the stove has long history

“เตา”แหลงนี้มีความหลัง...ธนภรณ พรปิติไพศาล

2 เตา แหลงนี้มีความหลัง. . .

“เตา”แหลงนี้มีความหลัง...

“เตา”แหลงนี้มีความหลัง...ธนภรณ พรปิติไพศาล

เตา แหลงนี้มีความหลัง. . . 5

หากจะกลาวถงึพพิธิภณัฑสถานทีท่ีเ่กบ็รวบรวมวตัถโุบราณหรอื

ศลิปวตัถชุิน้สาํคญัทางประวตัศิาสตร ให เป นระบบระเบยีบและ

เป นการเกบ็รกัษาวฒันธรรมทัง้รปูธรรมและนามธรรมให คงอยูไว

ให ลกูหลานหรอืเยาวชนรุ นหลังได รู ซึง่ในจงัหวดัเชยีงใหมนัน้มี

พพิธิภณัฑ อยู หลายแหงและหลายรปูแบบไมวาจะเป นพพิธิภณัฑ

แห งชาติที่เก็บรวบรวมวัตถุโบราณของแต ละพื้นที่มาไว ใน

พพิธิภณัฑ เชน พพิธิภณัฑเมอืงเชยีงใหมทีเ่กบ็รวบรวมหลกัฐาน

ทางประวัติศาสตร เรื่องราวตํานานของเมืองเชียงใหม หรือ

พพิธิภณัฑพืน้บ านของชมุชนยานวดัเกตทุีเ่กบ็รวบรวมวตัถโุบราณ

ทีใ่นอดตีบรรพบรุษุได สร างขึน้เพือ่เป นสนิค าทีจ่ะทาํการค าขายกบั

ชาวตางชาตแิละมพีพิธิภณัฑ อกีแหงหนึง่คอืพพิธิภณัฑ พืน้บ านทีม่ี

หลกัฐานทางประวตัศิาสตร เกีย่วกบัเตาเผาเครือ่งป นดนิเผาซึง่เป น

เส นทางทางการค าทีส่าํคญัในอดตีนัน้กค็อื

“ พพิธิภณัฑพืน้บ านเตาเผาสนักาํแพง ”


เตาเผาแหลงนี้มคีวามหลงั...

