T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ ANABİLİM DALI

TÜRKÇE TABANLI KÜTÜPHANE OTOMASYON PROGRAMLARI VE

ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNDE UYGULANMASI

Yüksek Lisans Tezi

İlknur Ünal Orhan

Ankara -2006

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ ANABİLİM DALI

TÜRKÇE TABANLI KÜTÜPHANE OTOMASYON PROGRAMLARI VE

ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNDE UYGULANMASI

Yüksek Lisans Tezi

İlknur Ünal Orhan

Tez Danışmanı

Doç. Dr. Doğan Atılgan

Ankara -2006

I

ÖNSÖZ II. Dünya Savaşı sonlarına doğru tüm dünyayı etkisi altına alan bilgi patlaması ve

bunun doğal sonucu olarak gerçekleşen belge patlaması bilginin, devletlerin gelişmişlik

düzeylerini, diğer dünya devletleri ile olan ilişkilerinde ki saygınlık ve onurunu belirleyen en

önemli unsur haline gelmesine neden olmuştur.

Toplumların her kesiminde önemi gün geçtikçe artan, belirginleşen bilgi, günümüzde,

ülkeler için en önemli kaynak olarak görünmekte, gayri safi milli hasılanın gelişimi için enerji

kadar önemli olduğu kabul edilmektedir. Bilgi her türlü üretim sürecinin vazgeçilmez, temel

girdilerinden birisi halini almıştır.

Toplumlardaki bilgi artışı, bilgiyi en kısa zamanda ihtiyaç sahiplerine iletme

gerekliliğini doğurmuştur. Aynı zamanda, baş döndürücü bir hızla gelişen teknoloji, ihtiyacı

olan bilgiye en kısa zaman içerisinde en etkin ve verimli şekilde ulaşmak isteyen

kullanıcıların kütüphane ve bilgi merkezlerinden beklentilerinin değişmesine neden olmuştur.

Artan bilgiyi en iyi şekilde organize ederek hızlı bir biçimde kullanıcıların hizmetine sunmak

sorumluluğu hisseden kütüphanelerin/ kütüphanecilerin yardımına yine teknoloji yetişmiştir

ve daha iyinin, daha kalitelinin üretilmesi için bilgi paylaşımının gerekliliğini gören

insanoğlu, bilgi paylaşımı için bilgisayar ağlarını geliştirmiştir. 1960’lı yılların başında,

modern teknolojinin ürünlerinden olan bilgisayarların kütüphanelere girmesi kütüphanecilik

işlemlerini, hizmetlerini ve anlayışını bir adım öteye götürmüştür. Bilgisayarların

kütüphanecilik işlemlerinde kullanımı kütüphane otomasyonunu doğururken, kaynakların ve

hizmetlerin daha kısa süreler içerisinde daha çok kişiye ulaşması sağlanmıştır. İlerleyen

yıllarda yine teknolojinin insanlığın hizmetine sunduğu uzaktan iletişim, internet olanakları

ile kütüphanecilik işlemleri bir anlamda boyut değiştirmiş, ağlar üzerinden yürütülmeye

başlanmıştır. Ve günümüzde sağlama, kataloglama, ödünç verme, süreli yayınların denetimi

gibi tüm kütüphanecilik işlemleri ağlar aracılığı ile çoğu zaman, zaman ve mekandan

bağımsız, birbirleri ile entegre çalışan modüllerden oluşan sistemler aracılığı ile

gerçekleştirilmektedir.

Ancak, yoğun olan bilgi trafiğinin düzenli olarak akışını sağlamak ve yönetmek için

sağlam bir altyapı ile birbirinden haberdar bilgi kaynaklarına ihtiyaç vardır. İşte bu noktada

hem kütüphanecinin, hem de kullanıcıların yapacakları çalışmaları kolaylaştırabilmek, ihtiyaç

II

duyulan bilgiye en kolay ve etkili biçimde ulaşmalarını sağlayabilmek için kullanılan

bütünleşik kütüphane otomasyon sistemlerine büyük görevler düşmektedir ve günümüzde bu

amaca hizmet edebilmek amacı ile yerli kurum ve kuruluşlar tarafından üretilmiş olan Türkçe

tabanlı kütüphane otomasyon programları sıklıkla kullanılmaktadır.

Özellikle, bilimsel düşünce ve yaratıcılığın en verimli biçimde hayat bulduğu,

araştırmaların etkin bir şekilde yürütüldüğü üniversitelerin, vazgeçilmez bir parçası olan,

amacı bağlı bulunduğu üniversite içerinde ve yakın çevresinde bilimsel araştırma ve

geliştirme çalışmalarını desteklemek, her gün gelişip ilerleyen, yeni yayınlarla zenginleşen

dünya biliminin son verilerini izlemek olan üniversite kütüphanelerinin hemen hemen tamamı

kütüphanecilik işlem ve hizmetlerini bir otomasyon programına dayalı olarak

gerçekleştirmektedir.

Bu nedenlerle çalışmamızda, Türkçe tabanlı kütüphane otomasyon programlarının

kullanım, kapsam, içerik özellikleri incelenmiştir. Kullanımları esnasında karşılaşılan avantaj

ve dezavantajları üniversite kütüphaneleri bağlamında ele alınmıştır. Ayrıca kullanılan

kütüphane otomasyon programlarının, kütüphanecilik literatüründe yer alan standartları

taşıyıp, taşımadığı üniversite kütüphanelerinde çalışan kütüphane personeline uygulanan

anket çalışması ile belirlenmeye çalışılmış, mevcut programlar arasında karşılaştırmalar

yapılmıştır.

Çalışma boyunca, düşünce ve önerileri ile beni yönlendiren Danışman Hocam

Doç. Dr. Doğan Atılgan’a; değerli fikirleri ile çalışmaya katkı sağlayan diğer hocalarıma,

görüşme isteğimi ilgiyle karşılayan ve sorularımı cevaplamak için vakit ayıran tüm kütüphane

çalışanlarına, aileme ve büyük desteği ile sonsuz sabrı için eşim Selçuk Orhan’a teşekkür

ederim.

İlknur Ünal Orhan

III

İÇİNDEKİLER

Önsöz I

İçindekiler III

Kısaltmalar V

Tablolar Listesi VII

I. BÖLÜM

Giriş 1

Amaç ve Hipotez 3

Kapsam 4

Yöntem 5

Düzen 6

Kaynaklar 6

II. BÖLÜM: KÜTÜPHANE OTOMASYONU

II. A. Kütüphane Otomasyonunun Doğuşu 8

II. B. Kütüphane Otomasyonunun Gelişimi 15

II.B.1. Kütüphane Otomasyonunda Yazılım ve Donanım Seçimi 22

II.B.2.Sağlama İşlemleri 27

II.B.3. Kataloglama İşlemleri 33

II.B.4. Süreli Yayın İşlemleri 49

II.B.5. Dolaşım (Ödünç Verme) İşlemleri 53

II.B.6. Bilgi Erişim İşlemleri 57

III. BÖLÜM: ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNDE KULLANILAN

TÜRKÇE TABANLI KÜTÜPHANE OTOMASYON PROGRAMLARI

III. A. Türkiye’de Kütüphane Otomasyonunun Bugünkü Durumu 64

IV

III.B. Türkçe Tabanlı Kütüphane Otomasyon Programlarının 71

Kullanım, Kapsam ve İçeriği

III.B.1. Bliss Kütüphane Bilgi Sistemi 72

III.B.2. İskenderiye Kütüphane Bilgi Sistemi 73

III.B.3. Kybele Kütüphane ve Belge Erişim Sistemi 75

III.B.4. Milas Kütüphane Otomasyon Programı 77

III.B.5.Yordam 2001 Kütüphane ve Bilgi Belge Otomasyon Programı 78

IV. BÖLÜM: TÜRKÇE TABANLI KÜTÜPHANE OTOMASYON

PROGRAMLARININ ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNDE

UYGULANMASI

IV.A. Kullanıcı Anketi 82

IV.B. Kullanıcı Anket Bulguları ve Değerlendirilmesi 84

IV.B.1.Genel Sorular Bölümünün Değerlendirilmesi 89

IV.B.2. Kataloglama Bölümü Değerlendirilmesi 100

IV.B.3. Sorgulama (OPAC) Bölümü Değerlendirilmesi 106

IV.B:4. Ödünç Verme (Dolaşım) Bölümü Değerlendirilmesi 110

IV.B.5. Süreli Yayınlar Bölümü Değerlendirilmesi 116

IV.B.6. Sağlama Bölümü Değerlendirilmesi 120

V. BÖLÜM: SONUÇ VE ÖNERİLER

V.A. SONUÇ 130

V.B. ÖNERİLER 136

- ÖZET 138

- SUMMARY 139

- KAYNAKÇA 140

- EK 153

V

KISALTMALAR

AACR: Anglo- Amerikan Kataloglama Kuralları ANKOS: Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu ANSI: American Natitional Standart Institute ASCII : American Standard Code for Information Interchange BLBSD: İngiliz Ulusal Kütüphanesi’nin Bibliyografik Hizmetler Bölümü BLİSS: Bilkent Bilgi Erişim Sistemi BNB: British National Bibliography CD: Compact Disk CD- ROM: Compact Disk- Read Only Memory DOS: Dewey Onlu Sınıflama Sistemi

DOI: Dijital Object Identifier

DTD: Document Type Definition DVD: Dijital Video Disk FTP: File Transfer Protocol GML: Generalized Markup Language

HTML: Hypertext Markup Language

HTTP: Hypertext Transfer Proctokol

IFLA: Kütüphane Dernek ve Kurumları Milletlerarası Federasyonu

ISBD: International Standart Bibliographis Description ISO: The International Organization for Standardization KYBELE: Kütüphane Yönetim ve Belge Erişim LC: Kongre Kütüphanesi MARC: Machine Readable Catalog MERLIN: İngiliz Ulusal Kütüphanesi Makinece Okunabilir Kütüphane Bilgi Hizmeti

VI

MİLAS: Mikrobeta Library Automation System OBES: Ortak Belge Sağlama Projesi OCLC: Online Computer Library Center OPAC: Online Public Access Catalog OSTI: Britanya’da Bilimsel ve Teknik Bilgi Ofisi SGML: Standart Generalized Markup Language

SPSS: Statistical Packages of Social Sciences

TCP/IP: Transmission Control Protocol/Internet Protocol

UBC: Evrensel Bibliyografik Denetleme UNAK: Üniversite ve Araştırma Kütüphanecileri Derneği VEDES: Ulakbim Veritabanları ve Elektronik Dergiler Ev Sahipliği

VTLS: Virginia Tech Library System

XML: Extensible Markup Language

VII

TABLOLAR ve GRAFİKLER LİSTESİ

1. Tablo: Üniversite Kütüphaneleri ve Kullandıkları Otomasyon Programları 84 2. Tablo: Üniversite Kütüphanelerinin Mevcut Programları Kullanmaya Başladıkları 86 Yıllar 3. Tablo: Kullanılan Arayüzün Kullanıcı Dostu Olması Durumu 87 4. Tablo: Menüler Arası Geçiş Kolaylığı 88 5. Tablo: Yedekleme Kolaylığı 88 6. Tablo: İnternet Uyumu 89 7. Tablo: IP Aralığı Erişim Kontrolü 90 8. Tablo: Program Kodlarının Kullanıcıya Verilmesi Durumu 90 9. Tablo: Kütüphaneci/ Kullanıcıya Modül Bazında Yetki Verilmesi Durumu 91 10. Tablo: Güncellemelerde Veri Bütünlüğünün Korunması Durumu 91 11. Tablo: Çoklu Dil Desteği Durumu 92 12. Tablo: Türkçe Karakter Sorunu 93 13. Tablo: Çoklu Kullanıcı Desteği 93 14. Tablo: Sınırsız Kayıt İmkanı 94 15. Tablo: Tek Merkezden Yönetim Durumu 94 16. Tablo: Online Teknik Destek İmkanı 95 17. Tablo: Üretici Firma Garantisi 96 18. Tablo: Sistemin Yurtiçinde Kullanıcılarının Bulunması Durumu 96 19. Tablo: Sistemin Yurtdışında Kullanıcılarının Bulunması Durumu 97 20. Tablo: MARC Standardını Destekleme Durumu 98 21. Tablo: MARC’ın Tüm Alanlarının Kullanılabilirliği Durumu 99 22. Tablo: İçeri Veri Transferi Durumu 99 23. Tablo: Dışarı Veri Transferi Durumu 100

VIII

24. Tablo: Dewey ve LC Sınıflama Sistemlerini Destekleme Durumu 100 25. Tablo: Veri Giriş Alanlarında Karakter Sınırı Durumu 101 26. Tablo: Otorite Dosyaları Oluşturulması Durumu 101 27. Tablo: Bkz. Ve Ayr.Bkz. Göndermelerinin Yapılabilmesi Durumu 102 28. Tablo: Katalog Kayıtlarına Resim Eklenebilme Durumu 102 29. Tablo: Her Yayın İçin Ödünç Süresi Belirleyebilme Durumu 103 30. Tablo: Her Yayın İçin Belirlenen Ödünç Süresinin Kullanıcılar Tarafından 103

Görüntülenebilmesi Durumu

31. Tablo: Materyal Türüne Göre Detaylı Listeleme Durumu 104

32. Tablo: Basit Sorgulama Yapılabilme Durumu 104

33. Tablo: Gelişmiş Sorgulama Yapılabilme Durumu 105

34. Tablo: Katalog ve Demirbaş Detaylarının Sorgulanması Durumu 106

35. Tablo: Sorgu Sonuçları Üzerinden Sorgulama Durumu 106

36. Tablo: Serbest Metin Sorgulaması Durumu 107

37. Tablo: Sorgulama Sonucundaki Kayır Sayısı Durumu 107

38. Tablo: Detaylı Kullanıcı Bilgisi Kaydı Durumu 108

39. Tablo: Kullanıcı Bilgisine Resim Eklenilmesi Durumu 108

40. Tablo:Bölüme ve Alınan Kitap Sayısına Göre Listeleme Durumu 109

41. Tablo: Her Gruba Farklı Yetki Tanımlayabilme Durumu 109

42. Tablo: Her Esere Göre Verilen Ödünç Süreleri Durumu 110

43. Tablo: Ödünç Sürelerinin Saatlik, Günlük Ayarlanabilmesi Durumu 110

44. Tablo: Rezerve Durumu 111

45. Tablo: Sistemin Uyarı Vermesi Durumu 111

46. Tablo: Hatırlatma Yazılarının Gönderilme Durumu 112

47. Tablo: Online Ödünç Süresi Kontrolü Durumu 112

IX

48. Tablo: Online Rezervasyon İmkanı 113

49. Tablo: Güncel Duyuru Hizmeti Durumu 113

50. Tablo: Düzensiz Süreli Yayınların İzlenmesi Durumu 114

51. Tablo: İçindekiler, Abstract Bilgilerinin Kaydedilmesi Durumu 114

52. Tablo: İstek Ödeme Detaylarının Listelenebilmesi Durumu 115

53. Tablo: Ciltleme Detaylarının İzlenebilmesi Durumu 115

54. Tablo: Eksik Sayı İsteme Durumu 116

55. Tablo: Abonelik Süresi Bitiminde Uyarı Verilmesi Durumu 116

56. Tablo: Abonelik Yenileme Yazılarının Hazırlanması Durumu 117

57. Tablo: Süreli yayınlar Hakkında Listeler Alınması Durumu 117

58. Tablo: Sağlama Bölümünün Kataloglama İle Eş Zamanlı Olması Durumu 118

59. Tablo: Sipariş No Üzerinden Erişim Durumu 118

60. Tablo: Siparişteki Materyallerin Görüntülenmesi Durumu 119

61. Tablo: Kullanıcı İsteklerinin Kayıt Edilmesi Durumu 119

62. Tablo: Kullanıcı İsteklerinin Online Yapılabilmesi Durumu 120

63. Tablo: İsteklerin Fakülte Bölüm Bazında Listelenebilmesi Durumu 120

64. Tablo: Harcamaların Bütçelenmesi Durumu 121

65. Tablo: Alınacak Listelerinin Gönderilmesi Durumu 121

66. Tablo: Firma Kıyaslama Durumu 122

67. Tablo: Tüm Alanlardan Sorgu Yapabilme Durumu 122

68. Tablo: Üniversitelerin Kullandıkları Programlardan Memnun Olma Durumları 124

1. Grafik: Verilen Evet/ Hayır Cevaplarının Programlara Göre Dağılımı 125

1

I. BÖLÜM GİRİŞ

Günlük hayatta insanoğlunun yaşamını geliştirip, ilerlemek için yaptığı tüm işlerde

kullandığı temel hammadde bilgidir. Bilgi olmadan herhangi bir işin yapılması, gelişmenin

sağlanması ve ilerlemenin kaydedilmesi düşünülemez. Gerek teknolojik, gerekse sosyo-

ekonomik ve kültürel alanlarda, her an çeşitli yollardan bilgi üretimi yapılmaktadır. İnsanın

yaşadığı tüm zaman dilimlerinde bilgi her zaman ön planda yer almıştır. Öyleki, gelişmişliğin

ölçü birimi sahip olunan bilgi, bilginin etkinliği de yeni bir bilgi üretimi olmuştur.

Bir ülkenin gelişmişlik düzeyi, eskiden ürettiği çelik ve enerji miktarı ile ölçülürken

artık; enformasyon teknolojisini oluşturan mikroelektronik, telekominikasyon ve bilgisayar

teknolojilerinin imkanları ile elde edilen, işlenen, iletilen, saklanan bilgi miktarı ile ölçülmeye

başlanmıştır. Bireyler ve toplumlar için ekonomik, sosyal, kültürel değeri ve işlevi giderek

artan; her fırsatta herkes tarafından vurgulanan bilgi, yaşamakta olduğumuz çağa Bilgi Çağı,

içinde bulunduğumuz topluma da Bilgi Toplumu adınının verilmesine neden olmaktadır.

Bilgi toplumu olarak adlandırılan içinde bulunduğumuz dönemde üretim biçimine

bağlı olarak meydana gelen ekonomik, politik, teknolojik ve kültürel dönüşüm, bilim

dallarının genişlemesine, uzmanlaşmanın ve yayın sayısının artmasına; dolayısıyla da bilgi

üretiminin çeşitlenmesine neden olmuştur. Bu yeni dönemde üretilmiş bilgiye yeni bilgi

eklenilmesi ve paylaşılır kılınması isteği ve çabası yatmaktadır. Üretilen her yeni bilginin

paylaşımı ve toplumun yararına sunulması gerekmektedir. Çünkü, bilgi toplumuna bilgi

herkes için gereklidir düşünce yapısı hakimdir.

Son otuz yılda üretilen toplam bilgi hacminin, bundan önceki 5000 yılda üretilen bilgi

hacminden daha fazla olması ve mevcut bilgilerin tüm insanlığın hizmetine sunulması

gerekliliği, geniş etki alanına sahip bir iletişim sistemi ile her noktaya ulaşan bilgi ve iletişim

ağının gerekliliğini doğurmuştur. Teknolojide ki ilerlemeler neticesinde, insanoğlunun yirmi

birinci yüzyılın en büyük buluşlarından birisi olan bilgisayarlar ile tanışması tüm dünyanın

alışkanlıkları değiştirmiş, iletişim alanında çığır açmıştır. İlerleyen yıllarda farklı yazılımlar,

uç donanımları ve başta internet ile etkileşimli multimedia olmak üzere çeşitli uygulamalar,

mevcut sosyal ve ekonomik ilişkileri temelden etkileyerek bilgi toplumunu oluşturan tüm

2

kurum ve kuruluşları temelden etkilemiş, iş ve hizmet politikalarında teknolojiye yönelik

belirgin bir dönüşüm başlatmıştır.

Tüm dünyada yaşanan bilgi artışı ve teknolojide ki baş döndürücü gelişmeler, bilginin

depolandığı ve halkın tüm kesimlerinin kullanımına sunulduğu çeşitli türdeki kütüphanelerin

de hem sayısal hem de dermeleri (materyal türü) açısından çoğalarak, gelişmesine ön ayak

olmuştur. Değişen kullanıcı ihtiyaçlarına cevap verebilmekte zorlanan, artan yayın sayısını

kontrol altına alabilme konusunda sıkıntılar yaşamaya başlayan kütüphaneler, tüm dünyayı

etkisi altına alan bu değişim rüzgarından uzak duramamış ve 1960’lı yılların başında

teknolojinin en büyük kazanımlarından olan bilgisayarlar ile tanışmışlardır.

Kütüphaneler de birer bilgi işleme sistemleri olarak düşünüldüklerinde bilgisayar ve

iletişim teknolojisindeki gelişmelerin kütüphaneler için ne denli önemli oldukları ortaya

çıkmaktadır. Çünkü, insanlığın binlerce yıldır üretmekte olduğu her alandaki her türlü bilgi ile

bilgileri içeren yazılı-basılı-görüntülü-sesli bilgi kayıtlarının, bilgi materyalinin toplandığı,

yorumlandığı, işlendiği, düzenlendiği, korunduğu ve kullanıma sunulduğu bilgi kurumları,

kütüphaneler ve bilgi merkezleri, bugün bilgi teknolojisi olanaklarının en yaygın olarak

kullanıldığı alanların başında gelmektedir.

Bilgisayarların kütüphanelerde kullanılmaya başlanması ile tüm işlem ve hizmetlerde

büyük bir hız ve başarı elde edilmiştir. İlerleyen yıllarda internetin de insanlar için

vazgeçilmez bir hal alması, kütüphanecilik mesleğinin şekil ve boyut değiştirmesine neden

olmuştur.

Özellikle, öğrencilerin mesleki, entellektüel ve estetik şekillenmelerine ortam

sağlamasının yanı sıra, insanın ve doğanın çözülmemiş sorunlarına ışık tutan ve bilimin

sınırlarını zorlayıcı çalışmalar yapan eğitim- öğretim ve araştırma kuruluşları şeklinde

tanımlayabileceğimiz üniversiteler ile üniversitelerin kalbi olarak adlandırılan üniversite

kütüphaneleri (Aslan, 1990:37) bu değişim rüzgarından en fazla etkilenen kurumlar

olmuşlardır. Üniversiteler içinde son derece önemli bir yere sahip olan üniversite

kütüphaneleri, hizmetlerinin etkinliğini arttırmak amacıyla zaman içerisinde olan değişimleri

iş ve hizmetlerine yansıtmak, çağa ayak uydurmak mecburiyeti ile karşı karşıya gelmişlerdir.

