tobul - ia903101.us.archive.org

89
TOBUL . W&i- K. Zawla

Upload: others

Post on 23-Dec-2021

6 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: TOBUL - ia903101.us.archive.org

TOBUL

.

W&i-

K. Zawla

Page 2: TOBUL - ia903101.us.archive.org
Page 3: TOBUL - ia903101.us.archive.org

TOBUL

K. Zawla

*

Allrights Reserved

Page 4: TOBUL - ia903101.us.archive.org

1st- Edition 1981

Printed at the

Hmar Arsi Press,

Sikulpuikawn, Aizawl

Page 5: TOBUL - ia903101.us.archive.org

THUHMAHRUAI

He lehkhabu ka ziak theihna chhan chu hetiang hi a ni. Kan ram chhungah hian khaw hming te, lui hming te leh hming dang thenkhat Lusei tawng ni avvm lo takte a awm zia hre turin mi ka zawt zeuh zeuh thin a. Mahse, mi hrilh thei ka hmu fuh thei meah io va. Ka rilrua cheng deuh bikte chu Sebawng, Vanbawng, Kuki, Tengtawng, Tlawng lui. Tut lui, Tui- vawl, Hachhek tlang te leh a dang pawh a tam a. 1950 ah chuan, Khawchung kan tih thih chu Vairengte an lo ti leh ta zel a. Hei hi ka rilruin a rem thei ta lo va. Vaiin kan ram a ni tiin min chuh sela, tanna a vang duh hie dawnin ka hria a. Tichuan. Vairengte an vuah takna chhan hre awm deuha ka rin apiang ka zawt a, mahse mi hrilh thei an awm lo va. Tin, a hming put chhan ka hriat hnu pawhin ka vei reng ta tho a ni.

Kum 1980 kawl a lo eng Va. ai leh Sapten an ram chhunga hming awm zia an sawi thei hie si a; engtin- nge keini, mahni pianna khaw hming awm zia pawh kan sawi fiah theih loh tiin beihpui kan thlak tan ta a. Ka beisei ai mahin ka lo hre tam thei ta zawk a, Pathian tanpuina ka dawng hie niin ka inhria a, a hnen ah lawmthu ka sawi a ni. Tun aiin tlai ila c'nuan tun a hming awm zia ka ziak theih zat hi hriat theih a ni tawh lo vang. Heng hming awm zia te hi mi tam tak hnena ka hriat a ni a, a dik thawkhat hie ang. Tin, hei aia dik zawk hria chuan min hrilh thei ula, chhut leh hun atan a tha hie ang; a dik tak chu kan hnam pum tan a thain a tul hie si a.

Tin, chhim lama pa fel tak p3khatin hetiang ang lehkhabu hi buatsaih a lo tun ve tih ka lo hria a. He lam chanchin pawh ka hriat ang angte ka hrilh nual nghe nghe a. Mahse, a bu a tih chhuah har tak deuh avangin Mizoten kan mamawh bawk si nen ka buat¬ saih ang ang chu ka han ti chhuak ve ta ngawt a ni.

15.9.1981. K. Zawla

Mission Veng

Page 6: TOBUL - ia903101.us.archive.org

TIHDIKNA

Pi.ek — Tlar dikio

1 — 8 — hnuah 17 — 9 — Riphaw 68 — lft — Vanmuna

dih

hma§ Hriphaw Vanmunga

Page 7: TOBUL - ia903101.us.archive.org

1

A

1. AIZAWL : Mizoram khawpui leh khaw lian ber a ni. Kum 1820 lai khan Lalsavunga’n he laiah hian khua a lo siam a, chung lai chuan tuna L.G. gate bul velah hian Aichal a tam em em a. Chu aichal awmna zawl avang chuan Aizawl hming hi a lo pu ta a ni. Thenkhat erawh chuan tuna Zodin Cinema Hall hula ai awm chu a hming jput chhan a ni ti an awm bawk.

Sawrkar awm tomrah Mizo lai Aizawl awm kan hriat theihte chu Lalsavunga, Lalpuiliana fapa mal, thlanrawn Pawi rawttu Lallula tupa leh, Thanruma, Suakpuilala fapa 1880—1890 vela awm kha a ni. May 1981-a Trea¬ sury bul hmawng .hnuaia Tianhrang thlan an laih chhuah kha Lalsavunga khaw tlangval thlan nge, Than¬ ruma khaw tlangval thlan tih hriat a ni lo.

Tin, Zoram rawn latu Sipaiten Aizawla Fort ni 25.2 1890-a an rawn siam atang khan tun thlengin Aizawlah mei a mit ta lo va ni. He an fort siam hi Thanruma lai laiin a khaw bula an siam a ni a. Chu fort chu a awmna tak hriat a har tawh hie a. Mi thenkhat chuan Assam Rifles Quarter Guard tlang saw.niin an ring.

2. AILAWNG : Reiek tlang chhuah lam pangah a awm. Tuna Ailawng khaw hmun hi hman lai chuan Reiek khaw hmun a ni zawk a, Ailawng khaw hmun dik tak chu kham lam bnaih tak a ni. He laiah hian hnim dang a to thei lo va, ai chhia hlir a to va, ai lawng lawng, ai hlir a to ve tiin Ailawng hming a pu ta a ni.

Page 8: TOBUL - ia903101.us.archive.org

2

Thenkhat chuan, chu khuaah chuan thlia thawt vet vet reng avangin awm tual leh ni lum ai pawh a lum

chuang lo va, a lawngin kan ai mai mai a ni an ti a. Ailawng hming a pu ta a ni an ti.

3. ARTAHKAWN : Mualcheng khua leh N.Vanlai- phai inkara kawn awm chu a ni. Lailula (Sailo) thlang tia khan a arpa 40 zinga a duh ber pakhat chauh a keag thei a. He lai kawnah hian amah chauhvin a mai khuan ta ngawk ngawk a, chu arpa chu a khawngaih a, Lailula chu a tap ta a ni. Chu kwan chu Artah- kawn an tih phah ta a ni

4. ARTUIRAM : Hliappui ram hmun pakhat neih kumin chhungkaw liin lo an hmang (inthawi) rual a, lo hmanna ar chu an chhum khawm ta a, an rin aiin arsa chu tui an ti a. Arsa tuina ram, Artuiram an vuah ta a ni.

5. AIDUZAWL : Hiappui khaw chhakah a awm; a

hmun zau ber laiah aidu a tarn avangin Aiduzawl hming a khua leh ram chuan a put phah ta a ni.

6. ARRO : He khuaa awm te hian an ar an roh em em a, mikhual an talh phal ngai loh avangin ar roh ho an ti a, an khua leh ramin Arro hming a pu ta a ni.

Mi thenkhat chuan Arro hi hnam hming a ni ti an awm bawk.

Page 9: TOBUL - ia903101.us.archive.org

3

7. AIBAWK : Sateek bulah a awm. ITmanah lal pa- kbat kai tur he laiah hian a in bawk a. Aidu a tam

avangin chu bawk chu Aibawk a vuah a, hmingah a pu hlen ta a ni.

B

1. BTJHBAN : Chalfilh tlang chhuah lam pangah a awm. Se'esih 7000 kbua an dafh khan, hmelchhe ber Saichawnkhupa chu he laiah hian a awm a. Sikpui kut ah nula kawppui tur a hmuh zawh loh avangin mite ngaihsan khawpa buh ngah tumin Tuivawl kam thlang lam hmun pakhat lovah a nei a. Buh a ngah ta em em a, a phur zo seng ta lo va, a bang ta teuh mai a. A lo mual hming chuan buhbang mual hming a pu ta a. Hun' a kal zel a, a ram I eh khua chu Buhban an lo ti ta zawk a ni.

2. BAWKTLANG : N Vanlaiphai-ah a awm. Lallula (Sailo) thlang tla tur in bawkna hmun a nih avangia Bawk tlang hming an vuah mai a ni. He tah hian a fapa upa ber Lalpuiliana a thi a ni.

3. BAWNGCHAWM : Re laiah hian Bawngi nu a chawmkaina (perkai thinna) lungpui a awm hlawm a Bawngi nu inchawm kaina tiin Bawngi nu chawm an ti a. Hun a lo rei a, Bawngchawm an lo ti ta a ni.

4. BAWLTE : Bawlte hnam hman laiin an lo awm a. Chuvangin an khua chuan an hnam hming a pu ta

a ni.

Page 10: TOBUL - ia903101.us.archive.org

4

5. BUARPUI : Tlawng lui thlanga khaw pakhat a ni. Lakhuih ang deuh, Buarpui tamna hmun a nih avangin a khua leh ram chuan Buarpui hming a put phah a ni.

6. BIATE : Biate hnam lo awm tawhna a nih vanga Biate hming pu a ni. Mizo hla hmingthang taka "Fuma” tih hi Biate hnamin pathian emaw laipa emaw an tihna a ni. Tin, he khua hi Zialung an ti bawk thin.

7. BAWNGKAWN : He iaiah hian kum 1917 lai khan sebawng nei Gurkha in hnih lek an awm a An awmna kawn chu sebawngpu awmna kawn tih a ni a. Tunah chuan Bawngkawn kan lo ti ta zawk a ni.

8. BILKHAWTHLIR : He Iaiah hian Rev. Chhuah- khama pa Keldara chuan ram chin hriat nan bil thei kungah khua a chuan a. A hmun chuan Bilkhawthlir hming a pu ta mai a ni.

9. BAKTAWNG : Hman laiin he Iaiah hian thimhlim bak a leng noh noh thin a. Rawkuaia hawl lovin lungin an vawm thin a. Lungin bak an tawng e tiin a khua leh ram chuan Baktawng hming a lo pu ta a ni.

10. BAIRABI : Tlawng kama vai ram hnaih ber khua a ni. He ta vai rahbi tuk, Mizovin vai rah bi an tih chu vai hovin an lam thiam lo va, Bairabi an ti a, chu

chu hmingah an khua chuan a pu hlen ta a ni.

11. BERHTLANG I Ngopa bulah a awm. Chhawrtui Neihlalan 'J'uanpuii a um khan, he Iaiah hian an indah

Page 11: TOBUL - ia903101.us.archive.org

5

a, an duh' ang angin an khawsa dun thei (a a. An in

tih berhna tlang tiin Eerhtlang hming a pu ta a ni.

12. BEDO : Reiek" khaw thlangah a awm. Nahaia thlah an tih thin Bedo hmm awrr.naa nih avangin Eedo hming a pu ta nghal mai a ni.

13. BUKPUI : He laiah hian kum 1898 Tlangsam (survey) ho khan, buk lian pui an rawn sa a. Aaizote chuan chu buk chu a va lianin a va pui em an ti a. A

hmun chuan Bukpui hming a pu hlen ta a ni.

14. BUAGZUNG : Chhim cbhakah a awm. A khaw bul tea bung lian pui chuan zung lian pui a nei a. A khua chuan Bungzung hming a put phah ta a ni.

15. BUNGKAWN : Khatla leh Maubawk inkara veng siam thar a ni. A kawn lai taka bung awm chu hming- ah chawiin Bungkawn hming an vuah a ni. fcipki nupui

ho an awm thin.

16. BETHLEHEM : Rahsi venghlui bulah a awm. Hmanah chuan Midum emaw, Sawldar Thatvunga veng emaw tih a ni thin, lunah Eethlehem veng an lo ti ta.

17. BUALLAVSN ; Ratu khaw bulah aavm. He khaw pen chhohna tiangah sabual a awm avangin Bual- lawn vuah a ni. Darnghaka ho Israel ram pern turn hmasa ber pawh he khuaa awm hi a ni. Kum khat chu Kutna atan lalpa darbu Khawhawl leh Tuaichawng an turn bung bung lai chuan an lal l.alhleia chuan

Page 12: TOBUL - ia903101.us.archive.org

6

"Khuavel chhandamtu a cheng em ni ? Ehawhawl Tuaichawng darin an awi chhandamtu, Bual tiangpui kurin ka lo hmu e”

tiin a phuah a. He Kul hi a ropuiin miten an ngaisang a, khaw pumin hmuhnawm leh ngaihnawm tih an fawm.

CH

1. Cq ANMARI VE>JG : Aizawl khawpui hmar tawpa veng awm a ni. Hman laiin sipaiho chan kahna (silai kahna) limun puia an hman a nih avangin, an sawn hnu paw’nin, vai hming vuah Chanmari hming hi a la pu ta zel a ni.

2. CHANGZAWL, : .A hming hmasa chu Bakawk a ni. Paihte hming vuah a ni. Ba - bal, kawk - pareng

tihna a ni. Chutih lai huna bal pareng k'nata an neih thin vanga vuah a ni. Hun rei hnu chuan khaw hmun an suan a, ChangS; tamna hmun zawlah an awm ta a. Chang^l hmun zawl, Changzawl an vuah ta zawk a ni.

3 CHHIARDAKAHMUN : Muallungthu khaw bul hmarah a awm. Vuta Falam tang, Satina nen an kan turn in lalho hnenah hlawh atan a thlan a ni. Lalho chuan he laiah hian belrawhmual an kiltir a, a hmun chuan Chhiardakahmun hming a pu hlen ta a ni.

4. CHAMRItfG: Selesih lal pasarih zinga pakhat chu thlangtlak laiin ni hnih khat lek cham a turn a; mahse, kum chanve lai a cham ta zawk a. A hmun

Page 13: TOBUL - ia903101.us.archive.org

7

chuan Cheimrei hming a pu ta a. Khua reiah chuan

Chamring an lo ti ta zawk a ni.

5. CHAWNCHHIM : Champhai zawla hmun pakhat hmar hnam Chawnchhim awm khawmna hmun a nih avangin an hnam hming chawiin Chawnchhim an vuah a ni.

\ *

6. CHEK.AWN : Lungchhuan ram Zopui khaw thlanga ki len zarna kawn a ni. Ni khat chu pa pahnihin ki-

len an zar a, pakhat chuan Bullut a man a, a thian

chuan Vapual pakhat kawn liam tur a man ta hlauh

mai a, a thian aia man tha ta zawk hleah inngaiin,

uan khum ni awm takin ‘Che’ tiin a au ta vak a. Heta tang hian ‘Kikawn’ ti lovin, ‘Chekawn’ an lo ti

ta zawk a ni.

7. CHENGKAWLAWN: He hmunah hian hmar hnam Thiakho an awm khawm a, a hmun a nuam a,

nuam an tawl nasa hlein an inhria a.-An khaw hming

chu anmahni tawngin nuam tawlna hmun Chengkaw- lawn an vuah ta a ni.

8. CHUMTE : He khua Tlawng lui thlang khaw te

tak te hi Chumte hnam awm khawmna a nih avangin an hnam hming Chumte tia vuah mai a ni.

9. CHALFILH TLANG : He tlang lian pui hi chhim

leh hmar zawngin a inkbam ruih a, a chhim lam tawp

chu a phul vek a; chu mi lam chu a chhip, a luah

Page 14: TOBUL - ia903101.us.archive.org

8

chanin, a lu a kawlh, a filh e tiin a tlang hmingah Chalhfilh an vuah a ni. He tlang lal hi hmeichhia Chirhchohpnii a ni an ti.,

10. CHH1NGCHHIP: He khaw hming put chhan chu High School chhak, tlang chhip sang ber chu a ni. Tlang bawk dang a velah a awm hlawm a; chung tlang bawk chhipte ai chuan a sang a, chhip dang a cbhing e, (a khum e) tih vanga vuah a ni. Hman laiin he tlang chhipah hian kulhbing an siam vangin Kulhbing tlang tiin an sawi bawk

11. CHHlAHTLANG: Hman laiin he khuaah hian nu pakhat lusun a awm a, a pasal chu a ngai em em a. Kawtkaj bula a pasal thlanah chuan zan tin a thu reng thin a; a pasal pawh lo kal thinin a hre tlat a, a thenawmpa a hrilh ve ta a. A thenawmpa chuan, “Chutia a lo kal thin chuan eng emaw tal chhiah teh, a rawn la mai thei asin,” a ti a. Chu nu chuan, chem a chhiah ta a. A thenawmpa chuan a lo la ru a. Chu nu chuan a pasalin a lo la ngei niin a ring a, a lawm a, a thenawmpa chu a hrilh ta a. Ani chuan thil dang chhiah leh turin a lo rawn a, chu nu chuan tuibur a chhiah leh ta a. A thenawmpa chuan a lo la ru leh a, chu nu chuan a pasalin a lo la leh ta tiin a thenawmpa chu a hrilh leh ta a. Ani chuan, “Nang- mah inchhiah teh” a ti a, a inchhiah ta a ni. Zanah chuan a pasal a lo kal ang a, a rawn pawl dawn

emaw a ti tlat a. Mahse, a thenawmpa chu zawi tein a lo kal them them a, chu nu chu a va pawl ta a. He thu hi miten an lo hria a, chem, tuibur, lusunnu

Page 15: TOBUL - ia903101.us.archive.org

9

leh Jhenawmpa te chu inchbiah tlangah ngaiin, an in- chhiah tlang e tiin a khua chuan Chhiahtlang hming a put phah ta a ni.

12. CHALTLANG : He khua hi' AizaM khawpui hmar lamah a awm. Hman laiin Chal (mau) a tam

avanga Chaltlang hming vuah a ni.

13. CHALTLANG : He khua hi chu Nisapui khaw hmar lamah a awm a, hmar Chaltlang tia sawi a ni. He khua pawh hi ChSl (mau) tam vanga vuah a ni.

14. CHAWNGTLENG : Lunglei kawng, Keitum kawn chhak tlanga khaw awm chu a ni. A thlang Tahreuh kawna an awm laiin an hrisel thei lo va, ei pawh an nei thei lo va, a chhak tlang sangah an insuan ckho ta a. An lo hrisel thei ta a, buh leh bal pawh an lo ngah a, an chawng thei ta hial hlawm a. Hetah chuan kan chawng ta tleng tleng mai alawm, tiin an khua chu Chawngtleng hming an vuah ta a ni.