ย อนดูประวัติศาสตร กล าวถึงเมืองหิรัญนครเงินยาง

พญาขุนเจื๋องได ครองราชย มาช านานและมีพระโอรสชื่อ

พญาลาวเงินเรอืง ขึ้นครองราชย สืบเชื้อพระวงศ มาหลาย

รัชกาลจนถึงรัชสมัย พญาลาวเม็งได ขึ้นครองราชย หลังจาก

นั้นได อภิเษกสมรสกับนางเทพคําข ายผู ซึ่งเป นราชธิดาของ

พญารุ งแกนชายผู เป นเจ าเมอืงเชยีงรุง

ตอมาพุทธศักราช 1780 ป จอ เดือนสาม แรมเก าคํ่า

พญาลาวเม็ง และนางเทพคําข ายให กําเนิดพระราชโอรสทรง

ให นามวา “ มังราย ” เมื่อพญามังรายเจริญวัยมีพระชนม

ได 16 พระชันษา พระราชบิดาได ขอพระราชธดิาเจ าเมือง

เชียงเรอืงมาอภิเษกเป นพระมเหสี

พญามังรายได ฟ นฟูเมืองเชยีงรอยทีเ่ป นเมืองร างและ

ได สร างทีป่ระทบัในเมอืงแหงนีใ้นฐานะทีเ่ป นพระมหาอุปราช

จนถึงพุทธศักราช 1802 พระองค ได ขึ้นครองราชย แทน

พระราชบิดาที่สวรรคตที่เมืองเงินยาง


พญามังรายเห็นวาเมืองเงินยางไม เหมาะที่จะเป นที่

ประทบั พระองค จงึย ายทีป่ระทบัมาพฒันาเพือ่สร างเมอืง

เชยีงรอยให แขง็แรงยิง่ขึน้ในป พทุธศกัราช 1805 และได

เปลี่ยนชื่อเมืองเชียงรอยเป นเมืองเชียงราย

พญามังรายโปรดการล าสัตว เป นอันมากครัง้หนึ่ง

ได ออกลาสตัว พบกับ ”อ ายฟ า” ผู เป นลูกแคว นมางทุ ง

ซึ่งเป นชาวลัวะพระองค จึงได ชักชวนอ ายฟ าเข ามาเป น

พระราชบริพารและทําการแตงตั้งให อ ายฟ าเป นหมื่นฟ า

วางแผนทําการสงครามยกทัพตีเอาเมืองหรภิุญชัย ในการ

ทําสงครามกับเมืองหรภิุญชัยหรอืลําพูน พญามังรายรวม

กับหมื่นฟ าวางกลศึกให หมื่นฟ าเป นจารชนสายลบัไปอยู

กบัพญายบีาผู เป นเจ าเมอืงหรภิญุชยั ราวป พุทธศักราช

1824 หมื่นฟ าทํากลอุบายศึกยุยงชาวเมืองลําพูนให เกิด

การแตกแยก แตกความสามัคคีและเมื่อสบโอกาสจึงส ง

คนมาแจ งข าวแก พญามังรายยกทัพมาตีเมืองหริภุญชัย

จนสําเร็จ


พญามังรายทรงให หมื่นฟ าขึ้นครองเมืองหริภุญชัยแทน

ส วนพระองค ได ย ายมาสร างเวยีงกมุกามในป พทุธศกัราช

1873 พญามงัรายประทบัทีเ่มอืงนี้อยู 2 ป จงึได ย าย

เมืองอีกครั้งมาตั้งอยู ที่เมืองเชียงใหม ในป พุทธศักราช

1839 เมือ่พญามงัรายได สร างเมอืงเชยีงใหมให เป นป ก

แผ นมั่นคงพระองค จึงรวบรวมแคว นโยนกที่ เมือง

เชียงรายเป นเมืองหลวงรวมกับแคว นหริภุญชัยซึ่งเป น

อาณาจักรล านนาโดยมีเชียงใหม เป นหัวเมืองเพื่อเป น

ศนูย กลางการบรหิารบ านเมอืงทัง้ด านประเพณ ี วฒันธรรม

เศรษฐกจิ สงัคม การศาสนา และได ปูนบําเหน็จให แก

ราชบตุรคอื ”จาบ านดาบเรอืน” ได ปกครองเมอืงเชยีงดาว

จนถึงคราวที่พญามังรายสวรรคตและขุนครามหรือเจ า

ไชยสงครามพระราชโอรสได นาํพระอฐัไิปบรรจไุว ทีย่อดดอย

จอมทองเมอืงเชยีงราย


ความสําคญัของพิพิธภณัฑ

