temel bilgisayar ve İnternet okuryazarlığı 1/2

Alternatif Bilişim Derneği

www.alternatifbilisim.org

Temel Bilgisayar ve İnternet Okuryazarlığı

İstanbul Bilgi Eğitim

Ali Rıza Keleş, [email protected]

Orkut Murat Yılmaz, [email protected]

Lisans Bilgisi: Creative Commons by-nc-nd,ticari olmayan amaçlarla, kaynak gösterilerek kullanılabilir

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]



Bilgisayar / İnternet / Okuryazarlık

Değişik türdeki yazılı kaynakları, kayıtları kullanarak tanımlama, anlama, yorumlama, bir araya getirme, iletişim kurma ve hesap yapma yeteneğidir (UNESCO)

Bireyin, bilgisayar ve ilgili teknolojileri tanıma, anlama, yorumlama, ihtiyaçları doğrultusunda biraraya getirme, onlarla iletişim kurabilme ve faydalanabilme yeteneğidir.



ybnclsm

“ben bu teknik işlerden anlamam”

“makinelerle aramda nedenini bilmediğim bir mesafe var”

“ben bu teknik işlerden anlamam”

“bozacağım diye korkuyorum”

“teknik bilgi ve beceriye yatkın insanlarla aramızda genellikle mesafe olur. biraz ukala olurlar, pek hoşlanmam.”

“herif aşmış yaa!..”



yabancılaşma

● insanın alete yabancılaşması● sosyal aklın teknik akla yabancılaşması

Sebep?● sosyal● ekonomik● siyasi● kültürel/bireysel



sosyal problemler

● eğitim/öğretim sistemi● cinsiyetçi yaklaşımlar● teknolojinin dili● ...

Jeri Ellsworth, Amerikalı, kendini yetiştirmiş bir çip tasarımcısı. Bir joystick içinde Commodore 64 emülatörü yerleştirdiği 2004 yılında tanınmıştı.



ekonomik

● sayısal uçurum● maddi olanaksızlıklar● tüketim çılgınlığı● teknoloji tekelleri

– bağımlılık

– kar hırsı

● ...



siyasi

● makro tekno-sosyal politakaların eksikliği– stratejiler yok

– günlük planlar

● seferberlikler göstermelik olması ve oy kazancı, bknz: fatih projesi)



kültürel/bireysel

● yabancılaşmanın farkına varılmaması● ya da durumun kabullenilmesi● eleştirel olmaktan uzak olmak

– satın alırken

– öğrenirken

– kullanırken

– tavsiye ederken

– her türlü tercih anında..



nasıl öğreniyoruz?● taklit ediyoruz● reçeteler alıyoruz● deneme yanılma● ezber yapıyoruz.● tesadüfen öğreniyoruz● kursa gidiyoruz

peki bunları yapan var mı?● programların yardım bölümlerini okumak● kitaplardan takip etmek● referans okumak●



nasıl öğreniyoruz?● veri/bilgi ve beceri yığınlarına döndük● çok şey öğrenmek durumunda kalıyoruz

ne yapsak?● anlamlı-faydalı bağlar kurabilmek● tasnif etmek● bir kısmını alışkanlık haline getirmek● bir kısmını bilgi ve bilinç düzeyine çıkarmak● bir kısmını değiştirmek/düzeltmek● bir kısmından da tamamen kurtulmak



alışkanlıklarımız / bil(me)diklerimiz

● “problem çıkınca kendim çözmeye çalışırım”● “problem çıkınca araştırır hatta bir uzmanına

sorar ve kendim çözmeye çalışırım”● “problem çıkınca araştırır bir uzmanını bulur

tamir ettiririm, para da vermem!”




“yeni aldığım bir cihazı fişe takmadan önce kullanma klavuzunu dikkatle okurum”




“okumaya üşendiğim 200 sayfalık kullanma klavuzunun aslında 10 farklı dilde yazıldığını ve

sadece 20 sayfanın anladığım dilde olduğunu çok geç farkettim, cihaz çoktan bozulmuştu”




“internette yeni bir servisi kullanmaya başlamadan önce bana kabul ettirdikleri kullanıcı sözleşmesini

mutlaka gözden geçiririm”




“bilgisayarıma bir yazılım yüklemeden önce internette hakkında yapılan yorumları tararım”




“google'dan başka bir arama motorunu günlük işlerimde kullanırım”




“gitmek istediğim web sitesini google arama çubuğuna yazmadan doğrudan adres satırına

yazarım.”

“başlangıç sayfam google değil.”




“facebook ve twitter dışında aktif olarak kullandığım en az 1 tane sosyal ağ var.”




