TÜRK YARGI ÖRGÜTÜ VE

MEDENÎ YARGI TEŞKİLATI

Prof. Dr. Süha TANRIVER

Doç. Dr. Emel HANAĞASI

©Bu doküman eğitim amacıyla hazırlanmış ve öğrenciye verilmiştir. İzinsiz çoğaltılması ve satılması halinde gerekli cezaî ve hukukî yollara başvurulacaktır.

Anayasamız, kuvvetler ayrılığı ilkesini benimsemiştir:

uYASAMA FONKSİYONU: Genel ve soyut norm koyma,değiştirme ve kaldırma faaliyeti olup, Türk Milleti adına TürkiyeBüyük Millet Meclisince yerine getirilir (Anayasa m.7).

uYÜRÜTME FONKSİYONU: Genel ve soyut normların belli kişi vedurumlara uygulanması faaliyeti olup, Cumhurbaşkanı ve BakanlarKurulunca yerine getirilir (Anayasa m.8).

uYARGI FONKSİYONU: Genel, soyut, objektif hukuk kurallarınınbağımsız ve tarafsız yargı organları (mahkemeler) tarafından,yargısal usullere uyularak, somut bir olaya veya ilişkiyeuygulanması faaliyeti olup, Türk Milleti adına bağımsızmahkemelerce yerine getirilir (Anayasa m. 9).

YARGI FONKSİYONU

ORGANİK ANLAMDA YARGI FONKSİYONU

Bu tanımlamanınölçütü, faaliyette bulunanmakamdır. Buna göre,yargı organlarının(bağımsız mahkemelerin)her türlü faaliyetiyargısaldır. Oysamahkemelerin bütünfaaliyetleri yargısal bir niteliktaşımaz; onların kalemişlerinin yürütülmesi vepersonelin yönetimi gibi idarinitelikli faaliyetleri de vardır.

MADDÎ ANLAMDA YARGI FONSİYONU

Bu fonksiyonlarınifasında başvurulanişlemlerin hukukîmahiyetine, içeriğinedayandırmaktadır. Buölçüt dikkate alındığında,yargı fonksiyonu, hukukîuyuşmazlıkları vehukuka aykırılıkiddialarını çözümleyenve karara bağlayan birdevlet fonksiyonudur.

Yargı fonksiyonu, yargıorganlarının, hukukî uyuş-mazlıkları ve hukuka aykırılıkiddialarını, yargısal usulleruygulayarak, kesin olarakçözme ve karara bağlamafonksiyonudur.

ORGANİKÖLÇÜT+BİÇİMSELÖLÇÜT+MADDİÖLÇÜT

Yargı fonksiyonu, yargı organlarının(bağımsız mahkemelerin), yargısalusuller uygulamak suretiyle soyut,genel, objektif bir hukuk kuralınısomut bir olaya ya da ilişkiyeuygulama fonksiyonudur.

Yargı fonksiyonunun amacı, hukuk düzeniningerçekleştirilmesi ve korunmasıdır.Bu çerçevede, yargı fonksiyonunun, hukuksalkorunma ve yargısal denetim biçimlerindebelirlenen, birbirini tamamlayan ve birbirinebağlı iki boyutu vardır. Bunlardan ilki, bireyselhakların gerçekleştirilmesini, ikincisi ise, hukukdüzeninin korunmasını sağlamaya yönelmiştir.

YARGI FONKSİYONUN AMACI

Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır (Anayasa m.9). Hâkimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasa’ya, kanuna ve hukukauygun olarak vicdanî kanaatlerine göre hüküm verirler (Anayasa m. 138, I;HSK m. 4, II).

HUKUKUMUZDA HÂKİMLERİN (OBJEKTİF) BAĞIMSIZLIĞINI KORUMAK İÇİN KABUL EDİLMİŞ İLKELER

ØHiçbir organ, makam, mercii veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasındamahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez;tavsiye ve telkinde bulunamaz (Anayasa m. 138, II; HSK m. 4, I).ØGörülmekte olan bir dava hakkında TBMM’nde yargı yetkisinin kullanılmasıile ilgili soru sorulamaz; görüşme yapılamaz veya herhangi bir beyandabulunulamaz (Anayasa m. 138, III).ØYasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymakzorundadır; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir surettedeğiştiremez ve bunların yerine getirilmesini geciktiremez (Anayasa m. 138,IV).