พพิธิภณัฑเป นแหลงทองเทีย่วและสถานทีท่ีเ่กบ็รวบรวมวตัถทุี่

สําคญัของลุ มนํา้แมออนคอืพิพธิภณัฑ เครือ่งถ วยสนักาํแพง

เป นสถานทีท่ีเ่กบ็รวบเครื่องป นดินเผาทีไ่ด จากการขุดโดย

อาจารย ไกรศร ี นิมมานเหมนิท ได ทาํการสาํรวจเตาเผาเมือ่

พ.ศ. 2495 มจีาํนวนถึง 83 เตา จงึได ทาํการเผยแพรใน

ป พ.ศ. 2503 ในชือ่ “ เตาสนักาํแพง ” ซึง่เตาสนักาํแพง ตัง้อยู

หมู ที ่7 บ านป าตงึ วตัถโุบราณตางๆ ทีช่าวบ านขดุค นและได

นาํมาเกบ็รกัษาไว ในพิพธิภณัฑ วดัป าตึงจึงเป นสิง่หนึง่ที่ยดึ

เหนี่ยวจติใจแกผู คนในชมุชนเป นอยางมาก


ลกัษณะเดนของพพิธิภณัฑ

พิพิธภัณฑ ชุมชนวัดป าตึงนัน้มีรูปแบบการสร างที่เรียบ-

ง ายโดยสร างอยู ในบริเวณภายในวัดจึงง ายตอการเข าชม

วัตถุโบราณในพิพิธภัณฑ วัดป าตึงซึ่งการขุดค นเตาเผา

สนักาํแพงนัน้ นายไกรศร ี นิมมานเหมนิท เป นผู ทีไ่ด รเิริม่

เข ามาทาํการศกึษาขดุค นบรเิวณวดัเชยีงแสนและเริม่ระดม

ทีมชาวบ านเข ามาช วยเหลือในการขุดค นหาเตาเผาที่ถูก

ทับถมไว เป นเวลานานเพื่อจะได ทําการรักษามรดกทาง

วฒันธรรมที่สบืทอดกนัเป นเวลายาวนานซึง่หลังจากทีไ่ด

ทําการขุดค นเตาเผาโบราณจึงได พบกับเครื่องป นดินเผา

ชนดิตางๆ เชน ถ วย ชาม จาน พระพทุธรปูซึง่มสีภาพดบี าง

ชาํรดุบ างเครือ่งป นดนิเผาทีม่สีภาพดพีอสมควรหรอืชิน้ทีม่ี

ลวดลายชดัเจนจะนาํไปเก็บไว ที่พิพิธภัณฑ ชมุชนวัดป าตึง

รวมไปถงึศลิาจารกึของหมืน่ดาบเรอืนด วยเชนกนั


และในพิพิธภัณฑ นัน้ได เก็บศิลาจารึกของหมื่นดาบเรือน

ซึง่ได จารึกบนแทงหินทรายรูปสี่เหลี่ยมจัตุรสัขนาดกว าง

เฉลีย่ด านละ 42 เซนตเิมตร ความสงู 120 เซนติเมตร

จารกึด วยอกัษรล านนาครบทัง้สีด่ าน ส วนยอดหกัชาํรดุ

เสยีหาย ซึง่มคีนกลาวกนัวา ชาวบ านได ทบุนาํไปทาํเป นหนิ

ลบัมดีซึง่ผู ค นพบในตอนนัน้คอื ครบูาหล า อดตีเจ าอาวาส

วดัป าตงึ(ป จจบุนัมรณภาพ) ทานได พบแทงหนิฝ งโผลดนิ

หน าเจดยี พระประธานในวดัเชยีงแสนรมินํา้แมผาแหนซึง่

หลกัศลิาจารกึได กลาวถงึหมืน่ดาบเรอืน จงึได ชกัชวนผู คน

ชาวบ านสร างวดัคอืวดัเชยีงแสนพร อมกบักลัปนาผู คนและ

ทีด่นิให แกวดัและได สาปแชงไว ตอนท ายจารกึวา หากผู ใด

ทีเ่อาไปขอให ร อนไปทัว่ทัง้ทวารทัง้ 5 ร อนทัง้กายและจติใจ

ซึ่งต อมาผู ที่รุกลํ้าที่วัดไปได ถูกคําสาปช างของหมื่นดาบ

เรอืนมอีนัเป นไปตางๆ


เตาเผาทีน่ี้... เคยเป นแหลงเตาที่สร างชื่อเสียง

และสร างความมั่งคั่งให แก ชาวบ านชุมชนป าตึง

เป นอย างมากเนื่องจากผลิตภัณฑ ที่สร างขึ้นมาน้ัน

มีเอกลักษณ เฉพาะตัวจึงเป นที่นิยมมากในด านการค าขาย

และเป นที่สนใจอย างมากแกพ อค าต างชาติแขกตางเมือง


พพิธิภณัฑวดัป าตงึ (เตาเผาสนักาํแพง)