15. CHHAWRTUI : Hman laiin lal hmingthang tak Neihlala awmna a ni. Nupui duh tui mi a nih avang in hmar lam Khawkhum khuaa nula hmeltha Tuanpuii a va chaw chhuak a ni. Tuanpuii tui chawi apiang vawkbual tui anga ru, in tlak lovah Neihlala nuin a puh sak zel a. Neihlala chuan tui nu thei lo, Tuan¬ puii chawi tur a chhun chhuak ta a. Chu Tuichhun- chhuah chu bungbua kun ngar ngara thal a ngai a. Ni khat chu nu pakhat tui thal bungbu lai pa pakhatin a mawng lamah a lo bei ta mai a He tuichtunchhuah hi pa

Page 16: TOBUL - ia903101.us.archive.org

10

pakhatin a chhawr remchang thiam e tiin chu tuichhun chhuah chu Chhawrtui an vuah ta a. A chhun chhuak- tu Neihlala pawh Chhawrtuineihlala tih a lo ni ta a. Chu khua leh ram pawh chuan he hming hi a lo pu ta a ni.

16. CHH1PPHIR : He khua hi Lunglei lam liam Haulawng bangla hmar lamah a awm. A bula tlang pathum awm clihip chu a phir tiin an sawi thin avang- in a khua chuan Chhipphir hming a pu mai a ni. Mi- zo zinga Motor khalh thiam hmasa ber Aikhama awm- na khua a ni Kum 1925 khan a khalh tan tawh a ni. He khua hian Shakespear I.A. (Mizovin Tarmita an tih) an khuaa lot tur chu ruang chaicheh thlakin an dang bet tlat mai a. Doluta, tawtawjawt pu chuan, ' Ka pu, hlau reng reng suh” tiin a fuih a fuih a. Na- sa taka an inkah hnu chuan khua chu an lut thei ta a. Tichuan, Shakespe3r-a chuan Doluta chu Officer hna a pe ta a. Ani hi Mizo zinga Officer kai hmasa ber a ni.

17. CHAWNPUI : He veng hi Hmuia veng tih a ni thin a. A awm thar hovin mi mai hming an duh ta lova, Chawnpui kung khat chauh awm chu hmingah chawiin Chawnpui an vuah ta mai a ni. Tunah chuan Chawnpui hmuh tur a awm tawh lo.

18. CHAMPHAI : Mizorama hmun pawimawh zinga pakhat a ni. A hmun cham lai, ruam duk vangin Champhai an vuah mai a ni. Kumpinu sawrkarin Mizo

a hmin tirh khan, an hel leh ang tih hlauvin he khuaah

Page 17: TOBUL - ia903101.us.archive.org

II

hian sipai eng emw zat a dah a, santiri dinna Quar¬

ter Guard chu Mizovin an lam thiam lo va, 'Kahrawt' an ti a. Chu lai hmun chuan Kahrawt hming a pu hlen ta nghe nghe.

19. CHERHLUN : He khuaah hian zu bel lianpui an cherna pawh hlui tawh tak a awm a. He zu bel eherna hi a rei tawh awm mang e, a va hlun em an ti a. A khua chuan Cher hlun hming a put phah ta a ni.-

20. CHHINGA VENG : Aizawl khawpui New Mar¬ ket vel leh a hnuai lam vel hi he veng hian a huam a. Bazar pheiah vai tlemte chauh an aw*i laiin he lai

ngawpui kar ni thinah hian Chhinga leh mi tlem te chauh an awm a. An zinga vengva ber hming chawiin Chhinga veng hming a pu ta a ni. A hming pum chu Chhingrawnga a ni. Hnamte a ni. Mizo zinga tawng rang bera sawi a ni a. Ui ngul ler atangin a tla a, thaw vawih, thaw vawih, thaw vawih a ti hman a ni an ti thin.

21. CHITE LUI: Aizawl khawpui bul chhak lama lui dam diaia luang chu a ni. Kulikawn thlang atanga lo luang luite pakhat chuan Mualpui tlang thut takah a fin a. A finna lai tui chu a al a, bullutin an tlan thin a, bullut sih an vuah nghe nghe a ni. Chu tui al chu a nep e, tiin a zuk fin lui chuan Chite lui hming a put phah mai a ni.

Page 18: TOBUL - ia903101.us.archive.org

12

D

1. DARLAWNG TLANG : Darlawngho thlang tla tur he tlangah hian an innghak khawm a, a tlang leh khua chuan hmingah a pu hlen ta a ni.

2. DARLAWN: He tlangah hian dawithiam Lal- ruanga dar thlauh chu a lawn a, a man thei ta lo va. Dclr lawnna tlang a nih avangin a tlang leh khua chuan hmingah a pu ta a ni.

3. DARLUNG : A tlanga lung chu dar angin a tie neuh neuh va, dar a ang e tiin a khua leh tlang chu Darlung an ti ta a ni.

4. DAIREP : Heta Kawilam lal awm laiin hripui a leng vak mai a, an tlan darh ta a. Khua chu« a reh ta thiap a. An khua chu a dai ta rep e tiin Dairep hming a pu ta a ni.

5. DURTLANG : Hman lai chuan ngawpuiin a khuh vek a, ruah a sur duhin khua a dur reng thin a. Khua a dur reng e tiin Durtlang hming a pu ta a ni. Chung lai chuan he tlang hi ramhuai leh phung tamna tur niin an sawi thin.

6. DENGSUR: Hman laiin hetah hian ramhuaiin lung- thila mi vawm a ching a, lungin an vawm let a, an tawng ve thin a. Chutianga ramhuai tawn chu Deng- sur tawng an ti thin a. A khua chu Dengsur hming an vuah a, a pu hlen ta a ni.

Page 19: TOBUL - ia903101.us.archive.org

13

7. DE : He lui hming hmasa chu Tuium a ni. Dum-

d@ a tam avangin de lui a nih hi tiin D§ an vuah ta

zawk a, Karnaphuli lui fintu pakhat a ni.

8. DINTHAR VENG : A hming hmasa chu FCeltawlh Veng a ni. Chu hming chu duh lovin veng zau zawk an Siam tak vangin, kan din thar e tiin Dinthar Veng

an vuah ta zawk a ni. Aizawl khuaa veng pakhat,

tlak lama awm a ni.

9. DAPLUI : Dapkhan khua atanga lo luang chhuak

a nih vangin Daplui vuah a ni. He lui hi a al a an

teng thin a, an ten khal chu Dap chi an ti thin a. Mizoram chhunga chi tha ber niin an sawi. Naupang

sawngnawi leh awrpuarten an dam puiin an that phah

hlein an sawi. Bawkkuia li thlangah Tut a fin.

10. DAMPA : Hman laiin he lai khuaah hian nu an thi tam bik a, pathlawi an tam mai a, an lung a leng em em a, ‘pathlawi lunglen’ tia vuah hmun pakhat a

awm. A ram leh khua chu Pa damna an vuah a.

Tunah chuan Dampa an lo ti ta zawk a ni. Sa hum-

halhna ngawpui a lo ni ta.

11. DODALA LUNG : Hmuifang tlang sang lai ber chu a ni. Hman laiin thihlum fuke nei tawh, kawng laia an chhar chu tlangvalhovin an zawn hawng a, he

laiah hian an phum a. Thihlum phum reng reng chu

kutke nei lo pawh hming vuah loh chu a thiang lo va, chuvangin, a hmingah Dodala an vuah a ni.

Page 20: TOBUL - ia903101.us.archive.org

14

12. DL’LTE : Champhai lamlianin a kal tlang. He

laiah hian Dulte hnam an lo awm tawh a, a khua hian

hmingah a pu ta a ni.

E

1. ELECTRIC VENG : Hmanah chuan he laiah hian

Tuitu a hram thin vangin Tuitu Veng vuah a ni. Elec¬ tric khawlpui bunna hmun a nih tak avangin a hming

chawiin Electric Veng an ti ta a ni.

F

1, FARKAWN : Tiau lui kam thlang lawkah a awm.

Bawlte hnam awmna a nih avangin Bawlte an ti thin

a A hmun kawn zam nuam laiah Far thing a tarn

avangin Farkawn an vuah leh ta zawk a ni.

NG

1. NGENGPU1 : He laiah hian sazuk a tam avangin

a awm hmasate tawngin Mengpui (sazuk) tiin an vuah

a. Tunah chuan Ngengpui an lo ti ta zawk a ni.

2. NGANABAWK : Ngana hming tak chu Liankhaw-

thlohva a ni. Chawngthu Vanchiau hnam a ni. A nau-

pan laiin ngSn awm a chak a, ngan a awm a awm thin

a, Ng&nawraa tiin an ko thin a. Ngana an lo ti ta zawk

a. A lo puitlin chuan pa fel tak, lal rawntlSk a lo ni

ta a. An lal chuan Belrawhmual a kiltir ta a ni A in

bawkna hmun chuan NganabSwk hming a pu hlen ta

a ni.

Page 21: TOBUL - ia903101.us.archive.org

15

3/ NGOPA : He laiahhian pS lianpui ngo hlungvar

tak hi a a\un a, pa ngo an ti thin a. Paihte hovin Ngo pa tiin an lam thong a, Paihte lam rik dan chu a

hmun leh khua chuan hmingah a pu ta a, Ngopa an

ti hlen ta a ni.

H

1. HUALNGOHMUN : Kelsiha Lalsavunga a kai

buai laia rawn ruutu, Piler leh Chawngtlenga Hualngo ho awm kha Lalsavunga’n a han run let ve a, tarn tak pern

hruaiin a hruai 1 hla a, hotu hrang neiin hmun hrang-

ah a dah a; an awmna hmun chuan hmingah a put hlen

phah ta a ni. Hei hi 1804 vel a ni a. Chuta tang chuan

he hmunah hian mei a la mit ngai lova, Mizorama mei

mit lova khaw awm rei ber a ni. A dawttu chu Aizawl

a ni.

2. HUALTU : Tawi tlang bulah a awm. Khamin a

hual v§l a, a hualtu kham chuan hmingah pu lovin, a

hual khua chuan hmingah Hualtu a pu ta zawk

hlauh mai a ni. Hetah hian Zoram chhunga sanghal lian bera an Sawi Nghalphusen a awm a. Ngamtawna’n thah a turn a, mahse, Nghalphusen chuan a tihlum ta

zawk a ni tiin an sawi thin. Nghalphusen nawr khuar

leh a inbualna te leh Ngamtawna ui bawm pawh hmuh

theih a la ni.

3. HAURUANG : Lunglei khawpui thlang I'aWkah a

awm. Hman laia Mizo tlangval leng rei ber HaUruanga

awmna a nih avangin a hming chawiin Hauruang an

Page 22: TOBUL - ia903101.us.archive.org

16

vuah mai a ni. Hauruanga lo hmun hlui pawh hmuh

tur a la awm. A len rei zia hriat nan :—

Hmanah Hauruanga len chen A leng tur min lo ti;

Thaiah kan lak Haudangi.

4. HREICHUK : Hman laiin he ram hmun awi laiah hian pa pakhat hreipui lek chu amah a in tipalh a, a

lum hlum ta a. Hreipuia in chuk palhna hmun tiin a

khua chuan hmingah Hreichuk a pu ta a ni.

5. HORTOKI: He khua hi vaiho hming vuah, vai tawng a ni. Hor—reraw thei tihna a ni a, toki—khua

tih na a ni. Reraw thei tamna khua, Hortoki an ti hlen ta a ni.

6. S.HLIMEN: Titiah chuan Rulchawm kuaa rul lian pui Pawi khualin a thah kha rulkhai tlangah an

kbai a, Reiek thlanga Rulpuihlimah khuan a hlim a

lang a; chu rul khai hlim chu Hlimen atangin an en a,

chu chu Hlimen hming a put phahna a ni an ti Tin, Hlimen tlang dung chhim lam tawp chu hman laia an

kalkawng a ni a. A tlang lawnna chho chu a awi em

ern a, mahni hlim an bih/an en ran thin a; chuvangin Hlimen hming a pu hlen ta a ni ti an awm bawk.

7. N. HLIMEN : Hman laiin an khawlaiaa lungsum tui fim tak tlinna a awm a; chutah chuan nula leh tlangvalten an hlim/an thlai an en thin a. He lungsum

hi kan hlim enna ber a ni e, tiin a khua leh ramin

Hlimen hming a put phah ta a ni.

Page 23: TOBUL - ia903101.us.archive.org

17

8. HNAHSEP: Ratu tlangdung Sailutar bulah a am A hmunah hian hnahsep (mau chi khat) a tam avang- in Hnahsep hming a pu a ni. Hman laiin kbawper in sawmli lek an ni a. Zawlbuka tlangval riak zawng zawng chu hmar rammuin an kap h!um vek a, nunau pawh an thatin an man tam hie. Khawnglung run aiin a khaw tet ngaihtuah chuan an tuar nasa zawk. Khawnglung run hnu daiha thilthieng a ni.

pJjRIPHAW : Hmanlaiin helai ramah hian hripui a leng a, an thi nasa em em a, he khuaa mite chuan a vei pawh an vei ve lo va, nS pawh an awm io. Phawin mi a humhim a, a veng angin he khua hian

min humhim e tiin Hriphaw an vuah a ni.

10. HAULAWNG : Lunglei kawog hmasa zawk Sa- za Bangalow hmarah a awm. Haulawng hnam lo awm- na a nih vangin an hnam hming chu a khua chuan a pu ta a ni.

11. HNAHLAN : Hetah hian Naga hnam siperHnah-

lan an tih ho rei lo te an lo awm tawhna a nih vangin an awmna hmun chu Hnahlan an vuah a ni.

12. HACHHEK TLANG : Cachar ramri bulah a awm. He tlang dung hi bul mai lo va, a kual lei zel avangin hachhek a ang e tiin Mizo pi puten Ha- chhek tlang an lo vuah a ni.

Page 24: TOBUL - ia903101.us.archive.org

18

13. HMU1FANG TLANG : He tlangah hian hmui- fang thei a tam vanga a hming hi Hmuifang tlang vuah a ni. Kum 1780 vel khan Lallula fapa pahnihna Lallianvungan khua a siam a, a vawh avangin an ching vek tiin an sawi thin. Tun thlengin Lallianvunga hmun hlui chu hmuh theih a la ni.

14. HMAWNGKAWN : A bul kawn lai taka hmawng lian pui awm chu bmingah a put phah mai a ni. Mizo zinga lam thiam ber Hrangcbhawni kha he khuaah hian a piang a ni. Unau hmingthang tak Khuangtuaha leh Chana te chet tlatna a ni bawk.

HNAHTHIAL He khua hi Lunglei kawngin a tan tlang a ni- Hman laiin hnahthial a tam avangin a khua leh ramin hmingah a pu nghal mai a ni.

16. HL1APPUI : Mawmrang tlang chhimah a awm. A hmun hi a zo vangin chhumin a bawh reng a, ni a sa khatin a hlim deuh reng a, a khua chu nihliap khum angin chhumin a khuh reng e tiin Hliappui an vuah mai a ni. Hmanah chu3n Thlahrang sawi hat hat tling, Sailo lal Chinhleia Lalna khua a ni.

Page 25: TOBUL - ia903101.us.archive.org

19

K 1. KOLASIB : A hming hmasa chu R&ngte a ni. Ti- pera Reng leh Kawilam Reng kha Rengdilah an awm dun a, Kawilam lal chuan Tlawng lui kanin helai hmun- ah hian khua a siam a, Rengti zawlc awmna tiin a hmun chu RengtS an vuah a. Sorkarin Zoram a awp tan tirh lai khan, sap leh sipai Siichar leh Aizawl kal tuak thin puakphurte an dam loh palhin mi dang koh mai tur an awm thei lo va. Bawrhsapin helaia khua siam thei apiang lalna ka pe ngal ang tiin a puang a. Sai- khama kawn hming put phah, Saikhama u Kawla Ralte Kawlni chuan khua a siam ta a. Sipai kal vel chuan, “Hei hi tu khua nge” tia an zawh chu Kawla’n “Kawia Chief” tia a chhan chu sipai chuan an lam thiam lo va, “Kolasib” an ti a, chu chu hmingah a pu hlen ta zawk a ni.

2. KAWLBEM : He khua hi Vaiphei tawng a ni a, Kawl chu kham tihna a ni a, bem chu bial tihna a ni a. Kham bial tihna a ni.

3. KAHRAWT: Sorkarin Zoram a awp tirh laiin Mizo hel leh hlauvin Champhai, Siallukawt, Phun- hnawma Vanlaiphai leh Leite ah sipai an dah a. San- tiri dinna Guarter Guard chu Mizovin an lam thiam lo va, Kahrawt an ti a. Champhai leh Siallukawt a mi chuan Kahrawt hming a pu hlen ta a ni.

4. KHAWRUHLIAN: Hman laia Khawruhlian tih chu Lailak hi a ni zawk. Ngura leh Pawibawia sailo lal ropw te kha. Khawruhlianah an thi tih a ni si a.

Page 26: TOBUL - ia903101.us.archive.org

20

An lungdawh chu Lailak rsmah a awm ve ve si. Khaw- ruhlian an tihna chhan chu a ram hi a chhengchhia a, lung lianpui pui a tam a, buh chinna a tam lo va, a ram zau huin buh a hlawk thei lo va, a ruh rel chang a lian e tiin Khawruhlian hming an puttir a ni. Tuna Khawruhlian hi chu hmanah chuan Bunghmun an ti a ni awm e.

