tjpp บทความวิจัย ร้านยาที่ได้รับ...

รานยาทไดรบการรบรองจากสภาเภสชกรรมและ รานยาแผนปจจบนทวไปมคณภาพแตกตางกนหรอไม

ปารชาต แกวออน1 สงวน ลอเกยรตบณฑต2 และ วรนช แสงเจรญ3

1บานยาปารชาต อ.หาดใหญ จ.สงขลา

2ภาควชาบรหารเภสชกจ คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร 3ภาควชาเภสชกรรมคลนก คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร

บทคดยอ

วตถประสงค: เพอประเมนวาบรการจากรานยาคณภาพซงผานการรบรองจากสภาเภสชกรรมและรานยาแผนปจจบนทวไปมคณภาพแตกตางกนหรอไม วธการ: เกณฑคณภาพ 16 ขอทใชประเมนรานยาในงานวจยนคดเลอกมาจากเกณฑมาตรฐานรานยาของสภาเภสชกรรมและรางประกาศกระทรวงวาดวยหลกปฏบตทดทางเภสชกรรมซงผเชยวชาญดานเภสชกรรมชมชน 4 ทานประเมนวามความส าคญตอคณภาพงานบรการเภสชกรรมชมชนอยางมาก (คะแนนเฉลยเกนกวา 4.5 จากคะแนนเตม 5) และเปนเกณฑทสามารถประเมนไดดวยการสงเกตรานยาและการสวมบทบาทขอซอยา กลมตวอยาง คอ รานยาคณภาพ 9 รานและรานยาแผนปจจบนทวไป 14 ราน โดยจบคใหเหมอนกนในเรองท าเลทตงและขนาดของราน ผวจยประเมนรานยาโดยการสงเกตและการสวมบทบาทขอซอยา 2 ครง คอ 1) การขอซอยาสเตยรอยดโดยแสดงซองยาจากโรงพยาบาลทระบชอยา แตไมไดใชใบสงแพทยในการซอ และ 2) การขอซอยาแกเจบคอโดยมอาการของการตดเชอในทางเดนหายใจสวนบนทไมตองการยาปฏชวนะ ผลการวจย: รานยาคณภาพแยกอปกรณนบเมดยาเพอปองกนการปนเปอนมากกวากวารานทวไป (P=0.005) รานยาคณภาพมผใหบรการทเปนเภสชกร (8 ใน 9 ราน) มากกวารานทวไป (5 ใน 14 ราน) (P=0.001) รานยาคณภาพ (4 ราน) และรานยาทวไป (6 ราน) จายยาสเตยรอยดโดยไมมใบสงแพทยพอ ๆ กน (P=1.00) ในการขอซอยาแกอกเสบส าหรบอาการเจบคอ รานยาคณภาพเกอบทกรานถามอาการประกอบการวนจฉยและจายยา และถามมากกวารานยาทวไป (P<0.05) รานยาคณภาพยงจายยาไดถกตองตามแนวทางการรกษามากกวา (P<0.05) อยางไรกตาม พบวารานยาคณภาพ 6 ราน และรานยาทวไป 13 ราน ยงคงจายยาปฏชวนะโดยไมจ าเปน ซองบรรจยาจากรานยาคณภาพมการระบชอรานและชอยามากกวารานทวไป (P<0.05) สรป: รานยาคณภาพซงผานการรบรองจากสภาเภสชกรรมใหบรการทมคณภาพตามเกณฑทคดเลอกในการศกษาน มากกวา รานยาแผนปจจบนทวไปในหลายประเดน ผเกยวของควรเผยแพรขอมลนแกประชาชนและผประกอบการเพอใหตระหนกถงคณภาพของบรการจากรานยาทแตกตางกน ค าส าคญ: รานยาคณภาพ เภสชกรรมชมชน เกณฑมาตรฐานงานเภสชกรรม รานยา รบตนฉบบ: 17 เมษ. 2555, รบลงตพมพ: 11 ตค. 2555 ผประสานงานบทความ: ปารชาต แกวออน 454 ถนนกาญจนวณชย ต.หาดใหญ อ.หาดใหญ จ.สงขลา 90110 E-mail: [email protected]

TJPP บทความวจย

mailto:[email protected]

Thai Journal of Pharmacy Practice Vol. 4 No 2 Jul-Dec 2012

40

บทน า รานยาเปนหนวยหนงของระบบบรการสขภาพทมบทบาทส าคญในการดแลประชาชนโดยเฉพาะอยางยงการรกษาเบองตนและการสงเสรมสขภาพ รานยายงเปนหนวยบรการสขภาพทประชาชนสามารถเขาถงไดงาย อยางไรกตาม ในทางปฏบต รานยามความหลากหลายทงในดานคณภาพของการบรการและรปแบบรานยา เชน รานขายยาแผนปจจบนและรานขายยาแผนปจจบนเฉพาะยาบรรจเสรจทไมใชยาอนตรายหรอยาควบคมพเศษ ปญหาดานคณภาพทส าคญมหลายประเดน เชน เภสชกรผมหนาทปฏบตการไมอยประจ าราน (แขวนปาย) ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาตรวจพบวา ในป 2549 เภสชกรประมาณรอยละ 33 อยปฏบตหนาทในขณะท าการตรวจ (1) การตรวจสอบรานยาของสานกงานสาธารณสขจงหวดกาฬสนธ อตรดตถ สมทรสงคราม และนครพนมในป 2553 พบเภสชกรอยปฏบตหนาทในขณะตรวจรอยละ 25, 40, 64 และ 76 ตามล าดบ (1)

นอกจากนยงพบปญหาการจ าหนายยาทไมไดรบอนญาตหรอจ าหนายยาโดยผดกฎหมาย เชน รานยาแผนปจจบนรอยละ 58.2 จ าหนายยาเมดสเตยรอยดใหแกอาสาสมครทขอซอยาดงกลาวโดยใชซองยาจากโรงพยาบาลแตไมมใบสงยา ทงทยาดงกลาวเปนยาควบคมพเศษทตองจายตามใบสงเทานน (2) ปญหาทผใหบรการมกไมถามค าถามส าคญเพอการวนจฉยแยกโรค (3) ปญหาการจายยาเกนความจ าเปนและยาทไมเหมาะสมกเปนปญหาทพบบอย เชน เภสชกรรอยละ 4.2 เทานนทจายผงเกลอแรเพยงอยางเดยวใหแกอาสาสมครทขอซอยาส าหรบผปวยเดกทมอาการทองเสยเฉยบพลนแบบทไมตองใชยาปฏชวนะ รอยละ 49 ของเภสชกรจายยาปฏชวนะใหผปวยดงกลาว (3) การศกษาในรานยาแผนปจจบน 32 แหงโดยใหอาสาสมครสวมบทบาทเพอขอซอยาแกเจบคอโดยบอกอาการของการตดเชอทางเดนหายใจสวนบนทเกดจากไวรส พบวา รานยาทกแหงจายยาปฏชวนะใหแกอาสาสมคร (4)

ปญหาในเรองคณภาพของรานยาท าใหสภาเภสชกรรมและส านกงานคณะกรรมการอาหารและยารวมกนจดท าโครงการพฒนาและรบรองคณภาพรานยาในป พ.ศ. 2546 (หรอทนยมเรยกทวไปวา “โครงการรานยาคณภาพ”) เพอพฒนามาตรฐานรานยาและด าเนนการรบรองคณภาพของ

รานยา (5) ปจจบนโครงการรานยาคณภาพไดด าเนนงานมาประมาณ 9 ป และมรานทผานการรบรองเปนรานยาคณภาพ 457 แหงทวประเทศ (5) งานวจยทเกยวของกบรานยาคณภาพมจ านวนมาก ไดแก การศกษาความเปนไปไดหรอความคมคาทางเศรษฐศาสตรในการลงทนธรกจรานยาคณภาพ (6-7) การส ารวจความเหนของผประกอบการทงทเปนและไมเปนเภสชกรตอเกณฑมาตรฐานรานยาคณภาพทสภาเภสชกรรมประกาศ หรอความสามารถในการปฏบตตามเกณฑดงกลาว (8-14) ตลอดจนแรงจงใจและเหตผลทผประกอบการตดสนใจเขารวมหรอไมเขารวมในโครงการฯ (15-17) กระบวนการพฒนารานยาใหไดมาตรฐานตามเกณฑคณภาพ (18) การศกษาในประเดนมมมองของผประกอบการและเภสชกรตอโครงการฯ มจ านวนงานวจยมากทสดเมอเทยบกบการวจยในหวขออน นอกจากนยงมการส ารวจความเหนของประชาชนตอโครงการฯ และเกณฑมาตรฐานรานยาคณภาพ (14, 19)

จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา งานวจยเกอบทงหมดเปนเรองการศกษาความเหนของผประกอบการ เภสชกร และประชาชนตอโครงการฯ และเกณฑทประกาศ แตมการวจยนอยมากทมงประเมนผลของโครงการรานยาคณภาพเพอตอบค าถามวา จรงหรอไมท “รานยาคณภาพ” ซงผานการรบรองตามโครงการฯ ใหบรการทมคณภาพสงกวารานยาแผนปจจบนทวไปทยงไมผานการรบรอง (9, 20-22) การศกษาทพบในประเดนนมกมงเนนประเมนความพงพอใจของผรบบรการจากรานยาคณภาพ (9, 20-21) การศกษาในผรบบรการ 30 รายจากรานยาคณภาพ 3 รานในกรงเทพมหานครดวยวธการสมภาษณเชงลกและการสงเกตแบบไมม สวนรวม พบวา ความพ งพอใจของผรบบรการโดยรวมอยในระดบคอนขางด แตรานยาควรปรบปรงเรองความแออดของสถานท สดสวนในรานยา การจดเรยงยา ความสวาง อธยาศยผใหบรการ ความหลายหลายของผลตภณฑ และวธการสงมอบยาโดยเภสชกร (20) การส ารวจผรบบรการ 100 คนทรบบรการจากรานยาคณภาพ 6แหงในเขตกรงเทพมหานคร พบวา ผรบบรการรอยละ 3 เทานนทไมพอใจในบรการ (21) อยางไรกตาม งานวจยทงสองขาดกลมเปรยบเทยบทเปนรานยาซงยงไมไดผานการรบรอง งานวจยทมกลมเปรยบเทยบมเพยงหนงการศกษา ซงเกบขอมลความพงพอใจของผรบบรการ 50 รายในรานยา

วารสารเภสชกรรมไทย ปท 4 เลมท 2 กค.-ธค. 2555 http://portal.in.th/tjpp

41

คณภาพ 5 รานและอก 50 รายในรานยาทวไป 4 รานทเลอกมาโดยจบค ให เหมอนกบรานยาคณภาพในเรองท าเล ปรมาณยาและสนคา จ านวนลกคาตอเดอน และการมเภสชกรปฏบตการตลอดเวลาท าการ (มรานยาทวไป 1 รานทจบคกบรานยาคณภาพ 2 แหง) ผลการวจยพบวา ผรบบรการพอใจกบรานยาคณภาพมากกวารานยาทวไปใน 2 ประเดนคอ 1) สถานทและสงสนบสนนบรการ และ 2) การใหบรการเภสชกรรมและการบรหารจดการ (22)

งานวจยเรองการประเมนรานยาคณภาพทพบมกเนนการศกษาความพงพอใจหรอคณภาพจากมมมองของผรบบรการดวยวธการแบบอตวสย (subjective) แมขอมลทไดจะมประโยชน แตกมมตของคณภาพบางประการทผรบบรการไมอาจประเมนไดโดยงาย เชน ความถกตองของค าแนะน าและการจายยา การปฏบตตามกฎหมายของเภสชกร ฯลฯ จากการทบทวนวรรณกรรม มเพยงการวจยเดยวทศกษาคณภาพของบรการดวยวธการแบบวตถวสยโดยผวจยเ ก บ ข อ ม ล จ า ก ร า น ย า ค ณ ภ า พ 4 0 แ ห ง ใ น เ ข ตกรงเทพมหานครและปรมณฑลดวยการสวมบทบาทขอซอยาแกไขหวด พบวา ในรานยาคณภาพรอยละ 60 เภสชกรผปฏบตงานเปนคนเดยวกบทระบในปายทแสดงชอและรปเภสชกร รอยละ 27.5 ทไมมปายแสดงชอและรปเภสชกรผปฏบตงาน รอยละ 95 ซกประวตของผมารบบรการดวยค าถามส าคญ (prime questions) รานยาคณภาพรอยละ 55 ไมไดจายยาใด ๆ รอยละ 15.0 จายยาอมบรรเทาอาการเจบคอ รอยละ 17.5 จายยาปฏชวนะ (23) อยางไรกตาม การศกษานไมมก ลมควบคมท าใหไมอาจสรปถงความแตกตางของรานยาคณภาพและรานยาทวไปได

การส ารวจในผรบบรการ 100 คนทรบบรการจากรานยาคณภาพ 6 แหงในเขตกรงเทพมหานครพบวา เมอถามถงเหตผลทเลอกใชบรการจากรานดงกลาว ไมมตวอยางรายใดเลยตอบวา เลอกเพราะเปนรานยาคณภาพ ทง ๆ ทผรบบรการรอยละ 45 ทราบวา รานทตนใชบรการเปนรานยาคณภาพ แตตวอยางกลาววาเลอกรานยานเพราะสถานทใกลหร อสะดวก ( ร อยละ 57 ) ราคา (ร อยละ 10 ) และความสามารถของเภสชกร (รอยละ 8) อกรอยละ 16 ตอบวาไมมเหตผลใด ๆ นนคอ ไมไดเจาะจงเลอกรานนเปนพเศษ (21) ดงนนการสรางความตระหนกของประชาชนเรองคณภาพของรานยาจงมความจ าเปนมาก

ดงนน ผวจยจงด าเนนการวจยนเพอเปรยบเทยบบรการจากรานยาคณภาพและรานยาแผนปจจบนทวไปวามคณภาพแตกตางกนหรอไม หากพบวาร านยาคณภาพใหบรการทดกวาอยางมนยส าคญ ขอมลทไดอาจจะเปนประโยชนในการประชาสมพนธใหประชาชนตระหนกถงความส าคญของการเลอกรานยาทดและมคณภาพ วธการวจย

งานวจยนแบงเปนสองตอน ตอนทหนงเปนการคดเลอกเกณฑคณภาพเพอใชประเมนรานยาทเปนตวอยาง ตอนทสองเปนการประเมนรานยาคณภาพและรานยาทวไปทเปนกลมเปรยบเทยบตามเกณฑทไดจากการศกษาตอนแรก การวจยนไดผานการพจารณาจากคณะกรรมการจรยธรรมวจยในมนษยของคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยสงขลา -นครนทรแลวเมอป พ.ศ. 2552 ตอนท 1: การเลอกเกณฑคณภาพเพอประเมนรานยา

