Autorzy projektu:• Aleksandra Bałazińska• Aleksandra Wojtaszczyk• Nadia Pieszczeniewska

• Piotr Góral• Piotr Domagała

Teatr na przestrzeni

wieków.

Teatr starożytnyTeatr średniowiecznyWilliam Shakespeare i teatr elżbietański

Teatr MolierowskiTeatr współczesny

Spis treści

Teatr Starożytny

Teatr starożytny

Starożytny teatr grecki wywodzi się z tradycji obrzędów religijnych ku czci Dionizosa, boga urodzajów i winnej latorośli. Podczas uroczystości na cześć boga śpiewano pieśni, zwane dytyrambami i tańczono. Wieśniacy przebierali się w skóry zwierzęce, aby przypominać towarzyszy dionizyjskiego pochodu – sylenów i satyrów. Święta Dionizosa obchodzono kilka razy do roku, do najbardziej znanych należały tzw. Dionizje Małe i Dionizje Wielkie odprawiane w Atenach.

Geneza teatru

Pierwsze greckie teatry znajdowały się pod gołym niebem, przeznaczone były dla dużej widowni. Budowano je wykorzystując warunki naturalne, na zboczach gór, tak, aby widzowie mogli wszystko zobaczyć i usłyszeć. W teatrze panowała wspaniała akustyka – ludzie w ostatnich rzędach słyszeli wszystko, co działo się na scenie.

1.widownia- na której mogli zasiadać tylko mężczyźni

2.orchestra – miejsce, gdzie występował chór

3.proscenion- scena

4.scene – garderoba

5.parados- wejście dla chóru

Budowa teatru

Aktorami w starożytnym teatrze mogli być tylko mężczyźni. Aby widzowie ich dobrze widzieli aktorzy ubierali się w charakterystyczny sposób. Zakładali jaskrawe szaty i buty na koturnach, by byli bardziej widoczni. Każda postać miała swoją maskę i perukę. Maska tragiczna lub komiczna określała charakter bohatera, pełniła też funkcję rezonatora. Peruki także miały swoje znaczenie: jasna to postać pozytywna, ciemna – negatywna, ruda – zdrajca, siwa – starzec. Początkowo jednak na scenie występował chór, następnie Tepis wprowadził pierwszego aktora, Ajschylos drugiego oraz Sofokles trzeciego.

Aktorzy

Dramat starożytny odznaczał się zupełnie inną budową niż współczesny. Każda z części pełniła określoną funkcję. Ich układ przedstawiał się następująco:

prologos, czyli wstęp- zawierał zapowiedź treści tragedii, wygłaszaną przez aktora

parados, czyli pierwsza pieśń chóru, jego wejście na scenę- informacja jak doszło do konfliktu

epeisodion, czyli epizod- treść akcji, dialogi bohaterów, punkt kumulacyjny stasimon, czyli pieśń chóru- komentarz do tego, co działo się na scenie. exodos, czyli ostatnia pieśń chóru- podsumowanie treści dramatu i wyjście chóru

Zasada trzech jedności tragedii antycznej:

miejsca: wydarzenia mogły rozgrywać się tylko w jednym miejsca

czasu: akcja mogła trwać tylko jedną dobę akcji: w spektaklu mógł być poruszony tylko jeden problem

Budowa tragedii antycznej

Ajschylos 525r.p.n.e- 456r.p.n.e: wprowadził drugiego bohatera. Ajschylos uznawany jest za twórcę tragedii klasycznej– ograniczył rolę chóru, wprowadzając drugiego aktora, wprowadził zróżnicowanie masek i strojów, rozbudował scenografię. Na scenie wystawił ok. 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych, zachowały się m.in. Oresteja, Błagalnice, Prometeusz w okowach. Legenda mówi, że Ajschylos zginął uderzony przez żółwia zrzuconego przez orła, który pomylił głowę pisarza z kamieniem, o który chciał rozbić skorupę gada.

Sofokles 496r.p.n.e-406r.p.n.e: Wprowadził trzeciego bohatera. Napisał 123 sztuki, zachowało się tylko 7 z nich: Ajas, Antygona, Król Edyp, Trachinki, Elektra, Filoktet i Edyp w Kolonie. Fabuła każdej oparta jest na innym micie. Antygona należy do najwcześniejszych spośród ocalałych tragedii Sofoklesa. Napisał ją w wieku 55 lat, wystawił teatrze Dionizosa na Wielkich Dionizjach.

Eurypides 480r.p.n.e-406r.p.n.e: najmłodszy z trójki greckich tragików, uważany jest za przedstawiciela dramatu realistycznego. Napisał m.in. Elektrę, Cyklopa, Ifigenię w Taurii. Sceptycznie podchodził do mitów i bogów, ograniczył rolę chóru, z jego osobą wiąże się powstanie maszyny, która pozwalała spuścić aktora z góry, przez dach budynku scenicznego. W ten sposób możliwe było ukazanie objawienia boga, który miał wyrazić swoją wolę wobec bohaterów sztuki.