5. KELMENG : Hmanlaiin khaw pakhatah pa pa- khatin a fate pali a thihsan a; khaw danga a farnu Zawnchuaii chuan a nuta thihsan fa pali chu a va lam a, anni chu lal inah an lo awm vek tawh a. Zawnchuaii chuan a nuta fate chu a dil lui tlat a. Lal chuan hla

i phuah thiam chuan ka pe kir leh ang che, tiin a phuah thiam loh ringin thu tiam a siam ta a. Zawn¬ chuaii chuan a tute hming kimin lal fakna leh chawi- mawina tel siin a phuah ta a. Lal chu a lawm ta ein em a, pek tel a turn hauh loh a naupang ber Kelte- mengi lamin a pe phal ta a. Zawnchuaii chuan an khaw lamah a vahte pali chu a hawnpui ta a ni. Kel- tem&ngi chu nula hmeltha hmingthang a lo ni ta a, a en tute chuan an lal hming sawi lovin Keltem&ngi khua anti mai thin a. Keltemengi khua tih chu a lo larta a, khua reiah chuan Kelm&ng an lo ti ta zawk a ni. Tunah Kepran tamah a awm a, khua a awm tawh lo.

6. KELSIH: Hman laiin Kelsih leh Thingdawl in- karah sih kelin an tlan duh em em a awm a. Chu sih chu Kelsih an vuah a. A khua leh ram chuan hming

Page 27: TOBUL - ia903101.us.archive.org

21

ah a pu hlen ta a ni. Muallungthu khaw hmar lamah a awm.

7. KEPRAN : Lalruanga kha Tuiruanga a pa hmu turin Buhban khua atangin a chhuak a, Chalfilh tlang- ah a dar ken chu a thlauh a, a man thei ta lo va, a um zel a, E. Phaileng kawnah a man thei ta a Thlauh leh a hlau va, a zak hnuaiah a kep (chep) ta ran a, a hmaa tlang awm chu a lawn chhuahpui ta a. Chu tlang chuan Kepran liming a put phah ta a ni.

8. KAWLKULH : Hman laiin Kawl sipai ram hauh tur leh ram chincharig hriat tumin tarn fe an lo kal a, he laiah hian an inkulh a. An haw hnu chuan an in kulhna hmun chuan Kawlkulh hming a pu ta a ni. (He tih lai hi Lalsavunga Sailo Kelsiha a awm lai a ni

mai thei.)

9. KULIKAWN : Aizawl khawpui chhim tawpa veng a ni, Sipai te, sap te leh mi dang te puak phur tur apiang he laiah hian an innghakkhawm thin a. Kuli ho innghahkhawmna kawn tiin a hmingah Kulikawn an vuah ta a ni.

10. KHAWRIHNIM : He tlawng kam khuaah hian a vela khuate aiin ruah a sur duh bik a, khua a hnim reng a. Chuvangin, a khua chuan Khawrihnim hming a pu ta a ni.

11. ' KHAWLEK: Hmar tawng a ni a. Khaw lepchiah tihna a ni. Thenkhat chuan buikelek tia lek hi lam

Page 28: TOBUL - ia903101.us.archive.org

22

tur a ni a, khaw umelh tihna a ni an ti thung. Khaw chhak Vangbawng bul leh khawthlangah a awm.

12. KARNAPHULI : Khawthlang tuipui kan tih hi a ni. Vai,tawng a ni a, Kama-beng phul-pangpar tihna a ni a Hman iaiin vai lal nu!a pangpar mawi tak beh, hmeitha tak tlak hlumna lui a nih avangin Karnaphuli hming hi an vuah a ni.

13. KHANDAIH: Phullen khaw hmarah a awm. Hman Iaiin Reng lal sipai sual tak he laiah hian an that a. Mizo danin a lum Iaiin an phum duh lo va, an khang (dah) dai rih a. A hmun chu Khangdai an vuah a. Tunah chuan Khandaih an ti ta zawk a ni.

14 KHAWCHHETE : Suakpuilala in hrang fa Thawmpawnga thih hnuin, a nupui Ropuiliani chu Khaw tlemte neiin hmun hrang hrangah a kai lawr a,

khua a neih ve te chu an tet (tiem) em thin avangin Khawchhete an vuah sak thin a. Vawkzawn bul Lung lengah pawh a awm tawh a, a awm lai chuan khaw¬ chhete hming a pu ve a ni an ti. Tuna Khawchhete khua hi Ropuiliani awm hnuhnun berna a nih avangin Khawchhete hming hi a pu hlen ta a ni

5. KHUMTUNG : He hmunah hian Khumtung hlo hlo tiu dual) a tam avangin Khumtung hming an put-

tir mai a ni.

Page 29: TOBUL - ia903101.us.archive.org

23

16. KHUANGPHAH: Naga hnam pang Khuang- phah ho rei lote lo awm tawhna a nih avangin hming- ah a pu hien ta a ni.

17. KHAWBUNG & KELKANG : Hmar hnam chi peng kbat hming an ni ve ve a. Heng hmunah hian an lo awm tawh avangin an awmna hmun chuan an hnam hming chu khaw hmingah a pu ta a ni.

18. KALADAN : Chhimtuipui kan tih hi a«ni. He laia awmte hian Kala hi vai an tihna a ni a. Vai dan lui tihna a lo nih chu.

19. KHATLA : Gurkha tawng a ni, kawn emaw, ruam emaw an tihna mai a ni. Sipai kawnghren nawh tletna hrui thur he lai hmuna mi an lak thin chu “khawia mi nge?” tia an zawhin ‘khattla’ khu mi kawna mi khu,’ an ti thin a, keinin Khatla kan lo ti ta a ni.

20. KHAWLAILUNG : He khuaah hian lung a tam a, an khawlai pawh diak thei lo khawpin a lung a. Chu- vang chuan a khaw hmingah Khawlailung an vuah a ni.

21. KHAWLIAN: Tuivai ral, Phuaibuang bulah a awm. Kum 1862 hnu khan Vanpuilala sailovin khaw in 1040 a nei a, khaw lian ber nia inngaiin Khawlian hming an vuah ta a ni. Vanpuilala’n hmar lam nawr lo se, Tuivai ral Mizovin kan nei kher lo vang. Senvawn kai a turn leh a, a kai hmain a thi ta a ni.

Page 30: TOBUL - ia903101.us.archive.org

24

22. KHAWHRI: Hrui a tarn vanga khawhrui vuah a ni thin. Hun reiah Khawhri an lo vuah ta. Mizo zinga vin (thinchhe) ber Pawngvina awmna khua a ni.

23. KHAWNGBAWK : Khawnghmg khua atangin khawng lal pakhat kai turin hetah hian bawk a khawh a. Khawngbawk an vuah ta a ni.

24. KHAWHAI: Hman laiin a khaw bul khama ram huai awmten mihring an rawn bei thin a. Anni chuan “E kan ngam lo va che u, kan hai e” an lo ti thin a. Khawhai hming a put phah ta a ni an ti.

25. KANHMUN : Langkaih lui kamah a awm. He lai vela awmte hian sakawr an hmu ngai lo va, a hnu an chhui ta a. A hniak chu mak an ti em em a, sa kawr chuan he lai hmunah hian Langkaih lui chu a kan ta a Chu lai hmun chuan Kanhmun hming a pu ta a ni.

26. KHAWBEL: A bul lawka tlang awm chu bel khaikhup angin ral atangin a lang a. Chuvanga Khaw- bel hming vuah mai a ni. Tunah chuan khaw hmun ni thin kha an sawn deuh hlek tawh. Chhingchhip khua atangin he khua hi thlir teh.

2\ KAWLHAWK: He khua hi Kawlhawk tlangah awm avangin Kawlhawk khua vuah mai a ni.

28. KAWLHAWK TLANG : Tlawng lui thlang lama tlang sang ber a ni. He tlang hi kawlhawk chawlhna leh an chenna ber a nih avangin Kawlhawk tlang vuah a ni.

Page 31: TOBUL - ia903101.us.archive.org

25

29. KANGHMUN : Tuna a khaw hmun hmar km

fing khat a hla tlang dunga an a\*m laiin an kang fai vek a; kan na hmun antia. A khua chuan Kanghmun hming a pu hlen ta a ni.

30. KELZAM : Kmuizawl khaw thlang Tjuirial kam chhakah a awm. Hman laiin he khuaah hian zanah kel an tlan darh chum chum thin a; engemaw hlauh an nei a, an zam Jhin a ni tiin a khua chuan KelzSm hming a pu ta a ni. 1941) vel pawh khan zanah hlauh nei ni awm takin kel an la tlan darh thin.

31. KHAWNGTLANG : N. Vanlaiphai thlangah a awm. Hman laiin he tlang pangah hian Khawng hnam an lo awm tawh a, a tlang chuan khawngtlang hming a pi t phah ta a ni. Khawng ho lal chu Liana a ni a. Lai humtu hi ‘lal darphaw’ an ti a. Liana chuan darphaw mi huai tak a nei a. Ni khat chu Liana darphaw chuan sele a kap bliam a, sele chuan tuiah a phin lut ta a. Liana darphaw chu a tla hlum ta a ni. Pipu uai hla an phuah ta a

“A tla, a tla tuiphaiah a tla, Liana darphaw tuiphaiah a tla,” an ti ta a ni. A

khaw hmun hluiah chuan bel keh te pawh an la hmu a ni. '

»

32. KHAWNGLUNG : He khua hi kham chawi vel,

Khawng ho awmna a nih avangin Khawnglung hming an .puttir a ni. Khaw hmingthang tak a ni. A hming thanna pakhat chu chhim leh hmar indo laia zawlbuk- a tlangval muhil lai ralin an kah hlum teuh kha a ni.

Page 32: TOBUL - ia903101.us.archive.org

26

33. KEITUM : He lai kawn hi Tuichang leh Mat kar tawn nana sakeiin turn a thlak a, a kal fo thrnna a nih avanga Keitum vuah a ni.

*

34. KHAWZAWL : Champhai kawaga khaw khawm na lian ber a ni. Niihdawn khaw thien hmain a awm. A hming hi hmar chi khat hming a ni. Khawzawi hnam he laia an lo awm tawhna a nih avanga Khaw¬ zawi hming hi pu a ni.

35 KHAWKAWI : Chalfilh tlangdung hmar tawp chhuah lam panga mual inkhawhthla lo er leh laia khaw awm chu a ni. Hman laiin he laiah hian Khawkawi hnam an awm a, an hnam hming chawiin khaw hming chu Khawkawi an ti hlen ta a ni. A ziaktu hi he khuaah hian 1903 lo vah laiin a piang a ni. He khaw hmar lam E. Phaileng hnaihah pawh Khawkawi hnam an awm bawk a, chu lai hmun pawh chuan Khawkawi hming a pu bawk. Mahse, chhak leh thlang indo hma khan, Kaikhama’n he tah hian khua a lo siam avangin "Kaikhama Khawkawi” tiin an aswi ta a ni.

Khawthlang Kanghmun hmar chhak hreta awm Khawkawi khua pawh hi Khawkawi hnam awmna a nih avanga khawkawi hming hi pu a ni. He tah hi chuan aa bsl keh leh an lungtatte pawh an la chhar a. An lungtat chu tha bik hlein an hre nghe nghe. Tunah chuan khua a awm tawh lo.

36. KAWRTETHAWVENG : Kawrte bung thla vet, a bungna lai ngawpui khuh tlat a awm a. A kawr chu

zim t&n a kaw thla rawng rawng a. Chu kawr ngaw-

Page 33: TOBUL - ia903101.us.archive.org

27

pui kara kaw thla chu a thawveng e tiin, Kawrtethaw- veng an vuah a, a khua pawh chuan hmingah a pu ve

ta nghal a ni.

37. KHASI VENG : Aizawl khawpui siam tirh laiin lungchher atan Khasi lungchher mi engemaw zat an chah chhuahte he lai hmunah hian an awmkhawm tir a. An awm khawmna hmun chuan Khasi veng a pu hlen ta a ni. Aizawl chhim lam, Kulikawn thlangah a awm.

38. KAWNPUI: Silchar kawnga Grouping Centre lian tak. High School awmna a ni. Kawnpui hming putu chu tuna Kawnpui khua hi a ni lo va, hei hi chu khaw hmun thar a ni. Liankunga Sailo 1884 vela a lal lai khan Chhawllen tlang leh Bualpui tlang (Kbaw- verh tlang) kar kawn lianpuiah in 1000 khua a siam a. Chuta tang chuan a khua chuan Kawnpui hming a pu ta a ni. Liankunga Sailo lal hnu chuan Ralte hlir an lal.

L

1. LUNGLEI: Zoram chhim chan khawpui a ni. Tlawng lui hnar kin Nghasih luiah lung inkham kai leihlawn anga an zawh thin a awm a. Chu lung in-

dawh kai chu Lungleihlawn an ti thin a. He lung leih¬ lawn hming chawi hian a khua chuan Lunglei hming

a pu ta a ni.

2. LANGKAIH : He lui hi Mizoram leh Reng ram inrinna lai a ni. He lui hi a nu deuh to va, vaiin lawng-

ai (tui nu) tia an sawi chu Mizovin Langkaih kan lo

Page 34: TOBUL - ia903101.us.archive.org

28

ti ta a ni. Tin, he laia cheng hnam pakhat hming a ni tia sawi an awm bawk.

3. LUNGDAR (W) : He khuaah hian lungpher zau pui pui darkhuang turn pawn anga pawngte a awm a. ‘Lung darkhuang’ an ti thin a. Chu hming atang chuan a khua chuan hmingah puin Lungdar lih a lo ni ta a ni.

4. LAIPUITLANG : Kumpinu sawrkarin Mizoram khawpuia Aizawl a hman tan lai khan, miten Pathianni an hriat theih nan tiin Col. Lock Manding sapin Patkian ni apiangin he tlangah hian laipui a han kap thin a. Kristian an lo awm hnu chuan a lo rem chang hie a. Kanghmun khua leh Sateek khua te pawhin an lo hre phak a. Mizovin laipui an kahnatlang tiin Laipui tlang an lo vuah ta a ni.

5. LUAKLUI : Tipaimuk lama lui pakhat a ni. Chungu luak a tarn em avanga luak lui hming vuah a ni.

6 LAMCHHIP : Hman laiin he lai tlang chhip sang laiah hian ramhuai lam an hmu a. Tlang chhipah ram huai a lam e tiin a khua chuan Lamchhip hming a pu ta a ni.

7. LURH : Tan tlang bula awm a ni. Kan pipute chuan Lasiho chenna niin an sawi thin. Thaidawr khua atanga thlirin a lo sang lurh mai a. Chuvang chuan a tlang chu Lurh an vuah a ni.

8. LUNGPHUN: Lallula te nupa Hreichuk khuaa an awm laiin an thi a. A khuaten an pahnih atana

Page 35: TOBUL - ia903101.us.archive.org

29

lung lianpui, sang tak an phun chu a hraun chuan

hmingah a pu hlen ta“a ni.

9. LUNGLENG : Vawkzawn buteh a awm. La Hula khua Zopui atanga thlang tlate awm khawmna a ni a, Zopui ngaiin an lung a leng em em a, an lunglen thu lo chu titi dan® an nei lo va. Lunglengho tiin an sawi thin a. A khua chu Lungleng khua an ti ta a ni Then-

khat chuan nupa tangthen an tam a, an lung a leng em em hlawm a. Chuvang chuan khua chuan Lung¬

leng hming a pu mai a ni ti an awm bawk.

Muallianpui bula Lungleng khua erawh hi chu mi pakhat Dartunga an tih hi a lung a leng thei em em thin a. Chuvangin a khua chuan Lungleng hming a pu a ni. Mi thenkhat sawi dan chuan, Dartunga pawh

hi Lallula khuaa awm thin bawk a ni a. Ani hi a lung a leng zual bik a, a langsar mai a ni an ti.

10 LAISAWRAL : He lai hmunab hian in chunga chih chi Laisua a tam em avangin a khut/m hmingah

a pu mai a ni.

11. LIANA THLAN TLANG : Chalfiih tlang hmar tawp chhuah lam panga puk ropui tak hming a ni. Hman laiin mi pakhat Liana an tih chu a chhungten an thih san vek avangin dam nuam ti lovin he pukah hian a ro zawng zawng a la lut a. A lawn chhohna Meihle sang tak chu a bulah a rek a, a in thiar kim veleh a tlawhtlu a. Chaw leh tui ngheiin ni sarih chhung a darkhuang a turn a. Ni saiih hnuah a ri an

Page 36: TOBUL - ia903101.us.archive.org

30

hre ta lo va. (Ni sarih chhung mihringin chaw leh tui ngheiin an dam thei a ni tih kan pi puten an lo sawi thin chu Liana hi an tehna a ni). He pukah hian Liana chu a thih tak avangin Liana thian tlang hming a pu ta a ni. Liana tih loh chu tumah he pukah hian an la lut ngai lo.

12. LENGPUI : Tlawng lui thlangah a awm. Ngaw ropui tak, tuma la tuk darh ngai loh awm chu a leng

rei, a leng pui tiin a khua chu Lengpui khua vuah a ni.

13. LOKICHERRA : He khaw hming hi vai vuah a ni. Loki Lawng karna mau, Cherra-luite. Helai luite ah hian mauvin lawng an kar thin avangin a khua chu Lokicherra hming an puttir mai a ni.

14. LEITE: Zobawk (S) bulah a awm. A hming hmasa chu Leitheh a ni. Ramhuai, dengsurin leia mi a theh (vawm) avanga Leitheh vuah a ni a. Khua reiah Leite an vuah ta a ni.

15. LAWNGTLAI: Chhimtuipui bula Pawi khawpui a ni. Pawi tawng a ni a. Lawng-«i kawl, tlai-khat. Uikawl khaina hmun tihna a ni.

15. LUNGMUAT : Nisapui khaw bulah a awm. He lai lung hi dum deuh hil hel, ha muat dumjang deuh a dum hi a tarn a. Ha muat angin a lung hi a muat e tiin a khua chuan hmingah Lungmuat a put phah mai a ni.

Page 37: TOBUL - ia903101.us.archive.org

31

17. LUANGMUAL: Vaivakawn thlangah a awm. Hman laiin a mual hi luang hmun pui a ni a; a mual pumfjuia luang awm chu Luangmual hmingah a khua chuan a put phah a ni.