เกณฑประเมนคณภาพรานยา การศกษาในสวนนเปนการรวบรวมเกณฑบงช

คณภาพของรานยาและคดเลอกเฉพาะเกณฑทมผลอยางมากตอคณภาพเพอใชประเมนรานยาในการศกษาขนทสอง การคดเลอกเกณฑมความจ าเปน เพราะเกณฑคณภาพมจ านวนมาก ผวจยจงไมอาจประเมนรานยาในทกเกณฑได อกทงผวจยเชอวา เกณฑแตละขออาจมผลกระทบตอคณภาพของการบรการไมเทากน (เชน เกณฑทก าหนดใหตองมเภสชกรและเกณฑทระบใหรานยารวมมอกบราชการในการแจงเบาะแสเกยวกบยาเสพตด) ดงนน การวจยจงควรเนนการประเมนเฉพาะในประเดนทมความส าคญมาก

เกณฑคณภาพในการวจยนรวบรวมมาจากสองแหลงคอ มาตรฐานรานยาของสภาเภสชกรรม (24) และรางประกาศกระทรวงวาดวยหลกปฏบตทดทางเภสชกรรม (25) มาตรฐานรานยาของสภาเภสชกรรมประกอบดวย 5 มาตรฐานรวม 54 ขอ คอ 1) สถานท อปกรณ และสงสนบสนนบรการ (15 ขอ) 2) การบรหารจดการเพอคณภาพ (11 ขอ) 3) การบรการเภสชกรรมทด (15 ขอ) 4) การปฏบตตามกฎ ระเบยบ และจรยธรรม (7 ขอ) และ 5) การใหบรการและการมสวนรวมในชมชนและสงคม (6 ขอ) สวน


42

เกณฑวธปฏบตทางเภสชกรรมชมชน (Good Pharmacy Practice หรอ GPP) ส าหรบรานขายยาแผนปจจบน (ขายปลก) ม 4 หมวด รวม 32 ขอ ดงน 1) อาคารสถานท (5 ขอ) 2) เครองมอ อปกรณ (3 ขอ) 3) ผใหบรการ (5 ขอ) และ 4) การใหบรการ (19 ขอ)

ผวจยชอแรกผนวกเกณฑท งสองเขาดวยกนโดยรวมเกณฑขอทมความหมายเหมอนกนเขาดวยกน ส าหรบเกณฑมาตรฐานทมหลายประเดนในขอเดยวกน กไดแยกออกเปนขอยอยเพอใหประเมนไดงาย หลงจากนน ผวจยชอทสองตรวจสอบความเหมาะสมของเกณฑทไดและอภปรายกบผวจยชอแรกเมอมความเหนทแตกตาง หลงการปรบแกไข ไดเกณฑ 75 ขอ ใน 7 ดาน คอ 1) สถานท อปกรณ และสงสนบสนนบรการ ( 21 ขอ) 2) ผใหบรการ (11 ขอ) 3) กระบวนการคณภาพ (7 ขอ) 4) การจดหา การควบคมยาและเวชภณฑ (8 ขอ) 5) การใหบรการ (15 ขอ) 6) การปฏบตตามกฎ ระเบยบ และจรยธรรม (7 ขอ) และ 7) การใหบรการและการมสวนรวมในชมชนและสงคม (6 ขอ) (ตารางท 1 และภาคผนวก)

กระบวนการประเมน การประเมนความส าคญของเกณฑแตละขอวามผล

ตอคณภาพการบรการจากรานยาเพยงไร ท าโดยอาจารยคณะเภสชศาสตรจ านวน 4 ทานทมประสบการณการสอนและการปฏบตงานเภสชกรรมชมชนอยางนอย 10 ป ผประเมน 2 ใน 4 ทานมธรกจรานยาเปนของตนเอง ผลการประเมนม 5 ระดบ คอ 5 (เกณฑขอนมผลกระทบมากทสดตอคณภาพการดแลรกษาผปวยและคณภาพงานบรการของรานยา จงจ าเปนอยางยงทตองมหรอตองปฏบตตามเกณฑขอน) 4 (มผลกระทบอยางมาก จงควรมหรอควรปฏบตตามเกณฑขอน) 3 (มผลกระทบปานกลาง อาจมเกณฑขอนหรอไมแลวแตความเหมาะสมของแตละราน) 2 (มผลกระทบนอยหรอไมมผล อาจมเกณฑขอนหรอไมแลวแตความเหมาะสมของแตละราน) และ 1 (มผลกระทบนอยทสดหรอไมมผล ดงนนจงไมจ าเปนตองมหรอปฏบตตาม) ผประเมนแตละทานประเมนอยางเปนอสระตอกน

การวเคราะหขอมล การน าเสนอความส าคญของเกณฑแตละขอตอ

คณภาพงานบรการจากรานยาคาเฉลยและคาเบยงเบนมาตรฐาน

ผลการวจยและการอภปรายผล ผลการประเมนความส าคญของเกณฑตาง ๆ ตอ

คณภาพงานบรการของรานยาโดยผเชยวชาญ 4 ทานแสดงในตารางท 1 และภาคผนวก ผเชยวชาญใหน าหนกกบเกณฑ 4 ดานตอไปนในระดบทพอ ๆ กน คอ ดาน “การปฏบตตามกฎ ระเบยบ และจรยธรรม” (4.50±0.49 จากคะแนนเตม 5) “การจดหา การควบคมยาและเวชภณฑ” (4.46±0.36) “การใหบรการ” (4.43±0.27) และ “ผใหบรการ”(4.40±0.36) เกณฑทมความส าคญรองลงมา คอ “กระบวนการคณภาพ ” (4 .00±0.41) สวนเกณฑท มความส าคญนอยทสดตอคณภาพบรการ คอ สถานท อปกรณ และสงสนบสนนบรการ (3.95±0.54) และการใหบรการและการมสวนรวมในชมชนและสงคม (3.62±0.44) ผลประเมนสะทอนใหเหนวา ผเชยวชาญใหน าหนกคณภาพการบรการรายบคคลของรานยามากกวาการแสดงบทบาทในชมชนและสงคม และยงใหความส าคญกบเรองผใหบรการ กระบวนการใหบรการ และจรยธรรมมากกวาเรองสถานท อปกรณ และสงสนบสนนบรการ

เมอพจารณาเกณฑทง 75 ขอเปนรายขอ พบวาเกณฑทมคะแนนประเมนตงแต 4.5 ขนไป มจ านวน 29 ขอ (ตารางท 1) สวนเกณฑทมคะแนนมากกวา 4.0 มจ านวนมากถง 55 ขอ (ภาคผนวกท 1) ซงมากเกนกวาจะใชในการวจยในสวนทสองได ผวจยจงคดเฉพาะเกณฑทมคะแนนอยางนอย 4.5 มาใชในขนตอไป ผลการคดเลอกเกณฑทง 7 ดานมดงน 1) เกณฑดานสถานท อปกรณ และสงสนบสนนบรการจ านวน 4 ขอ (จากเดม 21 ขอ) ซงเนนในเรองอปกรณปองกนการปนเปอน อปกรณเกบรกษายา และสขลกษณะในราน 2) เกณฑดานผใหบรการ 4 ขอ (จากเดม 11 ขอ) ซงเนนในเรองการมเภสชกรปฏบตงาน การท างานของผชวยเภสชกรตองอยในการควบคมของเภสชกร และสขอนามยของเภสชกรและผชวยฯ 3) เกณฑดานกระบวนการคณภาพจ านวน 1 ขอ (จากเดม 7 ขอ) ซงเนนในเรองการบรบาลทางเภสชกรรมทเหมาะสม 4) เกณฑดานการจดหา การควบคมยาและเวชภณฑ 5 ขอ (จากเดม 8 ขอ) ซงเนนในเรองการควบคมยาหมดอายหรอยาทอาจน าไปใชในทางทผด (เชน ยาเสพตด) และการเกบรกษายาใหมคณภาพ 5) เกณฑดานการใหบรการ 8 ขอ (จากเดม 15 ขอ) ซงเนนในเรองการใชยาอยางสมเหตสมผล การสงมอบยาโดยเภสชกร ความ


43

ตารางท 1. การประเมนผลกระทบของเกณฑตอคณภาพการงานบรการของรานยาโดยผเชยวชาญ 4 ทาน

เกณฑ (แสดงเฉพาะเกณฑทมคะแนนเฉลยอยางนอย 4.50)1 คาเฉลย±SD2

1. ดานสถานท อปกรณ และสงสนบสนนบรการ (คาเฉลยของเกณฑ 21 ขอ: 3.95±0.54) 1.1 มอปกรณนบเมดยา จ าแนกตามกลมยาทจ าเปนในการใหบรการ เชน ยาปฏชวนะกลมเพนซลน ฯลฯ 5.00±0.00

1.2 มอปกรณเครองใชในการใหบรการทสะอาด และไมเกดการปนเปอนในระหวางการใหบรการ 5.00±0.00 1.3 มตเยนเกบเวชภณฑทเปนสดสวนเพยงพอ และมการควบคมและบนทกอณหภมอยางสม าเสมอ 4.75±0.50 1.4 รานยามความสะอาด ถกสขลกษณะ มแสงสวางเหมาะสม อากาศถายเท ไมมสตวเลยง และมการ ควบคมปองกนสตวแมลงรบกวนรวมถงมระบบหรออปกรณปองกนอคคภย

4.50±1.00

2. ดานผใหบรการ (คาเฉลยของเกณฑ 11 ขอ: 4.40±0.36) 2.1 ผมหนาทปฏบตการเปนเภสชกรทสามารถประกอบวชาชพ ตามใบอนญาตประกอบวชาชพเภสชกรรม โดยอยปฏบตหนาทตลอดเวลาทเปดท าการ

5.00±0.00

2.2 ผมหนาทปฏบตการมสขภาพอนามยด ไมเปนแหลงแพรเชอแกผรบบรการ 4.75±0.50 2.3 ผชวยปฏบตการ (ถาม) ปฏบตงานภายใตการก ากบดแลของเภสชกรผมหนาทปฏบตการ 4.75±0.50 2.4 ผชวยปฏบตการ (ถาม) มสขภาพอนามยด ไมเปนแหลงแพรเชอแกผรบบรการ 4.75±0.50

3. ดานกระบวนการคณภาพ (คาเฉลยของเกณฑ 7 ขอ: 4.00±0.41) จดใหมการบรบาลทางเภสชกรรมทเหมาะสม เชน มการใหบรการตดตามผลการใชยา คนหา แกไข

ปญหาจากการใชยา ปองกนอาการไมพงประสงค และใหบรการสรางสขภาพ 4.75±0.50

4. ดานการจดหา การควบคมยาและเวชภณฑ (คาเฉลยของเกณฑ 8 ขอ: 4.46±0.36) 4.1 มกระบวนการควบคมยาหมดอายทมประสทธภาพ มบญชควบคมและก ากบยาหมดอาย 5.00±0.00 4.2 จดเกบรกษายาอยในภาชนะเดมทมฉลากครบถวนตามทกฎหมายก าหนด 4.75±0.50 4.3 จดใหมภาชนะบรรจยาทเหมาะสม เพอปองกนการเสอมคณภาพ 4.75±0.55 4.4 จดเกบยาในสงแวดลอมทเหมาะสมตอการรกษาคณภาพยา 4.50±1.00 4.5 ตองมระบบควบคมยาเสพตดใหโทษ วตถออกฤทธตอจตและประสาท และยาควบคมพเศษอน ๆ ท รดกมและสามารถตรวจสอบไดตลอดเวลา

4.50±0.57

5. ดานการใหบรการ (คาเฉลยของเกณฑ 15 ขอ: 4.43±0.27) 5.1 สงเสรมใหมการใชยาอยางเหมาะสม เชน การไมจ าหนายยาชด การค านงถงความคมคาในการใชยา การ ใชยาตามมาตรฐานการรกษาอนเปนทยอมรบ

4.75±0.50

5.2 ตองระบผรบบรการทแทจรง และคนหาความตองการและความคาดหวงจากการซกถามอาการ ประวต การใชยา รวมถงศกษาจากแฟมประวตการใชยา (ถาม) กอนการสงมอบยาทกครง เพอใหเหมาะสมกบ ผปวยเฉพาะรายตามมาตรฐานการดแลผปวย

4.75±0.50

5.3 มเภสชกรเปนผสงมอบยาใหแกผมารบบรการโดยตรง 4.75±0.50 5.4 มฉลากยาซง ประกอบดวย ชอสถานบรการ หมายเลขโทรศพท ชอผปวย วนทจาย ชอการ คา ชอสามญ ทางยา ขอบงใช วธใช ขอควรระวง และวนหมดอาย

4.75±0.50

5.5 ตองอธบายการใชยาและการปฏบตตวของผมารบบรการอยางชดเจน ทงโดยวาจาและลายลกษณอกษร เมอสงมอบยา

4.75±0.50

5.6 ไมควรสงมอบยาใหเดกทมอายต ากวา 12 ป โดยไมทราบวตถประสงค ในกรณจ าเปนควรมแนวทาง และวธปฏบตทชดเจนและเหมาะสม

4.50±0.57


44

ตารางท 1. การประเมนผลกระทบของเกณฑตอคณภาพการงานบรการของรานยาโดยผเชยวชาญ 4 ทาน (ตอ) เกณฑ (แสดงเฉพาะเกณฑทมคะแนนเฉลยอยางนอย 4.50)1 คาเฉลย±SD2

5.7 หามสงมอบยาเสพตดใหโทษและวตถออกฤทธฯใหกบเดกทอายต ากวา 12 ปในทกกรณ 4.50±1.00 5.8 เฝาระวงอาการอนไมพงประสงคจากการใชยาและผลตภณฑสขภาพ และรายงานอาการอนไมพง ประสงคทพบไปยงหนวยงานทรบผดชอบ

4.50±0.57

6. ดานการปฏบตตามกฎ ระเบยบ และจรยธรรม (คาเฉลยของเกณฑ 7 ขอ: 4.50±0.49) 6.1 ตองไมประพฤตปฏบตการใด ๆ ทสงผลกระทบในทางเสอมเสยตอวชาชพเภสชกรรมและวชาชพอน ๆ การกระท าเพอการบรบาลทางเภสชกรรมใดๆ ใหกระท าภายใตขอบเขตของกฎหมาย

5.00±0.00

6.2 ตองไมถกเพกถอนใบอนญาต หรออยในระหวางการพกใชใบอนญาตทเกยวของ 4.75±0.50 6.3 ตองไมมยาทไมตรงกบประเภททไดรบอนญาต ไมมยาทไมถกตองตามกฎหมาย 4.75±0.50 6.4 ตองมการปฏบตตามกฎหมายและระเบยบ รวมถงการจดท ารายงานเอกสารในสวนทเกยวของ 4.50±0.57 6.5 ตองเคารพและเกบรกษาความลบขอมลของผปวยโดยจดระบบปองกนขอมลและรายงานของผปวย 4.50±0.57 6.6 ไมจ าหนายยาทอยในความรบผดชอบของเภสชกร ในขณะทเภสชกรไมอยปฏบตหนาท 4.50±0.57