Wielcy tragiczni greccy.

Teatr w średniowieczu

Teatr średniowieczny oznacza widowiska religijne misteria i miracle, a także świeckie moralitety i farsy wystawiane w średniowieczu w formie nabożeństw (religijne), jak i dla rozweselenia ludu (świeckie).Teatr średniowieczny wywodzi się od teatru antycznego. Jego elementy zachowały się i przeniknęły do średniowiecza, w uroczystościach dworskich i kościelnych, oraz turniejach rycerskich, a także - przede wszystkim - w ludowej tradycji podtrzymywanej przez wędrownych sztukmistrzów, rybałtów czy minstreli. Ich twórczość dała początek formie intermediów.Teatr średniowieczny przybliżał wydarzenia biblijne i prawdy wiary ludziom, którzy nie potrafili czytać. Najważniejszą formą teatru średniowiecznego było misterium.

Teatr w średniowieczu

Misterium – jeden z podstawowych rodzajów środków poetyckich średniowiecznego dramatu religijnego, którego początki w kulturze chrześcijańskiej sięgają X-XIII wieku, jednak genezy zjawiska należy dopatrywać się w starogreckich mistycznych obrzędach zwanych misteriami eleuzyjskimi.

Średniowieczne misterium oparte było na obrzędach liturgicznych, później włączano w nie także sceny z życia biblijnego lub z hagiografii. Aktorami byli klerycy, niekiedy włączali do śpiewu wiernych. Widowiska te dały początek przyszłej formie muzycznej - oratorium, a w Polsce ludowym szopkom i jasełkom.

Misteria były wystawiane na Wielkanoc i dotyczyły męki oraz zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Postacie kobiece grali w nich mężczyźni. Początkowo posługiwano się wyłącznie tekstem z Pisma Świętego, później zaczęto dodawać inne teksty. Z czasem wykształciły się również jasełka i przedstawienia związane z innymi ważnymi świętami chrześcijańskimi. Zaczęto do nich dodawać również sceny zabawne, tak powstały moralitety, czyli poważno-komediowe przedstawienia mające na celu ukazać ludzkie grzechy i błędy, oraz zmotywować człowieka do poprawy. Często wykorzystywano motyw everymana, czyli człowieka przedstawiającego typowe cechy danej grupy społecznej.

Misteria

William Shakespeare i Teatr elżbietański

William Shakespeare

 ŻYCIE SZEKSPIRA William urodził się w kwietniu 1564 roku w Stratford-upon-Avon, jako syn Johna Shakespeare'a, rękawicznika i lokalnego polityka, oraz Mary Arden, kobiety pochodzącej ze znanej i bogatej rodziny. Był trzecim z ośmiorga ich dzieci. Uczęszczał do lokalnej szkoły w Stratford. Uczył się tam łaciny, historii, literatury antycznej i retoryki, zaś jego profesorami byli magistrowie z Oxfordu. Prawdopodobnie w okresie kłopotów finansowych ojca, związanych z nielegalnym handlem wełną, musiał przerwać naukę. Nic nie wiadomo o tym, żeby w późniejszym okresie podnosił swoje wykształcenie. Pracował w kilku magnackich rezydencjach jako guwerner, sekretarz, a także aktor w dworskich przedstawieniach. W 1582 roku ożenił się z osiem lat starszą Anną Hathaway. Mieli trójkę dzieci: jedno z nich zmarło w 1556. Przypuszcza się, że to wydarzenie było jedną z inspiracji do napisania Hamleta. W 1592 r. przybył do Londynu. Żona I dzieci zostały w Stratfordzie. Przyszły geniusz utrzymywał się zarabiając na życie jako skryba (pisał i przepisywał listy, prośby, skargi), aktor, autor przeróbek scenicznych oraz współautor. Wkrótce stał się czołową postacią grupy teatralnej o nazwie „Słudzy lorda Szambelana”, w której pozostał do końca życia. Wrócił do Stratford w 1613 roku, zmarł w wieku 52 lat, 23 kwietnia 1616. Ostatnie lata spędził w New Place. Został pochowany w absydzie, w kolegiacie Świętej Trójcy w Stratford.

GŁÓWNE DZIEŁA SZEKSPIRA

Komedie: Sen nocy letniej, Komedia pomyłek, Poskromienie złośnicy, Wesołe kumoszki z Windsoru, Wieczór trzech króli, Miarka za miarkę, Jak wam się podobaKroniki historyczne: Król Jan, Ryszard II, Henryk IV, Henryk V, Henryk VI, Ryszard III, Henryk VIII, Juliusz Cezar, Antoniusz i KleopatraTragedie: Romeo i Julia, Hamlet, Otello, Król Lear, MakbetBaśnie dramatyczne: Sen nocy letniej.

