).

�

�

140

Olgu No:14-Karbamazepin

17 ya�ında evli ve 14 haftalık hamile olan kadın hasta intihar amaçlı 200 mg

karbamazepin tabletten 3-5 tane içti�ini ifade etmi�tir. Hastanın YP�TK ve GC-MS ile

yapılan idrar analizinin kromarogram ve spektrumları �ekil 4.64 – �ekil 4.67 arasında

verilmi�tir.

�ekil 4.64. Olgu No:14’e ait idrar örne�inin YP�TK kromatogramı

�ekil 4.65. Olgu No:14’e ait Karbamazepin UV Spekturumunun standart ile

kar�ıla�tırması

�

�

141

�ekil 4.66. Olgu No:14’e ait idrar örne�indeki karbamazepin GC-MS kromatogramı

�ekil 4.67. Olgu No:14’de belirlenen Karbamazepinin kütle spektrumu

�

�

142

Olgu No: 17 – Amitriptilin

25 ya�ında kadın hastanın �i�edeki tüm amitriptilin tabletleri içerek intihar etmek

istedi�i yakınları tarafından bildirilmi�tir. �drar ve GL örnekleri üzerinde yapılan

YP�TK ve GC-MS analizlerinin bulguları �ekil 4.68 – �ekil 4.73 arasında verilmi�tir.

�ekil 4.68. Olgu No: 17’ye ait GL örne�indeki Amitriptilin YP�TK kromatogramı

�ekil 4.69. Olgu No: 17’ye ait idrar örne�indeki Amitriptilin YP�TK kromatogramı

�

�

143

�ekil 4.70. Olgu No: 17’ye ait GL örne�indeki Amitriptilin GC-MS kromatogramı

�ekil 4.71. Olgu No: 17’ye ait idrar örne�inde belirlenen Amitriptilin ve Nortriptilin

GC-MS kromatogramı

�

�

144

�ekil 4.72. Olgu No: 17’ye ait idrar örne�inde belirlenen Amitriptilin kütle spektrumu

�ekil 4.73. Olgu No: 17’ye ait idrar örne�inde belirlenen Amitriptilin metaboliti olan

Nortriptilinin kütle spektrumu

�

�

145

Olgu No:31- MDMA, Eroin

36 ya�ında erkek hasta katıldı�ı bir partide uyu�turucu adı altında bazı maddeler almı�.

A�ırı dozdan zehirlenme �ikayeti ile hastaneye ba�vurmu� ve hastadan idrar ve GL

örnekleri alınmı�tır. Yo�un bakımda tedavi edilen hastanın YP�TK ve GC-MS analizi

bulguları a�a�ıdaki gibidir. �ekil 4.74’de YP�TK kromatogramını, �ekil 4.75’de GC-

MS ile yapılan GL analizi sonucunda elde edilen MDMA, �ekil 4.76-4.79 arasında ise

sırasıyla GC-MS ile yapılan idrar analizi sonucunda belirlenen MDMA, eroin

metabolitlerinden 6-MAM ve morfinin kromatogramlarını ve bunlara ait kütle

spektrumları görülmektedir.

�ekil 4.74. Olgu No: 31’e ait idrar örne�inde belirlenen morfin ve MDMA

kromatogramı

�

�

146

�ekil 4.75. Olgu No:31’e ait GL örne�inde GC-MS analizi ile belirlenen MDMA

pikinin görünümü

�ekil 4.76. Olgu No:31’e ait idrar örne�inde GC-MS analizi ile belirlene

MDMA, 6-MAM ve morfin piklerinin görünümü.

�

�

147

�ekil 4.77. Olgu No:31’de belirlenen MDMA’nın kütle spektrumu

�ekil 4.78. Olgu No:31’de belirlenen morfinin kütle spektrumu

�

�

148

�ekil 4.79. Olgu No:31’de belirlenen 6-MAM’ın kütle spektrumu

Olgu No.40-Asetaminofen

24 ya�ında erkek hasta evdeki a�rı kesici tabletleri içerek intihara te�ebbüs etmi� ve acil

poliklini�ine getirilmi�tir. Hastanın GL örne�i ile yapılan YP�TK ve GC-MS

analizlerinin bulguları �ekil 4.80 – �ekil 4.83 arasında verilmi�tir.

�ekil 4.80 Olgu No: 40’a ait GL örne�inde belirlenen Asetaminofen YP�TK

kromatogramı

�

�

149

�ekil 4.81. Olgu No: 40’a ait GL örne�inde belirlenen Asetaminofen’in standardın UV

Spektrumu ile kar�ıla�tırması

�ekil 4.82. Olgu No: 40’a ait GL örne�inde belirlenen Asetaminofen GC-MS

kromatogramı

�

�

150

�ekil 4.83. Olgu No: 40’a ait GL örne�inde belirlenen Asetaminofen kütle spektrumu

Olgu No: 43 – Asetaminofen

19 ya�ında erkek hasta intihar amacı ile asetaminofen tabletleri almı�tır. Hastanın idrar

ve GL örnekleri ile yapılan YP�TK ve GC-MS analizlerinin bulguları �ekil 4.84 – �ekil

4.88 arasında verilmi�tir.

�

�

151

�ekil 4.84. Olgu No: 43’e ait GL örne�inde Asetaminofen’in YP�TK kromatogramı

�ekil 4.85. Olgu No: 43’e ait GL örne�indeki Asetaminofen’in GC-MS kromatogramı

�

�

152

�ekil 4.86. Olgu No: 43’e ait idrar örne�indeki Asetaminofen’in GC-MS kromatogramı

�ekil 4.87. Olgu No: 43’de belirlenen Asetaminofenin kütle spektrumu

�

�

153

�ekil 4.88. Olgu No: 43’de belirlenen Kafeinin kütle spektrumu (Musteata, F.M., 2006)

4.6.2. Kalitatif analizi yapılan olgulara ait bulgular

Olgu No: 1 – Warfarin

Munchausen sendromu oldu�u sonradan anla�ılan 40 ya�ında kadın hasta belli

aralıklarla warfarin tabletler almı�, nedeni belirsiz �ikayetleri oldu�unu bildirerek acil

poliklini�ine ba�vurmu�tur. Biyokimyasal testlerle tanı koyulamayan hastanın idrar

örne�inde toksikolojik analiz yapılmı�tır. YP�TK ve GC-MS ile yapılan analizin

bulguları �ekil 4.89 – �ekil 4.92 arasında bildirilmi�tir.

�ekil 4.89. Warfarin tablet ve Olgu No:1’e ait idrar örne�inde belirlenen Warfarinin

YP�TK kromatogramları (Berny, P.J., 1995)

Tablet �drar

�

�

154

�ekil 4.90. Olgu No: 1’de belirlenen Warfarin ile tabletten elde edilen UV

spektrumunun kar�ıla�tırması

�ekil 4.91. 1. Olgu No: 1’de belirlenen Warfarin GC-MS kromatogramı (Musteata,

F.M., 2006)

�

�

155

�ekil 4.92. Olgu No: 1’de belirlenen Warfarin kütle spektrumu (Musteata F.M., 2006)

Olgu No: 2 – Kol�isin

20 ya�ında kadın hasta intihar amacı ile çok sayıda kol�isin tablet içti�i iddiası ile acil

dahiliye polklini�ine getirilmi�tir. Bu çalı�mada GL ve gaita örnekleri analiz edilmi�tir. Kromatogram ve spektrum verileri �ekil 4.92 – �ekil 4.95 arasında bildirilmi�tir.

�ekil 4.93. Olgu No: 2’ye ait GL’de belirlenen kol�isin YP�TK kromatogramı (Mirakor,

V., 2008)

�

�

156

�ekil 4.94. Olgu No: 2’ye ait GL örne�inde belirlenen Kol�isinin GC-MS kromatogramı

�ekil 4.95. Olgu No: 2’ye ait gaita örne�inde belirlenen Kol�isinin GC-MS

kromatogramı

�

�

157

�ekil 4.96. Olgu No: 2’de belirlenen Kol�isinin kütle spektrumu (Peters F.T., 2004)

Olgu No: 5 – �buprofen

36 ya�ında kadın hasta 15 adet ibuprofen tablet içerek intihar etti�ini bildirmi�tir. Alınan idrar örne�inin GC-MS bulguları �ekil 4.97 ve 4.98’da bildirilmi�tir.

�ekil 4.97. Olgu No: 5’e ait idrar örne�inde belirlenen �buprofen GC-MS kromatogramı

(Musteata F.M., 2006)

�

�

158

�ekil 4.98. Olgu No: 5’e ait idrar örne�inde belirlenen �buprofenin kütle spektrumu

(Moffat, A.C., 2004)

Olgu No: 6 – Mirtazepin

18 ya�ında kadın hasta evde bulunan çe�itli ilaçlarla intihar giri�iminde bulunmu� ve

poliklini�e getirilmi�tir. GL ve idrar ile yapılan GC-MS bulguları �ekil 4.99 – �ekil

4.101 arasında bildirilmi�tir.

�ekil 4.99. Olgu No:6’ya ait GL örne�inde belirlenen Mirtazepin GC-MS

kromatogramı

�

�

159

�ekil 4.100. Olgu No:6’ya ait idrar örne�inde belirlenen Mirtazepin GC-MS

kromatogramı

�ekil 4.101. Olgu No:6’da belirlenen Mirtazepinin kütle spektrumu (Wille, S.M., 2007)

�

�

160

Olgu No: 7 – Triklorfon

62 ya�ında kadın hasta ishal, bulantı, kusma �ikayetleri ile getirildi�i acil poliklinikte

tedavi edilmesinin 2. Gününde yo�un bakım ünitesine kaldırılmı�, klinik tablosu

düzelmemi� ve ayrıntılı öyküsünde evde yaptı�ı böcek ilaçlaması ve ardından temizlik

yaptı�ı ortaya çıkmı�tır. Alınan idrar örne�inde organofosforlu pestisit aranmı� ve

triklofrona rastlanmı�tır. GC-MS kromatogramı �ekil 4.102’de gösterildi�i gibidir.

�ekil 4.102. Olgu No:7’ye ait idrar örne�indeki triklorfonun GC-MS kromatogramı

(Moffat, A.C., 2004)

Olgu No: 9 –Meprobomat

28 ya�ında kadın hasta intihar amaçlı ilaç aldıktan sonra dü�ük tansiyon ile acil

poliklini�ine ba�vurmu�tur. Hastadan alınan GL örne�ine ait GC-MS sonuçları �ekil

4.103 ve �ekil 4.104’de verilmi�tir.

�

�

161

�ekil 4.103. Olgu No: 9’a ait GL örne�inde belirlenen meprobomat GC-MS

kromatogramı

�ekil 4.104. Olgu No: 9’da belirlenen Meprobomatın kütle spektrumu (Sandrine, D.,

2006).

�

�

162

Olgu No: 11- Sertralin

34 ya�ında kadın hasta kendi tedavi görmekte oldu�u sertralin tabletleri ile intihara

te�ebbüs etmi�tir. Hastanın idrar örne�i ile yapılan çalı�manın bulguları �ekil 4.105 –

�ekil 4.108 arasında verilmi�tir.

�ekil 4.105. Naka No: 11’e ait idrar örne�inde belirlenen sertralin YP�TK

kromatogramı (Venkateswarlu, K., 2007)

�ekil 4.106. Olgu No: 11’e ait idrar örne�indeki Sertralin ile tablet Sertralinin UV

spektrumlarının kar�ıla�tırması.

Sertralin

�

�

163

�ekil 4.107. Olgu No: 11’e ait idrar örne�inde belirlenen Sertralin GC-MS

kromatogramı (Lamas JP, 2004, Wille SM, 2007)

�ekil 4.108. Olgu No: 11’e ait idrar örne�inde belirlenen Sertralinin kütle spektrumu

(Lamas JP, 2004; Wille SM, 2007).

�

�

164

Olgu No: 13 – Verapamil

15 ya�ında kız çocu�u intihar �üphesi ile ailesi tarafından çocuk acil poliklini�ine

getirilmi�tir ve alınan idrar örne�inin GC-MS bulguları �ekil 4.109 ve �ekil 4.110’de

verilmi�tir.

�ekil 4.109. Olgu No: 13’de belirlenen verapamil GC-MS kromatogramı

�ekil 4.110. Olgu No: 13’de belirlenen verapamil kütle spektrumu (Moffat, A.C., 2004)

�

�

165

Olgu No: 15 - Mikofenolik asit

Renal implantasyon yapılmı� 22 ya�ındaki kadın hasta doz ayarlamasındaki sorundan

kaynaklandı�ı dü�ünülen, tedavi için kullanmakta oldu�u mikofenolik asit ile

zehirlenerek acil poliklini�ine ba�vurmu�tur. Hastanın idrar bulguları �ekil 4.111 ve

�ekil 4.112 arasında verilmektedir.

�ekil 4.111. Olgu No: 15’e ait idrar örne�inde belirlenen mikofenolik asit GC-MS

kromatogramı

�ekil 4.112 Olgu No: 15’e ait idrar örne�inde belirlenen mikofenolik asit kütle

spektrumu

�

�

166

Olgu No: 16 – Sertralin

35 ya�ında kadın hasta sertralin tablet içerek intihar giri�iminde bulunmu�tur. YP�TK ve

GC-MS ile yapılan idrar analizlerinin bulguları �ekil 4.113 ve �ekil 4.116 arasında

verilmi�tir.

