tjpp thai journal of pharmacy practice...

ผลของการแทรกแซงทางจตวทยารวมกบการใหค าแนะน าโดยเภสชกร ตอความรและการแจงประวตการแพยาดวยตนเองของผปวย

ภคพชา วมล

ฝายเภสชกรรมและคมครองผบรโภค โรงพยาบาลปากพนง บทคดยอ

ค าส าคญ: การแพยาซ า สอวดทศน การแจงประวตแพยา การใหความร การแทรกแซงทางจตวทยา รบตนฉบบ: 8 พย. 2556, รบลงตพมพ: 20 มค 2557 ผประสานงานบทความ: . ภคพชา วมล ฝายเภสชกรรมและคมครองผบรโภค โรงพยาบาลปากพนง อาเภอปากพนง จงหวดนครศรธรรมราช 80140 E-mail: [email protected]

บทความวจย

วารสารเภสชกรรมไทย Thai Journal of Pharmacy Practice http:/tjpp.pharmacy.psu.ac.th TJPP

วตถประสงค: เพอศกษาผลของการแทรกแซงทางจตวทยารวมกบการใหคาแนะนาโดยเภสชกรตอความรและการแจงประวตการแพยาดวยตนเองของผปวย วธการวจย: การศกษาน เปนการวจยเชงทดลองในผปวยโรคเร อรง 84 คนทมประวตแพยาซงแจงประวตดงกลาวกตอเมอถกถามโดยเจาหนาทหรอเปนผทไมแจงประวตการแพยาแมถกถามกตาม ตวอยางถกสมแยกเปนกลมทดลอง 43 รายและกลมควบคม 41 ราย กลมทดลองไดรบความรโดยการใชสอวดทศนรวมกบการใหคาแนะนาโดยเภสชกรในเรองความรเกยวกบการแพยาและยงไดรบคาแนะนาเพอปรบเปลยนปจจยทางจตวทยาทงานวจยในอดตบงช วาสมพนธกบการแจงประวตการแพยา กลมควบคมไดรบคาแนะนาจากเภสชกรตามปกตในเรองความรเกยวกบการแพยา ผวจยประเมนผลของการแทรกแซงโดยวดพฤตกรรมการแจงประวตแพยาดวยการสมภาษณและการสงเกต พฤตกรรมการพกบตรแพยาโดยการขอดบตรแพยา และความรเรองการแพยาโดยการสมภาษณ การประเมนทาสองคร ง คอ กอนการแทรกแซงและหลงการแทรกแซงเมอผปวยกลบมารบการรกษาในคร งถดไปในระยะเวลา 2-6 เดอน ผลการวจย: หลงการแทรกแซง กลมทดลองรอยละ 41.9 แจงประวตการแพยาดวยตนเองโดยเจาหนาทไมตองถาม ซงมากกวากลมควบคม (รอยละ 19.5) อยางมนยสาคญทางสถต (P=0.027) หลงการแทรกแซง กลมทดลองรอยละ 90 แจงประวตดวยการใชบตรแพยา (หรอแจงดวยวาจารวมดวย) ซงมากกวากลมควบคม (รอยละ 65.9) อยางมนยสาคญทางสถต (P=0.020) กอนการแทรกแซงผปวยท งในกลมทดลองและกลมควบคมพกบตรแพยานอยกวารอยละ 50 หลงการแทรกแซง กลมควบคมและกลมทดลองพกบตรแพยาเพมข นมาก (รอยละ 90.2 และ 95.3 ตามลาดบ) และไมมความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถตระหวางกลม (P=0.364) หลงการแทรกแซง กลมทดลองและกลมควบคมมความรไมตางกนอยางมนยสาคญทางสถตในทกประเดน ยกเวนความรเรองการปฏบตตนเพอปองกนการแพยาซ าซงกลมทดลองมความร (รอยละ 74.4) มากกวากลมควบคม (รอยละ 46.3) อยางมนยสาคญทางสถต (P=0.008) สรป: การใหความรเรองการแพยาโดยใชการแทรกแซงทางจตวทยารวมกบการใหคาแนะนาโดยเภสชกรสงผลใหผปวยรวมมอในการแจงประวตแพยาดวยตนเองมากข น สถานพยาบาลตางๆ สามารถนาวธในการศกษาไปปรบใชเพอแกปญหาความไมรวมมอในการแจงประวตแพยา

Thai Journal of Pharmacy Practice

Vol. 6 No 1 Jan-Jun 2014

4

บทน า การแพยาหรออาการไวตอยาทเกดผานกลไกทาง

ภมคมกน เปนปญหาทพบไดทวไป ในป ค.ศ. 2004 รอยละ 7.80 ของประชาชนในตางประเทศรายงานวา ตนเองแพยา (1) การสมภาษณตวอยางชาวไทย 1,341 คน ในป พ.ศ. 2543 พบวา รอยละ 15.25 รายงานวาเคยแพยา (2) การแพยาเปนสาเหตสาคญของการเขารบการรกษาตวในโรงพยาบาลรอยละ 3-6 อบตการณทผปวยเกดอาการแพยาขณะรกษาตวในโรงพยาบาล คอ 2.07 ตอผปวย 1,000 ราย (4) การศกษาในผปวย 1,408 คนของหอผปวยอายร-กรรมแหงหนงในประเทศไทย ในป พ.ศ. 2548 พบผปวยรอยละ 4.4 เกดอาการไมพงประสงคจากยา ในจานวนน รอยละ 16.20 เปนการแพยา (5)

“การแพยาซ า” เปนสงทสามารถปองกนได แตยงพบได ในการปฏบต ง านเภสชกรรม การศกษาในโรงพยาบาลขนาดใหญแหงหนงของไทย ในป พ.ศ. 2551 พบวา ผปวยรอยละ 4 ทมบตรแพยาเกดการแพยาซ า (6) อบตการณทแพทยสงยาทผปวยมประวตแพยา คอ 2.02 , 1.71 และ 1.14 ตอใบสงยา 10,000 ใบทรวบรวมในป 2547-2549 ตามลาดบ (7) จากขอมลการซกประวตการแพยาจากผปวยในโรงพยาบาลแหงหนงเขตกรงเทพมหานครพบวา แพทยสงใชยาทผปวยมประวตแพ 3.92 คร งตอใบสงยา 10,000 ใบ (8)

การแพยามผลกระทบรนแรง โดยทาใหผปวยทรกษาตวในโรงพยาบาลเสยชวต 9 คนตอผปวยหนงแสนราย (4) การศกษาในโรงพยาบาลสมทรสาคร พบวารอยละ 17.5 ของอาการไมพงประสงคจากยาทพบน น สามารถปองกนไดและเปนสาเหตใหผปวยตองนอนในโรงพยาบาลนานข น 5.92 วน รอยละ 64.29 ประเภทของอาการไมพงประสงคทปองกนได คอ การแพยาในผทมประวตแพยามากอน (9)

แมวาการปองกนการแพจากการไดยาเปนคร งแรกน นทาไดยาก แตการปองกนไมใหเกดการแพยาซ าน นสามารถกระทาไดโดยหลกเลยงการใชยาทผปวยมประวตการแพ และหลกเลยงยาทมโอกาสเกดอาการไมพงประสงคขามกลม (10) สาเหตของการแพยาซ าจาแนกไดเปน 3 ประเภท คอ 1) ผปวยขาดความรในเรองตวยาทตนแพ การจดการกบอาการทเกด ตลอดจนการปองกนการ

แพยาซ า ท งยงขาดความตระหนกในเรองการแจงประวตการแพยาแกบคลากรทางการแพทย 2 ) เจาหนาทสาธารณสขไมไดปฏบตตามระบบปองกนการแพยาซ าทวางไว และ 3) ระบบการทางานทวางไวมชองวางทาใหการสอสารขอมลการแพยาบกพรอง (7,9) ตวอยางของสาเหตททาใหเกดการแพยาซ า คอ ความคลาดเคลอนในการสงใชยารอยละ 13 เกดจากการไมไดตรวจสอบประวตการแพยาของผปวยกอนการสงใชยา (11) ความคลาดเคลอนลกษณะน รอยละ 76 เกดจากการทผ สงใชยาไมทราบประวตการแพยา และรอยละ 6 เกดจากการทผสงใชยาไมทราบการเกดการแพขามกลม (12) การตรวจสอบประวตการแพยาจากบนทกตาง ๆ ไมอาจแกปญหาไดท งหมด เพราะประวตอาจไมสมบรณ (13) และปรมาณขอมลทมากและซบซอนทาใหบคลากรทางการแพทยตรวจไมพบหรอลมพจารณาประวตการแพยา ปญหาทกลาวมาท งหมดสามารถแกไขดวยระบบสงยาทางคอมพวเตอรทชวยตรวจสอบ และเตอนแพทยเกยวกบประวตการแพยาของผปวย (14) อยางไรกตาม โรงพยาบาลในประเทศไทยสวนใหญไมไดใชระบบสงใชยาทางคอมพวเตอรดงกลาว เภสชกรจงไดพฒนาวธการตาง ๆ เพอปองกนการแพยาซ า เชน การตดสตกเกอรแพยาเปนสตาง ๆ บนเวชระเบยน หรอเปลยนสเวชระเบยนใหแตกตางจากผปวยทวไป และการจดทาบตรแพยา การประเมนผลการแทรกแซงโดยเภสชกรจานวนไมนอยเปนการวดผลภายหลงการใชมาตรการดงกลาวโดยไมมการวดผลกอนการแทรกแซงหรอไมมกลมเปรยบเทยบ ดงน นจงไมสามารถบอกไดชดเจนวา การแทรกแซงโดยเภสชกรน นมประสทธภาพมากนอยเพยงใด (15-16)

มาตรการทพบวาไดผลในการปองกนการแพยาซ า คอ การทเภสชกรจดทาบนทกประวตการแพยาทสมบรณและใชบนทกดงกลาวในการบรบาลผปวยในอนาคต (17-18) การวจยในประเทศไทยพบวา มาตรการทเภสชกรใหความรผปวยในเรองความรทวไปเกยวกบการแพยา การจดการเมอแพยา และการปองกนการแพยาซ า พรอมท งแจกเอกสารความรทเกยวของ ทาใหผปวยมความรมากข นในเรองยาททาใหแพและการปฏบตตนทเหมาะสม (19-20) อยางไรกตาม ยงพบหลกฐานทชดเจนวา คาแนะนามผลดตอพฤตกรรมทพงประสงค เชน การแจงประวตตอบคลากรทางการแพทยและการพกบตรแพยา