CECHY DRAMATU SZEKSPIROWSKIEGO

Dramaty tworzone przez Szekspira były na tyle nowatorskie, iż zyskały miano dramatów szekspirowskich. Do ich głównych cech zaliczamy: Naruszenie klasycznej reguły trzech jedności – miejsca, czasu i akcji,

stosowanej w dramatach antycznych. Utwory rozgrywają się w wielu przestrzeniach, akcja trwa wiele lat, występują liczne wątki poboczne.

Złamanie zasady decorum, czyli odpowiedniości stylów i środków wyrazu, brak jednorodności stylistycznej.

Naruszenie wprowadzonej przez Sofoklesa zasady, w myśl której na scenie mogło przebywać jednocześnie nie więcej niż trzech aktorów. W dziełach Szekspira zdarzają się sceny zbiorowe.

Występowanie scen krwawych, drastycznych, ukazanych bezpośrednio, a nie pośrednio, poprzez opis.

Bohaterowie ulegają transformacjom, popadają w skrajne stany emocjonalne, mają bogate życie psychiczne.

Występowanie sfery fantastycznej, ponadnaturalnej, upiorów, duchów, czarownic.

Plastyczny język, pełen metafor, porównań, dialogów.

Renesans w Anglii przypadł na I połowę XVI wieku i początek XVII wieku za panowania królowej Elżbiety. Rok 1567 przyjmuje się jako datę narodzin teatru elżbietańskiego. Po latach wojen dynastycznych nastąpił okres odbudowy i wzmacniania państwa oraz jego rozwoju kulturalnego i gospodarczego. To wtedy pewien rzemieślnik James Burbage wybudował pod Londynem pierwszy obiekt , nazwany "The Theatre". Otwarto go poza murami miasta, aby uniezależnić się od władz, które zakazywały przedstawień.

Teatr Elżbietański

Sprzeciwiał się klasycznym regułom: Łamał zasadę trzech jedności: czasu, miejsca i akcji, Dopuszczał umowność inscenizacyjną i nie stosował się do wymagań tzw.

"decorum", czyli stosowność, wprowadzając do tragedii (gatunek wysoki) także osoby niskie i styl często graniczący z komicznym lub farsowym.

Pomieszane były kategorie estetyczne, np. tragizm z liryzmem. Bohaterów cechowała zmienność, łatwość popadania w skrajne emocjonalne stany. Przedstawienia odbywały się w pałacach wielkich panów , dostępne dla

niewielkiego grona publiczności. W pałacach przedstawienia odbywały się w dużej odpowiednio przygotowanej komnacie, natomiast przedstawienia z biletami odbywały się pod gołym niebem na dziedzińcach oberż, zazwyczaj w porze popołudniowej.

Wznoszono specjalne drewniane budynki teatralne, które nie miały dachu i przypominały dziedziniec domu zajezdnego.

Scena była platformą wychodzącą na przód pomiędzy widzów. Nie było dekoracji lub były bardzo skromne np. drzewo wyobrażało las. Brakowało

w teatrze elżbietańskim efektów świetlnych, toteż aktorzy musieli informować widzów o jakiej porze rozgrywa się dana scena.

Role kobiece grali mężczyźni.

CECHY TEATRU ELŻBIETAŃSKIEGO

sceny tylnejsceny górnej sceny przedniej przybudówki z wnęką zasłoniętą kotarądrzwi, którymi wchodzili aktorzyganeczków nad sceną.

Scena teatru elżbietański składała się z:

Molier

Molier, Molière, właściwie Jean Baptiste Poquelin (1622-1673), francuski pisarz. Uważany za najwybitniejszego komediopisarza w literaturze francuskiej i jednego z najważniejszych w europejskiej.

Pochodził z rodziny mieszczańskiej, ukończył studia prawnicze, jednak pracy w zawodzie nigdy nie podjął. W 1643 r. założył w Paryżu wspólnie z Magdaleną Bejart Illustre Théâtre, wędrowną trupę, która wystawiała zapomniane farsy średniowieczne oraz włoskie commedia dell'arte. Gdy zespół zbankrutował, Molière został uwięziony za długi. Po wyjściu na wolność kontynuował życie wędrownego aktora aż do 1658 r., kiedy to jego trupa wróciła do Paryża. W 1659 roku wystawił tam swoją komedię Pocieszne wykwintnisie, która odniosła ogromny sukces, wzbudzając przychylność króla Ludwika XIV.