�ekil 4.113. Olgu No: 16’ya ait idrar örne�inde belirlenen sertralin YP�TK

kromatogramı (Venkateswarlu, K., 2007)

�ekil 4.114. Olgu No: 16’ya ait idrar örne�inde belirlenen sertralin ile tabletteki

sertralin UV spektrumunun kar�ıla�tırması

�

�

167

�ekil 4.115. Olgu No: 16’ya ait idrar örne�inde belirlenen sertralin GC-MS

kromatogramı (Wille SM, 2007)

�ekil 4.116. Olgu No: 16’ya ait idrar örne�inde belirlenen Sertralinin kütle spektrumu

(Lamas JP, 2004; Wille SM, 2007).

�

�

168

Olgu No: 19 – Valproik asit, Venlafaksin

39 ya�ındaki kadın hasta acil poliklini�ine gelen hastanın serum ve idrar örneklerinin

bulguları �ekil 4.117 – �ekil 4.119’de verilmektedir.

Serumdaki valproik asit �drardaki venlafaksin

�ekil 4.117. Olgu No: 19’a ait serum ve idrara örne�inde bulunan valproik asit ve

venlafaksin GC-MS kromatogramı (Kassam, J. P, 1985)

�ekil 4.118. Olgu No: 19’a ait serum örne�inde belirlenen valproik asitin kütle

spektrumu (Kassam, J. P, 1985)

�

�

169

�ekil 4.119. Olgu No: 19’a ait idrar örne�inde belirlenen venlafaksin kütle spektrumu

(Lamas JP, 2004; Wille SMR, 2007)

Olgu No: 20 – Venlafaksin

39 ya�ında kadın hastanın idrar ve serum örne�ine ait GC-MS bulguları �ekil 4.120 ve

�ekil 4.121’de bildirilmi�tir.

Serum �drar

�ekil 4.120. Olgu No: 20’ye ait serum ve idrar örne�inde belirlenen venlafaksinin GC-

MS kromatogramı

�

�

170

�ekil 4.121. Olgu No: 20’ye ait Venlafaksinin kütle spektrumu (Lamas JP, 2004; Wille

SM, 2007)

Olgu No:21 – Eroin, kokain

33 ya�ında evli kadın alprazolam ve fluoksetin tablet aldı�ını iddia ederek acil

poliklini�ine ba�vurmu�tur. Hastadan alınan kan örne�inde bu maddeler yerine eroin ve

kokain tespit edilmi�tir. Hastanın YP�TK ve GC-MS sonuçları �ekil 4.122- �ekil

4.126’deki gibidir.

�

�

171

�ekil 4.122. Olgu No:21’e ait kan örne�inin YP�TK kromatogramı

Eroin Morfin

�ekil 4.123. Olgu No:21’e ait eroin ve morfin spektrumunun standartları ile

kar�ıla�tırılması.

�

�

172

�ekil 4.124. Olgu No:21’e ait kan örne�inin GC-MS kromatogramı (Saito, T., 2007)

�ekil 4.125. Olgu No:21’e ait eroinin kütle spektrumu (Saito, T., 2007)

�

�

173

�ekil 4.126. Olgu No:21’e ait kokainin kütle spektrumu (Saito, T., 2007)

Olgu No: 32 – Metil fenidat

24 ya�ında erkek hasta sertralin içerek intihar etti�i bilgisi ile acil poliklini�ine

ba�vurmu�tur. Ancak idrarda yapılan analiz sonucunda sertralin yerine metil fenidat

bulunmu�tur. Çalı�amaya ait kromatogram ve spektrumlar �ekil 4.127-4.130‘da

bildirilmi�tir.

�ekil 4.127. Olgu No: 32’ye ait idrardaki metil fenidatın YP�TK kromatogramı

�

�

174

�ekil 4.128. Olgu No:32’ye ait idrardaki metil fenidat spektrumu ile tabletin

kar�ıla�tırması

�ekil 4.129.Olgu No: 32’ye ait idrardaki metil fenidatın GC-MS kromatogramı (Leis,

H.J., 2000)

�

�

175

�ekil 4.130. Olgu No: 32’ye ait metil fenidatın kütle spektrumu (Leis, H.J., 2000).

Olgu No: 33 – Fluvoksamin

24 ya�ında erkek hastadan antibiyotik içerek intihar etti�i �üphesi ile alınan GL ve idrar

örnekleri içti�i ilacın antibiyotik de�il, bir seçici serotonin geri alım intibitörü olan

fluvoksamin oldu�unu ortaya çıkarmı�tır. Bulgulara ait verile �ekil 4.131 – 4.135’de

bildirilmi�tir.

�

�

176

�ekil 4.131. Olgu No: 33’e ait idrar ve GL’deki fluvoksamin ile tabletin YP�TK

kromatogramı

�ekil 4.132. Olgu No: 33’e ait fluvoksamin spektrumunun standartları ile

kar�ıla�tırılması. (Moffat, A.C., 2004)

�

�

177

�ekil 4.133. Olgu No: 33’e ait idrardaki fluvoksaminin GC-MS kromatogramı

�ekil 4.134. Olgu No: 33’e ait GK’deki fluvoksaminin GC-MS kromatogramı (Wille

SM, 2007)

�

�

178

�ekil 4.135. Olgu No: 33’e ait fluvoksaminin kütle spektrumu (Wille SM, 2007)

Olgu No: 34 – Dothiepin (Trisiklik Antidepresan)

34 ya�ında erkek hasta intihar etmek üzere 20 mg sitalopram tabletlerden 10-15 tane

içti�ini ifade etmi� ve acil poliklini�ine ba�vurmu�tur. Hastanın idrar ve GL örne�ine ait

GC-MS sonuçları �ekil 4.136 ve �ekil 4.138’de verilmi�tir. Bulgular alınan ilacın

sitalopram de�il dothiepin oldu�unu göstermi�tir.

�

�

179

�ekil 4.136. Olgu No: 34’e ait GL örne�inde belirlenen Dothiepin GC-MS

kromatogramı

�ekil 4.137. Olgu No: 34’e ait idrar örne�inde belirlenen ibuprofen, klorfeniramin,

dothiepinin GC-MS kromatogramı (Musteata, F.M. 2006, Keller, T., 2000)

�

�

180

�ekil 4.138. Olgu No: 34’de belirlenen Dothiepinin kütle spektrumu (Keller, T., 2000)

Olgu No: 35 – Tramadol, Amitriptilin

34 ya�ında erkek hasta madde ba�ımlılı�ı için yatarak tedavi görmekte iken, hastanın

dı�arıdan madde temin etti�i �üphesi ile hekim tarafından hastanın idrarında

toksikolojik analiz talep edilmi�tir. Sonuçları �ekil 4.139 ve �ekil 4.140’da bildirildi�i gibidir. Hastanın idrarında �üphelenildi�i gibi eroin veya MDMA yerine tramadol ve

amitriptilin belirlenmi�tir.

�ekil 4.139. Olgu No: 35’e ait idrar örne�inde belirlenen Tramadol ve Amitriptilin GC-

MS kromatogramı. (Paterson, S., 2004)

�

�

181

�ekil 4.140. Olgu No: 35’e ait idrar örne�inde belirlenen Tramadolün kütle spektrumu

(Paterson, S., 2004)

Olgu No: 36-37 – THC

30 ve 28 ya�ındaki iki erkek hasta birlikte bir uyu�turucu partisinde aldıkları a�ırı dozda

THC zehirlenmesinden acil poliklini�ine ba�vurmu�lardır. �drar örneklerine ait bulgular

�ekil 4.141 ve �ekil 4.142’de bildirilmi�tir.

36. olgu 37. olgu �ekil 4.141. Olgu No: 36 ve 37’ye ait idrar örneklerinde belirlenen cannabinol GC-MS

kromatogramları (Pellegrini, M., 2005)

�

�

182

�ekil 4.142. Olgu No: 36 ve 37’ye ait idrar örneklerinde belirlenen cannabinol kütle

spektrumu (Pellegrini, M., 2005)

Olgu No: 41 – Ketamin, Flunitrazepam

40 ya�ında yabancı uyruklu hasta hava alanında hafızasını kaybetti�ini ve ne kadar süre

bilinçsiz bir �ekilde uyudu�unu bilmedi�ini, baca�ındaki enjektör izini görünce yabancı

ki�iler tarafından gaspa u�radı�ını anlamı� ve hava alanı emniyet güçleri tarafından acil

poliklini�ine getirilmi�tir. Hastanın idrar örne�ine ait YP�TK ve GC-MS bulguları �ekil

4.143- �ekil 4.147 arasında verilmi�tir.

�ekil 4.143. Olgu No: 41’e ait idrar örne�inde belirlenen Ketamin YP�TK

kromatogramı

�

�

183

�ekil 4.144. Olgu No: 41’e ait idrar örne�inde belirlenen ketamin ile standart ketamin

UV spektrumlarının kar�ıla�tırması

�ekil 4.145. Olgu No: 41’e ait idrar örne�inde ketamin ve flunitrazepam GC-MS

kromatogramı

�

�

184

�ekil 4.146 Olgu No: 41’e ait idrar örne�inde belirlenen ketaminin kütle spektrumu

�ekil 4.147. Olgu No: 41’e ait idrar örne�inde belirlenen flunitrazepamın kütle

spektrumu

�

�

185

5. TARTI�MA VE SONUÇ

Toksikoloji kuram ve uygulamalarına en sık ihtiyaç duyulan alanlardan biri acil

müdahale noktaları di�eri ölüm nedeni ara�tırmalarıdır. Bu alanlara yapılan ba�vuruların

önemli bir bölümünü olu�turan zehirlenme olguları kaza, intihar, kasıtlı zehirleme

kökenli olabilir (Wiltbank, T.B., 1974). Bu olgular acil polikliniklere ula�tı�ı andan

itibaren bir yandan acil müdahale yapılırken bir yandan da alınan madde ile ilgili

hastadan ve/veya yakınından detaylı bir anamnez alınmaya çalı�ılır; ancak olaya

sebebiyet veren maddenin ne oldu�u her zaman anla�ılamayabilir (Wood M., 2006).

Ölüm nedeni belirlemede olay yerinden elde edilen her türlü yiyecek, içecek, bo� ilaç

kutuları/�i�eleri, etraftaki kusmuk bula�ıkları da çok önemlidir. Ayrıca hastadaki

semptomların ayrıntılı incelemesi ve laboratuar incelemeleri beraberce de�erlendirilerek

hastanın ve/veya yakınının verdi�i bilgilerin do�rulu�u desteklenebilir. Ancak intihar ya

da kasıtlı zehirleme durumlarında her zaman do�ru bilgi edinilemeyebilir. Ya da hasta,

bilinci kapalı bir �ekilde acil poliklini�ine getirilebilir. Bu gibi durumlarda toksikolojik

taramanın önemi daha da artmaktadır. Ülkemizde rutin laboratuar testlerinin arasında

toksikolojik testler yer almadı�ı gibi bu analizleri yapan merkezlerin sayıları da oldukça

azdır. Acil servislere gelen hastalara yapılan ilk müdahale ile tedavi süreci ba�lasa da

ileri uygulamalar için zehirlenme kayna�ının kesin belirlenmesi ve maddeye göre tedavi

yapılması gerekmektedir.

Biyolojik örne�in seçimi, biyolojik örne�in alındı�ı zaman, hasta ve/veya yakınının

zehirlenmeye sebebiyet verdi�inden �üphe edilen madde ile ilgili verdi�i bilgi vb.

parametrelerin toksikolojik analizlerin hedefe ula�mak üzere ba�arı sa�lamasında

ya�amsal önemi vardır. Hastaya yapılan ilk müdahalede �ayet gastrik lavaj uygulandıysa

ilk yıkama materyalinin tümünün toplanması gerekti�i bilgisi hekim ve hastane ekibi

�

�

186

tarafından biliniyor olmalıdır. Kan alınıyorsa, çalı�ılacak maddenin aranaca�ı serum,

plazma veya tam kanın elde edilmesi için örne�in hangi tip kan tüpüne alınaca�ı da

önemlidir. Bu durumda acil servislerle toksikoloji laboratuarının i�birli�i yapması

kaçınılmazdır. Bu çalı�mada Adli Tıp Enstitüsü’nün kullanmakta oldu�u “Örnek Kabul

Talimatı”nın (Ek 5) ortak çalı�ılan acil polikliniklere da�ıtılması sureti ile örnek alma ve

ta�ıma ile ilgili detaylar belirlenip vurgulanmı�tır. Hasta, yanında zehirlenmeye

sebebiyet veren madde veya ilacı da getirdiyse, bunun da laboratuara iletilmesi analiz

sürecini kolayla�tırmı�tır.

Modern klinik ve adli toksikolojide analitik yöntemler sadece hassas olmakla kalmayıp,

aynı zamanda seçici olmalıdır. Çünkü olguların ço�unda aranan analit önceden bilinmez

ve tarama sonucunda varlı�ından �üphelenilir. Bunların ileri analizi sırasında pek çok

di�er ksenobiyotik veya endojen maddeler giri�im yapabilir. Bu ko�ulları sa�lamada

Kütle dedektörlü gaz kromatografisi yöntemi analitik toksikolojinin altın standardıdır

(Maurer H.H., 2007).