3

Bugün, tüm üniversite kütüphanelerinde, bilgi kaynaklarının dokümantasyonlarına ait

verilerin kayıt, sınıflandırma, ayıklama, hesaplama, özetleme, depolama, güncelleme,

çoğaltma ve iletme işlemleri bilgisayar ve iletişim araçlarının, buna bağlı olarak otomasyon

kavramının gerektirdiği niteliklere uygun olarak gerçekleştirilmektedir. Kimine göre

bilgisayarlaşma, kimine göre otomatikleşme süreci olarak adlandırılan bu yeni düzene

kütüphanelerin kolay ve hızlı uyum sağlayabilmelerinde ise şüphesiz bu işlemlerin

yapılmasında, hizmetlerin verilmesinde büyük kolaylıklar sağlayan, tüm kütüphanelerde

kullanılmakta olan bütünleşik kütüphane otomasyon programlarının payı çok büyüktür.

Ancak, ülkemizde sıklıkla kullanılan yalnızca dört adet kütüphane otomasyon programı vardır

ve bu programların her birinin kendi içerisinde bir takım eksikliklerinin olduğu

düşünülmektedir.

Oysa, bilgiye dayalı bir dönüşüm sürecinin hakim olduğu, sürekli eğitimin ön plana

çıktığı, bilgi teknolojilerinin günlük yaşamın parçası haline geldiği bilgi toplumunda,

ekonomik imkanları sınırlı üniversitelerin bu yeni dünya düzenine adapte olabilmelerinde

büyük görevler üstlenen kütüphane otomasyon programlarının geliştirilmesi ve dünya

standartlarını yakalayabilmesi, kütüphanecilik mesleğinin gelişimi için daha da önemlisi

kısıtlı olan bütçelerden büyük payların yurt dışında üretilmiş olan yazılımlara yatırılmaması

için gerekli aynı zamanda üzerinde dikkatle durulması gereken önemli bir konudur.

Bilgi toplumu olarak tanımlanan yeni dünya düzeni içerisinde önemli bir yeri olan

kütüphanelerin çağın gerektirdiği şekilde hizmet vermelerine imkan tanımak için daimi

gelişimin sağlandığı bir düzenin sağlıklı biçimde sürdürülebilmesi bir zorunluluktur.

25 Haziran 1998’de Gençlik ve Medya Komitesi’nin Avrupa Parlamentosu’na sunduğu

Modern Dünyada Kütüphanelerin Rolü başlıklı raporun eklerinin birinde de ifade edildiği gibi

“kütüphanelere yatırım yapmak, demokrasiye ve eşitliğe yatırım yapmaktır”.

AMAÇ VE HİPOTEZ

Bilgisayar ve iletişim teknolojisinde yaşanan baş döndürücü gelişmeler güncel ve

doğru bilgiye en hızlı şekilde ulaşılmasına imkan tanırken, bilgilerin sağlandığı, düzenlendiği

ve ihtiyacı olan kişiye sunulduğu kütüphaneler de bu gelişmelere kayıtsız kalamamışlardır.

1960’lı yıllarda başlayan kütüphane otomasyonu çalışmalarında tam anlamıyla verim alınması

4

1980’li yıllarda mümkün olmuştur ve bugün bilgisayarlar kütüphanelerin olmazsa olmazı

haline gelmiştir.

Çalışmanın amacı; öncelikle kütüphane otomasyonu alanında, ilk günden bu zamana

kadar yapılan çalışmaları ve bugünkü durumu ortaya koymak, ikinci olarak; Türkiye’deki

devlet üniversitelerinin kütüphanelerinde kullanılmakta olan Türkçe tabanlı kütüphane

otomasyon programlarını incelemek ve son olarak mevcut otomasyon programlarının sahip

oldukları özellikleri, standartları belirleyebilmek ve kullanıcılarının memnuniyet durumlarını

tespit edebilmektir. Bu noktadan yola çıkarak çalışmanın problemi; “Üniversite

kütüphanelerinde kullanılan Türkçe tabanlı kütüphane otomasyon programları literatürdeki

mevcut standartları ne ölçüde sağlamaktadır ve mevcut kullanıcılar programlardan memnun

mudur?” olarak saptanmıştır.

Yukarıda verilen probleme yanıt olması düşünülen araştırma hipotezi ise “Üniversite

kütüphanelerinde kullanılan Türkçe tabanlı kütüphane otomasyon programlarının her birinin

kendi içerisinde bir takım eksikliklerinin bulunduğu” şeklindedir.

KAPSAM

Araştırmamız, ülkemizde mevcut olan ve birçok üniversite kütüphanesi tarafından

kullanılan Türkçe tabanlı kütüphane otomasyon programları ile bu programları kullanan

devlet üniversitelerinin kütüphanelerini kapsamaktadır. Her bir programın dört adet

kullanıcısı araştırma kapsamına alınmıştır. Araştırmaya konu olan kütüphaneler ve

kullanmakta oldukları kütüphane otomasyon programları aşağıdadır:

- Abant İzzet Baysal Üniversitesi : BLISS Kütüphane Bilgi Sistemi

- Adnan Menderes Üniversitesi: MİLAS Kütüphane Otomasyon Sistemi

- Anadolu Üniversitesi: KYBELE Kütüphane ve Bilgi Erişim Sistemi

- Ankara Üniversitesi: MİLAS Kütüphane Otomasyon Sistemi

- Atatürk Üniversitesi: YORDAM Kütüphane ve Bilgi Belge Otomasyon Programı

- Cumhuriyet Üniversitesi: YORDAM Kütüphane ve Bilgi Belge Otomasyon

Programı

- Gazi Üniversitesi: BLISS Kütüphane Bilgi Sistemi

- Gaziantep Üniversitesi: BLISS Kütüphane Bilgi Sistemi

5

- Gaziosmanpaşa Üniversitesi: MİLAS Kütüphane Otomasyon Sistemi

- Hacettepe Üniversitesi: BLISS Kütüphane Bilgi Sistemi

- İnönü Üniversitesi: KYBELE Kütüphane ve Bilgi Erişim Sistemi

- Marmara Üniversitesi: YORDAM Kütüphane ve Bilgi Belge Otomasyon Programı

- Niğde Üniversitesi: MİLAS Kütüphane Otomasyon Sistemi

- On Dokuz Mayıs Üniversitesi: KYBELE Kütüphane ve Bilgi Erişim Sistemi

- Uludağ Üniversitesi: KYBELE Kütüphane ve Bilgi Erişim Sistemi

- Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi: YORDAM Kütüphane ve Bilgi Belge Otomasyon

Programı

Araştırmamızın kapsamına alınan kütüphanelerin Yönetim, Kataloglama, Süreli

Yayınlar, Ödünç Verme (Dolaşım), Sağlama Birimlerinin çalışanları ile görüşülmüştür.

YÖNTEM

Araştırmada seçilen konu hakkındaki bilgi kaynaklarını belirleyebilmek amacı ile

literatür taraması yapılmış, konu ile ilgili bilgilerin tespiti, konunun incelenmesi ve

açıklanmasında Betimleme Yönteminden faydalanılmıştır. Saim Kaptan, Bilimsel Araştırma

Teknikleri adlı eserinde betimleme yöntemini şu şekilde açıklamaktadır:

“ Bunlar olayların, objelerin, varlıkların, kurumların, grupların ve çeşitli alanların “ne”

olduğunu betimlemeye, açıklamaya çalışan incelemelerdir. Bunlar, “nedir?” sorusuna

cevap bulmaya yöneliktirler. Bununla mevcut durumlar, koşullar, özellikler aynen

ortaya konmaya çalışırlar. Betimleme araştırmaları, mevcut olayları daha önceki olay

ve koşullarla ilişkilerini de dikkate alarak durumlar arasındaki etkileşimi açıklamayı

hedef alır. Bu yönteme dayanan araştırmalarla durumu nedir? Neredeyiz? Ne yapmak

istiyoruz? Nereye hangi yöne gitmeliyiz? Oraya nasıl gitmeliyiz? Gibi sorulara mevcut

zaman kesiti içinde olduğu düşünülen verilere dayanılarak cevap bulmak istenir.

Genellikle bir survey yöntemi olan betimleme, grupla ilgili genişliğine (Cross-

Sectional) bir çalışmadır. Bu tür araştırmalar, çok sayıda obje ya da denek üzerinde

belirli bir zaman kesiti içinde yapılmaktadır. Betimleme, olayları, obje ve problemleri

anlama ve anlatmada ilk aşamayı oluşturur. Bilimsel etkinlikler olayların

betimlenmesiyle başlar. Bu sayede onları iyi anlayabilme, gruplayabilme olanağı

sağlanır ve aralarındaki ilişkiler saptanmış olur (Kaptan, 1982:63).

6

Veri toplama tekniği olarak ise; “belli bir amaca yönelik olarak kaynakları bulma,

okuma, not alma ve değerlendirme işlemleri” (Karasar, 1998:183) anlamına gelmekte olan

belgesel tarama tekniği kullanılmıştır. Ayrıca, üniversite kütüphanesi çalışanlarına anket

uygulanmıştır ve Ankara’da bulunan üniversite kütüphanesi çalışanlarından görüşme tekniği

ile veriler toplanmıştır.

Anket verilerinin değerlendirilerek grafiklerin ve tabloların oluşturulmasında

SPSS 13.0 istatistik programı kullanılmıştır.

DÜZEN

Araştırma 5 bölümden oluşmaktadır. Bölümler ve içerikleri aşağıdaki gibidir:

1. Bölüm, Giriş Bölümü olup kütüphane otomasyonun önemine değinilmekte,

araştırmanın amacı ve hipotezi açıklanmaktadır. Araştırma yöntemi, çalışma alanı,

araştırmanın düzeni ve araştırmada kullanılan kaynaklar hakkında bilgi verilmektedir.

2. Bölümde, kütüphane otomasyonu hakkında genel bilgiler verilmektedir. Doğuşu,

gelişimi ve bugünkü durumu incelenmektedir. Uygulanma alanları, sağladığı olanaklar,

taşıması gereken standartlar üzerinde durulmaktadır.

3. Bölümde, ülkemizde üniversite kütüphanelerinde kullanılmakta olan Türkçe tabanlı

kütüphane otomasyon programlarının kapsam ve içerikleri incelenmektedir.

4. Bölümde, araştırma kapsamında bulunan üniversite kütüphanelerindeki çalışanlara

uygulanan anketin sonucunda elde edilen verilerin incelendiği ve değerlendirildiği bölümdür.

Kullanılan kütüphane otomasyon programlarına yönelik özelliklerin, yaşanılan sorunların,

mevcut eksikliklerin değerlendirilmesi yapılmaktadır.

5. Bölüm, elde dilen bulguların ışığında çıkarılan sonuçların ve önerilerin yer aldığı

bölümdür.

7

KAYNAKLAR

Araştırma kapsamında yer alan “kütüphane otomasyonu”, “kütüphane otomasyon

programları”, “kütüphane yazılımları”, “library automation”, “library automation software”,

“üniversite kütüphaneleri”, “MARC” gibi konu başlıkları ile ilgili olarak basılı ve elektronik

kaynaklar değerlendirilmiştir.

Söz konusu konu başlıkları altında var olan bilgi kaynaklarının belirlenebilmesi ve

temel verilerin elde edilebilmesi için aşağıdaki temel kaynaklar kapsamında taramalar

yapılmıştır:

- Library and Information Science Abstract on CD- ROM (1969- 2000/ 09)

- Library Literature (1970- )

- ISI Web of Science

- Türkiye Bibliyografyası (1935- )

- Türkiye Makaleler Bibliyografyası (1952- )

- Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni Dizin (1952- 1992)

- Türk Kütüphaneciliği Dizin (1993- 2006)

- Y.Ö.K. Tez Veritabanı

Aynı zamanda, araştırmamızda ele alınan kütüphane otomasyon programları hakkında

bilgilerin verildiği şu sayfalardan yararlanılmıştır.

- http://blisscat.bilkent.edu.tr/hakkinda.php

- http://kybele.anadolu.edu.tr/update/kygenel.htm

- http://www.milasweb.com

- http://www.yordam.com/v2/yazilim.asp

Kütüphanecilik alanında düzenlenmiş kongre, konferans, toplantı vb. bildirilerinin

toplandığı kaynaklar incelenmiştir ve güncel elektronik kaynaklara erişebilmek için Google,

Yahoo, Hotmail tarama motorlarından yararlanılmıştır.

Ayrıca, araştırma kapsamında uygulanan anketin oluşturulmasında Türker Baş’ın

“Anket” isimli kitabı, anket verilerinin SPSS programı ile değerlendirilmesi aşamasında Şener

8

Büyüköztürk’ün “Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı” ile Kazım Özdamar’ın “SPSS

ile Biyoistatistik” eserleri kullanılmıştır. Çalışmanın tümünde Niyazi Karasar’ın

“Araştırmalarda Rapor Hazırlama” isimli eserine ve Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü’nün web sayfasında yayınlanmakta olan “Tez Yazım Yönergesi”’ne

başvurulmuştur.

9

II. BÖLÜM KÜTÜPHANE OTOMASYONU II.A. KÜTÜPHANE OTOMASYONUNUN DOĞUŞU

Sosyo-ekonomik gelişme sürecinde toplumlar, ilkel toplumdan tarım toplumuna, tarım

toplumundan sanayi toplumuna, günümüzde ise sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş

şeklinde farklı gelişme aşamaları yaşamışlardır. İnsanlık tarihinde iz bırakan bu gelişme

aşamalarının birincisi, ilkel çağdan 18.yüzyıl’a kadar olan zamanı kapsayan, insanları göçebe

yaşam tarzından toprağa ve yerleşik düzene bağlayan, tarım toplumu olarak adlandırılan

dönemdir. Bu dönemde üretimin temel kaynağı tarımdır. Tarım alanında çalışanların oranı,

toplam nüfusun ortalama olarak %70-80’nini oluşturmuştur (Kocabaş, 1998:1) .

İkincisi, Avrupa’da buhar makinesinin icadı ve endüstride kullanımının

yaygınlaşması ile başlayan, toplu üretimin ve eğitimin önem kazandığı, tarımda çalışan

nüfusun giderek azaldığı, makine ile üretimin yaygınlaştığı, dolayısıyla şehirlerde ve sanayi

bölgelerinde işçi adı verilen yeni bir sınıfın ortaya çıktığı sanayi toplumu aşamasıdır. Tipik bir

sanayi toplumunda çalışan işçi oranı, ortalama %75-80 olarak öngörülmektedir (Kocabaş,

1998:2) .

Üçüncüsü ise, kitlesel refahın, bilginin ve nitelikli insan gücünün önem kazandığı

halen içinde bulunduğumuz bilgi toplumu aşamasıdır.

İlkel toplumda doğanın verdikleriyle yetinen insanlık, tarım toplumunda ekip-biçerek

daha çok üretmeyi başarmıştır. Sanayi toplumu döneminde ise toprağın yerini makineler

almıştır. Mekanik düşünce ve mekanik teknolojinin ürünü olan makineler sanayi toplumunun

yapı taşlarıdır. Tarım toplumunda toprağın sahipleri olan aristokrat sınıflar ile sanayi

toplumunda sermayenin sahibi olan sosyal sınıflar, toplumun egemen sınıflarını

oluşturmuşlardır (Erkan, 1998:9).

20 yüzyılın son çeyreğinde ise, özellikle 1970’lerde üretimde otomasyonun giderek

yaygınlaşması, işçi sınıfının azalmasına ve toplumsal yapıdaki etkinliğinin giderek

kaybolmasına yol açmıştır. Otomasyonun artması, beraberinde “emek yoğun” dönemden

“bilgi yoğun” döneme geçilmesine neden olmuştur. Artık daha çok çalışan değil daha çok

okuyan, düşünen ve bilen toplumların üstünlük sağladığı bir dönem başlamıştır (Kocabaş,

10

1998:10-11). Hammaddesi insan ve bilgi olan bu yeni toplum yapısı ile birlikte daha önceki

toplum yapılarında ki madde ve maddenin üretiminin yerini bilgi ve bilginin üretimi almıştır

(Erkan, 1998:11). İşte, toprak ve sermaye yerine, bilginin temel üretim aracı olduğu bu yeni

toplum düzenine de, bilgi toplumu denilmektedir.

Bilimsel, teknolojik, stratejik, ekonomik, sosyolojik araştırmaların yoğunlaştırılması,

bilgilenme hakkının genişletilmesi ve yaygınlaştırılmasına dönük çalışmaların yapılması, bilgi

hizmeti veren kurumsal yapıların daha güncel kapsamda ve aktif olarak halkın bilgi

gereksinimini karşılamaya dönük olarak tasarlanması ve yaygınlaştırılması, teknik bilgiden

araştırmacıların, en kısa sürede, en etkin biçimde yararlanmasına yönelik kurumsal yapıların

oluşturulması ve geliştirilmesi gibi değişimler bilgi toplumu olma yolunda ki ülkeleri

derinden etkilemiş ve toplumsal bir değişim sürecinin içine sürüklemiştir (Kocabaş, 1998: 10–

11).

Bilgi toplumu kavramının çok çeşitli tanımları ile karşılaşılmaktadır. Bu tanımlar,

kimi zaman bilginin işlenmesi, depolanması ve dağıtımından meydana gelen teknolojik

gelişmeler ön plana çıkarılarak dile getirilmektedir, kimi zaman da gayri safi milli hâsılanın

kaçta kaçının enformasyon-bilgi sektöründen elde edildiğine ya da enformasyon-bilgi

sektöründe çalışan işçi sayısının toplam işgücü oranına bakılarak yapılmaktadır.

Aslan bir makalesinde bilginin işlenmesi noktasına dikkat çekerek, bilgi toplumunu,

“toplumsal değişim ve ekonomik gelişme konusunda ki, geleceğe yönelik beklentilerin ve

yaşam biçiminin giderek artan düzeyde, bilgiye ve onun kullanımına dayalı olduğu bir toplum

yapısıdır” şeklinde tanımlamaktadır (Aslan, 1990:12).

Bu yeni dünya düzeni ile birlikte ulusal sınırlar önemini yitirmiş, üretim ve tüketim

küreselleşmiştir. Bilginin ve bilgi teknolojilerinin toplumsal kültürel ve ekonomik alanlarda

en önemli etkenler olduğu yeni bir dönem başlamıştır. Bunun temel göstergelerinden birisi

Sayın, Tonta’nın da bir makalesinde belirttiği gibi, günlük konuşma dilimize giren “bilgi

çağı”, “bilgi ekonomisi”, “bilgi patlaması”, “bilgi yönetimi” gibi sözcüklerdir (Tonta,1999:

363).

Artan yeni bilgiler insanoğlunu yeni araştırmalar yapmaya yöneltmiştir. 1982 yılında

ABD’de 584.000 $, 1983’de Japonya’da 85. 287 yen ve İngiltere’de 210.000 sterlin bilimsel

11

araştırmalar için harcanmış olup harcamalar aynı düzeyde kalmamakta sürekli bir artış

göstermektedir. Bilim adamı sayısı da her 15 yılda bir iki katına çıkmaktadır (İstanbul

Üniversitesi, 1985: 4).

Ancak zaman içerisinde bu araştırmalar o kadar yoğunlaşmıştır ki, artık bilim adamı

neyi bilip neyi bilmediğini dahi bilememe sorunu ile karşı karşıya kalmıştır. 1959’da ABD’de

1.25 milyar dolar; 1962’de İngiltere’de 12 milyon sterlin çift araştırmalar yüzünden boşuna

harcanmıştır (İstanbul Üniversitesi, 1984: 4). Bu durumun üstesinden gelebilmek için, bilim

adamları elde ettikleri bulguları yayın yaparak duyurmak zorunda kalmışlardır. Araştırmacı ve

araştırma sayısının artması, yayın sayısının da artmasına neden olmuştur. Özellikle, 2. Dünya

Savaşı sonlarına doğru tüm dünyada “bilgi patlaması” ve bunun doğal sonucu olarak yayın

patlaması gerçekleşmiştir (İstanbul Üniversitesi, 1985: 6).

Bilginin herkes için gerekli olduğu bu yeni dünya düzeninden en çok etkilenen

kurumlar ise, şüphesiz devletlerin gelişmişlik düzeylerini, diğer dünya devletleri ile olan

ilişkilerindeki saygınlık ve onurunu belirleyen bilginin, bilgi toplumunu oluşturan bireyler ile

buluşmasına aracılık eden, tüm dünyada paylaşılmasını sağlayan ve halkla sürekli etkileşim

halinde bulunan kütüphaneler olmuştur

Sayın Keseroğlu’nun çarpıcı bir biçimde vurguladığı gibi “toplumların hoşgörü

sınırlarını; insan özgürlüğüne verdiği özeni ya da özensizliği; gerçek demokrasiye olan

inancını ya da inançsızlığını; insanın bağımsızlığını, onuruna olan saygısını o toplumu

oluşturan insanları bilgi ile buluşturan kütüphaneleriyle ölçebiliriz” (Keseroğlu, 2004: 14).

Özellikle, bilimsel düşünce ve yaratıcılığın en verimli biçimde hayat bulduğu,

araştırmaların etkin bir şekilde yürütüldüğü üniversitelerin bünyesinde kurulan, amaçları bağlı

oldukları üniversitenin eğitim ve araştırma faaliyetlerini desteklemek olan üniversite

kütüphaneleri bu yeni dünya düzeninden büyük ölçüde etkilenmişlerdir.

Bir ülkenin gelişmişlik düzeyi büyük ölçüde üniversitelerinin eriştiği düzeye bağlıdır.

Üniversiteler bilgi ve düşüncelerin korunması, eğitim- öğretim, araştırma, basım- yayım,

bilginin yorumlanması ve yayılması gibi etkinliklerle yükümlü kuruluşlardır. Bu işlevleri

gerçekleştirebilmeleri de gerekli alt yapı öğelerinin sağlanması ile mümkündür ve

12

üniversitelerin en önemli alt birimi, öğesi kütüphaneleridir. İyi örgütlenmiş ve çağdaş

gelişmeleri izleyebilen bir kütüphane bilim dünyası için yaşamsal bir öneme sahiptir (Çelik ve

Uçak, 1993:115-116).

Ve Sayın Baysal’ın belirttiği gibi, “üniversite kütüphanesi, üniversite içinde ve yakın

çevresinde bilimsel araştırma ve geliştirme çalışmalarını desteklemek, her gün gelişip

ilerleyen, yeni yayınlarla zenginleşen dünya biliminin son verilerini izlemekle yükümlü

kurumlardır (Baysal, 1991:12).

Ekonomik, politik, teknolojik ve kültürel alanlarda ki bu dönüşüm sonucunda

genişleyen bilim dalları, artan yayın sayısı ve genişleyen bilgi üretimi. Bilginin depolandığı

ve gelişiminin takip edildiği, yeni teknolojiye temel teşkil edecek eski bilgiyi bulunduran,

araştırmanın yapılabileceği kaynağı ve yeri sağlayan kütüphanelerin hem sayısal hem de

dermeleri (materyal türü) açısından çoğalarak gelişmesine, verdikleri hizmetlerin makinalara

dayalı olarak standartlaşmasına ve hızlanmasına ön ayak olmuştur.