YARGI FONKSİYONUN DEVLETİN DİĞER FONKSİYONLARI İLE İLİŞKİSİ

HUKUKUMUZDA HÂKİMLİK TEMİNATINA İLİŞKİN OLARAK KABUL EDİLMİŞ İLKELER

ØHâkimler azlonulamazlar (Anayasa m. 139, I; HSK m. 44).ØHâkimler kendileri istemedikçe 65 yaşından önce emekliye sevk edilemezler(Anayasa m. 139, I; m. 140, IV; HSK m 44).ØHâkimler, bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebebiyle de olsa,aylık ve ödeneklerden ve diğer özlük haklarından yoksun kılınamazlar(Anayasa m. 139, I; HSK m. 44, 45).ØHâkim ve savcıların nitelikleri, atanmaları, hakları ve ödevleri, aylık veödenekleri, meslekte ilerlemeleri, görevlerinin ve görev yerlerinin geçici veyasürekli olarak değiştirilmesi, haklarında disiplin kovuşturması açılması vedisiplin cezası verilmesi, görevleriyle ilgili veya görevleri sırasında işlediklerisuçlarından dolayı soruşturma yapılması ve yargılanmalarına karar verilmesi,meslekten çıkarmayı gerektiren suçluluk veya yetersizlik halleri ve meslek içieğitimleri ile diğer özlük işleri mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatıesaslarına göre kanunla düzenlenir (Anayasa m. 140, III).

HÂKİMLER VE SAVCILAR KURULU

Adlî ve idarî yargı hâkim ve savcılarınınmesleğe kabul edilme, atanma ve nakil,geçici yetki verilmesi, yükseltilme vebirinci sınıfa ayrılması, kadro dağıtılması,meslekte kalmaları uygun görülmeyenlerhakkında karar verilmesi, disiplin cezasıuygulanması, görevden uzaklaştırılmasıgibi bütün özlük işleri hakkında kararverme yetkisi, Hâkimler ve SavcılarKurulu ’ na aittir (Anayasa m. 159, VIII;HSYKK m. 4).

KURULUN KURULUŞU(Anayasa m. 159, II).

ØHâkimler ve Savcılar Kurulu onüç üyeden oluşur; iki daire halinde çalışır.ØKurulun başkanı, Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurul’un tabiîüyesidir.

HSKÜyelerininGeldiğiKaynaklar Sayı1. AdaletBakanı 12. AdaletBakanıMüsteşarı 13. İlkdereceadlîyargıhâkimvesavcılarıarasından

(Cumhurbaşkanınca)3

4. İlkdereceidariyargıhâkimvesavcılarıarasından(Cumhurbaşkanınca)

1

5. Yargıtayüyeleriarasından(TBMMtarafından) 36. Danıştayüyeleriarasından(TBMMtarafından) 17. Niteliklerikanundabelirtilenyükseköğretim

kurumlarının hukukdallarındagörevyapanöğretimüyeleriileavukatlararasından, (enazbiriöğretimüyesivebiriavukatolacakbiçimde,TBMMtarafından)

3

TOPLAM 13

ØKurulun yönetimi ve temsili Kurul Başkanına (AdaletBakanına) aittir. Kurul Başkanı dairelerin çalışmalarınakatılamaz.ØKurul; Başkanlık, Genel Kurul, daireler ve hizmetbirimlerinden oluşur.ØKurulun hizmet birimleri, Genel Sekreterlik ve TeftişKuruludur.ØGenel Sekreter, birinci sınıf hâkim ve savcılardan Kurulunteklif ettiği üç aday arasından Kurul Başkanı tarafındanatanır.ØKurul müfettişleri ile Kurulda geçici veya sürekli olarakçalıştırılacak hâkim ve savcıları, muvafakatlerini alarakatama yetkisi Kurula aittir.

KURULUN GÖREVLERİ (Anayasa m. 159, VIII, IX)

1. Adalet Bakanlığının, bir mahkemenin kaldırılması veya yargı çevresinindeğiştirilmesi konusundaki tekliflerini karara bağlamak.

2. Hâkim ve savcılarla ilgili olarak; mesleğe kabul etme, atama ve nakletme,geçici yetki verme, her türlü yükselme ve birinci sınıfa ayırma, kadro dağıtma,meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verme, disiplincezası verme, görevden uzaklaştırma işlemlerini yapmak.