YP�TK ile yapılan analiz, plakaya uygulanan örnek hacminin geni� bir aralıkta olmasını

sa�ladı�ından, biyolojik örnekteki madde miktarı sistemin tayin limitinin altında dahi

olsa, örnek uygulama hacmi arttırılarak tayin edilebilir düzeye getirilebilmi�tir. Zira bu

çalı�mada tüm enjeksiyon hacimleri 1µl olacak �ekilde sabittir ve bu sebeple YP�TK

plakasındaki spotlar 1µl içindeki maddeyi temsil etmektedir. Biyolojik örnekteki madde

deri�iminin dü�ük oldu�u durumlarda özütlenen örne�i deri�tirmek yerine aynı yere

uygulamayı yinelenmek suretiyle enjeksiyon hacmi arttırılarak (örn: 1-25 µl) spot

üzerindeki madde deri�imi tayin edilebilir seviyelere çıkarılabilmektedir. Bu avantajı

sayesinde çalı�madan elde edilen dü�ük geri kazanımlı maddelerin tayinlerinde iyile�me

sa�lamı�tır. Bu i�lem geri kazanımı dü�ük bir maddenin tayin edilebilme sınırının altına

dü�mesi durumunda hem nitel hem nicel belirlemede do�ruluk ve kesinlikten emin

�

�

187

olmada pratik bir çözüm olarak kar�ımıza çıkmı�tır. YP�TK’nın avantajlarından bir

di�eri ise aynı plakayı yürütme sonrası farklı zamanlarda, farklı dedeksiyon

parametreleri ile defalarca tarayabilmi�tir. Dedeksiyon tarama hızı, dalga boyu,

dedeksiyon tipi de�i�tirilmek sureti ile aynı plaka birden fazla defa incelenebilmi�tir.

Plakalar tek kullanımlık oldu�u için bir sonraki analizde kontaminasyon riski

yaratmamı�tır. Ayrıca kullanılan mobil faz kompozisyonu bu çalı�ma sırasında

belirlenmi� ve daha önce ba�ka bir çalı�mada kullanılmamı�tır. ASA, sıkça

zehirlenmeye neden olan bir etken madde oldu�undan di�er 10 analitten ayrı bir yöntem

ile analiz edilemktense, YP�TK’nın sa�ladı�ı avantaj ile aynı plakanın ikinci defa

yürütülmesi �eklinde bir çözüm üretilmi�tir. Sistem, tamamen açık olması özelli�i ile

analiz sürecini gözlemleme ve aksaklıklara anında müdahale etme olana�ı tanımı�tır.

Bir plakada bant geni�li�ine ba�lı olmak kaydı ile 30 örne�e kadar aynı anda

uygulanabildi�inden; kar�ıla�tırmalı analizlere, zaman ve maliyet kazancına olanak

tanımı�tır. Bu da kromatogramı kötü örneklerin, dedeksiyon taranması, yorumu ve

de�erlendirmesi ile vakit kaybetmeksizin tekrar edilmesine fırsat vermi�tir.

Bu çalı�mada yer alan 11 analitin her birinin kendi �max de�erlerinde taranarak miktar

tayini yapılması durumunda LOD ve LOQ de�erleri daha dü�ük seviyelere ula�makta ve

en iyi sonuç bu �ekilde elde edilmektedir. Ancak bu çalı�ma genel bir acil toksikolojik

analiz yöntemi olarak belirlendi�inden ortak dalga boyu olan 254 nm kullanılmasına

karar verilmi�tir. Zira analitik toksikolojide aranan maddelerin ço�unun bu dalga

boyunda absorbansı vardır. Madde miktarının az olması gibi özel durumlarda maddeye

özgü �max de�eri seçildi�inde belirleme limitleri daha da dü�mektedir.

Çalı�mamızda bazı analitlerin (amitriptilin, ASA, kokain, teofilin) idrardaki veya

Gastrik Lavajdaki (GL) do�ruluk (%bias) de�erleri oldukça yüksek bulunmu�tur.

Burada, miktarı bilinen gerçek örnekler kullanılmamı�, bunun yerine bir modelleme

�

�

188

yapılmı�tır. YP�TK ile yapılan geri kazanım çalı�maları ilaçsız idrara ve yapay olarak

hazırlanmı� GL’ye standart madde katma i�lemi (spike) �eklinde gerçekle�tirilmi�tir.

Sertifikalı standart materyallerle çalı�ılması durumunda kazanımın daha da artaca�ı

kanısındayız. Ayrıca çalı�mamız akut zehirlenmelere yönelik oldu�undan ve genellikle

intihar sebepli oldu�undan zehirlenmeye sebebiyet veren ilaç/maddeler yüksek

dozlardadır. YP�TK’da gerek plakaların tek kullanımlık olması; gerekse dedektörün

yansıtma prensibine dayanarak çalı�ması sayesinde kapalı sistemlerde kolonda veya

dedektörde görülen ve biyolojik örneklerin yapısından kaynaklanan kirlilik YP�TK’da

görülmemi�tir. Çalı�mada geleneksel bir özütleme yöntemi olan sıvı-sıvı özütleme ile

çalı�ılmı�tır ve kullanılan özütleme yöntemi iki farklı matriksteki 11 analitin miktar

tayinini yapmakla kalmamı�; bu maddelerin dı�ında kalan ancak acil polikliniklerden

gelen olgulara konu olan maddeleri de ba�arı ile izole etmeyi ba�armı�tır. Bilinmeyen

madde aranması durumlarında genellikle sıvı-sıvı özütleme yöntemleri tercih

edilmektedir (Bogusz MJ, 1996). Her ne kadar kullanılan organik çözücü ve örnek

miktarı di�er yöntemlerle kar�ıla�tırıldı�ında daha fazla olsa da, tampon çözeltilerle, pH

ayarlamaları ile kararlı ve tekrar edilebilir sonuçlar elde edilebilmi�tir.

Toksikolojik taramadan elde edilen bulguların kullanılabilirli�inde bazı sınırlamalar

vardır. En önemlisi analitik yöntemin duyarlılı�ı veya en dü�ük belirleme sınırının yanı

sıra yöntemin seçicili�idir. Bulunabilme olasılı�ı yüksek olarak �üphelenilen

bile�iklerin tümü tayin edilemeyebilir. �laç doz de�erlerinde ba�lanma, çözünürlük ve

beraberindeki di�er ilaçların varlı�ına ba�lı olarak önemli ölçüde de�i�kenlik vardır

(Wiltbank, T.B., 1974). Bunlardan bazıları: vücuda giren bile�enlerin proteinlere

ba�lanma oranları, biyo-yararlanım, eliminasyon sırasında hedef organlarda geçirdikleri

süre, di�er bile�enlerin yarattı�ı giri�imler vb.

�

�

189

Çalı�mamızda diazepam, karbamazepin ve asetaminofen etken maddelerinin dedektör

yanıtı di�er analitlere oranla daha yüksek bulunmu�tur, bu maddelerin di�erlerine

nazaran LOD, LOQ sonuçları daha dü�üktür. Ayrıca bu çalı�mada iki analistin yaptı�ı

paralel çalı�malardan üretilen t test ve f test verilerinin sonucunda iki analistin

çalı�malarının arasında anlamlı fark bulunmamı�tır (Ek 10 ve Ek 11), bu da yöntemin

tekrar edilebilir oldu�unu göstermi�tir. Çalı�maya etki eden nem, sıcaklık gibi

parametrelerden bazılarının analizde meydana getirdi�i etkiye bakılmı�tır (�ekil 4. 26).

YP�TK’nın Otomatik Yürütme Tankı (ADC) ile bu parametrelerin de�i�mesi analizi %2

RSD’nin üzerinde de�i�tirdi�inden, geçerlilik çalı�maları ve tüm analizler Otomatik

Çoklu Yürütme Tankında (AMD) yapılmı� ve bu de�i�iklikler analizi etkilememi�,

sistem sa�lamlı�ı korunmu�tur.

Ülkemizde eri�kin zehirlenmelerinin %66’sını ilaçlar (analjezik, antidepresan,

sedatif/hipnotik) olu�turmaktadır. Özellikle tarım ilaçları ve reçetesiz satılabilen trisiklik

antidepresanlarla zehirlenmeler ciddi ve ölümcül olabilmektedir. Ölümle sonuçlanan

zehirlenmelere yol açan nedenlerin ba�ında antidepresanlar ve analzejikler gelmektedir.

(Bavunoglu I., 2004).

Biçer S ve ark. 2005 yılında yaptıkları çalı�mada bir yıl boyunca çocuk acil klini�ine

zehirlenme nedeniyle 0-19 ya� arası 251 olgu ba�vurdu�unu bildirmi�lerdir. Bunların

%50.2’si erkek, %49.8’i kız çocuk olup, olguların %65’i 1-5 ya� arasındadır (Biçer, S.,

2007). Bizim çalı�mamız kapsamında acil çocuk klini�ine ba�vuran hastalar da

olmasına ra�men 44 olgudan sadece 2’si çocuk poliklini�inden ba�vurmu�tur.

Çocuk zehirlenmelerine en çok sebep olan maddeler %55.5 oranında ilaç etken

maddeleri olup, bunlar içinde de en çok analjezik ve antipiretik ilaçlar %27.21 oranında

bulunmaktadır. Bu ilaçların en ba�ında ise %37.5 ile parasetamol sonra ise %16.32 ile

�

�

190

antidepresanlar gelmektedir. Zehirlenmeye neden olan maddelerin %86.05’i a�ız yolu

ile alındı�ı bildirilmektedir (Biçer, S., 2007). Amerika Zehir Kontrol Merkezleri Birli�i

1983’den 2000 yılına kadar toplanan verileri açıklamı�tır. 2000 yılındaki yıllık raporda

toplam 63 zehir merkezinde toplam 2.168.248 toksik maruziyet olgusu rapor

edilmektedir. Amerika Birle�ik Devletleri’nde meydana gelen zehirlenmelerin %71’i

kasıtlı olmayan ve ço�u tek bir toksik maddeden meydana gelen olgulardır. Olguların

yakla�ık %5’i bir ilaç veya gıdaya alerji gibi ters reaksiyon meydana getiren olaylardır.

Bu olguların %76’sı a�ızdan alınma yolu ile, %8’i inhalasyon, %6’sı dermal yol ile

meydana gelmi�tir (Mokhlesi, B., 2003).

Bizim çalı�mamızda ise toplam 44 zehirlenme olgusundan en belirgin olanlar %11.4 ile

(5 olgu) parasetamol, %9.1 ile (4 olgu) amitriptilindir. Bunun dı�ında alprazolam ve

seçici selektif geri alım inhibitörleri de dikkat çekicidir. 44 olgunun 38 ‘i (%86.3)

zehirlenmeye sebep olan maddeyi a�ız yolu ile almı�tır. Olgularda dikkat çeken bir

di�er konu ise analiz edilen toplam 30 olgudan 7’sinde (%23.3) hastaların zehirlenmeye

neden olan madde ile ilgili yanlı� beyan vermi� olmalarıdır. Bu da toksikolojik

analizlerin gereklili�ini bir kez daha ortaya koymu�tur.

1980 yılında yapılan bir çalı�mada ilaç içerek intihar giri�iminde bulunan hastalardan

alınan hikayeler ile aynı hastaların idrarlarında yapılan analiz sonuçları arasında bir

kar�ıla�tırma yapılmı� ve hastaların yarıya yakınının aldıkları ilaç sayısını abarttıkları

ortaya çıkmı�tır. Bu çalı�ma neticesinde kendi kendini zehirleyen hastaların

hikayelerine her zaman güvenilemeyece�i ve muhakkak ara�tırılması gerekti�i kanısına

varılmı�tır (Wright N., 1980).

Pahjola-Sintonen S ve arkada�ları akut ilaç zehirlenmelerinde hastadan zehirlenme ile

ilgili alınan hikayeyi de�erlendirmi�lerdir. Helsinki Üniversitesi Merkez Hastanesi

yeti�kin acil departmanına 4 hafta boyunca ba�vuran 51 hastanın 36’sı (%71) ilaç

�

�

191

aldı�ını beyan etmi�, bunların 25’inde (%49) ilaç tespit edilmi�tir. Hastaların %18’i de

kendini zehirledi�ini ısrarla inkar etti�i halde idrarında ve kanında yüksek dozda ilaç

etken maddesine ula�ılmı�tır. Farklı birkaç ilaç aldı�ını bildiren hastada ise

bildirdiklerinden farklı maddeler ortaya çıkmı�tır (Sintonen, S.P., 2000). Bu ve benzeri

çalı�malar hasta ve/veya hasta yakınlarının olay ile ilgili her zaman do�ru ve eksiksiz

bilgi vermeyebileceklerini göstermektedir. Zira bizim çalı�mamızda yer alan 21 No’lu

olguda da benzer bir durum söz konusu olmu�tur. Hasta ısrarla alprazolam ve fluoksetin

tablet aldı�ını iddia etmi� ancak toksikolojik analizlerin sonucunda hastada “speed ball”

denen, aynı anda kokain ve eroini bir arada bulunduran ve son zamanlarda oldukça sık

kullanımı olan bir madde aldı�ı belirlenmi�tir (Malow, R.M., 1992). Bir di�er benzer

olgu ise 34. Olgudur. Bu olguda da hasta, sitalopram içti�ini beyan etmi�, ancak tüm

biyolojik örneklerinde dothiepine bulunmu�tur. Yanlı� ve/veya eksik bilgi veren

hastalar veya hasta yakınları bu gibi uyumsuz sonuçlarda gerçe�i söylemek yerine inkar

etmeyi tercih etmi�tir. Çalı�mamızda yer alan 44 olgudan 14’ü sosyodemografik formu

doldurmu� ancak biyolojik örnek vermeyi reddetmi�tir. Bu 14 olgunun intihar nedenli

olması hastaların do�ru beyan vermediklerini ya da yasa dı�ı madde kullanma ihtimali

nedeniyle bunun açı�a çıkmasından korkuyor olabileceklerini akıllara getirmi�tir.