วารสารเภสชกรรมไทย ปท 6 เลมท 1 มค.-มย. 2557 http://tjpp.pharmacy.psu.ac.th

5

ปจจยสาคญประการหนงทจะทาใหการปองกนการแพยาซ าประสบผลสาเรจ คอ การปองกนและความรวมมอของผปวยในการแจงประวตการแพยาตอบคลากรทางการแพทยดวยตนเองในทกสถานบรการโดยไมตองรอใหเจาหนาทถาม การวจยในประเทศทผานมาพบวา ผปวยรอยละ 30-50 ไมทราบชอยาทตนเองแพ (2, 6, 21-22) ผลการวจยเพอประเมนความรของผปวยทเกยวกบการแพยา มความแตกตางข นกบระเบยบวธวจย หากงานวจยใชแบบสอบถามชนดมตวเลอกจะพบวา ผตอบมความรในระดบทด เชน ตวอยางรอยละ 80.2 และ 62.9 มความรในเรองการปฏบตตวเมอแพยาและการปองกนไมใหแพยาซ าตามลาดบ (23) แตหากใชการสมภาษณโดยใชคาถามปลายเปด จะพบวา ผปวยมความรในระดบทไมสง นนคอ ผแพยาเพยงรอยละ 40.00 และ 16.40 เทาน นทมความรในประเดนท งสอง (21) โดยรวมแลวผลการวจยสรปไดวา ผปวยแพยายงมความรไมเพยงพอในเรองทเกยวของ งานวจยในผปวยนอกทแพยาของโรงพยาบาลศรนครนทร กพบวาผปวยเพยงรอยละ 28 มความเขาใจเกยวกบการแพยาทถกตอง (24)

การศกษาในผปวยนอก 250 คนทมประวตแพยาในโรงพยาบาลทวไปแหงหนงในภาคใต พบวา ผแพยาไดแจงประวตแพยารอยละ 72.4 เปนการแจงโดยวาจารอยละ 39.6 แจงโดยแสดงบตรแพยารอยละ 29.20 และแจงโดยใชท งสองวธรอยละ 3.6 อยางไรกตาม ตวอยางเพยงรอยละ 49.20 เทาน นทแจงประวตแพยาเองโดยเจาหนาทไมตองถาม (21) ผปวยทแพยารอยละ 52-76.1 พกบตรแพยามาโรงพยาบาลหรอพกตดตวตลอดเวลา (6, 21-22) โดยรวมแลวผปวยจานวนมากยงไมรวมมอในการแจงประวตการแพยาของตน ผลการวจยในเรองน ยงข นกบระเบยบวธวจยทใช หากใชแบบสอบถาม จะไดตวเลขทสง แตหากใชวธการทเปนวตถวสยมากข น เชน การขอดบตรแพยาทพก จะพบวา ผแพยาพกบตรแพยาจรงเพยงรอยละ 52.00 (21)

ปจจยททาใหผแพยาแจงประวตการแพยาระหวางการรกษาไมวาดวยวธใดกตาม (ท งทางวาจาหรอแสดงบตร) คอ ความเชอวาตนเองไวตอการแพยา ทศนคตทดตอการแจงประวต ความรเกยวกบตวยาทแพ และความเชอในเรองอปสรรคของการแจงประวตแพยา สวนปจจยทมผลตอการแจงประวตโดยการแสดงบตรแพยา คอ ความเชอวาบคลากรทางการแพทยคาดหวงใหแจงประวตแพยา

(21) นอกจากน ความเชอวาบคลากรทางการแพทยทราบขอมลอยแลว และการทบคลากรทางการแพทยไมถามเรองการแพยากเปนสาเหตของการไมแจงประวตการแพยา (6)

งานวจยน มวตถประสงคหลกเพอทดสอบวา การแทรกแซงทางจตวทยาและคาแนะนาของเภสชกรมผลเชนไรตอการแจงประวตการแพยาของผปวยดวยตนเองโดยไมตองรอใหเจาหนาทถาม และการพกบตรแพยา งานวจยในอดตบงช วา คาแนะนาจากเภสชกรชวยใหผปวยมความรเพมข น (19, 20) อยางไรกตาม ยงไมมหลกฐานชดเจนวา คาแนะนามผลดตอพฤตกรรมทพงประสงค เชน การแจงประวตแพยาตอบคลากรทางการแพทยและการพกบตรแพยา นอกจากน การแทรกแซงในอดตยงมงเนนปรบเปลยนเฉพาะความรของผปวย โดยไมไดมงเนนปจจยในเรองความคดตาง ๆ ทการศกษาในอดตพบวามความสมพนธกบพฤตกรรมการแจงประวตแพยา (21) งานวจยในอดตยงใชการวดแบบอตวสย เชน แบบสอบถามในการประเมนพฤตกรรมการพกบตรและการแจงประวต และใชแบบวจยแบบวดผลกอน-หลงการแทรกแซง ซงการเปลยนแปลงทพบอาจเกดจากสาเหตอน ๆ ทไมใชการแทรกแซงเพยงอยางเดยว การวจยน จงไดพฒนาวธการสงเสรมใหผปวยแจงประวตการแพยาดวยตนเองโดยพยายามปรบเปลยนปจจยทางจตวทยาทงานวจยในอดตช วามผลตอพฤตกรรมดงกลาว โดยใชการวดผลทเปนวตถวสยมากข น และใชแบบวจยเชงทดลองแบบสมทมกลมควบคมเพอใหการสรปผลมความชดเจน วธการวจย

การศกษาน เปนการวจยเชงทดลองแบบมกลมควบคม การวจยไดผานการพจารณาจากคณะกรรมการจ ร ย ธ ร ร ม ใ น ม น ษ ย ข อ ง ค ณ ะ เ ภ ส ช ศ า ส ต ร มหาวทยาลยสงขลานครนทรแลว สถานทวจย คอ แผนกผปวยนอกในโรงพยาบาลชมชนขนาด 60 เตยงซงมผปวยนอกในป พ.ศ. 2552 จานวน 114,858 ราย มผปวยแพยารายใหมในปเดยวกนจานวน 96 ราย พบผปวยแพยาซ าจานวน 2 ราย โดยมสาเหตจากการทผปวยไมแจงประวตการแพยาเดมจากสถานบรการอน จากการเกบขอมลนารองเปนเวลา 5 วน ในป 2553 พบผปวยทมประวตแพยามารบบรการท งหมด 31 ราย ผปวย 15 ราย (รอยละ



6

48.39) ไมทราบชอยาทตนแพและไมพกบตรแพยา ผปวยพกบตรแพยา 6 ราย (รอยละ 19.35) แตมผปวยเพยง 2 ราย (รอยละ 6.45) เทาน นทแจงประวตแพยาดวยตนเองโดยเจาหนาทไมตองเปนฝายถามกอน

ตวอยางผปวย คณสมบตของตวอยางและการเลอกตวอยาง ผวจยเลอกตวอยางแบบตามสะดวกจากผทม

คณสมบตตามเกณฑคดเขา ดงน 1. เปนผปวยนอกทมปร ะว ต ก า รแพ ย า ในฐานข อม ลคอมพ ว เตอร ข อ งโรงพยาบาล และเคยไดรบบตรแพยา 2 . เปนผปวยทไมแจงประวตการแพยาดวยตนเองตอบคลากรทางการแพทยท งทางวาจาและ/หรอการแสดงบตรแพยา หรอเปนผทแจงประวตหากเจาหนาทถามเทาน น ผวจยประเมนพฤตกรรมน โดยสงเกตการแจงประวตการแพยาของผปวยตอเภสชกรขณะรบบรการ ประกอบกบการสมภาษณการแจงประวตแพยาของผปวยตอบคลากรอน ๆ (รายละเอยดอยในหวขอถดไป) และ 3. เปนผปวยโรคเร อรงทตองมารบการรกษาตอเนอง เชน ผปวยโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง เปนตน และตองเขารบบรการคร งถดไปภายในระยะเวลา 2-6 เดอน ท งน เนองจากการวจยน ตองตดตามการเปลยนแปลงของพฤตกรรมการแจงประวตแพยาและการพกบตรของผปวยท เกดจรงในการมาใชบรการทโรงพยาบาล จงจาเปนตองศกษาในผปวยทตองกลบมารบบรการ การศกษาน จงเลอกศกษาในผปวยโรคเร อรง 4. ผปวยยนยอมเขารวมงานวจย หากผปวยอายนอยกวา 20 ป ตองมผปกครองเปนผใหความยนยอมเขารวมงานวจยแทนผปวย และ 5. สามารถพด ฟง และอานภาษาไทยได ตลอดจนสามารถสอสารกบนกวจยได งานวจยกาหนดเกณฑคดออก ดงน 1. ผปวยไมไดกลบมารบการรกษาในระยะเวลา 6 เดอน และ 2. ผปวยเขารกษาตวในโรงพยาบาลดวยสาเหตอนทไมใชสาเหตอนเนองมาจากการแพยา การคดเลอกผปวยทไมแจงประวตแพยาดวยตนเองเขาสการวจย

เมอผปวยทมประวตแพยามารบยาทหองจายยาผปวยนอก เภสชกรผวจยใหบรการตามปกตและสงเกตผปวยวา ไดแจงประวตแพยาดวยตนเองแกเภสชกรหรอไม หากผปวยไมแจงประวตการแพยา ผวจยจะถามวา “เคย

แพยาอะไรหรอไม” เปนคาถามสดทายของการจายยา หลงจากน นผวจยสมภาษณผปวยทไมแจงประวตแพยาดวยตนเองแกเภสชกรวา “ทานไดแจงประวตการแพยาหรอไมในการมารบบรการคร งน หรอไม” หากแจง ไดแจงแกใคร ดวยวธใด (วาจาหรอแสดงบตรแพยา) เปนการแจงเองหรอมเจาหนาทถาม และ “หากเจาหนาทไมถาม ทานจะแจงประวตการแพยาดวยตนเองหรอไม” (คาตอบม 5 ระดบจากแจงอยางแนนอน ถง ไมแจงอยางแนนอน ) ข นตอนน สามารถคดแยกผปวยออกไดเปน 3 กลมดงน

ก. ผปวยทแจงประวตแพยาดวยตนเองตอบคลากรทางการแพทยฝายใดฝายหนงหรอหลายฝายกได โดยการแจงอยางนอยหนงคร งของวนน นเกดโดยเจาหนาไมไดซกถามประวตแพยา

ข. ผปวยทแจงประวตแพยาตอบคลากรทางการแพทยฝายใดฝายหนงหรอหลายฝายกได แตการแจงทกคร งในวนน นเกดจากการทเจาหนาทซกถามประวตแพยา กลม ข แยกเปน 2 กลมยอย กลม ข1 คอ ผปวยตอบวา หากปราศจากการถามของเจาหนาท ตนจะ “ไมแจง” ประวตฯ หรอ “ไมแจงอยางแนนอน” กลม ข2 คอ ผปวยทตอบวา “อาจจะแจง” “แจง” หรอ “แจงอยางแนนอน” แมไมไดถกถาม

ค. ผปวยทไมแจงประวตการแพยาแมวาจะถกถามโดยเจาหนาท ซงเกดจากการลมประวตแพยาของตน การไมทราบชอยาจงบอกวาไมแพยา การรบรอนกลบบานหรอไมอยากเสยเวลา เปนตน

ผวจยคดเลอกผปวยในกลม ข1 และ ค เขารวมการวจย เพราะเปนกลมทไมแจงประวตฯ ดวยตนเอง ผปวยไดรบคาช แจงเกยวกบการวจยและข นตอนการวจย ตลอดจนรบทราบวา การเขารวมการวจยเปนไปตามความสมครใจโดยไมมผลกระทบใด ๆ ตอบรการทพงจะไดรบ หากผปวยยนดเขารวมโครงการวจย ผปวยตองลงชอเปนลายลกษณอกษรในใบสมครใจ

ขนาดตวอยาง การวจยเปนการเปรยบเทยบตวอยางสองกลมท

เปนอสระตอกนโดยมตวแปรตามหลก คอ การแจงประวตแพยาดวยตนเองโดยเจาหนาทไมตองถาม การคานวณขนาดตวอยางใชโปรแกรม G*Power 3.1 (25) โดยกาหนดใหความคลาดเคลอนชนดท 1 เทากบ 0.05 อานาจการทดสอบเทากบ 0.80 จากการเกบขอมลนารองใน