3. Hâkim ve savcıların görevlerini; kanun, tüzük, yönetmelik ve genelgelereuygun olarak yapıp yapmadıklarını denetlemek; görevlerinden dolayı veyagörevleri sırasında suç işleyip işlemediklerini, hâl ve eylemlerinin sıfat vegörevleri icaplarına uyup uymadığını araştırmak ve gerektiğinde haklarındainceleme ve soruşturma işlemlerini yürütmek.

4. Yargı yetkisinin kullanımına ilişkin hususlar hariç olmak üzerehâkimlerin idarî görevleri ile delilleri değerlendirme ve suçu nitelemeyetkisi hariç olmak üzere savcıların adlî görevlerine ilişkin konulardagenelge düzenlemek

5. Yargıtay ve Danıştaya üye seçmek.6. Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirmek.

Dar ve teknik anlamda mahkeme, devlet tarafındangörevlendirilen ve adalet dağıtımı işiyle uğraşan (bağımsız,tarafsız, hâkimlik teminatına sahip) bir veya birden fazlahâkimden oluşmuş ve hukukî uyuşmazlıkları, objektifhukuk kurallarına göre verdiği kararlar aracılığıyla kesinolarak çözmekle görevli yargılama yerlerini ifade eder(Anayasa m. 138 vd.).

Geniş anlamda mahkeme ise, yargı işlevini yerinegetirmeyi üstlenmiş olan tüm kuruluşlardır. Bu çerçevede,görevi kapsamında olan konular hakkında hukuk kurallarıçerçevesinde, belirlenmiş bir usulü izleyerek karar vermefonksiyonuna sahip kuruluşlar da geniş anlamda mahkemeolarak kabul edilir.

MAHKEME KAVRAMI

ØAnayasa ’ nın 142. maddesine göre, mahkemelerin kuruluşu,görevleri, yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri kanunla düzenlenir.Bu düzenleme, “kanunî hâkim ilkesine ” atıf yapar. Kanunîhâkim, görev ve yetkisi kanunla belli edilmiş olan mahkemeninhâkimidir (HMK m. 1).ØTabii hâkim (doğal yargıç) ilkesi (AY m. 37, m.2, m. 36):Yargılanacak olan uyuşmazlığın gerçekleşmesinden önceyürürlükte bulunan kanunlar aracılığıyla görevi ve yetkisibelirlenmiş olan mahkemenin hâkimine, tabii hâkim denir. Tabiihâkim ilkesini karakterize eden unsurlar “ öncedenlik ” ve“kanunilik”dir. Bu çerçevede, tabii hâkim ilkesine uygunluğunsağlanması için, kanunla mahkemenin görev ve yetkisininbelirlenmesi işleminin yargılanacak olan uyuşmazlığıngerçekleşmesinden önce yapılmış olması şarttır.

MAHKEMELERİN KURULUŞUNA İLİŞKİN İLKELER

Tek hâkimli mahkemelerYalnızca bir tek hâkimingörev yaptığımahkemelerdir. Bu tekhâkim, o mahkemede açılanbütün davaları görür vekarara bağlar. Dava ile ilgiliolarak mahkemece yapılmasıgereken bütün işlemler, ohâkim tarafındangerçekleştirilir. Bumahkemelere örnek olaraksulh hukuk, asliye hukuk veasliye ceza mahkemelerigösterilebilir.

Çok hâkimli (toplu) mahkemeler

Birden çok hâkimin görevyaptığı mahkemelerdir. Bumahkemelerde, mahkemeninüyesi konumunda bulunanhâkimlerin bütünündenoluşan kurul davalara bakar.Yargılama, kurul tarafındanyapılır ve yine hükümmahkeme kurulunca verilir.Bu mahkemelere örnekolarak, asliye ticaretmahkemesi, ağır cezamahkemeleri ve tüm yüksekmahkemeler gösterilebilir.

KURULUŞ VE ÇALIŞMA BİÇİMLERİNE GÖRE MAHKEMELER

İlk derece mahkemeleriBir davayı ilk evredegören ve kararabağlayan yargıyerleridir. İlk derecemahkemeleriuyuşmazlıkların maddive hukuki yönleriniinceleyen mahkeme-lerdir.Sulh hukuk mahkemesi,asliye hukuk mahke-mesi, aile mahkemesi,asliye ceza mahkemesi,idare ve vergimahkemeleri ilk derecemahkemelerine örnekolarak verilebilir.