Ayrıca unutulmamalıdır ki bazı olgularda, �üpheli ilaç dı�ında belirlenen, hastanın

tedavi amacı ile kullanmakta oldu�u maddeler de bulunabilmektedir. Bu gibi

durumlarda her zaman hastanın beyanından �üphe etmemek, tedaviyi gerçekle�tiren

hekim ile ileti�ime geçerek maddelerin varlı�ını do�rulamak gerekmektedir.

Çalı�mamızda yer alan olgular arasında en ilgi çekici olanlarından biri de 1. Olgudur.

Hasta e�inin ve çevresinin ilgisini çekmek için belli aralıklarla gizlice Warfarin tablet

içmi�, e�inden kendisini tedavi ettirmesini talep etmi� ve defalarca acil poliklini�ine

ba�vurmu�tur. Hastanın fiziki muayenesi sonucu hekim Munchausen Sendromu’ndan

�

�

192

�üphelenmi� ve hastanın idrarını laboratuarımıza göndermi�tir. Analiz sonucunda

hastanın idrarında warfarin bulunmu� ve bu maddenin hastanın rutin kullanmadı�ı bir

ilaç oldu�u, bunu aylardır gizlice içti�i ortaya çıkmı�tır. Toksikolojik analiz sonucunda

hekim, hastayı psikiyatri klini�ine sevk etmi�tir.

Bir di�er olguda ise (Olgu no: 7) kaza sonucu zehirlenme olgusu ile 62 ya�ında bir

kadın hasta kar�ımıza çıkmı�tır. Hasta karın a�rısı, bulantı-kusma ve diyare �ikayeti ile

acil poliklini�ine ba�vurmu�tur ve izlemin 2. gününde sa� kolda güçsüzlük, konu�ma ve

yutkunma güçlü�ü, kısmi sinir felci meydana gelmi�tir ve hasta yo�un bakım ünitesine

alınmı�tır. Hızla geli�en kolinerjik semptomlar büyük �ehirlerde nadir görülse de,

organofosfat zehirlenmesini akla getirmi� ve toksikolojik analiz istenmi�tir. Bu olguda,

hastanın evinde yaptı�ı böcek ilaçlama i�leminin ardından hastaneye ba�vurmadan bir

gün önce çıplak elle temizlik yaptı�ı, el ve ayakları ile dermal yoldan triklorfona maruz

kaldı�ı ve yeterli uzakla�tırmayı yapmadı�ı ortaya çıkmı�tır. Atropin tedavisi

uygulanarak ve belli aralıklarla triklorfon düzeyi takip edilerek hasta tedavi edilmi�tir.

Tedavinin 10. gününde redistribüsyona (yeniden da�ılım) ba�lı olarak solunum güçlü�ü

meydana gelmi� ve bu durumdaki hastanın idrar triklorfon düzeyinin 7. güne oranla

yakla�ık %60 yüksek oldu�u tespit edilmi�tir. Hasta 21. günün sonunda hiçbir sekel

kalmadan taburcu edilmi�tir. Organofosfat zehirlenmesi �stanbul’un tarım bölgesi

olmayı�ı nedeni ile nadir görülen bir olgudur. Hastanın ve ailesinin pestisitle temas

etti�inin farkında olmaması tanıda gecikmeye ve gereksiz tetkiklerin yapılmasına neden

olmu�tur.

Çalı�mada gastrik lavaj (GL) örne�inin acil toksikolojik analizde oldukça uygun bir

biyolojik örnek oldu�u görülmü�tür. �laca/maddeye maruz kalındıktan kısa bir süre

sonra (1 saat içinde) acil poliklini�e ba�vuran hastalarda uygulanan nazo gastrik lavaj

�

�

193

içerdi�i ilgili ilaç/maddeye ait kesin bilginin edinilmesini sa�lamı�tır. Örne�in 17.

olguda derhal uygulanan GL’den elde edilen sonuç oldukça belirgin bir �ekilde

amitriptilin varlı�ını ortaya koymu�tur, e� zamanlı alınan idrar örne�inde ise oldukça

dü�ük miktarda amitriptiline rastlanmı�tır. Bu olgunun aksine 3. Olguda hasta hastaneye

gelmeden bir saat önce alprazolam tablet ile birlikte sitalopram içti�ini iddia ederek

hemen hastaneye gelmi� ve bir saat içinde gastrik lavaj alınmı�tır. Ancak GL örne�inde

alprazolama çok az miktarda rastlanırken idrar ve serumda alprazolam daha yüksek

tespit edilmi�tir. Bu da hastanın beyanının do�ru olmadı�ını göstermekle birlikte,

gereksiz klinik i�lemlere neden olmu�tur. Hasta beyanlarının do�rulu�u ile ilgili

çeli�kiyi gösteren bir di�er olgu ise 31. olgudur. Bu olguda hasta eroin kullandı�ını

iddia etmi�tir ancak biyolojik örneklerinde hem eroinin metaboliti olan morfine hem de

MDMA’ya rastlanmı�tır. 32. Olgu ise risperidon zehirlenmesi hikayesi ile çalı�ılmı�

ancak, risperidon yerine metilfenidat bulunmu�tur. Benzer �ekilde 4. Olguda da

klorfeniramin maleat yerine ASA’ya rastlanmı�tır.

Watson WA ve ark. siklik antidepresanların gastrik lavajdan GC-MS sistemi ile geri

kazanımını hesaplamı�lar ve ortalama %88 ±%13 olarak tespit etmi�lerdir. Bu

çalı�mada gastrik lavajın içinde ilaç partiküllerinin bulunması ko�ulu aranmı�tır

(Watson, W.A 1989). Bizim çalı�mamızda GL yapay (artificial) olarak hazırlanmı�tır ve

bazı maddelerin elde edilen geri kazanım de�erlerinin dü�ük olmasının, tam olarak

gerçek bir mide ortamı sa�lanamadı�ından kaynaklandı�ı dü�ünülmektedir.

Klinik ve adli toksikolojide analiz edilecek bile�iklerin ço�u hekim tarafından

bilinmeyen maddelerdir. Bu yüzden toksikolojik analizde ilk basamak olarak nitel

tarama ile ilgili bile�iklerin tanımlanmasıdır. Ba�arılı bir toksikolojik de�erlendirmenin

temeli etkili bir madde bilgisi ve analitik yöntem uygulama yetene�i gerektirir. Analitik

toksikolojide uygulanacak analitik strateji genellikle nicel analizden önce bir tarama ve

�

�

194

do�rulamayı hedefler. Bazı madde ve dozlarda renk testleri ve basit ayırma yöntemleri

kullanılarak sonuç alınabilirken, özellikle dü�ük doz ve kararsız maddeler için çok

duyarlı ve maddeyi bozmadan analiz eden yöntemlere ihtiyaç vardır. Bu yöntemlerden

biri olan ve son yıllarda geleneksel yöntemlerin yerini alan sistemlerden biri de

YP�TK’dır. YP�TK ile yapılan kar�ıla�tırmalı analizler sayesinde geleneksel enzim

immunoassay yöntemlerindeki gibi yanlı� pozitif de�erlendirme olasılı�ı ortadan

kalkmı�tır. YP�TK, ardından yapılacak do�rulama yöntemleri ile aynı özütleme yöntemi

kullanılmasının sa�ladı�ı zaman kazancı ile ve biyolojik örnek gibi karma�ık

matrikslerdeki dü�ük dozlarda maddeleri tayin edebilecek duyarlılı�a sahip olması

nedeni ile tercih etti�imiz bir tekniktir. YP�TK, hızlı kart testleri, Enzim immunoassay

yöntemlerinde faydalanılan enzim-substurat ili�kisi prensibinden farklı olan

kromatografik bir teknik oldu�u için ve bir di�er kromatografik teknik olan GC-MS ile

de do�rulandı�ından di�er tarama ve do�rulama testlerinden farklılık göstermi�tir. Hiç

ku�kusuz GC-MS, özelikle Elektron Impact (EI) modu pozitif sonuçların do�rulanması

için çok uygun bir yöntem oldu�undan do�rulamada GC-MS seçilmi�tir. Ayrıntılı örnek

hazırlama prosedürü gerektirse de GC-MS günümüzde, 6300 toksikolojik bile�ik ve

200.000 kimyasal maddeyi bir arada bulunduran kütüphanesi ile hala sistematik

toksikolojik tarama için altın standarttır (Maurer, H.H., 2000).

Özellikle kalabalık nüfusu ve metropolitan özelli�i ile �stanbul’da, akut zehirlenmelere

anında yanıt verebilecek bir toksikoloji merkezi olmayı�ı bu konuda çalı�ma

yapmamıza vesile olmu�tur. Yapılan literatür ara�tırması sonucunda çalı�mamızda yer

alan 11 maddenin bir arada YP�TK ile geçerli kılındı�ı bir ba�ka çalı�maya

rastlanmamı�tır. Öte yandan YP�TK’nın akut zehirlenme olgularında hizmet veren bir

yöntem olarak kullanıldı�ı bir çalı�ma da henüz bulunmamaktadır. Bu çalı�ma,

ülkemizde ve 11 etken madde açısından dünyada ilk olu�u ile YP�TK’nın toksikolojik

�

�

195

analizde acil polikliniklere hizmet verebilece�ini, hekimin iste�ine göre ister kalitatif,

ister kantitatif rapor sunabilece�ini kanıtlamı� bulunmaktadır.

Günümüzde dünya genelinde ve ülkemizde, özellikle adli laboratuarlarda akreditasyon

�artı aranmakta ve bu konuda hızlı ilerlemeler kaydedilmektedir. Bu çalı�ma ile Adli

Tıp Enstitüsü Adli Toksikoloji Laboratuarları 11 maddede tek bir yöntemle kantitatif

analiz yaparak toksikolojik analiz alanında büyük bir adım atmı� bulunmaktadır. Aynı

yöntem di�er pek çok maddenin de kalitatif analizinde ba�arılı oldu�unu kanıtlamı�tır

ve ileriki çalı�malarla söz konusu 11 maddenin sayısının arttırılabilece�ini göstermi�tir.

Hekim, hasta koma durumunda iken ve neden bu halde oldu�unu kimsenin bilmedi�i

durumlarda, klinik ve toksikolojik olarak takip edilebilecek hastaya bir te�his delili

sa�lamalı ve bu delillerle elde edilen toksikolojik analiz bulguları ile tedaviyi

yönlendirmelidir.

Sonuç olarak bu çalı�ma ile YP�TK’nın adli toksikolojiye ve klinik toksikolojiye hizmet

vermek için uygun, güvenilir, hassas bir teknik oldu�unu, kısa sürede kantitaif sonuç

vererek acil tıp klinisyenleri ile i�birli�i sa�lanarak zehirlenmelere kar�ı halk sa�lı�ına

güvenilir hizmet verebilece�ini kanıtlamı� bulunmaktayız. Bu alanda ileriye dönük

atılması gereken adım; toksikolojik analizlerin, acil polikliniklerinin rutin taleplerinde

yer almasını sa�lamak olacaktır, bu sayede zehirlenmelere ve yasa dı�ı madde

kullanımına kar�ı gerçek ve etkin önlemler alınabilecektir.

196

�

�

6. ÖZETLER

6.1. Özet

Akut ilaç/madde zehirlenmeleri ülkemizde de dünyada oldu�u gibi sıkça kar�ıla�ılan ve

ciddi sa�lık sorunlarına hatta ölüme yol açan bir durumdur. Kaza, intihar, suikast bu

zehirlenmelerin ba�lıca nedenlerindendir. Bazı nedeni bilinmeyen zehirlenmeler de

olabilmektedir. Akut zehirlenmelerde klinisyene yol gösteren biyokimyasal bazı

parametrelerin yanında toksikolojik analizler de vardır. Bunlar; zehirlenmeye sebep

oldu�u dü�ünülen maddelerin tayini yanında tedavi sırasındaki kontrolleri de kapsar.

Bu çalı�mada acil polikliniklerinde sıkça kar�ıla�ılan maddelerden bazılarının

(Alprazolam, Amitriptilin, Asetaminofen, Asetil salisilik asit-ASA, Diazepam,

Karbamazepin, Kodein, Kokain, Metilendioksi metamfetamin-MDMA, Morfin ve

Teofilin) gastrik lavajda ve idrarda Yüksek Performanslı �nce Tabaka Kromatografisi

(YP�TK) ile geçerlilik çalı�maları yapıldı, Gaz Kromatografisi-Kütle Spektrometresi

(GC-MS) ile do�rulandı. Geçerlili�i kanıtlanan bu yöntem ile acil polikliniklere

ba�vuran zehirlenme olgularında miktar tayini yapıldı. Geçerlilik kapsamı dı�ında kalan

maddeler ise kalitatif olarak tayin edildi. 11 etken maddenin do�rusal aralı�ı 5-1000 ng,

LOD de�erleri ise 1.23-11.88 ng arasında bulundu. �ki farklı analist tarafından yapılan

tekrar edilebilirlik çalı�malarının ortalamaları t-test ile, varyansları ise F test ile

de�erlendirilerek aralarında anlamlı bir fark olmadı�ı tespit edildi. %63.6’sı kadın (28),

%36.9’ü erkek olan toplam 44 olgunun %81.8’inin (36) intihar etmek amacıyla ilaç

içti�i tespit edildi. Hastalardan 14’ü (%31.8) biyolojik örnek vermeyi reddetti, biyolojik

örne�i ile toksikolojik analiz yapılan 30 hastadan 7’sinin (%23.3) zehirlenmeye neden

olan ilaç ile ilgili yanlı� beyan verdikleri ortaya çıktı.