Esasında kütüphanelerde mekanikleşme hareketi, ilk olarak 1800 yılların sonlarında

daktiloların kullanılmaya başlamasıyla gerçekleşmiştir. Daktiloların kullanılması ile birlikte,

kitap kartlarının yazılma ve çoğaltılmasında standartlaşma ve düzenli bir görünüm

gerçekleşmiş, kütüphane hizmetleri kısmen de olsa kolaylaşmış, hızlanmış ve maliyet

azalmıştır (İstanbul Üniversitesi, 1984). Bu olumlu sonuçlardan dolayı, teknolojinin getirdiği

yenilikler yavaş yavaş kütüphanelerde de görülmeye başlanmıştır. Hollerith’in ortaya

çıkardığı delikli kart sistemi bunlardan birisidir. Sayın İsmet Binark’ın, “Bilgi İşlem: Bilgi

İşlem Sistemleri Tarihçe Bilgisayarlar ve Ülkemizde ki Durum” başlıklı makalesindeki delikli

kart bilgi işlem sistemlerinin tarifi şu şekildedir: “Bu sistemde, kaynak belgeler (source

document) üzerindeki bilgi, delikli kartlara aktarılmaktadır. Kart üzerindeki her delik bir

rakam, harf veya işaretin karşılığıdır. Bir kart üzerinde 80 sütun ve 12 sıra olduğundan, 80

işaret bulunmaktadır. Her kart, bir bilgi birimi (unit of information) olarak kabul edilmektedir.

Bilgiler delikli kartlar üzerine, delme makineleri ( key punch) ile delme suretiyle aktarıldıktan

sonra, bu bilgilerin doğruluğu sağlama makinelerinde kontrol edilmekte, sınıflama ve

sıralama işlemleri ise sıralama makinelerinde yapılmaktadır. Eğer iki ayrı kart grubu

birleştirilmek istenirse, o takdirde birleştirici makineleri kullanılmaktadır. Ayrıca, bir karttan

daha fazla sayıda istenirse, bu delme makinelerinde sağlanabilmektedir. Bir grup kartın kopya

13

edilmek istenmesi halinde ise, çoğaltıcı makineleri kullanılmaktadır. Delikli kartlar üzerine

aktarılmış olan bilgiler kart okuyucu (cardreader) veya yorumlama (interpreter) makineleriyle

yazıya dönüştürülmektedir” (Binark, 1979 :182-206).

1940 yıllarında Ralp Parker tarafından ilk kez Texas Üniversitesi ödünç verme

işlemlerinde kullanılan bu karmaşık yapıya sahip delikli kart sistemi, o dönemde

kütüphanecilik alanında çığır açmıştır (Parker, 1950:903-905).

İleriki yıllarda kopyalama ve çoğaltma işlemlerinde kullanılan fotokopi makinelerinin

kütüphanelere girmesiyle birlikte, zaman ve insan gücünün daha rasyonel kullanımı ve hizmet

akışının daha da süratlenmesini sağlanmıştır.

Ancak bilimsel ve teknolojik alanda yapılan araştırmaların sayısının artması ile basım

yayım tekniklerindeki gelişmeler sonucu basılı kaynak sayısındaki hızlı artış, bibliyografik

denetim ve kütüphanelerde bu kaynaklara yer bulma ve işleme sorunlarını gündeme

getirmiştir. Ayrıca sayıları milyonları bulan basılı materyalin yıpranmasının önlenmesi ve

hizmete sunulması da büyük sorun yaratmıştır. Böylece, Mikro formların ortaya çıkışı ile yer,

yıpranma, çalınma, kütüphanelerarası materyal alışverişi, dizinlerde bütünlüğün sağlanması,

kataloglamada hız ve koleksiyonun araştırma kapasitesinin arttırılması gibi sorunlara büyük

ölçüde çözüm bulunmuştur (Lowell, 1968:704).

Mikro formların gelişmesi ve kütüphanelerde kullanılması, bir diğer teknik gelişmeye

ortam hazırlamıştır ve eğitimde basılı materyal kadar, göze ve kulağa hitap eden materyallere

de ihtiyaç olduğu gözlemlenmiştir. Görsel- işitsel materyal adı verilen bu yeni tekniğin gerek

eğitimde gerekse toplum kültürü üzerinde oynadığı rolün önemi ortaya çıktığında

kütüphanelerde bu uygulamaya kayıtsız kalamamışlardır.

Gerçekleşen tüm bu gelişmelere rağmen, her yıl katlanarak artan bilgi ve belgeleri

denetleyebilmek için bilgiyi işleyen sistemlerin de buna paralel olarak güçlendirilmesi

zorunlu bir hal almıştır ve gerekli belge ve bilgilerin toplanmasında, işlenmesinde,

gereksinim duyulduğunda en kısa sürede erişilmesinde büyük kolaylık ve hız sağlamış olan

bilgisayar ve iletişim teknolojileri kütüphaneler için devrim yaratmıştır.

14

Çağımızın en tipik özelliği toplumların büyük bir hızla değişmesidir. Toplumlardaki

değişmeyi hızlandıran en belirgin etmenler ise teknoloji, iletişim ve ekonomi alanlarında

görülmektedir.

Öğrenen birey, bilgi insanını, bu bireylerin çalıştıkları örgütler, öğrenen örgütü,

öğrenen toplum bilgi toplumunu oluşturmaktadır (Akın, Baransel ve Aykut, 1996:261). Bilgi

toplumunun gelişme dinamiğini ise, bilgisayar teknolojisi, bilgisayara dayalı enformasyon ve

internet şebekeleri ile veri bankaları yönlendirmektedir.

Bu hızlı değişime ayak uydurabilmek için, üretilen her türlü bilginin süratle

toplanması gerekmektedir. Zaman ve maliyet açısından daha verimli sonuçlar alabilmek için

planlama, programlama ve kontrol metotlarının yanı sıra birtakım yardımcı makinelerin

kullanılması, geliştirilmesi gerekmektedir ki bu yardımcı makinaların en önemlisi şüphesiz

bilgisayarlardır.

İlk geliştirildikleri dönemden bugünkü gelişme düzeyine erişmeden önce bir çok

kuşaktan geçen bilgisayarların, hacim olarak küçülmeleri, kapasitelerinin artması ve maliyetin

düşmesi kütüphanelerin de bilgisayarlar ile tanışmalarını sağlamıştır. Ancak, Sayın, Yılmaz’ın

da bir makalesinde belirttiği gibi; bilgisayarların kütüphaneler de kullanılmaya başlanması ile

gerçekleşen değişim kütüphanelerin amacına yönelik olmamıştır. Hedef, amacı değiştirmeden

çalışma biçiminde gelişme kaydetmektir (Yılmaz, 1987:192).

Koşullardaki tüm bu değişimleri öngörerek, kütüphanelerin önceden gelişmelere

adapte olmaları gerekmektedir. 1995 yılında ABD’de Gartmer grubunun başlattığı bir

çalışmaya göre, 2001 yılına kadar geçen 5 yıl içerisinde kütüphanelerin kurumlar içerisindeki

çalışma biçimleri ve rollerinin %70 oranında değişeceği ve bu gelişmeler sonucu

kütüphanelerin, bilgi yönetimi uygulamaları içerisinde kendilerini tanımlamazlarsa ortadan

kalkma tehlikesi içerisine düşecekleri dile getirilmektedir. Prusak’ın ABD de 1990-95 yılları

arasında 165 büyük kuruluşun kütüphanesinde yaptığı araştırmada, kuruluşların 1995 yılına

kadar geçen 5 yıl içerisinde %10’nunun ortak kullanılan kütüphaneleri kapattığı , %30’unun

kütüphanelerindeki hizmetleri sınırlayıp çalışanların bir kısmını çıkardığı ve kurumların

%70’inin herhangi bir bina içerisinde kütüphane hizmetlerini gerçekleştirmek yerine işe

dönük enformasyon sağlayan çeşitli ortamlarda bilgi hizmetini tanımlamaya yöneldiği, ağ

altyapısına uyumlu bilgi yönetim sistemlerine geçmeye çalıştığı dile getirilmektedir. Bu

15

gelişmeler, artık kütüphane ve bilgi hizmetleri bağlamında hiçbir şeyin geçmişteki gibi

olmayacağının önemli sinyalleri olarak değerlendirilmelidir. Bilginin seçimi, sağlanması,

organizasyonu ve yayımına duyulan gereksinimin geçmişten çok daha fazla hissedildiği

çağımızda, bu gelişmeler, elektronik ortamda hızlı, gerekli formda, zamanında, ve çağa

uygun, kurumsal yaklaşımların uzantısı olarak bilgi hizmetlerinin tanımlanması gereksinimini

ortaya çıkarmaktadır ( Prusak, 1995:35).

Kütüphaneler de birer bilgi işleme sistemleri olarak düşünüldüklerinde bilgisayar ve

iletişim teknolojisindeki gelişmelerin kütüphaneler için ne denli önemli oldukları ortaya

çıkmaktadır. Çünkü, insanlığın binlerce yıldır üretmekte olduğu her alandaki her türlü bilgi ile

bilgileri içeren yazılı-basılı-görüntülü-sesli bilgi kayıtlarının, bilgi materyalinin toplandığı,

yorumlandığı, işlendiği, düzenlendiği, korunduğu ve kullanıma sunulduğu bilgi kurumları,

kütüphaneler ve bilgi merkezleri, bugün bilgi teknolojisi olanaklarının en yaygın olarak

kullanıldığı alanların başında gelmektedir.

Araştırma ve teknoloji geliştirme, kütüphane ve enformasyon hizmetleri birbirini

tamamlayan alanlardır. Kütüphane hizmetlerinin çağdaş ve erişilebilir hale getirilmesi, coğrafi

farklılıkların ortadan kaldırılması, enformasyon ve iletişim teknolojilerinin maliyet yarar

sağlayacak hale getirilmesi, kaynak paylaşımı için standartların belirlenmesi ve ulusal

kütüphane politikalarının uyumlu hale getirilmesi şarttır (Merola, 1999).

Bilgi çağını yaşamakta olan insanoğlu çağın gerektirdiği bir etkinlik ve hızla,

gereksinim duyduğu bilgi, belgeye, gereksinim duyduğu yerde ve zamanda erişebilmelidir. Bu

da teknoloji destekli bilgi-kütüphane hizmeti ile mümkündür. Sundukları bilgi hizmetlerini

duvarların ötesinde tanımlamak durumunda olan kütüphaneler ve bilgi merkezleri, sadece

yayınların depolandığı ortamlar olmaktan çıkartılarak, bilgisayar ağlarından nasıl

faydalanılabileceği konusunda aydınlatılmalıdır. Aksi takdirde, bilgi ve kütüphane hizmetleri,

karar almak için geçerli güncel ve doğru bilgilere kısa sürede erişimi mümkün kılmayı

başaramayacaklardır (Tonta, 1987:19). Aynı zamanda, yeni ortamda “bilgi yöneticisi” ve

“enformasyon analisti” rolüne soyunmakta olan kütüphaneciler de, değişen kurumsal

anlayışın uzantısı olarak çalışmalarını ve politikalarını belirlemek mecburiyetindedirler

(Klobas, 1997:39-40).

16

Günümüzde sosyo- ekonomik gelişme sürecini hızlandırmak, üretimi ve verimliliği

hızlı, daha etkin bir şekilde arttırmak, aynı zamanda insana yatırımın sürekliliğini sağlamak

ve tüm bu gelişmelerin sosyal ve kültürel yaşamımız üzerindeki olumlu etkilerini günlük

hayatımızın tüm noktalarında hissedebilmemiz için yeni temel teknolojilerin ve bilgi

toplumunun tanımlanması, içeriklerinin tam olarak anlaşılmasının önemi ne kadar büyük ise;

en önemli amaçları, sürekli artan bilgiye kullanıcıların ulaşımını sağlamak ve toplumun

yüksek hacimli bilgiden en iyi biçimde yararlanmasına yardımcı olmak olan kütüphane ve

bilgi merkezleri için bilgisayar ve iletişim teknolojisindeki gelişmelerin takibi ve hayata

geçirilmesi de o derece büyük önem taşımaktadır.

II.B. KÜTÜPHANE OTOMASYONUNUN GELİŞİMİ

II. Dünya Savaşı’ndan sonra bilimsel araştırmaların artmasına paralel olarak,

gerçekleşen yayın patlaması, gelişen teknoloji ile birlikte basılı materyal sayısının hızla

artmasına neden olmuştur. Bu durum, okuyucularına en doğru, en kapsamlı ve en doğru

hizmeti verebilme çabasında olan kütüphaneleri doğrudan etkilemiştir. Niteliği değişen

okuyucunun isteklerini karşılayabilmek için kütüphanelerde yapısal ve hizmet açısından

birçok değişiklik gerçekleşmiştir. Kütüphaneler, birer kitap deposu olmaktan çıkıp, modern

teknolojinin tüm olanaklarından yararlanan, okuyucunun niteliğine ve isteklerine uygun,

araştırmaya yönelik, doğrudan bilginin kendisine en çabuk ve en doğru bir şekilde ulaşmayı

amaçlayan kurumlar haline gelmişlerdir.

Jesse H. Shera, bu konunun önemine değinerek şöyle demektedir: “Bilim ve

teknolojiye dayalı, başarılı, çağdaş bir toplum için, kayıtlı materyalin her türünün öneminin

artması; kütüphaneciyi araştırma yapmaya, kayıtlı enformasyonun yalnızca bilim adamları

tarafından değil iş dünyası, endüstri ve hükümetler tarafından da kullanılmasını sağlamak

üzere yeni metot ve teknikleri uygulamaya zorlamıştır” ( Shera, 1973).

İşte bu gibi nedenlerle; sadece ulusal değil, evrensel bilgiye ulaşma, toplama,

düzenleme ve her düzeydeki kullanıcıya en hızlı, en uygun ve en doğru şekilde ulaştırma

görevini üstlenmiş olan kütüphaneler teknoloji ve iletişim alanlarında olan tüm gelişmeleri

yakından takip etmek mecburiyeti ile karşı karşıya kalmışlardır.

17

Bilgisayarların kütüphanelerde kullanılmaya başlanması yaklaşık olarak 1960’lı

yıllarda gerçekleşmiştir. 1961’de Southern Illinois Üniversitesi 1963’ te Toronto Üniversitesi

ve Kongre Kütüphanelerinde ilk denemeler yapılmıştır. Bilgisayarların kütüphanelerde

kullanılmalarının nedenleri ve gereklerinin tartışıldığı bu yıllarda Martin Lowell’in şu tanımı

ilginçtir: “ bir kütüphane, bilginin tanımlanması ve işlenip ihtiyaç halinde kullanılabilmesini

kolaylaştıran, depolayan bir sistemdir ki, bu aynı zamanda bilgisayarın tarifidir” (Lowell,

1968:711).

Bilgisayarların kütüphane işlemlerinde etkin bir biçimde kullanılması çalışmalarının

en önemlisi 1965 yılında başlatılan MARC (Machine Readable Catalog- Aygıtla Okunabilir

Kataloglama) projesidir. Merkezi kataloglama uygulaması olan Marc projesi ile

kütüphanelere dağıtılan katalog kayıtları klasik fişler üzerinde değil, bilgisayarın

okuyabileceği manyetik bantlar üzerindedir. Yayınlara ilişkin bibliyografik bilgiler bu

bantlara kataloglama işlemlerini gerektirdiği biçimde programlanarak kaydedilip istenildiği

zaman yine bilgisayarlar aracılığı ile geri alınabilmektedir. Katalog kayıtlarının bulunduğu

bantların çoğaltılması ve bunların bilgisayara sahip başka kütüphanelere dağıtılarak

yararlanmalarının sağlanması, bilgisayara dayalı uygulanmış kataloglama işlemlerinde,

merkezi kataloglamaya özdeş bir işbirliğinin kapılarını açmıştır (Sefercioğlu, 1977:120-126).

1966’da Kongre Kütüphanesi’nin başlattığı bu proje, önce Amerika Birleşik

Devletleri’nin, sonra Anglo- Amerikan ülkelerinin, daha sonra bilgisayarı bulunan başka

ülkelerin araştırma kütüphanelerince benimsenmiştir ve böylece uluslar arası bir nitelik

kazanmıştır (Sefercioğlu, 1977:126). Yine aynı yıllarda başlatılan bu tür projelerin çoğu

Batch Processing sistemi üzerine kurulmuştur. Bu sistemde, makinenin okuyabileceği bilgiler

(delikli kart, delikli bant, manyetik bant), bu bilgilerin işlenmesi ve çıktılarıyla (basılı liste,

basılı katalog kartları, raporlar ve dolaşım kartları) ilgili programlar bulunmaktadır (Overhage

ve Harman, 1965: 120).

1965’te yapılan, “Report of a Plannig Conference on Information Experiments” adlı

konferans; kütüphanecileri, mühendisleri, endüstricileri, yayıncıları, hükümet temsilcilerini ve

enformasyoncuları bir araya getirmesi ve kütüphanelerin otomasyonu ile ilgili büyük

adımların atılmasını sağlaması açısından oldukça önemlidir. Konferansta “INTREX” adı

altında 1970 yıllarında kullanıma hazır olabilecek, büyük üniversite kütüphanelerinin

18

programlanarak merkezileştirilebilmesi ile ilgili bir projenin prensipleri görüşülmüştür

(Overhage ve Harman, 1965:125). Bu projenin tamamlanması 8 yıl sürmüştür.

Bu dönemdeki önemli olan diğer bir olay ise; 1966 yılında Oxford’daki Brasenose

Koleji’nde kütüphane otomasyonu konusunda yapılan Anglo- Amerikan konferansıdır. Bu

konferans, kütüphanecileri ve bu alanda çalışan bazı lider Amerikan kütüphanecileri ile

British Museum, Bodleian kütüphanesi ve Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi gibi belli

başlı derleme kütüphanelerinden temsilcileri biraraya getirmiştir. Toronto Üniversitesi’nde

bilgisayarca üretilen kitap formundaki katalog hakkında bilgi ve büyük bir üniversite

kütüphanesinden yeni bir bilgi aktarım sistemine geçiş için tasarım sağlamayı amaçlayan

INTREX projesinin ayrıntıları görüşülmüştür (Tedd, 1988:121).

1967 yılından itibaren, Britanya’da Bilimsel ve Teknik Bilgi Ofisi (OSTI),

kütüphanelerde ‘housekeeping’* sistemlerini geliştirmek için birçok proje desteklemiştir.

OSTI’den para alan kütüphaneler ödenek koşullarının bir parçası olarak rapor üretmek

zorunda bırakılmışlardır. Bu raporların tamamı toplanıp, düzenlenerek İngiliz

kütüphanelerinde ki, kütüphane ‘housekeeping’ sistemlerini tüm yönleriyle kapsayan,

kütüphanecilik okulu öğrencileri ve bilgisayar sistemleri ile ilgilenen kütüphanecileri

hedefleyen kitaplar şekline dönüştürülmüştür (Tedd, 1988:123).

1966’lı yıllarda ABD’deki Kongre Kütüphanesi’nde (LC) başlayan MARC (makinece

okunabilir kataloglama) projesi uygulamalarının çok karmaşık olduğu fark edilmiştir ve

böylece 1968 yılında OSTI ve BNB (British National Bibliography)’de bu projeyi

desteklemeye başlamışlardır. OSTI, BNB’de makinece okunabilir bir bibliyografik tutanağın

gereklilikleri konusundaki bir olurluluk çalışmasını finanse etmiştir. MARC tutanağının

yapısının tasarımında LC ve BNB arasında yakın işbirliğinin önemi büyüktür ( Tedd, 1988).

Tutanak yapısının amacı, makinece okunabilir formda ki bibliyografik tanımların belirli bir

uygulama için gerektiğinde yeniden formatlanabilir iletişimi olanaklı hale getirmesidir.

* house keeping sistemler: kütüphanelerin gün be gün işleyişi için sürekli yapılması gereken

sağlama, kataloglama, ödünç verme ve süreli yayın denetimi gibi rutin işlemler.

19

1968 ile 1974 yılları arasında LC ve BNB tarafından gerçekleştirilen, MARC’ın

kullanımı büyük ölçüde deneyseldir. MARC’taki gelişmeler genellikle ulusal kütüphanelerde

kütüphane otomasyonundaki gelişmelerle yakından ilgili olmuştur. İngiliz Ulusal

Kütüphanesi’nin kurulmasından önce, bir raporda yeni ulusal kütüphanenin MARC’a dayalı

kataloglama hizmetleri sunması gerektiği savunulmaktadır. Nitekim, BNB, İngiliz Ulusal

Kütüphanesi’nin Bibliyografik Hizmetler Bölümü’ne (BLBSD) dönüştüğü zaman MARC’a

dayalı çeşitli hizmetler sunmuştur. Bu hizmetlerden birisi olan LOCAS (Yerel Kataloglama

Hizmeti), kütüphanelere kendi mevcutlarının bilgisayar çıktısı mikrofiş (COM) kataloğunu

sağlamıştır ve 1983 yılında seksen civarında kütüphane LOCAS’ın müşterisi olmuştur

(Binark, 1979:194). 1970’lerden beri ise, Marc standardı (UNIMARC) birçok ülkede ulusal

bibliyografyaların üretimi için kullanılmaktadır. Makinece okunabilir formdaki bibliyografik

verilerin ulusal ajanslar arasında uluslar arası düzeyde değişimini kolaylaştırmak için evrensel

bir MARC tutanağı ( UNIMARC) tasarlanmıştır.

MARC ve INTREX projelerinden sonra kütüphanelerde “On-line Interactive

Computer System” adı verilen sistemlerin kullanıldığı ve geliştirildiği görülür. Bu sistemler,

temelde bir merkezin birçok kullanıcı tarafından anında, terminaller ve ara sistemler

yardımıyla kullanılmasından ibarettir (Benge, 1970:39).

Kütüphane otomasyonu çalışmalarında, 1970’li yılların başında yaşanan diğer iki

önemli gelişme ise; OCLC ve teknolojideki büyük atılım olarak gösterilen, düşük maliyetli ve

birçok işi aynı anda yapabilme kapasitesine sahip mikrobilgisayarların geliştirilmesidir.

Bunlara ek olarak, depolanmış bilgiye hızlı erişim araçlarının çevrimiçi işlemleri desteklemesi

de önemli bir gelişme olarak gösterilmektedir (Barrentine, 1991:24-25).