İkinci derece (istinaf) mahkemeleri

Konusu uyuşmazlığın maddive hukuki yönünün tekrarincelenmesi olan istinaf kanunyoluna başvuru mercileri olup,ilk derece mahkemeleri ile üstderece mahkemeleri arasındayer alan mahkemelerdir. Bumahkemeler, konusuuyuşmazlığın maddi ve hukukiyönünün tekrar incelenmesi olanistinaf kanun yoluna başvurumercileri olup, adli yargı ilkderece mahkemeleri ile temyizmahkemesi arasında ikinciderece mahkemeleri olarak yeralmaktadırlar. Bölge adliyemahkemeleri örnek olarakgösterilebilir.

Üst derece mahkemeleriİlk ve/veya ikinciderece mahkemelerininkararlarının, kanuntarafındanöngörülmüş bulunanyollara başvuru üzerine,sadece hukuka uygunlukya da hem hukuka hem devakıalara uygunlukyönünden doğruluğunudenetlemeye yönelik yargıyerleridir.

YARGI SİSTEMİNE İLİŞKİN DERECELENDİRMEDE BULUNDUKLARI YERE GÖRE MAHKEMELER

Genel görevli mahkemeler:Bakacakları işler, belirli kişive konulara göresınırlandırılmamış bulunan,aksi belirtilmiş olmadıkçaaynı yargılama hukukudisiplininin uğraş alanınagiren her türlü işe bakanmahkemelerdir. Örneğinhukuk yargılaması bakımındansulh hukuk ve asliye hukukmahkemeleri gibi.

Özel görevli mahkemeler (Uzmanlık mahkemeleri):

Belirli kişiler ya da meslekmensupları arasında çıkanuyuşmazlıklara veya belirlitürdeki uyuşmazlıklarabakmak üzere kurulmuş olanmahkemelerdir. Örneğin, iş,kadastro ve trafik mahkemelerigibi. Özel görevli mahkemelerdebakılacağı bir kanun hükmü ilebelirtilmemiş olan bütün dava veişler, genel görevli mahkemeler-de görülür.

GÖRMEYİ ÜSTLENMİŞ OLDUKLARI UYUŞMAZLIKLARIN NİTELİKLERİNE YA DA

TARAFLARIN STATÜLERİNE GÖRE MAHKEMELER

Yargı örgütü bakımından iki büyük sistem öngörülmüştür. Bunlardanbirincisi, Anglo-Sakson ülkelerinde uygulanan “yargı birliği” sistemidir.Diğeri ise, Almanya, Fransa, İtalya gibi kara Avrupası ülkelerindeuygulanan “yargı ayrılığı” sistemidir. Ülkemizde de bu ikinci sistemuygulanmaktadır.

Yargı Birliği SistemiCommon law ülkelerinde uygulanır.Common law sisteminde, kamu hukuku-özelhukuk ayrımı yoktur. Hukuk bir bütündür.Kişiler arasındaki uyuşmazlıklar hangihukuka göre çözümleniyorsa, devlet ilekişiler arasındaki uyuşmazlıklar da aynıhukuka göre çözümlenir. Bu sistemde yargıbirliği ilkesi geçerlidir. Bu ülkelerde yargı birbütün olarak örgütlenmiştir. Adlî yargı, idarîyargı diye ikiye bölünmemiştir. Busistemde, içinde bulunan mahkemeler, hemözel kişiler arasında çıkan uyuşmazlıklara,hem de özel kişiler ile devlet arasındaortaya çıkan uyuşmazlıklara bakarlar.

Yargı Ayrılığı SistemiFransa, Almanya, İtalya gibi karaAvrupası ülkelerinde görülen sistem,yargı ayrılığı sistemidir. Türkiye’de de busistem vardır. Bu sistemde kamu hukuku-özel hukuk ayrımı vardır. Özel kişilereayrı hukuk, devlete ayrı hukuk uygulanır.Bunun sonucu olarak da bu ülkelerdeyargı ayrılığı sistemi ortaya çıkmıştır. Busistemin ayırıcı özelliği, adlî yargınındışında bir de idarî yargının bulunmasıdır.Adliye mahkemeleri ve idaremahkemeleri birbirinden bağımsız iki ayrıdüzen oluşturur.