197

�

�

Bu çalı�ma ülkemizde ve dünyada ilk kez YP�TK ile 11 etken maddenin idrarda ve

gastrik lavajda aynı anda geçerlili�ini sa�landı; YP�TK sisteminin acil toksikolojik

analizler için uygun, duyarlı, pratik bir yöntem oldu�u kanıtlandı. Geçerli kılınan bu

yöntemin olay yerinden veya acil müdahale noktasından itibaren örnek alma, hazırlama

ve analizi için bir talimat haline getirildi.

198

�

�

6.2. Summary

Acute drug abuse and addiction poisoning is frequently encountered and causing serious

health problems or even death in our country as in the world. Accident, suicide,

assassinations are the main causes of these poisonings. Sometimes origin of the

poisoning may have unknown. There are toxicological analysis apart from some

biochemical parameters which guide the clinician in acute poisonings. These include the

controls during the treatment as well as determination of substances which were thought

to have caused poisoning.

In this study, validation studies of some of the frequently encountered substances in

emergency clinics (alprazolam, amitriptyline, acetaminophen, acetyl salicylic acid-

ASA, diazepam, carbamazepine, codeine, cocaine, MDMA, methylenedioxy-

methamphetamine, morphine and theophylline) was performed with High Performance

Thin Layer Chromatography (YP�TK) and confirmed with Gas Chromatography-Mass

Spectrometry (GC-MS) in gastric lavage and urine samples. The quantitative analysis of

the samples of poisoning reports in the emergency room was performed with this

proven valid method. Substances, which were outside the scope, were determined

qualitatively. Linear range of each of the 11 active ingredients was found at 5-1000 ng,

and the LOD values were found between 1.23-11.88 ng. Evaluations of variations were

performed by the mean of repeatability studies conducted by two different analysts with

the t-test and also variations with the F test and no significant differences between two

analyst were found. It was found that 63.6% were women (28), 36.9% were male in the

total of 44 cases, and 81.8% of the total with 36 cases which ingested drug(s) in order to

committed suicide. 14 (31.8%) of 44 patients refused to give their biological samples.

199

�

�

Also it is found from the toxicological analysis of biological samples of 7 of 30 patients

(23.3%) that they gave a false declaration about the drug which caused poisoning.

This study provided YP�TK system validity of the 11 active ingredients for the first

time in our country and all over the world in urine and gastric lavage at the same time

and proved its suitability, sensitivity as a practical method for emergency toxicological

analysis. This method which was found to be valid has been transformed into a directive

for sampling, preparing and analyzing samples from the crime scene or from the

emergency intervention points.

200

�

�

7. KAYNAKLAR

Alhan, E., Alabaz, D. (2004) Çocukta ate�in tedavisi, ANKEM Dergisi 18 : 208-210.

Arao, T., Fuke, C., Takaesu, H., Morinaga, Y., Miyazaki, T. (2002) A case of fatal

trichlorfon and methidathion poisoning, Legal Medicine 4 : 182-186.

Arslan, M., Akcan, R., Hilal, A., Batuk, H., Cekin, N. (2007) Suicide among Children

and Adolescents: Data from Çukurova, Turkey, Child Psychiatry and Human

Development, 38 : 271-277.

Atasoy, S., Cengiz, M. (1994) Adli ve Biyokimyasal Toksikoloji, Ders Notları I,

�stanbul.

Bavuno�lu, I. (2010) Zehirlenmeler, �.Ü. Cerrahpa�a Tıp Fakültesi Sürekli Tıp E�itimi

Etkinlikleri, No: 70, �ç Hastalıklarında Aciller, Ed: Altıparmak M. R., 471-486.

Bavuno�lu, I., Çurgunlu, A., �irin, F. (2004) Characteristics of acute adult poisoning

cases admitted to a university hospital in Istanbul, Human & Experimental Toxicology,

23: 347

Berny, P.J., Buronfosse, T., Lorgue, G. (1995) Anticoagulant poisoning in animals: a

simple new high-performance thin-layer chromatographic (HPTLC) method for the

simultaneous determination of eight anticoagulant rodenticides in liver samples, J. Anal.

Tox. 19 : 576-580.

201

�

�

Biçer, S., Sezer, S., Çetinda�, F., Kesikminare, M., Tombulca N., Aydo�an G. (2007)

Çocuk Acil Klini�i 2005 Yılı Akut Zehirlenme Olgularının De�erlendirilmesi,

Marmara Medical Journal 20 : 12-20.

Bladek, J., Neffe, S. (2003) Application of Thin-Layer Chromatography in Clinical

Chemistry, Separation and Purification Reviews 32 : 61-120.

Bogusz, M.J., Maier, D., Schiwy-Bochat, K.H., Kohls, U. (1996) Applicability of

various brands of mixed-phase extraction columns for opiate extraction from blood and

serum, J Chromatogr. B, 683 : 177-188.

Cassaret, L.J., Bruce, M.C. (1980) Origin and scope of toxicology; Cassaret and Doull’s

Toxicology, The Basic Science of Poisons (J. Doull, C.D. Klaassen, M.O. Amdur, Ed),

2nd Edt., pp 3-10, Macmillan Publishing Co. New York.

Chahl, L.A. (1996) Opioids - mechanisms of action, Aust Prescr 19 : 63-65.

Charehsaz, M., Gürbay, A., Karakılıç, M.E., �ahin, G. (2011) Teofilinin �laç, Diyet,

Bazı Ksenobiyotik ve Alı�kanlıklarla Etkile�mesi ve Toksikolojik Sonuçları Journal of

Clinical and Analytical Medicine, 1-6.

Dalgıç, H., Papak, Ö. (2003) The analgesic/antinociceptive action mechanisms of

tricyclic antidepressants. Erciyes Tıp Dergisi (Erciyes Medical Journal) 25 : 98-103.

202

�

�

Dawson, A.H., Whyte, I.M. (2001) Therapeutic drug monitoring in drug overdose, Br J

Clin Pharmacol, 52, 97S–102S.

Demirkıran, O. (2002) �ç hastalıklarında aciller, �.Ü. Cerrahpa�a Tıp Fakültesi Sürekli

Tıp E�itimi Etkinlikleri, Sempozyum Dizisi, 109-139.

Do�an, M., Yılmaz, C., Temel, H., Çaksen, H., Ta�kın, G. (2010) A case of

carbamazepine intoxication in a young boy, The Journal of Emergency Medicine, 39 :

655–661.

Drummer, O. H. (1999) Chromatographic screening techniques in systematic

toxicological analysis, Journal of Chromatography B, 733 : 27–45.

Enis, M. (2005) Gata’ya gelen acil zehirlenme olgularının duyarlı ekstraksiyon ve gaz

kromatografisi kütle spektrometresi (GC/MS) yöntemleri ile analizi, Yüksek Lisans

Tezi, Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sa�lık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Ferrara, D.S., Tedeschi, L., Frison, G., Brusini, G. (1998) Quality control in

toxicological analysis, Journal of Chromatography B, 713 : 227–243.

Flanagan R.J. (2004) Developing an Analytical Toxicology Service: Principles and

Guidance, Toxicological Reviews, 23 : 251-263.

Flanagan, R.J., Braithwaite, R.A., Brown, S.S., Widdop, B., Wolff, F.A. (1995) World

Health Organization, Geneva, Basic Analytical toxicology, Qualitative tests for poisons.

203

�

�

Franke, J.P., Zeeuw, R.A.(1998) Solid-phase extraction procedures in systematic

toxicological analysis, Journal of Chromatography B, 713 : 51–59.

Genç G, Saraç, A., Ertan, Ü., Yüksel, S., Yüksek, M. (2007) Çocukluk Ça�ı

Zehirlenmelerinde Artan Tehlike: Amitriptilin, Fırat Tıp Dergisi, 12: 41-43.

Gülo�lu, C., Sö�üt, Ö. (2004) Özkıyım Amaçlı Yüksek Doz Alprazolam

Entoksikasyonu, Dicle Tıp Dergisi, 31 : 69-73.

Gündüz, T. (1993), Kantitatif Analiz Ders Kitabı, Bilge Yayıncılık, 4. Baskı, Bölüm 25

Kromatografi, 387, 403-404. Ankara

Hall, A.P., Henry, J.A. (2006) Acute toxic effects of ‘Ecstasy’ (MDMA) and related

compounds: overview of pathophysiology and clinical management, British Journal of

Anaesthesia 96 : 678–685.

Jain, R., Sherma, J. (2006) Planar Chromatography in Clinical Chemistry, Encyclopedia

of Analytical Chemistry, R.A. Meyers (Ed.) pp. 1583–1603.

Kanazawa, H., Atsumi, R., Matsushima Y., Kizu, J. (2000) Determination of

theophylline and its metabolites in biological samples by liquid chromatography–mass

spectrometry, Journal of Chromatography A, 870 : 87–96.

Karaalp, A. (2006) Toxicology laboratory in poisoning, Türkiye Klinikleri Cerrahi Tıp

Bilimleri Acil Tıp Dergisi (Journal of Surgical Medical Sciences), 2 : 39-43.

204

�

�

Kassam, J. P., GCMS analysis of valproic acid metabolites and the effects of salicylate

on valproic acid metabolism, Yüksek Lisans Tezi, Eczacılık Bilimleri, Kolombiya

Üniversitesi, 1985

Keller, T., Schneider, A., Tutsch-Bauer, E. (2000) Fatal intoxication due to dothiepin,

Forensic Sci Int. 109 : 159-166.

Kwan, S.Y., Tsui, S.K., Man, T.O., Kanju, S. (2001) Release of soluble arsenic from

realgar in simulated gastric juice, Analytical Letters, 34 : 1431-1436.

Lamas JP, Salgado-Petinals C, Garcia-Jares C, Llompart M, Cela R, Gomez M (2004)

Solid-phase microextraction-gas chromatography-mass spectrometry for the analysis of

selective serotonin reuptake inhibitors in environmental water, .J Chromatogr A

1046:241–247.

Larkin, G.L., Claassen, C. (2007) Trends in emergency department use of gastric lavage

for poisoning events in the United States, 1993-2003, Clinical Toxicology, 45 : 164-

168.

Leis, H.J., Fauler, G., Raspotnig, G., Windischhofer, W. (2000) Negative ion chemical

ionization for the determination of methylphenidate in human plasma by stable isotope

dilution gas chromatography/mass spectrometry, J Mass Spectrom., 35 : 1100-1114.

205

�

�

Lin, H.R., Lua, A.C. (2005) A Fast Screening Procedure for Ketamine and Norketamine

in Urine Samples with a Gas Chromatography-Nitrogen Phosphorus Detector, Tzu Chi

Med J, 17:213-217

Malow, R.M., West, J.A., Corrigan, S.A., Pena, J.M., Lott, C.W. (1992) Cocaine and

speedball users: Differences in psychopathology, Journal of Substance Abuse

Treatment, 9 : 287-291.

Mantzouranis, E.C., Bertsias, G.K., Pallis, E.G., Tsatsakis A.M. (2004) Hair analysis

differentiates chronic from acute carbamazepine intoxication, Pediatr. Neurol. 31 : 73-

75.

Marco, B., Rocchi, L., Miotto, P., Preti, A. (2004) Seasonal variation in suicides and in

deaths by unintentional illicit acute drug intoxications, Addiction Biology, 9 : 255-263.

Maurer, H.H. (1999) Systematic toxicological analysis procedures for acidic drugs

and/or metabolites relevant to clinical and forensic toxicology and/or doping control,

Journal of Chromatography B, 733 : 3-25.

Maurer, H.H (2000) Screening Procedures for Simultaneous Detection of Several Drug

Classes Used for High Throughput Toxicological Analyses and Doping Control. A

Review, Combinatorial Chemistry & High Throughput Screening, 3 : 467-480.

Maurer, H.H. (2007) Analytical toxicology, Anal. Bioanal. Chem. 388 : 1311.

206

�

�

Mirakor, V., Vaidya, V., Menon, S., Champanerker P., Laud A., J. (2008) HPTLC

method for determination of colchicine in a pharmaceutical formulation, Planar

Chromatogr.- Modern TLC 21 : 187-189.

Mirfazaelian, A., Goudarzi, M., Tabatabaiefar, M., Mahmoudian, M.A. (2002)

Quantitative Thin Layer Chromatography Method for Determinat,on of Theophylline in

Plasma, J. Pharm. Pharmaceut. Sci 5 : 131-134.

Moffat, A.C., Osselton, M. D., Widdop, B. (2004) Clarke's Analysis of Drugs and

Poisons, Pharmaceutical Press, (electronic version)

Mokhlesi, B., Leiken, J.B., Murray, P., Corbridge, T.C. (2003) Adult Toxicology in

Critical Care, Part I: General Approach to the Intoxicated Patient, CHEST 2003; 123 :

577–592.

Musshoff, F., Madea, B., (2001) Fatality due to ingestion of tramadol alone, Forensic

Science International 116 : 197-199.