7. ดานการใหบรการและการมสวนรวมในชมชนและสงคม (คาเฉลยของเกณฑ 6 ขอ: 3.62±0.44) ไมจ าหนายผลตภณฑทบนทอนตอสขภาพ เชน บหร สรา เปนตน ในบรเวณทรบอนญาต 4.50±0.57

1: เกณฑขอทมคะแนนนอยกวา 4.50 แสดงอยในภาคผนวกท 1 2: ผลการประเมนม 5 ระดบจาก 1 (มผลกระทบตอคณภาพนอยทสดหรอไมม) ถง 5 (มผลกระทบมากทสด)

สมบรณของฉลากยาและค าแนะน า และการสงมอบยาแกเดกอายนอยกวา 12 ป 6) เกณฑดานการปฏบตตามกฎ ระเบยบ และจรยธรรม แทบทกขอ (6 ขอจาก 7 ขอ) ซงเนนในเรองการปฏบตตามกฎหมายและการรกษาความลบผปวยและ 7) เกณฑดานการใหบรการและการมสวนรวมในชมชนและสงคมมเพยง 1 ขอจากเดม 6 ขอ คอ การไมจ าหนายผลตภณฑทบนทอนตอสขภาพ เชน บหร ฯลฯ ตอนท 2: การประเมนรานยาตามเกณฑคณภาพ การศกษาในสวนนเปนการเปรยบเทยบคณภาพของการบรการจากรานยาทไดรบการรบรองจากสภาเภสชกรรมและรานยาแผนปจจบนทวไปทเปนกลมควบคม โดยมวธการวจยดงน

กลมตวอยาง ตวอยาง คอ รานยาคณภาพทสภาเภสชกรรม

รบรองทกแหงในอ าเภอทศกษาจ านวน 9 รานและรานยาแผนปจจบนทวไปทเปนกลมควบคมจ านวน 14 ราน กลมควบคมมลกษณะใกลเคยงกบรานยาคณภาพดงน 1) ตงอยใกลเคยงกบรานยาคณภาพทสดในรศม 300 เมตร กรณไมมรานยาภายใน 300 เมตร ใหเลอกรานยาทอยใกลรานยา

คณภาพมากทสด แตตองอยในรศม 500 เมตร และ 2) ขนาดรานซงวดโดยจ านวนหองหรอคหา รวมทงพนทจดวางยาตองมขนาดใกลเคยงกบรานยาคณภาพ

ผวจยพยายามจบคแบบ 1:2 อยางไรกตาม รานยาคณภาพ 5 รานสามารถหารานกลมควบคมได 2 ราน สวนรานยาคณภาพอก 4 รานสามารถหากลมควบคมไดเพยงรานเดยว การเกบขอมลด าเนนการระหวางเดอนมนาคม -มถนายน 2554

เกณฑคณภาพในการประเมนและวธ เกบรวบรวมขอมล

การวจยนประเมนคณภาพรานยาทเปนตวอยางโดยใชการสวมบทบาทเขาไปขอรบบรการและการสงเกตขณะทซอยา เกณฑคณภาพทไดจากการศกษาสวนแรกบางขอ (ตารางท 1) ไมอาจประเมนไดดวยการสวมบทบาทและการสงเกตโดยนกวจย เชน “รานยาตองมระบบควบคมยาเสพตดใหโทษ ฯลฯ ทรดกม” นอกจากนยงมเกณฑทประเมนไดยากหรอตองใชวธการทจ าเพาะ เชน “การเกบรกษาความลบขอมลของผปวย ” ซงตองใชการสวมบทบาททสามารถตรวจสอบการเปดเผยความลบ เปนตน ผวจยจงตดเกณฑทประเมนไดยากหรอประเมนไมไดดวยวธสวมบทบาท


45

และการสงเกตทใชออก เกณฑทใชในการศกษาตอนท 2 ม 16 ขอ วธการประเมนตามเกณฑโดยยอแสดงในตารางท 2

การสวมบทบาทขอรบบรการ ผวจยชอแรกสวมบทบาทเปนผรบบรการในรานยา

ตวอยางทกรานตลอดการวจย ผวจยสวมบทบาทรานละ 2 ครงหางกน 2 สปดาห การเขารบบรการจากรานยาคณภาพและรานยาควบคมท าในวนเดยวกนและในเวลาทใกลเคยงกน (หางกนไมเกน 1.30 ชวโมง) การสวมบทบาททง 2 ครงเปนการขอซอยาแกอกเสบส าหรบอาการเจบคอและการขอซอยาสเตยรอยด ผตรวจสอบความเหมาะสมของรายละเอยดในการสวมบทบาทและกรณศกษาทใชคอผวจยชอทสามซงเปนนกวจยทมประสบการณในเรองการเกบขอมลดวยวธดงกลาวและมประสบการณสอนวชาเภสชบ าบดในหวขอการใชยาส าหรบโรคตดเชอในระบบทางเดนหายใจ

ในการขอซอยาแกอกเสบฯ ใชวธการทดดแปลงมาจากงานวจยในอดต (4) ผวจยชอแรกบอกแกผขายยาวา “ขอซอยาแกอกเสบแกเจบคอหนอยคะ” โดยไมใหขอมลใด ๆ เพมเตม ในกรณทผขายยาสอบถามเพมเตม ใหตอบเฉพาะประเดนทถาม โดยมรายละเอยดของกรณศกษาดงน ผใชยาคอ นองสาวอาย 20 ป มอาการเจบคอแบบแสบคอ แตกลนน าลายไมเจบ เรมมอาการเจบคอเมอเชาวนน ไมมน ามก ไมมอาการไอ มไขนดหนอยตงแตเมอวาน ไดกนยาพาราเซตามอลมาแลว 2 เมด ตงแตเมอคนและอาการไขดขน ผปวยไมมประวตการแพยาใด ๆ ไมมโรคประจ าตว หากผขายยาถามขอมลนอกเหนอจากนใหบอกวาไมทราบ

ในการขอซอยาสเตยรอยดใชวธการทดดแปลงจากงานวจยในอดต (2) ผวจยชอแรกบอกกบผขายยาวา “ขอซอยานหนอย 10 เมด” พรอมทงยนซองยาทมชอโรงพยาบาลปรากฏอยดานหนาและระบชอยา Prednisolone ทงน ผวจยไมใหขอมลใด ๆ เพมเตม แตในกรณทผขายยาสอบถามเพมเตม ใหตอบเฉพาะประเดนทถาม ดงน ผใชยาคอตวผซอเอง อาย 27 ป เคยไดรบยาตวนจากโรงพยาบาล ใชส าหรบลดอาการแนนและเจบจมกเวลามอาการภมแพ ปกตจะใชคกบยา Sulidine ผปวยไมมประวตการแพยาใด ๆ ไมมโรคประจ าตว หากผขายยาถามขอมลนอกเหนอจากนใหบอกวาไมทราบหรอไมแนใจ

กอนการเกบขอมลจรงในรานยา ผสวมบทบาท (ผวจยชอแรก) เตรยมความพรอมโดยการซกซอมกบเภสช

กรชมชน 1 ทานในเรองการบอกอาการ การตอบค าถาม การสงเกตประเดนตาง ๆ (เชน สถานท บคลากร และอปกรณการบรการ) และการบนทกผลการสงเกตลงในแบบบนทกขอมล ผฝกจะประเมนวา ผสวมบทบาทไดท าตามบททก าหนดและตอบค าถามทอาจเกดขนตามขอมลตางๆ ทก าหนดใหหรอไม การสวมบทบาทท าเหมอนเดมทกครงหรอไม นอกจากน ผวจยเตรยมตวเองใหสอดคลองกบบททงในเรองของวธการพด น าเสยง การไมประหมา และการตอบโตอยางมสตตลอดเวลา ไมถามน า หรอชน าผขายไปทางใดทางหนง หลงจากฝกซอมจนช านาญ ผสวมบทบาททดลองซอยาจากรานยาทวไปทไมใชกลมตวอยางจ านวน 3 ราน หลงจากนนปรบและแกไขขอบกพรองของการสวมบทบาทและของแบบบนทกขอมลกอนเกบขอมลจรง

การสงเกตเพอเกบขอมลขณะรบบรการ ขณะสวมบทบาทเพอซอยาในราน (ทง 2 ครง)

นกวจยสงเกตประเดนตาง ๆ ทระบในแบบเกบขอมล และบนทกสงทพบทนทหลงออกจากรานเพอปองกนการหลงลม แตตองบนทกในทซงไมเปนทสงเกตพบโดยบคลากรของรานยา หากการสงเกตจากการซอยาสองครงไมสอดคลองกน เชน พบวาอปกรณนบเมดยาไมสะอาดในการสงเกตครงแรก แตมความสะอาดในครงทสอง ใหยดถอผลการสงเกตครงทมคณภาพไมด ประเดนตาง ๆ ทสงเกตไดแก

สภาพทางกายภาพ: ผวจยสงเกตสภาพรานในเรองความสะอาด ความสวาง การถายเทอากาศ การควบคมสภาวะแวดลอม (ดรายละเอยดในตารางท 2) เชน มการตดตงเครองปรบอากาศหรอไม หากไมม แดดสามารถสองถงบรเวณชนวางยาหรอไม

อปกรณนบเมดยา: ผวจยสงเกตอปกรณนบเมดยาในเรองความสะอาด จ านวนอปกรณทมองเหน และต าแหนงการวางทบงบอกถงการแยกใชเพอปองกนการปนเปอน

ผลตภณฑ ในราน : ยาอย ในภาชนะทมฉลากครบถวนหรอไม มฉลากดงเดมหรอมการปดทบใหมหรอไม มผลตภณฑทบนทอนตอสขภาพตางๆ ปรากฏในรานหรอไม (เชน บหร สรา)

ผใหบรการ: ในการสวมบทบาทซอยาสองครง ผสวมบทบาทสงเกตวา ผใหบรการเปนเภสชกรคนเดยวกบในรปทแสดงไวในรานวาเปนเภสชกรหรอรปในใบประกอบวชาชพเภสชกรรมทแสดงไวในรานหรอไม หากพบวา


46

ตารางท 2. วธการประเมนคณภาพของรานยาในเกณฑแตละขอ

1. ดานสถานท อปกรณ และสงสนบสนนบรการ เกณฑมาตรฐาน แนวทางในการประเมน

1. รานยามความสะอาด ถกสขลกษณะ มแสงสวางเหมาะสม อากาศถายเท ไมมสตวเลยง และมการควบคมปองกนสตวแมลงรบกวนรวมถงมระบบหรออปกรณปองกนอคคภย

ประเมนโดยการสงเกตขณะสวมบทบาทเขาไปซอยาในราน 2 ครง 1.1 ความสะอาด: ใชการสงเกตบรเวณพนหองและชนวางยา วามฝน ขยะ หรอคราบสกปรกมากเพยงไร ความสะอาดม 3 ระดบ คอ 1) สะอาดมาก หรอไมพบหรอแทบไมพบฝน ขยะ หรอคราบสกปรก 2) สะอาดปานกลาง: พบฝน ขยะ หรอคราบสกปรกเลกนอย 3) สะอาดนอย: พบฝน ขยะ หรอคราบสกปรกตางๆ คอนขางมากสามารถมองเหนชดเจน 1.2 แสงสวาง: ใชการสงเกตวาสามารถมองภายในรานโดยรอบไดชดเจนเพยงไร ความสวางม 3 ระดบ คอ 1) สวางมาก หมายถง สามารถมองรอบรานไดชดเจนทนท 2) สวางปานกลาง หมายถง เมอเขาไปในรานตองปรบสายตาสกครจงจะสามารถมองไดอยางชดเจน และ 3) สวางนอย หมายถง ตองเพง หรอเมอรอปรบสายตาแลวกยงไมชดเจน 1.3 การถายเทอากาศ: ใชการสงเกตเมอเขาไปในราน และประเมนเปน 3 ระดบ คอ 1) อากาศถายเทมาก คอ รสกโปรง โลง ไมอดอด 2) อากาศถายเทปานกลาง คอ รสกอดอดบาง และ 3) อากาศถายเทนอย คอ รสกอดอดมากเมอเขาไปในราน

2. มอปกรณนบเมดยา จ าแนกตามกลมยาทจ าเปนในการใหบรการ เชน ยาปฏชวนะกลมเพนซลน ยาซลโฟนาไมด ฯลฯ

สงเกตอปกรณนบเมดยา หากมตงแตสองชนขนไปโดยไมวางใกลกน ใหสนนษฐานวามการแยกอปกรณ หากรานยาจายยาเปนแผงในผปวยทกราย เชน รานแบบลกโซบางแหง ใหถอวาผานเกณฑขอน

3. มอปกรณเครองใชในการใหบรการทสะอาด และไมเกดการปนเปอนในระหวางการใหบรการ

สงเกตจากอปกรณนบเมดยา มาก หมายถง ไมมคราบผงยา ฝนตกคางอยบนอปกรณหรอหากมตกคางกมการท าความสะอาดกอนใชนบเมดยาครงตอไป ปานกลาง หมายถง มคราบเลกนอย แตไมมการท าความสะอาดกอนการนบเมดยา นอย หมายถง มคราบตกคางเยอะ และมจากยาหลายชนด หลายส และไมมการท าความสะอาดกอนนบเมดยา

หมายเหต: ไมไดประเมนเกณฑ 1 ขอ คอ มตเยนเกบเวชภณฑทเปนสดสวนเพยงพอ และมการควบคมและบนทกอณหภมอยางสม าเสมอ

2. ดานผใหบรการ เกณฑมาตรฐาน แนวทางในการประเมน

ผมหนาทปฏบตการเปนเภสชกรทสามารถประกอบวชาชพตามใบอนญาตประกอบวชาชพเภสชกรรม โดยอยปฏบตหนาทตลอดเวลาทเปดท าการ

ผวจยตรวจสอบขณะสวมบทบาทเขาไปขอซอยาแกอกเสบรกษาอาการเจบคอและยาเมดสเตยรอยด ตามเวลาปฏบตการของเภสชกรทแจงไวในปาย


47

ตารางท 2. วธการประเมนคณภาพของรานยาในเกณฑแตละขอ (ตอ) หมายเหต: ไมไดประเมนเกณฑ 3 ขอตอไปน 1) ผมหนาทปฏบตการมสขภาพอนามยด ไมเปนแหลงแพรเชอแกผรบบรการ 2. ผชวยปฏบตการ (ถาม) ปฏบตงานภายใตการก ากบดแลของเภสชกรผมหนาทปฏบตการ และ 3) ผชวยปฏบตการ (ถาม) มสขภาพอนามยด ไมเปนแหลงแพรเชอแกผรบบรการ

3. ดานกระบวนการคณภาพ เกณฑมาตรฐาน แนวทางในการประเมน

จดใหมการบรบาลทางเภสชกรรมทเหมาะสม

ประเมนโดยการสวมบทบาทขอซอยาแกอกเสบส าหรบอาการเจบคอและยาเมดสเตยรอยด (ดรายละเอยดในหวขอการสวมบทบาทขอรบบรการและการสงเกตเพอเกบขอมลขณะรบบรการ)