18. LENCHIM : Tawi tlang bula awm a ni. Thing chi khat Lenchim hming chawia sak a ni. He thing hi pualeng ang deuh a ni a, a par pawh a eng. Sa ruh hakin Lenchim par an ei chuan a tla nghal mai niin an sawi thin. Vaiho phei chuan a par ei tur awm lo mah se, a hming sawi ngawt pawhin saruh hak chu a tla thei tho an ti.

19 LENG : Hla phuah thiam lal Saihnuna khua a ni. A hmun hi hmun nuam tak a ni a. Tlang dung nuam

tak, a hnaih khuate inlen pawhna hmun pui a ni a, 'LengthuanT tiin an sawi thin a, tunah chuan Leng an lo ti ta a ni.

20. LUNGDAR (E) : A khaw bulah lei, kea pera thum dum dum thei a awm a, dar ri a ang e tiin a khua chu Lungdar an vuah mai a ni.

21. LEITHUM : Khua atanga km 2 velah lei, ke pera thum thei a awm a. Chu lei per thum thei avang chuan a khua chuan Leithum hming a put phah a ni.

22. LUANGPAWN: Mawmrang tlang hmar tawp hnuaiah a awm. A khua hi tuna khaw hmun atanga piah deuh tlang pawng luang hmuna awm thin a ni a.

Page 38: TOBUL - ia903101.us.archive.org

32

Tuivai lui va inkhawh kawina pawn vanga Luangpawn hming hi pu a ni. A hming hmasa ber chu Hmar hming vuah a ni a, lungpui a tam em em a. Lung- pawn, lung hmun an ti a. Tunah chuan Luangpawn tih a lo ni ta a ni. Laltheri tlangvalpa Chalthanga an zalhna puk he mi khaw thlang lawkah hian a awm.

23. LUNGCHHUAN: N.Vanlaiphai bulah a awm. He khaw hming hmasa chu Tu’tlin a ni. Vai lianin lung an rawn tiang (chhuang) ta ur ur mai a; chuvang chuan Lungchhuan hming a pu ta a ni.

24. LUNGTAN : A khaw bul kalkawngah lung sei tak phah a awm a. Chu lung chu a intan thluah thluah a; chu chu chawiin Lungtan hming a pu a ni.

25. LUNGDAI : Sakawrtuichhun tiang chhuah lam panga pialtlep, lungpher awm thla zui chu, hmun

pakhat chauhvah a kal tiang theih a. Chu lung pial¬ tlep chu chawiin a hmar lama awm khua chuan Lung- dai hming a put phah mai a ni.

M

MAWMRANG : Hman laiin he tlangah hian maimawm rang ruk, lian pui an hmu a. Maimawm rang awmna tiang an ti a, Mawmrang tiang hming a pu ta a ni. Kan pi pute sawi dan chuan tiang tin hian huai a nei Jheuh va, tiang lal chuan mi tihnat an ching Ip va. Kelchal, tlanga kal tlangpui leh, tlanga purun a mai maia pawng ei hi an hua a, ruahpui-van-

Page 39: TOBUL - ia903101.us.archive.org

33

awn leh thlipui an thlentir thin an ti. Mawrarang tlang chanchin hi an hre hie a. Tun laia thu neitu ber an lal chu Sahmula a ni a; a fanu chu Lengthuampuii a ni. Sahmula pa chu Sabereka, Thlanrawkpa kkuang chawi laia ruahpui vanawn sur tirtu kha a ni. Sabereka pa chu Belebuta a ni a. Belebuta pa chu Tuanleh-

manga a ni. Sahmula hi Mawmrang tlang vela laiten kum tin Kelchalin an be thin. An hla phuah —

“Sailo LaldSnga changrel a sual ngai lo, Kelchal pa lu, tar mawi kan hlan chhuah tlangah, Dam nan Lengthuampuii kan bia e” an ti.

2. MARPARA 1 He khaw hming hi Chakma tawng

a ni. Mar-lui, para khua. Mar lui kama khua tihna mai a ni.

3. MAR LUI: Bangladesh ram ri bulah a awm. Lui lian ve tak, sei vak lo ngil mar tak, kawi hauh lova luang a nih avangin Mar lui Mizovin kan vuah a ni.

4. MAUBAWK : Aizawl khawpui thlang lama khaw hlun tak a ni. Hman laiin mi tlem tein bawk an khawh a; an bawk chu a chungah mau hnah an chih theuh va, chuvangin chu bawk chu Maubawk hming an vuah a, a pu hlen ta zel a ni.

5. MAUBUANG: He khua hi t3 hie mah se, hla phuah thiam hmingthang tak, Lalawithangpa vangin Zoram pumin a khaw hming hi kan hre theuh awm e. A tlang sang laia mau awm chu a buang a. Chuvang chuan a khua hi Maubuang hming puttir a ni. (Hla tbua Samtlang tih hi Maubuang tihna a ni).

Page 40: TOBUL - ia903101.us.archive.org

34

6 MIMBUNG : He laiah hian Mim a hlawk a, hrpi- ah an bun khawm rei rui thin a. Mim bunna khua an ti a, khua reiah chuan Mimbung an lo ti ta zawk a ni.

7. MUTHI: He khua hi Durtiang chhakah a awm. Thing chi khat Mutthi a awm a, chu thing hming chu a khua hian hmingah a put phah mai a ni. Tunah chuan Muthi thing hi hmuh tur a awm tawh io.

8. MUALLUNGTHU : Kelsih khaw chhimah a awm. Mual tak t& pathum in tawhkhawmna chhip chu lungthu angin a awm a, a mual chu lungthu a ang e tiin a khua chuan hmingah Mualiungthu hming a put phah a ni.

9. MAMIT : A hming hmasa chu Maimi a ni. Tui- kuk tawng a ni nghe nghe. Tuikukho an awm laiin maimi (buhban) an ngah em em thin a. An khua chu Maimi tiin an vuah a. Mizovin Mamit kan lo ti mai a ni.

10. MAT : He lui hming hi Mualthuam hnam tawng a ni a, tuidam (lui dam) tihna mai a ni.

11. MAUCHAR : He hmunah hian nausen an dam thei lo va, a dam chhun pawh an hrisel lovin an thang thei lo va. Nausen an chSr e tiin naucharna khua an vuah a. Khua reiah Mauchar kan lo ti ta a ni. Tui, ruang leh Tuirial inkarah a awm.

12. MAITE: Hmar hnam Maite ho awmna,* a toih avangin an hnam hming chu a khua chuan hmingah

Page 41: TOBUL - ia903101.us.archive.org

35

a pu nghal mai a ni. Tawi tlang bulah a awm. A lam dan chu ICeite tih ri ang chiaha Maite tih tur a ni.

13. MUALTHUAM : He khua hi hman laia Mual- thuam hnam an lo awm tawhna a nih avangin an hnam hming chu a khua chuan hmingah a pu hlen ta a ni. Mat lui hming satute kha an ni.

14. MUALCHENfj : N. Vaniaiphai bulah a awm. A hming hmasa chu Kangzang a ni. Sakei kap tam ber Saihnuna a lo lal hnuah, a khaw hming hi mawi lo a ti a, a ram chhunga mual pakhat hming chawiin Mualcheng tih hi a vuah ta zawk a ni.

15. MISSION VENG : Hman lai chuan Hriang thing a tam avangin Hriang mual an ti thin. Zosap hmasa er Saphluia kha a lo awm a, Sapthara’n a rawn fin

leh a. Missionary awmna hmun a nih tak avangin Mission Veng vuah a ni ta a. Veng lai, Dawrkai veng Laltawnga Veng tiin hmun thumah an then a. Tunah chuan a lo zau ta a. Laltawnga Veng tih chu Veng thlang tih a lo ni ta zawk a ni.

16. MACDONALD HILL: Hmanah chuan Thing- pui huan tlang tih a ni thin. He lai hmunah hian Aizawl leh a chheh vela thingpui awmte chu an phun khawm a, sipaiin an awm chilh a, an rin pui ber pakhat a ni. Kum 1930 khan Mizo Chowkider pawh he huan enkawltuah hian an dah nghe nghe. fCumpinu sawr- kar hnuaiah Bawrhsap hnuhnung ber Macdonald an High School hmun atan.he lai hi a pek avangin a petu hming chawiin Macdonald Hill an vuah ta a ni. Tin,

Page 42: TOBUL - ia903101.us.archive.org

36

he lai hmun hi Missionary hmasa berte Pu Buanga leh Sap Upa te lo awmna a ni.

N

1. NAUSEL; Sihphir khaw chhakah a awm. He

khaw hraing vuah chhan chu — Hman laiin Ralte nu pakhat, nau pua a ik a chhuak ta phut mai a, nau paw chunga §k a thian loh avangin kalkawnga mi- khual chawl khawm chu a nau puak a lo ven tir a. Anni ho chu a ek chhung chuan kal an duh ta a. Nausen nu chu a lo la haw si lo va, a nausen chu pukah an dah ta a. Nausen nu a lo haw chuan a tu- a-mah a hmu ta si lo va. Tichuan, mikhualte chu a um ta a. A va um phak chuan a nau an dahna hmun chu an lo hrilh a. A va en leh chuan a hmu zo ta lo va. Chu nu chuan an khuate chu a ruai ta a, an zawn pui ta a, an hmuh sak ta a ni Chu lai hmun chu nau thuhruk bona hmun, Nauselthim tiin an vuah ta a, a khua chuan Nausel hming a put phah ta zel a ni.

2. NISAPUI: Chhim chhawng, ni kang khua a ni a, a lumin ni a sa bik a; chuvang chuan Nisapui an ti a. Serkhan bulah a awm.

3. NAUNUARZO : Hman laiin he tlangah hian ram- huaiin nau an zuar thin a, ‘Nau-zuar-zo’ tih a ni thin an ti. Tunah chuan zuar chu nuar tiin Naunuarzo tih a ni ta a. Mizoram tlang sang ber pawl a ni.

4. NISARIH TLANG : Vaivakawn thlangah a awm. Seventh Day Adventist kohhran hmunpui awmna a

Page 43: TOBUL - ia903101.us.archive.org

37

nih avanga Nisarih tlang vuah a ni. Thei tui sawrna

hmun a ni bawk.

5. NEIHDAWN : Champhai leh Khawzawl inkarah a awm. Hman laiin he khuaa putar vawkte chu hmei-

thai pakhatin leiah a dil a. Mahse a man tur a ken chuan a daih ta lo va. Putar ehuan vawkte man chu a hniam duh bik si lo va; hmeithai mangang chuan a neihin a dawn ta a. Putar rem tihzaw ng tak a lo ni a, an in lei ta a. “Hmeithaiin a neihin putar vawk¬ te a dawn e," tiin a khua chu Neihdawn an ti ta a ni.

6. NEIHBAWI : Sibphir khaw hmar lawkah a awm. Sawrkarin I.B (Inspection) Bangla leh awmpuitu in 10 ve! an awm tir thin. Hman laiin Neiha an tih chuan bawi a ngah a, sialte pawh a ngah bawk a. (Neiha hi a zin bo nge a thi tih hriatna a awm lo.) Neiha awm loh hlanin a bawite chu a sialte nen an tlan bo ta

a. He lai hmunah hian an awm a, Neiha bawi ho awmna tiin a hmun chuan Neihbawi hming a pu ta

a ni.

7. NEIHLOH : Kawlhawk tlang bulah a awm. He khua hi, kawng tinrengah an hnianghnar a, sava awh lurte, sangha, chakai, chengkawl te a tarn a, buh !ah an ngah thei bawk a. Kan khua hian neih loh reng retjg kan nei lo tiin a bmingah Neihloh an vuah a ni.

Page 44: TOBUL - ia903101.us.archive.org

38

P

1. PiLER : Hmon laiin he khuaa hmeichhe pakhatin feh kawngah thihlum a thlauh va. Tlangval hovin an chhar a, an zawn hawng a, daipawnah an phum a, bung an phun a. Thihlum thlauhtu hi a ler em mai tiin an thihlfim phum chu ‘Pilevi’ an vuah ta a ni. Chu bung chu Mizorama bung lian ber, rah lian ber, tui ber, sava tinreng tlan huai huai a lo ni ta a. Chai hlain:—

‘Pileri thlana bungpui, Va tinrengin a tlan e; Rah sGwl pSt put Gw e,” tiin an lo phuah

ta a ni. A ziaktu hian thawnthu mai mai emaw a lo ti thin a, 1931 khan a hmu phut mai a, mak a ti em em mai a ni. Pi er khua atanga pern chhuak tur, pa pakhatin hauhuk rub he bungah hian a kheng lut a, a pern hnu rei lo teah bung hmingthang chu a thi ta a, a va uiawm em ! He pa leh a chhungte chu an

thi mang dehh vek a, a dam chhun pakhat pawh a I leh nghal a. Thil hmingthang ti riraltuten vanni an sal thin an tih hi a dik hie niin a rin theih a ni.

2. PICHERI HMUN: Vailian hmasa berin 1850-a Lenllang an hal hnu khan an lalpa Ngura chu Sesawpg^ ah a kai a, Khawruhlianah a kai leh a, a hmei zi^g*

k duh ber Picheri chu he laiah hian a awm hrantir i. \ awmna hmun chuan Picheri hmun hming hi a pit hlen ta a ni. Tunah chuan Hmunnghak bulah a awtn.

3. PARVATUI: Kanghmun thlangab a awm. Ram- parva sih he lai rama awm chu hmingah a chawi mai a ni. 1940 hma lam khan he khaw hming lire lo chu

Page 45: TOBUL - ia903101.us.archive.org

39

Mizoramah an vang hie awm e. He khaw nula chhuanvawr tling Zairemthangi leh a nu chu Awithang- pa en turin Maubuang lchuaah an lo kal a. Awithang- pa chuan hla nalh tak takin a lo phuah a; chung hlate chuan Parvatui khua chu a tihmingthang zau ta a ni. “Parva dang Thanghniangi leng kaiah,” a tih hi miten nalh an ti hie a ni awm e, an sa duh hie a, chu khua chu hriat loh theih a ni lo a ni.

4. PHAWNGPUI: Mizoram tlang sang her, chhim- tawpa awm a ni. Tuifinriat lan theihna awm chhun a ni. A tlang hi a phul a, pawi tawngin phul chu phawng an ti a. Phawngpui chu Phulpui an tihna a lo nih chu.

5. PUKZING : He puk iian hmingthang tak hi khaw thlangah a awm. Chhun zanin puk chhungah chhum a zing chuai reng mai an tih chu 1 Thil duh apiang neih theihna ‘Khuang’ (Zawngkhuang) an tih chu a kawltu zawngho ciihuhsak an turn a, an urn zel a; an- ni chuan Pukzing kuaah hian an thlak ta daih mai, tiin pi puten an sawi thin.

6. PEHLAWN : Hman laiin he khuaah hian Savawm Iian pui, mi seh ching an thah lawk theih loh a awm a. Ralte hovin, ‘ Mi a pet lawn a pet lawn ho va,” an tih chu Lusei tawngin Pehlawn kan ti a, a khua chuan hmingah a pu ta then a ni.

7. PATKHUIH: Tualbung ramah a awm. He laia Hmarho awm chuan la an ching nasa a, a tha duhin

Page 46: TOBUL - ia903101.us.archive.org

40

la an ngah em em a. An tawngin pat-1.7, khuib-Viet

duima, la that duhna hmun Pakhuih tiin an lo vuah a ni.

8. PAWLRANG : Mawmrang tlang chhuah lam panga khaw awm chu a ni. He khua hi kham ropui tak chawi vel a ni a, a kham sang tak chu a paw rang ruai reng a, a khua chuan Pawl rang hming a put phah a ni.

9. PHAILENG (E): Kepran leh Pehlawn inkara kawn zarpa awm a ni a, Phai hmun pui awm vanga vuah a ni. Hetah hian Buizova zaina sunhlu kung pawh hmuh theih a la ni.

Tut lui thlanga Phaileng (W) pawh hi Phai a turn avanga Phaileng hming pu a ni.

t ' ? £

10. PUANSEN : Tuirial thlangah a awm. Kum 1898 a Tlangsem (Survey)-ho lo kal khan, he laia an bukah an puansen pho chu Mizovin puansen an zar e, tiin a tlang leh khua chu Puanr.en an vuah a ni.

11. PHULLEN: Mawmrang kham ep, chhim deuh hleka phul chu khaw hmunah an ruat a, a phul ling laiah i awm ang u an ti a. Mahse, a hmar lamah an awm ta zawk a, an khua chu Phulleng an vuah ta tho va, tunah chuan Phullen an lo ti ta zawk a ni.

12. PHULDUNGSEI: Mar lui kamah a awm. Khua atanga K m 3 chhim lam tlang dung phul sei tak awm chu hmingah chawiin Phuldungsei an vuah blauh mai a ni.

Page 47: TOBUL - ia903101.us.archive.org

41

14. PALSANG : Thahdo lal hmeithai Mangchini nu

khua a ni thin. Lalngura khaw lo vat an lo thah

avangin an khua chu 1846 velah an ha! sak vek a, rei tak luah lohvin a awm a, kum eng emaw zat hnuah an pal ban nung lo sang ta chu an pal a sang e, tiin

Palsang hming a khua chuan a pu ta a ni.

15. PUILO: Hman laiin he khuaa hmeichhia reng

reng hi rai thei an awm lo va, kan ar te, uite angin a pui an ni thei lo ve tiin a khua chu ‘Puilo’ an vuah

ta ni.

16. PA1KHAI: Hualngohmun bulah a awm. Kum

1898 kuma Tlangsam (Survey) lo kal chuan, pholeng

atan phai an phel a, an tah a, an khai ta a. Phai khai

na tiin “Phaikhai” an vuah a, tunah chuan Paikhai an lo ti ta a ni.