1975’li yıllara gelindiğinde ise, İngiliz Ulusal Kütüphanesi Makinece Okunabilir

Kütüphane Bilgi Hizmeti (MERLIN) adıyla genel amaçlı karmaşık bir veri tabanı yönetim

sistemi geliştirmeye başlamıştır. MERLIN çevrimiçi, kitap siparişi, sağlama, ödünç verme,

kataloglama sistemlerini içermekteydi (Tedd, 1988:116).

1977 yılında İngiliz Ulusal kütüphanesinin otomatik bilgi servisi (BLAISE)

aracılığıyla UK ve LC MARC tutanaklarının çevrimiçi aranması olanaklı hale getirilmiştir.

1985’de ise İngiliz Ulusal Kütüphanesi otomatik hizmetleri için gelecekteki planlarını

açıklayarak, mevcut BLAISE, toptan (batch) ve çevrimiçi hizmetlerinin yerini alacak iki

20

yazılım paketi (BRS/ Search ve WLN) sağlandığını açıklamıştır. Yeni sistem BLAISE 2

Sistemi ya da BS2 olarak bilinecektir. Sistemin karmaşık çevrimiçi arama ve erişim

özellikleri, İngiliz Ulusal Kütüphanesi’nin bölümleri için çevrimiçi kataloglama ve katalog

kütüklerinin yaşatılmasını sağlamayı amaçlamaktadır (Tedd, 1988:121).

Aynı dönemlerde, Amerikan Askeri araştırma projesi olan İleri Savunma Araştırma

Projesi (DARPA- Defense Advansed Research Project Agency) kapsamında, sadece 15

bilgisayarın birbirine bağlanması ile hayat bulan internet 1980 yılına gelindiğinde tüm

dünyada teknolojik açıdan önemli adımlara sahne olmuştur ve tüm dünya World Wibe Web

ile 1991 yılında tanışmıştır.

İnsanların her geçen gün gittikçe artan "üretilen bilgiyi saklama/ paylaşma ve ona

kolayca ulaşma" istekleri sonrasında ortaya çıkmış bir teknoloji olan internet yardımıyla

günümüzde pek çok alandaki bilgilere kolay, ucuz, hızlı ve güvenli bir şekilde erişebilmek

mümkündür. Internet bir bilgi denizine ya da büyükçe bir kütüphaneye benzetilmektedir.

Ülkemizde de 1986 yılından itibaren BITNET ağına bağlanmaya başlanılmıştır.

BITNET ve yine bu dönemlerde oluşturulan TUVAKA (Türkiye Üniversiteler ve Akademik

Kuruluşlar Ağı) ağları özellikle 1993 yılında ihtiyaçları cevap verememeye başlamışlardır. Bu

nedenle, TUVAKA-TRNET ve ULAKBIM (Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi) oluşumu

ile ülkemizdeki akademik ağ omurgası yapılmış ve yüksek hızlı internet çıkışları

oluşturulmuştur (Tekman,1996:308). ULAKBİM bünyesinde ki ULAKNET ana omurgası ile,

İstanbul, Ankara ve İzmir arasında yüksek hızlı bir üçgen bağlantı (her biri 34 MBit/San ATM

ile sağlanmaktadır. Yurtdışı internet çıkışları ise, Ankara'dan 2 tane 4 MBit/san (Digex) ve 1

tane 2 MBit/san (UUNet) ile gerçekleşmiştir. Ayrıca, Ulaknet ile ticari ağ (TTNet) arasında

34 MBit/san (Ankara), TURNET'e de 2 MBit/san (İzmir) hızlarında bağlantılar mevcuttur

(http://yunus.hacettepe.edu.tr/~sadi/dersler/ebb/ebb467-guz2000/umut-p.html).

İletişim, iletim ve erişim alanlarında ki tüm bu gelişmeler neticesinde, kütüphanelerde

öncelikle sağlama, kataloglama ve ödünç verme işlemlerinde kendini göstermiş olan

bilgisayarlar. Daha sonra internetin de sağladığı büyük imkanlar ile benzer işlemlerin

bilgisayara dayalı olarak gerçekleştirilmesinde büyük adımlar atılmasını sağlamıştır. Tüm bu

işlemlerin ağlar aracılığı ile internet üzerinden de verilmesine imkan tanıyarak (Arslantekin,

1998 :314) kütüphanecilik mesleğinde büyük değişimlerin gerçekleşmesine neden olmuştur.

21

Kütüphanelerde ki bilgi belge kullanımı, saklanmasını ve erişim hızını büyük ölçüde

değişirken, kütüphaneyi dünyaya, dünyayı kütüphaneye taşıma imkanı elde edilmiştir.

Bügün kütüphane ve bilgi merkezlerinin bilgisayarlar ve internet aracılığı ile

gerçekleştirdikleri hizmetleri şu başlıklar altında listelemek mümkündür (Türkiye’de, 1984:6):

1- bilgi ve/ veya belgenin kütüphanede var olup olmadığını izleme işleminde,

2- sipariş (abone ve/veya satın alma) kütüklerinin oluşturulması ve siparişlerin

izlenmesinde,

3- belgelerin bibliyografik ve içerik tanımlarının: kataloglama, sınıflandırma, dizinleme,

özet çıkarma, katalog kayıtlarının hazırlanması ve çoğaltılması işlemlerinde,

4- kütüphane materyalinin fiziksel olarak kullanıma hazırlanmasında,

5- ödünç verme işlemlerinin yürütülmesinde,

6- materyalin saklanması ve korunmasında,

7- yönetimle ilgili faaliyetlerde.

Özellikle araştırmaların ve eğitimin en önemli destek birimi olan üniversite ve

araştırma kütüphaneleri, bilgisayar ve internetin en etkin şekilde kullanıldığı kurumlar

olmuşlardır. Bilginin yaygınlaşması ve buna pararel olarak ayrıntılı, özetlenmiş ve günlük

bilgiye duyulan ihtiyacın artması, özellikle bu kütüphaneleri teknoloji kullanımına itmiştir.

İletişim ve bilginin paylaşımını en üst seviye çıkartarak, kullanıcılarının bilgilendirilmesinde

büyük rol oynayan internet, kütüphaneler arası işbirliğinde de vazgeçilmez bir teknoloji aracı

olmuştur.

1960’lı yıllardan beri kütüphaneler ve bilgi merkezlerinde gündeme gelen bu

gelişmeler başlangıçta birkaç kütüphane ve belirli alanlarda gündeme gelse de ilerleyen yıllar

içerisinde, otomasyon kapsamına giren kütüphane hizmetlerinin karmaşıklığı ve bu

karmaşıklığın üstesinden gelebilmek için yapılması gereken çalışmaların entelektüel düzeyleri

de yükselmiştir. Böylece, kütüphanelerde hizmet veren kütüphaneci ve bilgi uzmanları,

teknolojik çağın içinde hizmet vermenin bilincine ve gururuna erişmiştir (Tuncer, 1986:9).

Esasında bilgisayarların kullanılmasıyla yaşanan bilgisayarlaşma, otomatikleşme veya

otomasyon kavramı, düzgün çalışan her kütüphanede yapılması gerekli tekrarlayıcı faaliyetler

22

için ayrılmış personel zamanını azaltmak amacıyla kullanılmaktadır ve literatürde kabul

görmüş tanımlarından bazıları şu şekildedir:

• Otomasyon; bir işlemin yapılması için veya kendi harekete geçen, kendi işleyen

veya kendi kontrolünü kendi yapan bir grup makinenin tasarımı, gelişmesi, metot ve

tekniklerini kapsayan bütün bir araştırma alanı. Otomasyon, tam otomatik çalışan bir

makine, işlem veya alet yapımındaki teori, sanat veya tekniği içerir. Kısaca, bir

işlemin otomatik yolla gerekleştirilmesidir. Bilgisayarlar ve bilgisayarlarda mevcut

karar verme yeteneğinden ötürü (ki, gerçekte, işlemin durumu hakkında

bilgisayarlardan alınan bilgiyle işlemi kontrol ve idare eder) önemli bir rol oynar

(Bloomberg ve Evans, 1989:19).

• Otomasyon; kütüphanelerde sürekli gerçekleştirilen, doküman sağlama,

kataloglama, ödünç verme, süreli yayınların denetimi ve danışma hizmetlerinin

bilişim sistemlerine dayalı olarak gerçekleştirilmesi, kütüphane yönetiminde

bilgisayar kullanımı ve uzak iletişim teknolojisi başta olmak üzere enformasyon

teknolojisinin tüm ürünlerinden yararlanmaktır

• Otomasyon; günün ileri tekniklerini ve olanaklarını kullanarak, kuruluşlardaki

işlemleri ve karar almaları elden geldiğince önceden programlanmış biçimde

gerçekleştirmek amacı ile yapılan bir yazılım/ donanım bütünleşmesidir. Ancak, bu

bütünleşme başarılı bir şekilde yapılıp yürümekte olsa bile teknolojideki gelişmeler ,

yeni olanaklar ve yöntemler durmaksızın izlenir. Zamanı geldiğinde bunlar, mevcut

sisteme katılır ya da yeni bir sistemi tasarlamanın nedeni olur. Bu özelliği ile

otomasyon bir anlık durağan bir olay değil, durmayan, kesilmeyen bir süreçtir

(Aydın, 1985:9).

Otomasyon; kendi başına çalışan bir sistem değildir, insan gerektirir. Sorunları kendi

başına çözmez sadece yardımcı olur, haber verir. Üretim maliyetlerini düşürür, işletme

kolaylığı ve konfor sağlar, ürün kalitesini arttırır. Süreklilik ve standardizasyon sağlar. Ancak,

iş disiplini ve organizasyonu, işletim ve bakım planlaması, üretim birimleri arasında iletişim

ile personel eğitimi ve adaptasyonu gerektirir. Tüm bunların kusursuz işleyebilmesi için de;

insan insiyatifini en aza indiren, olası insan hatalarını karşılayabilen, alternatif iletişim

yöntemi sunabilen, otomatik yedekleme sistemine sahip, işletim parametreleri kolaylıkla

değiştirilebilen, diğer sistemler ile kolaylıkla entegrasyonu sağlanabilen, maksimum düzeyde

23

güvenlik önlemlerine sahip, üretim ve işletim ile ilgili sürekli raporlar üretebilen bir yazılım

gereklidir.

Marty Blommberg’in Kütüphane Teknisyenleri İçin Teknik Hizmetlere Giriş kitabında

da belirttiği şu gerçek gözden kaçırılmamalıdır; “değişik kütüphane işlemleri otomasyona

geçirilmiştir, kütüphanenin kendisi değil” (Blommberg ve Evans, 1986:19) .

Sayın Binark, bilgisayarların yukarıda sayılan kütüphane hizmetlerinde kullanılması,

esas itibariyle programlama olarak bilinen tekniğe dayanmaktadır. Programlama, çözülecek

problemi veya bir başka işlemi, bilgisayarın çözümleyebileceği basit safhalar haline

getirmektir. Bilgisayara verilen bilgilerin, ne şekilde işleneceği ve neticede neyin

istenildiğinin açık ve detaylı bir şekilde bildirilmesi gerekmektedir. Verilecek talimatların

tamamına program bu talimatların hazırlanmasına da programlama denilmektedir (Binark,

1979:185) diyerek esasında bilgisayarların kütüphanelerde geniş bir alanda kullanılmasını

sağlayan ana unsurun yazılım olduğuna dikkat çekmektedir.

II.B.1. Kütüphane Otomasyonunda Yazılım Seçimi

Gerçekleştirilecek olan kütüphane uygulamalarının doğru işlenmesi, doğru

geliştirilmesi için önemli olan iki tür yazılım vardır. Bunlardan; birincisi sistem yazılımı ,

ikincisi ise uygulama yazılımıdır.

Sistem yazılımı; işletim sistemlerini, uygulama programlarını ve programlama dillerini

içerir. Bir bilgisayarın işlemesini, işlemleri derleyicilerin ve yorumlayıcıların denetlenmesini

sağladığından bir insanın merkezi sinir sistemine benzetilebilir. Kullanıcılar ile bir bilgisayar

donanımı arasında köprü görevini görmektedir (Arslantekin, 1998:231). Bibliyografik

listelerin hazırlanması, materyallerin ödünç verilmesi, iade alınması, süreli yayın denetimi,

katalog kaydı girişi v.b. spesifik işlemlerin gerçekleşmesini ise uygulama yazılımı

sağlamaktadır.

Kütüphanelerde bilgisayarlardan maksimum faydalanabilmek için öncelikle,

kütüphanenin işlevlerini bütünlük ve tutarlılık içinde ele alarak, kullanıcı ile kütüphanenin

çeşitli bilgi erişim sorunlarına çözüm getirilmeli, daha sonra ise bu çözümler bilgisayarın

anlayabileceği komutlara dönüştürülmelidir (Tunçkanat, 1979:109-115). Geleneksel yollar ile

24

gerçekleştirilen kütüphane faaliyetlerini hızlandırmak amacı ile otomasyona geçmeyi

planlayan tüm kütüphanelerin yazılım seçimi aşamasında öncelikle sistem analizi çalışmaları

yapmaları şarttır. Çünkü; sistem analizi, kurumların kendilerini geliştirmelerinde ve

problemlerin çözümlerini ortaya çıkarmalarında yardımcı olur (Tunçkanat, 1979:115).

Kütüphanenin yapısı, çalışma sisteminin durumu, mevcut kaynakları ile insan gücü, kullanıcı

profili, bütçesi ve programın çalıştırılacağı bilgisayarlar dikkate alınarak kütüphanenin işleyişi

ve hizmet akışı bozulmadan yeni teknolojilere entegre edilmesi gerekmektedir.

Otomasyona geçmek isteyen kütüphaneler yazılım seçiminde genelde iki yol

izlemektedirler. Tercih edilen birinci yol, yazılım şirketlerince hazırlanmış paket kütüphane

otomasyon yazılımlarının satın alınmasıdır. İkinci yol ise; kurumların kendi bünyelerindeki

mevcut programcılara istekleri doğrultusunda özel bir otomasyon yazılımı hazırlatmaları

şeklindedir.

Kütüphaneler otomasyon uygulamaları ile ilk tanıştıkları dönemlerde genellikle kurum

programcıları tarafından hazırlanan yazılımları kullanmayı tercih etmişlerdir. Ancak, bu

seçeneği tercih eden kurumların yazılımlarının, tüm isteklere cevap verebilecek şekilde

hazırlanması kütüphaneci ve programcı arasındaki diyalogun düzeyine bağlı kalmıştır ve

programdaki pürüzler, kullanıldıkça ortaya çıktığından sonradan giderilmeye çalışılmıştır. Bu

durum maliyetlerin yükselmesine neden olmuş hatta çoğu zaman projenin yeniden

tekrarlanmasını gerektirmiştir. Örneğin; Hacettepe Üniversitesi Tıp Merkezi

Kütüphanesi’nde ilk otomasyon çalışmaları 1969 yılında başlamış olmasına rağmen çeşitli

nedenlerden dolayı 80’li yılların başında ara verilmiş ve 1989’da ikinci deneme

gerçekleşmiştir (İlhan, 1989:93).

1970’lerin sonunda piyasada kütüphaneler için hazırlanmış pek fazla paket yazılım

bulunmamaktaydı. Ancak, günümüzde kütüphanecilikle ilgili her tür işlem için farklı türde

yazılımlar mevcuttur. Bugün paket yazılım kullanmayı tercih eden kütüphanelerin karşılarına

iki yönlü bir seçenek çıkmaktadır. Bunlar yurt dışından veya yurt içinden sağlanacak

yazılımlardır. Yurt dışından alınacak yazılımın ülke koşullarına uyması şartı ilk dikkat

edilmesi gereken noktalardan birisidir. Uluslar arası standartlarda ve çok dilli (multi

language) çalışabilen sistemler tercih edilmelidir. Şüphesiz, uluslararası standartlarda

sağlanacak bir yazılım, örneğin veri aktarımında, birçok yönden kolaylık sağlayacaktır

(Arslantekin, 1998:235). Fakat, yazılımın uygulanması sırasında doğabilecek aksaklıklarda

25

yurt dışından gelmesi gereken uzmanın yol ve konaklama giderleri ile bu süre zarfında

kütüphanede hizmetinin durması ihtimali ile yüksek lisans ücretleri gözden kaçırılmaması

gereken önemli ayrıntılardır.

Yazılımın yurt içinde bir yazılım şirketinden sağlanması durumunda ise, eğer yazılım

uluslar arası standartlara uygunsa, sistemin dili v.b. gibi birçok yerel sorunla

karşılaşılmayacaktır. Bu program yurt içinde bazı kütüphanelerde uygulanmış olacağından

daha önceki uygulamaları yerinde inceleyebilme imkanı olacaktır. Ayrıca, yazılım hakkında

verilecek eğitim, aksaklıklar sırasında üretici firma ile irtibat kurabilme imkanı yurt dışından

sağlanacak yazılımlara oranla çok daha ucuza, çok daha kısa zamanda gerçekleştirilebilecektir

(Arslantekin, 1998:235).

Kütüphanede kullanılması düşünülen yazılım, ister kurum programcılarına

hazırlattırılmış özel bir yazılım olsun, ister yurt içinden ya da yurt dışından sağlanmış olsun,

yapılan yatırımdan zarar görmemek, zaman kaybını önlemek ve çağın gerektirdiği teknolojiyi

kütüphanelerde sorunsuz yaşabilmek için değişik kişilerce farklı şekillerde dile getirilen şu

özelliklerin bir yazılımda olmasına dikkat edilmelidir:

• Kütüphane otomasyon yazılımında ki tüm modüller bütünleşik yapıda olmalıdır.

İçerdiği tüm kütüphane hizmetleri arasında entegrasyonu sağlamalı, yani hizmetler

arası bilgi alış verişine imkan vermelidir (Özturan, 1993:105).

• Yazılımının tümü İnternet ve web teknolojileri ile entegre olarak istemci/ sunucu

mimarisinde çalışabilmelidir.

• Yazılım gerçek zamanlı (real time) olarak çalışabilmelidir. Uygulama işlemleri

sırasında dosyaların birinde yapılacak değişiklik ya da yenilik ile ilgili diğer

dosyalara da anında yansımalıdır (Rowley, 1993:25).

• Yazılımda her kütüphanede değişebilecek durumlar için parametreler bulunmalıdır.

Kütüphaneci sistemin bütün fonksiyonları kütüphanenin politikaları çerçevesinde,

zaman içerisinde değişen kurallar doğrultusunda programcının müdahalesine gerek

kalmadan istediği gibi ayarlayabilmelidir (Rowley, 1993:25).

• Kullanıcılar sistem yöneticileri tarafından her modül için farklı erişim seviyelerinde

ve farklı haklarda yetkilendirilebilmelidir. Kullanıcılar yaptıkları ekleme, silme,

26

güncelleme, bilgi girme ve bilgi görüntüleme gibi işlemleri yetkileri dahilinde

yapabilmeliler (Özturan, 1993:106).

• Yazılım çoklu kullanıcı (multi user) özelliğine sahip olmalıdır. Birçok kişi sistemi

aynı anda kullanabilmeli, aynı anda aynı sorgulamaları yapıp, aynı dosyalar üzerinde

çalışabilmelidir.

• Sistem çoklu dil (multi language) desteğine sahip olmalıdır. Kullanıcıların tercihine

bağlı olarak farklı dillerde arayüzlerde çalışma imkanı olmalıdır.

• Yazılım hem kullanıcılar hemde kütüphaneciler tarafından kolay kullanılabilmelidir

(kullanıcı dostu). Kullanışlı menülere sahip olabilmeli, yardım menüleri içermeli ve

gerekli uyarı, hata mesajlarını vermelidir.

• Sistemin yedeklemeleri hem otomatik hem de manuel olarak yapılmalıdır. Otomatik

olarak yedek almak tercih edildiği takdirde, yedekleme periyodu günlük, haftalık ya

da aylık olarak alternatifler sunmalıdır.

• Kütüphane yetkilileri tarafından belirlenebilen parametrelere göre sistemde,

istatistiksel rapor ve listeleme işlemleri yapılabilmelidir.

• Sistem tarafından barkod ve sırt etiketleri, katalog kartları, hazırlanacak raporlar,

mektuplar, demirbaş defterleri ve her türlü döküm üretilebilmelidir ve bu

dökümlerin çıktıları her türlü yazıcıdan alınabilmelidir.

• Sistem ödünç verme, stok kontrol gibi işlemlerde barkod kullanılmasına uygun

olmalıdır.

• Sistemdeki sunucu bilgisayar ya da bilgisayarlarının güvenliklerinin tam olarak

sağlanması için gerekli konfigürasyonların yapılmış olması şarttır.

• Yazılımın sağlandığı üretici firmanın güvenilirliği ve sürekli teknik desteği yazılım

seçiminde dikkate alınması gereken bir başka noktadır. Özellikle zaman içerisinde

yazılımın geliştirilmesi ile oluşturulacak yeni sürümlerin uygulanması aşamasında

yapılması tahaddüt edilen indirim ya da önceliklerin belirlenmesi sistemin

devamlılığı için önemlidir.

Günümüzde kitap siparişinden , kullanıcı eğitimine, web üzerinden belge sağlama

işleminden, ödünç alınmış yayınların takibi ve süre uzatılmasına kadar tüm kütüphanecilik

hizmetlerini (Çukadar ve Sönmez, 2002) bilgisayara dayalı olarak gerçekleştirilebilmektedir.

Ancak bu noktada, yukarıda sayılan birçok özelliğe sahip , birbirleri ile entegre çalışan farklı

modüllerden oluşan, bütünleşik kütüphane sistemlerine büyük işler düşmektedir. Çünkü,

27

kütüphaneler amacı olan, yaşayan ve her daim gelişen sistemlerdir ve alt sistemler olarak

adlandırılabilecek çeşitli bileşenlerden (teknik hizmetler, okuyucu hizmetleri, yönetim vb.)

oluşmaktadır. Bütünü oluşturan bileşenlerin birisinde olacak değişim tüm sistemi

etkileyecektir. Birbirleriyle etkileşim içinde bulunan sistemler birbirlerinden bağımsız

düşünülemezler. Her alt sistem, mantıksal olarak birbirine bağlı bir grup işlemden meydana

gelmektedir ve her işlem belirli işlevlerin gerçekleşmesi sonucunda belirli kararların alınması

ve işlemlerin tekrar edilmesi ile ilgilidir. Yalın anlamıyla, sistem elemanlarının tam bir sonuca

varmak için birlikte çalışması anlamına gelen bütünleşik kütüphane sisteminin farklı kişilerce

dile getirilmiş tanımları şu şekildedir:

Ganeway’e göre bütünleşik bir sistem “ ortak bir veri tabanı kullanan ve iki veya

daha fazla alt sistemi olan kullanıma hazır ve çevrimiçi erişilebilen kütüphane sistemidir”

(Ganeway, 1984:4 ).