4. ดานการจดหา การควบคมยาและเวชภณฑ เกณฑมาตรฐาน แนวทางในการประเมน

1. จดเกบรกษายาอยในภาชนะเดมทมฉลากครบถวนตามทกฎหมายก าหนด 2. จดใหมภาชนะบรรจยาทเหมาะสม เพอปองกนการเสอมคณภาพ

สงเกตจากภาชนะทบรรจยาโดยรวมภายในราน หรอจากทสามารถมองเหนได วามฉลากดงเดมตดอยขางขวดหรอไม หรอการเปลยนแปลงฉลากทมองเหนไดชดหรอไม

3. มการจดการควบคมสภาวะแวดลอมทเหมาะสมตอการรกษาคณภาพผลตภณฑแตละชนด

สงเกตวามการตดตงเครองปรบอากาศหรอไม เนองจาก เครองปรบอากาศจะสามารถควบคมอณหภมใหคงท และเปนภาวะทเหมาะสมตอการเกบรกษายา หรอหากไมมเครองปรบอากาศ ในรานตองไมรอน แดดตองไมสองถงบรเวณชนวางยา

หมายเหต: ไมไดประเมนเกณฑ 2 ขอตอไปน 1) ตองมระบบควบคมยาเสพตดใหโทษ วตถออกฤทธตอจตและประสาท และยาควบคมพเศษอน ๆ ทรดกมและสามารถตรวจสอบไดตลอดเวลา และ 2) มกระบวนการควบคมยาหมดอายทมประสทธภาพ มบญชควบคมและก ากบยาหมดอาย 5. ดานการใหบรการ

เกณฑมาตรฐาน แนวทางในการประเมน 1. สงเสรมใหมการใชยาอยางเหมาะสม เชน การไมจ าหนายยาชด การค านงถงความคมคาในการใชยา การใชยาตามมาตรฐานการรกษาอนเปนทยอมรบ

ประเมนจากการบรการวาเปนไปตามมาตรฐานการรกษาหรอไมเมอผวจยสวมบทบาทเขาไปขอซอยาแกอกเสบรกษาอาการเจบคอ (ดรายละเอยดในหวขอการสวมบทบาทขอรบบรการและการสงเกตเพอเกบขอมลขณะรบบรการ)

2. ตองคนหาผรบบรการทแทจรง และคนหาความตองการและความคาดหวงจากการซกถามอาการ ประวตการใชยา รวมถงศกษาจากแฟมประวตการใชยา (ถาม) กอนการสงมอบยาทกครง เพอใหเหมาะสมกบผปวยเฉพาะรายตามมาตรฐานการดแลผปวย

ประเมนวาไดมการซกประวตหรออาการเพมเตมเพอเจาะลกถงปญหาหลกของผปวยเมอผวจยสวมบทบาทเขาไปขอซอยาแกอกเสบรกษาอาการเจบคอและยาเมดสเตยรอยด (ดรายละเอยดในหวขอการสวมบทบาทขอรบบรการและการสงเกตเพอเกบขอมลขณะรบบรการ)

3. มเภสชกรเปนผสงมอบยาใหแกผมารบบรการโดยตรง

ประเมนจากการสวมบทบาทเขาซอยาทง 2 กรณ ประเมนวาผจายยาเปนใคร เปนเภสชกรผมหนาทปฏบตการหรอไม (ดการประเมนดานท 2)


48

ตารางท 2. วธการประเมนคณภาพของรานยาในเกณฑแตละขอ (ตอ) 5. ดานการใหบรการ

เกณฑมาตรฐาน แนวทางในการประเมน 4. มฉลากยาซงประกอบดวยชอสถานบรการ หมายเลขโทรศพท ชอผปวย วนทจาย ชอการคา ชอสามญทางยา ขอบงใช วธใช ขอควรระวง และวนหมดอาย

ประเมนจากขอมลบนซองยาหรอฉลากยาวามลกษณะครบตามทเกณฑก าหนดหรอไม

5. ตองอธบายการใชยาและการปฏบตตวของผมารบบรการอยางชดเจน ทงโดยวาจาและลายลกษณอกษร เมอสงมอบยา

ประเมนเภสชกรมการใหค าแนะน าเรองการใชยาและการปฏบตตวดวยวาจา หรอมค าแนะน าเพมเตม ใหไปพบแพทยหรอไม

หมายเหต: ไมไดประเมนเกณฑตอไปน 1) ไมควรสงมอบยาใหเดกทมอายต ากวา 12 ปโดยไมทราบวตถประสงค 2) หามสงมอบยาเสพตดใหโทษและวตถออกฤทธตอจตและประสาทใหกบเดกทอายต ากวา 12 ปในทกกรณ และ 3) เฝาระวงอาการอนไมพงประสงคจากการใชยาและผลตภณฑสขภาพและรายงานอาการอนไมพงประสงค 6. ดานการปฏบตตามกฎระเบยบ และจรยธรรม

เกณฑมาตรฐาน แนวทางในการประเมน 1. รานยาไมจ าหนายยาทอยในความรบผดชอบของเภสชกร ในขณะทเภสชกรไมอยปฏบตหนาท

ประเมนเฉพาะรานทผใหบรการไมใชเภสชกร ใหประเมนวา ทางรานไดจายยาอนตรายหรอยาควบคมพเศษหรอไมเมอผวจยสวมบทบาทขอซอยาแกอกเสบรกษาอาการเจบคอและยาเมดสเตยรอยด

2. รานยาและเภสชกรตองมการปฏบตตามกฎหมายและระเบยบ

ตรวจสอบวา เภสชกรไดจายยาเมดสเตยรอยดหรอไมเมอผรบบรการรองขอโดยไมมใบสงยา และม “การแขวนปาย”หรอไม (ดการประเมนในดานท 2)

หมายเหต: ไมไดประเมนเกณฑตอไปน 1) เภสชกรตองไมประพฤตปฏบตการใด ๆ ทสงผลกระทบในทางเสอมเสยตอวชาชพเภสชกรรมและวชาชพอน ๆ การกระท าเพอการบรบาลทางเภสชกรรมใดๆ ใหกระท าภายใตขอบเขตของกฎหมาย 2) ตองไมถกเพกถอนใบอนญาต หรออยในระหวางการพกใชใบอนญาตทเกยวของ 3) ตองไมมยาทไมตรงกบประเภททไดรบอนญาต ไมมยาทไมถกตองตามกฎหมาย 4) ตองใหความเคารพและเกบรกษาความลบขอมลของผปวย โดยจดระบบปองกนขอมลและรายงานทเปนของผปวย 7. ดานการใหบรการและการมสวนรวมในชมชนและสงคม

เกณฑมาตรฐาน แนวทางในการประเมน ไมจ าหนายผลตภณฑทบนทอนตอสขภาพ เชน บหร สรา เครองดมทมแอลกอฮอล เปนตน ในบรเวณทรบอนญาต

ประเมนโดยตรวจหาการจ าหนายผลตภณฑทบนทอนตอสขภาพตางๆ ทปรากฏในราน เชน บหร สรา

ปฏบตงานไมใชเภสชกรทระบในปายหรอการสงเกตจากรปถายท าไมได ผวจยจะตดตอกบเภสชกรในพนทซงคนเคยกบรานดงกลาวและสอบถามรายละเอยดวา ผทปฏบตงานในเวลาดงกลาวเปนเภสชกรหรอไม จ านวนตวอยางทคอนขางนอยท าใหการหาขอมลเชงลกท าไดไมยาก อกทงเภสชกรในพนทวจยมกมความคนเคยกนเปนอยางด การวจยนถอวา

รานยามเภสชกรประจ ารานไมวาเภสชกรทปฏบตการจะเปนคนเดยวทระบในปายหรอไม นอกจากน ผวจยยงสงเกตการแสดงตนวาเปนเภสชกร โดยพจารณาการแตงตวของผใหบรการวาสวมเสอกาวนหรอไม หรอมสญลกษณของสภาเภสชกรรมและค าวาเภสชกรบนเสอหรอไม


49

การบรการเภสชกรรม: ผวจยประเมนจากการสวมบาทซอยาแกอกเสบรกษาอาการเจบคอและยาเมดสเตย-รอยด ในประเดนดงตอไปน

-ในการซอยาทงสองครง ผใหบรการไดซกประวตดวยค าถามตอไปนหรอไม 1) ใครเปนคนทตองการใชยา 2) อาย 3) ประวตการแพยา 4) โรคประจ าตว และ 5) ประวตการใชยา และมการซกถามอาการเพมเตมทเจาะจงถงปญหาหลกของผปวยหรอไม

-กรณการขอซอยาแกอกเสบฯ ผวจยสงเกตชอยาทจายจากขางขวดยา/แผงยา/ซองยา กรณทไมอาจทราบชอยาจากการสงเกต ผวจยถามชอยาจากผใหบรการหลงสนสดการเกบขอมลในครงนน (กอนออกจากราน) หลกฐานจากงานวจยและแนวทางการใชยาปฏชวนะของโครงการ Antibiotics Smart Use (27, 28) แนะน าวา อาการเจบคอทใชในการสวมบทบาทครงนมกเกดจากการตดเชอไวรส ซงผปวยยงไมสมควรทจะไดรบยาปฏชวนะ ดงนนการจายยาปฏชวนะถอวาเปนการใชยาทไมสมเหตสมผล

-ในการซอยาท งสองคร ง ผ ว จย สง เกตความครบถวนของฉลากยาในเรองชอสถานบรการ หมายเลขโทรศพท ชอผปวย วนทจาย ชอการคา ชอสามญทางยา ขอบงใช วธใช ขอควรระวง และวนหมดอาย

-ในการซอยาทงสองครง ผวจยเกบขอมลค าอธบายการใชยาและการปฏบตตวทงทเปนวาจาและลายลกษณอกษร

การจายยาสเตยรอยด: ผวจยสงเกตวา เภสชกรจายยาเมดสเตยรอยดหรอไมเมอผรบบรการรองขอโดยไมมใบสงยา การจายยาดงกลาวถอวาไมเปนไปตามทกฎหมายก าหนด เพราะยาเมดสเตยรอยดเปนยาควบคมพเศษทตองจายตามใบสงยาเทานน

การจายยาเมอไมมเภสชกรปฏบตงาน: ผวจยสงเกตวา ทางรานไดจายยาอนตรายหรอยาควบคมพเศษหรอไมเมอผวจยสวมบทบาทขอซอยาแกอกเสบรกษาอาการเจบคอและยาเมดสเตยรอยด

การวเคราะหขอมล การเปรยบเทยบผลลพธซงเปนตวแปรเชงคณภาพ

ระหวางรานยาคณภาพและรานยาควบคมใชสถต Cochran–Mantel–Haenszel (CMH) Chi-square (26) Agresti กลาววา การทดสอบ McNemar ทใชกบตวอยางจบคเปนรปแบบ

หนงของการทดสอบ CMH แตการทดสอบ McNemar ใชไดเฉพาะกบกรณทการจบคเปนแบบ 1 ตอ 1 เทานน (26) ในการวจยน รานยาคณภาพบางรานมกลมควบคมเขาคมากกวา 1 ราน ดงนนจงใชการทดสอบ CMH การวจยก าหนดใหคาคลาดเคลอนชนดท 1 เทากบ 0.05 การทดสอบสมมตฐานเปนแบบสองทางเนองจากธรรมชาตของสถตทใช

การบรรยายปรมาณรานทมคณภาพตามเกณฑ (เชน มเภสชกรประจ า) ใชจ านวนทสงเกตพบ (เชน 8 รานจาก 9 ราน) โดยไมค านวณเปนรอยละเนองจากขนาดตวอยางทนอย

ผลการวจยและการอภปรายผล รานยาคณภาพในการวจยเปนรานแบบลกโซหรอเฟรนไชส 5 ราน และเปนรานยาเดยวอก 4 ราน สวนกลมควบคมเปนรานยาแบบลกโซหรอแบบเฟรนไชส 4 รานและรานยาเดยวอก 10 ราน คณภาพดานสถานท อปกรณ และสงสนบสนนบรการ

ตารางท 3 แสดงผลการสงเกตสภาพทางกายภาพของรานยา พบวา รานยาคณภาพเกอบทงหมด (8 ใน 9 แหง) มความสะอาดมากและสะอาดมากกวารานยาทวไป (P=0.047) การวจยไมพบรานยาทมความสะอาดในระดบต า รานยาคณภาพและรานยาทวไปมอากาศถายเทและความสวางภายในรานอยในระดบเดยวกน (P>0.05)

รานยาคณภาพ 2 ใน 9 รานและรานทวไป 2 ใน 14 รานไมไดใชอปกรณนบเมดยาเนองจากยาทกชนดในรานเปนแบบบรรจแผงหรอขวด และจ าหนายโดยไมมการนบเมด ดงนนจงไมเกดการปนเปอนจากอปกรณนบเมดยา รานยาทงสแหงนเปนรานแบบลกโซ ในการวจยน หากสงเกตพบวา อปกรณนบเมดยามตงแตสองชนขนไปและวางในต าแหนงทตางกน ใหสนนษฐานวามการแยกอปกรณนบยาเพอปองกนการปนเปอน ผลการวจยพบวา รานยาคณภาพเกอบทงหมด (7 ใน 9 แหง) มการแยกอปกรณทใชหรอจายยาบรรจแผงหรอขวดเพอปองกนการปนเปอนมากกวารานยาทวไป (P=0.005) นอกจากน รานยาคณภาพยงมอปกรณนบยาทสะอาดกวารานทวไป หรอมการท าความสะอาดกอนใชมากกวา (P=0.018) อยางไรกตาม ความสะอาดของอปกรณนบยาในทกรานอยในระดบปานกลางถงมาก (ตารางท 3)


50

ตารางท 3. คณภาพดานสถานท อปกรณ สงสนบสนนบรการ

เกณฑ จ านวนราน

P-value1 รานยาคณภาพ (N=9)

รานยาทวไป (N=14)

ความสะอาดของรานยา มาก ปานกลาง

8 1

8 6

χ2(1)= 3.95 P=0.047

การถายเทอากาศของรานยา มาก ปานกลาง

4 5

10 4

χ2(1)=3.35 P=0.067

ความสวางของรานยา มาก ปานกลาง

6 3

12 2

χ2(1) =1.90 P=0.17

การแยกอปกรณนบยา แยกหรอใชยาแบบแผงทงราน ไมแยก

7 2

8 6

χ2(1) =7.98 P=0.005

ความสะอาดของอปกรณนบยา มากหรอไมมการนบยา ปานกลาง

6 3

3 11

χ2(1) =5.60 P=0.018

1: Cochrane–Mantel–Haenszel Chi-square test ดานผใหบรการ ตารางท 4 แสดงผลการสงเกตผใหบรการในรานยาดวยสองกรณศกษา คอ การขอซอยาแกอกเสบและการขอซอยาสเตยรอยด รานยาคณภาพและรานยาทวไปไมแตกตางในเรองเพศของผใหบรการ ผใหบรการในรานยาคณภาพสวมเสอกาวนมากกวารานยาทวไป (P=0.046 และ 0.008 ในการสวมบทบาททงสองครง ) และยงแสดงตราสญลกษณสภาเภสชกรรมมากกวา เสอกาวนทผใหบรการทกรายสวมใส ไมวาจะเปนรานยาคณภาพหรอรานทวไป ลวนมค าวาเภสชกรปรากฏ ผลการวจยชวา ผใหบรการในรานยาคณภาพแสดงตนวาเปนเภสชกรมากกวา