“arama sonuçlarında sıklıkla ikinci ya da üçüncü sayfalara da bakarım, hatta yetinmeyip aynı konuda

farklı anahtar kelimelerle yeni aramalar yaparım”




“internet explorer dışında bir tarayıcı kullanmaktayım”




“yer imlerini (favorites) kullanırım. ara sıra düzenlerim.”




“anti-virüs programının güncel olup olmadığını sıklıkla kontrol ederim.”




“windows xp den daha eski bir işletim sistemi kullandım.”




“windows ne yaa!.”

“ben başka birşey kullanıyorum.”




“bilgisayarımda ms ofis paketi yüklü değil.”

“ofis word programı da olmadan bilgisayarda yazı yazılabileceğini biliyorum.”




“donanım/bilgisayar satıcılarının başka hiç bir seçenek yokmuş gibi sadece windows satarak

okur yazarlığımızı körelttiğini, ufkumuzu daralttığını, toplumsal ortalama bilişsel bilgi ve becerilerimizi domine ederek sınırlandırdığının

farkındayım.”




“bilgisayarımı tamire bırakmadan önce mutlaka yedekleri alırım, bütün kişisel verilerimi silerim.”



sosyal mesajlar bitti, ara verebiliriz.



merhaba bilgisayar● Donanım

– Üzerinde yazılımların çalıştığı ya da yazılımlar yardımı ile belli amaçlar doğrultusunda çalışan elektronik, mekanik, manyetik, optik vb fiziksel birimlerir.

● Yazılım– Donanımın ruhudur. Aklıdır. :)

– Donanımların anladığı dil ya da bu dile çevrilebilen başka programlama dilleri ile yazılırlar, belli amaçlar için donanımlara iş yaptırırlar

– Yemek tarifleri gibidir, makineye neyin, hangi sırayla yapılacağını bildirirler.



donanım hızlı bakışDonanıma hızlı bakış● İşlemci - CPU● Ram● Depolama(Sabit disk, ssd, flash bellek, cd/dvd, harici depolama)● Ağ kartları● Grafik Kartı● Monitör, Klavye, Mouse, Joystick, vb.. ● Ağ aygıtları modem, switch, router vb.● Dokunmatik ekranlar● Hareket algılayıcılar● Güç kaynakları



cpuMerkezi işlem birimi● Hesap yapar● Hemen her iş onun kontrolündedir● Diğer aygıtlarla iletişim kurar, onlara iş yaptırır,

sonuçlar alır ve yeniden iş yaptırır● Çok ısınır



ramrastgele erişimli bellek(random access memory)● Adreslere ayrılmış veri kaydedilip, okunabilinen alanlara sahiptir.● Işlemci bu alanları hesap yapmak ve tüm sistemi yönetebilmek

için kullanır.● Bilgiler geçici olarak tutulur. Kalıcı olarak saklanmaz. Bu sebeple

depolama aygıtı olarak kullanılmaz.● Fazla bellek göz çıkarmaz. :)



anakart● Donanım birimlerinin birbirleri ile iletişim kurabilmesi için kullanılan platformdur. ● Donanımların yerleştirilmesi için arabirimler bulunur.● Bilgisayarınıza taktığınız her türlü cihaz aslında anakartınızın ilgili arabirimine

yaptığınız bağlantı demektir.● USB aracılığı ile fotoğraf makinenizi taktığınızda işlemci veya diğer aygıtlar -ilgili

yazılımlar/sürücüler- aracılığı ile doğrudan erişebilir. ● Kullanılacak aygıtların giriş çıkış türleri dikkate alınarak seçilmelidir.



donanım nasıl secilir?● Arkadaşlarıma sorarım● En pahalı olanı alırım● En son çıkanı alırım● En fazla özelliğe sahip olanı alırım



donanım nasıl secilir?● ihtiyaç analizi

– Ne iş yapacağız?– Hangi işletim sistemini çalıştıracağız?– Hangi yazılımları koşturacağız?– Kim(ler) kullanacak?– Kaç yıl kullanmayı planlıyoruz?

● Fiyat / performans testi● Nasıl destek alacağız? Felaket yönetimi!.



donanım nasıl secilir?

En yeni, en güçlü, en pahalı çoğu zaman yanlış seçimdir

Kaynakların sınırlı olduğunu unutmamalı



yazılım hızlı bakışYazılım● Tarif edilmiş problemleri çözmek amacıyla makineler için

hazırlanmış yönergeler bütünüdür● Algoritmalardan oluşurlar. Kodlar bu algoritmaları ifade

ederler.● Bilgisayarın kaynaklarına erişip, bu kaynakları çözmek

istedikleri sorun için kullanırlar.● Programlama dilleri ile yazılırlar.