Epstein’in bu konuda ki görüşleri ise;

- gerçek zamanlı, etkileşimli erişim sistemi;

- tüm kütüphane işlevlerini yerine getirmek için bir terminalden erişilen

tek bir veri tabanı,

- kütüphanenin mevcut bibliyografik kayıtlarını göstermek, depolamak ve

işlemek için çevrimiçi bir sistem;

- genel bir veri tabanıdır (Epstein, 1984:1302) şeklindedir.

Esasında, bilgisayara dayalı bütünleşik bir sistemin hangi kütüphane işlevlerini

kapsaması gerektiği süregelen bir tartışma konusudur. Bazı uzmanlar personel izleme

kayıtlarına kadar bu işlevleri çok ayrıntılı olarak ele alırken, bazıları bunun sistemi

karmaşık hale getirmekten başka bir işe yaramayacağını, önemli olan kütüphanenin temel

işlevlerini (katalog, ödünç verme, sağlama, süreli yayın kontrolü, bilgi erişim) yerine

getirebilecek bütünleşik bir sistemin sağlanması olduğu görüşünü savunmaktadırlar

(Dikeç, 1988:43).

Kütüphanede yürütülen iş ve hizmetleri en iyi şekilde yürütebilecek bir yazılıma

karar verildikten sonra yapılması gereken diğer bir işlem donanım seçimidir. Seçilen

yazılım hangi tür bir bilgisayar sistemi üzerinde çalışıyorsa o tür bir donanım edinme

28

yoluna gidilmelidir. Donanımın önce seçilmesi yazılımda bir takım kısıtlamaların

yapılmasına neden olabilir ya da sistemi olumsuz yönde etkileyebilir. Seçilen donanım;

yazılımın etkili ve güvenilir bir biçimde işlemesini sağlamalıdır. Çok kullanıcılı ve çok

işlemli uygulamaları destekleyebilmelidir. İşletim hızı girdi- çıktı hızlarına uygun

olmalıdır, satın alındığı dönemin tüm teknolojik özelliklerini taşımalıdır (İlhan, 1988:60).

II.B.2. Sağlama İşlemleri

Sağlama, en eski kütüphanecilik işlemidir. II. Dünya Savaşı sonuna kadar, çoğunlukla

bağışlara dayanan kütüphane hizmetlerinin çehresi, kitap ticaretinin ve bütçe olanaklarının

gelişmesine paralel olarak satın alma işlemlerinin ortaya çıkmasıyla değişmiştir. Satın

almaların artmasıyla kütüphaneler de sağlama bölümleri kurulmaya başlanmıştır (Kayaoğlu,

1999:107) ve 1960’lı yıllarda teknolojinin gelişimi sonucunda kütüphane işlemlerinde

bilgisayarlardan faydalanılmaya başlanması ile , sipariş hazırlama, fon kullanımı, kayıtların

kontrolü ve fon hesaplaması gibi fiziksel faaliyet ağırlıklı işlemler gerçekleştirildiğinden

otomasyona geçirilen ilk birimler de yine sağlama birimleri olmuştur. Bilgisayara dayalı

olarak gerçekleştirilen ilk sağlama sistemi ise 1957 yılında Hissouri Üniversite

Kütüphanesi’nde kullanılmıştır (Bloomberg ve Evans, 1989:25).

Sağlama, dermeyi güncel ve yararlanılabilir kılmak amacıyla, neyin kütüphane

dermesine katılacağını belirleyen seçim aşaması ile başlayan ve materyalin dermeye dahil

edilebilmesi için gerçekleştirilen bir dizi rutin işlemler sürecidir.

The ALA Glossary of Library Information Science adlı yayında sağlamanın tanımı şu

şekildedir:

“Alınmasına karar verilen bilgi kaynaklarının satın alma, değişim ya da bağış yoluyla

kütüphaneye kazandırılması, satın alınan bilgi kaynaklarının fatura işlemleri ve sağlama

işlemleriyle ilgili kayıtların tutulması” (ALA, 1983:3). Sağlama, metodolojik bir yaklaşım ve

iyi örgütlenme gerektiren teknik ve rutin bir işlemdir. Materyal seçim ve sağlama işlemi,

kütüphanelerin derme oluşturma aşamasının temelini oluşturmaktadır ve istenilen materyal,

kitap, süreli yayın, cd, dvd v.b., hangi türden olursa olsun satın alma, bağış, değişim veya

derleme yollarından birisi ile elde edilir. Ancak, satın alma, diğer üç sağlama yoluna göre

daha dikkatli kontrol edilmesi gereken doğrudan kütüphanenin mali kaynakları ile ilgili olan

bir yöntemdir.

29

Zaman zaman sağlama ile sipariş terimleri birbirlerinin yerine kullanılsalar da sipariş

sadece satın alma ile ilgiliyken, sağlama satın alma dışındaki bağış, değişim ve derleme

yollarını da içerir. Sağlamanın satın alma ile eş anlamlı kullanılmasının asıl nedeni, belki de

satın almanın en önemli sağlama yolu olmasıdır.

Sayın Kayaoğlu’nun belirttiği gibi sağlama bölümü genel ve özel amaçlara sahiptir.

Kitap ve medya ticaretine ilişkin bilgiyi geliştirmek, seçim ve derme geliştirme sürecine

yardımcı olmak, dermeye eklenecek olan materyal istek işlemlerini gerçekleştirmek, derme

geliştirme için ayrılan ödenekleri ve fonları düzenli olarak izlemek, gerekli tüm kayıtları

tutmak ve ödenek ile fonların harcanmasına ilişkin raporları oluşturmak genel amaçlar

arasında ifade edilirken; materyali mümkün olduğunda hızlı sağlamak, iş sürecini basit

kılmak, en düşük düzeyde birim maliyeti tutturmak, diğer kütüphane birimleri ve satıcı

firmalarla yalın ve samimi çalışma ilişkileri kurmak, sağlama bölümünün iç amaçları olarak

belirlenmiştir (Kayaoğlu, 1999:115).

Sağlama bölümünün genel ve iç amaçlarına, kütüphane dermesine materyal sağlama

yollarına ve bu süreçte izlenen aşamalara, politikalara derme geliştirme politikaları adı

verilmektedir.

Derme geliştirmenin politikalarının amacı, hedeflenen kullanıcı grubunun bilgi

gereksinimini karşılayacak nitelikteki materyallerin seçim işlemini gerçekleştirmektir. Bu

süreç, kütüphanecilerin hedeflenen kullanıcı grubunu ve onların bilgi gereksinimlerini

tanımlamasını sağlayacak işlemler gerçekleştirmeyi zorunlu kılmaktadır.

Derme geliştirme politikaları, kütüphane materyallerinin seçimi esnasında yol

göstermenin yanı sıra; sahip olunan derme hakkında fikir verir, öncelikleri belirler, bütçeleme

sürecine yardım eder, kaynak paylaşımı ve ortak derme geliştirme politikasını destekler,

entellektüel özgürlük haklarını korur ve sansürü önler çünkü kütüphane kendi dermesini

gözler önüne serer, bağış kitaplarının alınıp alınmayacağını belirler, materyallerin seçilip

seçilmemesini belirler ve hangi yayının sürekli alınıp alınmayacağına karar vermede yardımcı

olur (Johnson, 1994). Çünkü sağlama süreci, kütüphane türü, büyüklük ve yönetimsel yapıya

göre farklılıklar göstermektedir. Bunun en büyük nedeni, her kütüphanenin başlı başına özgün

bir yapısının olmasıdır. Her kütüphanenin içinde bulunduğu genel çevre aynı olsa bile, özel

çevresi ve koşulları farklıdır.

30

Bu farklılığa rağmen Gardner, kütüphanelerin geleneksel yollarla belge sağlama,

işlemlerinde ki seçim kriterlerini; kalite (güvenilirlik, kesinlik, tarafsızlık, verilerin güncelliği,

uygun kapsam ve kapsamın derinliği), kütüphane ile ilgililiği (uygunluk, konu ile ilgili olması

ve kütüphane potansiyeli), estetik ve teknik yönler (stil, estetik açıdan kalite, fiziksel

özellikler ve özel özellikler) ile maliyet (Gardner, 1981) başlıkları altında gruplandırmaktadır.

Sağlama işlemlerine yön veren en etkili başlık şüphesiz maliyettir. Hiçbir kütüphane,

tüm bilim dallarında evrensel yayın toplamayı gerçekleştirebilecek mali güçte değildir. Yılda

6-7 bin civarı kitap yayınlanan ülkemizde ise araştırma ve geliştirmeye en çok harcamanın

yapıldığı üniversite kütüphanelerinde ki kişi başına düşen kitap sayısının birçok ülke ile

karşılaştırıldığında oldukça gerilerde olduğu görülmektedir.

Basılı materyal sağlanması işlemlerinde dahi gerekli bütçeye sahip olmayan

kütüphaneler günümüzde büyük bir hızla gelişen teknoloji ve değişen kullanıcı ihtiyaçları

sonucu hayat bulmuş olan yeni materyal türlerini kütüphanelerine sağlayabilme sıkıntısını

yaşamaktadırlar. Kütüphanelerin dermeleri artık bir kütüphanenin fiziki olarak sahip olduğu

değil, erişim sağladığı kaynaklarla sınırlı hale gelmiştir, eskiden kütüphanelerde sadece elle

tutulabilir somut bilgi kaynakları bulunurken şimdi yalnızca bilgisayar ekranlarından

izlenebilen ama elle tutulamayan elektronik bilgi kaynakları da dermede ki yerlerini

almışlardır.

• Herhangi bir kütüphanenin dermesinde yer alan cd-rom’lar, elektronik dergiler, ağ

üzerindeki veri tabanları, internet ortamında yer alan bilgi kaynakları ve elektronik

ortamda yer alan tüm kaynaklar (Davis, 1997:391) şeklinde literatürde tanım bulan

elektronik kaynaklar, araştırmacılara sunduğu; güncel bilgiye erişim olanağı ,

kaynakları depolamak için gereksinim duyulan yer ve maliyet sorunlarını azaltması,

kullanıcıların söz konusu kaynaklara erişimde fiziksel olarak kütüphaneye gelmeye

zorunluluğunu ortadan kaldırması, birden fazla kullanıcının eş zamanlı olarak aynı

kaynağı kullanabilmesi avantajları (Al ve Al, 2003: 10), nedenleri ile özellikle

üniversite kütüphanelerinde yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Daha önce sadece

basılı materyallerden oluşan kütüphane dermeleri Gorman’ın da bir makalesinde

belirttiği gibi büyük değişime uğrayarak günümüzde şu şekilde

gruplandırılmaktadırlar (Gorman, 2002:498-499) :

31

• Elle tutulabilir (tangible) bilgi kaynakları: monograflar, ses bantları, görüntü bantları,

slide formlar, mikroformlar. Bu tür kaynaklar kütüphanenin sahibi olduğu ve

kütüphanenin içinde yer alan kaynaklardır.

• Elle tutulamayan (intangible) ama bilgi kaynağı olarak bilgisayar ekranından

izlenebilen elektronik bilgi kaynakları: cd-rom, kütüphane bilgisayarına yüklenmiş

bazı veri tabanları. Bu tür kaynaklar kütüphane bilgisayar sistemine bağlı bir uç ile

kullanıcıların çoğu zaman hiçbir ücret ödemeksizin elde edebileceği elektronik bilgi

kaynaklarıdır.

• Yine elle tutulabilen bilgi kaynakları: monograflar, ses bantları, görüntü bantları v.b.

bilgi kaynaklarından oluşur ama kütüphanelerarası ödünç verme ya da diğer kaynak

paylaşım projeleri ile kullanılabilen ve başka kütüphanelerin sahibi olduğu bilgi

kaynaklarıdır.

• Yine elle tutulamayan bilgi kaynakları ki bunlar başkaları tarafından yaşatılan,

bilgisayar ortamındaki veri tabanlarıdır. Bu bilgi kaynakları da ücretsiz ya da ücretli

sunulur.

Elektronik kaynakların kütüphane dermelerinin vazgeçilmez bir parçası haline

gelmesi, beraberinde bu kaynakların nasıl sağlanacağı, seçimi ve değerlendirilmesinin nasıl

yapılacağı konularını gündeme getirmiştir (Al ve Al,2003: 9). Geleneksel yollarla belge

sağlama, işlemlerinde ki seçim kriterlerine ek olarak, bulundukları ortam ve kullanım şekilleri

itibariyle büyük farklılıklar gösteren bu yeni kaynakların seçim ve sağlanmasında dikkat

edilmesi gereken yeni kriterler belirlenmiştir. Bu kriterleri; kapsam, içerik, işlevsellik,

maliyet, lisanslar, teknik özellikler başlıkları altında gruplandırmak mümkündür.

Artan bilgi miktarı ile daha fazla yayını sağlama zorunluluğu, elektronik bilgi

kaynaklarının varlığı (depolama, depolanan bilgilere erişim ve bu iki işlem için gereken

bilgisayar donanımı için harcanan paralar) zaten son derece kısıtlı olanaklarla hizmet vermeye

çalışan kütüphaneleri, maliyeti düşürmek ve verilen hizmetleri daha etkin kılabilmek için

teknik işlemler ve sağlamada işbirliği politikaları (Atılgan, 1998:52) uygulamaya sevk

etmiştir.

İşbirliği iki ya da daha fazla kütüphanenin, kullanıcılarına daha gelişmiş hizmet

vermek için birlikte çalışmaları olarak tanımlanmaktadır (Boisse, 1995:89). Kütüphanelerin

32

özellikle dermelerini ve insan kaynaklarını ortak kullanması, basılı ve elektronik dermesini

geliştirme konusunda diğer kütüphanelerle ortak kararlar alarak bütçesini daha akılcı

harcaması, kısaca, masrafları arttırmadan hizmet kalitesini yükseltme ve derme geliştirme

konusunda diğer kurumlarla her konuda iletişim kurmasıdır.

Sayın Tonta’nın da bir makalesinde belirttiği gibi, elektronik bilgi kaynaklarının

merkezi olarak sağlanabilmesi ve depolanabilmesi, bu kaynaklara dağıtık bir ortamda

erişilebilmesi (Tonta, 1999:497) imkanı coğrafi olarak birbirinden uzakta bulunan

kütüphanelerin bu kaynakları işbirliği içerisinde daha ekonomik olarak elde etmelerini

mümkün kılmaktadır.

Ülkemizde bu amaçla 1999 yılında ANKOS (Anadolu Üniversite Kütüphaneleri

Konsorsiyumu) kurulmuştur. Bilimsel bilgiye erişimi arttırmak ve üniversite kütüphaneleri

arasında iletişimi güçlendirmek açısından önemli görevleri yerine getiren ANKOS (Atılgan,

2005), üniversite ve araştırma kurumlarındaki kullanıcıların, çeşitli yayınevlerinin elektronik

dergi ve veri tabanlarına lisans anlaşmaları çerçevesinde, internet üzerinde erişim sağlayarak

elle tutulamayan bilgi kaynaklarını, üye kütüphanelerin dermelerine kazandırmaktadır.

1999 yılında 3 veri tabanına 12 kurum üyeliğiyle başlayan Ankos, 2001 de 11 veri

tabanı 39 kurum; 2002 de 16 veri tabanı 59 kurum; 2003 de 20 veri tabanı 78 kuruma

ulaşmıştır. 2000 yılında kurumların abone oldukları toplam veri tabanı 139 iken bu sayı 2002

de 239 ve 2003 de 411’e yükselmiştir. Son iki yılda ise %72 oranında büyüme göstererek,

kurumların erişebildikleri toplam tam metin ve e-dergi sayısını 10 binin üzerine çıkarmayı

başarmıştır

(http://internet.cervantes.es/internetcentros/biblioteca/Coobiblioestambul/Ktphanelerarasi%20

isb..ppt#28).

Bu amaca hizmet etmek için gerçekleştirilen, yine fiziki olarak sahip olmaktan öte

erişebilen tüm kaynaklara sahip olabilme düşüncesi ile hareket edilen, kütüphanelerarası

ödünç verme ya da diğer kaynak paylaşımı projeleri ile kullanılabilen ve başka kütüphanelerin

sahibi olduğu bilgi kaynakları olarak tanımlanabilen elle tutulabilen bilgi kaynakları grubuna

giren materyallerin sağlanabildiği diğer bir proje ise OBES (Ortak Belge Sağlama) Projesidir.

Gazi Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, ODTÜ ve Ulakbim kütüphaneleri arasında

düzenlenmiştir. Anlaşma gereği bu üniversite kütüphanelerinin kullanıcıları, proje

33

kapsamındaki bu kütüphanelerin herhangi birisinin dermesinde bulunan süreli yayınlardan

sadece fotokopi ve posta ücreti karşılığında yararlanabilmektedirler (Küçük ve Al 2004:9).

Bu alanda gerçekleştirilen bir başka konsorsiyum çalışması da ULAKBİM aracılığıyla

gerçekleştirilmiştir. Ulakbim Veritabanları ve Elektronik Dergiler Ev Sahipliği (VEDES)

adını taşıyan projeyle, üniversite ve araştırma kütüphaneleri ile araştırmacıların bibliyografik

ve öz veri tabanlarına, tam metin kaynaklar ve elektronik dergilere erişimlerinde önemli

iyileştirmeler sağlamak üzere çeşitli birincil ve ikincil kaynaklara ulusal ölçekte ev sahipliği

yapmak amaçlanmıştır (Küçük ve Al 2004:10). Ancak, ANKOS’un kurulmasıyla birlikte bu

proje ile ilgili sorumluluklar ANKOS’a devredilmiştir.

Konsorsiyum kurma çalışmalarına mesleki bir örgüt olan ÜNAK’da katılmıştır.

ÜNAK/ OCLC, üniversite ve araştırma kütüphanecileri derneği ve OCLC’ nin 19 Eylül 2000

yılında Ankara’da ve 21 Eylül 2000 de İstanbul da yaptığı iki seminerle konsorsiyum

oluşumunu başlamıştır. Konsorsiyuma girmeyi düşündüğünü belirten 39 kütüphaneye,

toplantıda karar verilen OCLC Basic Package+Wilson Select Fulltext Paketi, 16 Ekim-17

Kasım 2000 tarihleri arasında deneme amaçlı erişime açılmıştır. 4 Aralık 2000’de

Ünak/OCLC konsorsiyumu kurulmuştur ve deneme amaçlı açılan veri tabanlarına erişim

kesintisiz olarak devam ettirilmiştir

(http://internet.cervantes.es/internetcentros/biblioteca/Coobiblioestambul/Ktphanelerarasi%20

isb..ppt#28).

Türkiye’de işbirliği alanında birçok proje ve uygulama hayata geçirilmiştir. Bunların

bir kısmı başarılı olmuş, bir kısmı ise başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

Kütüphanelerarası işbirliği bilgi, kaynak (para ve insangücü), planlama ve örgütlenme

becerisi ile "ortak akıl" gerektirir. İşbirliği yapılacak projeleri ve öncelikleri saptamak için

bilgiye ihtiyaç vardır. Kütüphaneler işleyişleri, bilgi hizmetleri ve bilgi teknolojisi alanındaki

genel yönelimler (trends) konusunda bilgili olmak zorundalar. Oysaki kütüphanelerimize

alınan kaynakların kullanım istatistikleri, bilgi hizmeti sağlamanın ekonomik yönü ve

performans ölçütleri hakkında elimizde çoğu zaman sağlıklı yönetim bilgileri

bulunmamaktadır. Sağlam derme geliştirme politikaları, sürekli olarak toplanan bu tür

34

kullanım bilgilerine dayandırılarak geliştirilmediği (Tonta, 1999:512) takdirde sağlama

işlemlerinde maksimum verim elde edilemeyecektir.

Nasıl ki elektronik ortamda ki materyallerin seçimi, sağlanması, hizmete sunulması

aşamalarında kütüphaneler işbirliği içerisine girerek, zorlu olan bu süreci kolaylaştırmayı

hedefliyorlarsa, geleneksel materyallerin seçimi ve sağlanması aşamasında da kütüphanecilere

yardımcı olmak amacıyla hizmet veren kuruluşlar vardır. 1998 yılından beri büyük firmalar

kütüphanecilere web üzerinden kitap tanıtımı ve kitap siparişi olanağı sunmaktadırlar. İnternet

ortamında yayın siparişi olanağı sunan firmalardan en yaygın olarak bilineni ise Amazon.com

isimli kuruluştur. Bunun yanı sıra; Ingram Book Company ile ortaklaşa R.R.Bowker ve Baker

& Taylor kütüphanelere üyelik esasına dayalı kitap tanıtımını içeren Web hizmetleri

sunmaktadır. Yine Baker&Taylor’ın Prevue veri tababnında yazar, resimleyen, ISBN,

yayıncı, yayın tarihi, cilt, eser adı, konu başlıkları, fiyatı ve sınıflandırma bilgilerini içeren 2.2

milyon bibliyografik künyeye erişim olanaklı olup 500.000 bibliyografik alıntı ve kitap

tanıtımlarına erişim mümkündür. Ayrıca, The Brodart Company’nin Book Express Plus’ı

sipariş isteklerini tamamıyla kataloglanmış, rafa konulmaya hazır halde iki gün içinde

kütüphaneye teslim edebileceğini iddia etmektedir (Rogers, 1998:99).

II.B.3. Kataloglama İşlemleri

Bilgisayarlar kütüphanelerde ilk kullanılmaya başlandığı yıllarda, genellikle katalog

kartlarının, kitap kataloglarının ve mikroform kataloglarının üretiminde hızlı yazım aracı

olarak kullanılmışlardır. Ancak ilerleyen yıllarda, hızla artan yayın sayısının katalogcuların

işini zorlaştırmış olması, katalogların sağlıklı bir şekilde denetlenmesinin imkansız bir hal

alması ve klasik kataloglama işlemlerinin son derece karmaşıklasması nedenleri ile bilgi

erişimde aksaklıkların meydana gelmeye başlaması sorunları kütüphanelerin dermelerin de

bulunan katalog fişlerini bilgisayarca okunabilir şekle dönüştürmelerini (Atılgan, 1991:1)

gerekli kılmıştır.

Esasında kataloglama; kayıtlı bilginin aktarılması, katalog indeks ve kavramsal dizin

gibi araçlarla bu bilgilere erişimi sağlayan bir düzenlemedir. Kütüphanede bulunan her türlü

bilgi taşıyıcısı materyal ve bilgi taşıyıcı ortamın (kitap, e-kitap, süreli yayınlar, video kaset,

cd-rom, makale, veri tabanı, harita vb.) bibliyografik bilgilerinin önceden belirlenmiş kurallar

doğrultusunda bir veri tabanında depolanması işlemidir. Bu veri tabanı kütüphane

35

kaynaklarının içeriğini görmeden kullanıcıya materyal hakkında bilgi verir (Çukadar ve Çelik,

1999: 6). Bilginin ne zaman, nerede, kim tarafından üretildiğinin belirlenmesi- bibliyografik

denetim- kütüphanecilerin yaptıkları işin her aşamasında gereklidir.