จากการสวมบทบาทซอยาทงสองครง พบผลตรงกนวา ผใหบรการในรานยาคณภาพเปนเภสชกร 8 ราน จาก 9 ราน (7 รานเปนเภสชกรทมชอปรากฏในปาย อก 1 รานเปนเภสชกรซงเปนคสมรสของเภสชกรทมชอปรากฏบนปาย) อก 1 รานพบวา ผชวยเภสชกรเปนผจายยาในทงสอง

ครงของการซอยาและผใหบรการสวมเสอทมอกษรระบชดวาเปนผชวยเภสชกร

ในรานยาทวไปพบวา ผใหบรการเกนกวาครงไมใชเภสชกร (9 จาก 14 ราน) เปนทนาสงเกตวา ในจ านวนน 2 ราน (จาก 9 ราน) มเภสชกรอยในราน ณ ขณะทผวจยขอซอยาแกอกเสบฯ แตผขายยากลบเปนผชวยเภสชกรซงไดจายยาปฏชวนะแกผวจยโดยเภสชกรไมไดควบคมอยางใกลชด ในการขอซอยาสเตยรอยดพบการบรการโดยผชวยเภสชกรทง ๆ ทเภสชกรปรากฏตวอย 1 ราน (ในกลมควบคม) แตผชวยเภสชกรไมไดจายยาสเตยรอยดให ผลการวจยชวา รานยาคณภาพมเภสชกรเปนผใหบรการมากกวาอยางชดเจน ดานการจดหา/ควบคมยา ตารางท 5 แสดงผลการประเมนคณภาพดานการจดหา/ควบคมยา ทกรานในการศกษา (N=23) แยกเกบยาตามสรรพคณ รานยาคณภาพทกรานมปายก ากบกลมยา


51

ตารางท 4. ผใหบรการในรานยา กรณขอซอยาแกอกเสบ

P-value1

กรณขอซอ ยาสเตยรอยด

P-value1 รานยา

คณภาพ (N=9)


รานยาคณภาพ (N=9)


เพศ หญง ชาย

5 4

6 8

χ2(1) =1.69 P=0.19

4 5

6 8

χ2(1) =0.001

P=1.00

การแตงกาย สวมเสอกาวน ไมสวมเสอกาวน

6 3

2 12

χ2(1) =7.63 P=0.006

7 2

5 9

χ2(1) =7.84

P=0.005 สญลกษณบนเสอกาวน มสญลกษณของสภาเภสชกรรม ไมมสญลกษณ

4 2

0 2

χ2(1) =4.00 P=0.046

4 3

0 5

χ2(1) =6.98

P=0.008 ปกค าวา ”เภสชกร” ทเสอกาวน ปก ไมปก

6 0

2 0

a

7 0

4 1

χ2(1) =0.75

P=0.39 ผจายยา เภสชกร เปนคนเดยวกบทแจงในปาย ไมใชคนทแจงชอในปาย ไมใชเภสชกร (แมวาจะมเภสชกรอย)

7 1 1

5 0 9

χ2(1)=11.21 P=0.001

7 1 1

5 0 9

χ2(1) =10.68

P=0.001

a: ค านวณไมไดเพราะทกคนทสวมเสอกาวนลวนมค าวาเภสชกร 1: Cochrane–Mantel–Haenszel Chi-square test อยางชดเจน แตรานยาทวไปไมถงครง (4 ใน 14 ราน) มปายดงกลาว การสงเกตระหวางสวมบทบาทซอยาทงสองครงพบวา ทงรานยาคณภาพและรานทวไปทกแหงจดเกบรกษายาอยในภาชนะเดมทมฉลากครบถวน ดงนนจงอาจกลาวไดวา รานทงหมดมภาชนะบรรจยาทเหมาะสม ในเร องการควบคมสภาวะแวดลอมเพอรกษาคณภาพ พบวา ร านยาคณภาพเกอบท งหมดตดต งเครองปรบอากาศจ านวน (8 ใน 9 ราน) รานยาทวไปตดตงเครองปรบอากาศนอยกวา (8 ใน 14 ราน) แมวาเครองปรบอากาศจะสามารถควบคมอณหภมใหคงทและเหมาะตอการเกบรกษายามากกวา แตในการศกษานใชเกณฑการสองถงของแดดเปนตวชถงเหมาะสมของสภาวะ

แวดลอม จากการสงเกตพบวา รานยาคณภาพและรานยาทวไปทกรานทศกษาไดระมดระวงแสงแดดในระดบทนาพอใจ คอ มมล กนสาด หรอปายโฆษณา ฯลฯ ทชวยกนแสงแดดไดด (ตารางท 5) ดานกฎระเบยบและจรยธรรมและดานการใหบรการชมชนและสงคม การประเมนดานกฎระเบยบและจรยธรรมของรานยาในสองประเดนคอ การจายยาอนตรายขณะทเภสชกรไมอย และการจายยาควบคมพเศษ (สเตยรอยด) โดยไมมใบสงพบวา รานยาคณภาพทไมพบเภสชกร (1 รานจาก 9 ราน)


52

มการจายยา roxithromycin (ยาอนตรายตามกฎหมาย) แกนกวจยทสวมบทบาทของซอยาแกอกเสบส าหรบอาการเจบคอ ขณะทรานยาทวไปทผใหบรการไมใชเภสชกร (9 รานจาก 14 ราน) จายยาปฏชวนะทง 9 ราน ไดแก amoxicillin (7 ราน) ciprofloxacin 1 ราน และ cephalexin 1 ราน จะเหนไดวา รานยาทไมมเภสชกร (ไมวาจะเปนรานยาคณภาพหรอไม) ลวนมแนวโนมจายยาทผดกฎหมาย (ตารางท 5) การสวมบทบาทซอยาสเตยรอยด พบวา รานยาคณภาพและรานยาทวไปประมาณครงหนงจายยาแกอาสาสมคร ซงแสดงวา รานทงสองประเภทไมแตกตางกนในประเดนน ในเรองการใหบรการชมชนและสงคมพบวา รานยาคณภาพและรานยาทวไปทกรานไมไดจ าหนายผลตภณฑทบนทอนตอสขภาพ เชน บหร สรา เปนตน

ดานกระบวนการคณภาพและดานการใหบรการ การซกประวตในกรณผมารบบรการขอซอยาแกอกเสบฯ และยาสเตยรอยด

ตารางท 6 แสดงผลการประเมนตามมาตรฐานเรองการคนหาผรบบรการทแทจรงและคนหาความตองการทางยาจากการซกอาการและประวตการใชยา โดยภาพรวม รานยาคณภาพและรานยาทวไปไมแตกตางกนในประเดนการซกประวตผปวยดวยค าถามหลก 5 ขอ (ใครคอผใชยา อายผใชยา ประวตการแพยา โรคประจ าตว และประวตการใชยา) แมวารานยาคณภาพจะคนหาผใชยาทแทจรงมากกวารานยาทวไปในกรณของการขอซอยาสเตยรอยด (χ2(1) =6.25, P=0.012) และถามเรองโรคประจ าตวมากกวาในกรณการขอซอยาแกอกเสบ (χ2(1) =15.19, P<0.001) นอกจากน

ตารางท 5. คณภาพดานการจดหา/ควบคมยาและเวชภณฑ ดานการปฏบตตามกฎระเบยบ และดานการใหบรการชมชน-สงคม

เกณฑ จ านวนราน

P-value2 รานยาคณภาพ (N=9) รานยาทวไป (N=14) ดานการจดหา/ควบคมยาและเวชภณฑ ลกษณะภาชนะบรรจยา

ยาบรรจในภาชนะเดม/มฉลากครบถวน พบการเปลยนภาชนะบรรจยา

9 0

14 0

χ2(1) =0.00 P=1.00

การจดการควบคมสภาวะแวดลอม1

ตดเครองปรบอากาศและแดดไมสามารถสองถงยา ไมตดเครองปรบอากาศ แตแดดไมสามารถสองถงยา แดดสามารถสองถงยา

8 1 0

8 6 0

χ2(1) =0.00 P=1.00

ดานการปฏบตตามกฎระเบยบ และจรยธรรม จ าหนายยาอนตรายขณะทเภสชกรไมอย จายยาปฏชวนะ

1 ใน 1 รานซงผบรการ ไมใชเภสชกร

9 ใน 9 รานซงผบรการไมใชเภสชกร

-

การจายสเตยรอยดโดยไมมใบสง 4 6 χ2(1) =0.00, P=1.00

ดานการใหบรการชมชนและสงคม จ าหนายผลตภณฑทบนทอนตอสขภาพ

0

0

-

1: การทดสอบ chi-square ค านวณโดยจดตวแปรเปนสองกลม คอ แดดสามารถสองถงชนเกบยา (ไมวาจะตดตง เครองปรบอากาศหรอไม) และแดดไมสามารถสองถง 2: Cochrane–Mantel–Haenszel Chi-square test


53

โดยรวมแลวรานทงสองประเภทนอยกวาครงทถามวาใครคอผใชยาทแทจรง ประเดนนเปนสงทควรปรบปรง ผลการวจยนาสนใจคอ รานยาทกรานถามเรองประวตการแพยา

รานยาคณภาพสอบถามอาการเพอประกอบการวนจฉยโรคและจายยามากกวารานยาทวไปอยางชดเจน (P<0.05) ในกรณการขอซอยาแกอกเสบ รานยาคณภาพเกอบทกราน (7-9 ราน จาก 9 ราน) ซกถามถงระยะเวลามอาการ และการมอาการไข-ไอ ขณะทรานยาทวไป 5-9 รานจาก 14 รานซกถามในประเดนดงกลาว ในกรณขอซอยา สเตยรอยด รานยาคณภาพสอบถามอาการมากกวารานยาทวไปอยางชดเจนในประเดนวตถประสงคในการใชยา ระยะเวลาทใชยา และอาการแสดง (P<0.05) (ตารางท 6)

การจายยาในกรณยาแกอกเสบฯ ตารางท 7 แสดงการจายยาของรานยาเมอผวจยสวมบทบาทซอยาแกอกเสบส าหรบอาการเจบคอซงมอาการชดเจนวาอาจเกดจากไวรสและยงไมสมควรไดรบยาปฏชวนะ รานยาคณภาพ 6 จาก 9 รานจายยาปฏชวนะ ขณะทรานยาทวไปแทบทกราน (13 ใน 14 ราน) จายยาปฏชวนะ ใน 13 รานนมอย 9 รานทผใหบรการไมใชเภสชกร การจายยาป ฏ ช ว น ะ ด ง ก ล า ว ( amoxicillin, ciprofloxacin แ ล ะ cephalexin) จงเปนการกระท าทผดกฎหมายเนองจากยาดงกลาวจดเปนยาอนตราย แมวารานยาคณภาพจะจายยาไดถกตองตามหลกวชาการมากกวา แตรานยาคณภาพจ านวน

ตารางท 6. การซกประวตในกรณผมารบบรการขอซอยาแกอกเสบฯ และยาสเตยรอยด

การซกประวต

จ านวนราน/จ านวนรานทงหมด ขอซอยาแกอกเสบ ขอซอยาสเตยรอยด





ค าถามหลก ใครคอผใชยา อาย

4/9 3/9

5/14 5/14

3/91 0/9

3/14 0/14

ประวตการแพยา 9/9 14/14 0/9 0/14

โรคประจ าตว 7/91 2/14 1/9 0/14

ประวตการใชยาหรอยาทใชประจ า 0/9 0/14 2/9 2/14

การซกอาการ (ขอซอยาแกอกเสบ) ระยะเวลามอาการ ไข น ามก ไอ ยาทใชมาแลว (ประวตการรกษา) อน ๆ (การกลนเจบ/แสบคอฯลฯ)

7/91 9/91 8/91 9/91 2/91 3/91

5/14 9/14 7/14 9/14 1/14 1/14

NA NA

การซกอาการ (ขอซอยาสเตยรอยด) วตถประสงคในการใชยา ระยะเวลาทใชยา อาการแสดง

NA

NA

3/91 2/91 3/91

2/14 2/14 2/14

1: Cochrane–Mantel–Haenszel Chi-square test พบความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถตท P<0.05 NA: ไมเกยวของ


54

มากกยงจายยาปฏชวนะ ซงเปนเรองทตองปรบปรงตอไป ราคายาของรานยาคณภาพและรานทวไปไมมความแตกตางกน (P=0.65) การจายยาปฏชวนะในผปวยทมอาการดงกลาวถอวามความไมเหมาะสม ผวจยจงไมไดวเคราะหตอไปวา ปรมาณยาปฏชวนะทจายเพยงพอหรอครบระยะเวลาการรกษาหรอไม หลงจายยา รานยาทกรานใหค าแนะน าดวยวาจาในเรองวธการกนยา รานยาคณภาพและรานทวไปไมแตกตางในเรองการใหค าแนะน าการปฏบตตน เชน การทานยาตดตอกนจนหมด (กรณทจายยาปฏชวนะ) การพกผอน

มาก ๆ การดมน าอน การงดของมน/ของทอด และหากอาการไมดขนใหกลบมารานยาหรอพบแพทย (ตารางท 7) ลกษณะซองยาในกรณยาแกอกเสบฯ

ขอมลบนซองยาทไดเมอสวมบทบาทซอยาแกอกเสบฯ แสดงในตารางท 8 รานยาคณภาพ 7 ราน (จาก 9 ราน) และรานยากลมควบคม 12 ราน (จาก 14 ราน) จายยาโดยบรรจในซอง รานยาคณภาพบางรานไมใชซองเนองจากจายยาอมแกเจบคอเพยงอยางเดยว รานยาทวไปหนงรานจายยาโดยยนแผงยาใหและแนะน าวธใชยาดวยวาจาโดยไมม

ตารางท 7. การจายยาของรานยาเมออาสาสมครขอซอยาแกอกเสบ จ านวนราน P-value1



การจายยาปฏชวนะ

ไมจายยาปฏชวนะ จายยาปฏชวนะ

3 6

1 13

χ2(1) =6.25, P<0.012

ชนดของยาทจายยา Amoxycillin Roxithromycin Ciprofloxacin Ciprofloxacin+ยาลดอาการบวม Cephalexin ยาอมแกเจบคอ ยาลดอาการบวม

4 2 0 0 0 2 1

9 0 2 1 1 1 0

-

ราคายา (พสย)2

54.44+26.15 (10-100)

59.21+22.45 (10-96)

t(21)=-.466, P=0.65

ค าแนะน าวธการใชยา 9 14 -

ค าแนะน าการปฏบตตนอน ๆ ทานยาตดตอกนจนหมด พกผอนมาก ๆ ดมน าอน งดของมน/ของทอด ไมดขนใหกลบมาหรอพบแพทย