ภาพรวมพบวาโบราณสถานและโบราณวัตถุที่สําคัญในสมัย

โบราณนัน้มหีลกัฐานปรากฏให เหน็มากมายไมวาจะเป นเจดยี

วดัเชยีงแสนเครือ่งป นดนิเผาจาํพวก ถ วยชาม ไห และอืน่ๆ อกี

มากมายทีม่ลีวดลายศลิปะอนิเดยี จนี ล วนแล วเป นสิง่ทีค่วร

จะศึกษาและอนุรักษ ไว ให อนุชนรุ นหลังได ศึกษาและเป น

สมบัติที่ลํ้าค าต อไปในอนาคตถึงแม ว าในป จจุบันนี้เตาเผา

เครือ่งถ วยสนักาํแพงจะถกูดินทับถมและลมสลายไปตามกาล

เวลาโบราณวัตถุที่สําคัญก็สาบสูญแตในป จจุบันมีกลุ มชาว

บ านที่สนใจในเรือ่งของการทาํเตาเผาโบราณจึงได มีรวมกลุ ม

กนัภายในชมุชนทาํเตาเผาสนักาํแพง (แบบจาํลอง) โดยจาํลอง

แบบจากเตาเผาสนักาํแพงแบบดัง้เดมิเพือ่ให ผู ทีส่นใจได ศกึษา

ถึงโครงสร างและประวัติของโบราณวัตถุเพื่อนาํข อมูลตางๆ

มาใช เพือ่กอประโยชน แกส วนรวมมากที่สดุและสามารถนาํไป

ตอ ยอดและจดักจิกรรมตางๆ ทีม่ปีระโยชน แกชุมชน

เตา แหลงนี้มีความหลัง. . . 19 เตา แหลงนี้มีความหลัง. . . 19


“ เรา ” เหลานีใ้ห ข อมลู

เยาวชนและชาวบ านที่อาศัยอยู ในหมู บ านจะเป นกาํลังสําคัญ

ทีจ่ะทาํให พพิธิภณัฑ วดัป าตงึ (เตาสนักาํแพงวดัเชยีงแสน) ได

กลับมาเป นที่รู จักอีกครัง้เพราะเยาวชนเป นเยาวชนรุ นใหม

ที่มีความคิดริเริ่มสร างสรรค ซึ่งสามารถใช ความคิดริเริ่ม

สร างสรรค ทีต่นเองมอียู นัน้นาํมาใช เป นหลกัการสําคญัในการ

พัฒนาตอยอดพิพิธภัณฑ ของชุมชนได ไม ว าจะเป นการสร าง

กิจกรรมตางๆให บุคคลที่เข ามาทองเที่ยวในชุมชนได รับรู ถึง

ประวัติความเป นมาของชุมชนและศิลปวัฒนธรรมอันดีงาม

ทีม่มีาตัง้สมยับรรพบรุษุซึง่ไมได พบเจอในตาํราหรอืในห องเรยีน

และแรงผลกัดนัทีส่าํคญัอกีแรงหนึง่นัน่คอืชาวบ านทีอ่าศยัอยู ใน

ชมุชน ทีจ่ะทาํให พพิธิภณัฑ แหงนี ้ ได กลบัมามบีทบาทอกีครัง้ใน

สงัคมซึง่ต องมกีารรวมมอืรวมใจกนัเป นอยางมากเพือ่ให ชมุชน

นัน้กลบัมาเป นชมุชนทีม่คีนรู จกัเหมอืนครัง้สมยัอดตี


“ เตา ” แหลงนี้มีความหลัง…

© 2015 (พ.ศ. 2558) โดย ธนภรณ พรป ตไิพศาล

สงวนลิชสิทธิ์

พิมพ ครัง้แรกเมื่อ ตุลาคม พ.ศ. 2558

จัดพิมพ โดย ภาควิชาศลิปะไทย คณะวิจิตรศลิป มหาวิทยาลัยเชียงใหม

เรียบเรียงและออกแบบโดย ธนภรณ พรป ตไิพศาล

ออกแบบโดยใช ฟอนท TH KOHO 18 pt .

หนงัสอืเล มนี้เป นส วนหนึง่ของการเรียนการสอนเพื่อส งเสรมิ

และตอยอดศักยภาพการศึกษา

ภายในภาควิชาศลิปะไทย คณะวิจิตรศลิป มหาวิทยาลัยเชียงใหม

the stove has long history

Documents