7

การใหค าแนะน าโดยเภสชกรรวมกบการใชสอวดทศนและเอกสารความร เพอปรบเปลยนปจจยตอไปน 1. ความรทวไปเกยวกบการแพยา 2. ความรเกยวกบการแพยาขามกนและโอกาสเกดการแพยาซ าทสง 3. การรบรถงความรนแรงของการแพยา 4. การรบรถงความคลาดเคลอนของระบบการปองกน การแพยา 5. การรยรถงประโยชนและขอดของการแจงประวต แพยาและการพกบตรแพยา 6. ความคาดหวงของบคลากรทางการแพทยใหผปวยแจงประวตการแพยา 7. ความกลาในการแจงประวตแพยา

พฤตกรรมการแจงประวตแพยาดวยตนเอง การแจงโดยวาจา การแสดงบตรแพยา

+

ความพงพอใจตอการแนะน า

+

+

การพกบตรแพยา +

ความรเกยวกบการแพยา ชอยาทแพ สรรพคณของยาทแพ อาการแพยาทเกดข น การปฏบตตวเมอเกดแพยา วธการปองกนการแพยาซ า

สถานทวจย พบผปวยเพยงรอยละ 6.46 ทแจงประวตแพยาดวยตวเองโดยเจาหนาทไมตองถาม ผวจยกาหนดวา หากผทไดรบการแทรกแซงแจงประวตแพยาดวยตนเองมากกวากลมควบคมรอยละ 25 จะถอวา การแทรกแซงมประสทธภาพหรอมความนาสนใจทจะนาไปใชจรง จากการคานวณ พบวา ตองใชตวอยางอยางนอยกลมละ 38 ราย การวจยน เลอกตวอยางจานวน 50 ราย เพอใหมขนาดตวอยางเหลอมากพอในกรณทตวอยางขาดหายไประหวางการวจย

การสมแยกกลม การสมแยกกลมทาโดย ผวจยสมจบฉลากชอกลม

(ทดลองหรอควบคม) แบบไมใสกลบคน และนาไปบรรจในซองทบปดสนททเรยงตามหมายเลขจากนอยไปมาก ซองเหลาน จะถกเปดทละซองเมอพบผปวยแตละรายทมคณสมบตเปนไปตามเกณฑรบเขา เพอกาหนดกลมใหกบตวอยางแตละราย งานวจยน มกลมทดลองและกลมควบคมอยางละหนงกลม

กรอบแนวคดการวจย การว จ ยน ส ร า งกา รแทรกแซง โดยอาศ ยผลการวจยในอดต (21) ซงใชทฤษฏการกระทาทวางแผนไว (Theory of Planned Behavior) เปนกรอบแนวคดสวนหนงในการศกษาปจจยทมผลตอการแจงประวตแพยาและการพกบตรแพยาของผปวย การวจยดงกลาวพบวา ปจจยท 1-7 ทแสดงอยในรปท 1 มผลตอการแจงประวตการแพยา รปท 1 แสดงกรอบแนวคดการวจยของการศกษาน โดยวางสมมตฐานวาการแทรกแซงสามารถเพมความรเกยวกบยาทแพ การแจงประวตการแพยาดวยตนเอง การพกบตรแพยา และความพงพอใจของผปวยตอคาแนะนาทไดรบ การแทรกแซง การแทรกแซงในการวจยน คอ การใหความรทเกยวของกบการแพยาโดยเภสชกร รวมกบการปรบเปลยนปจจยดานจตวทยาซงงานวจยในอดต (21) พบวามผลตอ

รปท 1. กรอบแนวคดการวจย (เครองหมายบวกแสดงถงทศทางของอทธพลจากการแทรกแซง)



8

การแจงประวตการแพยา (ปจจยท 3 -7 ในรปท 1 ) ผวจยพฒนาการแทรกแซงจากปจจยทแสดงในกรอบแนวคดการวจย ดงน กลมควบคม : ตวอยางในกลมควบคมไดรบความรทเกยวของกบการแพยา โดยผวจยชอแรกซงเปนเภสชกรประจาโรงพยาบาลใหคาแนะนาดวยวาจาแกผปวยในเรองเกยวกบการแพยาตามแนวปฏบตของโรงพยาบาล ซงมรายละเอยดดงน 1. ความรเกยวกบตวยาทแพ ไดแก ชอยาทแพ โดยใหผปวยอานออกเสยงชอยาใหถกตองและทองจาชอยาใหได สรรพคณของยาทแพ และอาการแพยาทเกดข น 2. การปฏบตตวเมอเกดการแพยา เชน หยดยาทนท รบไปพบแพทย เภสชกร หรอเจาหนาทอนามยใกลบาน โดยใหนาตวอยางยาทใชมาดวย และไมควรใชยาเดมอก 3. วธปฏบตตวเพอปองกนการแพยาซ า เชน พกบตรแพยาตดตวเสมอ แจงประวตแพยาโดยการแสดงบตรแพยาแกบคลากรทางการแพทยทกกลมโดยไมตองรอใหเจาหนาทซกถาม กรณลมนาบตรแพยาใหแจงชอยาทแพเพอปองกนการไดรบยาเดมทเคยแพ หลกเลยงการซ อยากนเองจากแหลงท ไมน าเช อถอ เชน รานชา รถเร หลกเลยงการใชยาทไมทราบชอ/ชนด/สรรพคณ รวมท งยาชด ยาซอง และควรสอบถามชอยา สรรพคณ วธใชยาอยางละเอยดทกคร งเมอตองการใชยา กลมทดลอง: องคประกอบของการแทรกแซงประกอบดวยเอกสารความร สอวดทศน และการแนะนาของเภสชกร ท งสามองคประกอบจะมเน อหาทเสรมกนโดยมงปรบเปลยนความรและปจจยทางจตวทยาตาง ๆ ทระบในกรอบแนวคดการวจย (รปท 1) 1. เอกสารความร: เอกสารความร คอ แผนพบทแจกใหผปวยตดตวกลบบานเพอใชทวนความรทไดรบจากเภสชกรและจากวดทศน เน อหาในเอกสารเนนไปทตวแปรตวท 1-3 ในกรอบแนวคดการวจย นนคอ ประกอบดวย 1. ความรทเกยวกบการแพยาในเรองความหมาย สาเหตของการแพยา การปฏบตตวเมอเกดการแพยา และการปฏบตตวเพอปองกนการแพยาซ า 2. การแพยาซ าในผทมประวตและโอกาสทอาจเกด และ 3. ความรนแรงของการแพยาซ า

แผนพบในการศกษาน จดทาโดยปรบปรงจากแผนพบของโรงพยาบาลปากพนงและไดรบการตรวจสอบความถกตองเหมาะสมของเน อหาโดยผเชยวชาญ 3 ทาน คอ อาจารยประจาคณะเภสชศาสตร 2 ทาน และเภสชกรท

รบผดชอบงานตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา 1 ทาน หลงจากปรบปรงเอกสารตามขอเสนอแนะ ผวจยทดสอบเอกสารในผปวยทมประวตแพยา 3 รายในประเดนความยากงายของเน อหาและภาษาทใช ความสามารถในการสอความหมายของสอ และความนาสนใจ หลงจากน นปรบปรงอกคร งกอนนาไปในการวจย 2 สอวดทศน: สอวดทศนจดทาโดยผวจยมความยาว 12 นาท ประกอบดวยเน อหาในประเดนเดยวกบเอกสารความร แตเพมเน อหาทเกยวกบตวแปรตวท 3-7 ในกรอบแนวคดการวจย คอ 1. ความรนแรงของการแพยา /การแพยาซ า และตวอย างผป วยท แพยาซ า 2. ความคลาดเคลอนในระบบปองกนการแพยาซ าของสถานพยาบาลทอาจมได 3. ประโยชนและขอดของการแจงประวตแพยาและการพกบตรแพยา เพอทาใหผปวยเหนประโยชนและมทศนคตทดตอการแจงประวต 4. ความคาดหวงของบคลากรทกฝายทตองการใหผปวยแจงประวตการแพยาของตนทกคร งตอพยาบาลผซกประวต แพทย และเภสชกร และ 5. การอธบายวาผปวยไมควรกลวหรออายการแจงประวตแพยาดวยตนเอง เพราะบคลากรทางการแพทยทกคนตองการและเปดโอกาสใหทาเชนน น อกท งโรงพยาบาลกใหความสาคญกบเรองน เน อหาในประเดนท 4 และ 5 มงเปลยนแปลงความรสกเรองบรรทดฐานของการแจงประวตแพยาวา เปนสงทบคลากรทกฝายคาดหวงและสนบสนน

ในการจดทาสอวดทศน ข นแรก ผวจยเขยนบทและเน อหาทจะนาเสนอ และตรวจสอบความถกตองเหมาะสมโดยผเชยวชาญ 3 ทาน คอ อาจารยประจาคณะเภสชศาสตร 2 ทานและเภสชทรบผดชอบงานตดตามอาการไมพงประสงคจากการใชยา 1 ทาน หลงจากน นนาบทและเน อหาทปรบปรงแลวไปสรางสอวดทศนความยาว 12 นาท โดยใชภาษาทองถน สอดงกลาวไดรบการตรวจสอบความถกตองของเน อหา ความเหมาะสมในการสอภาษา และการจดลาดบเรองราว โดยผเชยวชาญชดเดม และเจาหนาทจากสถานวทยโทรทศนแหงประเทศไทยอก 1 ทาน หลงจากปรบปรงแกไขตามขอเสนอแนะ ผวจยนาสอวดทศนทไดไปใหผปวยทมประวตแพยาจานวน 3 รายชมเพอประเมนในประเดนความยากงายของเน อหาและภาษาทใช ความสามารถในการสอความหมายของสอ และความนาสนใจ หลงจากน นนาขอเสนอแนะมาปรบปรง


9

คดเลอกผทไมแจงประวตดวยตนเองเขารวมการวจย

สมแยกเปน 2 กลม

กลมควบคม กลมทดลอง

ทดสอบความรครงท 1 ตรวจสอบการพกบตรแพยา

ค าแนะน าทางวาจา สอวดทศน ค าแนะน าทางวาจา เอกสารแผนพบ เพอปรบเปลยนปจจยทางจตวทยา

การส ารวจพฤตกรรมการแจงประวตแพยา และการพกบตรแพยา

ประเมนพฤตกรรมการแจงประวต

ทดสอบความรครงท 2 ตรวจสอบการพกบตรแพยา

6 เดอน 6 เดอน

2 เดอน 2 เดอน

วดความพงพอใจ หลงการแทรกแซงทนท

แกไขอกคร งกอนนาไปในการวจย ผอานทตองการสอวดทศนหรอสอใหความรเพอนาไปใชงานหรอวจย สามารถตดตอขอไดทผวจยโดยตรง 3. คาแนะนาดวยวาจาโดยเภสชกร: คาแนะนาดวยวาจาของผวจยทใหกบกลมควบคมและกลมทดลองมความเหมอนกนทกประการ แตในกลมทดลองมการแนะนาเพอปรบเปลยนความเชอตาง ๆ เพมเตมดงทระบไวในกรอบแนวคดการวจย (รปท 1) ไดแกความคลาดเคลอนของระบบการปองกนการแพยา ประโยชนและขอดของการแจงประวตแพยาและการพกบตรแพยา ความคาดหวงของบคลากรทางการแพทยใหผปวยแจงประวตการแพยา และความกลาในการแจงประวตแพยาดวยตนเอง คาแนะนาทใหสอดคลองกบเน อหาและคาพดทปรากฏในวดทศน ในการวจยน ผวจยเปนผใหคาแนะนาเพยงผเดยว