6 2 4 1 2

9 0 4 2 1

χ

2(1) =0.19, P=0.663

χ2(1) =2.25, P=0.133

χ2(1) =1.89, P=0.173

χ2(1) =4.89, P=0.0873

χ2(1) =0.75, P=0.393

1: Cochrane–Mantel–Haenszel Chi-square test หรอ t-test 2: ไมไดวเคราะหจ านวนเมดยาทจายวาเพยงพอตอการรกษาหรอไม เพราะยาสวนใหญทจายคอยาปฏชวนะซงถอวาไม จ าเปนในกรณน 3: ค านวณโดยใชขอมลค าแนะน าแตละดานแยกกน


55

ซองยา รานยาคณภาพทกรานใชซองทจดท าขนส าหรบรานของตนเปนการเฉพาะ หนาซองจงปรากฏชอราน ทอย และหมายเลขโทรศพทอยางชดเจน (ยกเวน 1 รานทไมปรากฏหมายเลขโทรศพท ) ความชดเจนของขอมลดงกลาวมมากกวารานยาทวไป (P<0.05) รานยาทวไป 6 จาก 12 รานใชซองยาประจ ารานทมขอมลชอรานและทอย อก 6 รานใชซองอนทม สญลกษณ Rx หนาซองโดยไมปรากฏขอมลเกยวกบรานยา รานยาคณภาพระบวนทจายยาบนซองมากกวารานยาทวไป (P<0.05) ไมมรานใดเลยในการศกษาทระบชอผปวย การระบชอยาลงบนซองยาท าใหผเกยวของทราบชนดของยา ซงมประโยชนมากเมอพบอาการไมพงประสงคหรอเมอผเกยวของตองการรวบรวมประวตการใชยา งานวจยนถอวา รานยาไดระบชอยาเพยงพอหากเขยนชอยาบนซองยาไมวาจะเปนชอสามญหรอชอการคา นอกจากน

การจายยาทมการระบชออยางชดเจนบนบรรจภณฑ (เชน ยาแผง) กถอวาไดระบชอยาเพยงพอ รานยาคณภาพแทบทกรานจายยาโดยระบชอยาอยางเพยงพอ (6 จาก 7 รานทจายยาโดยบรรจซอง) ขณะทรานยาทวไปกวาครง (7 จาก 12 รานทใชซองยา) ไมระบชอยาบนซองเมอจายยาแบบนบเมด ความแตกตางนมนยส าคญทางสถต (P=0.035) แตรานยาทงสองทระบหนาซองยาไมแตกตางกนในเรองความแรงของยา ขอบงใช วธใช และขอควรระวง (P>0.05) (ตารางท 8) ผลการขอซอยาสเตยรอยด ก า ร ใ ช ซ อ ง ย า จ า ก โ ร งพ ย า บ า ลท ร ะ บ ช อ Prednisolone เพอขอซอยาดงกลาว 10 เมด พบวา รานยาคณภาพ 4 จาก 9 รานและรานยาทวไป 6 จาก 14 รานขายยาใหแกอาสาสมคร (ตารางท 5) ทง ๆ ทกฎหมายก าหนด

ตารางท 8. ขอมลบนซองยาทไดเมอสวมบทบาทซอยาแกอกเสบฯ

ขอมลบนซองยา จ านวนรานทจายยาซงบรรจในซอง P-value1



ชอราน 7 6 χ2(1) =5.12, P=0.024

ทอย 7 5 χ2(1) =6.47, P=0.011

หมายเลขโทรศพท 6 3 χ2(1) =6.54, P=0.011

ชอผปวย 0 0 -

วนท 2 0 χ2(1) =4.00, P=0.046

การเขยนชอยา

เขยนชอยาบนซอง ไมเขยนแตมชอยาบนแผงยา ไมเขยนชอยา (ยาแบบนบเมด)

4 2 1

3 2 7

χ2(1) =4.47, P=0.0352

ความแรงของยา (เขยนหรอแสดงบนแผง) 4 3 χ2(1) =3.35, P=0.067

ขอบงใช 6 9 χ2(1) =0.66, P=0.80

วธใช 7 12 χ2(1) =0.00, P=1.00

ขอควรระวง 1 0 χ2(1) =3.00, P=0.083

1: Cochrane–Mantel–Haenszel Chi-square test 2: การทดสอบ chi-square ค านวณโดยจดตวแปรเปนสองกลม คอ 1) เขยนชอยาซองและ/หรอมชอยาบนแผงยา และ 2) ไมเขยนชอยาบนซองในการจายยาแบบนบเมด


56

ใหยาดงกลาวตองจายตามใบสง รานทงสองประเภทไมแตกตางกนในประเดนน รานยาทวไปทจายยาสเตยรอยด 6 รานนน มอย 4 รานทจายโดยบคคลอนทไมใชเภสชกร ยงไปกวานน รานเหลานจายยาใหโดยไมไดใหค าแนะน าใด ๆ รานยาคณภาพซกประวตในการจายยานมากกวารานทวไป (ตารางท 6) รานยาคณภาพทไมจายยาชแจงเหตผลวา ไมมยาชนดนจ าหนาย (4 ราน) และตองใชใบสงแพทยตามกฎหมาย (1 ราน) สวนรานยาทวไปทไมจายยาอธบายวา ไมมยาจ าหนาย (6 ราน) ไมรจกยาตวน (1 ราน) และตองการใบสงแพทย (1 ราน)

สรปและอภปรายผลรวมทงสองตอน

การวจยนมงเปรยบเทยบรานยาคณภาพและรานยาทวไปในมตตางๆ ใชเกณฑมาตรฐานรานยาของสภาเภสชกรรมและรางประกาศกระทรวงวาดวยหลกปฏบตทดทางเภสชกรรมซงผวจยคดเลอกมา 16 ขอ เพราะเปนขอทผเชยวชาญดานเภสชกรรมชมชนเหนวามความส าคญมาก และเปนเกณฑทสามารถประเมนไดดวยการสงเกตและการสวมบทบาทขอซอยาสเตยรอยดและยาแกอกเสบส าหรบอาการเจบคอ ในดานสถานท อปกรณ และสงสนบสนนบรการ พบวา เมอเปรยบเทยบกบรานทวไปในบรเวณเดยวกน รานยาคณภาพมความสะอาดมากกวา แยกอปกรณนบเมดยาหรอจายยาบรรจแผงหรอขวดเพอปองกนการปนเปอนมากกวา มอปกรณนบยาทสะอาดกวารานทวไปหรอมการท าความสะอาดกอนใชมากกว า ท งน อาจ เปนไปไดว า กระบวนการตรวจสอบกอนใหการรบรองเปนรานยาคณภาพนน ใหความส าคญกบเรองสถานท อปกรณ และสงสนบสนนบรการ ซงเปนสงทตรวจสอบไดงายเมอเทยบกบดานอน เชน การปฏบตตามกฎหมาย

ในดานผใหบรการ ผใหบรการในรานยาคณภาพแสดงตนแกผรบบรการวาเปนเภสชกรมากกวา โดยมแนวโนมในการสวมเสอกาวนมากกวา และมสญลกษณสภาเภสชกรรมปรากฏบนเสอมากกวารานยาทวไป การศกษาในรานยาคณภาพ 40 แหงในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑลพบวา รอยละ 65.0 ของเภสชกรสวมเสอกาวนทมสญลกษณของสภาเภสชกรรม (23) ซงใกลเคยงกบเภสชกรทสวมเสอกาวนในการศกษาน (6 ใน 9 รานหรอรอยละ

66.67) รานยาทวไปมผใหบรการทเปนเภสชกรเพยงรอยละ 35.7 ในบางราน แมวาเภสชกรจะอยในราน แตกใหผชวยเภสชกรจายยาปฏชวนะโดยไมไดควบคมอยางใกลชด การวจยในพนทวจยเดยวกนในป 2550 ไดตรวจสอบวา ผใหบรการในรานยาแผนปจจบนทกแหงในอ าเภอรวม 189 รานเปนเภสชกรหรอไม โดยสวมบทบาทไปปรกษาปญหาเกยวกบยาพนฐานทเภสชกรทราบเปนอยางด (เชน สวมบทบาทขอค าปรกษาการใชยารกษาสว tetracycline รวมกบ ferrous fumarate) ผลวจยพบวา มเภสชกรปฏบตงานใน 60 ราน คดเปนรอยละ 31.7 (4) ซงใกลเคยงกบผลทพบในรานยาทวไปของการศกษาน (รอยละ 35.7) แมวาระยะเวลาของการวจยในอดตกบการวจยนจะตางกนถง 5 ป จงบงชวา ปญหาการขาดเภสชกรปฏบตการในชวงเวลาท าการของรานยา หรอ “การแขวนปาย” ในรานทวไปยงคงเปนปญหาเชนในอดต ในทางตรงขาม ผใหบรการในรานยาคณภาพ 8 รานจากทงหมด 9 รานเปนเภสชกร มอย 1 รานทผชวยเภสชกรเปนผจายยาในทงสองครงทผวจยไปขอซอยา แมวารานยาคณภาพบางรานอาจไมมเภสชกรในชวงเวลาปฏบตการทแจงในปาย แตผลการวจยสามารถสรปไดวา หากประชาชนรบบรการจากรานยาคณภาพแลว โอกาสไดรบการบรการจากเภสชกรจะสงกวามาก คณภาพดานผใหบรการทกลาวมาเกยวเนองกบคณภาพในมตของการปฏบตตามกฎหมาย ระเบยบ และจรยธรรม รานยาคณภาพทไมพบเภสชกร (1 รานจาก 9 ราน) มการจายยาปฏชวนะ (ยาอนตราย) โดยผชวยเภสชกรซงผดกฎหมาย ลกษณะดงกลาวพบอยางมากในรานยาทวไปทผใหบรการไมใชเภสชกร (9 รานจาก 14 ราน) อยางไรกตาม รานยาคณภาพ 4 ใน 9 ราน และรานยาทวไป 6 ใน 14 รานหรอประมาณครงหนงจายยายาสเตยรอยด (ยาควบคมพเศษ) แกอาสาสมครโดยไมมใบสงแพทย ซงใกลเคยงกบการศกษาในอดตทอ าเภอเมอง จงหวดพษณโลกในป 2544 ทพบวา การขอซอดวยวธเดยวกนจะไดรบยาเมดสเตยรอยดรอยละ 58.2 สวนขอซอยาโดยแสดงกระดาษจดชอยาแกทางรานไดรบยารอยละ 47.3 (2) งานวจยนเลอกวธการใชซองยาในการขอซอเพราะเปนวธทไวกวาในการประเมนการปฏบตตามกฎหมาย การทรานยาจ านวนมากจายยาตวนอาจเนองจากการวางใจวา แพทยเปนผสงใชยาในอดต


57

ในดานการใหบรการชมชนและสงคมพบวา รานยาคณภาพและรานยาทวไปทกรานทศกษาไมไดจ าหนายผลตภณฑทบนทอนตอสขภาพ เชน บหร สรา เครองดมทมแอลกอฮอลผสม เปนตน สวนในดานการจดหาและควบคมยา พบวารานทงสองประเภททกรานเกบรกษายาในภาชนะเดมทมฉลากครบถวนและควบคมสภาวะแวดลอมเพอรกษาคณภาพไดดพอ ๆ กน

ในดานกระบวนการคณภาพและการใหบรการ รานยาคณภาพและรานยาทวไปไมแตกตางกนในประเดนการซกประวตผปวยดวยค าถามหลก 4 ขอเมอผวจยขอซอยาแกอกเสบฯ (ใครคอผใชยา อายผใชยา ประวตการแพยา และประวตการใชยา) แตรานยาคณภาพถามเรองโรคประจ าตวมากกวา ประเดนทตองปรบปรงคอ รานทงสองประเภทนอยกวาครงทถามวาใครคอผใชยาทแทจรง อายผใชยา และประวตการใชยา งานวจยในอดตกพบเชนเดยวกนวา เภสชกรในรานยาประมาณรอยละ 40 ซกถามวาใครคอผใชยาทแทจรงหรออายของผใชยาตวจรง (4) อยางไรกตาม รานยาคณภาพเกอบทกรานสอบถามอาการเพอประกอบการวนจฉยโรคและจายยาอยางละเอยด (เชน ระยะเวลามอาการ และการมอาการไข-ไอ) และสอบถามมากกวารานยาทวไปอยางชดเจนในกรณขอซอยาแกอกเสบ การศกษาในอดต ณ พนทเดยวกบการวจยนและใชวธการเดยวกนในป 2550 พบวา เภสชกรซกประวตในเรองดงกลาวนอยกวารอยละ 60 ซงใกลเคยงกบผลการศกษาครงน ในรานยาทวไป (4) ผลการวจยจงบงชวา รานยาคณภาพมการซกประวตเพอคนหาความตองการดานยาทดกวาอยางชดเจน ประเดนนมความส าคญอยางยงในกรณการซอยาแทน ซงหากเภสชกรไมไดซกประวตจากผปวยโดยตรงใหถถวน อาจท าใหเกดปญหาจากการใชยาในผปวยถงรอยละ 27.59 (29) และหากเภสชกรสอบถามอาการทางโทรศพทกบผใชยาตวจรงจะพบวา รอยละ 22.4 ของผมาซอยาแทนยงใหขอมลไมครบถวนซงมผลตอการพจารณาจายยา และการซกประวตจากผปวยโดยตรงสามารถปองกนปญหาในผปวยไดรอยละ 18.75 (29) ในเรองความเหมาะสมของการจายยาในกรณการตดเชอในทางเดนหายใจทไมตองการยาปฏชวนะ พบวา รานยาคณภาพใหบรการไดถกตองตามหลกวชาการมากกวา แตรานยาคณภาพจ านวนมาก (6 ใน 9 ราน) กยงจายยา

ปฏชวนะ ซงเปนเรองทตองปรบปรงตอไปเชนเดยวกน สวนรานยาทวไปจายยาปฏชวนะ 13 จาก 14 รานซงสอดคลองกบผลการศกษาทผานมาในพนทเดยวกนซงขอซอยาในโรคทเหมอนกบการศกษานจากรานยาแผนปจจบน 32 แหง แหงละ 4 ครงในตางเวลาและใชผซอตางคนกน พบวา เภสชกรทกรานจายยาปฏชวนะอยางนอย 2 ใน 4 ครงของการซอ ดงนน ประเดนการจายยาปฏชวนะโดยไมจ าเปนหรอขาดขอบงชทชดเจน จงเปนสงทรานยาคณภาพและรานยาทวไปควรปรบปรง อยางไรกตาม การศกษารานยาคณภาพในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑลพบวา เมอผวจยสวมบทบาทซอยาในลกษณะเดยวกบการศกษาน รานยาคณภาพเพยงรอยละ 17.5 เทานนจายยาปฏชวนะ (23) ซงนอยกวาทพบในการศกษานมาก (รอยละ 67) ความไมสอดคลองดงกลาวอาจเกดจากความแตกตางของวธการทใช เชน การอบรมผสวมบทบาท หรออาจเกดความแตกตางของการจายยาโดยเภสชกรในแตละพนท เปนทนาสนใจวาความหลากหลายของการปฏบตวชาชพของเภสชกรชมชนมมากนอยเพยงไรและอะไรเปนสาเหตของความแตกตาง ปจจบนยงไมมขอมลดงกลาว