17. PANGZAWL : Lunglei kawnga sawikhawm khua

lian tak pakhat a ni. Chawngvungmantami awmna

khua a ni. A hmunzawlah pang lianpui ding luah chu

hmingah a chawi a, Pangzawl an ti a ni.

18. PHUAIBUANG : Tuivai kam kham chawi vel

khua chu a ni. Phuai thing par, hmunphiah anga

buang a tarn a. A thing hming I eh a par buang chawi in ‘Phuaibuang’ an vuah a ni.

19. PHULPUI: Tualvungi (eh Zawlpala chettlatna

hmun a ni. Zawlpala thlan hmun pawh hmuh theih

a la ni. Pangpar chi khat phulpui hming chu a khua

chuan hmingah a pu a ni.

Page 48: TOBUL - ia903101.us.archive.org

42

20. PUKPUI: Lunglei khaw hmarsh a awra. A khaw bul hmar lama puk awm hming chawiin “Pukpui” an vuah a ni. Ralte lal Dara khua a ni.

21. PHULMAWI : Tlungvel lal khawper a ni. A

upamin Chhunthanga chu belrawhmual a kiltir a. He khua hmar lama tlang dung awm chu a phul a,

mawi an ti hie a ni ang, a khua chuan Phulmawi hming

a put phat a ni.

R

1 REIEK : Hmanlaiin Reiek kham ko lama pa pa-

khat daileng chu a e rei lutuk a, ek reina hmun an ti

a. Tunah chuan a khua leh ram chu Reiek an ti ta a ni. Hmanlaia Reiek an tih chu tuna Ailawng khua hi a ni zawk a, Reiek khaw hmun hi Zukbual an tih thin

chu a ni.

2. REIEK. TLANG : He tlang hian Reiek khaw hming

putchhan a tawm ve mai a ni. He tlang lalnu hi Khaw-

luahlali a ni a, a fanu chu Darthaikawii a ni. Kum khat chu Reiek tlang lalnu hovin Chawng an chen a,

an hlim em em lai chuan Chhawrpial huaiin an rawn

run dawn a, an awmna kham lungpui chu kar lum sak vek tumin hem an thlak a, an hem ta tlut tlut mai a,

anniho lah chuan an hlim avangin engmah an hre lo

va. Belkhai huaiin a manganpui ta a, Reiek lalnu chu a hrilh ru ta a, chu veleh chawngchenho chu an chhuak huk a, Sialsir (Vamur chi khat) ah an chang

a, boruakah an inbei ta chiam a, lu bungin an tla ta rem rum hlawm a; an sal man hnanga an in phuar-

Page 49: TOBUL - ia903101.us.archive.org

43

sak theih loh nan tiin Belkhai huai chuan chung lai

mau chu a cheing vet chhuakin mit a lo neihtir vek a.

Tlawngnuar vela mau chuan a chang vetin mit a nei hlen ta a, lungpuiah pawh an thi hmuh theih a la

ni. Reiek kham ko an hem keh pawh hmuh theih a

la ni. Heng chanchin hi Zawlnei Darkunga hriat a ni.

3. RABUNG: He khua hian tam kumin Fangra

n ei a, an chhum a, an bunkhawm reih ruih thin a, Fangra bunkhawmna khua tiin Rabun an vuah a; tunah chuan Rabung an lo ti ta zawk a ni.

4. RENGDIL: Tipera Reng thlangtla khan heta

a awm lai hian dil lianpui a khuap a, chu dil chu

reng lai khuah a nih avangin a hmingah Rengdil an vuah a. a khua chuan hmingah a pu hlen ta a

ni. Helai ramah hian Rangkachak milim an hlohva, Dokhuman a chhar a, a pe leh a. Reng lai chuan

a lav/m avangin Dokhuma chu a hnuaiah Raja tSah a dah ta a ni.

5. RALZAWHLUI : Hei hi Tuivawl peng pakhat a

ni a, Thlanrawn Pawiho, Lallula thlahte chunga phuba

lak tuma lo kalten an rawn zawh vangin Ralzawhlui an vuah mai a ni.

6. RIANGTLEI : He khuaa mite hian buh an ngah em em thin a, ei tur nei lo, retheite an pem lut

thin a; buh ei an nei thei ta thin a. An hiimin an lawm a, nausen angin an tlei thei ta e, tiin rethei tlen

Page 50: TOBUL - ia903101.us.archive.org

44

na, mi riangvai tleina khua tiin Riangtlei an vuah ta a ni.

7. RUALLUNG : He hmunah hian parual, sal sarih

thlan (iungphun) a awm a, parual lung awmna tiin

Ruallung hming a khua chuan a put phah a ni.

8. RULLAM : Rul chawm kuaa rulpui Pawi khual- zinin a thah kha hetah bian a lu an lam a. A hmun

chuan Rullam hming a put phah ta a ni an ti.

9. RULPUIHLIM : Rullam hmuna rul an lam kha

Rulkhai tlangah, sang takah an khai a. Ni chhuak

engin he hmun hi a hlim phak a; chuvang chuan Rul- puihlim an vuah a ni. Rulpuihlim khaw hnuaia lung- pherah chuan rul lian pui lem ziak hmuh theih a ni.

10. RAMHLUN VENG : He veng hi a tharlam hie

a, a hming phuahtu hian hla a “Aw ramlun ka ram

ropui” tih atanga a phuah niin a lang, a thang sawt hie a, chhim leh hmar tiin an then hial a ni. Chal-

tlang khaw chhuahlam pang a awh zo vek a ni.

11. RUNGDIL : Suangpuilawn ram chhungah a awm.

He dil hi a phir a, a lai khawmualah chuan thang an

kam thin a, Varung a awk duh hie, a phir hi nupa a

ni tiin an sawi thin. Maipawl lehlamah an thlak a, leh-

lamah a lo lSng chhuak thei an ti bawk. Varung a tam em em a, he dil hi an tlan ber a ni a. Chuvangin Va

rung dil a ni tiin Rungdil an vuah a ni. Xamdil aia t£ deuh a ni.

Page 51: TOBUL - ia903101.us.archive.org

45

12. RAWLBUK : Phawngpui leh Lungtian khaw in- karah a awm. Kumpinu sawrkarin Zoram a awp tirh laiin Kuli rawn ngen tura sorkar tirh thin Rahsi (Vai) chu an lalpan a ninzia a sawi pahin, tuman in that ngam si lova tia a sawi chu Hnawncheuva chuan a hria a, chu rahsi chu a kaphlum ta mai a. He hmun- ah hian buk siamin rei tak a rawl ta a. A chhung^e chena tih hrehawm an nih tak zel avangin Lunglei Rawrhsap hnenah Hnawncheuva chu a inpe ta a ni. An¬ daman thliarkarah kum 19 a tan hnuin a lo chhuak leh a. Mizo tang zinga mi hmingthang ber a ni. A rawlna khua chuan Rawlbuk hming a pu hlen ta a ni.

13. RUANTLANG : Hmar chi khat Ruantlang ho lo awmna a nih avangin a khua chuan hmingah a pu a ni.

14. RUNTUNG : A hming hmasa chu Rultung a ni. Rul a tarn avanga vuah a ni. Hun a lo rei a, Run- tung tih a ni ta mai a ni.

15. RALVAWNG : He khaw hlui hi Biate khaw hmar chhakah a awm. Ralvawng Inim awmna khua a nih avangin, an hnam hming chawiin Ralvawng an vuah a ni.

“Biate tuikhur a chul dawn ka nu, Ralvawng tlangpui kai lo na ila” tih hla a awm

16. REPUBLIC VENG : Aizawl chhunga veng thang pawl tak a ni. Lunglei Jeep road laih zawh hnua a chunga lanilian kal hi Bawrhsap Barkataki hova laih tlang, a kawng hmingah Republic Avenue vuah a ni a

Page 52: TOBUL - ia903101.us.archive.org

46

Republic tih chu a vengin hmingah a pu ta a ni. Tui khuahtlang chhuahlam pangah a awm.

17. RANGVAMUAL : He veng te tak te hi Vaiva- kawn thlang Sairang lamlian bul, mel 3 dinnaah a awm a, Aizawl chheh vela Rangva in awm hmasak berna a nih avangin a mual chuan Rangvamual hming a pu ta

a ni. Vai chuan Paila Camp an ti thin. 1890-a Aizawl ah Fort (kulh) an Siam hmain he Paila Camp hi awm tawhin an hria.

S

1. SAIRANG: Aizawl thlang Tlawng lui kamah a awm. Hman laiin sai rSng lianpui an hmu a. Sai rSng awmna tiin 'SairSng’ hming an puttir ta a ni.

2. SENTLANG : Hei hi Hmuifang tlanga awm tawh, Lallianvunga fapa Ngura khua a ni. 1850 khan vaiin an rawn hal a, khuaa mite chu an that teuh va. Khawlaiah thisen a luan nasat vangin a hming hi ‘Sen- tlang’ tiin an vuah ta a ni. A hming hmasa chu Tawng- pam niin upaten an ring.

3. SAIKHAMAKAWN : He laiah hian Kolasib hming put chhan Kawla nau Saikhama lo awmna a nih vangin Saikhama hming chawiin ‘Sikhamakawn’ an lo ti hlen ta a ni.

4. SAWLENG : Darlawn khaw chhim lamah a awm. Chhawl eng a tarn vangin hmingah a*pu nghal a ni.

Page 53: TOBUL - ia903101.us.archive.org

47

Raliehovin chhawl chu sawl’ tiin an lam a; chuvangin

'Sawleng’ an ti hlen ta a ni.

5. SUANGPUILAWN : He khuaah hian Tuivai lung lian pui Lalruanga khalh chhuah a awm a. Lungpui a lo lawn ckhuak.e tiin Raltehovin an tawngin 'Suang

piulawn’ an vuah a ni. Suang—Lui tihna a ni. i' i " tt

6. SATINAHMUN: Satina leh Chhiardaka’n Vuta tang Falam-ah an kan tumin Satina chu3n hlawh dang phut lovin Belrawhmual kil a thlang zawk a. Lalhovin Theihai ram an pe a; chutah chuan a awm hmasa zet a, hfe laiah hian a insuan leh a. 'Satinahmun’ tih a awmna hnuhnung chuan a pu hlen ta a ni.

7. SELING : Hripui lenin nula an thi hnem em em a, nula chu Siali tih an nih avangin Sialite kan ling (phum) tam e tiin ‘Seling’ an vuah a ni. Se pulh hma pawhin Seling tih a ni tawh tiin putar pakhatin a sawi. Se pfulh vanga Seling hming pu chu ‘Zemabawk’ hi a ni zawk.

3. SAILULAK : Fanai ho Sai kah chu Vuta fapa Lalvunga khuaten an lo chan khalh a, Nikuala fapa Dokhama hovin a lu an lak sak leh ta a. An awmna khua chuan ‘Sailulak’ hming a put phah ta & ni.

9. SIHFA : Hmarho hming vuah a ni. Sih a tam a, sih kan tlan e, kan ei e, kan fa e tiin ‘Sihfa’ an vuah a ni.

Page 54: TOBUL - ia903101.us.archive.org

48

10. SAMLUKHAI: He khuaah hian rallu chu Sah- lamah tar lovin a samin thingah an khai a. Chuvang chuan khaw hmingah ‘Samlukhai’ an vuah a ni.

11. SABUAL : Darlung bulah a awm. He lai hi ram tha, sain bual a siam thiiah thluahna hmun a ni a. Sa inbualna hmun khuar a tarn avangin a khuain ‘Sabual’ hming a put phah ta a ni. Tunah pawh sa inbualna khuar hmuh tur a la tarn mai.

12 SAUITANKAWN : Sailutar leh Hnahsep inkarah a awm. 1880 khan Chhak leh Thlang lalhoten sauitan nan an hman avangin a kawn chuan ‘Sauitankawn’ liming a pu ta a ni.

13. SILAIMUAL : S.HIimen chhuah lam pang 1am- lian kawng thlangah a awm. 1812 vel khan Lalsavunga’n a khuaten silai neih an chak a, an ngaihtuah ran zawk theih nan leh fuih nan, silai neite tan he mual hi lo a tan, kum khat 'chu a theh sak bik a. Silai neite chauh vin lo atan an neih theih avangin ‘Silaimual’ an vuah hlen ta a ni.

14. SAMTHANG: Zopui lal Lallula’n Thlanrawn Pawiho a rawt kha a hmingthang em em a, kan pawi- ho sam kha a hmingthang em e tiin ‘Samthang’ hming an puttir ta a ni. Thi thang vanga an insawnna

hmun kha a ni.

15. SAILAM : Helai ramah hian Sai an tarn a, lam- tual hmun zawlah an siam diai duai thin a, Saiinlam-

Page 55: TOBUL - ia903101.us.archive.org

49

tual an Siam e tiin ‘Sai lamtual’ an ti a; tunah ‘Sailam’ tih a lo ni ta a ni. Tunah pawh sai'lamtual chu hmuh tur a la awm.

16. SERKHAN : Ser lui leh Tuitun inkhanna a nih avangin lui lian zawk hming chawiin ‘Serkhan’ an vuah a ni.

17. SAKAWRDAI : Tuiruang kamah a awm. Vai- lian hmasa ber 1871 vela lo kal kha VSitin chhehvelah Sakawr tarn tak nen an awm a. An sakawrle chu Tui¬ ruang lamah an kal tur khamin a dang a, chu khclm lungpher awm zui chu sakawr dai a ni tiin Sakawrdai an vuah a. A khua leh ramin hmingah a pu ta nghal a ni.

18. SIALSUK : Hman laia kan pi pute thlang tlain sial an kai a; an se pa kaih pakhat a kir leh a, an um zui a, an man a; he laiah hian an talh ta a. A pum- pui an sukna lui chu ‘Sialsuk lui’ an ti a. Tunah chuan a ram pum leh khua pawhin Sialsuk hming a pu a; hmanah chuan Diarkhai tih hian a huam vek a ni.

19. SUMSUIH : A hming hmasa chu Zawngtah an tih thin hi a ni. Tuarchhel ber Neuva pianna khua leh thihna hmun a ni. Hetah hian pa pakhat sum suih lai Sakeiin a seh a; mak an ti em em a, an sawi an sawi a. Chu pa sumsuih chanchin chu titi tui ber- ah an hmang thin a; khaw dang raiten, ‘Nangni hi sum¬ suih thu hlir in sawi a, Sumsuih khua in nih hi’ an ti a. Sumsuih khaw hming a pu hlen ta a ni.

Page 56: TOBUL - ia903101.us.archive.org

50

20. SIALLUKAWT : Hmaniaiin helaiah hian pa pa- khat selu kawt lai an hrau a, a hmutate ehuan chu hmun hming chu an hre lo va, ‘Selukawhna hmun’ ti- in an sawi a, 'Siallukawt’ an lo ti ta a ni. Hetah hian sipai awmna Kahrawt a awm a, Darpawngi’n a fapa Bawihbanga a sunna khua kha a ni. Kawng mumal la awm loh laiin he hmun atang hian ni tlak hmain rahsi Zaithuma’n Aizawl a ban a. Bawrhsag leh Man- ding sapin duh ber an thlantir nghe nghe a ni.

21. SELESIH : Khawbung chhakah a awm. 1750 vel khan Pu Kawlha (Sailo) khua a ni. Chhak Pawi rawlral laka an thlamuan theih zawk nan lai pasarih an inchhung khawm ta a, in 7000 an tling a ni. He mi awm lai hian Thingdim tih hian khuallam hming a pu ve ta a ni. He mi hmunah hian Sih al Sele tlan thin a awm vangin Selesih an vuah a ni. Tunah Sih al a awm tawh lo.

22. SIALKAL TLANG : Hman laiin he tlangah hian sial tarn tak mihringin khalh dum dumin an hmu thin a, a hmuna an va kal chuan se hnuhma engmah a awm thin si lo va. Sial zawng an kal dum dum thin ngei saw, tiin a tlang chu ‘Sialkal tlang’ an vuah ta a ni. Lasiin emaw, ramhuaiin emaw an khalh thin niin an ring a ni tiin an sawi. He tlang sang lai ber chu Lengteng a ni a, Phawngpui aiin a sang zawk tih hmuh chhuah a ni.

23. SAIPUM ! He khua hi Tuiruang bul lawkah a

awm. Hmar hnam hming vuah a ni. Pum hi hum

Page 57: TOBUL - ia903101.us.archive.org

51

tihna a ni a. Hman laiin sai tlak nan hum (khuarkhu- rum) an lai thin a, Chuvangin Saipum an li a ni.

24. SEHLAWH i Sihphir khaw tlak lamah a awm. Chhak leh Thlang indo laiin he hmunah hian ral an veng thin a. Hmun ralti leh hlauhthawnawm tak a nih bik avangin, ral vengtute chuan lal hnen atangin sial an hlawh thin a. A hmun chuan Sehlawh hming a pu ta a ni. Hetah hian British Sorkarin Chawngthu mi Thangphunga lalah an dah ta a ni-

25. SAIHA : Siaha, Sia-sai. Lakher (Mara) khawpui hming a ni. Hman laiin Sai thih san ha lian pui he laiah hian an chhar a. A hmun chuan ‘Saiha’ hming a pu ta a, khua pawhin a pu ta zel a ni. Lakher lal chi khat hming niin R.Vanlawma ziak Meichher buah a lang.

26. SERKAWR : He khua hi Lakher tawng chuan Sia-

koh an ti a, chu chu Sia-Sat, koh—kawng turn ‘Sai kawng turn’ an tihna a ni. Tunah chuan Serkawr tih a lo ni ta ber. Saikawng turn khua a nih chu.

27. SAIREP : Ngawpui a nih laiin he hmunah hian Semhranga’n a nupui leh a farnu hruaiin Hnahthial khua atangin Saihaah an kal dawn a; he hmunah hian Sai

ngho tha tak a kap ta a, a nupui leh a farnu chu a hnutchhiah a, zan riakin an khuate a va pun a, an chan ta a, an rep ta dul mai a, a hmun chuan ‘Sairep’ hming

a pu ta a ni.