วธด าเนนการวจย รปท 2 สรปข นตอนการดาเนนการวจยท งหมด ผรวมการวจยทกรายไดรบการประเมนความรเกยวกบการแพยาและประเมนการพกบตรแพยา (pre-test) หลงจากน น ผวจยใหการแทรกแซงแกผเขารวมการวจยท ง 2 กลมดงทกลาวมาแลวในหวขอ “กรอบแนวคดการวจยและการแทรกแซง” หลงการแทรกแซง เภสชกรผชวยวจย (ไมใชผใหการแทรกแซง) สมภาษณผปวยเพอประเมนความพงพอใจตอการบรการในเรองการแพยาโดยใชแบบสอบถามความพงพอใจ

เมอผรวมการวจยท งสองกลมกลบมารบบรการในคร งถดไปภายในระยะเวลา 2-6 เดอน เภสชกรประจาจดจายยาสงเกตและสมภาษณพฤตกรรมการแจงประวตแพยาของผปวยดวยวธการทกลาวแลวในหวขอ “การคดเลอก

รปท 2. สรปข นตอนการวจย



10

ผปวยทไมแจงประวตแพยาดวยตนเองเขาสการวจย” และผชวยวจยประเมนความรเกยวกบการแพยา และขอดบตรแพยาของผปวยเพอตรวจสอบพฤตกรรมการพกบตร การเกบขอมล

ผลลพธของการแทรกแซง การประเมนความรเกยวกบการแพยา เภสชกรผชวยวจยสมภาษณตวอยางท งสองกลม

ดวยคาถามปลายเปดเพอประเมนความรเรองการแพยาโดยใชวธการและแบบสมภาษณจากงานวจยในอดต (21) ตวอยางคาถามมดงน ก. “ชอยาททานแพคอยาอะไร” การวจยถอวา ผปวยทราบชนดของยาทตนแพหากสามารถตอบชอยาไดถกตอง หรอสามารถบอกรายละเอยดมากพอทจะทาใหบคลากรทางการแพทยโดยทวไป เชน เภสชกรประจารานยา ทราบไดวาเปนยาตวใด หากผปวยตอบโดยอานชอยาจากบตรแพยาถอวาไมไดคะแนนในประเดนน ข. ยาททานแพเปนยาใชรกษาโรคอะไร ค. หากทานแพยาจะมอาการอยางไร ง. หากเกดอาการแพยาควรปฏบตตวอยางไร การวจยถอวา ผปวยตอบถกหากสามารถตอบขอควรปฏบตไดอยางนอย 1 ขอ คาตอบทไดคะแนนคอ หยดยาทสงสยวาแพ พบแพทยทนท และจดจาชอยาและรายละเอยดของการแพยา จ. “เพอปองกนการแพยาซ าทานควรปฏบตตวอยางไร” การวจยถอวา ผปวยตอบถกหากสามารถตอบขอควรปฏบตไดอยางนอย 1 ขอ คาตอบทใหคะแนน คอ แจงแพทยทกคร งวามประวตแพยา ไมควรซ อยาทไมทราบชอรบประทานเอง และถามชอยาทไดรบทกคร งวาเปนยาเดยวกนกบทแพหรอไม หากบอกการปฏบตตวไมไดเลยถอวาไมทราบ

ความรเกยวกบตวยาทแพ (ขอ ก-ข) และความรเกยวกบการปฏบตตว (ขอ ค-จ) แตละขอมคะแนนเตมหนง

การประเมนพฤตกรรมการแจงประวตการแพยาดวยตนเอง: ผวจยใชวธการทระบในหวขอ “การคดเลอกผปวยทไมแจงประวตแพยาดวยตนเองเขาสการวจย” เพอประเมนวา ผปวยไดแจงประวตการแพยาหรอไม การแจงคร งน นเปนการแจงเองหรอเปนการแจงเมอเจาหนาทถาม และสงเกตวธแจงประวตวาเปนการแจงโดยยนบตรแพยา หรอโดยวาจา หรอแจงโดยใชท งสองวธ

การประเมนการพกบตรแพยา: ผวจยขอดบตรแพยาของผปวยเพอประเมนพฤตกรรมน

การประเมนความพงพอใจ: เภสชกรผชวยวจยสมภาษณผปวยเพอประเมนความพงพอใจตอการบรการในเรองการแพยาโดยใชแบบสอบถามทดดแปลงมาจากงานวจยในอดต (26) แบบสอบถามประกอบดวยคาถาม 5 ขอ แตละขอมตวเลอก 5 ระดบจาก “มากทสด” ถง “นอยทสด” แบบประเมนท งหมดไดรบการตรวจสอบความถกตองของเน อหาจากผเชยวชาญ 3 ทาน ไดแก อาจารย ประจาภาควชาเภสชกรรมคลนก 2 ทาน และเภสชกรทรบผดชอบงานตดตามอาการไมพงประสงคในโรงพยาบาล 1 ทาน หลงจากน นไดทดสอบกบผปวยจานวน 3 ราย พบวาสามารถใชเกบขอมลไดสะดวกและไดขอมลครบถวนตามตองการ การวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมลพ นฐานของผปวยใชสถตพรรณนาในรปความถ รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน การเปรยบเทยบตวแปรทวดในรปสดสวนระหวางกลมควบคมและกลมทดลองใชสถต Chi-square เชน การเปรยบเทยบสดสวนของผปวยทแจงประวตการแพยาดวยตนเองหลงการแทรกแซง หรอสดสวนของผปวยทพกบตรแพยาหลงการแทรกแซง หากพบวาคาคาดหวงมคานอยกวา 5 ในเซลใดเซลหนง จะใช Fisher’s exact test แทนการทดสอบ Chi-square สวนการเปรยบเทยบภายในกลมเดยวกนใชสถต McNemar การเปรยบเทยบความพงพอใจระหวางกลมควบคมและกลมทดลองใชการทดสอบ Mann Whitney U

ผลการวจย ขอมลทวไป

การศกษาน มผเขารวมการวจย 100 ราย แตผปวยไมมาตามนดภายในระยะเวลา 6 เดอน จานวน 9 รายและเขารกษาตวในโรงพยาบาลจานวน 7 รายและไมไดกลบมารกษาในคลนกผปวยนอกภายใน 6 เดอนนบจากเรมการวจย ท งหมดไมไดมสาเหตทเกยวของกบการแพยา ผวจยจงไมสามารถเกบขอมลหลงการแทรกแซง


11

จากผปวยเหลาน ไดภายในเวลา 6 เดอน จงเหลอผเขารวมวจยท งหมด 84 ราย แบงเปนกลมทดลอง 43 ราย และกลมควบคม 41 ราย ผปวยทตดตามไมไดเหลาน กระจายอยในท งกลมทดลองและกลมควบคมพอ ๆ กน

ผปวยในกลมควบคมและกลมทดลองไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญ (P>0.05) ในเรองเพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ ประวตโรคประจาตว และระยะหางในการเกบขอมลกอนและหลงการแทรกแซง (ตารางท 1)

ตารางท 1. ขอมลทวไปของผปวย

ตวแปร จ านวนคน (รอยละ)

P-value1

จ านวนคน (รอยละ) ทงสองกลม

(N=84) กลมควบคม

(N=41) กลมทดลอง

(N=43) เพศ 0.367 ชาย 8 (19.5) 12 (27.9) 20 (23.8) หญง 33 (80.5) 31 (72.1) 64 (76.2) อาย (ป) (คาเฉลย±SD) 58.02±12.28 56.56±11.34 0.571 57.12±11.79 ระดบการศกษา 0.453 ประถมศกษา 29 (70.7) 26 (60.5) 55 (65.5) มธยมศกษาตอนตน 5 (12,2) 6 (14.0) 11 (13.1) มธยมศกษาตอนปลาย 3 (7.3) 6 (14.0) 9 (10.7) ประกาศนยบตรวชาชพช นตน 2 (4.9 ) 0 2 (2.4) ประกาศนยบตรวชาชพช นสง 2 (4.8) 3 (7.0) 5 (5.9) ปรญญาตร 0 2 (4.7) 2 (2.4) อาชพ 0.570 ไมไดทางาน 15 (36.6) 15 (34.9) 30 (35.7) รบจาง 6 (14.6) 12 (27.9) 18 (21.4) คาขาย 6 (14.6) 5 (11.6) 11 (13.1) แมบาน 8 (19.5) 3 (7.0) 11 (13.1) เกษตรกร 3 (7.9) 3 (7.0) 6 (7.1) ขาราชการ 2 (4.9) 3 (7.0) 5 (6.0) พนกงานบรษท 1 (2.4) 2 (4.7) 3 (3.6) โรคประจ าตว (ผปวยอาจเปนมากกวา 1โรค) ความดนโลหตสงและ หวใจหลอดเลอด

32 (78.0) 32 (74.4) 0.696 64 (76.2)

เบาหวาน 15 (36.6) 13 (30.2) 0.537 28 (33.3) HIV 5 (12.2) 8 (18.6) 0.417 13 (15.5) หอบหด-COPD 4 (9.8) 2 (4.7) 0.421 6 (7.1) ระยะหางในการเกบขอมลสองคร ง (วน) (คาเฉลย±SD)

75.37±19.35 77.07±14.61 0.649 76.24±17.01

1: การทดสอบ Chi-square ในกรณของตวแปรกลม (หากคาคาดหวงมคานอยกวา 5 ในเซลใดเซลหนง สถตทใชคอ Fisher’s exact test) และ Mann Whitney U เฉพาะกรณของระยะหางในการเกบขอมลสองคร ง



12

ตวอยางสวนใหญเปนหญง (รอยละ 76.2) อายเฉลยประมาณ 57.12+11.79 ป จบการศกษาในช นประถมศกษาหรอมธยมศกษาตอนตน (รอยละ 78.6) สวนใหญไมไดทางานหรอประกอบอาชพรบจาง (รอยละ 57.1) ตวอยางประมาณรอยละ 75 เปนโรคเบาหวานและ/หรอโรคความดนโลหตสง และประมาณรอยละ 15 เปนผตดเช อ HIV (ตารางท 1) ระยะหางของการเกบขอมลกอนและหลงการแทรกแซง คอ 76.24 วนโดยเฉลย (ตารางท 1) นนคอ ผลของการแทรกแซงทพบในการวจยเกดข นหลงการแทรกแซงประมาณ 2 เดอนครง

ตารางท 2 แสดงประวตการแพยาของตวอยาง ผปวยกลมทดลองและกลมควบคมไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (P>0.05) ในเรองประเภทยาท