TÜRK YARGI ÖRGÜTÜ

YARGI KOLU (ÇEŞİDİ)

Yargı kolu (çeşidi), kararları aynıyüksek mahkemede temyiz edilenmahkemelerin oluşturduğu düzen/hukukî nitelik ve özellikleri itibariylebirbirine benzeyen uyuşmazlıklarınaynı yargılama hukuku disiplinine aitilke ve kurallar çerçevesinde çözümekavuşturulmasından kaynaklanankümeleşmedir.

ANAYASAYARGISI(AnayasaMahkemesi)

ADLÎYARGI(Yargıtay)

İDARÎYARGI(Danıştay)

UYUŞMAZLIKYARGISI(UyuşmazlıkMahkemesi)

HESAPYARGISI(Sayıştay)

SEÇİMYARGISI(YüksekSeçimKurulu)

YARG

IÇEŞİTLERİ

YARG

IÇEŞİTLERİ

ANAYASA YARGISI

Türkiye’de anayasa yargısı, 1961 Anayasası ileanayasa hukukumuza girmiş ve bazı değişikliklerle birlikte1982 Anayasası’nda da korunmuştur.

Anayasa yargısının temelini oluşturan ilkelerdenilki, “hukuk devleti ilkesi”dir (Anayasa m. 2).

Anayasa yargısının temelini oluşturan ilkelerdenikincisi ise, “Anayasanın üstünlüğü ve bağlayıcılığıilkesi”dir (Anayasa m. 11). Bu ilkeye göre , “Anayasahükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idaremakamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temelhukuk kurallarıdır. Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.”

GENEL OLARAK ANAYASA YARGISI

Geniş anlamda anayasayargısı, doğrudandoğruya anayasayauyulmasını sağlamakamacını güden her türlüyargı işlemini veyaanayasa hukuku sorun-larının yargısal usulleriçerisinde bir kararabağlanması süreciniifade eder.

Dar ve teknik anlamdaanayasa yargısından ise,kanunların ve diğer bazıyasama işlemlerinin,anayasaya uygunluğu-nun yargısal merciilertarafından denetimianlaşılır.

Anayasa Mahkemesi, Türk hukukunda ilk kez1961 Anayasası ile kurulmuştur. Bugün AnayasaMahkemesinin kuruluşu, görev ve yetkileri veyargılama usulü konuları, 1982 Anayasası’nın 146-153. maddeleri ile 1982 Anayasası’nda 07.05.2010tarihinde gerçekleştirilen değişikliklere paralelolarak hazırlanmış bulunan 6216 sayılı AnayasaMahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama UsulleriHakkında Kanun ve Anayasa Mahkemesi İçtüzüğüile düzenlenmiştir.

ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU

AnayasaMahkemesionbeşüyeden kurulur(Anayasa146,I).

TBMM;

2 üyeyi

Sayıştay GenelKurulunun kendibaşkan ve üyeleriarasından, her boşyer için gösterecekleriüçer aday içinden,

yapacağı gizli oylamaylaseçer. TBMM’nde yapılacakbu seçimde, her boş üyelikiçin ilk oylamada üye tamsayısının üçte iki ve ikincioylamada üye tam sayısınınsalt çoğunluğu aranır. İkincioylamada salt çoğunluksağlanamazsa, bu oylamadaen çok oy alan iki aday içinüçüncü oylama yapılır;üçüncü oylamada en fazla oyalan aday üye seçilmiş olur(Anayasa m. 146, II).

1 üyeyi

baro başkanlarınınserbest avukatlararasındangösterecekleri üç adayiçinden

CUMHURBAŞKANI

genel kurullarınca kendi başkan ve üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden seçer (Anayasa m. 146, III).

en az ikisi hukukçu olmaküzere 3 üyeyi

Yükseköğretim Kurulunun kendiüyesi olmayan yükseköğretimkurumlarının hukuk, iktisat ve siyasalbilimler dallarında görev yapanöğretim üyeleri arasından göstereceğiüçer aday içinden seçer (Anayasa m.146, III).

4 üyeyi

üst kademe yöneticileri, serbestavukatlar, birinci sınıf hâkim vesavcılar ile en az beş yıl raportörlükyapmış Anayasa Mahkemesiraportörleri arasından seçer (Anayasam. 146, III).