Page 58: TOBUL - ia903101.us.archive.org

28. SIHPHIR : Aizawl af.anga Silcbar kawng mel 10 na leh mel 9 na inkarah sih hnar pasarih nei a awm a. Chu sih hming chu chawiin Sihphir an vuah a ni. Tun- ah chuan an khuap a, hnar pahnih chauh a nei tawh.

Mahse a hming chu a la pu tho a ni.

29. SELES1H : Silchar kawngah bawk, mel 8 na leh 9 na inkarah sih a awm a; khawchhak hla tak atangin

Sale, Tuirial leh Mat mkhannaa kalin Aizawl leh Dur- tlang tiangdung zawhin chu sih chu a rawn dawt thin a. Tuman an kap thei lo va, kah lohvin an chhuah h!en ta a ni. A sih tlan chuan Selesih hming a pu ta a ni. Tunah chuan Diary Farm ropui tak, entham, hmuhnawm tliam Sorkarin a dah.

30. SERCHHIP : Hman laiin a tlangah Serpui a to bawr luih uvangin 'Serchhip' an vuah mai a ni. Tun¬ ah chuan chumi hmun chu ‘entlang’ an vuah ta a; a thlang kawnah khua chu Sorkarin a suanthla a, khaw ropui tak, zifna pawh College thlengin a awm tawh.

31. SIALHAWK : Biate hnam peng hming a ni.

32. SESAWNG : Darlawng hnam peng hming a ni.

33. SAITUAL : Hman laiin he hmunah hian Sai a tam em era thin a, an kal veina kawng pawh a fai hun reng a. Hmun khatah phei chuan an chenna hmun chu a fai ziu viau va, Saiin he lai hi tualah an hmang e tiin ‘Saitual’ an vuah ta a ni. A saitualna tak chu tuna field hmun vel hi a ni.

Page 59: TOBUL - ia903101.us.archive.org

53

34. SARON VENG : Hei hi hming thar, buai hnua vuah thar a ni. Police veng leh Mirawng veng an kai kawp a, Sarawn Veng an vuah ta a ni. Hla thua “Isua SaraWn par mawi vul lai a chul lo” tia Sarawn hi an vuah chhan niin an sawi.

35. SAKHAN : Tuna Tachhip khua kan tih hi a ni. Darlalpuii nu khan a tah hlaah :—

Sakhan tlang khi lamang ka en, Ka Darpuii sial ang a tlukna, a ti a ni. Tin,

Reng ramah chuan Sakhan khua, Kamzaithiami awmna khua a awm. Sakhan tih hi Sabual tihna a ni. Khan

m

tih hi inbualna tihna a ni. Bawng hnam tawng a ni.

36. SIALSIR : Hmah laiin an khaw hnuai kalna kawng chu kham kar a ni a, a zim avangin sial an kal chuan an kiin kawng ko chhak a tai a, an kal tha thei lo va; saisir deuh hlekin an kal thin. Sial a kal saisir e tiin ‘Sialsir’ a khaw hming chyan a pu mai a ni.

37. SAZEP: Tiau ral Siallam khaw Sazuk a chhuak

a, an chhui ta a. Sazuk chuan Jiau a kan thla a khaw pakhatah a lut a, an lo talh ta mai a. Sazuk hnu chhuitute chuan chu khua chu an thleng a; anni chuan Sazuk khawi chhuak chu an lo z&p ta tlat a, kan hmu lo an lo tih tlat avangin a khua chuan ‘Sa- z§p’ hming a put phah ta a ni.

• 38. SAKAWRTUICHHUN : He khua hi Tanhril khaw hmar lamah a awm. Vailen laiin Sakawr tui in tur dah nan lung an kher khuar a, chutah chuan '.Sa

Page 60: TOBUL - ia903101.us.archive.org

54

kawr in tur tui an chhungkhawm a, Sakawrin a in thin a. Chuvang chuan ‘Sakawrtuichhun’ an vuah a ni. Chu lung ker vawk kuang anga dung ut chu hmuh theih a la ni.

39. SAIRUM : He khua hi Sehlawh khaw thlang tlawng lam hnaih takah a awm. Hraan laiin Sai a tam a, an kap thin a, a sa chu an chhum thin a, Sai sa hi a rumin kan rum (kan chaw chhum) fove tiin ‘Sairum’ an vuah a ni. Sairum khaw daiah hian Kaw- loia te nupa lung pawh a awm. Kawloia hi Arsi (Zangkhua)-ah a chang ta a nih kha.

40 SANGAU : He khua hi Vanawia vangin a hming a thang ta hie a. Mizote hian a hming ringawt chu kan hre theuh awm e. He laiah hian hmanlaiin Sa a tam em em a, Sa tamna tiin 'Sangau’ an vuah mai a ni. Ngau—tam tihna a ni.

41 SAKAWRHMUITUAI: Kum 1850 ah Vailian hmasa ber khan sentlang an rawn hal a, ram thlirin Neihbawi tlangsang lai bera an chuan laiin an sakawr hruai chu a hawi vung vung a, a neitu chuan a hmui a tuai sak a, Mizovin Sakawr hmui an tuai- sakna tlang tia an sawi chu 'Sakawrhmuituai tlang’ an vuah hlen ta a ni.

42. SETHUPKAWN: Neihbawi bul hmar lamah a awm. Neiha bawi tlanboten sial an tlanbopui chu he- lai kawnah hian an thup (thukru) a, chu kawn chuan 'Sethupkawn’ hming a put phah ta a ni.

Page 61: TOBUL - ia903101.us.archive.org

55

43. SAITLAW : Hman laiin hetah hian Saitlaw an chhar a, a khua chu ‘Saitlaw’ an vuah ta a ni.

44. SESAWM: A hming hmasa chu Zopui a ni. Lallula khua Zopuiho awm vang em ni, hriat a ni lo. An Lalpa Zahlira, Pu Kawlha thlah inti chuan tumkhat- ah sial 10 (sawm) a talh avangin ‘Sesawm’ tiin a khua chuan hming a put phah ta zawk a ni.

He khuaah hian Sawibunga dam lai Thlahrang tih- baiawm, Zawlbuka tlangvalho lengchhuak ngam lova dang thin a awm a. An laiin lova an riak lai an unau vin a ko chhuak hial a ni. Tumpang ki tha ber leh mawi bera sawi, an unauva ramchhuakin an kap a, a lu tanbun hnu chu a nui ta vur vur mai a. He selu hi an kaw| chhungin Sawibunga ruang bang lai chhung atangin Pitar hovin an rawn zawn chhuak a, chhuat lai, bang thlang kilah an rawn zalh thin a, Selu an paih chuan chu chu a reh thin avangin an kawl ngam ta lo va, an laiin a nei a, a fapain a thih phah tiin an sawi nghe nghe. Hetih lai hi 1910 vel a niin a rinawm.

Pathian thu hrila mi vak vel pawh an awm tawh. He seki hi Court Officer Pu Rolura inah hmuh theih a la ni.

45. SERLUI: Serkhan khaw daiah hnar a nei a. A hnar thlang ruamah hman laiin ram Sertawk, Vaiin hatkora an tih hi a tarn a, chu Sertawk hming chawi chuan Serlui hming a pu ta a ni. A lui mawng lama zawlte chu leiletah an siam nghe nghe. Tin, he lui hi khuaha, kawlphetha siam nan, sawrkarin hman a turn bawk.

Page 62: TOBUL - ia903101.us.archive.org

56

T

1. TANHRIL : Luangmuai thiangah a awm. Hman laiin Palian lal nunrawng tak Tanhrila khua a nih avang in a hming chawiin ‘Tanhril’ an vuah hlen ta a ni. Tuna Tanhril khavv Biak In kawmchar kawnah sawn a in chu tlangdung zuiin sei takin a sa kai a, a nunrav. nzia Reng- dila awm Reng laiin a hriatin a han man a, a that ta a ni.

2 TLAWNG LUI: Hei hi Mirawngho hming vuah a ni An tawngin Tuang lui an ti. Tuang chu chuang tihna a ni. Hman laiin an zawlnei, puifhiam nih fawm chu a lung a leng em em a, he luiah hian mau pumin a chuang let a chuang let thin a. Chuta tang chuan Tuang lui, chuan lui an vuah ta a. Mizovin kan lam ve thiam

lovu ‘THwng lui’ kan lo ti ta a ni.

3. TUT LUI : Hei pawh hi mirawng hming vuah bawk a ni. Tot lui tiin an vuah. Tot chu tezawk tih¬ na a ni. Tlawng lui aia atet zawk avangin lui ti zawk tiin Tot lui an ti a, Mizovin ‘Tut lui’ kan ti ve ta a ni,

4. TUI RIAL : Mirawngho hming vuah bawk a ni. An tawngin Tuirian an ti a, Rian chu ngil tihna a ni, Lui ngil, kawilo an tihna a ni a. Mizovin ‘Tuirial’ kan lo ti ta a ni.

5. TUIVAI: Hei hi chu luanna hre lo ang maiin a luang kawi nasa lutuk a; a vakvai a ni tiin lui vakvai 'Tuivai’ an vuah ta a ni.

Page 63: TOBUL - ia903101.us.archive.org

57

6. TENGTAWNG: Darlawn piah lawkah a awm. 'Thahdo tawng a ni. Tengtawm an ti a. Teng-leilawn,

tawm-tawi, tihna, leilawn tawi an tihna a ni. Mizovin ‘Tengtawng’ kan lo ti ta zawk a ni.

7. THIRHLUM : Phullen leh Zawngin inkarah a awm. Selesih 7000 khuaa tlangval hmelchhe ber khan, Sikpui kutah kawppui tur nula a hmu zo lo va, an thirkhai pekkhawm chu a thinrim phah ta zawk a, & so belh- bawm a, a hlum a lo ni ta a. Thirkhai Saichawnkhupan thir a hlum e tiin a khua chuan ‘Thirhlum’ hming a put phah ta a ni.

8. TEIKHANS : Khualzinin he lai hmun hming hi Paihte pa an zawt a; ani chuan ‘Theikhang’ ka hre lo tiin a chhang a, a zawttute chuan ‘Teikhang’ tiin an hria a. Teikhang a tih chu an ti a. Teikhang hming a pu hlen ta a ni.

He lai hi Tei thing that duhna ram a ni a, tei a thang duangin a thang chak e tiin Teikhang an vuah tia sawi an awm bawk. Khang chu Paihte tawnga thangduang tihna a ni ti an awm bawk.

9. TLANGNUAM : A hming hmasa chu Lalchhinga (Lai Singh Thapa) Veng a ni. Hetah hian nula pakhat tlangval lem thiam tak a awm a, a tlang a nuam fawm bawk a; tlangvalin nuam an ti a, a tlang chuan Tlangnuam hming a put phah ta hial a ni an ti.

10. THINGSULTHLIAH: He laiah hian nula leh tlangval mut dunna chhawl phah kawng sirah a awm

Page 64: TOBUL - ia903101.us.archive.org

58

a. Mizo danin a kal apiangin chhawl an thliak a, an dah belh zel a, a vum ta thur a. Thing thliah dah khawmna tiin 'Thingsulthliah’ (Nula leh tlangval mut dunna hmun) hming a pu hlen ta a ni.

11. TUALBUNG: He khuaah hian Tiau rala se zaa

khuangchawi Vanpuia, Chuaungo lal kha a awm a. A khuate chu Hrangchal leh Khelte hlir an ni a. A aia lal zawkin rawn rawk dawnin an hre ta a, tlan chhiat mai chu lal chuan a remti thei si lo va. Khelte leh Hrangchalho chuan ‘Khel’ an siam ta a. Zan laiah ‘Ral, ral, ral’ tiin an tlan ta chiam a, an dai vel chu a phihrit ta hen hun mai a ni. Khawtual kan inbum e tiin a khaw hmingah Tualbum an ti ta a; tunah chuan ‘Tualbung’ kan lo ti ta zawk a ni. Vanpuia chu a khuate nen Chalfilh tlangdung hmar lam tawpah an awm a; mahse, a vawh em avangin an awm rei peih ta lo a ni. Tunah chuan chu hmun chu Vanzau, tlang dunga van lam zau theihna ber lai tiin an vuah ta a ni. Vanpuia khaw ban kua, lung an ker pawh hmuh theih a la ni.

12. TLUNGVEL : Hman laiin he khuaah hian Tlum- pi a tarn em em a, an ban chang ni lovin an tlung lamin lei, tlumpi chuan a bel khat luk mai a. Tlung chu a vel chhuah hial avangin Tlungvel hming a khua

chuan a put phah ta a ni.

13. THORANG TLANG : He tlangah hian thorang a tarn em avangin ‘ThorSng tlang’ an vuah a ni.

Page 65: TOBUL - ia903101.us.archive.org

59

14. TUIRINI : Hman laiin ramvak kawng bo an tui hal, tui an hmu zo ta lo va. Thalvaekchar lai a ni a, an mangang hman hie tawh a. Hmun pakhatah chuan tui ri ni awm tak, ri her her an hre ta a, tui ri niin an ring a, an pan ta a ni. An beisei ang ngeiin tui an hmu ta a. Tui ri a lo ni ngei mai, tui ri a ni tiin ‘Tuirini’ hming a put phah ta a ni.

15. TUICHANG : He luiah hian mi an tlahlum zing em a, a chanin min lo chang a ni ringawt alawm tiin ‘Tuichang’ hming an puttir a ni.

16. THILTLANG: He chhim chan khuaah hian hnanga hman chi Thilte a tarn avangin a tlang chu ‘Thiitlang’ hming an puttir a ni.

17. TARPHO: Thiitlang chhak, Tuichang ralah a awm. He khua hi a hrisel a, mi pawh an dam rei a, pitar leh putar mahni insingsa thei lo khawpa dam an tarn a. An chhungten ni lum ai turin an pho chhuak thin a. ‘Tarpho’ hming a put phah ta ni.

18. TUIVAWL: He luiah hian Sangha te, Chakai te, Chengkawl te a tarn em em thin a, Hmarhovin lui

hnianghnar, lui chenghnawng a nih hi tiin ‘Tuivawl’ an vuah a ni. Vawl—hnianghnar, chenghnawng tihna a ni.

19. THANGLAILUNG: Phullen ram chhungah a awm. Hman laiin pa chak tak Thanglaia chuan a chakzia hriat nan Chhirdem luia lung lian tak pahnih

Page 66: TOBUL - ia903101.us.archive.org

60

a kawt chhuak a, a kawhna a tliak a; chu mi hmunah chuan lung chu a pahnihin hmuh theih a la ni. Thang- laia lung tih a lo ni ta a. A hmun chuan ‘Thanglai- lung’ hming a pu ta bawk a ni.

20. THEIRIAT : Lunglei khawpui chhim lamah a awm. Theiria ang tak thing, thei ni ve lo a awm a; chu thing chu Theiria a nih hi an ti ve mai a. A khua chuan Theiriat hming a put phah ta a ni.

21. TUIRUANG : Hmarho lui lian hmuh hmasak ber a ni. Lian an tiin mak an ti hial a, a va lian tak riang ruang em an ti a, Tuiruang an ti a. Hmingah a lo pu hlen ta a ni. Lui lian, lui ropui tihna a nih chu.

22. TEIREI: He lui hi Tut thlangah a awm. Tlawng lui a fin ve a ni. A lui kuam hi a nuam a, a lui a dam bawk si a; a kal apiang an duh aiin an awm rei thin a. Kan tei vel rei thin em mai tiin ‘Teirei’ lui an vuah mai a ni.

23. THAIDAWR : He khaw awptu an lalpa Thai- dawra chu mipa awmin a awm lo va, a hmeichhe awm zawk a. Tuai hovin an pan a, an awm khawm thin a. Chuvangin, tuai khawpui ‘Thaidawr’ an vuah ta a ni. Thaidawra tuikhur pawh a la awm.

24. TUITUN : He lui leh Serlui hi an inkhan a ni. Hman laiin he luiah hian c ii tui a awm a, an teng a, mau theiin a tui al chu an thal a. an tun khawm thin

avangin a hmingah ‘Tuitun’ an vuah ta a ni.

Page 67: TOBUL - ia903101.us.archive.org

61

25. TUKKALH : He ramah hian hmun dang angin lova thing kih reng reng hi duhna lamah kih thluk theih a ni io va. Lo vah phei chuan a tlu kawkalh rei rui mai a ni. Thing tuk thluk reng reng hi a inkalh rei rui e tiin ‘Tukkalh’ an vuah a ni. Tunah chuan he hming hi a bo tawh. Tuidam an ti ta zavvk a ni.

26. TACHHIP: He khua hi Bawng hnam hming vuah a ni a, ‘Takhup’ an ti a, Tachhip tiin kan lo sawi ta zawk a ni. A hming awmzia erawh hi chu kLung phum kual’ tihna a ni. Tin, he tlangah hian Bawng hovin an lal in hmun hauh nan lung an phun kual a ni. Chu chu Tachhip kan ti ta a ni. Sibuta awm hma daih a ni. Lung lian pawh a la awm lo va, tuna Lungtian kan tih hmuna an awm lai a ni.

27. TUIPHAL: Chbawrtui Neihlala’n Tuanpuii a a urn a, Ngopa rama lui pakhatah chuan’an inbual ta a. He luiah hian Tuanpuii chuan a malpui zut a phal ta a. Neihlala lakah Tuanpuii a inphal ta e tiin an inbualna lui chuan ‘Tuiphal’ hming a pu ta a ni.

28. TUITHIL: Tuiphal chhakah a awm. Chhawr- tui Neihlala chuan he luiah hian Tuanpuii chu a ngai/ a tlawm thei ta a. An inthil ta e tiin chu lui chu ‘Tui- thil’ an vuah sak ta a ni.

29. TUIPANj : He khaw hmiiig hmasa chu Tipa a ni a. Ti-tui tihna; pa-zem (tuiz§m) tihna a ni. Tun¬ ah chuan ‘Tuipang’ an ti ta a ni.