แพ อาการแพยาทเกดข น และระยะเวลาทไดรบบตรแพยา โดยรวมแลวยาททาใหเกดการแพสงสดคอ กลมเพนนซลน (รอยละ 46.4) NSAIDS (รอยละ 28.6) ซลฟา (รอยละ 15.5) และยาปฎชวนะอน ๆ (รอยละ 14.3) อาการแพยาทเกดข นมากในตวอยางท ง 2 กลม คอ ผนคน (รอยละ 65.5) บวมบรเวณหนา ตา และปาก (รอยละ 17.9) และผนลมพษ (รอยละ 7.1) ตวอยางรอยละ 47.6 ไดบตรแพยามาแลวนานกวา 5 ป (ตารางท 2) พฤตกรรมการแจงประวตแพยาและการพกบตรแพยากอนการแทรกแซง

จากผ แพยา 112 คนท ผ ว จ ยประเมนว ามคณสมบตตามเกณฑรบเขาหรอไม พบวา มเพยง 12 คน

ตารางท 2. ประวตการแพยา


P-value1

จ านวนคน (รอยละ) ทงสองกลม



(N=43) ประเภทของยาทแพ 0.508 กลมเพนนซลน 17 (36.2) 12 (25.5) 39 (46.4) กลม NSAIDs 11 (22.9) 13 (27.7) 24 (28.6) ยาปฎชวนะทไมใชเพนนซลนและซลฟา 8 (16.7) 5 (10.6) 13 (15.5) กลมซลฟา 4 (8.5) 8 (17.0) 12 (14.3) ยาอน ๆ เชน metformin, simvastatin, allopurinol, aspirin, nevirapine, 7 (14.5) 9 (19.1)

16 (19.0)

dimemhydrinate, tolperisone อาการแพยาทเกดขน 0.411 ผนคน 28 (68.3) 27 (62.7) 55 (65.5)

หนาบวม ตาบวม ปากบวม 5 (12.2) 10 (23.3) 15 (17.9) ผนลมพษ 4 (9.8) 2 (4.7) 6 (7.1) ผวลอกทวตว 1 (2.4) 3 (7.0) 4 (4.8) ตมน าใส 2 (4.9) 0 2 (2.4) แนนหนาอก หายใจไมออก 1 (2.4) 1 (2.3) 2 (2.4)

ระยะเวลาทไดรบบตรแพยา 0.294 < 1 ป 5 (12.2) 11 (25.6) 16 (19.0) 1-5 ป 15 (36.6) 13 (30.2) 28 (33.3) > 5 ป 21 (51.2) 19 (44.2) 40 (47.6)

1: การทดสอบ Chi-square หากคาคาดหวงมคานอยกวา 5 ในเซลใดเซลหนง สถตทใชคอ Fisher’s exact test


13

(รอยละ 10.7) เทาน นทแจงประวตการแพยาเองโดยเจาหนาทไมตองถาม (จงมตวอยางเรมตนในการวจย 100 คน) ตารางท 3 แสดงลกษณะการแจงประวตแพยาในชวงกอนการแทรกแซงของผปวยกลมควบคมและกลมทดลอง (N=84) ท งสองกลมไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญในเรองวธการแจงประวตแพยา สาเหตของการไมแจงประวตแพยาเอง การพกบตรแพยามารบบรการในวนเกบ

ขอมล และความถของการพกบตรแพยามาโรงพยาบาล ตวอยางรอยละ 29.8 (25 คนจาก 84 คน) ไมแจง

ประวตแพยาแมวาเจาหนาทจะถามคาถามดงกลาวแลวกตาม (ตารางท 3) เมอผวจยบอกกบตวอยางวา บนทกของโรงพยาบาลระบวา ผปวยเคยแพยาในอดต ผปวยกลาววาทตนไมแจงประวตเพราะ ลมวาเคยแพยา (รอยละ 44) จาชอยาไมไดจงไมอยากแจง (รอยละ 28) ตองรบเรงทาใหไม

ตารางท 3. การแจงประวตแพยากอนการศกษา


P-value1

จ านวน (รอยละ) ทงสองกลม



(N=43) วธการแจงประวตแพยา แจงเอง 0 0

0.566 0

ไมไดแจงแมถกถาม 11 (26.8) 14 (32.6) 25 (29.8) แจงเฉพาะเมอเจาหนาทถาม 30 (73.2) 29 (67.4) 59 (70.2)

แจงโดยยนบตรแพยา 8 (26.7) 6 (20.7) 0.590 14 (23.7) แจงโดยวาจา 22 (73.2) 23 (79.3) 45 (76.3) แจงโดยยนบตรแพยาและโดยวาจา 0 0 0

สาเหตของการไมแจงประวตแมถกถาม 0.764 ลมวาเคยแพยา 4 (36.4) 7 (50.0) 11 (44.0) จาชอยาไมได 3 (27.3) 4 (28.6) 7 (28.0) รบเรงทาใหไมอยากแจง 3 (27.3) 3 (21.4) 6 (24.0) เคยแจงแลวในคร งทผานมาและเจาหนาทบอกวาทราบแลวไมตองแจง

1 (9.1) 0 1 (4.0)

สาเหตของการแจงประวตเฉพาะเมอถกถาม 0.208 มประวตในเวชระเบยนแลว 22 (73.3) 15 (57.7) 37 (53.6) มารบยาเดมทเคยกนอย 7 (23.3) 12 (41.4) 19 (27.5) จาชอยาไมได 1 (3.3) 1 (3.4) 2 (2.9) เคยแจงแลวในคร งทผานมา 0 1 (3.4) 1 (1.4)

การพกบตรแพยา 20 (48.8) 15 (34.9) 0.197 35 (41.7) ความถของการพกบตรแพยามาโรงพยาบาล 0.335 ไมพกบตรแพยาอยางแนนอน 12 (29.3) 11 (25.6) 23 (27.4) นอยคร งมากทจะพกบตรแพยา 7 (11.7) 13 (30.2) 20 (23.8) พกบตรแพยาประมาณครงหนง 2 (4.9) 5 (11.6) 7 (8.3) พกบตรแพยาเกอบทกคร ง 6 (14.6) 8 (18.6) 14 (16.7) พกบตรแพยาทกคร ง 14 (31.1) 6 (14.0) 20 (23.8)

1: การทดสอบ Chi-square หากคาคาดหวงมคานอยกวา 5 ในเซลใดเซลหนง สถตทใชคอ Fisher’s exact test



14

อยากแจง (รอยละ 24) และเคยแจงประวตแลวในคร งทผานมาและเจาหนาทบอกวาทราบแลวไมตองแจง (รอยละ 4.0) (ตารางท 3)

ตวอยางรอยละ 70.2 ซงแจงประวตแพยากตอเมอถกถามกลาววา สาเหตทตนไมแจงประวตแพยาเอง คอ ตนเชอมนวามการบนทกขอมลการแพยาในเวชระเบยนแลวและบคลากรทางการแพทยนาจะเหนขอมลดงกลาว (รอยละ 53.6) ความเชอวาการแจงประวตแพยาไมจาเปนเพราะตนมกไดยาเดมทเคยใชโดยไมมปญหามากอน (รอยละ 27.5) จาชอยาไมได (รอยละ 2.9) และเคยแจงประวตแลวในคร งทผานมา (รอยละ 1.4) นอกจากน ตวอยางรอยละ 94.1 กลาววา หากเจาหนาทไมถาม โอกาสทตนกจะแจงประวตจะนอยมากหรอจะไมแจงการแพยาเลย

การแจงประวตการแพยาทดทสดวธหนงคอ การแสดงบตรแพยา เพราะบตรดงกลาวมขอมลทครบถวนและผานการประเมนจากเภสชกรแลว อยางไรกตาม ในการวจยน ผทแจงประวตเมอเจาหนาทถามน นนยมแจงดวยวาจามากกวาการแสดงบตรแพยา โดยรอยละ 76.3 แจงประวตดวยวาจาเมอถกถาม รอยละ 23.7 แจงโดยการแสดงบตร

ผลของการแทรกแซงตอพฤตกรรมการแจงประวตแพยา

การเปรยบเทยบผลการวจยกอนและหลงการแทรกแซงในกลมทดลองไมอาจบอกอทธพลของการแทรกแซงไดดนก เพราะความแตกตางดงกลาวอาจเกดจากปจจยอน ๆ ทไมใชการแทรกแซง เชน อทธพลของกระบวนการวดความร หรอการตรวจสอบการพกบตร หรอ ป ฎ ส ม พ น ธ ก บ เ ภ ส ช ก ร ท น า น ข น เ น อ ง จ า กกระบวนการวจย เปนตน สง เหลาน (ซ งไม ใชการแทรกแซง) อาจทาใหตวอยางตนตวและปฏบตตนใหเปนไปตามความคาดหวงของผวจย ดงน น การวจยน จงมงเปรยบเทยบกลมทดลองและกลมควบคมเพอสรปผลของการแทรกแซง (ไมมงการเปรยบเทยบความแตกตางระหวางกอนและหลงการแทรกแซง)

ตารางท 4 แสดงพฤตกรรมการแจงประวตแพยาและการพกบตรแพยาของผปวย ในชวงกอนการแทรกแซง กลมควบคมและกลมทดลอง “ไมแจงประวตการแพยาแม

ถกถาม” รอยละ 26.8และ 32.6 ตามลาดบ ผปวยทแจงประวตท งหมดในท งสองกลมเปนการ “แจงเมอถกถาม” หลงการแทรกแซงผปวยทกรายในท งสองกลมแจงประวตการแพยา อยางไรกตาม กลมทดลองแจงประวตดวยตนเองโดยเจาหนาทไมตองถาม (รอยละ 41.9) ซงมากกวากลมควบคม (รอยละ 19.5) อยางมนยสาคญทางสถต (P=0.027) สรปไดวา กลมทดลองแจงประวตดวยตนเองมากกวากลมควบคมรอยละ 22.4

กอนการแทรกแซง การแจงประวตสวนใหญทาดวยวาจา (กวารอยละ 70 ในท งสองกลม) หลงการแทรกแซง กลมทดลองรอยละ 90 แจงประวตดวยการใชบตรแพยา (หรอแจงดวยวาจารวมดวย) ซงมากกวากลมควบคม (รอยละ 65.9) อยางมนยสาคญทางสถต (P=0.020) ผลของการแทรกแซงตอการพกบตรแพยา

กอนการแทรกแซงผปวยท งในกลมทดลองและกลมควบคมพกบตรแพยานอยกวารอยละ 50 หลงการแทรกแซง กลมควบคมและกลมทดลองพกบตรแพยาเพมข นมากถงรอยละ 90.2 และ 95.3 ตามลาดบ และไมมความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถตระหวางกลม (P=0.364) (ตารางท 4) แสดงวา การแทรกแซงในการวจยน ใหผลไมตางจากการใหความรแกผปวยตามปกตโดยเภสชกร ผลของการแทรกแซงตอความรในเรองการแพยา

ตารางท 5 แสดงจานวนผปวยทมความรเกยวกบการแพยาในประเดนชอยาทแพ ขอบงใชของยาทแพ อาการแพยาการปฏบตตวเมอแพยา และการปฏบตตนเพอปองกนการแพยาซ า ในเวลากอนการแทรกแซง กลมทดลองและกลมควบคมมความรไมตางกนอยางมนยสาคญทางสถตในทกประเดน หลงการแทรกแซงท งสองกลมกไมมความแตกตางกน ยกเวนเรองความรในการปองตนเองจากการแพยาซ าซงกลมทดลองมความร (รอยละ 74.4) มากกวากลมควบคม (รอยละ 46.3) อยางมนยสาคญทางสถต (P=0.008) อยางไรกตาม หลงการแทรกแซง ผปวยกลมทดลองประมาณ 1 ใน 4 ยงไมรชอยาและวธปองกนการแพยาซ า