3 üyeyi Yargıtay

2 üyeyi Danıştay

TEMEL GÖREVİANAYASA’YA UYGUNLUK DENETİMİ (NORM

DENETİMİ) YAPMAK (Anayasa m. 148, I). Anayasa Mahkemesi, kanunların, TBMM

İçtüzüğü ’ nün ve Bakanlar Kurulu tarafındançıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin veyabunların belirli madde ve hükümlerininAnayasa’ya şekil ve esas açısından uygunluğunudenetler. Anayasa değişikliklerini ise, sadeceşekil açısından inceler ve denetler.

Anayasa Mahkemesi ’ nin norm denetiminiyapabilmesi için, ya bir “iptal davası” ile ya da “itirazyoluyla” kendisine başvurulmuş olması gerekir.

İPTAL DAVASI (SOYUT NORM DENETİMİ)Soyut norm denetimi, Anayasa’da belirtilen bazı organların, bir kanunaleyhine (bu kanunun uygulandığı somut bir olay veya dava yokken)doğrudan doğruya Anayasa Mahkemesi’nde iptal davası açmaları ilegerçekleşen denetimdir (Anayasa m. 148, II; m. 150).

KİM?: İptal davası açma hakkı, Cumhurbaşkanı ’ na, TBMM üyetamsayısının en az beşte biri tutarındaki milletvekiline ve İktidar ileAnamuhalefet Partisi Meclis Grupları’na tanınmıştır (Anayasa m. 150).

Ancak, şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları, sadeceCumhurbaşkanınca veya TBMM üyelerinin beşte biri tarafındanaçılabilir (Anayasa m. 148, II).HANGİ SÜRE İÇERİSİNDE?: İptal davası açma hakkı, kural olarak iptaliistenen kanun, kanun hükmünde kararname veya İçtüzüğün ResmiGazete ’ de yayımlanmasından başlayarak altmış gün sonra düşer(Anayasa m. 151). Şekil bozukluğuna dayalı iptal davası ise, Anayasadeğişiklikleri ile kanunun yayımlandığı tarihten itibaren on gün geçtiktensonra açılamaz (Anayasa m. 148, II).

İTİRAZ YOLU (SOMUT NORM DENETİMİ)Somut norm denetimi (itiraz yolu) ise, bir mahkemede görülmekte olan bir davanınkarara bağlanmasının, o davada kullanılacak hukuk normunun Anayasa’ya uygunolup olmamasına bağlı olması halinde yapılan denetimdir (Anayasa m. 152).

Bir davaya bakmakta olan mahkeme, önüne gelen uyuşmazlığı çözmek içinuygulamak durumunda olduğu bir kanun veya kanun hükmünde kararnameninhükümlerini Anayasa ’ ya aykırı görürse veya taraflardan birinin ileri sürdüğüaykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varırsa, anılan hükümlerin iptal edilmesiistemiyle dosyayı Anayasa Mahkemesine gönderir (Anayasa m. 152, I). Budurumda, söz konusu mahkeme, Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceğikarara kadar davayı geri bırakır. (ZORUNLU BEKLETİCİ SORUN-HMK m. 165)!

Anayasa Mahkemesi, işin kendisine gelişinden başlamak üzere beş ayiçinde kararını verir ve açıklar. Bu süre içinde karar verilmezse, mahkeme, davayıyürürlükteki kanun hükümlerine göre sonuçlandırır. Ancak, Anayasa Mahkemesininkararı, esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar gelirse, mahkeme buna uymakzorundadır (Anayasa m. 152, III).

Anayasa Mahkemesinin işin esasına girerek verdiği red kararının ResmiGazete’de yayımlanmasından sonra on yıl geçmedikçe aynı kanun hükmününAnayasa’ya aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuruda bulunulamaz (Anayasa m. 152,IV).

EK GÖREVLERİ

2. Siyasî partilerin malî denetimlerini yapar(Anayasa m. 69, III).

3. Anayasa’nın koyduğu kurallara aykırı hareketeden siyasî partilerin kapatılmaları veya devletyardımından kısmen veya tamamen yoksunbırakılmaları talebiyle açılan davaları kararabağlar (Anayasa m. 69, IV).