Page 68: TOBUL - ia903101.us.archive.org

62

30 THINGKAH : He hmunah hian Hluncheuva leb a thiante an ramchhuak a, hreihahlanga lian thing chu silaia kah tlang zawh a nih leh nih lohah an inhnial ta a; Hluncheuva chuan, “Va phen u!a, ka kah tlanga in tbih chuan in arte thih ang a, ka kah tlang zawh loh chuan ka kahna silai chu in nei dawn nia” a ti a; tu- man an phen ngam lo va. Hluncheuva chuan a kap ta tho va, silai mu chu a pawng zawrh chauh a ni. Heta tang hiah Hluncheuva thing kah ‘Thingkah’ tiin an vuah ta a ni.

31. THENZAWL: He khua hi Mizoratna hmun zawl zau nuam ber pakhat a ni. A hmun zawl zau lai hi Th&n thing deuh vek a nih avangin 'Thenzawl’ hming an vuah a ni.

32. TLABUNG : Chhim bial lawng chawlhna hmun pawimawh tak a ni. A hmun hi a ruam a, a vel hmuh theihloh khawpa a ruam ta bik vut chu a bung e tiin 'Tlabung’ hming a pu ta a ni. Vantaikhawn lui bung vut a awm bawk.

33. THEHLEP : Lunglei thlangah a awm. A awmna tlang hian, khawii zawng mahin zawmpui tlang emaw mualdung emaw a nei lo va. Chuvang chuan a The- hlep e tiin a khua chuan 'Thehlep’ hming a pu ta a ni. Tunah chuan ‘Thehlep’ tiin an lam ri ta zawka ni.

34. THAKTHTNG VENG : Aizawl a Veng upa ber pawl a ni. Rahsi leh Babuho, D/C pisa chhuah lam, Venghlui tia an vuah tak (Rahsi Veng) atanga an in-

Page 69: TOBUL - ia903101.us.archive.org

63

suanin, Thakthing tlangah hian an awm a; an awmna veng chu Rahsi Veng tih a ni ta zawk a. Thakthing Venga awm hmasa, kamding ni lo chu a hnuaiah an hnawt thla a, Rahsi Venghnuai an vuah a.

Mahse hun a lo rei a, rahsi thuneihna a lo dal ta deuh a, Thakthing Veng tih chu a lo lar leh ta zawk a, Ba¬ zar pawhin Thakthing Bazar liming a pu ta zawk a ni.

35. TUIKUAL VENG : Aizawl khawpui tlak lama vengthar zau tak A,B,C,D thlengin a awm. A thut lui chu tuikual lui a nih avangin hmingah a pu mai a ni. 2nd World War hma chuan ngawpui a la ni. Tunah

chuan High School pahnih a awm tawh.

36. TUALTE : Chhim chhak lam khaw hmingthang ber pakhat a ni. Kum 1866 hnu lam khan Vanhnuai- liana’n he hmunah hian in 1,700 zet khua a siam a, an tarn vang leh pasaitha an tarn avangin a hming a thang zau em em 8; tun thlengin Tualte Vanglai tiin kan sawi thin. Tualte hnam lo awmna a nih avangin a hming

ah ‘Tualte’ a pu mai a ni.

37. THEICETANGBUNG : Nisapui tlang dung hmar tawp lema khaw pakhat chu a ni. He laiah hian thei-

pui a tarn em avangin Hmar hovin Theichangbung’ (Theipui) an tawngin a hming hi an vuah a ni.

Page 70: TOBUL - ia903101.us.archive.org

64

T

1. TIAU : Mizo leh Pawi ram inrinna lui lian tak a ni a, Chhimtuipui a finna laiah a sutin a insu a. Fur lai chuan an insutna/tawhna hmun chu a hmuhnawm em em a, nupa tuak sarih an inthen phah hialin en sawi thin. He lui kamah hian turn tkum lei let siam a awm an turn a, khua pawh an din thin a, a hrisel loh avangin an tiau, an darh leh thin a. Chuvangin tiauna hmun tiin ‘Tiau’ an vuah a ni.

2. THAPUICHHIP : Ruallung daia tlang sang awm chu a ni. Paruala te farnu neihchhun Thapuii chu an thihsan vek avangin a lungleng chu he tlang chhipah hian a thu a, a tap a tap thin a. Thapuii thutna tlang chhip tiin ‘Thapuichhip’ a hmingah an vuah a ni.

3. TAN TLANG : He tlang Farkawn lam dep chu kham chhawrdawh ropui tak, ten vung a ni a. A ti tantu ber niin an sawi. Ten nasa tak chu tan tiin a tlang hmingah an vuah mai a ni. He lai kham chhawr¬ dawh hi hman laia tlangval ramchhuak leh Lasi nula hmeltha tak kalsan hleih theih loh Thangi u inti nena inrimna kha niin an sawi.

4. TAM D1L: Zoram hmarchan chhunga dil lian ber a ni. Hman laiin hmeithai pakhat lovah Antam dawng ngoh mai a awm a, a sikchhum a, tui a lo chhuak ta a, chhun zanin a put ta reng a, dil a siam ta a ni tiin ti-tiah an sawi thin. He Antam zika lo chhuak tui dil ta pum nia an hriat avangin "famdil’ an vuah a ni an ti.

Page 71: TOBUL - ia903101.us.archive.org

65

5. TAWI: He tlang hi tlang lian dang angin dung a nei meuh lo, a cheng lur zawk a ni. A Ian dan enin a tawi e tiin ‘Ta!wi tlang’ an vuah mai a ni.

6 THIAK : Lunglei kawng Hmuifang tlang hmarah leh Cbamphai kawng Khawzawl thlen dawnin lamlian sir ve veah a awm a. Hmar hnam Thiakho hmun hlui a nih avangin an hmun chuan hmingah ‘Thiak’ a pu hlen ta a ni.

7. TAWKZAWL : Khawrublian thlangah a awm a, Tawkzawl bangla leh awmpuiho pawh an awm thin. A hming hmasa chu Pangen ram a ni. He ram neih kumin pa pakhat an thi ziah thin a ni. Kum khat chu pa, thi-a Lo kha an chhinchhiah a. neih leh hun chuan a khuain tapchhak tiat lek lekin an in sem ta a. An zinga pa pakhat chu a thi ta a. He lai tak hi a nih hi a Pangen ram a nihna tak chu tiin an lai ta a. Kawng pil vel an laih chuan Utawk, chirllwt thleng tiat hian samhram a lo bawh hnan teuh a; an man a, an that ta a ni. He ta Jang hian a pa ngenna chu a reh ta a, a hmun zawl lai chuan 'Tawkzawl’ hming a pu ta a ni.

V

1. VANBAWNG : Mirawng tawng a ni a. Mirawng tawngin Bawng tih hi t§, a duat zawng leh ngaisang zawnga an sawina a ni. Sebawng tih pawh hi Se t&, sial thawthang an tihna a ni. Chuvangin, Vanbawng pawh hi Van te emaw, Van thawthang emaw an tihna ni ngei tur a ni.

Page 72: TOBUL - ia903101.us.archive.org

66

2. VAWKZAWN: Aizawl thlang, Tlawng lui kam chhak lamah a awm. Thlanrawn rawttu Lallula leh a nupui kha Hreichukah an awm laiin an tar tawhavang- in an dam thei lo va; an khaw hluiten an lal chu an khawngaih a, chawhmeh, sarep leh thil dangte an pe huai huai thin. Turn khat chu heta awmte hian Vawk an pek chu a pumin an zawn chho va, an han pe a. Anni chuan an lo ngaisang a, “Vawk rawn zawnho kha,” an ti ta fo va, an awmna khua chuan ‘Vawkzawn’ khua a put phah ta a ni. Thenkhat chuan, ‘Vawkzawn ram tha ber an neih kumin buh an ngah a, vawkin an

chil a, an zawn lut zung zung a; chuvangin, Vawkzawn hming hi pu a ni,’ an ti.

3* VAITIN : Vai len turn khatnaa lo kal, Tuiruang kama Krismas 1871-a rawn hmangho kha he laiah hian an awm khawm a. Vai awm khawmna tiin Vai ting an vuah a; tunah chuan ‘Vaitin’ an ti ta a ni.

4. VERVEK : He khua hi phai ruam laia tlang sang bik awm chhun a ni. Thli a thaw vek vek/a thaw vet vet reng a; a hmuna chengten chu chu an lam kawi a, ‘Vervek’ tiin an vuah a ni.

5. VANDAWT: Zanlawn leh Tawitaw Bangalow bulah a awm. Tunah khua a awm tawh lo. A thlang Bellei kawn atangin nu hovin a tlang sang chhipin van hawlhin an hre tlat a; van a dawt e tiin ‘Vandawt’ an vuah ta a ni. Nuho hming vuah a nih chu.

6. VATRENGTE: Hmanah chuan Khawchung an ti thin, indopui II hnu khan Dwarband temah Silchar

Page 73: TOBUL - ia903101.us.archive.org

67

kawng a la kal a. Silchar atanga Vaiho lo kal chho- vin Khawchung an thlen hian, hei hi Rengte (Kolarjb) a ni maw an ti thin a. Vaiho Reng‘e ve chu Khaw¬ chung hi a nih hi an ti a. Chuta tang chuan Khaw¬ chung chu Vairengte an ti ta zawk a, Rengte pawh chu Kolasib an lo ti ta a ni.

7. VENGHLUI : Lt. Governor in thlang chhuah lama veng awm chu a ni. He hmun hi Rahsi lo awmna hmasa ber a ni. Mahse, Rahsiho chu Thakthing lamah an sawn phei tak avangin Rahsi Venghlui tiin an sawi ta a. Tunah chuan Rahsi banin Venghlui kan ti ta a ni.

8. VANT AWh’C KFAV HTH1A : Mizoram a tui- khawhtbla sang ber Tnenzawl rama awm chu a ni. Tu thiam ber Vamawnga an tih chuan, a khawhthlak tirlv na laiah hleuh kai jtheih a inring a, tui chu a hleuh ta a, tui chuan hnSwl a rawn len hlauh mai a, a vanduai-

a siamin Vantawnga chu a hnawl a, tui chuan a khawhthla tel ta a, Vantawnga a khawhthlae tiin ‘Van tawngkhawhthla’ an vuahta a ni. Vanva luiah a awm.

9. VANLAIPHAI (N) : Tlang inkara zawl zau valdo awm hi Mizovin Vanlaiphai an vuah thin a. A vel hmun leh tlang aiin a hniam bik a, a phai bik tih vang a ni. N. Vanlaiphai hi Chhura vuak zawl nia an sawi avangin Chhura Vanlaiphai an vuah a. S. Van¬ laiphai hi Phunhnawma Vanlaiphai tiin an vuah. Fhun- hnawma hi he laiah him ra teiin a chetla a, a tap chawt thin vanga vuah a ni.

Page 74: TOBUL - ia903101.us.archive.org

68

10. VAPHAI : Vanmun^a hnenah lal pakhatin ram a dii a; “Iva phaiah awm mai rawh” a ti a, a awm ta a. A khaw hmingah chuan Iva phai an ti a. Tun ah chuan ‘i’ an paih a, ‘Vaphai' an lo ti ta a ni.

11. VACHHETLANG : Hman laiin he tlangah hian vachhia, mu chhia ang hi a tam hie a; a tlangin chu sava hming chu a pu ta a ni. A hniam hie na a, tlang ar ve tak a ni. Mamit khua nen a inzawm tih mai

tur a ni.

12. VASEITLANG : He tlang hi sava chengho hming lam kaWk a sak a ni lo . Va chu ‘lui’ tihna mai a ni. Lui sei tlang tihna a ni zawk. Pharva bulah a awm.

13. VANKAL: He khua hi Kawlkulh bulah a awm. Hmar chi khat Vankal hriam awmna a nib avangin hnam hming chu khua leh ram.n hmingah a pu ta mai a ni.

14. VANZAU (a) : Chalfilh tlang dung sang lai ber, tlangsam hovin pnoleng an tarna hmun chu a ni. Ai- zawl sipai lammual let hnih ai maha zau phul a awm. Chhak leh Thlang Chhim leh Hmar a lang thui em em a, Silchar phai zawl pawh a lang thei a ni. Hman lai¬ in Tiau rala se 100 a khuangchawi Vanpuia kha Tual- buag atingin a kaichho a; mahse an ching vek a, an awm rei thei lo. He mite hian van zau ta bika an hriat avangin an khua chu ‘Vanzau’ an vuah a ni. An ban kaw chawh, ban phunna kua pawh hmuh tur a la

awm.

Page 75: TOBUL - ia903101.us.archive.org

69

15. VANZAU (b) : Biate chhakah a awm. Vuta Fa- lam tang chhuak chu Pawiin an thlah a, he lai ram an thlen chuan, ‘In ram in thleng ta a, kan kir san dawn che u, van i zauh ang u” an ti a, silai an lawn ta a.

Silai l§wn hi Pawi tawngin van zaub an ti a. A hmun leh khua chuan ‘Vanzau’ a pu ta a ni.

16. VANCHENG: He khua hi Zuchhip leh Arro tlang kara ruam phai awm chu a ni. A hmun phai ruam iai chu a lo cheng lurh a, van zau takin a lan theih tho si avangin Vancheng an vuah mai a ni. Lai hmingthang leh ropui tak Lalburha, Liando dar kawltu hnuhnung ber khua a ni.

17. VENGHNUAI : Thakthing Venghnuaiah a awm. Rahsiho Thakthing venga an awm Iaiin, kamding lo an hnawhthlak ho awmna a nih vangin Rahsi Veng- hnuai an vuah a. Tunah chuan Venghnuai tia sawi a ni ta a ni.

18. VAIBIAKLUI: Thenzawl ramah a awm. Mary Winchester (Zoluti) lak chhuah turn, T.H.Lewin (Thang- liana) leh Bengkhuaia aiawh Dokaia chuan he luiah

hian saui an tan a, Fei pakhat an dawm dun a, “I do chu ka do, ka do chu i do” tiin kel an chhun pem a, an inrem ta a. Dokaia leh vai inbiakremna lui an ti a. Tunah chuan ‘Vaibiaklui’ an lo ti ta zawk a ni.

Sauitan thuthlung dang i hriat duh chuan Mizo Pi- pute leh an thlahte chanchin 3rd Edition phek 237 para 2, 247 para 1, 244 para 1 te en rawb.

Page 76: TOBUL - ia903101.us.archive.org

70

z

1. (a) ZOPUI: Chhim chhak, Tuilehluang Ieh Samthang khaw bula khaw awm chu a ni. A khaw hmun hi a zo em avanga Zopui hming hi vuah a ni. Rohnaa fapa mal, huaisen tak, fing tak Ieh rem hre tak Lalluia indanna khua a ni a. Lallula hi Mizo zinga arpa ngaina ber, ar chhiarkhuan 40 nei reng mi a ni. A khaw chung lungpuiah a khuate ar khuang ngaithla- in a thu thin a ni. Lai dang zawng zawng thiang tlak hnuin hatah hian khua a Siam a. Thlanrawn Pawi ninawm ho chu 1760 vel khan a niiwt a. mi zawng zawngin an ngaisang em em a; a khua nih pawh hi a nuam a, hmun tinah ngaihsan a hlawh a ni.

(b) Lungchhuan ram, a zo lai ni lern lova awm Zo¬ pui chu a ni. Lallula thiang tla kha he lai hmunah hian a innghat a, a innghahna (chawlhna) hmun chuan Zopui hming a pu mai a ni.

(c) Lallula thiang tla, lai Tuaka khuaa a awm laiin, kai thlak zel tumin Tut lui ralah a hote hawk a khawh- tir a; mahse, Tuaka’n a kal thlak zel rem ti lovin khua a sem ve a, Darlungah a awmtir ta a. A bawk khawh- tirna hmun chu Zopuiho inbawkna tiin Zopui hming a pu ta tho a ni.

2. ZAMUANG : Pu Dama Ralte, C.I. bial fangin he lai ram hi tha a ti khawp a; tin hmunah pawh phur za chu a thar ngei ang, za chu a muang a ni tia a sawi chu Zamuang hming a ram chuan a pu ta a ni.

'‘Za a muang e” a tihna lai tak phei chuan Dama Zamuang’ tih a la hlawh reng bik a ni.

Page 77: TOBUL - ia903101.us.archive.org

71

3. ZANLAWN : He laiah Hen rrrrchkvak ho that chu an khaw thim a, riahna hmun remhhang zawngin tlang chhip panin an lawn chiam rnai a A zana zana lawnna tiin 'Zanlawn' hming an vuah ta a ni.

4. ZAWLNGHAK : Kawlkulh pieh kH m chavi vel khua, Vanhnuailiana fapa upa her Liankheman in 10/0 a neihna khua chu a ni. A khampuk hi choakin awm nan an hmang a, puk an nghak, an thu nghek nghuk thin a, a puk leh a khua chu Chonghak an ti a, tun ah chuan Zawlnghak an lo ti ta a ni.

5. Z\WNGIN : Zawngin tlangpuiah puk a av.m a, Zawng an tawmkhawmna hmunpui a nih avangin a khua leh ram chu Zawngin an vuah a ni. Puma zai chhuah tanna khua a ni a. 1908 March thlaah an Lalpa Lalzika’n sechala a aihna khua kl:a a ni He khua hi Mizorama khaw hmun rusm her leh remchang beta sawi a ni nain a khaw hmun hi a hrisel lo hlauh mai. Tin, he khuaah hian hming mak tak Kelfcawng ram a awm. Kel puitling te reuhte hman laiin a awm ni ngei tur a ni. Lungleng khama puk hlauhawm tak Melmula puk an tih chu a awm bawk. Melmuia hi puk huai Lalpa a ni a, Zawngin nula Lungleng puk hnai lova neitu nula chu a ngaizawng a, nupuiah neih a turn a, a bote chu Siami kawchhungah an lo lut a, an tawng chhuak nasa hie. Siami nu leh pa ten r.eih an phal loh avangin an tinuar a Sialkal tlang lal nula Tkalsenvungi an nei ta zawk tiin an sawi.