– C, Basic, Pascal, C++, Java, Python, Php



yazılım hızlı bakışMakine dili● İşlemci mimarisine göre değişen, her işlemcinin komut

setine göre değişen 0 ve 1 lerden oluşan en alt seviye dildir.

● Anlaşılması zordur. Her işlemcinin kendi komut seti ve dolayısı ile kendine has bir makine dili vardır.

● Doğrudan işlemci tarafından anlaşılıp çalıştırılabilirler.



yazılım hızlı bakışKaynak Kod

#include <stdio.h>

int main()

{

printf("Merhaba Dünya\n");

}



işletim sistemi● İşletim sistemi nedir?

– Bilgisayarın kaynaklarını yöneten, bilgisayarda çalışan uygulamalara yaygın servisleri sağlayan yazılım ya da yazılımlar bütünüdür.

● Linux● Windows● MacOS



özgür yazılım / sahipli yazılım● Bazı yazılımlar size

– Yazılım istediğiniz amaçlar için çalıştırma

– Yazılımı ihtiyaçlarınız doğrultusunda değiştirebilme

– Dilediğiniz kadar kopya çoğaltıp arkadaşlarınızla paylaşabilme

– Değiştirilmiş kodu paylaşabilme özgürlükleri sunar.

● Kaynak koda erişim bu özgürlükler için zorunluluktur● Bazı yazılımlar ise sadece kullanım hakkı verir. EULA :(● Özgür yazılımlarda, yazılım üzerinde her türlü hakka sahipsinizdir.

Fakat sahipli yazılımlar sınırlı haklar tanırlar. Yazılımın sahibi olmazsınız.



özgür yazılım● Özgürlükler

– Yazılım istediğiniz amaçlar için çalıştırma

– Yazılımı ihtiyaçlarınız doğrultusunda değiştirebilme

– Dilediğiniz kadar kopya çoğaltıp arkadaşlarınızla paylaşabilme

– Değiştirilmiş kodu paylaşabilme özgürlükleri sunar.

● Kaynak koda erişim bu özgürlükler için zorunluluktur● Ne değildir? Trial, shareware, freeware, bedava(!), cracked ● Free as in “free speech”, not in “free beer”● Çeşitli lisanslar vardır. En önemlisi GPL (Genel Kamu Lisansı)



neden özgür yazılımlar● Kaynak koda erişebilmek mutfağını ve hatta

kullandığı malzemelerin kalitesini istediğiniz zaman görebileceğiniz restorana benzer.

● Özgürlük● Platform bağımlılığından kurtulmak● Güvenlik● Maaliyet



linux● Özgür bir işletim sistemidir.● Kullanıcılara diledikleri gibi kullanma hakkı verir● Nasıl ortaya çıktı?● Linux nasıl okunur?

– Linuks, linaks, liiinuks

● Nerelerde kullanılır?– Masaüstü, sunucu, gömülü sistemler..

● Kimler kullanıyor? – Büyük oyuncuların hemen hepsi (google, hp, ibm.. vb)

– Avrupa, Çin, Rusya gibi ülkelerde kamuda ve güvenlik sebebiyle askeriyede

– Belediyecilikte vb..



linux dağıtımı● Dağıtım, linux çekirdiği üzerine çeşitli amaçlara uygun

yazılımların toplanarak kullanıma hazır bir şekilde kullanıcıya sunulmuş halidir.

● Bir çok amaç için linux dağıtımı bulabilirsiniz. Masaüstü, sunucu vb.

● Sadece eposta göndermek, firewall olarak çalışmak, ses ve/veya video işlemek için ya da örneğin çocuklara özel dağıtımlar bulunmaktadır.

● Ubuntu, Debian, Fedora, Pardus(!), Suse, Qimo



linux nasıl kurulur, nasıl edinilir● Linux'u edinmenin en kolay yolu

internettetn indirmektir.● Kurulum kılavuzlarına bakarak

kurabilirsiniz. ● İlk başta jargona alışmakta

zorlanabilirsiniz ama kısa süreli bir çaba sonrasında herşey çok daha kolaylaşır.



linux nasıl kurulur, nasıl edinilir● kullandığım ve tavsiye ettiğim dağıtım Ubuntu.

Ubuntu.com sitesinden indirilebilir. ● Haftaya linux kurulu bir makine ile gelmeniz

çalışmalarımızı kolaylaştıracak.

kuramazsam?● ubuntu-tr.net ● çarşamba 18.00 – 21.00 arasında kurulum için

yardım ediyoruz. Nerede? istanbulhs.org● http://www.ubuntu.com/download/help/install-

ubuntu-with-windows

temel bilgisayar ve İnternet okuryazarlığı 1/2

Technology