รานยาคณภาพทกรานใชซองทจดท าขนส าหรบรานของตนเปนการเฉพาะ หนาซองจงปรากฏชอรานและทอย มากกวารานยาทวไป นอกจากน รานยาคณภาพเกอบทกรานระบชอยา (เขยนชอยาบนซองยาหรอใชยาทมการระบชอยาบนแผงยาหรอภาชนะ ) มากกวารานทวไป การศกษาในอดตกพบวา รานยาคณภาพในกรงเทพมหานครและปรมณฑลจ านวนมากถงรอยละ 76.90 เขยนชอยาบนฉลากยา (23) ขอมลเกยวกบรานยาและชอยาถอวามความส าคญมากเพราะจะชวยใหบคลากรทางการแพทยคนอน ๆ ทพบผปวยภายหลง สามารถรวบรวมประวตการใชยาของผปวยไดอยางถกตองและรวดเรว รานยาคณภาพและรานยาทวไปไมแตกตางกนในเรองการระบบนซองยาถงความแรงของยา ขอบงใช วธใช และขอควรระวง การศกษานมขอจ ากดหลายประการ ประการแรก การประเมนรานยาโดยใชเกณฑเพยง 16 ขอจาก 75 ขอทรวบรวมได ท าใหผลการประเมนไมไดครอบคลมทกเกณฑ อยางไรกตาม เกณฑทใชไดรบการประเมนจากผเชยวชาญแลววามความส าคญมากตอคณภาพการใหบรการและทง 16 เกณฑยงกระจายอยในทง 7 มตของเกณฑคณภาพ


58

ขอจ ากดตอมา คอ ในแตละเกณฑทเลอกมา ผวจยกสามารถประเมนเพยงบางแงมมหรอบางสวน เชน การประเมนกระบวนการบรบาลเภสชกรรมโดยใชการสวมบทบาทเพยงสองกรณ คอ ยาจายยารกษาอาการตดเชอทางเดนหายใจและการจายยาสเตยรอยด หรอการประเมนการควบคมสภาวะแวดลอมทเหมาะสมตอการรกษายา กเพยงแตสงเกตการปองกนแสงแดด แตไมไดตรวจสอบการจดเกบยาในต เยนและอณหภมภายในต เปนตน อยางไรกตาม แมการศกษานประเมนเพยงบางแงมม แตกชใหเหนถงคณภาพทดกวาในหลายประเดนของรานยาทผานการรบรองโดยสภาเภสชกรรม ขอจ ากดประการตอไปคอขนาดตวอยางรานยาทนอยและความจ ากดของพนทศกษาทมเพยงอ าเภอเดยว ท าใหสมควรมการศกษาในพนทอน ๆ ในขนาดตวอยางทมากขนเพอยนยนผลทพบในการศกษาน การศกษานมขอดทส าคญคอ มกลมเปรยบเทยบท าใหบอกความแตกตางระหวางรานยาคณภาพและรานทวไปไดดกวาการศกษาในอดตทไมมกลมควบคม นอกจากนการประเมนยงใชวธการทเปนวตถวสย (เชน การสวมบทบาทซอยา) ท าใหมความถกตองในการประเมนสง ขอเสนอแนะ ผลวจยทพบวา รานยาซงผานการรบรองจากสภาเภสชกรรมมคณภาพดกวารานยาทวไปในหลายประเดนนนน าไปสขอเสนอแนะวา รานยาทวไปควรไดรบการพฒนาตามเกณฑของรานยาคณภาพ อยางไรกตาม หากใชมาตรการทางกฎหมายแตเพยงประการเดยว (เชน การประกาศใชเกณฑมาตรฐาน) เพอบงคบใหรานยาทกแหงตองปฏบตตาม โดยทผประกอบการมไดเหนความส าคญหรอมจตมงมนในเรองคณภาพแลว กฎหมายดงกลาวยอมขาดการปฏบตตามดงเชนกฎหมายอน ๆ เชน การหามจ าหนายสเตยรอยดโดยไมมใบสงแพทย การหามแขวนปาย ฯลฯ หรอไมเกดการธ ารงซงคณภาพหลงจากไดรบการรบรองแลว มาตรการทางกฎหมายจงตองใชควบคกบการสรางวฒนธรรมคณภาพใหเกดแกรานยาทวไปดวยวธการเชน การสอสารไปยงผบรโภคและการใหขอมลยอนกลบแกผประกอบการรานยาถงบรการทมคณภาพดกวาของรานยาคณภาพโดยอาศยขอมลจากการวจยนและการศกษาอนทคลายกน ในปจจบน แมวาผบรโภคจะพงพอใจในการบรการจากรานยาคณภาพ (9, 20-23) แตก

ไมไดตระหนกถงความแตกตางเรองคณภาพของรานยา การส ารวจผรบบรการ 100 รายทรบบรการจากรานยาคณภาพ 6 แหงในเขตกรงเทพมหานคร พบวา ไมมรายใดเลยท กลาววาเลอกรานดงกลาวเพราะเปนรานยาคณภาพ ท ง ๆ ท ผรบบรการรอยละ 45 ทราบวา รานทตนใชบรการเปนรานยาคณภาพ หากคณภาพทดกวาของรานทสภาเภสชกรรมรบรองเปนทประจกษแกสาธารณชนแลว กจะเปนการสรางความตองการรานยาคณภาพในหมผบรโภคและสรางแรงจงใจแกผประกอบการในการเขารวมโครงการและใสใจในคณภาพของรานยามากขน งานวจยนยงพบวา รานยาคณภาพบางแหงกยงตองปรบปรงในบางประเดน เชน การซกประวตดวยค าถามส าคญ การจายยาปฏชวนะในอาการท ไมจ าเปน เปนตน โครงการพฒนาและรบรองคณภาพรานยาสามารถใชขอมลนในการตรวจรบรองคณภาพ เชน ตรวจในประเดนเหลานใหละเอยดเปนพเศษหรอพฒนาวธการทไวขนในการประเมนประเดนเหลาน นอกจากน องคกรวชาชพควรสงเสรมใหมงานวจยทเปรยบเทยบรานยาคณภาพและรานยาทวไปใหมากขน โดยเพมขนาดตวอยางและศกษาในพนททหลากหลายมากขน รวมถงปรบเพมเกณฑทใชในการประเมน นอกจากน เกณฑมาตรฐานรานยาคณภาพทงหมดหรอเกณฑ GPP ไดเนนไปทโครงสราง สถานท และกระบวนการบรการ แตยงไมไดครอบคลมถงผลลพธของการบรบาลเภสชกรรม เชน ปญหาทเกยวกบยา อนตรายจากยา เปนตน หากพบวา การบรการจากรานยาคณภาพสามารถลดปญหาทเกยวกบยาและอนตรายจากยาไดดกวารานยาทวไป กอาจเปนขอมลทกระตนใหมการตนตวดานคณภาพของการบรบาลเภสชกรรมในรานยาใหสงขนได

กตตกรรมประกาศ ผวจยขอขอบคณ รศ. ดร.โพยม วงศภวรกษ ดร.วลาวณฑ ทองเรอง ตลอดจนเภสชกรทกทานทใหขอมลเกยวกบรานยาในการวจยและท าใหงานวจยลลวงไปไดดวยด

เอกสารอางอง 1. ณรงคชย จนทรพรม, จฑารตน โอฬารเสถยร, ปราชญา

ควรคร, อาณต จตจกร, สจนต พาลกา, เชดชย อรยาน


59

ชตกล, นนทวรรณ ภเนาวรตน, กตตศกด ไททอง, วศา คงเจรญ, กตศกด ออนปาน, ภาณโชต ทองยง, มนตร ลมระนางกร, สทธดา ผกากรอง, วไลวรรณ สาครนทร. ผบรโภคปลอดภย เภสชกรไทยไมแขวนปาย [ออนไลน]. 2553 [สบคนวนท 16 ธนวาคม 2554]. เขาถงไดจาก: http://www.nkp.moph.go.th/fileupload/3/file/kbs/project_approved241153.pdf

2. ภญญภา เปลยนบางชาง, สดารตน จนทรประธาต, ธรณธนย ทองเพม. พฤตกรรมการขายยาเมดสเตยรอยดอยางไมถกตองในร านยาเขตอ าเภอเมอง จงหวดพษณโลก. วารสารวชาการสาธารณสข 2544; 10: 594-601.

3. Saengcharoen W, Lerkiatbundit S. Practice and attitudes regarding the management of childhood diarrhoea among pharmacies in Thailand. Int J Pharm Pract 2010; 18: 323–31.

4. Saengcharoen W, Chongsuvivatwong V, Lerkiatbundit S, Wongpoowarak P. Client and pharmacist factors affecting practice in the management of upper respiratory tract infection presented in community pharmacies: a simulated client study. Int J Pharm Pract 2008; 16: 265–70.

5. ส านกงานโครงการพฒนารานยา. แนะน าหนวยงาน. [ออนไลน]. 2552 [สบคนวนท 10 ธนวาคม 2554]. เขาถงไดจากhttp://newsser.fda.moph.go.th/advance

pharmacy/2009/index.php. 6. สญชย อนลกขณาปกรณ. การศกษาความเปนไปไดใน

การลงทนธรกจรานยาคณภาพในจงหวดนครปฐม [วทยานพนธ เศรษฐศาสตรมหาบณฑต]. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง; 2550.

7. ธนญชย ชมภ. การตดสนใจเชงเศรษฐศาสตรในการเขารวมเปนรานยาคณภาพในโครงการพฒนาและรบรองคณภาพของสภาเภสชกรรมในอ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม . [รายงานการคนควาอสระบรหารธรกจมหาบณฑต]. เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม; 2553.

8. ธรวรรณ ปญญาสวางจตร. ทศนคตของผประกอบการรานยาในอ าเภอเมองเชยงใหมตอโครงการพฒนาและรบรอง

คณภาพรานยา. [รายงานการคนควาอสระบรหารธรกจมหาบณฑต]. เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม; 2549.

9. นองเลก บญจง, ธราพร ชนะกจ, ภกรกจ ดอกรกกลาง, ภมวศษฏ วงษา, ศกดโกสนทร สตสนธ, ศภกษณา ยศปญญา. การปฏบตตามเกณฑรานยาคณภาพภายหลงการรบรองมาตรฐานโดยสภาเภสชกรรม. วารสารวจยมหาวทยาลยขอนแกน. 2550; 12: 53-65.

10. อรสรา นภดลลดาภรณ. ศกยภาพความพรอมและการใหความส าคญของผประกอบการรานยาแผนปจจบนทมตอเกณฑมาตรฐานรานยาของสภาเภสชกรรม : กรณศกษารานยาแผนปจจบนในอ าเภอเมองจงหวดอดรธานทยงไมเขารวมโครงการพฒนาและรบรองคณภาพรานยา . [รายงานการศกษาอสระวทยาศาสตรมหาบณฑต ]. ขอนแกน: มหาวทยาลยขอนแกน; 2548.

11. ภญญภา เปลยนบางชาง, ดวงทพย หงษสมทร. ความคดเหนของเจาของรานยาทวประเทศตอมาตรฐานรานยาของสภาเภสชกรรม. วารสารวชาการสาธารณสข 2549; 15: 111-22.

12. กมพล ลอตระกานนท, ฉตราภรณ ชมจต และชนญชดา สมจตร. การส ารวจความคดเหนของผประกอบการรานยาแผนปจจบนในเขตสาธารณสขท 4 ในการน าเกณฑมาตรฐานรานยา มาตรฐานท 3 ไปปฏบต [การศกษาคนควาดวยตนเองเภสชศาสตรมหาบณฑต]. พษณโลก: มหาวทยาลยนเรศวร; 2547.

13. ภทรศณ ทองไพฑรย, วนด วฒนธาดากล และอจจมา สถาพรเจรญยง. การส ารวจความคดเหนของเภสชกร

ชมชนตอเกณฑมาตรฐานรานยาตามโครงการพฒนาและรบรองคณภาพรานยา. [การศกษาคนควาดวยตนเอง เภสชศาสตรมหาบณฑต]. พษณโลก: มหาวทยาลยนเรศวร; 2547.

14. น าพร อนสน. ความตระหนกของประชาชนในการเขารบบรการรานยาตามมาตรฐานรานยาคณภาพ และความคดเหนของผประกอบการรานยาเกยวกบโครงการพฒนาและรบรองคณภาพ รานยาในพนท ต. ธาตเชงชม อ. เมอง จ.สกลนคร. [วทยานพนธสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต]. ขอนแกน: มหาวทยาลยขอนแกน; 2553.

15. ระพพรรณ ฉลองสข, ฑฆมพร แสงจนทร, ณฐกานต พทธศลพรสกล, ทวตยา ชยสวรรณรตน, ปยนนท เหลอง


60

พนลาภ. การส ารวจความคดเหนของผประกอบการรานยาตออปสรรคในการเขารวมโครงการรานยาคณภาพ . วารสารวจยวทยาศาสตรการแพทย 2550; 21: 43-53

16. ววรรธน อครวเชยร, ชอบว เกดมงคล, วนส ชมาฤกษ, ธารน อครวเชยร. แรงจงใจและปญหาอปสรรคของการเขารวมในโครงการรานยาคณภาพ. วารสารมหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรตวชาการ. 2550; 11: 16-25.

17. Puntaluck P, Kiatying-Angsulee N. Understanding the decision of pharmacy owning pharmacists to enroll in community pharmacy accreditation program in Nakonratchacima province. FDA Journal 2009; 16: 57-70.

18. ปรณดา โตสตารตน. กระบวนการพฒนารานยาคณภาพของโครงการพฒนาและรบรองคณภาพรานยาในอ าเภอเมองเชยงใหม [รายงานการคนควาอสระบรหารธรกจมหาบณฑต]. เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม; 2552.

19. นองเลก บญจง, ศรศกด บญหมน, ศรทศน กระดานพล, สาวตร ประจงบว. ความคดเหนและปจจยทเกยวของตอรานยาคณภาพตามมาตรฐานสภาเภสชกรรม. วารสารวจยมหาวทยาลยขอนแกน. 2548; 10: 174-83.

20. อภรกษ วงศรตนชย, เพชรกณฑล เตยวตระกล, ปยพร เงนทองเนยม, สนนทา คาทว. ความคดเหนของผมารบบร กา รท ม ต อ ง านบร การของร านยาคณภาพในกรงเทพมหานคร. วารสารวจยวทยาศาสตรการแพทย 2550; 21: 55-66.

21. Sanguanvorapong W. Customers' satisfaction in service of accredited community pharmacies in the Bangkok area [master thesis]. Bangkok: Thammasat University; 2007.