4. Yasama dokunulmazlığı kaldırılan veyamilletvekilliğinin düşmesine karar verilenmilletvekillerinin durumuyla ilgili itirazları dakarara bağlar (Anayasa m. 85).

5. Cumhurbaşkanını, TBMM Başkanı, BakanlarKurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay,Danıştay Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını,Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler veSavcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerinigörevleriyle ilgili suçlardan dolayı “Yüce Divan”sıfatıyla yargılar (Anayasa m. 148, VI, c.1).Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve HavaKuvvetleri Komutanları da görevleriyle ilgilisuçlardan dolayı Yüce Divan ’ da yargılanırlar(Anayasa m. 148, VI, son c.).

6. Anayasa Mahkemesi, bireysel başvurularıkarara bağlar (Anayasa m. 148, I, III-V; 6216 s.K. m. 45-51).Herkes, Anayasa’da güvence altına alınmıştemel hak ve özgürlüklerinden, AİHS ve bunaek Türkiye’nin taraf olduğu protokollerkapsamındaki herhangi birinin kamu gücütarafından, ihlal edildiği iddiasıyla AnayasaMahkemesine başvurabilir.İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem yada ihmal için kanunda öngörülmüş idari veyargısal başvuru yollarının tamamının bireyselbaşvuru yapılmadan önce tüketilmiş olmasıgerekir.

BİREYSEL BAŞVURU

BİREYSELBAŞVURUYAKONUOLAMAYACAKİŞLEMLERØ Yasama işlemleriØ Düzenleyici idari işlemlerØ Anayasa Mahkemesi kararlarıØ Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler

BİREYSELBAŞVURUHAKKINASAHİPOLANLARØ Bireysel başvuru ancak ihlale yol açtığı ileri sürülen işlem, eylemya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudanetkilenenler tarafından yapılabilir.Ø Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamaz.Ø Özel hukuk tüzel kişileri sadece tüzel kişiliğe ait haklarının ihlaledildiği gerekçesiyle bireysel başvuruda bulunabilir.Ø Yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan haklarla ilgili olarakyabancılar bireysel başvuru yapamaz.

BİREYSEL BAŞVURU USULÜØ Doğrudan ya da mahkemeler veya yurt dışı temsilcilikler vasıtasıyla yapılabilir.Ø Harca tabidir.Ø Başvuru dilekçesinde, başvurucunun ve varsa temsilcisinin kimlik ve adres bilgilerinin,

işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle ihlal edildiği ileri sürülen hak ve özgürlüğün vedayanılan Anayasa hükümlerinin, ihlal gerekçelerinin, başvuru yollarının tüketilmesineilişkin aşamaların, başvuru yollarının tüketildiği, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalinöğrenildiği tarih ile varsa uğranılan zararın belirtilmesi gerekir. Başvuru dilekçesine,dayanılan deliller ile ihlale neden olduğu ileri sürülen işlem veya kararların aslı ya daörneğinin ve harcın ödendiğine dair belgenin eklenmesi şarttır.

Ø Başvurucu bir avukat tarafından temsil ediliyorsa, vekâletnamenin sunulması gerekir.Ø Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği tarihten; başvuru yolu

öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir.Haklı bir mazereti nedeniyle süresi içinde başvuramayanlar, mazeretin kalktığı tarihtenitibaren onbeş gün içinde ve mazeretlerini belgeleyen delillerle birlikte başvurabilirler.

Ø Başvuru evrakında herhangi bir eksiklik bulunması hâlinde, Mahkeme yazı işleritarafından eksikliğin giderilmesi için başvurucu veya varsa vekiline onbeş günügeçmemek üzere bir süre verilir ve geçerli bir mazereti olmaksızın bu sürede eksikliğintamamlanmaması durumunda başvurunun reddine karar verileceği bildirilir.

BİREYSEL BAŞVURUNUN İNCELENMESİKABUL EDİLEBİLİRLİK BAKIMINDAN İNCELEME: Bireysel başvuru hakkında kabul edilebilirlik kararı

verilebilmesi için 6216 s. K.’nun 45 ila 47. maddelerde öngörülen şartların taşınması gerekir.Mahkeme, Anayasa’nın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve

sınırlarının belirlenmesi açısından önem taşımayan ve başvurucunun önemli bir zarara uğramadığıbaşvurular ile açıkça dayanaktan yoksun başvuruların kabul edilemezliğine karar verebilir.