Page 78: TOBUL - ia903101.us.archive.org

72

6. ZUJUHIP: Hman laiin he lai tlang chhip zum laiah hian ral ven pahin Zu an zu thin a. A khua leh ram chuan Zuchhip hming a put phah mai a ni.

7. ZEMABAWK.: A hming hmasa chu Seling a ni. Se pal pium tam avangin Seling hi vuah a ni. Dar- lawng tlang Selingah an pern zawh hnuin Zema hovin meiveng in tlemte an awm a. bawk tiin an in vuah a. An hotu chu Zemu a nih avangin Zema bawk tiin an sawi kher thin a, Zemabawk tih hming hi a lo pu hlen ta a ni. Zema hi palian tak, thau tak a ni. Zanlawn ah a pem th!a a, Indopui pahnihna 1940 vel pawh

khan a la dam.

8. ZOTE : Champhai leh Lunglei kawnga Zote khua hi Zote hmm b awm tawhna hmun a nih avangin an hnam hming chu an awmna khua chuan hmingah a

put phah mai a ni.

9 ZARKAWT : Chandmary Veng leh Dawrpui Veng inkara veng a ni a. He lai kawn hi Vaki liam kawn a nih avangin Ki hn an zar thin a, Zarkawn an ti thin. Tunah chuan ‘Zarkawt’ tih a lo ni ta a ni.

10. ZOBAWK.: Satinahmun leh Lunglei leh Leite inkarah a awm ve ve. Lallula khua, (Zopui) tlan darh thenkhat in bawkna a nih avangin Zopui ho inbawkna tiin 'Zobawk’hming an vuah mai a ni.

Page 79: TOBUL - ia903101.us.archive.org

73

HRIAT VE ATAN

1. VAPUAL : Vapual hi rannung zinga thikthu chhe ber a ni a. A pui, a nupui chu buhtun fang tiat tui a pai tihin a pain thing kawrawngah a khung tan thin a. A khung dawn chuan a thla leh a chang a pawh sak vek a, thingkawrawngah chuan a khung ta a; tlak- in a tiphui vek a, chaw a pekna tur, a hmui leng lekin a ti kua a, a chawm tan ta ngat ngat a. A chawm laiin, a nupui a pek puar hmain, riltam mah se, thei fangkhat mah a ei hmasa. ngai lo va, a nupui a pek puar hnuah chauh a ei ve thin a, rahtlan hmu lawk lo sela, riltama a chauh dawn hial chuan, v tuikhawhthla hnuai

ah tlem a ei ru ve thei a; a nupui thingkawrawng chhunga mi khan a lo hre thei lova ni tiin an sawi. Tuikhawhthla hnuai lovah hmun danga a ei ruk chuan a nupui khan a lo hre thei a; min hmangaih zo love tiin a chaw pek chu a ei duh lo va, thingkawrawng chhungah riltamin a thi thak duh a ni an ti bawk. Tin, Vapual pa dangin chaw lo pe se a lo ei phawt chuan a pasal khan a hre thei a, uire tiin a chawm zel duh lo va; thingkawrawng chhungah chuan a thi mai thin an ti bawk.

Tluang takin an note len thlengin a chawm a, A note chu a nu a nih chuan, a la chhuak har a, a pa a nih chuan a thik vangin a la chhuak thuai thin a. Thing zarah an chawm sei lian zawksthin a ni. A pa¬ in a lak chhuah dawn chuan, tui a hmuam a, tlak ro chang tawh kha a ti zawp leh vek a, a la chhuak thei

ta a ni.

Page 80: TOBUL - ia903101.us.archive.org

74

Thingkawrawng a chhuak thei lova a nupui a khung avangin Vapual no chawm lai kan pi leh pute chuan an kapin, an that ngai !o va. Nupa tang thenna a ni an ti a, he mi huna Vapual kah leh thah hi an serh tlat a ni.

PARVA : Parva hi a thikthu a chhe hlebawk. A nu- puiin tlangval dang lo ngai palh sela, a nupui chu a thih hma loh chu a chu a chu a, a chu hlum thin. A nupui a chuk hlum veleh a ni chu sangtakah a thlawk chhova, a sang tawk ta tihah a thla chu zar pharh lovin a ti mum a, a tla thla ta vang vang a, a tla keh- sawm thin a ni an ti.

3. DAIDEP : Buh raitu hi Daidep a ni an ti tlat mai. Favang laiin Lovah Daidep a thlawh noh noh vang a ni mai awm e.

4. BAK : Bak hian rannung dang angin chi a thlah- in an inthlah Io va, mau a lo tuai ang hian an kaw- chhungah a awm sa hrim hrim a ni an ti. Bak note a nu pawm lai. hnute hne lai hi a kawchhung phawrh ila, no a lo pai ve tho si a, nausen, la thlawk chhuak lo. nu 3wma la bet ringawt a ni si a, inraia no pai an ni lo an ti tlat mai.

f'. SANGHA : Sangha hi Thlanthlain a rai niin an ring tlat a. A chhan chu thalrum laia Thlanthla in- bual ve ni awm taka tui chungah hniam takah thlawk in tui a hrut per er er thin a; hei hi Sangha a zu pawl a, a rai thin a ni an ti tlat mai. Hetianga Thlanthla in tui a sut per er er hi a peuieu an ti nghe nghe a ni.

Page 81: TOBUL - ia903101.us.archive.org

T - • r • A • * •

“ Ttiipui lU&ng cbhufk sen vung e, Ka u Neihlai Thlanthla peuleu te 16 ang ”

tiin iNeihlaia tui thiamzda chu a farriuin a lo phuah nghe ngh£ kha; Tin, Thlanthla'in Sangha a rai a nih- zia an ring nghet ble tib; chit ap hlaah

“Luiab lei)gngha_ biakloh Thlarithkin a zawl e, Laikhym cbungab Darbiahnemnu ka zawl zo love,

tih hla hian an rip (Jan a ti lang chiang hie. ' i* *' U ri \ ! •- >, \f. * r i'lf’ljj -i .* 0\

6. SAR y 'Tlak“lamah‘S.Sr a z§m chyap lal ropui thih- ha; chhuab laina a z§m chuan tlangval chhuanvawr fhiHna. *iv4n! 1J ‘ J 1 ‘ "

7. SIMEIKHUSimeikhu a z^m chuan tam hnai tthna. i „ 1.. ,j an r.i.; n: n • . j o' -

8, TjHLASIKs: Van atanga'thlasik rawn-hruaiihlatu! hi LailSn .(Sava) hi a ni. Thlasik lai,ebauhvin Laiien hi hmuh tur a awm a,v bun dangah phuan lei chung kbawilai mahah hian LailStj bmuh t,ur a.fiwm lo. Tlang- ah tej pukah tp, luidyngah te„ pgawpui leh pbulah te pawn a awm lo a ni.' Chuvangin van khawilaiah khian emaw a awm a, Thlasik rawn hruaithlaiuah a kng a ni.

' v r < i-• n y >■■ a •" ••r j Thlasik dawn chuan Laden hia.n -a rawn hruai a,.j

“thibit, chibit,‘cbibit” tiin v3n atangin a rawn thiawk thla a, Pang (thing) zarah a ban turn cbat a, pang hnah chu a rro .tuarf, pgjial mai:arnth(asik a tan y lo - ni; la aj l pShg chu a tla kawlh tap, ta nghal arni,f Lajlen eravyh ■; cbu leiah a turn a, ei turte a zawng a, tuyl laiah te a Ip Jurn a, sa ek tlan thochimte a vSi ta, zcuh ,zeuh va .,1 ^ a ,.P i. St: . i. . • . P •'* >;•“• mrr ..

thot thla site tan

ang jha tahranin a,hennP a ftpjp t% tpin & ,-pi; G engerriaw zat, a cham hnuin yanah a c£^o. ya,jtbla\r hu S bfual ttiHho: leh ’ta vdalh’ a, nip.ui a. Ip, thaw e taL^fTi 1tliri'1kari puteVcHuan an sawi thin.

Page 82: TOBUL - ia903101.us.archive.org

76

9. LEI: Lei hi a ph&k a ni a, lianpui zau tak a ni. Satel lianpuiin a dokSng a ni. Ni leh thla hian an vel reng a, khawchhak lamah an lo chhuak a khawthlang hawiin an liamthla fhin a ni. Lei hi chu che lovin a awm ngaiin Satel lianpui chungah chilan a innghat reng a ni. Ek, PSwng§k lirin a ti mum a, a kal pui hriau hriau thin hian, elk mum chu kawlkil a va thlen pui a, Satel lianpui hnenah. “Hei. lei chunga mihring an thi zo vek tawh a, an ek ka rawn la a ni” a ti a. Chu veleh Satel lianpui chuan dimdawi tur an awm tawh lo tiin a che ta a, lit a lo nghing ta a ni. Kan pi pute chuan lirnghin veleh “Kan la dam e” tiin an au chul thin a, Satel chuan an authawm a lo hria a, che lovin a awm leh ta thin a ni tiin an sawi chu !

10. VAKUL : Yakul hi Sava zingah a la! ber a, rorel pawh a thiam ber a ni. Ho nei lovin a awm ngai lo va, Sava chi hrang hrang a ho va, hlim takin a hote nen nilengin an khawsa thin a, a hote tawng chu a hrethiam vek a, a hote pawhin a tawng chu an hre ve vek bawk a ni. A hovah chuan Chepa hi a tel ve lo thei lo va, pawnpui a ak a, a zuang ve lauh lauh thin tiin an sawi kher thin. Ni lengin ropui rel reng rengin a khawsa a ni a ti.

11. MUVANLAI: Muvanfai hi chu a lal hie mai a, ho a nei ve ngai lo va, Sava zawng zawngin an zahin an tih hie. A bu chheh tumna thingah bu a chheh hmain a bauh lawk nan chhSwl a being hmasa a. ChhSwl a banna thingah chuan Sava dang reng reng an fu ngam tawh lo va, Vate chenin chu chhawl banna thing¬ ah chuan an fu ngam tawh lo a ni tiin an sawi.

Page 83: TOBUL - ia903101.us.archive.org

77

32. ARAWN : He Sava chi khat hian danglam bikna riau a nei a, chu chu Sava dang angin a pain a nu a pSwIin a rai ve lo va. ArSwn pa chu. lungleng ni awm takin, a thla leh a chang a zSr.parh a, a l3m vir vel ta cbiam mai a. A iSm lai chuan a mittui a tla zawih zawih a, lei ah a far thla a. A pa mittui leia far chu ArSwn nuin an chu lat lat a, an rai ta a, an tui thei ta a ni an tih chu !

13. SAZA : He ramsa hi kan pi pute chuan an ngai mihring viau va, an tihlum duh lo va, a sa pawh an ei duh lo; mi huihphai deuhte chauhvin an ei thin. Mi tupawhin tihlum palh sela, mihring tihlum (that) ang chiahin arhnuaichhiah an hmang thin. An lo dah mi-

hrinna chhan chu, hman laia khaw pakhata lal Sadawt- in (Saza hnam) a farnu a rai palh a, theihtawp chhuah- in an inthup hram hram a. Vantlang bum nan nau pian veleh daipawnah a va dah a, a thiante hnenah, “Hmanah khan Sazapuiin min rawn pan a, ka lo p3wl a, tunah a lo lang leh a, a kal bo leh ta a, min enpui teh u” a ti a; a thiante nen chuan an va kal a, nau- sen chu an va hmu ta a; Saza hrin ngei niin an hre tlang ta a ni.

Hemi hma lawk ,hian Mauruangi chu a nuhrawnin tuisovin a lo leih a, thichh^wngin a lum reng a; he Sa¬ za hnam lal sadawt hian a ttuawi dam a, a nau awmtu- ah a lo hmang remchang ta a ni. Mauruangi’n nau awm pahin :—

Page 84: TOBUL - ia903101.us.archive.org

78

“ Hmanah chuan (2) Vai lal nupuiah ka awm Tunah*ehuan (2) Ka pu Sazaa nau ka awi e, Ka ti irliak irliak e” a ti a nih kha.

_Venghnuaif_putar Pu Tuahkhama chuan he Sadawt hi a hming pawh Chhawnghauva a ni tiin upaten an sawi ati. - - 1,11 •

. nf! . i,,; .1 H ■ J.ij

Page 85: TOBUL - ia903101.us.archive.org

79

DAWI SUT NANA HMANTE

Ai chi hman 1. tfhualtawn

lar ber te 2. Sutzo 3. Aithim 4. Ailaidum

Dawi suttu Puithiam- in Muvanlai thla leh Chhimbuk pui thla a tawn kawp thin.

A tula hman belh t-heihte

5. Palkh& Tlahpawiin tlah hrut 6. Dizung nana a hman theih 7. Aizam thiogte: — 8. Aileilut 1. Tlangham 9. Aihliap 2. Thingthiang

10. Aikhawhrang 3. Batling

11. Lalruanga taisa Tlangham thing hi an duh bik a, pem- na khuaah pawh an chhawm zel thin.

Inchhunga dawi zSm zah chhuah nan :—

1. L&m 2. Kham 3. Thilte 4. Vawm 5. Hruai (Siali nu theihmu)

Tlangval hovin chhawn

an tih sen nan Saphit leh Hruisen an hmang.

1. Mautak 2. Phulrua 3. Rawthing 4. Rawnal 5. Rawthla

MAU CKI HRANG

6. Rawte 7. ChSlte 8. Phar 9. . Lik

10. Hnahsep

Page 86: TOBUL - ia903101.us.archive.org

80

11. Rawmi 15. Mau mit tam. Tlawng nuarah a 12. Vaimu awm. Reiek tlang chanchin 18. Talan chhiar rawh. 14. Tursing 16. Mau chang Ietling. Tiaural Satawm tlangah a awm. Nula Siali leh tlangval Vuaia chu ral tit laiin an in lawm, an feh kal kawtchhuah sawntlung lehlam lehlam (phen) a innghak chu an in au ngam si lo va, an in- nghak rei lutuk ta chu a lo la kal lo emaw an inti ve ve a, an mau tiang hawl chu sawh burin an hawsan ve ve ta a ni. An pahniha tiang sawh bur chu a nung ta a, a kung chu a Ietling ta reng a ni an ti. Tunah pawb hmuh theih a la ni. Heta tang hian kan Pi Pute chuan hla thuah nula tih nan Siali, Tlangval tih nan Vuaia an lo hmang ta a ni.

INC HUNG A HMAN CHI

1. Thilthek 2. Siallu 3. Laisua 4. Di 5. Lem

6. Dap (Tan chhum Saphu hawnin an chih thin)

LUANG CHI TE

1. Luang 2. Tartiang 3. Hmunphiah 4. Rairuang

5. Thlangtiang 6. Phairuang 7. Phai (Phaipheng) 8. Vai, Thlangtiang ang a ni a,

Page 87: TOBUL - ia903101.us.archive.org

81

mahse a lian zawk. A rah pawh kuhva angin an ei thin, a lam dan Ngunhnam ka vai tiha vai ang hi.

HAWNG NEl LOTE

1. Thangtung 5. Buarpui 2. Meibu 6. Lakhuih 3. 4.

Meihle Turn

7. Ngai

HNANG CHI

1. Hruitung 5. Tairua 2. Hruipui 6. Mawt 3. Kawrtai 7. Thilte 4. Mitperh 8. Raichhawk

9. Sairil

BRITISH SAWRKAR NENA KAN IAIHMELHRIAT CHINA MIZO ZINGA BER KAITE :

1. DARI: Mizo nula Sap nei hmasa ber a ni. A pa- sal chu T.H.Lewin, Mizovin Thangliana kan tih kha a ni. Mizo lalho Calcutta khawpuia zinpuitu kha a ni.

2. DOLUTA: Mizo zinga Officer kai hmasa ber a ni. Tarmita (Shakespear) Chhipphir khuaa lal hovin 1892-ah an dan turn khan Tarmita hian huaisen tih

Page 88: TOBUL - ia903101.us.archive.org

82

em avangin Officer a kaitir a ni. A hma chuan Taw- tawrawt pu a ni.

3. TUAHKHAWLI: Mizo nula vai nei hmasa ber a ni. A tlawhtu, a thianten lal aia nuam zawka an rin thu an hrilh laiin hrehawm a tihzia a han sawi ve zet chuan an nui dar dar thin.

4. HRANGCHHAWNI : Mizo zinga lam thiam ber a ni. A tluka lam thiam leh hmuhnawm hi Mizo zing- ah an la piang ngai lo niin upaten an sawi. A chan- chin chiang zawka i hriat duh chuan “Mizo pi puts leh an thlahte chanchin” 3rd Edition ph£k 406 en rawh.

5. KAMI Ralte : A tluka zaithiam hi Pitar leh Putar- te pawhin an la hre ngai lo. Rengram sakhan khuaah a awm a. A zai ngaithla turin mi an kal huai huai thin. 1920 pawh khan. Pastor Liangkhaia leh Suaka. Durtlang lal leh mi dang tarn tafc K&mi zai ngaithla turin an kal a. Pastor Liangkhaia sawi dan chuan, “Hfa tawite hi a han thlang a, an lak nawn lehnaah

chuan In chhunga awm zawng zawng chu kan kun nghuai mai a, kan mittui tla chu kan in sut tluar tluar mai a nia ti. Reiek Zirtirtu Pu Thanghrima chuan, 'Kami a Ian zai meuh chuan ka awm dan reng reng ka hre lo: a changin ka sSng tual tualin ka hria a, a changin ka hniam leh tual tual bawkin ka hria a. A chang leh ka awn tual tualin ka hria a; ka tap lo thet lo bawk a ni,” a ti.

Page 89: TOBUL - ia903101.us.archive.org