22. กญจนญาดา นลวาศ, นภาลย นรมตกศล, สทศวรรณ จตรสขสม. ความพงพอใจของผรบบรการตอบรการของรานยาคณภาพและรานยาทวไป. วารสารวชาการสาธารณสข 2549; 15: 133-40.

23. วรตน ทองรอด, พมลพรรณ แกวทรพย , สรลดา พฒนาอนสรณ. การส ารวจคณภาพบรการทางเภสชกรรมของรานยาคณภาพในเขตกรงเทพและปรมณฑล พ.ศ.2548. รายงานเสนอตอส านกงานรบรองคณภาพรานยา สภาเภสชกรรม; 2549.

24. สภาเภสชกรรม. มาตรฐานรานยา [ออนไลน]. 2546 [ สบคนวนท 10 ธนวาคม 2554 ] . เข าถ งไดจาก : http://www.pharmacycouncil.org/main/law.php.

25. ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา. (ราง) ประกาศกระทรวงวาดวยหลกปฏบตทดทางเภสชกรรม ส าหรบรานขายยาแผนปจจบน (ขายปลก). 2552.

26. Agresti A. An introduction to categorical data analysis. 2nd ed. New York: John Wiley & Sons; 2000.

27. Arroll B, Kenealy T. Antibiotics for the common cold and acute purulent rhinitis. Cochrane Database Syst Rev. 2005; 3:CD000247.

28. ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา. แนวทางการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล โรคตดเชอเฉยบพลนของระบบทางเดนหายใจสวนบนและอวยวะใกลเคยง โรคทองรวงเฉยบพลน โรคแผลเลอดออก. [ออนไลน]. 2552 [สบคนวนท 13 พฤศจกายน 2554). เขาถงไดจาก : http://newsser.fda.moph.go.th/rumthai/userfiledownload/asu15dl.pdf.

29. นภาภทร ชวศรรงเรอง, สงวน ลอเกยรตบณฑต, สชาดา สรพนธ. ปญหาจากการใชยาอนเกดจากการซกประวตไมครบถวนในรานยา:กรณการซอยาแทนและการระบชอยา. วารสารเภสชกรรมไทย 2553; 2: 60-75.

http://newsser.fda.moph.go.th/rumthai/userfiledownload/asu15dl.pdf

http://newsser.fda.moph.go.th/rumthai/userfiledownload/asu15dl.pdf


61

ภาคผนวก

การประเมนผลกระทบของเกณฑตอคณภาพการงานบรการของรานยาโดยผเชยวชาญ 4 ทาน (คาเฉลย±SD)1 ในทนแสดงเฉพาะเกณฑทมคะแนนเฉลยนอยกวา 4.50 (เกณฑทมคะแนนเกนกวา 4.5 แสดงในตารางท 1 ของบทความแลว) 1. ดานสถานท อปกรณ และสงสนบสนนบรการ คะแนน

1.5 มปายแสดงชอ รปถาย เลขทใบประกอบวชาชพ และเวลาปฏบตการของเภสชกรทก าลงปฏบตหนาท ไวในทเปดเผย

4.25±0.50

1.6 มแหลงขอมล ต าราดานยาทเหมาะสม เชอถอได ทนสมยสม าเสมอในการใชอางองและเผยแพร 4.25±0.50 1.7 มอปกรณพเศษทชวยเพมความรวมมอในการใชยา (ในกรณจ าเปน) เชน ฉลากชวย เอกสารความร 4.25±0.50 1.8 มเครองวดความดนโลหต 4.25±0.50 1.9 มสขลกษณะทดในการผลต แบงบรรจ เตรยมยาในสถานทขายยา 4.00±1.15 1.10 มบรเวณจดวางยาทตองปฏบตการโดยเภสชกรเทานน จดวางยาแยกตามประเภทของยาและตดปายให เปนทรบรของผรบบรการอยางชดเจน

4.00±1.41

1.11 มชดวดระดบน าตาลในเลอด 3.75±0.95 1.12 หากมการปรงยา (เฉพาะราย) ใหมพนทแยกเปนสดสวน และมเครองมอ อปกรณทเหมาะสม และมสขลกษณะทด

3.75±0.96

1.13 มปายแสดงวาเปน “รานยา” 3.75±1.26 1.14 จดใหมบรเวณใหค าแนะน า ปรกษา ทเปนสดสวน และตดปายชดเจน 3.75±1.26 1.15 มปายสญลกษณทเปนไปตามขอก าหนดของใบอนญาตและประเภทของยา 3.50±1.00 1.16 ตองเปนสถานทมนคง แขงแรง มพนทเพยงพอแกการประกอบกจกรรม มอาณาบรเวณแยกจากสถานทแวดลอมเปนสดสวน

3.50±1.29

1.17 มปาย “จดบรการโดยเภสชกร” แสดงบรเวณทปฏบตงานโดยเภสชกร และกจกรรมอน ๆ ตามความเหมาะสม เชน “รบใบสงยา” “ใหค าแนะน าปรกษาโดยเภสชกร”

3.50±1.00

1.18 มเครองชงน าหนก 3.50±0.50 1.19 มทวดสวนสง 3.25±0.50 1.20 มทวดอณหภมรางกาย 3.25±0.50 1.21 มบรเวณแสดงสอใหความรเรองสขภาพ ในกรณจดวางเอกสารหรอตดตงสอทมงการโฆษณาใหมพนทจดแยกโดยเฉพาะ

3.25±0.96

2. ดานผใหบรการ 2.5 ผมหนาทปฏบตการตองแสดงตนใหสาธารณชนทราบวา เปนเภสชกรผมหนาทปฏบตการ โดยสวม เครองแบบตามขอก าหนดของสภาเภสชกรรม

4.25±0.95

2.6 ผมหนาทปฏบตการมมนษยสมพนธ และมทกษะในการสอสารทเหมาะสม 4.25±0.95 2.7 ผชวยปฏบตการ (ถาม) ผานการอบรมตามหลกสตรทสภาเภสชกรรมรบรอง อยางนอยปละ 10 ชวโมง ตามขอก าหนดในสาขาทเกยวของเปนประจ าทกป

4.25±0.50

2.8 ผรบอนญาตตองใหการสนบสนนใหผมหนาทปฏบตการ (และผชวย) เขารบการฝกอบรมเพมเตมความรทเกยวของกบการปฏบตงานตามความเหมาะสม

4.25±0.50

2.9 การด าเนนกจกรรมเพอสขภาพในรานยาโดยบคคลอนทไมใชเภสชกรผมหนาทปฏบตการในราน ตองไดรบค ายนยอมอยางเปนลายลกษณอกษรจากเภสชกรผมหนาทปฏบตการ

4.25±0.95


62

2.10 มแนวทางการแบงบทบาทของเภสชกร และผชวยฯในการใหบรการทชดเจน 4.00±0.00 2.11 ผชวยปฏบตการ (ถาม) แสดงตนและแตงกายใหสาธารณชนทราบวาเปนผชวยเภสชกร 4.00±0.81 3. ดานกระบวนการคณภาพ

3.2 มบนทกการใหบรการส าหรบผรบบรการทตองตดตามตอเนอง เชน แฟมประวตการใชยา หรอเอกสารคณภาพ เชน รายงานอบตการณ รายงานการเฝาระวงอาการ อนไมพงประสงคจากการใชยาและผลตภณฑสขภาพ

4.25±0.95

3.3 มการวเคราะหและระบความเสยงทอาจเกดขน พรอมทงแนวทางการบรหารจดการทเปนรปธรรม เชน ความปลอดภยของการใหบรการ การจายยาผด เปนตน

4.00±0.81

3.4 มการตรวจสอบซ า (double check) ในแตละขนตอนทเกยวของกบผรบบรการเพอลดความคลาดเคลอนทอาจเกดขน

4.00±1.15

3.5 มตวชวดคณภาพทส าคญ เชน ความยอมรบหรอความพงพอใจของผรบบรการ รอยละของการคนหาหรอระบปญหาทแทจรงของผรบบรการทเรยกหายา จ านวนผปวยทมการบนทกประวตการใชยา เปนตน

3.75±0.95

3.6 จดใหมปายประกาศสทธผปวยขนพนฐานทชดเจน 3.75±1.25 3.7 มระบบการจดการเอกสารคณภาพและขอมลทจ าเปนและเหมาะสม เชน ใบสงยา กฎหมายขอบงคบท เกยวของแยกเปนหมวดหมตามประเภท มาตรฐานหรอแนวทางการดแลผปวยทนาเชอถอเปนตน

3.50±3.57

4. ดานการจดหา การควบคมยาและเวชภณฑ 4.6 คดเลอกสนคา สอประชาสมพนธและการโฆษณา ทผานการรบรองตามกฎหมาย และมความปลอดภย มประสทธภาพ ถกตอง เหมาะสม ไมบดเบอนความจรง ไมสรางความเขาใจทไขวเขวใหผบรโภคไวทราน

4.25±0.95

4.7 มวธการประกนคณภาพยาทเหมาะสม ตงแตการคดเลอกโดยมเกณฑในการเลอกสรรยา และผลตภณฑสขภาพทน ามาจ าหนาย เชน การจดหาผลตภณฑทผานการรบรองตามมาตรฐานการผลตทด (GMP) และมาจากแหลงทนาเชอถอ

4.00±0.81

4.8 มการส ารองยาและเวชภณฑทจ าเปนตอการปฐมพยาบาลเบองตน การชวยชวต ยาตานพษทจ าเปน หรอ การส ารองยาและเวชภณฑทสอดคลองกบความจ าเปนของชมชน

4.00±0.81

5. ดานการใหบรการ 5.9 มความสามารถในการอาน วเคราะห และประเมนความเหมาะสมของใบสงยา 4.25±0.95 5.10 มการสอบถามและไดรบความเหนชอบจากผสงจายยาทกครง เมอมการด าเนนการใด ๆ ทเกยวของกบการแกไขหรอการปรบเปลยนใบสงยา

4.25±0.95

5.11 ตดตามผลการใชยาในผปวย ปรบปรงและแนะน ากระบวนการใชยา ตามหลกวชาและ ภายใตขอบเขตของจรรยาบรรณ ทงนเพอมงใหผลการใชยาเกดขนโดยสงสด

4.25±0.50

5.12 ก าหนดแนวทางและขอบเขตในการคดกรองและการสงตอผปวยทเปนรปธรรม 4.25±0.50 5.13 มแนวทางการใหค าแนะน าปรกษาส าหรบผปวยทตดตามอยางตอเนอง 4.25±0.50 5.14 รวมมอกบแพทยหรอบคลากรสาธารณสขอน ๆ เพอเปาหมายสงสดในการรกษา 4.00±0.81

5.15 จดท าประวตการใชยา (patient’s drug profile) ของผรบบรการทตดตามการใชยาอยางตอเนอง 4.00±0.00 6. ดานการปฏบตตามกฎ ระเบยบ และจรยธรรม

6.7 มกระบวนการในการจดเกบขอมลใบสงยา บญชการจายยาตามใบสงยา และเอกสารทเกยวของอยางเปนระบบ ไมเสยหาย งายแกการคนหา และการตรวจสอบยอนหลง เปนเวลาอยางนอย 5 ป

3.50±1.29

7. ดานการใหบรการและการมสวนรวมในชมชนและสงคม 7.2 มบรการขอมลและใหค าแนะน าปรกษาเกยวกบ สารพษ ยาเสพตด ทงในดานการปองกน บ าบด รกษา 3.50±0.57


63

รวมทงมสวนในการรณรงคตอตานยาและสารเสพตด 7.3 เปนสถานทใหบรการขอมลทางวชาการ ใหค าแนะน าปรกษาเรองยาและสขภาพทถกตองใหกบชมชน และใหความรวมมอในการศกษาวจยและพฒนาความรทางวชาการในการบรการทางเภสชกรรม เพอประโยชนในการปองกนโรค การรกษาสขภาพ การสรางเสรมสขภาพ

3.50±0.57

7.4 สงเสรมการใชยาอยางเหมาะสมในชมชน เชน การรวมในโครงการรณรงคดานสขภาพตางๆ 3.50±0.57 7.5 มสวนรวมในการปองกนปญหาทเกดจากการใชยาทไมเหมาะสมในชมชน 3.50±0.57

7.6 ใหความรวมมอกบราชการในการแจงเบาะแส หรอใหขอมลทเกยวของกบยาและสารเสพตด 3.25±0.50 1: ผลการประเมนม 5 ระดบจาก 1 (มผลกระทบตอคณภาพนอยทสดหรอไมม) ถง 5 (มผลกระทบมากทสด)


64

Is There any Difference in the Quality between the Pharmacies Accredited by the Pharmacy Council and Non-accredited Pharmacies?

Parichart Kaew-on1, Sanguan Lerkiatbundit2, Woranuch Saengcharoen3

1 Ban-ya Parichart Pharmacy, Songkhla 2 Department of Pharmacy Administration, Prince of Songkla University

2 Department of Clinical Pharmacy, Prince of Songkla University

Abstract

Objective: To compare the quality of services provided by the pharmacies accredited by the Pharmacy Council and non-accredited pharmacies. Methods: The study assessed pharmacies on 16 criteria selected from the standard of pharmacies issued by the Pharmacy Council and the draft for the declaration of Ministry of Health on good pharmacy practices which were rated as having a significant impact on the quality of community pharmacy services (score>4.5 from the total of 5) and were assessable by observation and simulated client method. Samples were 9 accredited pharmacies and 14 modern pharmacies matched by their location and size. The researcher assessed the pharmacies using direct observation and 2 pharmacy visits to ask for 1) steroid tablets by showing a small plastic bag with the name of hospital and prednisolone, without showing any prescription and 2) sore throat medication by describing the symptoms of an upper respiratory tract infection (URI) which required no antibiotics. Results: The accredited pharmacies were more likely to have separate pill counting devices for some certain drugs in order to minimize possible contamination (P=0.005). More accredited pharmacies provided the services by pharmacists (8 out of 9), compared to those non-accredited (5 out of 14) (P=0.001). Four accredited pharmacies and 6 non-accredited pharmacies dispensed steroid tablets without a prescription (P=1.00). Nearly all accredited pharmacies asked questions for diagnosing and drug selections for uncomplicated URI treatment and were more likely to do so when compared to non-accredited pharmacies (P<0.05). Accredited pharmacies were more complied with treatment guideline than non-accredited pharmacies. However, 6 accredited pharmacies unnecessarily dispensed antibiotics, while 13 of non-accredited pharmacies did so. Accredited pharmacies were more likely to have the name of pharmacies and drug’s names appeared on the plastic bag for containing the medication they dispensed (P<0.05). Conclusion: The pharmacies accredited by the Pharmacy Council provided a better service quality, in terms of in the selected criteria in the study, than non-accredited pharmacies. Relevant parties should communicate this message to public and pharmacy entrepreneurs to increase the awareness on the variation of quality among pharmacies. Keywords: accredited pharmacies, community pharmacies, pharmacy standard, pharmacies

RESEARCH ARTICLE

TJPP

tjpp บทความวิจัย ร้านยาที่ได้รับ...

Documents