Kabul edilebilirlik incelemesi komisyonlarca yapılır. Kabul edilemezlik kararları kesindir ve ilgilileretebliğ edilir.

ESAS HAKKINDAKİ İNCELEME: Kabul edilebilirliğine karar verilen bireysel başvuruların esasincelemesi bölümler tarafından yapılır.

Esasa ilişkin inceleme, bir temel hakkın ihlal edilip edilmediği ve bu ihlalin nasıl ortadankaldırılacağının belirlenmesi ile sınırlıdır. Kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda incelemeyapılamaz.

Bireysel başvurular incelenirken bir temel hakkın ihlal edilip edilmediğine yönelik her türlüaraştırma ve inceleme yapılabilir; başvuruyla ilgili gerekli görülen bilgi, belge ve deliller ilgililerdenistenebilir.

İnceleme, dosya üzerinden yapılmakla birlikte, gerekli görülürse duruşma yapılmasına da kararverilebilir.

İnceleme aşamasında, başvurucunun temel haklarının korunması için zorunlu görülen tedbirlereresen veya başvurucunun talebi üzerine karar verilebilir. Tedbire karar verilmesi hâlinde, esashakkındaki kararın en geç altı ay içinde verilmesi gerekir. Aksi takdirde tedbir kararı kendiliğinden kalkar.

Bireysel başvuruların incelenmesinde, Kanun ve İçtüzükte hüküm bulunmayan hâllerde ilgili usulkanunlarının bireysel başvurunun niteliğine uygun hükümleri uygulanır.

ESASTAN İNCELEME SONUCU VERİLEBİLECEK KARARLAR

Ø Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğinekarar verilir.

İhlal kararı verilmesi hâlinde, ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılmasıgerekenlere hükmedilir. Ancak yerindelik denetimi yapılamaz; idari eylem ve işlemniteliğinde karar verilemez.

Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarınıortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir.Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracakşekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir.

Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehinetazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir.Ø Kararlar, gerekçeleriyle birlikte ilgililere ve Adalet Bakanlığı’ na tebliğ edilir veMahkeme’nin internet sayfasında yayımlanır. Bu kararlardan hangilerinin Resmî Gazetedeyayımlanacağına ilişkin hususlar İçtüzükte gösterilir.Ø Davadan feragat hâlinde, düşme kararı verilir.Ø Komisyonlar arasındaki içtihat farklılıkları, bağlı oldukları bölümler; bölümlerarasındaki içtihat farklılıkları ise Genel Kurul tarafından karara bağlanır.

ØAnayasa Mahkemesi, iki bölüm ve Genel Kurul halinde çalışır.

ØSiyasî partilere ilişkin dava ve başvurular, iptal ve itiraz davaları ileYüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalar Genel Kurulca, bireyselbaşvurular ise bölümlercekarara bağlanır.

ØMahkeme, Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalar dışında kalan işleridosya üzerinde inceler. Ancak, bireysel başvurularda duruşmayapılmasına karar verilebilir. Mahkeme ayrıca, gerekli gördüğühallerde sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri ve konuüzerinde bilgisi olanları çağırabilir ve siyasî partilerin kapatılmasınailişkin davalarda, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından sonrakapatılması istenen siyasî partinin genel başkanlığının veya tayinedeceği bir vekilin savunmasınıdinler.

ANAYASA MAHKEMESİNİN ÇALIŞMA VE YARGILAMA USULÜ (Anayasa m. 149)

ØAnayasa Mahkemesinin bütün kararları kesindir.ØMahkeme, bir kanun veya KHK ’ nin tamamını veya birhükmünü iptal ederken, kanun koyucu gibi hareket ederek,yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis edemez.ØBütün kararlar Resmî Gazete’de hemen yayımlanır vekural olarak derhâl yürürlüğe girer. İptal kararlarınınyürürlüğe gireceği tarih ise, Anayasa Mahkemesince ayrıcakararlaştırabilir. Ancak, bu tarih, kararın Resmî Gazete’deyayımlandığı günden başlayarak bir yılı geçemez.Øİptal kararları, kural olarak geçmişe yönelik hüküm vesonuç doğurmazlar.ØTüm kararlar, yasama, yürütme ve yargı organları ileidare makamlarını ve tüm gerçek ve tüzelkişileri bağlar.

KARARLARI (Anayasa m. 153)