Musteata, F.M., Pawliszyn, J., Qian, M.G., Wu, J.T., Miwa, G.T. (2006) Determination

of drug plasma protein binding by solid phase microextraction, J. Pharm. Sci. 95 : 1712-

1722.

Onur, Ö., Güneysel, Ö., Erdede, M., Denizba�ı, A. (2008) �ntihar amaçlı karbamazepin

entoksikasyonu: Olgu sunumu, Turk Aile Hek Derg. 12 : 104-106.

207

�

�

Paterson, S., Cordero, R., Burlinson, S., (2004) Screening and semi-quantitative

analysis of post mortem blood for basic drugs using gas chromatography/ion trap mass

spectrometry, Journal of Chromatography B, 813 : 323-330.

Pellegrini, M., Marchei, E., Pacifici, R., Pichini, S. (2005) A rapid and simple procedure

for the determination of cannabinoids in hemp food products by gas chromatography-

mass spectrometry, Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis, 36 : 939-946.

Peters, F.T., Beyer, J., Ewald A.H., Maurer H.H. (2004) Colchicine Poisoning after

Mix-up of Ramsons (Allium ursinum L.) and Meadow Saffron (Colchicum autumnale

L.), T + K 71 : 156-160.

Politi, L., Groppi, A., Polettini, A., Montagna, M. (2004) A rapid screening procedure

for drugs and poisons in gastric contents by direct injection-HPLC analysis, Forensic

Science International 141 : 115-120.

Qirbi, A.A., Poznanski, W.J. (1977) Emergency toxicology in a general hospital, CMA

Journal, 116 : 884-888.

Sandrine, D., Damien, R., Bertrand, S., Alain, E., François C. (2006) A One-Step and

Sensitive GC-MS Assay for Meprobamate Determination in Emergency Situations,

Journal of Analytical Toxicology, 30 : 302-305.

Saito, T., Mase, H., Takeichi, S., Inokuchi, S. (2007) Rapid simultaneous determination

of ephedrines, amphetamines, cocaine, cocaine metabolites, and opiates in human urine

by GC–MS, Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis 43 : 358–363.

208

�

�

Schönberg, L. (2008) Development of a screening system for the determination of

compounds in urine by automated on-line extraction HPLC-DAD for toxicological

analysis- Doktora Tezi, Martin-Luther-Universität, Halle-Wittenberg, Halle (Saale).

Schulz H. J. (2002) Analysis of Pharmacologically Relevant Compounds using

GC/MSD – EI/PCI/NCI Compendium of Applications, Prest, H. Senior Application

Chemist, Agilent Technologies, Chemical Solution Business Division, Palo Alto, USA

Sha, Y.F., Shen, S., Duan, G.L. (2005) Rapid determination of tramadol in human

plasma by headspace solid-phase microextraction and capillary gas chromatography–

mass spectrometry, Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis 37 : 143–147.

Sintonen, S.P., Kivistö, K.T., Vuori, E., Reiniluoto, O.L., Pertti E.T., Neuvonen, J.

(2000) Identification of drugs ingested in acute poisoning: correlation of patient history

with drug analyses, Therapeutic Drug Monitoring 22 : 749–752.

Skoog D.A., Holler F.J., Nieman T.A. (1998) Principles of Instrumental Analysis, 5th

Ed. Çeviri: Kılıç, E., Köseo�lu, F., Yılmaz, H. Moleküler Kütle Spektrometri,

Enstrümantal Analiz �lkeleri, Bilim Yayıncılık, Ankara, syf: 258, 498-518.

Sturm, S. (2005) A General Unknown Screening for Drugs and Toxic Compounds in

Human Serum, Doktora Tezi, University of Basel, Basel, Switzerland.

209

�

�

Taverniers, I., Loose, M.D., Bockstaele, E.V., (2004) Trends in quality in the analytical

laboratory. II. Analytical method validation and quality assurance, Trends in Analytical

Chemistry, 23 : 535-552.

Türkmen, Z., Mercan, S., Cengiz S. (2008) Eroin, Morfin, Kokain ve MDMA’ nın

Yüksek Performanslı �nce Tabaka Kromatografisi ile e�zamanlı tayini, Adli Tıp

Dergisi,1 : 13-24.

Tüzün, B., Polat, O., Vatansever, S., Elmas, I. (2000) Questioning the psycho-socio-

cultural factors that contribute to the cases of suicide attempts: an investigation,

Forensic Science International 113 : 297-301.

Uyar T. (1992) Organik Kimya, 1. Baskı, s. 970-974 (R.J. Fessenden, J.S. Fessenden

(Eds)). Güne� Kitabevi, Ankara.

Venkateswarlu, K., Venisetty, R.K., Yellu, N.R., Keshetty, S., Pai, M.G. (2007)

Development of HPTLC-UV absorption densitometry method for the analysis of

alprazolam and sertraline in combination and its application in the evaluation of

marketed preparations, J Chromatogr Sci. 45 : 537-539.

Vial, J., Jardy A. (1999) Experimental Comparison of the Different Approaches To

Estimate LOD and LOQ of an HPLC Method, Anal. Chem., 71 : 2672–2677.

Vural, N. (2005) Toksikoloji, Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, Yayın No: 73,

Ankara Üniversitesi Basımevi Ankara.

210

�

�

Watson, W.A., Leighton, J., Guy, J., Bergman, R., Garriott, J.C. (1989) Recovery of

cyclic antidepressants with gastric lavage, J. Emerg. Med. 7 : 403-404.

Wille, S.M., Van Hee, P., Neels, H.M., Van Peteghem, C.H., Lambert, W.E. (2007)

Comparison of electron and chemical ionization modes by validation of a quantitative

gas chromatographic-mass spectrometric assay of new generation antidepressants and

their active metabolites in plasma, J. Chromatogr. A, 28 : 236-245.

Wiltbank, T.B., Sine, H. E., Brody B.B. (1974) Are emergency toxicology

measurements really used? Clinical Chemistry, 20 : 116-118.

Wood, M., Laloup, M., Samyn, N., Del Mar, R. Fernandez, M., De Bruijn, E.A., Maes,

R.A., De Boeck, G. (2006) Recent applications of liquid chromatography–mass

spectrometry in forensic science, 1130 : 3-15.

Woolf, A.D., Erdman, A.R., Nelson, L.S., Caravati, E.M., Cobaugh, D.J., Booze, L.L.,

Wax, P.M., Manoguerra, A.S., Scharman, E.J., Olson, K.R., Chyka, P.A., Christianson,

G., Troutman, W.G. (2007) Tricyclic Antidepressant Poisoning: an Evidence-Based

Consensus Guideline for Out-of- Hospital Management, Out-of-Hospital Management

of Tricyclic Antidepressant Poisoning, 45 : 203-233.

Wright, N. (1980) An assessment of the unreliability of the history given by self-

poisoned patients, Clin. Toxicol. 16 : 381-384.

211

�

�

Yakı�tıran, S. (2004) Akut zehirlenmelerde bazı ilaçların belirlenmesi, Doktora Tezi,

Ankara Üniversitesi, Adli Tıp Enstitüsü Adli Toksikoloji ve Adli Kimya, Ankara

Yüksel A., Barı�ık V., Ergin, E., Atila, D. (2008) Asetaminofen intoksikasyonu sonrası

karaci�er yetmezli�i geli�meden renal yetmezlik geli�en bir olgu, Fırat Üniversitesi.

Sa�lık Bilimleri Derne�i 22 : 359-361.

http://www.who.int/ipcs/publications/training_poisons/basic_analytical_tox/en/index6.h

tml, (Son Eri�im: 11 Mart 2010)

http://www.fda.gov/downloads/AnimalVeterinary/GuidanceComplianceEnforcement/G

uidanceforIndustry/UCM052530.pdf (Son Eri�im: 20 Nisan 2010).

http://www.inchem.org/

INCHEM Chemical Safety Information from Intergovernmental Organizations

(Son Eri�im: 12 Mart 2011)

http://www.druglibrary.org/schaffer/misc/driving/s13p5.htm

(Son Eri�im: 07 �ubat 2011)

http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/meds/a684001.html,

(Son Eri�im: 19 Ocak 2011)

http://www.who.int/ipcs/publications/training_poisons/basic_analytical_tox/en/index.ht

ml (Basic Analytical Toxicology web sayfası) (Son Eri�im: 24 Ocak 2011)

212

�

�

http://www.sigmaaldrich.com/etc/medialib/docs/Aldrich/General_Information/bstfa_tm

cs.Par.0001.File.tmp/bstfa_tmcs.pdf (Son Eri�im: 16 �ubat 2011).

http://www.ctf.edu.tr/anabilimdallari/pdf/361/Astim_Tanimindan_Tedaviye.pdf (Son

Eri�im: 20 Mart 2011)

213

�

�

8. EKLER

Ek 1 – Etik Kurul Onay Yazısı

214

�

�

Ek 2 – Bilgilendirilmi� Onay Formu

B�LG�LEND�R�LM�� ONAY FORMU

Ara�tırmanın Yürütüldü�ü Kurulu�: �.Ü. Adli Tıp Enstitüsü, Fen Bilimleri Anabilim

Dalı

Ara�tırmanın Adı: Acil Tıp Servislerinde Sıkça Kar�ıla�ılan �laç Ve Toksik

Maddelerin Yüksek Performanslı �nce Tabaka Kromatografisi (YP�TK) Ve Gaz

Kromatografisi Kütle Spektrometresi (GC/MS) Yöntemleri �le Analizi

Amaç: Bu çalı�ma, standardize edilmi� bir toksikoloji laboratuarında dünyada gün geçtikçe

yelpazesi geni�leyen ve zehirlenme olgularında sıklıkla kar�ıla�ılan toksik maddelerin

analizini ve böylelikle acil servislere hizmet etmeye yönelik etkin, hızlı yöntemlerin

geli�tirilmesini sa�lamaktır.

Çalı�ma sırasında ara�tırma amacıyla yapılacak analiz giderleri için hastanın

kendisinden veya ba�lı oldu�u sosyal güvenlik kurulu�undan hiçbir ücret talep

edilmeyecektir, hasta yazılı onay vermi� olsa da ara�tırmanın her hangi bir döneminde

ara�tırmadan vazgeçmekte özgürdür, hastanın kimlik bilgileri ve tüm kayıtları saklı

tutulacaktır.

Bu ara�tırmaya hiçbir baskı olmaksızın, kendi rızamla katıldı�ımı beyan ederim.

Hastanın; Adı:

Soyadı:

�mzası:

Cinsiyeti:

Ya�ı:

*Hasta re�it de�ilse yasal temsilcisinin;

*Adı:

*Soyadı:

*�mzası:

Tez Yürütücüsü: Ara�. Gör. Zeynep Türkmen (Uzman Kimyager)

Tel: 0212 414 3000/22839

215

�

�

Ek 3 – Klinik Toksikoloji Analizi �stek Formu

�Acil Hastane: Lab No: �Rutin Adres: Telefon: Hasta Adı Ya�ı Kilosu Doktorun adı Tel no

�lacın alındı�ı ya da maruz kalındı�ı tarih ve saat:

Örne�in alındı�ı tarih ve saat:

Örne�in laboratuara geli� zamanı:

Servis:

�üpheli ilaçlar: Sonuçların rapor edildi�i tarih:

Hastada tespit edilen belirti ve semptomlar: �Koma �Zihin bulanıklı�ı �Sempatik �Antikolinerjik �Di�er............................................. 1. �laç Taraması: �Sadece kalitatif

• Amfetaminler • Antidepresanlar

(Amitriptilin, Amoxapin, Desipramin, Doksepin, �mipramin, Maprotilin, Nortriptilin, Trazadon, Trimipramin)

• Antihistaminikler • Barbitüratlar (kısa etkili olanlar) • Klordiazepoksit • Kokain • Kodein • Diazepam • Ethclorvynol • Glutetemid • Meperidin

• Meprobamat • Metadon • Metamfetamin • Metakualon • Morfin • Pentazosin • Fensiklidin • Fenobarbital • Fenotiyazinler • Propoksifen • Kinin • Salislatlar

� Gastrik lavage � 24 s. idrar � Kan Analist: Tarih: Yorumlar:

216

�

�

Ek 4 – Sosyodemografik Analiz Formu

Adı, Soyadı: Ya�ı: Cinsiyeti: Adres, Telefon: Medeni Durumu: Ö�renim Durumu: (1) Ö�renimi yok (2) ilk (3) orta (4) lise (5) yüksekokul Mesle�i: (1) Ö�renci (2) ��siz (3) Di�er (Belirtiniz) Ailenin ekonomik durumu: (1) Dü�ük (2) Orta (3) Yüksek Aile Yapısı: (1) Çekirdek (2) Geni� (3) Da�ınık (4) Parçalanmı� Ailedeki do�um sırası: (1) �lk (2) Orta (3) Son Arkada�ları ile ili�kisi: Daha önceden intihar giri�imi: (1) Var (2) Yok Varsa sayısı: �ntihar giri�im �ekli: �ntihar giri�im modeli: (1) Var (2) Yok Varsa: (1) Anne-baba (2) Karde� (3) Akraba (4) Arkada� (5) Kahraman �ntihar giri�imi nasıl fark edildi�i: (1) Mektup (2) Bo� ilaç kutuları (3) Ba�kasının yanında ilaç alarak veya bizzat haber vererek (4) Ba�kalarından fark edilme �ntihar giri�iminin nedeni: (1) Nedeni belirsiz bir sıkıntı (2) Sosyal çevreye, okula uyumsuzluk (3) Aile içi problemler (4) Kar�ı cins tarafından reddedilme veya terk edilme (5) Herhangi bir hayat olayı (6) Fiziksel rahatsızlık Maddeyi (ilacı) nerden buldun? Kaç para verdin: Anketi yapan: Tarih: Yorumlar:

217

�

�

Ek 5 – Örnek Kabul Talimatı

Örnek Türü Örnek kabul kriteri ve miktarı

Kan (Toksikolojik analiz için) EDTA’lı tüpe 10 mL

Kan (Alkol analizi için) NaF’li tüpe 10 mL

Serum Kuru tüper 10 mL

�drar Steril, vida kapaklı idrar kabına 50 mL

Mide içeri�i (Gastrik lavaj) �lk yıkama suyunun tümü, enjektör veya

kuru tüpe

Örnekler;

• �lgili maddenin alındı�ı saat,

• �lgili maddenin hangi yolla alındı�ı,

• �lgili maddenin ne miktarda alındı�ı

• Örne�in toplandı�ı saat

bilgilerini içermeli, hemen teslim edilemiyorsa +4oC’de muhafaza edilmelidir.