15

ตารางท 4. พฤตกรรมการแจงประวตแพยาและการพกบตรแพยากอนและหลงการแทรกแซง

ตวแปร กลมควบคม (N=41) กลมทดลอง (N=43) P-value1

กอน-กอน P-value2

หลง-หลง กอน3 หลง3 กอน4 หลง4 การแจงประวต

ไมแจง 11 (26.8) 0 14 (32.6) 0 0.268 0.027 แจงเอง 0 8 (19.5) 0 18 (41.9) แจงตอเมอเจาหนาทถาม 30 (73.2) 33 (80.5) 29 (67.4) 25 (58.1)

วธแจงประวต แจงโดยยนบตรแพยา 8 (26.7) 17 (41.5) 6 (20.7) 23 (53.5) 0.590 0.020 แจงโดยวาจา 22 (73.2) 14 (34.1) 23 (79.3) 4 (9.3) แจงท งสองวธ 0 10 (24.4) 0 16 (37.2)

การพกบตรแพยา 20 (48.8) 37 (90.2) 15 (34.9) 41 (95.3) 0.590 0.364 1: การทดสอบ Chi-square เพอเปรยบเทยบกลมทดลองและกลมควบคมในชวงกอนการแทรกแซง 2: การทดสอบ Chi-square เพอเปรยบเทยบกลมทดลองและกลมควบคมในชวงหลงการแทรกแซง หมายเหต: หากคาคาดหวงมคานอยกวา 5 ในเซลใดเซลหนง สถตทใชคอ Fisher’s exact test 3: การทดสอบ McNemar เพอเปรยบเทยบกลมควบคมในชวงกอนและหลงการแทรกแซงพบ P<0.01 ในทกกรณ 4: การทดสอบ McNemar เพอเปรยบเทยบกลมทดลองในชวงกอนและหลงการแทรกแซงพบ P<0.001 ในทกกรณ ผลของการแทรกแซงตอความพงพอใจ

ตารางท 6 แสดงความพงพอใจตอการใหความรเรองการแพยาของกลมควบคมและกลมทดลองซงวดหลงการแทรกแซงทนท ความพงพอใจของท งสองกลมไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญ (P>0.05) ในทกประเดน

ยกเวนในประเดนความรเรองการแพยา ซงกลมทดลองมความพงพอใจมากกวากลมควบคมอยางมนยสาคญทางสถต (P=0.008) นอกจากน คะแนนความพงพอใจในหวขอความเหมาะสมของเวลาท ใหคาแนะนาผปวยไมแตกตางกนท ง 2 กลม (P>0.05)

ตารางท 5 จ านวนผปวย (รอยละ) ทมความรเกยวกบการแพยา

ตวแปร กลมควบคม (N=41) กลมทดลอง (N=43) P-value1

กอน-กอน P-value2

หลง-หลง กอน3 หลง3 กอน4 หลง4 ทราบชอยาทแพ 19 (46.3) 32 (78.0) 23 (53.5) 33 (76.7) 0.513 0.886 ทราบขอบงใชของยา 22 (53.7) 38 (92,7) 28 (61.5) 38 (88.4) 0.285 0.501 ทราบอาการแพยา 32 (78.0) 39 (95.1) 33 (76.7) 41 (95.3) 0.886 0.961 ทราบการปฏบตตวเมอแพยา 32 (78.0) 40 (97.6) 29 (67.4) 42 (97.7) 0.276 0.973 ทราบการปองกนการแพยาซ า 11 (26.8) 19 (46.3) 8 (18.6) 32 (74.4) 0.368 0.008

1: การทดสอบ Chi-square เพอเปรยบเทยบกลมทดลองและกลมควบคมในชวงกอนการแทรกแซง 2: การทดสอบ Chi-square เพอเปรยบเทยบกลมทดลองและกลมควบคมในชวงหลงการแทรกแซง 3: การทดสอบ McNemar เพอเปรยบเทยบกลมควบคมในชวงกอนและหลงการแทรกแซงพบ P<0.05ยกเวนอาการแพยาทม p=0.061 4: การทดสอบ McNemar เพอเปรยบเทยบกลมทดลองในชวงกอนและหลงการแทรกแซงพบ P<0.01 ยกเวนอาการแพยาท ม p=0.080



16

ตารางท 6 ความพงพอใจในการใหความรเรองการแพยาทวดทนทหลงการแทรกแซง

ความพงพอใจตอ ความพงพอใจ (คาเฉลย±SD)1

P-value2

กลมควบคม (N=41) กลมทดลอง (N=43) การใหคาแนะนาโดยเภสชกรในภาพรวม 4.07±0.56 4.07±0.33 0.910 ความรเรองการแพยาทไดรบ 3.88 ±0.51 4.14±0.35 0.008 ความชดเจนในการใหคาแนะนา 4.00±0.50 4.05±0.32 0.619 คาอธบายสามารถนาไปใชได 4.05±0.49 4.14±0.35 0.373 ความเหมาะสมของเวลาในการใหคาแนะนา 3.80±0.55 3.91±0.36 0.360

1: คะแนนมชวงระหวาง 1 (ไมพอใจอยางยง) ถง 5 (พงพอใจอยางยง) 2: การทดสอบ Mann-Whitney U

การอภปรายผล พฤตกรรมทเกยวกบการแพยากอนการแทรกแซง

ในการวจยน ยาทเปนสาเหตของการแพสงสดคอ กลมเพนนซลน (รอยละ 46.4) NSAIDS (รอยละ 28.6) ซลฟา (รอยละ 15.5) และยาปฎชวนะอน ๆ (รอยละ 14.3) ผลการศกษาสอดคลองกบงานวจยในประเทศท พบวา ยาททาใหเกดอาการแพมากทสด คอ ยาตานจลชพ (รอยละ60.8) และยาลดไข-ยาตานการอกเสบ (รอยละ 9.8) (27) งานวจยในตางประเทศกไดผลสอดคลองในประเดนทพบวา ยาตานจลชพ โดยเฉพาะอยางยงยากลมเพนนซลนเปนตวยาททาใหเกดการแพยามากทสด(1, 28)

จากผแพยา 112 คนทผวจยคดกรองเพอหาผทมคณสมบตตามเกณฑรบเขา พบวา มเพยง 12 คน (รอยละ 10.7) เทาน นทแจงประวตการแพยาเองโดยเจาหนาทไมตองถาม อตราการแจงประวตฯ ดวยตนเองในการศกษาน ตากวาทพบในการศกษา ณ โรงพยาบาลจงหวดแหงหนงในภาคใต ซงตวอยางแจงประวตแพยาเองรอยละ 49.20 (21) ตวอยางในการวจยน รอยละ 94.1 กลาววา หากเจาหนาทไมถาม โอกาสทตนกจะแจงประวตจะนอยมากหรอจะไมแจ งการแพยาเลย ผลวจยข างตนบงช ว า บคลากรทางการแพควรเครงครดในการถามประวตการแพยาของผปวยทกรายเพราะผปวยเกอบท งหมดจะไมแจงประวตหากไมไดรบการถามจากเจาหนาท ดงน นมาตรการทชวยเพมความรวมมอในการแจงประวตดวยตวผปวยเอง จงมความสาคญมาก

เหตผลททาใหตวอยางในการวจยน ไมแจงประวตแพยาดวยตนเองเอง (ตารางท 3) สอดคลองกบผลการวจย

ในโรงพยาบาลพทธชนราชทพบวา ผปวยไมแจงประวตการแพยาเพราะเชอวา บคลากรทางการแพทยทราบขอมลอยแลว (รอยละ 33.33) และไมมบคลากรทางการแพทยถามจงไมไดแจง (รอยละ 27.78) (6) และยงสอดคลองกบผลการศกษาในโรงพยาบาลจงหวดแหงหนงในภาคใต พบวา ปจจยทมผลตอการแจงประวตการแพยาคอ ความไวตอการแพยาทศนคตตอการแจงประวต ความรเกยวกบตวยาทแพ และอปสรรคของการแจงประวตแพยา (21) ในการวจยน ตวอยางจานวนมากเชอวา ตนไมนาจะไวหรอมโอกาสแพยาเพราะมกไดรบยาเดมทเคยใชแลวไมมปญหาและโรงพยาบาลนาจะมระบบทดในการปองกนการจายยาทตนแพ นอกจากน คาตอบหลายประเดนช ใหเหนถงการไมใหความสาคญหรอการมทศนคตไมมดตอการแจงประวต เชน คาตอบวาลมวาเคยแพยา การไมแจงเพราะรบกลบบาน เปนตน การขาดความรโดยเฉพะอยางยงในเรองชอยากเปนเหตผลทสาคญในการวจยน

การขอดบตรแพยาจากผปวยทาใหทราบวา ผแพยารอยละ 41.7 พกบตรแพยามารบบรการในวนเกบขอมล จากการสมภาษณ รอยละ 51.2 ไมพกบตรแพยามาโรงพยาบาลอยางแนนอนหรอนอยคร งมากทจะทาเชนน น (ตารางท 3) งานวจยในอดตพบวา ผปวยทแพยารอยละ 52-76.1 พกบตรแพยามาโรงพยาบาลหรอพกตดตวตลอดเวลา (6, 21-22) ผลการวจยทไดข นกบระเบยบวธวจยทใช หากใชแบบสอบถาม จะไดตวเลขทสง แตหากใชวธการทเปนวตถวสยมากข น เชน งานวจยทขอดบตรแพยาทพกพบอตราการพกบตรทรอยละ 52.0 งานวจยเดยวกนน ยงพบวา รอยละ 20.8 ไมพกบตรแพยามา


17

โรงพยาบาลอยางแนนอนหรอนอยคร งมากทจะทาเชนน น (21) งานวจยคร งน กใชวธการขอดบตรแพยาจงพบอตราการพกบตรแพยาทตา และยงตากวาทพบในงานวจยอน ความต งใจในการพกบตรมารบบรการในโรงพยาบาลหรอพกตดตวตลอดเวลากตากวาระดบทพบในการวจยอนดวย ผลการวจยบงช ขนาดของปญหาการไมพกบตรทมมากในโรงพยาบาลททาการวจย ผลของการแทรกแซงตอการแจงประวตการแพยาดวยตนเอง

กลมทไดรบการแทรกแซงแจงประวตแพยาดวยตนเองมากกวากลมควบคมทไดความรตามปกตรอยละ 22.4 (ตารางท 4) หลงการแทรกแซง กลมทดลองรอยละ 90 แจงประวตดวยการใชบตรแพยา (หรอแจงดวยวาจารวมดวย) ซงมากกวากลมควบคม (รอยละ 65.9) อยางมนยสาคญทางสถต (P=0.020) ผลการวจยไดผลเปนทนาพอใจเพราะการแจงประวตการแพยาทดคอ การแสดงบตรแพยา เพราะบตรดงกลาวมขอมลทครบถวนและผานการประเมนจากเภสชกรแลว เภสชกรจงควรสงเสรมการแจงประวตดวยวธน นอกจากน ยงไมพบขอมลในปจจบนวา การแจงประวตแพยาดวยวาจาของผปวยน นมความถกตองเพยงไร การแทรกแซงไดผลในการเปลยนแปลงพฤตกรรมแจงประวตแพยาดวยตนเอง อาจเนองจากการแทรกแซงไปปรบเปลยนความรเกยวกบการแพยา ยาทแพ ตลอดจนทศนคตและบรรทดฐานของผปวยในเรองการแจงประวตแพยา อยางไรกตามงานวจยน ไมไดวดการเปลยนแปลงของปจจยจตวทยาเหลาน เพอลดภาระในการตอบแบบวดของผปวย