İyi bir kütüphane hizmeti vermek, iyi düzenlenmiş katalog bilgilerine sahip olmayı

zorunlu kılar. Anglo Amerikan Kataloglama Kuralları kitabının editörü olan ünlü katalogcu

Michael Gorman bu konu hakkında ki görüşlerini şu şekilde dile getirmektedir:

“Kataloglama kütüphaneciliğin temelidir. Sanıyorum ki bütün alanlardaki iyi

kütüphaneciler kataloglama konusunda bilgi sahibidir. Danışma kütüphanecisi sadece bilginin

nasıl düzenlendiği konusunda değil aynı zamanda kataloglama ve sınıflamanın temel yapısını

ve bilginin genelden özele doğru düzenini de takip eder. Derme geliştirme ve yönetme ile

ilgili kütüphaneciler sorumluluklarını sınıflamanın konu guruplarına ve konu başlıklarına göre

yerine getirirler. Bir çocuk kütüphanecisi çocuğa iyi bir kitap önerebilmek için kataloglama

tecrübesinden yararlanarak konuya ya da yaşa göre gruplandırmaları düşünecektir (Gorman,,

2002 :11).

Var olan bilgiye erişim, yazılı tarihin başlangıcından günümüze, araştırmacıları ve

kütüphanecileri ilgilendiren ve uğraştıran bir alan olmuştur ve günümüze kadar bilgiyi

denetim altına almak için değişik yöntemler uygulanmıştır. Bilinen ilk bibliyografya MÖ

2000 yıllarda Sümerler tarafından hazırlanmıştır. İleriki yıllarda kütüphanelerde ki kitaplar

raflarda giriş sırasına göre dizilmiş, bu yeterli olmamış alfabetik dizinler ve kataloglar

hazırlanmıştır. Amaç daima “nerede ne var?” sorusuna cevap vermek ve bilgiye erişim

sağlamak olmuştur (Alakuş, 2001:1). Çünkü, bilgi denetim altına alındıkta güvenilirlik

kazanmış, ona sahip olana güç katmıştır. Yayınlanmış bilgiye erişebilmenin temel şartı olan

kayıt altına almak işlemi belirli kurallara, standartlara uyularak gerçekleştirilmek zorundadır.

Bu nedenle, yüzyıllar boyunca, sınıflama sistemleri, alfabetik yazar listeleri, kataloglama

kuralları, konu başlıkları, thesarauslar, MARC formatları, metadata uygulamaları vb

yöntemler, kurallar ve standartlar geliştirilmiştir. Böylece, uygulanan bu standartların

yaygınlaştırılması ve herkes tarafından anlaşılır olmasının sağlanması, bibliyografik

denetimin gerçekleşmesini ve bilgiye erişimin uluslar arası düzeye ulaşmasını olanaklı

kılacaktır (Atılgan, 1988:1). Kataloglamada standartlaşmaya gidilmesi çabalarının hiç

kuşkusuz bir nedeni de ; kataloglama işlemlerinin pahalıya mal olmasından kaynaklanan

36

sorunlardır. Kataloglama işlemlerinde tekbiçimlilik sağlanarak bir yayını değişik yer ve

zamanlarda kataloglayan kişilerin aynı yolda hareket etmeleri mümkün olacaktır.

Kataloglamada evrensel bir birlik sağlama konusunda atılan ilk adım, 1961 yılında

IFLA (Kütüphane Dernek ve Kurumları Milletlerarası Federasyonu) tarafından Paris’te

düzenlenen Kataloglama İlkeleri Milletlerarası Konferansı’dır. Bu konferansta kabul edilen

ilkeler ilerleyen yıllar içerisinde pek çok ülke tarafından benimsenmiştir ve uygulanmıştır.

Ancak, bu konferansta alınan karar ve belirlenen ilkelerin gerçek anlamda evrensel bir nitelik

kazanması 1967 yılında Anglo- Amerikan Cataloging Rules (Anglo- Amerikan Kataloglama

Kuralları) eserinin yayınlanması ve bu gelişmenin arkasından 1969 yılında yine IFLA

tarafından Kopenhag’da düzenlenen “Kataloglama Uzmanları Toplantısı”nda alınan kararlar

doğrultusunda gerçekleştirilen UBC (Evrensel Bibliyografik Denetleme) programınca

gerçekleştirilen ISBD (International Standart Bibliographis Description) çalışmalarıdır

(Atılgan,1987:73). İngilizce konuşulanlar başta olmak üzere, dünyanın pek çok ülkesinde ki

kütüphaneciler, kendilerine yeni kurallar hazırlamak yerine, Anglo- Amerikan Kurallarını

kendi dillerine çevirerek ve kendi ihtiyaçlarına uyarlayarak kullanmayı tercih etmişlerdir

(Sefercioğlu, 1977:126). Tüm bu gelişmeler neticesinde de merkezi kataloglama uygulaması

olan MARC (Machine Readable Cataloging- Makinece Okunabilir Kataloglama) projesi

gündeme gelmiştir. 1966 yılında Kongre Kütüphanesi’nin başlattığı bu proje öncelikle

Amerika Birleşik Devletleri tarafından daha sonra da bilgisayarı bulunan diğer ülkelerin

araştırma kütüphaneleri tarafından benimsenmiştir. Ancak, zaman içerisinde MARC-I projesi

adı verilen bu çalışmanın istenilen nitelikleri tam olarak karşılayamadığı sonucuna varılmıştır

ve 1968 yılında yeni bir format geliştirilerek buna da MARC-II formatı denilmiştir. MARC-I

den farklı olarak bu yeni format, kitapların yanı sıra haritalar, notalar, süreğen yayınlar ile

müzik eserlerini de nitelemek için standartlar geliştirmiştir. Bir başka yenilik ise kullanılan

karakter (harf, rakam, noktalama işaretleri) sayısının artmasıdır (Atılgan, 1991:10).

MARC-II formatı 1971 yılında Amerikan standardı, 1973 yılında da ISO-2709 kod

numarası ile uluslar arası standart olarak kabul edilmiştir. ISO- 2709 standardının birinci

basımı yapılmıştır (Bayter, 2004:110).

Birçok ülke kendi ulusal gereksinimleri doğrultusunda, kendi MARC biçimlerini

oluşturmuşlardır. Ülkelerin kendi gereksinimleri doğrultusunda oluşturdukları MARC

biçimlerinden en bilinen ve en yaygın kullanılanları ise USMARC ve UKMARC tır. Ancak,

37

ülkelerin farklı yapıda veri giriş biçimi kullanmaları, veri değişiminde güçlük yaratmış,

zamana içerisinde uluslararası nitelikteki UNIMARC biçimi geliştirilmiştir (Baydur; 1982:39-

40).

Dünyadaki tüm bu gelişmelere Türkiye’de kayıtsız kalmamış ve 1974 yılında Kültür

Bakanlığı’nın öncülüğünde, kütüphanecilikle ilgili resmi ve özel kuruluşlar ile bu konuda

eğitim veren üniversitelerin temsilcilerinin oluşturduğu kataloglama ile ilgili bir Yan Kurul

kurulmuştur. Kurulan bu kurul Anglo Amerikan Kataloglama Kurallarının Türkçe’ye

çevrilmesini kararlaştırmıştır ve bunun ülke çapında yaygın bir şekilde kullanımı sağlamak

için faaliyetlerde bulunmuştur (Sefercioğlu, 1977:125.). Ayrıca, 1973 yılında ISO tarafından

uluslar arası standart olarak ilan edilen MARC formatının birinci basımı Türkçe’ye çevrilerek

TS/2783 kod numarası ile 1977 yılında yayınlanmıştır.

Günümüzde ise gelişen teknoloji ile birlikte ortam değiştiren kütüphane materyallerini

elektronik ortamda da standartlara uygun şekilde tanımlayabilmek ve düzenlemek için 1997

yılının sonralarına doğru MARC 21 formatı geliştirilmiştir.

Tüm bu çalışmalardaki temel amaç; kütüphanelerde ki mevcut dermenin yani verilerin

bilgisayarda depolanması ve kullanıcıların bu verilere yine bilgisayar aracılığı ile

erişilebilmesini sağlamak böylece zaman ve maliyetten tasarruf sağlayabilmek için bilgisayar

ortamında bir veri tabanı (database) oluşturmaktır.

Bir veri tabanı aynı türdeki kayıtların (record) birleşmesinden oluşmaktadır. Bu

kayıtlar da, bibliyografik niteleme ve dolayısıyla erişimde son derece önemli olan veri

alanlarından (field) oluşacaklardır. Kayıtlardaki bu alanlar sayesinde, aynı türdeki veriler aynı

alan içinde yer alacağından, depolamada ve erişimde (veri tabanı bünyesinde) standartlaşma

ve hız sağlanacaktır. Alanlar tüm benzer kayıtlarda ortak olan noktalardır. Her kayıtta bu

alanlara veri girilmesi zorunlu olmamakla birlikte, tüm kayıtlarda bu alanların yapısı aynı

olmalıdır (Arslantekin, 1998:315). Ayrıca, veri girişi yapılan bu alanlar sabit ve değişen

olmak üzere iki türlüdür. Yayın dili gibi uzunluğu belli olan alanlar sabit alanlar iken eser adı,

yazar, yayınevi gibi alanlar ise uzunluğu belli olmayan değişen alanlardır.

Uzun uğraşlar sonucunda bugünkü şeklini alan çevrimiçi kataloglar, kullanıcıların

aradıkları bilgiye, bilgisayar ortamında yazar, konu ya da eser adı gibi verilerle erişebilmesini

sağlar. Çevrimiçi kataloglar, bilgiye erişim açısından kullanıcılara çok büyük kolaylıklar

38

sağlamaktadır. Mesela, aranan bir yayının yazar adı ya da kitap adı bilinmese bile

kullanıcıların sadece bir anahtar kelimeyle, ilgili yayınların dökümüne anında

ulaşabilmelerine imkan sunar. Bu da, kullanıcının araştırma yaparken zaman kazanmasını

sağlayan önemli bir avantajdır. Bazı çevrimiçi kataloglarda, kütüphanelerin kaynaklarının

bibliyografik bilgilerinin yanı sıra başvuru kaynaklarının ve süreli yayınlarda ki makalelerin

tamamı verilmektedir. Çevrimiçi kataloglar, bir kütüphanedeki mevcut dermenin tam olarak

kullanımını sağlarken, dermelerini bilgisayar ortamına aktaran kütüphanelerin, gerektiğinde

birbirlerinin kaynaklarını tarayarak, kaynak paylaşımı açısından kütüphaneler arası ödünç

verme işlerinde de büyük kolaylık ve hız sağlamıştır (Kakırman, 2001:173).

Bilgisayar ve iletişim teknolojilerinde ki baş döndürücü gelişmelere paralel olarak hız

ve çeşitlilik kazanan kataloglama hizmetlerini çağın gerektirdiği şekilde gerçekleştirebilmek

ve yine teknik gelişmelerden dolayı artan yayın türlerini tanımlayabilmek için kataloglama

kurallarının da sürekli gözden geçirilerek yenilenmesi gerekmektedir. Sayın Baydur’un da bir

makalesinde belirttiği gibi, kataloglama kuralları dinamiktir (Baydur, 1982:50).

Daha öncede belirtildiği gibi, kataloglar kütüphane koleksiyonuna ulaşmayı sağlayan

anahtarlardır (Atılgan, 1987:71) ve bir bilgi kaynağının katalog bilgisinin oluşturulması

sırasında kullanıcıların kütüphaneden beklentileri dikkate alınarak, bilgi kaynağına hızlı ve

etkin bir şekilde ulaşabilmelerini sağlamak, katalogları geliştirmek ve en kullanılır hale

getirebilmek amaçlarını gerçekleştirmek için MARC standardının yanı sıra sınıflama

sistemleri, konu başlıkları listeleri, thesarauslar , indeksler, otorite dosyaları, kataloglama

kuralları gibi birçok kural, yöntem ve standartlardan faydalanılır. Tüm bu düzenlemeler

gerçekleştirilirken gözden kaçırılmaması gereken en önemli nokta ise ayrıntılar arasında

kaybolmadan katalogun kullanımını, hizmetlerin verimliliğini arttırmaktır.

Özellikle, diğer tüm kütüphaneler arasında okuyucusu, ekonomik olanakları, personeli

vb. ile belli özellikler taşıyan, kullanıcı kitlesini çoğunlukla konusunda uzmanlaşmış

araştırmacıların oluşturduğu, kataloglama konusunda eğitim almış uzman personele sahip

olan üniversite kütüphanelerinde kataloglama hizmetlerinin çağdaş düzeyde tutulması şarttır.

Bu kütüphanelerde ancak, uluslar arası standartlara uygun, yeterince ayrıntılı, doğru ve güncel

olarak hazırlanacak bibliyografik kayıtlarla katalogun amacına uygun hizmet verilebilir

(Baydur, 1987:18).

39

Kataloglama işleminin diğer bir boyutu da dizinleme (indeksleme) işlemidir.

Dizinleme depolanmış bilgiye tekrar erişimin sağlanabilmesinde rol oynayan faktörlerden

biri, belki de en önemlisidir (Arslantekin, 1991:195). Dizin, bir doküman ya da doküman

grubu içerisindeki kişi adı, yer, özellikle konu vb. noktalarda dokümana erişimi sağlayan bir

araçtır. Dizinleme işlemi ise, bu erişim araçlarının çeşitli kurallar doğrultusunda vücuda

getirilmesi olarak nitelenmektedir (Arslantekin, 2001:63).

Kataloglama mevcut koleksiyonun (dergi, kitap) erişimine yönelikken, dizinleme

doğrudan koleksiyonun içeriğine (makale, vd.) erişime yöneliktir (Bayter, 2004:108).

Yine Sayın Tonta’nın da bir makalesinde vurguladığı şu nokta konumuz açısından

önemlidir: “…bir bilgi erişim sisteminin temel işlevi, kullanıcıların bilgi ihtiyaçlarını

karşılaması muhtemel dermede ki ilgili belgelerin tümüne erişmek, ilgili olmayanları

ayıklamaktır. Bunun için iki koşul yerine getirilmelidir. İlki, dermeye eklenen her belgenin

temel özellikleri geleneksel veya otomatik olarak gerçekleştirilen dizinleme işlemleri

sırasında belirlenmeli ve her belge için içerik belirteçleri (dizin terimleri) oluşturulmalıdır. Bir

belge için oluşturulan söz konusu içerik belirteçleri bilgi erişim sırasında belgenin tamamını

temsil etmek üzere kullanılır. İkincisi ise, kullanıcılar belgelere verilen bu içerik belirteçlerini

doğru olarak tahmin edip sorgu cümlelerini ona göre oluşturmalıdır. Bir başka değişle,

kullanıcının bilgi ihtiyacını ifade etmek için kullandığı terimler ile belgeyi temsil eden içerik

belirteçleri birbirleriyle karşılaştırılır ve çakışan belgelere erişilir” ( Tonta, 1995).

Bilgi erişimin etkinliği dizinlemenin başarısına bağlıdır.Uzman kişiler tarafından

hazırlanmış kapsamlı bir dizinin kullanıcılara, istedikleri konulardaki dokümanlara kolay ve

isabetli erişmelerini sağlayacaktır. Bununla beraber genellikle alfabetik olarak listelenmiş

mantıksal bir düzen içerisinde sıralanan konu başlıklarını sunması gerekmektedir ve

dizinleme işlemi, bir dokümanın kişilerce taranarak , belli kurallar ve teknikler doğrultusunda

incelenerek, dokümanı ifade eden terim ya da terimlerin saptanması şeklinde manuel (elle

yapılan) olarak gerçekleştirilebileceği gibi insan kullanmaksızın, bir program veya bir dizi

kurallar bütünüyle, bilgisayarlar tarafından mekanik ya da otomatik olarak da

yapılabilmektedir. Ancak, dizinleme işlemi elle yapıldığında daha sağlıklı olmaktadır

(Arslantekin, 2001:63).

40

Dizinleme işleminin yavaş ilerlemesi ve maliyetinin yüksek olması en önemlisi

kullanıcıların sorgulamada kullanacağı anahtar kelimelerin dizinde kullanılan sözcüklerle

çakışmaması ihtimali çok yüksektir. Çünkü, kullanıcılar konu uzmanları tarafından kullanılan

sözcüklere (örneğin; Kongre Kütüphanesi Konu Başlıkları Listesi) aşina değildirler

(Arslantekin, 2001:63). Bu nedenle, kullanıcıların bilgiye erişimde kullanabilecekleri anahtar

kelimeler ile dizinlerde kullanılan terimlerin çakışmasını sağlamak için kullanılan bir diğer

yöntem de Kavramsal Dizin ya da Gömü olarak da adlandırılan Thesauruslardır.

Bilim terimleri sözlüğünde thesaurus; gömü başlığı altında, bir bilgi erişim dizgesinde

dermenin kapsamına giren kavram ve konuları belirten, anahtar sözcükleri, bunlar arasındaki

anlamsal ve üreysel ilişkiler ile birlikte, devingen bir biçimde içeren bir söz dağarı ya da

sözlük şeklinde tanımlanmaktadır (Köksal, 1981:46).

Denetimli ve dinamik bir yapısı olan thesaurus, belirli bir bilim dalındaki sözcüklerin

eş anlamlılarını, kelimeler arasındaki hiyerarşiyi, ilişkileri göstermekte, doğal dil, teknik dil

ve terminolojide ki belirsizlikleri ortadan kaldırmakta, her konu uzmanının aynı konudaki bir

olay ya da durum için aynı kelimeyi kullanmasını sağlamaktadır. Böylece, çoğu zaman

hakkında bilgi bulabilmek için bilmediği bir şeyi tanımlama mecburiyetinde kalan

araştırmacılara yol göstermektedir.

Temelde denetim altında ki sözcüklerden oluşmaktadır ve amaçları da sözcüklerin

denetim altına alınmasıdır. Thesaurus içinde yer alan anahtar sözcüklerin birbirleri ile

ilişkisinin en yalın gösterimi ise şu şekildedir:

BT (Broader Term) Geniş Anlamlı Terim: Bunlar konu içinde daha genel kavramları

belirleyen sözcüklerdir. Geniş terimlerin altında yer alan sözcükler alt kategorileri gösterir ve

daha spesifik anlamlar taşırlar.

NT (Narrower Term) Dar Anlamlı Terim: Bunlar alt kategoriler için kullanılan spesifik

sözcükler olup, ilgili geniş terimlerin altında peş peşe alfabetik olarak dizilirler.

RT (Related Term) Bağlantılı Terim: Eş ağırlıklı benzer anlamlı sözcükler hiyerarşik

düzende Geniş ve Dar anlamlı olarak değerlendirilmeden, birbirleriyle ilişkilendirilir.

(Baydur, 2000).

41

Bilgisayarlar ve bilgi ağlarında görülen baş döndürücü gelişmeler sonucunda iletişim

kurma yollarını ve bilgi erişim yöntemlerini tamamıyla değişmiş olan araştırmacıların

teknolojinin sağladığı en büyük avantajlardan birisi olan elektronik ortamı kullanmaya

başlaması ile kütüphanelerde dermelerinde bulunan (telif sorunu olmayan) materyalleri

elektronik ortamda da kullanıcılarının hizmetine sunma gerekliliğini hissetmişlerdir.

Ancak, günden güne denetimsiz bir şekilde büyüyen (web sitelerinin sayısı her 4 ayda

2 katına çıkmaktadır ve internet 15 milyarı aşan kelimeden oluşan dev bir ansiklopedi olarak

tanımlanmaktadır.) elektronik ortamdaki bilgi kaynaklarına erişimin her geçen gün

zorlaşması, kimi zaman da imkansız bir hal alması (Küçük ve Al, 2001:173), her tür bilginin

herkesin erişimine açık olmaması, kaynakların adreslerinin sık aralıklarla değişmesi ya da

belirli zaman dilimleri içinde silinmesi sorunları (Küçük ve Al, 2003:169) bu uçsuz bucaksız

kütüphaneyi düzenleme gerekliliğini gözler önüne sermiştir.

Sayın Baydur’un belirttiği gibi; çağımızda bilgi adeta sanal ortamda başı boş

uçmaktadır ve şu anda da tıpkı yıllar öncesinde olduğu gibi bilgiyi denetim altına almak için

yoğun uğraşlar devam etmektedir. Daha önce açıklanan belli başlı yöntem ve standartlar, tıpkı

bir zamanlar gerçek kütüphanelerde uygulandığı gibi, bugün sanal kütüphanelere uygulanarak

bilgi yine kontrol edilmeye çalışılmaktadır (Baydur, 2000).

Elektronik ortamda da kütüphaneler arasında bilgi paylaşımının etkin bir biçimde

yürütülebilmesi, tam isabetli sorgulamaların yapılabilmesi, üzerinde arama yapılan belgenin

konusu, yazarı ya da yayım tarihi gibi bilgilerin anlaşılması, kaynakların özelliklerinin iyi bir

şekilde tanımlanması ile mümkündür. Bu da standart bir yöntemin varlığı ile sağlanabilir.

Çünkü, teknoloji gelişse, yazılım ya da donanımlar değişse de, ancak belli standartlara

dayanarak kaydedilmiş bilgilerin uzun dönemde kalıcılığı ve erişimi mümkün olacaktır. Bu

nedenle de bugün sınıflaması olmayan bu büyük hacimli bilgi yığınını düzenleyerek bilgi

erişimini geliştirmek için var olan yöntem ve standartlara ek olarak birçok standartlar

geliştirilmiştir. Bu standartları şu şekilde gruplandırmak mümkündür:

1- Kodlama standartları,

-ASCII

- Unicode

42

2- İşaretleme standartları

- SGML

- HTML

- XML

- Z39.2 (Bibliyografik Bilgi Değişim Standardı)

3- İletişim standartları ve protokolleri

- TCP/IP, FTP, HTTP

- Z39.50 (Bilgi Erişim Hizmet ve Protokolü) (Alır,2002:2).

1- Kodlama Standartları

ASCII Amerika Bilgi Değişim Standart Kodu - (American Standard Code for Information

Interchange)

Bilgisayarda kodlanmamış hiçbir veriye erişilemez. Bilgisayarlar, rakamlarla

çalıştıkları için harf, rakam ya da sembolleri 0 ve1’den oluşan rakamlarla algılar. ASCII, her

karakterin 0 ve 1 ile tanımlandığı 7-bitlik karakter setidir (Alır, 2002:4).