Hasta ve/veya yakını beraberinde ilgili maddeyi/ilacı getirdiyse, örnek ile birlikte bu

madde/ilaç da toksikolojik analize gönderilmelidir.

218

�

�

Ek 6 – �drar veya Gastrik Lavajda (GL) Alprazolam, Amitriptilin, Asetaminofen,

Asetilsalisilik asit, Diazepam, Karbamazepin, Kodein, Kokain, Metamfetamin,

Morfin ve Teofilin maddelerinin YP�TK ve GC-MS ile Analizi için Örnek

Hazırlama Talimatı

• Ek 5’e (Örnek Kabul Talimatı) uygun �ekilde alınan ve laboratuara teslim

edilen, analiz edilinceye kadar +4oC’de muhafaza edilen örnekler hazırlık

öncesinde oda sıcaklı�ına getirilir (+15 - +25oC).

�drar için;

• 3 mL �drar örne�i santrifüj tüpüne (15 mL) alınır,

• 1 mL 1N NaOH eklenir ve vortekslenir,

• 80oC’de su banyosunda 45 dakika bekletilir,

• Su banyosundan alınarak so�uması beklenir,

• 1 mL 1N HCl ile nötralle�tirilir,

• 1 mL borat tamponu eklenir (pH 9.4),

• Özütleme çözücüsü (1, 2 veya 3) karı�ımı eklenir.

• 4 dakika vortekste karı�tırılır,

• 4 dakika 4000 rpm’de santrifüj edilir,

• Üst faz uçurma tüplerine alınır,

• 40 °C’de azot altında kurulu�a kadar uçurulur,

• 200 µL metanol ilave edilir,

• 20 saniye vortekste 1400-1600 rpm hızda karı�tırılır,

• 1 dakika ultrasonik banyoda bekletilir,

• �çine insert yerle�tirilmi� viallere alınır.

219

�

�

GL için;

• 3 mL gastrik lavaj santrifüj tüpüne (15 mL) alınır,

• 1 mL borat tamponu eklenir (pH 9.4),

• Özütleme çözücüsü (1, 2 veya 3) karı�ımı eklenir.

• 4 dakika vortekste karı�tırılır,

• 4 dakika 4000 rpm’de santrifüj edilir,

• Üstf faz uçurma tüplerine alınır,

• 40 °C’de azot altında kurulu�a kadar uçurulur,

• 200 µL metanol ile çözündürülür,

• 20 saniye vortekste 1400-1600 rpm hızda karı�tırıldıktan sonra

• 1 dakika ultrasonik banyoda bekletilir.

• �çine insert yerle�tirilmi� viallere alınır.

Yukarıdaki talimata uygun olarak hazırlanan örnekler, Ek 7 (YP�TK ile analiz talimatı)

ve Ek 8’e (GC-MS ile do�rulama talimatı) göre analiz edilir.

220

�

�

Ek 7 – �drar veya Gastrik Lavajda (GL) Alprazolam, Amitriptilin, Asetaminofen,

Asetilsalisilik asit, Diazepam, Karbamazepin, Kodein, Kokain, Metamfetamin,

Morfin ve Teofilin maddelerinin YP�TK ile analiz talimatı

• Ek 6’ya uygun �ekilde hazırlanan ve cam viallere koyulan örnekler ATS4

cihazının örnek tepsisine sıra ile yerle�tirilir.

• ATS4 cihazına ba�lı azot gazı açılır ve basıncı (5 bar) kontrol edilir.

• CAMAG yazılım programı açılır.

• Programda yeni bir analiz sayfası açılır; kullanılacak sistem ekipmanı seçilir

(ATS4, AMD, Tarayıcı).

• ATS4’de modülüne a�a�ıdaki parametreler kaydedilir:

Maksimum enjeksiyon hacmi 25 µL

�ırınga yıkama çözeltisi Metanol

Yıkama döngüsü 2

Uygulama modu Bant �eklinde

�lk bandın uygulanaca�ı ilk y-pozisyonu 8 mm

�lk bandın uygulanaca�ı ilk x-pozisyonu 15 mm

Bantlar arasındaki minimum aralık 7 mm

Bant uzunlu�u 6 mm

• AMD modülüne a�a�ıdaki parametreler kaydedilir:

Mobil faz: Toluen:Aseton:Etanol:NH3(25%) (67:25:5:3)

Plaka �artlandırma çözeltisi: Toluen:Aseton:Etanol:NH3(25%) (67:25:5:3)

Tek bir plaka için kullanılan çözücü miktarı: 14 ml

Plaka göç mesafesi: 80 mm

Kurutma süresi: 3 dakika

221

�

�

Toplam yürütme süresi: 25 dakika

Tank içi sıcaklık: 23.9oC

• Tarayıcı modülüne a�a�ıdaki parametreler kaydedilir:

Dedeksiyon tarayıcısı

Dalga boyu: 254 nm

Lamba: D2 ve W

Slit aralı�ı boyutları: 4.00 x 0.20 mm

Tarama hızı: 20 mm/sn

Ölçüm tipi: Remisyon

Ölçüm modu: Absorpsiyon

Artalan düzeltme: Minimum e�im

Ölçüm modu: Pik alanı ve pik yüksekli�i

Pik e�i�i:

Minimum e�im: 5

Minimum yükseklik: 5 AU

Minimum alan: 10 AU

Maksimum yükseklik: 990

Tarama ba�lama noktası: 10.0 mm

Tarama biti� noktası: 80.0 mm

Spektrum tarayıcısı

Dalga boyu: 200 - 450 nm

Lamba: D2 ve W

Slit aralı�ı boyutları: 4.00 x 0.20 mm

Tarama hızı: 100 nm/sn

Veri çözünürlü�ü: 1 nm/basamak

222

�

�

Ölçüm tipi: Remisyon

Ölçüm modu: Absorpsiyon

Artalan düzeltme: Minimum e�im

Regresyon modu: Lineer

• ATS4 modülüne yeni plaka ve deneme püskürtmesi yapılan plaka dikkatlice

yerle�tirilir ve örnekler tatbik edilir.

• Tatbik sonrası plaka alınarak AMD modülüne yerle�tirilir, mobil faz ve tank

satürasyon çözeltileri taze hazırlanır, tanka aktarılır ve yürütme ba�latılır.

• AMD modülünde developmanı sonrası kurutulan plaka çıkarılır ve görsel

inceleme için UV lambası altında bakıldıktan sonra tarayıcıya yerle�tirilir.

• Tarayıcıda daha önceden belirlenen parametrelerde dedeksiyon ve spektrum

taramaları yapılır.

• Analiz sonunda YP�TK kromatogramlarından elde edilen pikler, pik alanlarına

göre örnekteki madde miktarını belirler.

• YP�TK UV spektrum kütüphanesinde olmayan ve alıkonma faktörü uyumsuz

olan �üpheli pikler Ek 9’daki talimata uygun �ekilde de�erlendirilir.

223

�

�

Ek 8 – �drar veya Gastrik Lavajda (GL) Alprazolam, Amitriptilin, Asetaminofen, Asetilsalisilik asit, Diazepam, Karbamazepin, Kodein, Kokain, Metamfetamin, Morfin ve Teofilin maddelerinin GC-MS ile do�rulama talimatı

• YP�TK’da taranan ve pozitif olarak belirlenen maddelere ait örnek �i�eleri GC-

MS tepsisine yerle�tirilir.

• GC-MS sistemine ba�lı bilgisayar ve ChemStation yazılımı açılır.

• A�a�ıdaki parametrelerin “Drug” adı altında kayıtlı oldu�u yöntem seçilir ve

sistemin bu sıcaklık programında dengeye gelmesi beklenir.

�nlet sıcaklı�ı: 250oC

�nlet modu: “split”

Split oranı 5:1

Split akı�ı: 7.5 mL/dk

Toplam akı�: 12.1 mL/dk

Basınç: 12.98 psi

Kolon türü: Kapiler kolon (Agilent Part No. 19091S-433) HP-5MS %5 Fenil Metil

Siloksan, 30m x 0.25mm x 0.25µm (Uzunluk x iç çap x film kalınlı�ı)

Ba�langıç akı�ı: 1.5 mL/dk (45 cm/sn)

Modu: Sabit akı�

Ta�ıyıcı gaz: Helyum

Fırın Sıcaklı�ı:

Artı�

(oC/dk.)

�lk Sıcaklık

(oC) Bekleme (dk.)

Toplam

Süre (dk.)

55 2

10 250 10 31.50 dk

224

�

�

Tarama (Scan) Modu: 50 amu - 550 amu

Solvent Gecikmesi: 3 dak

MS analizörü sıcaklı�ı: 150oC

MS �yon kayna�ı sıcaklı�ı: 230oC

• Örnek listesine tepsiye yerle�tirilen örneklerin adları ve varsa detaylı bilgileri

kaydedilir ve çalı�ma ba�latılır.

• Analiz sonunda; YP�TK ile taranan ve pozitif bulunan maddelere ait GC-MS

bulguları daha önce aynı yöntem �artlarında çalı�ılan 11 standart maddenin

alıkonma zamanları (Rt) ve kütle spektrumları ile kıyaslanır. YP�TK’da pozitif

çıkan madde GC-MS ile de tespit edildiyse, do�rulama gerçekle�tirilir.

Ek 9 – �drar ve Gastrik Lavaj’da YP�TK ile yapılan analiz neticesinde elde edilen

�üpheli maddenin GC-MS ile belirlenmesi talimatı

YP�TK ile yapılan analiz neticesinde UV kütüphanesi bulguları ve Rf de�erleri

uyumsuzlu�u ile di�er 11 maddeden farklı oldu�u dü�ünülen, bilinmeyen madde tespit

edilmesi durumunda a�a�ıdaki yol izlenir;

Ek 9’da belirtilen ko�ullarda yapılan GC-MS analizinin sonucunda elde edilen

bulguların 11 maddenin dı�ında kalması durumunda; öncelikle kütle spektrumunda

maddenin tanımlaması yapılır, varsa maddenin standardına eri�ilip, ya da preparat-tablet

formuna eri�ilip o maddenin standardına ait spektrum elde edilir; yoksa kütle

spektrumundan elde edilen iyonlar, fırın sıcaklık parametreleri, alıkonma zamanları,

kolon tipi gibi detaylar da göz önünde bulundurularak literatür ara�tırılır ve maddenin

varlı�ı ya da yoklu�u ile ilgili kanaate varılır.