กอนการแทรกแซงผปวยท งในกลมทดลองและกลมควบคมพกบตรแพยานอยกวารอยละ 50 หลงการแทรกแซง ท งสองกลมพกบตรแพยาเพมข นมากกวารอยละ 90 แสดงวา การแทรกแซงในการวจยน ใหผลไมตางจากการใหความรแกผปวยตามแนวปฏบตในปจจบนของโรงพยาบาล อยางไรกตาม การเพมข นของการพกบตรในท งสองกลมอาจเกดจากการใหความรและคาแนะนา ตลอดจนความตนตวของผปวย (experimental reactance) เนองจากเภสชกรขอดบตรแพยาของผปวยในชวงกอนการแทรกแซง แตอคตน ไม สงผลเสยในการประย กต ใชผลการวจยในทางปฏบต นนคอ หากเภสชกรใชวธการให

ความรแกผปวยและตรวจสอบการพกบตรดวยวธการเดยวกบทใชในการศกษาน กนาจะใหผลของการแทรกแซงในลกษณะเดยวกบทพบในการวจย นอกจากน ท งกลมทดลองและกลมควบคมมความรทเกยวกบการแพยาเพมข นหลงการแทรกแซง (ตารางท 5) ความรทเพมน เองอาจไปมผลตอทศนคตตอการแจงประวตหรอพฤตกรรมการพกบตร จงทาใหอตราการพกบตรของท งสองกลมไมแตกตางกนการศกษาในอดตทใหความรเรองการแพยากบผปวยและประเมนการพกบตรแพยาดวยแบบสอบถามพบวา กอนใหการแทรกแซง ผปวยรอยละ 83.3 รายงานวาพกบตรแพยาเปนประจา หลงการแทรกแซง 1 เดอน ผปวยรอยละ 92.6 กลาววาไดพกบตรแพยาเปนประจา (20) อยางไรกตาม ผลการวจยดงกลาวอาจเกดจากการทผปวยพยายามตอบใหเปนไปตามความคาดหวงของสงคมรอบขาง ซงการเกบขอมลดวยแบบสอบถามทาใหเกดภาวะดงกลาวไดงาย ผลของการแทรกแซงตอความรเรองการแพยา

การแทรกแซงทาใหผปวยมความรในเรอง “การปฏบตตนเพอปองกนการแพยาซ า” มากกวากลมทไดรบคาแนะนาจากเภสชกรเพยงอยางเดยวถงรอยละ 28.1 (ตารางท 5) แตความรในประเดนอน ๆ (ยาทแพ ขอบงใชของยาทแพ และอาการแพยา การปฏบตตวเมอแพยา) ไมมความแตกตางระหวางกลม ในการวจยน ท งกลมควบคมและกลมทดลองไดรบความรทมเน อหาเหมอนกน เพยงแตกลมทดลองไดรบความรเกยวกบการแพยาท งจากเภสชกรและวดทศน แตกลมควบคมไดรบความรจากเภสชกรเทาน น จงสรปไดวา วดทศนทเพมเขาไปไมมผลทาใหผปวยมความรเพมข นในเรองชอยาทแพ ขอบงใชของยาทแพ และอาการแพยา การปฏบตตวเมอแพยา แตสามารถเพมความรในเรองการปฏบตตนเพอปองกนการแพยาซ ามากกวาการแนะนาดวยวาจาเพยงอยางเดยว ผลดงกลาวอาจเกดจากการตนตวของผปวยตอกระบวนการวจย (experimental reactance) โดยเฉพาะอยางยงเมอมการทดสอบความร นนคอ ผปวยท งสองกลมมแนวโนมจะใหความสนใจตอความรทเภสชกรใหอยางมาก จงทาใหพบผลทมนยสาคญทางสถตเพยงประเดนเดยว อยางไรกตาม หลงการแทรกแซง ผปวยกลมทดลองประมาณ 1 ใน 4 ยงไมรชอยาและวธปองกนการแพยาซ า



18

การวจยในอดตพบวา ผปวยแพยารอยละ 50-70 ทราบชอยาทตนเองแพ (2, 6, 21-22) ผลการวจยในชวงกอนการแทรกแซงของการวจยน พบผทรชอยาทตนแพรอยละ 46.3 และ 53.5 ตามลาดบซ งสอดคลองกบผลการวจยในอดต (ตารางท 5) อยางไรกตามหลงการแทรกแซง ผปวยรชอยาเพมข นรอยละ 32 และ 23 ในกลมควบคมและกลมทดลองตามลาดบ ผลอนน นาจะเกดจากกระบวนการใหความรในการวจย รวมกบผลจากปจจยอน ๆ เชน การตนตวของกลมตวอยางเนองจากการทดสอบความร การวจยในอดตกพบเชนกนวาหลงใหความรแกกลมตวอยางเปนเวลา 1 เดอนในจงหวดขอนแกน ผปวยรอยละ 93.8 มความรเรองชอยาทแพซงสงกวาชวงกอนการวจย (รอยละ 77) (20) การศกษาในจงหวดศรสะเกษกพบวา หลงการดาเนนโครงการแกปญหา 1 เดอน ผปวยมความรเรองชอยาทแพเพมจากรอยละ 60 เปนรอยละ 90 (19)

การวจยน พบวา หลงการแทรกแซง ผปวยมความรสงข นกวาในชวงกอนการแทรกแซงในเรองขอบงใชของยา อาการแพยา การปฏบตตวเมอแพยา และการปฏบตตวเพอปองกนการแพยาซ า แมวาจะไมพบความแตกตางระหวางกลมทดลองและกลมควบคม การวจยในอดตกพบเชนกนวาหลงใหความรแกตวอยางเปนเวลา 1 เดอนผปวยมความรสงข นกวาในชวงกอนการแทรกแซงในเรองการปฏบตตวเพอปองกนการแพยาซ า (19, 20) ผลของการแทรกแซงตอความพงพอใจ ความพงพอใจของผปวยในกลมทดลองในหวขอ “ความรเรองการแพยาทผปวยไดรบ” มากกวาผปวยในกลมควบคมอยางมนยสาคญ (P=0.008) ซงสอดคลองกบผลการประเมนความรขางตน นอกจากน คะแนนความพงพอใจในหวขอความเหมาะสมของเวลาทใหคาแนะนาผปวยไมแตกตางกนท ง 2 กลม (P>0.05) แสดงใหเหนวาการใหความรโดยการใหคาแนะนาโดยเภสชกรรวมกบการใชสอวดทศนซงตองใชเวลามากกวาการใหความรโดยเภสชกรตามปกตไมไดทาใหความพงพอใจของผปวยลดลง อกท งยงเพมความพงพอใจในสวนของการไดรบความรเพมข นอกดวย อยางไรกตาม ไมพบความแตกตางระหวางกลมในเรองความพงพอใจในประเดนอน ๆ เชน การใหคาแนะนาโดยรวมหรอความชดเจนในคาอธบายน นท งน

อาจเปนเพราะเภสชกรไดใหคาแนะนาดวยวาจากบผปวยในลกษณะเดยวกน ขอจ ากด

การวจยน มขอจากดหลายประการ ประการแรก การวจยน ถกออกแบบใหสามารถตดตามพฤตกรรมของผปวยในการแจงประวตแพยาเมอมารบบรการทางการแพทยซ า จงตองใชตวอยางทเปนโรคเร อรง ดงน นตวอยางจงมอายมาก (57.27 ± 11.76 ป) รอยละ 89 จบการศกษาระดบมธยมศกษาตอนปลายหรอนอยกวา และเปนโรคเร อรงทตองใชยาหลายชนด ลกษณะพเศษของตวอยางอาจกระทบตอผลการวจยในหลายประเดน เชน การสอนผปวยใหอานชอยาทแพซงเปนภาษาองกฤษยอมมความยากมากกวากลมผทอายนอยกวาหรอระดบการศกษาทสงกวา ผปวยสงอายอาจมปญหาดานการมองเหนและการรบฟงทเปนอปสรรคตอการรบความรเรองการแพยา เปนตน ดงน นจงพบวา หลงการแทรกแซง ผปวยกลมทดลองประมาณ 1 ใน 4 ยงไมรชอยาและวธการปองกนการแพยาซ า อยางไรกตาม การประยกตการแทรกแซงในการศกษาน กบผปวยกลมอนทมอายนอยกวาหรอระดบการศกษานอยกวา อาจไดผลของการแทรกแซงทมากกวาทพบในการศกษาน

ประการทสอง ระยะเวลาในการประเมนผลการแทรกแซงของการศกษา คอ ประมาณ 2 เดอนครง ทาใหไมทราบผลของการแทรกแซงในระยะยาววาจะเปนเชนไร อยางไรกตาม ระยะเวลาทใชตดตามผลในการศกษาน กยงยาวกวาการศกษาในประเทศทประเมนผลการแทรกแซงในเรองน หลงการแทรกแซงทนทและ 1 เดอนถดมา การเกบขอมลในระยะยาวเปนสงจาเปนเพราะผลการศกษาระยะส นอาจมอคตจากการทผปวยท งสองกลมตนตวเนองจากกระบวนการตาง ๆ ในการวจย เชน การตรวจสอบการพกบตรแพยา อยางไรกตาม การตนตวดงกลาวจะลดระดบลงอยางรวดเรว เมอผปวยคนกบกระบวนการดงกลาว ซงจะทาใหเหนผลของการแทรกแซงชดเจนมากข น จงควรมการศกษาถงผลระยะยาวของการแทรกแซงตอไป

การวจยน ยงมขอจากดในเรองเวลาการทาวจยและกาลงคนในการเกบและดาเนนการวจย ทาใหไมอาจเกบขอมลตวแปรอกหลายตวทมความสาคญและชวยใหเขาใจผลของการแทรกแซงมากข น เชน การเปลยนแปลง


19

ของปจจยทางจตวทยาทกาหนดไวในกรอบแนวคดการวจยกอนและหลงการแทรกแซง ขอมลน จะชวยทาใหทราบวา การแทรกแซงไดผลหรอไมในการปรบเปลยนความคดของผปวย นอกจากน งานวจยยงไมไดเกบขอมลอตราการเกดการแพยาซ าทเปนสงทตองการสงสดในการวจยน ตลอดจน ผลกระทบทางเศรษฐศาสตรท งตนทนและผลไดจากการดาเนนโครงการ

วดโอทจดทาเปนภาษาใต ดงน นจงตองปรบปรงสอน กอนการประยกตใชในบรบททตางจากการวจยน นอกจากน หลงการแทรกแซง พบวา ผปวยกลมทดลองประมาณ 1 ใน 4 ยงไมรชอยาและวธปองกนการแพยาซ า ไมวาผลดงกลาวเกดเพราะตวอยางในการวจยเปนผสงอายหรอมลกษณะทเปนอปสรรคตอการเรยนรหรอเกดจากความไมสมบรณของการแทรกแซงกตาม การแทรกแซงกควรไดรบการปรบปรงประสทธภาพตอไป