Bilgisayar ortamına girilen harfler ya da karakterlerin burada anlam kazanabilmesi

için, bilgisayar işlemcisine gönderilmeden önce ASCII koduna dönüştürülmesi

gerekmektedir. ASCII İngilizce’deki harfler, rakamlar ve semboller için uygundur. Ancak

İngilizce’de yer almayan bazı harfler, karakterler veya semboller sorunlara yol açmıştır.

Örneğin, ASCII kullanarak Rusça, Japonca gibi dillerde yazmak imkansızdır (Kyrnin, 2003).

Unicode-Tekbiçim Kod

Unicode’dan önce karakterleri tanımlamak için kullanılan kodlama sistemleri tüm

karakterleri tanımlamak için yeterli olmadıkları gibi farklı kodlama sistemleri ile iletişim

kuramayarak çakışmalara ve karışıklıklara neden olmaktaydı. Özellikle veri paylaşımı

sırasında verinin zarar görmesine, okunmaz halde iletilmesine meydan vermekteydi. Bu

nedenle ortak olarak kullanılacak platform, dil ya da programlardan bağımsız bir kodlama

sistemi geliştirilmiştir (Unicode, 2002:a). 16 bit karakter setinden oluşan ve 65 binden fazla

karekter içeren bu kodlama diline Unicode- Tekbiçim kod adı verilmiştir.

43

2- İşaretleme Standartları

1970’lerden sonra, kütüphanelerde otomasyonun yaygınlaşması ile birlikte,

kütüphanelerin dermelerinde ki mevcut materyaller hakkında oluşturdukları bibliyografik

bilgilerin değişimi gündeme gelmiştir ve bu bilgi değişim için birtakım standartlar

belirlenmiştir. Bu standartları;

- Kayıt Yapısı Standartları (ortak iletişim formatları- SGML, HTML, XML, ISO

2709/Z39.2)

- İçerik Standartları (formata girilecek bilgileri düzenleyen ortak kurallar topluluğu-konu

başlıkları listeleri, gömüler ) şeklinde 2 başlık altında incelemek mümkündür (Alır,

2005:4).

Kayıt yapısı standartlarının kütüphanelere sağlamış olduğu en önemli yararını ,

kurumlar arasında verilerin, her uygulamaya yönelik ara yüzlerin tasarımına gerek kalmadan

değiştirilebilmesine olanak sağlaması ve aynı standardı kullanan farklı yazılımların bir birini

ikame edebilmesi (yazılımın değiştirilmesi durumunda yeni yazılımın sorunsuzca veri anlayıp

işleyebilmesi ) olarak ifade edebiliriz (Küçük ve Soydal, 2003).

Genel olarak kullanılan kayıt yapısı standartları SGML, HTML,VE XML’dir.

Bibliyografik bilgi değişim alanında kullanılan kayıt yapısı standartlarından en çok kullanılanı

ise MARC’tır. (MARC tan daha önce bahsedildiği için burada tekrar edilmeyecektir)

Standart Genel İşaretleme Dili ( SGML- Standart Generalized Markup Language)

SGML, elektronik dokümanların (web sayfalarının) bölümlerinin bilgisayar tarafından

metin olarak algılanabilmesi için kodlanmasını sağlayan dillerden birisidir. SGML’nin

yaratılmasının amacı; elektronik dokümanların farklı bilgisayar platformlarında değişiminin

sağlanabilmesi için o dokümanların yapısını tanımlayan kurallar oluşturmaktır (Alır, 2005:5).

Metin ve belgelerin kolay bir şekilde taşınabilmesi, paylaşılabilmesi ve işlenebilmesi

için ilk işaretleme dili olan GML (Generalized Markup Language), 1960 yılı sonlarında

IBM’de yapılan araştırma çalışmaları sonucunda ortaya çıkmıştır. GML 1978’de ANSI’de

(American Natitional Standart Institute) oluşturulan bir grup tarafından geliştirilerek SGML

44

adı altında 1986 yılında ISO (The International Organization for Standardization) kurumunca

uluslararsı bir standart olarak kabul edilmiştir (Olgun, 1999:23).

Bu işaretleme dili, web de yayın yapan herkes için kendi dilini oluşturmasına gerek

kalmadan, dünyaca geçerli standart bir dil kullanmalarına imkan tanır.

SGML işaretleme dili, belgelerin tanımlanmasında DTD (Document Type Definition-

Doküman Tip Tanımı/Belge Tipi Tanımı) adı verilen belge tip tanımlarını kullanmaktadır.

DTD belge oluşturulurken elemanların tanımlanmasını sağlamakta, organizasyonel yapısını

belirlemekte, böylece standart bir tanımlama ile belgenin başka ortamlarda da anlaşılır

olmasını sağlanmaktadır (Alır, 2005:5).

SGML çok güçlü bir dil olmasına rağmen, son derece karmaşık yapısı olduğundan ve

yüksek uygulama geliştirme maliyetine sahip olmasından dolayı yaygın bir şeklide kullanımı

olmamıştır. Bu nedenle, 1989 yılında internet ortamında belge paylaşımını kolaylaştırmak için

web uygulamalarının temel öğelerinden biri olan HTML dili geliştirilmiştir. HTML bir

SGML uygulaması olarak geliştirilmiştir. Diğer bir değişle HTML dilinin yapısı SGML

dilinde tanımlanmıştır (Olgun, 1999:21).

Hipermetin (üstmetin) İşaretleme Dili (HTML-Hypertext Markup Language)

HTML dili bir belgenin içerdiği başlık, font, resim ve tablo gibi bilgileri bilgisayar

ortamında standart bir şekilde görüntülemek ve biçimlendirmek için geliştirilmiş bir dildir.

Çok temel olarak bir HTML kodu bir web tarayıcısına (browser) web sayfasının kullanıcıya

nasıl görünmesi gerektiğini söyler (Olgun, 1999:28).

HTML kullanarak elektronik dokümana listeler, tablolar, metin dışı dosyalar (ses,

görüntü, grafik v.b) , formlar eklemek mümkündür (Alır, 2005:6).

Ayrıca, HTML dili World Wide Web’in gelişimi için standartlar oluşturmak amacıyla

Massachusetts Institue of Technology tarafından kurulan World Wide Web Konsorsiyumu

(W3C) tarafından, kullanılması resmi olarak da önerilmiştir ve bununla birlikte Microsoft

Internet Explorer ve Netscape’s Navigator gibi internetteki dokümanları görüntüleyebilmeyi

sağlayan büyük tarayıcılar tarafından da desteklenmektedir (Olgun, 1999:29).

45

Genişleyebilir İşaretleme Dili (XML-Extensible Markup Language)

HTML işaretleme dilinin veri sunumunda başlık (title), alt başlık (sub title) gibi bazı

temel alanları sunulabilmesine ya da başka bir sayfaya bağlantı (link) verilebilme imkanları

tanımasına rağmen metin üzerinde bazı yerlere vurgu eklenmesi, harf ve rakamların

büyüklüklerinin (font) değiştirilmesi veya koyu, italik gösterilmesi gibi konularda yetersiz

kalması XML standardının geliştirilmesine neden olmuştur.

HTML gibi SGML’in alt kümesi olarak oluşturulan XML, HTML’in sahip olmadığı

bazı tanımlama özelliklerine ve veri sunumunda esnekliğe sahiptir (Küçük ve Soydal, 2003).

XML, genişletilebilir bir yapıya sahiptir. Platform ya da işletim sisteminden

bağımsızdır, uluslararası ve yerel kullanıma imkan tanımaktadır. Bir XML belgesinde,

önceden tanımlanmış öğeleri kullanmak yerine, istenilen öğeler yaratılabilir ve bunlara

istenilen adlar verilebilir.

ANSI Z39.2 ISO 2709 Bibliyografik Bilgi Değişim Standardı (Bibliographic Information

Interchange)

İlk kez 1973 yılında ABD’de ANSI Z39.2 adıyla ortaya çıkarılan bu standardın 1996

yılında ISO 2709 Standardı adı ile son versiyonu yayınlanmıştır.

MARC yapısında da kullanılan ISO 2709, İşletim sistemleri arasında veri değişimini

sağlayabilmek için gerekli olan komutları içerir. Her biçimde materyali tanımlamak için

kullanılabilmekte ve her türlü ortamda yer alan kayıtların birbirleriyle iletişim kurmasını

sağlayabilmektedir (Alır, 2005:8).

3- İletişim Standartları ve Protokolleri

Elektronik ortamda gerçekleştirilecek olan veri iletiminin, güvenli ve veri kaybı

olmaksızın gerçekleşebilmesi için temel protokoller vardır. Bunları şu şekilde tanımlamak

mümkündür.

46

TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol)- İletim Denetim Potokolü/ İnternet

Protokolü

Internetin temelini oluşturan TCP/IP protokolü, internet üzerinde farklı ortamlarda

bulunan bilgisayarları IP numarası ile kimliklendirmekte ve TCP ile birbirlerine bağlayarak

aralarında başarılı bir şekilde iletişim kurmalarını dolayısıyla bilgi paylaşımını sağlamaktadır.

FTP (File Transfer Protocol )- Dosya Aktarım Protokolü

Internete bağlı olan iki bilgisayar arasında dosya aktarımı yapılmasına olanak tanıyan

bir protokoldür. FTP internet üzerinde dosya paylaşımının en kolay ve güvenli yoludur.

Özellikle son yıllarda oldukça popüler olan mp3 dosyalarının transferinde kullanılmaktadır

(Alır, 2005:8).

İstemci/sunucu ilişkisi ile çalışan FTP protokolü hem istemci bilgisayarın hem de

sunucu bilgisayarın içeriğinin ortadan bölünmüş bir pencere sayesinde yan yana

görüntülenebilmesini ve sadece dosyaları sürükleyerek transfer işleminin

gerçekleştirilebilmesine (FTP Planet 2003) imkan tanımaktadır.

HTTP (Hypertext Transfer Proctokol)- Hipermetin Aktarım Protokolü

Bilgilerin internet aracılığıyla transferini sağlayan sistem olan World Wide Web’in

temel protokolüdür (Alır, 2005:9).

Bağlantısız bir protokol olduğu için, dosyaların kolaylıkla, etkin ve hızlı bir şekilde

transfer edilmesini sağlamaktadır. Örneğin FTP gbi bağlantı temelli bir protokolde sunucuya

bağlanıldığında dosya aktarılıp tamamlansa bile bağlantı devam etmektedir. HTTP sunucuları

ise yalnızca aktif bağlantılar ile sınırlıdır. İstemciler sunucuya bağlanıp istekte bulunurlar,

karşılık alıp istedikleri dosyayı transfer ettikten sonra işlem bitmiştir, bağlantı saklı

tutulmadığı için işlem tamamlandığında hiçbir sistem kaynağı meşgul etmez (Küçük ve

Soydal, 2003).

Z39.50 (Information Retrieval Application Service Definition and Protocol Specifications) -

ISO23950 Bilgi Erişim Hizmet ve Protokolü

47

Birbirinden uzak ve birbirleri ile türdeş olmayan farklı yapıdaki veri tabanlarını tek bir

noktadan, yazılım ve donanımdan bağımsız olarak tarama imkanı verir. Özellikle birbirinden

çok uzaktaki farklı yazılımlar kullanılan kütüphane kataloglarının, tek bir noktadan

taranabilmesi imkanı sunması kütüphaneler için önemini arttırmaktadır.

Metadata (Üstveri)

İnternet üzerindeki bilgi kaynaklarına erişimde ki temel sorunları; Internet’te yer alan

bilginin hacminin çok büyük olması, bu bilgiye erişim araçlarının yetersizliği, her tür bilginin

herkesin erişimine açık olmaması, kaynakların adreslerinin değişmesi ya da belirli bir zaman

dilimi (44 gün) içinde silinmesi şeklinde gruplandırmak mümkündür (Küçük, 2003:169).

Araştırmacıların elektronik ortamda karşılaştıkları bu gibi bilgi erişim sorunlarının önüne

geçebilmek amacı ile yukarıda adı geçen bir çok standart ve protokol geliştirilmiştir. Tüm bu

protokollerin dayandığı temel nokta Internet denilen sınırı ve düzeni olmayan uçsuz bucaksız

kütüphaneyi dizinleyebilmek ve elektronik ortamdaki bu bilgilerin gelecekte de yaşamlarını

sürdürerek erişilebilirliklerini sağlamaktır. Bunu gerçekleştirebilmek için günümüzde aslında

kütüphanecilere hiçte yabancı olmayan metadata kavramı, anahtar rolünü üstlenmektedir.

Metada (üstveri) ‘nin sıklıkla karşılaşılan, en yalın tanımı ; veri hakkında veri/bilgi

şeklindedir (Miller, 1996). Literatürde bu terim hakkında karşılaştığımız diğer tanımları ise şu

şekildedir:

• metadata, bir bilgi kaynağını tanımlayan, açıklayan, yerini belirten ya da onun kolayca

bulunmasına, kullanılmasına ya da yönetimini sağlayan planlanmış (yapısallaştırılmış)

bilgidir (Ergün,2003).

• metadata, bir doküman hakkında bilgidir. Bu bilgi kullanıcılara dokümanın yararlı

olup olamayacağı hakkında yardımcı olmak için dokümanı tanımlamak ve dokümanı

kullanıma hazır bir şekilde bulundurmak içindir (Yonaitis, 2002:99).

Tüm bu tanımlarda ortak nokta, metadatanın bir bilgi kaynağını tanımlamak için

gerekliği olduğudur. Kütüphane dermesi için kart katalogun tanımı ne ise, elektronik

kaynaklar için de metadata aynı anlama sahiptir (Küçük ve Al, 2001:77).

CDWA, ADAM, Olsen Rehberi, Runeberg projesi gibi, farklı alanlar için geliştirilmiş

farklı metadata standartları ve projeleri mevcuttur. Farklı metadata türlerinin ortaya

48

çıkışındaki en önemli etken, farklı yapıya sahip bilgi türlerinin (html metin, coğrafik görüntü,

hareketli görüntü, tıbbi görüntü, arşiv belgesi gibi) farklı işlenmesi (sağlama, saklama,

paketleme gibi) ve hizmete sunulmasıdır (Küçük ve Al, 2001:173).

Ancak, farklı türdeki bilgi kaynaklarını standart bir biçimde tanımlama ve tek bir

tarama işleminde farklı türlere erişebilmek için geliştirilmiştir olan, konu ve kaynak tipi

ayrımı gözetmemesi nedeni ile de diğer tüm standartların ve projelerin dışında kalan Dublin

Core (DC) Üst Veri Element Seti, Metadata kavramı ile bütünleşmiştir.

Dublin Core standardı ile elektronik ortamındaki bilgi kaynaklarını tanımlayabilmek

için 15 data öğesi geliştirilmiştir. Bunlar:

• Title (eser adı)

• Author or Creator (yazar ya da yaratan)

• Subject and Keywords (konu ve anahtar kelimeler)

• Description (tanım)

• Publisher (yayıncı)

• Other Contributors (diğer katkıda bulunanlar)

• Date (tarih)

• Resource Type (kaynak tipi)

• Format (biçim)

• Resource Identifier (kaynak tanımlayıcı)

• Source (kaynak)

• Language (dil)

• Relation (ilişki)

• Coverage (kapsam)

• Rights Manegement (hakların yönetimi) (Küçük ve Al, 2001:173).

Web de bulunan belgelerin metadatasını oluşturabilmenin 2 farklı yolu vardır. Bu

yollardan birincisi, belgeleri oluşturan kişi tarafından html taglarda tanımlama bilgilerinin

49

verilmesi, ikincisi ise bir araç aracılığı ile (editör ve yaratıcılar) metadatayı oluşturmaktır

(Küçük ve Al, 2001:173).

Son günlerde yaygınlaşan bir diğer yöntem ise World Cat (The OCLC Online Union

Catalog) sisteminden faydalanmaktır. 59 milyonun üzerinde bibliyografik kayıta sahip olan bu

sistem 94 ülkede 55 binin üzerinde üye kütüphane tarafından kullanılmaktadır. Üyelik esasına

göre çalışan ve tüm standartları destekleyen bu sistem ile üyeler, veritabanını tarayarak

buldukları kayıtları kendi sistemlerine transfer edebilmektedirler.

Bir web sayfası hazırlanırken kaynağı detaylı bir şekilde tanımlamak için kullanılan

yazılımlar tarafından oluşturulan metadata kaydı üzerinde daha sonra gerek duyulduğu

takdirde ekleme, çıkarma gibi düzenlemeler yapılabilir. Böyle olunca da Marc kayıtları birer

metadata olarak görülebilir ve basılı bir kaynağın kaydı ile aynı materyalin elektronik

ortamdaki versiyonu arasında bibliyografik elementler ve kullanılan Marc alanları farklılıklar

göstermektedir. MARC 21 de bilgi kaynaklarının elektronik versiyonu için 006, 856 gibi

Marc tag alanları eklenmiştir.

Marc veri yapısında ki 856 (Elektronik erişim ve yer numarası-URL) alanı,

bibliyografik kayıtla ilgili elektronik ortamda erişilebilirlik koşullarının, kaynağın elektronik

yer ve adresini belirlemede kullanılır. Bu alan her kayıtta belirtilen kaynağa, elektronik

ortamda ulaşabilme olanağı varsa kullanılmaktadır ya da basılı olan bir eserin elektronik

ortamdaki sürümünü belirtmede yararlanılır (Arslantekin, 2001:65).

Ancak, URL adreslerinin kısa süreler içinde değişmesi ya da silinmesi sorunu

maalesef kaçınılmazdır. Bunun önüne geçebilmek amacı ile CrossRef/DOI (Dijital Object

Identifier) olarak adlandırılan dijital nesne tanımlayıcı numaralar geliştirilmiştir. 21.yüzyılın

ISBN’i olarak nitelendirilen bu numara ile dijital nesnelere ilişkin tek ve sürekli bir numara

atanmaktadır. Her büyüklükteki nesneye, derginin tamamına veya bir imaja bile DOI

numarası verilebilmektedir. Bir URL adresi girildiğinde, o URL adresi değişmiş olsa da, DOI

numarası sayesinde araştırmacı URL adresinin içeriğine yönlendirilmektedir (Küçük ve Al,

2001:81-82).

50

Ayrıca, DOI numarası, bibliyografik denetim ve kaynak keşfetme, elektronik

içindekiler sayfası, elektronik ticaret, telif hakkı yönetimi, üretim izleme gibi farklı birçok

alanda da kullanılmaktadır.

Bilgi üretmek ve yaymak için kullanılan teknoloji; bu bilgiyi bulmak, süzmek,

düzenlemek ve özetlemek için bir yöntem yoksa yararsızdır. Yapılan tüm bu çalışmalara,

geliştirilen standartlara rağmen, Sayın Tonta’nın belirttiği gibi ne yazık ki internet

ortamındaki bilgileri keşfetmek, bulmak, satmak, satın almak, transfer etmek, tanımlamak,

dizinlemek, göstermek, bastırmak, depolamak ve bu bilgilere erişmek için geliştirilen

teknolojiler, henüz üretim ve dağıtım için kullanılan teknolojiler kadar gelişmemiştir (Tonta,

2000:106). Bilgi denetim altına alabilme çabaları halen devam etmektedir ve teknolojideki

değişim/ gelişim devam ettikçe de büyük bir hız ile devam edecektir.

II.B.4.Süreli Yayın İşlemleri Süreli yayın, daha çok güncel olaylarla ilgili ya da özel bir alandaki en son gelişmelere

dikkati çeken, sonsuza dek yayımlanacağı varsayılarak, düzenli olarak yayımlanan yayınlara

denir (Küçük, 1989:8). Başka bir değişle, aynı adla devamlı seri halinde ya da yılda en az bir

defa yayınlanması şartıyla belirli zaman aralıklarında yayınlanan, her sayısı üzerinde tarih ve

numarası bulunan, içeriği değişik yazarlar tarafından hazırlanmış makalelerden oluşan yayın

türüdür.

Süreli yayın terimi genel olarak dergiler, gazeteler, yıllıklar, düzenli olarak yayınlanan

raporlar, konferans metinleri vb. belirli aralıklarla, sürekli olarak çıkacakları kabul edilen

yayınları kapsamına almaktadır (İlhan, 1988:65).

Akademik çalışma ve bilimsel araştırma faaliyetlerinde en güncel bilgileri vermesi

bakımından, özellikle üniversite kütüphanelerinde en fazla kullanılan kaynaklar süreli

yayınlardır. Araştırmacıların yürüttüğü bilimsel çalışmalara destek vermede, çok hızlı bir

şekilde yeni teknolojilerin üretildiği dünyamızda bu gelişmeleri takip etmede, yeni ürün

ortaya konulduğunda, bu ürünü en kısa zamanda duyurmada vb çok değişik konularda süreli

yayınlar öncü rol oynamaktadır.

Süreli yayınlara ait işlemler ilk olarak 1969 yılında California Üniversite

Kütüphanesi’nde bilgisayara dayalı olarak gerçekleştirilmiştir. Aynı yıl Quebec Laval

51

Üniversite Kütüphanesi’de süreli yayın denetiminde bilgisayarlardan faydalanmaya

başlamıştır ve bu alandaki ilk uygulamalar genellikle bir veya birkaç kütüphanenin sahip

olduğu süreli yayınlardan toplu katalog üretimi şeklinde olmuştur (Kilgour, 1970:125).

Sayın Yılmaz’ın da belirttiği gibi otomasyon ile , çok sayıda tarama stratejisine

kavuşulmuş, rutin işlemler en basite indirgenerek işlemlerin takibi kolaylaşmış, her türlü

adresleme tekniğine uyum sağlanmış, istenilen kapsamda ve yapıda çıktıların elde edilmesi

sağlanmış, yerel ve ulusal bilgi ağları kurabilme, kurulmuş ağlara üye olabilme avantajları

gündeme gelmiştir (Yılmaz, 1991:202).

Ancak, süreli yayın işlemlerinin otomasyona geçirilmesi, bu yayınların kolay ele

geçirilememesi , zaman zaman adlarının değişmesi, ek sayı/ özel sayı çıkarmaları, yayımına

ara verilmesi ya da yayıncısının değişmesi gibi güçlüklerden dolayı sıkıntılı ve gecikmeli

gerçekleşebilmiştir. Aynı zamanda kütüphanelerde uygulanmaları da sınırlı sayıda kalmıştır.

Kütüphanelerin bu konuda ki ilk izlenimleri ise; bu işlemlerin bilgisayardan takip edilmesinin

zor bir süreç olduğu ya da bilgisayar ile denetlemek için iyi bir işlem türü olduğu şeklinde

farklılıklar göstermiştir.