225

�

�

Ek 10 – t-da�ılımı de�erleri (two-tailed)

DF A P

0.80 0.20

0.90 0.10

0.95 0.05

0.98 0.02

0.99 0.01

0.995 0.005

0.998 0.002

0.999 0.001

1 3.078 6.314 12.706 31.820 63.657 127.321 318.309 636.619

2 1.886 2.920 4.303 6.965 9.925 14.089 22.327 31.599

3 1.638 2.353 3.182 4.541 5.841 7.453 10.215 12.924

4 1.533 2.132 2.776 3.747 4.604 5.598 7.173 8.610

5 1.476 2.015 2.571 3.365 4.032 4.773 5.893 6.869

6 1.440 1.943 2.447 3.143 3.707 4.317 5.208 5.959

7 1.415 1.895 2.365 2.998 3.499 4.029 4.785 5.408

8 1.397 1.860 2.306 2.897 3.355 3.833 4.501 5.041

9 1.383 1.833 2.262 2.821 3.250 3.690 4.297 4.781

10 1.372 1.812 2.228 2.764 3.169 3.581 4.144 4.587

11 1.363 1.796 2.201 2.718 3.106 3.497 4.025 4.437

12 1.356 1.782 2.179 2.681 3.055 3.428 3.930 4.318

13 1.350 1.771 2.160 2.650 3.012 3.372 3.852 4.221

14 1.345 1.761 2.145 2.625 2.977 3.326 3.787 4.140

15 1.341 1.753 2.131 2.602 2.947 3.286 3.733 4.073

16 1.337 1.746 2.120 2.584 2.921 3.252 3.686 4.015

17 1.333 1.740 2.110 2.567 2.898 3.222 3.646 3.965

18 1.330 1.734 2.101 2.552 2.878 3.197 3.610 3.922

19 1.328 1.729 2.093 2.539 2.861 3.174 3.579 3.883

20 1.325 1.725 2.086 2.528 2.845 3.153 3.552 3.850

21 1.323 1.721 2.080 2.518 2.831 3.135 3.527 3.819

22 1.321 1.717 2.074 2.508 2.819 3.119 3.505 3.792

23 1.319 1.714 2.069 2.500 2.807 3.104 3.485 3.768

24 1.318 1.711 2.064 2.492 2.797 3.090 3.467 3.745

25 1.316 1.708 2.060 2.485 2.787 3.078 3.450 3.725

26 1.315 1.706 2.056 2.479 2.779 3.067 3.435 3.707

27 1.314 1.703 2.052 2.473 2.771 3.057 3.421 3.690

28 1.313 1.701 2.048 2.467 2.763 3.047 3.408 3.674

29 1.311 1.699 2.045 2.462 2.756 3.038 3.396 3.659

30 1.310 1.697 2.042 2.457 2.750 3.030 3.385 3.646

31 1.309 1.695 2.040 2.453 2.744 3.022 3.375 3.633

32 1.309 1.694 2.037 2.449 2.738 3.015 3.365 3.622

226

�

�

33 1.308 1.692 2.035 2.445 2.733 3.008 3.356 3.611

34 1.307 1.691 2.032 2.441 2.728 3.002 3.348 3.601

35 1.306 1.690 2.030 2.438 2.724 2.996 3.340 3.591

36 1.306 1.688 2.028 2.434 2.719 2.991 3.333 3.582

37 1.305 1.687 2.026 2.431 2.715 2.985 3.326 3.574

38 1.304 1.686 2.024 2.429 2.712 2.980 3.319 3.566

39 1.304 1.685 2.023 2.426 2.708 2.976 3.313 3.558

40 1.303 1.684 2.021 2.423 2.704 2.971 3.307 3.551

42 1.302 1.682 2.018 2.418 2.698 2.963 3.296 3.538

44 1.301 1.680 2.015 2.414 2.692 2.956 3.286 3.526

46 1.300 1.679 2.013 2.410 2.687 2.949 3.277 3.515

48 1.299 1.677 2.011 2.407 2.682 2.943 3.269 3.505

50 1.299 1.676 2.009 2.403 2.678 2.937 3.261 3.496

60 1.296 1.671 2.000 2.390 2.660 2.915 3.232 3.460

70 1.294 1.667 1.994 2.381 2.648 2.899 3.211 3.435

80 1.292 1.664 1.990 2.374 2.639 2.887 3.195 3.416

90 1.291 1.662 1.987 2.369 2.632 2.878 3.183 3.402

100 1.290 1.660 1.984 2.364 2.626 2.871 3.174 3.391

120 1.289 1.658 1.980 2.358 2.617 2.860 3.160 3.373

150 1.287 1.655 1.976 2.351 2.609 2.849 3.145 3.357

200 1.286 1.652 1.972 2.345 2.601 2.839 3.131 3.340

300 1.284 1.650 1.968 2.339 2.592 2.828 3.118 3.323

500 1.283 1.648 1.965 2.334 2.586 2.820 3.107 3.310

1.282 1.645 1.960 2.326 2.576 2.807 3.090 3.291

227

�

�

Ek 11 – F testi da�ılım de�erleri (two-tailed)

0,05 Payın serbestlik derecesi df1 df2 1 2 3 4 5 6 7 8 1 161,4476 199,5 215,7073 224,5832 230,1619 233,986 236,7684 238,88272 18,51282 19 19,16429 19,24679 19,29641 19,32953 19,35322 19,370993 10,12796 9,552094 9,276628 9,117182 9,013455 8,940645 8,886743 8,8452384 7,708647 6,944272 6,591382 6,388233 6,256057 6,163132 6,094211 6,0410445 6,607891 5,786135 5,409451 5,192168 5,050329 4,950288 4,875872 4,818326 5,987378 5,143253 4,757063 4,533677 4,387374 4,283866 4,206658 4,1468047 5,591448 4,737414 4,346831 4,120312 3,971523 3,865969 3,787044 3,7257258 5,317655 4,45897 4,066181 3,837853 3,687499 3,58058 3,500464 3,4381019 5,117355 4,256495 3,862548 3,633089 3,481659 3,373754 3,292746 3,22958310 4,964603 4,102821 3,708265 3,47805 3,325835 3,217175 3,135465 3,07165811 4,844336 3,982298 3,587434 3,35669 3,203874 3,094613 3,01233 2,9479912 4,747225 3,885294 3,490295 3,259167 3,105875 2,99612 2,913358 2,84856513 4,667193 3,805565 3,410534 3,179117 3,025438 2,915269 2,832098 2,76691314 4,60011 3,738892 3,343889 3,11225 2,958249 2,847726 2,764199 2,69867215 4,543077 3,68232 3,287382 3,055568 2,901295 2,790465 2,706627 2,64079716 4,493998 3,633723 3,238872 3,006917 2,852409 2,741311 2,657197 2,59109617 4,451322 3,591531 3,196777 2,964708 2,809996 2,69866 2,614299 2,54795518 4,413873 3,554557 3,159908 2,927744 2,772853 2,661305 2,576722 2,51015819 4,38075 3,521893 3,12735 2,895107 2,740058 2,628318 2,543534 2,4767720 4,351243 3,492828 3,098391 2,866081 2,71089 2,598978 2,514011 2,44706421 4,324794 3,4668 3,072467 2,8401 2,684781 2,572712 2,487578 2,42046222 4,300949 3,443357 3,049125 2,816708 2,661274 2,549061 2,463774 2,39650323 4,279344 3,422132 3,027998 2,795539 2,639999 2,527655 2,442226 2,37481224 4,259677 3,402826 3,008787 2,776289 2,620654 2,508189 2,422629 2,35508125 4,241699 3,38519 2,991241 2,75871 2,602987 2,49041 2,404728 2,33705726 4,225201 3,369016 2,975154 2,742594 2,58679 2,474109 2,388314 2,32052727 4,210008 3,354131 2,960351 2,727765 2,571886 2,459108 2,373208 2,30531328 4,195972 3,340386 2,946685 2,714076 2,558127 2,445259 2,35926 2,29126430 4,170877 3,31583 2,922277 2,689628 2,533555 2,420523 2,334344 2,26616340 4,084746 3,231727 2,838745 2,605975 2,449466 2,335852 2,249024 2,1801750 4,03431 3,18261 2,790008 2,557179 2,400409 2,286436 2,199202 2,12992360 4,001191 3,150411 2,758078 2,525215 2,36827 2,254053 2,166541 2,096968120 3,920124 3,071779 2,680168 2,447237 2,289851 2,175006 2,08677 2,016426100.000 3,841552 2,995822 2,604998 2,372021 2,214189 2,098688 2,009683 1,938506

0,05

Payın serbestlik derecesi df1

df2 11 12 13 14 15 16 17 18

228

�

�

1 242,9835 243,906 244,6898 245,364 245,9499 246,4639 246,9184 247,32322 19,40496 19,41251 19,4189 19,42438 19,42914 19,43329 19,43696 19,440223 8,763333 8,744641 8,728681 8,714896 8,70287 8,692286 8,6829 8,6745194 5,935813 5,911729 5,891144 5,873346 5,857805 5,844117 5,83197 5,8211165 4,703967 4,677704 4,655225 4,635768 4,618759 4,603764 4,590444 4,5785346 4,027442 3,999935 3,976363 3,955934 3,938058 3,922283 3,908259 3,8957097 3,603037 3,574676 3,550343 3,529231 3,51074 3,494408 3,479877 3,4668638 3,312951 3,283939 3,259019 3,237378 3,218406 3,201634 3,186701 3,1733179 3,102485 3,072947 3,047549 3,025473 3,006102 2,988966 2,973696 2,96000310 2,942957 2,912977 2,887175 2,864728 2,845017 2,827566 2,812007 2,79804511 2,81793 2,787569 2,761417 2,738648 2,71864 2,700914 2,6851 2,67090112 2,717331 2,686637 2,660177 2,637124 2,616851 2,598881 2,582839 2,56842813 2,63465 2,603661 2,576927 2,553619 2,53311 2,51492 2,498672 2,48406914 2,565497 2,534243 2,507263 2,483726 2,463003 2,444613 2,428179 2,41340115 2,506806 2,475313 2,44811 2,424364 2,403447 2,384875 2,36827 2,35333216 2,456369 2,42466 2,397254 2,373318 2,352223 2,333484 2,316722 2,30163617 2,412561 2,380654 2,353063 2,328952 2,307693 2,2888 2,271893 2,25667118 2,374156 2,342067 2,314304 2,290033 2,268622 2,249587 2,232546 2,21719719 2,34021 2,307954 2,280034 2,255614 2,234063 2,214895 2,197729 2,18226320 2,309991 2,277581 2,249514 2,224956 2,203274 2,183983 2,166701 2,15112421 2,282916 2,250362 2,22216 2,197473 2,17567 2,156263 2,138872 2,12319322 2,258518 2,225831 2,197502 2,172695 2,150778 2,131264 2,113771 2,09799423 2,236419 2,203607 2,17516 2,15024 2,128217 2,108602 2,091013 2,07514524 2,216309 2,18338 2,154822 2,129797 2,107673 2,087963 2,070284 2,05433125 2,197929 2,164891 2,136229 2,111105 2,088887 2,069088 2,051323 2,03528926 2,181067 2,147926 2,119166 2,093949 2,071642 2,051758 2,033913 2,01780227 2,16554 2,132303 2,10345 2,078145 2,055755 2,03579 2,017869 2,00168628 2,151197 2,117869 2,088929 2,063541 2,041071 2,021031 2,003037 1,98678530 2,125559 2,092063 2,062963 2,03742 2,014804 1,994624 1,976496 1,96011640 2,03758 2,003459 1,973756 1,947635 1,924463 1,90375 1,885112 1,86824250 1,986056 1,951528 1,921429 1,894926 1,871384 1,850315 1,831334 1,81413360 1,952212 1,917396 1,887018 1,860242 1,836437 1,815113 1,795885 1,778446120 1,86929 1,833695 1,802553 1,775031 1,750497 1,728463 1,708544 1,690432100.000 1,788744 1,752269 1,720254 1,69187 1,666486 1,643615 1,622873 1,603953

229

�

�

9. ÖZGEÇM��

Adı: Zeynep TÜRKMEN

Do�um tarihi ve yeri: 02.02.1977, Fethiye - MU�LA

Uyru�u: T.C.

E�itimi:

1985-1989 Fethiye Merkez Atatürk �lkokulu

1989-1992 U�ak Anadolu Lisesi

1993-1995 Fethiye Lisesi

1996-2000 Hacettepe Üniversitesi, E�itim Fakültesi, Kimya Ö�retmenli�i

2001-2004 �stanbul Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi, Temel Eczacılık

Bilimleri, Genel Kimya (Yüksek Lisans) (Danı�man: Prof. Dr. Gülaçtı Topçu)

“Bazı triterpen-flavon kombinasyonlarının hazırlanması ve biomembranlarda prob

olarak kullanılabilirli�inin ara�tırılması”, �.Ü. Bilimsel Ara�tırma Proje #

T115/11112002

Bildi�i yabancı diller:

�ngilizce: �yi derecede

Almanca: Temel düzeyde

Bu proje kapsamında katıldı�ı kongreler, yayınlar;

Z. Türkmen, S. Mercan, S. Cengiz

Eroin, Morfin, Kokain ve MDMA’ nın Yüksek Performanslı �nce Tabaka

Kromatografisi ile e�zamanlı tayini, Adli Tıp Dergisi, 2008 (1) 13-24.

230

�

�

B. Anilanmert, M. Balta, M. Aydin, I. Bavunoglu, S. Cengiz, Z. Turkmen

Confirmation of Oleander Poisoning by LC/MS, American Academy of Forensic

Sciences 63rd Annual Scientific Meeting, 2011, Chicago IL, USA (Abstract Book

Pg: 426)

Z. Turkmen, S. Mercan, I. Bavunoglu, S. Cengiz

Collaboration of emergency clinician and forensic toxicologist in a suicide case

related with amitriptyline, American Academy of Forensic Sciences 61st Annual

Scientific Meeting, 2009, Denver, USA (Abstract Book Pg: 405)

I. Bavunoglu, Z. Turkmen, S. Mercan, S. Cengiz

An Unusual Presentation of Organophosphate Poisoning: A Case Report, 1st

International Euroasian Congress of Forensic Sciences, 2008, �stanbul, Türkiye,

(Abstract Book Pg: 81).

Z. Turkmen, S. Mercan, L. Tutanc, S. Cengiz

Simultaneous High Performance Thin Layer Chromatographic Determination of

Heroine, Morphine, Cocaine and MDMA, American Academy of Forensic

Sciences, 60th Annual Meeting, 19-24 February 2008, Washington, DC – USA

Z. Türkmen, D. Salkım, M. Açıkkol, S. Cengiz (Sözlü sunum)

Adli Bilimlerde Yüksek Performanslı �nce Tabaka Kromatografisi ve

Uygulamaları, 14. Ulusal Adli Tıp Günleri, 17-21 Ekim 2007, Aksu, Antalya,

Türkiye

231

�

�

D. Salkım, M. Açıkkol, Z. Türkmen, S. Cengiz

Adli örneklere uygulanan ekstraksiyon yöntemleri, 14. Ulusal Adli Tıp Günleri,

17-21 Ekim 2007, Aksu, Antalya, Türkiye