นอกจากน งานวจยน ศกษาในผปวยทไมแจงประวตการแพยาหรอผปวยทกลาววา ตนจะแจงประวตแพยาเฉพาะเมอถกถามเทาน น กลมทนาจะทาการศกษาเพมเตม คอ ผปวยทกลาววา ตนจะแจงประวตแพยาแมไมถกถาม (กลม ข1 ในระเบยบวธวจย) เพราะผปวยอาจตอบเพยงใหเปนไปตามคาดหวงของนกวจย ดงน นผปวยกลมน จงมโอกาสไมแจงขอมลเชนกน สรป

มาตรการปรบเปลยนปจจยทางจตวทยาในการวจยน ทาใหผปวยแจงประวตแพยาดวยตนเองเพมข นรอยละ 22 เมอเทยบกบการใหความรในแบบปกต นอกจากน ยงทาใหผปวยแจงประวตดวยบตรแพยาเพมข นรอยละ 25 เมอเทยบกบกลมควบคม การแทรกแซงยงทาใหผปวยมความรเพมข นในเรองการปฏบตตนเพอปองกนการแพยามากกวาการใหความรแบบปกต ผปวยพงพอใจตอการบรการดวยวธการทพฒนาข นไมตางจากวธการทใชแตเดม ยกเวนในประเดนความรเรองการแพยา ซงผแพยามความพงพอใจมากกวาวธทการแบบปกต สถานพยาบาลตางๆ สามารถนาวธในการศกษาไปประยกตใชกบผปวยของตน กตตกรรมประกาศ

ผวจยขอขอบคณอาจารยสวมล บวรศภศร ทใหคาแนะนาตาง ๆ ในการจดทาสอการสอนในการวจย ขอขอบคณหวหนาฝายเภสชกรรมในโรงพยาบาลทเปน

สถานทวจย ตลอดจนเจาหนาทฝายเภสชกรรมชมชนทกทาน ทใหคาแนะนาและความชวยเหลอมาโดยตลอด ตลอดจนคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทรทสนบสนนทนในการทาวจยคร งน จนสาเรจลลวงไปดวยด ผวจยใครขอแสดงความขอบคณทกฝาย ณ ทน เอกสารอางอง 1. Gomes E, Cardoso MF, Praca F, Gomes L,

Marino E, Demoly P. Self-reported drug allergy in a general adult Portuguese population. Clin Exp Allergy. 2004; 34: 1597-601.

2. ยงยทธ โลศภกาญจน. การสารวจประสบการณและความรเกยวกบการแพยาของประชาชนในอาเภอแมสอด จงหวดตาก. [ออนไลน]. 2543 [สบคนวนท 15 มถนายน 2554]. เขาถงไดจาก URL:http://elib.fda. moph.go.th/multim/html7/12433_1.htm.

3. Einarson TR. Drug-related hospital admissions. Ann Pharmacother.1993;27: 832-40.

4. Thong BY, Leong KP, Tang CY, Chang HH. Drug allergy in a general hospital: results of a novel prospective in patient reporting system. Ann Allergy Asthma Immunol. 2003; 90: 342–7.

5. จนทรศมน ดานศรกล, จตตมา เอกตระกลชย, น าฝน ศวะนาวนทร. การตดตามอยางพนจพเคราะหเพอคน หาอาการไมพงประสงคจากการใชยาชนดทปองกนได. ศรนครนทรวโรฒเภสชสาร 2548;10: 132-44.

6. วลยรตน วงศเพญทกษ. การประเมนผลงานสงมอบบตรแพยาแกผปวย. ขาวสารดานยาและผลตภณฑสขภาพ 2551;11: 16-20.

7. รงลกษณ คดเก อการญ, ธม ทาหาร, สรลกษณ โตวรานนท, ปรารถนา ชามพนท, อภสทธ เทยนชยโรจน, วมลเกษสมมะ และคณะ. ผลการพฒนาระบบการเฝาระวงการแพยาซ าโรงพยาบาลพทธชนราชพษณโลก. พทธชนราชเวชสาร 2551;25: 852-61.

8. สมสกล ศรไชย. ประสบการณ: การปองกนการแพยาซ าซากของผปวยนอก โรงพยาบาลเลดสน. ขาวสารดานยาและผลตภณฑสขภาพ 2547;7: 12-3.

9. จนทรจรา ชอบประดถ. การลดและปองกนการแพยาซ าในจงหวดสมทรสาคร. วารสารอาหารและยา 2547; 11: 61-7.



20

10. Gruchalla RS. Drug allergy. J Allergy Clin Immunol. 2003;111: 548-59.

11. Lesar TS, Briceland L, Stein D. Factors related to errors in medication prescribing. JAMA.1997; 277: 312–7.

12. Jones TA, Cosmo JA. Assessment of medication errors that involved drug allergies at a university hospital. Pharmacotherapy 2003;23: 855-60.

13. Leape LL, Bates DW, Cullen DJ, Cooper J, Demonaco HJ, Gallivan T, et al. Systems analysis of adverse drug events. JAMA.1995;274: 35-43.

14. Bates DW, Teich JM, Lee J, Seger D, Kuperman GJ, Ma’Luf N, et al. The impact of computerised physician order entry on medication error prevention. J Am Med Inform Assoc.1999;6: 313–21.

15. นสา เลาหพจนารถ, ปยเมธ โตสขมวงศ, พวงเพญ ฤทธวรกล.การประเมนผลงานสงมอบบตรแพยาแกผปวย ในทมประวตแพยาโดยเภสชกร.วารสารเภสชกรรมโรงพยาบาล 2550;17: 40-8.

16.Johnson V, Croft C, Crane V. Counseling patients about drug allergies in the inpatient setting. Am J Health-Syst Pharm 2001; 58: 1855-8.

17. Shulman JI, Shulman S, Haines AP. The prevention of adverse drug reactions-a potential role for pharmacists in the primary care team?. J R Coli Gen Pract.1981;31: 429-34.

18. Pilzer JD, Burke TG, Mutnick AH. Drug allergy assessment at a university hospital and clinic. Am J Health Syst Pharm.1996; 53: 2970-5.

19. Chaikoolvatana A, Chanakit T, Juengrakpong A. The evaluation of a recurrent Adverse Drug Reaction Prevention Program in the north-east region of Thailand. J Med Assoc Thai. 2006;89: 699-705.

20. Chaipichit N. Strategies for improving patients' knowledge, understanding and promoting

behavioral change to prevent and reduce the occurrence of drug allergy [master thesis]. Khon Kaen: Khon Kaen University; 2010.

21. ชตมา ระฆงทอง, สงวน ลอเกยรตบณฑต. ปจจยทสงผลตอการแจงประวตแพยาโดยผปวย. วารสารเภสชกรรมไทย 2553;2: 46-59.

22. นทพร ชยพชต, นฤมล เจรญพรศรกล, ผนส ชมวรฐาย. ความร ความเขาใจตอการแพยาและพฤตกรรมการพกบตรแพยาของผปวยแพยา. ศรนครนทรเวชสาร 2552;24: 224-9.

23. พงษเทพ เลบนาค, สกญญา เตชกตตรงโรจน, สภาวด สบศาสนา. การสารวจความรเกยวกบการแพยาและการปฏบตตวเมอเกดอาการแพยาของประชาชนในเขตอาเภอเมองจงหวดอบลราชธาน. [รายงานการศกษาอ ส ร ะ เภ ส ชศ าสต รมหาบณฑ ต ]. พ ษ ณ โ ลก : มหาวทยาลยนเรศวร, 2544

24. ฐตนนท สมทรไชยกจ. ความเขาใจเกยวกบการแพยาของผปวยนอกโรงพยาบาลศรนครนทร.รายงานการประชมวชาการงานเฝาระวงความปลอดภยจากการใชยา: ศนยตดตามอาการอนไมพงประสงคจากการใชผลตภณฑสขภาพ สานกคณะกรรมการอาหารและยากระทรวงสาธารณสข; 2550.

25. Faul GF, Erdfelder E, Buchner A and Lang AG. Statistical power analyses using G*Power 3.1: Tests for correlation and regression analyses. Behav Res Methods 2009;41: 1149-60.

26. อรญญา จงรกษพงษ. ประเมนผลขบวนการปองกนการแพยาซ าโดยเภสชกรโรงพยาบาลราษไศล จงหวดศรสะเกษ [วทยานพนธเภสชศาสตรมหาบณฑต]. อบลราชธาน: มหาวทยาลยอบลราชธาน; 2547.

27. Puavilai S, Choonhakam C. Drug eruptions in Bangkok: a 1-year study at Ramathibodi Hospital. Int J Dermato 1998;37: 747-51.

28. Padilla Serrato MT, Arias Cruz A, Weinmann AM, González Díaz SN, Galindo Rodríguez G, García Cobas CY. Prevalence of allergy to drugs in a group of asthmatic children and adolescents of northeast of Mexico. Rev AIerg Mex. 2006; 53: 179-82.


21

Effects of Psychological Intervention with Pharmacist Counseling on

Patients’ Knowledge and Active Notification of Drug Allergy History Phakphicha Wimon

Pharmacy and Consumer Protection Department, Pakphanang Hospital

Abstract Keywords: drug allergy, video media, notification of drug allergy history, pharmacy education, psychological intervention

RESEARCH ARTICLE TJPP

Objective: To determine the effects of psychological intervention with pharmacy counseling on patients’ knowledge and active notification of drug allergy history. Method: The study was an experimental study in 84 patients with chronic diseases and known history of drug allergies who either notified such history only when asked by health professionals or did not notify the history even asked. The subjects were randomly allocated into the experimental group (N=43) and the control group (N=41). Those in experimental group received education using video media and pharmacy counseling on the knowledge regarding drug allergy and information aimed to modify their psychological factors identified in the previous study as variables affecting the active notification of drug allergy history. Those in the control received the routine pharmacy counseling focusing on knowledge regarding drug allergy. The researcher assessed the active notification of drug allergy history by interviewing and observation, the carry of drug allergy card by asking the patients to show the card, and the knowledge on drug allergy by interviewing. The assessments were conducted twice--before the intervention and 2 to 6 months later when the subjects revisited the hospitals. Results: After the intervention, 41.9% of the experimental group actively notified their drug allergy history, which was significantly higher than those in the control group (19.5%) (P=0.027). Additionally, 90% of the experimental group notified the history by showing drug allergy card (with or without verbal notification) which was significantly higher than those in the control group (65.9%) (P=0.020). Noticeably, less than 50% of the subjects in both groups carried drug allergy card at the beginning of the study. Furthermore, the carrying rate of the card increased sharply to 90.2% and 95.3% in the experimental group and control group, respectively, and showed no significant differences between groups (P=0.364). Interestingly the experimental group and the control were not significantly different in knowledge regarding drug allergy in all aspects except for the knowledge on the avoidance of repeated drug allergy where more subjects in the experimental group gave the correct answer (74.4%) than those in the control did (46.3%) (P=0.008). Conclusion: Psychological intervention and pharmacy counseling contributes to the more active notification of drug allergy history. Health institutions could apply the method developed in this study to improve the situation of noncooperation in notifying drug allergy history.

tjpp thai journal of pharmacy practice...

Documents