Molière wierzył w skuteczność nauczania ze sceny. Komedie jego odznaczają się niezwykłą różnorodnością i najwyższymi walorami artystycznymi. Uprawiał tzw. wielką komedię, widowiska farsowe, komedię heroiczną i komediobalet. Połączył w nich tradycję rodzimej farsy ludowej z elementami włoskiej commedia dell’arte i klasycznej sztuki komicznej (Arystofanes i Plaut). Prezentując galerię wiecznych typów ludzkich, dawał zarazem satyryczny obraz francuskiej obyczajowości XVII w. – ośmieszał salonową przesadę (Pocieszne wykwintnisie, wyst. 1659), niezrozumienie życia rodzinnego (Szkoła mężów, wyst.1661, Szkoła żon, wyst. 1662), hipokryzję i zakłamanie dewotów (Świętoszek, wyst. 1664), wielkopańską pozę arystokratów (Don Juan, wyst. 1665), okrutną pogardę światowców wobec uczciwych i prostolinijnych (Mizantrop, wyst. 1666), manię gromadzenia bezużytecznych bogactw (Skąpiec, wyst. 1668)

Wartogłów (1653) Zwady miłosne (1656)

Pocieszne wykwintnisie (1659) Rogacz z urojenia (1660)

Natręty (1661) Szkoła mężów (1661)

Szkoła żon (tytuł oryginału L'école des femmes) (1662) Improwizacja w Wersalu (1663)

Świętoszek (tytuł oryginału: "Tartuffe, ou l'Imposteur") (1664) Don Juan (1665)

Lekarz mimo woli (1666) Mizantrop (1666)

Grzegorz Dyndała (1668) Skąpiec (1668)

Pan de Pourceaugnac (1669) Mieszczanin szlachcicem (1670) Szelmostwa Skapena (1671) Uczone białogłowy (1672) Chory z urojenia (1673)

Najważniejsze sztuki Moliera

We Francji wiek XVII jest epoką, która wydała na świat teatr w dzisiejszym jego kształcie i znaczeniu. W tym okresie powstają w Paryżu trzy stałe teatry:Pierwszy z nich pochodzi jeszcze z roku 1548, z tzw.

Confrerie de la Passion, stowarzyszenia teatralnego, które na początku XVII wieku przekazało swe prawa aktorom zawodowym, a ulokowawszy się w pałacu ks. Burgundzkich, nazwało się teatrem de l’Hotel de Bourgogne.

Drugi rozwija się z prowincjonalnej trupy, która po uzyskaniu ok. roku 1625 powodzenia w stolicy, po kilku zmianach miejsca, osiada na ulicy Vieille du Temple, przyjmując nazwę od swej dzielnicy, Theatre du Marais.

Trzecim jest teatr Moliera. Swój żywot rozpoczął już w roku 1644 jako Illustre Theatre, lecz sławę zyskuje dopiero w Paryżu po powrocie z dwunastoletniej włóczęgi po prowincji. Od czasu powrotu nosi nazwę Palais Royal.

Teatr Współczesny

We współczesnym teatrze panuje całkowita demokracja. Możemy spotkać przedstawienia zgodne z greckimi założeniami, tragedie i komedie, opery, teatr absurdalny, romantyczny. Wszystko co stare, tradycyjne, klasyczne miesza się ze współczesnością, z nowymi metodami, pomysłami. Jako widzowie mamy więc ogromny wybór.

Teatr współczesny

Przedstawienie z użyciem kukiełek. Tego rodzaju spektakle często wystawiane są dla młodych widzów.

Na łamach dzisiejszego teatru pokazywane są często rozmaite tańce, przedstawienia baletowe.

Wokaliści, instrumenty, chór, MUZYKA – wszystkie elementy te charakteryzują operę.

Fragment słynnej opery – Pt. „Upiór w Operze”

Teatr absurdu - „Łysa Śpiewaczka” Eugène Ionesco

Musicale, połączenie śpiewu i tańca, rytmiczne często szybkie, a jednocześnie pełne gracji i uroku. Przykładami musicali są : „Koty” czy „ Skrzypek na dachu”.

Nietypowym choć stosowaną wcześniej techniką są przedstawienia uliczne, zaskakujące swoją odmiennością. Najczęściej ulicznymi aktorami są mimowie, stojący na placach , w alejkach w centrum większych miast.

A w końcu wciąż aktualny teatr komediowy ,który bawi nas dawnymi sztukami Fredry oraz najnowszymi takim jak Next Ex Juliusza Machulskiego.

Copyright @2011 by:• Aleksandra Bałazińska• Aleksandra Wojtaszczyk• Nadia Pieszczeniewska

• Piotr Góral• Piotr Domagała

The End

Opiekun projektu: Tomasz Klimek