Otomasyona geçirilmiş süreli yayın birimlerinin temel işlevlerini şu başlıklar altında

incelemek mümkündür: (Tonta, 1987:9)

• Kütüphanenin yapısına uygun süreli yayının seçim ve siparişinin yapılması,

• Siparişlerin üretilmesi; süreli yayın aboneliklerinin çoğu önceki siparişlerin

yenilenmesi biçimindedir. Aboneliğin ne zaman yenilenmesi gerektiği, süreli yayının

dermeye ilk kaydı yapılırken sisteme belirtilir ve zamanı geldiğinde sistem

kütüphaneciyi uyarır. Ancak, ülkemizde süreli yayınlar plansız bir şekilde

sağlanmaktadır. Örneğin, Ankara’da 22 adet kütüphanenin her birisi önemli bir tıp

dergisi olan Lancet’a abonedir. Index Medicus, Science Citation Index gibi (Tonta,

1996:208) diğer önemli süreli yayınlar içinde bu durum çok farklı değildir. Oysa,

kısıtlı bütçeleri ile en iyi hizmeti vermeye çalışan kütüphanelerimiz, bütçelerinin çok

büyük bir kısmını ayırdıkları bu tür yayınları, ortak sağlama yoluna giderek minimum

maliyet ile elde edebilirler ve son zamanlarda bu sorunun önüne geçebilmek adına

konsorsiyum çalışmaları hız kazanmıştır.

• Gelen süreli yayınların işlenmesi; süreli yayınların temel giriş öğesi genellikle yayın

adı bilgisidir. Bir süreli yayın mevcut ilk sayı/cilt dikkate alınarak kataloglanır. Ancak,

52

süreli yayınların sık sık isim veya yayın tarihini değiştirmesi kataloglanması sürecini

zorlaştırmaktadır. İsmi değiştiği takdirde süreli yayını tekrar kataloglamak

gerekmektedir. Ayrıca, mevcut sayılar belirli aralıklarla ciltlenerek devam eden

sayıların bir arada tutulması sağlanabilir. Ancak, süreli yayınların cilde hazırlanması

aşamasında karşılaşılabilecek zorlukların en büyük nedeni de yine devamlılığından

kaynaklanmaktadır. Çünkü, cilt içinde yer alması gereken sayının gelmemiş olması

ciltleme işinin askıya alınması demektir. Neyin ne zaman ciltleneceği konusunda karar

vermek oldukça önemlidir (Keskinkılıç, 1998:26). Araştırmacılara en güncel bilgiyi

sunduğu için üniversite kütüphanelerinin dermesinde önemli bir yere sahip olan süreli

yayınların ciltleme işlemlerinin yapılacağı zaman aralıkları iyi bir şekilde planlanıp

yürütülemezse, yayının içeriğindeki bilgiler güncelliğini yitirebilir. Bunlara ek olarak

süreli yayın kayıtları üretilirken diğer materyal türlerinden farklı yaklaşımlar

gerektirebilmektedir. Örneğin, bu yayın için sınıflandırma yapılması pek tercih

edilmemektedir. Bunun nedeni, süreli yayınların diğer bilgi kaynağı

koleksiyonlarından farklı yerde kullanıcıya sunulması ve araştırmacılar tarafından

isminin kesinlikle bilinmesidir. Kendilerine ayrılan salonda konu başlıklarına ve

isimlerine göre yerleştirilmeleri çok daha etkili olmaktadır (Keskinkılıç, 1998:27).

• Mevcut süreli yayınların izlenmesi; bir kütüphanede verilen süreli yayın hizmetlerinin

verimi ve başarısını izleme işlemi belirler. İzleme işlemi yalnızca gelen sayıların

sisteme işlenmesi, kayıt altına alınması anlamına gelmemektedir. İzleme, süreli yayın

bölümüne gelen yayınların düzenlenmesi, cit/sayı numaralarının kontrolü ve bunların

kayıtlara geçirilmesi, gelmeyen cilt/sayıların uyarı işleminde kullanılmak üzere

listelerinin çıkarılması, dolaşım hizmetlerinde kullanılacak yayınların belirlenmesi,

ciltlenmeye hazır olanların belirlenmesi, cilde gönderilmesi ve eğer kütüphane süreli

yayınları sınıflıyorsa üzerine sınıflama numarasının iliştirilmesi gibi bir dizi işlemin

gerçekleştirilmesi sürecidir.

• Süreli yayınlardan yararlanma daha çok kütüphane içinde olmakla birlikte, ödünç

vererek yararlandırma yoluna da gidilmektedir. Ancak diğer yayınlara göre adet ve

süre açısından süreli yayınların ödünç verilmesi farklılıklar gösterir. Makalelerin kısa

sürede okunması, güncel bilginin kullanıcılara fırsat eşitliği ilkesi göz önüne alınarak

iletilmesi, kısa sürede ve az sayıda ödünç verilemesine neden olmaktadır (Küçük,

1989:76).

53

Süreli yayınların üniversite kütüphanelerinin dermesinde büyük öneminin ve yerinin

olması, onların bütçede de önemli paylara sahip olması anlamına gelmektedir. Diğer taraftan

her geçen gün artan maliyetleri dermedeki diğer kaynaklara oranla en pahalı kaynaklar haline

gelmelerine neden olmuştur.

Günümüzde ise değişen kullanıcı ihtiyaç ve istekleri sonucunda elektronik dergi

kavramı literatürdeki yerini almıştır. Belirli aralıklarla yayınlanan, dijital formda dağıtılan ve

belli bir konudaki hakemli makalelerden oluşan bir derme (Keller, 2005:2) anlamına gelen

elektronik dergiler kısa bir süre içerisinde araştırmacıların vazgeçilmezi haline gelmiştir.

Uzmanların bir kısmına göre, günümüzün bilimsel e-dergilerinin bir çoğu, geleneksel

kağıt tabanlı ürünün yalnızca dijital temsili olduğu yönündedir. Diğer bir kısım ise geleceğin

elektronik dergisinin, multimedya ve karşılıklı etkileşim özellikleri taşıyacağı ve bugünün

dergileriyle karşılaştırıldığında önemli ölçüde artı değer sunacağı, basılı derginin dijital

kopyaları şeklindeki bu günkü durumlarının sadece geçiş evresini temsil ettiği yönündedir

(Keller, 2005:2).

Bir taraftan bu tarz görüş ayrılıklarından kaynaklanan tartışmalar sürerken öte yandan

değerlendirme ve basım sürelerinin basılı dergilere oranla çok daha kısa olmasının (2-6 hafta)

sağladığı bir avantaj ile güncel bilgiye erişimin son derece hızlı gerçekleşebilmesi, kağıt ve

baskı masrafı olmamasından dolayı maliyetinin düşük olması, multimedya sunum imkanı

sunarak video görüntü, animasyon, interaktif sunum gibi hem göze hem de kulağa hitap eden

farklı sunum biçimleri avantajları sayesinde bugün araştırmacılar tarafından elektronik

dergiler basılı dergilere oranla daha fazla tercih edilmekteler.

Bu bölüme kadar ele alınmış olan sağlama, kataloglama ve süreli yayın işlemleri,

kütüphanelerin teknik hizmetler bölümünü meydana getiren birimlerdir. Bu üç bölümün etkin

bir şekilde hizmet vermesi, kütüphanenin diğer tüm hizmet birimlerini yakından

ilgilendirmekte ve verilecek hizmeti, alınacak kararları doğrudan etkilemektedir.

54

II.B.5. Dolaşım (Ödünç Verme) İşlemleri

Dolaşım (ödünç verme) işlemleri, kütüphanede verilen kullanıcı hizmetlerinin temelini

oluşturmaktadır. Kütüphanenin dermesine eklenen her materyalin kullanıcının hizmetine

sunulması işlemidir ve bir kütüphanenin etkinliğini, verimliliğini göstermesinde yardımcı olan

en önemli bölümdür.

Kütüphane ve bilgi merkezleri, dermelerinde mevcut olan basılı ve görsel-işitsel

materyallerin, kullanıcıları tarafından kütüphane dışında da kullanılabilmesi amacıyla,

kurumun yapısı ve politikası dahilinde belirleyebileceği süreler içerisinde ödünç verirler. Bu

uygulama ile hedeflenen, kütüphane dermesinden daha fazla kişinin, daha yüksek yoğunlukta

ve verimlilikte faydalanabilmesini sağlamaktır. Kütüphaneler bu amacı gerçekleştirebilmek

için ödünç alma/ verme, süre uzatma, ceza ödeme, üye takibi gibi süreklilik ve ciddi kontrol

gerektiren işlemler gerçekleştirirler. Sayın İlhan’ın da belirttiği gibi, kütüphaneler, ödünç

verme işlevini gerçekleştirirken sürekli olarak değişen bilgileri tutmak, birbirinin aynısı olan

rutin birçok işlemi tekrarlamak zorundadırlar (İlhan, 1988:62).

Ayrıca Sayın, Erol ödünç verme işlemlerinin tanımını şu şekilde yapmaktadır;

“katalog bilgisi ile okuyucu bilgilerini birlikte kullanarak ödünç verme ve iade işlemlerinin

izlenmesi, gözden geçirilmesi, mevcutların ve okuyucu üzerinde olanların gösterilmesi, para

cezalarının hesaplanması, hatırlatma ve uyarı notlarının üretilmesi, koleksiyonun kullanım

oranına ilişkin istatistiklerin tutulması işlemlerinin tümü” (Erol, 1990:20).

Dolaşım işlemlerinin gerçekleşebilmesi şu çalışmaların yapılmasını gerektirmektedir:

• Kullanıcının (okuyucunun) üyelik kaydı,

• Kullanıcının materyal ödünç alma durumunun kontrolü (üzerinde başka bir

materyal ya da ceza durumunun olup olmadığının kontrolü),

• Kullanıcıya kaynağın ödünç verilmesi,

• Süre bitiminde kaynağın iadesinin kabulü,

• Kullanıcının kaynağı zamanında teslim edip etmediğinin kontrolü,

• Zamanında teslim edilmeyen kaynaklar için ceza uygulanması (Keskinkılıç,

1998:18).

55

Bu işlemleri bilgisayara dayalı olarak gerçekleştirme çalışmaları, 1960’lı yıllarda

başlamıştır. İlk uygulamalar 1962 yılında Picatinny Arsenal ve Watson Research Center’da

gerçekleştirilmiştir (Kilgour, 1970:222). Gerçek zamanlı ödünç verme sistemi ise ilk olarak,

1968 yılında Bell Laboratuarları Kütüphanesi’nde uygulanmıştır (Kilgour, 1970:223).

Ödünç verme sistemleri; ödünç alma işlemini gerçekleştirecek olan kullanıcının isim,

adres, telefon numarası, kullanıcı kategorisi (kurum içindeki görevi, statüsü) gibi kişisel

bilgilerini, ödünç alınacak materyalin, adı, yazar adı, yer numarası, demirbaş numarası gibi

tanımlama bilgilerini ve ödünç verme süresi hakkında bilgi şeklinde gruplandırılabilecek üç

tür bilgiyi düzenlemek ve saklamak için tasarlanmışlardır (Arslantekin, 1998:316) bununla

beraber kütüphaneye sağlanan, kataloglanarak kullanıcıların hizmetine sunulan materyalin

dermedeki veya dolaşımda ki durumunun takibini hızlı ve hatasız gerçekleştirebilmek

hedeflenmiştir. Yapılan işlemlerin tekrarlanır türden oluşu, işlemlerin diğer işlemlerden

kolaylıkla ayrılabilirliği nedeni ile ödünç verme alanındaki otomasyon çalışmaları,

kütüphanelerin diğer hizmet alanlarındaki çalışmalara oranla daha başarılı olmuştur. Bu

başarıyı doğuran nedenlerden biride, ödünç verme sisteminde kullanılan bilginin çok uzun ve

karmaşık olmamasıdır.

Ve günümüzde teknolojik gelişmelerin etkisiyle diğer kütüphane işlemlerin de olduğu

gibi ödünç verme (dolaşım) hizmetleri de web üzerinden kullanıcı hizmetleri adı altında

kullanıcıya sunulmaktadır. Özellikle belge sağlama ve kütüphaneler arası ödünç verme

hizmetleri, bugünün koşullarında, kütüphane ve bilgi merkezlerinin vazgeçilmez hizmetleri

arasında yerlerini almışlardır. Ayrıca, web üzerinden materyal ödünç alınabilmesi, süre

uzatımı ya da rezervasyon işlemlerinin yapılabilmesi, zamanını en verimli ve etkili şekilde

kullanmak isteyen araştırmacıların dikkatini her geçen gün daha fazla çekmektedir.

Yine, iletişim ve bilgisayar teknolojisindeki gelişmeleri kütüphane hizmetlerine

taşımaya çalışan uzmanlar yakın bir gelecekte sesli süre uzatma sistemlerinin kütüphanelerde

kullanılabileceğini belirtmektedirler. Gelen telefon aramalarının sesli süre uzatma sistemi

tarafından karşılandığı, kullanıcıların belirli işlemler için telefonlarının belli tuşlarına

basmalarını söyleyerek, süre uzatma işlemi boyunca rehberlik almalarını, doğru yerlerde

kendi kimlik numaralarını ve ödünç alınmış materyallerin numaralarını tuşlamalarını

sağlayan. Ayrıca giden mesajların tele-mesaj aracılığıyla gönderildiği ve ödünç verme

modülünü düzenli tarayan bir sistemin hangi kullanıcıların aranacağını belirleyerek bu kişiler

56

ile iletişim kurulmasını, ödünç süresi dolmuş materyallerin bilgilerini veya rezerv edilmiş

materyallerin alınmaya hazır olanlarının durumunun bildirilmesini gerekli mesajları

göndererek (Pulman, 2002:161-162) insan gücüne gerek kalmaksızın sadece makine

etkileşimi ile gerçekleştirebilecek bu sistemin dolaşım işlemlerinde çığır açacağı

düşünülmektedir.

Geçmiş yıllarda kütüphaneye gelen kullanıcıyı ödünç almak istediği materyal ile

buluşturan kütüphaneciler bugün, ihtiyacı olan bilgiye en kısa sürede erişmek isteyen

araştırmacılara elektronik ortamda belge sağlama hizmeti vermektedirler ve bu hizmet

beraberinde kütüphaneler arası ödünç verme hizmeti (Inter Library Loan: ILL) adı altında

yeni bir anlayış, işbirliği ve konsorsiyum çalışmalarını getirmektedir.

Kütüphaneler arası ödünç verme işlemi, farklı yerlerdeki kütüphanelerden birinde

bulunan materyalin ya da kopyasının o kütüphane tarafından, talep eden başka bir kütüphane

için erişilebilir kılınması işlemi olarak tanımlanmaktadır (Küçük ve Soydal, 2003:22). Diğer

bir değişle, kütüphanelerin kendi koleksiyonlarında bulunmayan materyali istek halinde,

kullanıcıları için yurt içinden veya yurt dışından sağlamaları hizmetidir.

Sayın, Soğuksu 2003 yılında gerçekleştirilen “Elektronik Gelişmeler Işığında

Araştırma Kütüphaneleri” sempozyumunda, belge sağlama hizmetinin Koç Üniversitesi Suna

Kıraç Kütüphanesi’nde veriliş şeklini şu şekilde açıklamaktadır: “Kütüphanenin sahip olduğu

basılı ya da elektronik bilgi kaynaklarından sağlanamayan makaleler, işbirliği içinde

olduğumuz diğer kütüphanelerden ve Ulakbim’den sağlanmaktadır. Bu hizmet, Koç

Üniversitesi öğrencilerine, öğretim üyelerine ve personeline ücretsiz olarak verilmektedir.

Öğrencilerin bir defada 5 makale, öğretim üyeleri ve personelin bir defada 10 makale isteme

hakları vardır. Yurt içinde bulunamayan makaleler yurt dışından, çoğunlukla British Lending

Library’den sağlanmaktadır. Yurt dışından belge sağlama servisinin ücreti de Kütüphane’nin

bütçesinden karşılanmakta olup, okuyucular hiçbir ücret ödememektedirler. Ancak bu hizmet

şu an için öğretim üyeleri ve personel ile sınırlıdır” (Soğuksu, 2003:30).

Ancak, kütüphaneler arası ödünç verme işlemini kütüphanede kullanılan otomasyon

sistemi dahilinde gerçekleştirebilmek için mevcut programın, Kütüphaneler arası Ödünç

Verme Veri Elemanları (Interlibrary Loan and Data Elements) olarak literatüre giren Z39.63

(ISO 101160/1) Protokolünü desteklemesi gerekmektedir. Z36.63 Protokolü; talep edilen

materyallerin gönderilmesi ile ilgili bilgilerin ve bunların cevaplarının hızlı ve düzgün bir

57

biçimde düzenlenmesini sağlar. Aynı zamanda, işlemlerin bir standartla yürütülerek kurumlar

arası bilgi akışının düzenlenmesine, bilgi paylaşımının etkin bir hal almasına, kurumların

kendi insiyatiflerini kullanarak formlar ve veri alanları oluşturmamalarını aynı ifadeleri farklı

anlamlarda kullanmamalarını sağlar (Küçük ve Soydal, 2003:23).

Ve Z39.63 için kullanılan temel veri alanlarını 12 başlık altında incelemek

mümkündür. Bunlar (NISO 1990):

• Hareket bildirimi (Transaction identification)

• Ödünç alan bildirimi (Borrower identification)

• Ara bildirim (Intermediary identification)

(Burada, sistem kullanıcısı bilgileri, kütüphane ismi, adresi, elektronik posta adresi,

faks telefon numarası gibi alt başlıklar bulunmaktadır.)

• Ödünç veren bildirimi (Lender identification)

• Materyal tanımlaması (Item description)

(Burada ödünç verilen materyal hakkında bilgiler verilir.)

• Doğrulama (Verification)

• Kullanıcı bildirimi (Patron identification)

• İstek Koşulları (Request conditions)

(Materyalin hangi vasıta ile gönderileceği, onaylanabilecek azami fiyatı, ihtiyaç

duyulan tarih, telif hakkı gibi bilgilerin doldurulduğu alt başlıklar bulunmaktadır)

• Yanıtlanmış alan (Filled response)

(Yanıt tarihi, materyalin gönderilme tarihi, sigortalı olup olmadığı, gecikmiş olup

olmadığı gibi bilgilerin girildiği alt başlıklar bulunmaktadır.)

• Yanıtlanmamış alan (Unfilled response)

(Bu alanda, materyalin sağlanamama nedenlerinin, örneğin; “rafta yok”, “rezerv

bölümünde”, “kullanımda”, “kayıp”, “limiti aşan ücret” şeklinde belirtilmesi

istenmektedir.)

• Diğer ödünç veren yanıtı (Other lender responses)

• Ödünç alan yanıtı (Borrower responses)

(Bu alanda, ödünç verenin materyali ödünç verme koşullarına materyali talep edenin

yanıtları, elde tutma süresi, iptal talebi, yenileme talebi gibi bilgiler girilebilmektedir.)

58

Kullanıcılara daha etkin ve verimli dolaşım hizmeti verilebilmesi için gerekli olan tüm

bu işlem ve hizmetlerin bir otomasyon programının dolaşım modülüne dayalı olarak

gerçekleştirilmesi, kütüphanenin hizmet performansını değerlendirebilmesini sağlayacak,

etkinliğinin ve verimliliğinin belirlenmesinde yol gösterici olacaktır. Özellikle bu modülden

sağlanacak olan geri bildirimler, kütüphanelerin orta ve uzun vadede ki stratejik planlarını ve

kararlarını doğrudan etkileyecektir. Kütüphanenin geçmişte ki ve içinde bulunduğu zamanda

ki durumunu görerek hizmet politikasını, hedeflerini amaçlarını belirlemesine, ödünç verme

ve sağlama politikalarının oluşturulması aşamasında daha sağlıklı kararlar alabilmesine imkan

tanıyacaktır.

II.B.6. Bilgi Erişim İşlemleri

OPAC (Online Public Access Catalog)

Tüm kütüphane ve bilgi merkezlerinin amacı, kullanıcılara istedikleri bilgileri en kısa

zamanda iletebilmektir. Günümüzde, bilgi ve bilgi kaynaklarının sayısındaki hızlı artış

bilginin her geçen gün değer kazanmasına neden olmaktadır. Bunun doğal sonucu olarak,

kullanıcı gereksinimleri, bilgi kaynaklarından ziyade bilginin kendisine erişim isteği (Küçük,

1999:267) şeklinde değişime uğramakta ve mevcut tüm ilgili bilgiye en kısa sürede

erişebilmek büyük önem kazanmaktadır.

Enformasyon ve iletişim teknolojideki gelişmeler her alanda olduğu gibi bilginin

dağıtımı ve erişimindeki geleneksel yapıyı da değiştirmiştir. Geleneksel kütüphaneleri kitap

ve belgeleri saklayıp hizmete sunan kurumlar olmaktan çıkarıp kitap, dergi, okuma salonu

gibi fiziksel öğeleri olmayan, kullanıcılarına elektronik kanallardan bilgi sağlayan haftanın 7

gün 24 saati açık kurumlar şekline sokmuştur. Bilginin elektronik ortamda kullanımının

yaygınlaşması, beraberinde evrensel boyuttaki bilgiden yararlanabilme anlayışını getirmiş

böylece coğrafi yerleşim bölgeleri ve uzaklıklar bilgiye erişim için engel olmaktan çıkmıştır.

100’den fazla koleksiyon, arşiv ve araştırma kütüphanesinin kataloglarını gösteren ve

40 milyondan fazla kaydı bulunan bir veritabanına sahip “Araştırma Kütüphaneleri Birliği

Ağı (RLIN)” nın mevcut kataloglarına erişim sağlamak, Amerikan Yüksek Mahkemesi’nin

kararlarının, karardan 15 dakika sonra öğrenilebilmek ve çevrimiçi kataloglardan

üniversitelerin kataloglarına, sözlüklerden, rehberlere hızlı bir şekilde internet üzerinden

doğrudan erişim sağlamak günümüzde mümkündür (Kakırman, 2001:173).

59

Bilgisayara dayalı olarak yapılan bilgi erişim işlemlerinin basılı bibliyografik

kaynaklardan elle yapılan taramaya göre daha avantajlı olması araştırmacıları her geçen

internete yönlendirirken kütüphanelerin de kataloglarını internet ortamında hizmete

sunmasına neden olmaktadır. Bu avantajların başında hız gelmektedir. Güncel bilginin önemi,

araştırmacıların zaman kaybına tahammülünün olmaması taramadaki hızı önemli hale

getirmektedir. Ayrıca, elektronik ortamda gerçekleştirilen bilgiye erişim çabalarının basılı

ortama göre daha esnek olması, bilgiye sınırlı noktalardan değil, bir kaydın içerdiği bir çok

noktadan erişebilme imkanı (Arslantekin, 1998:318) araştırmacıların dikkatini çekmektedir.

Bu nedenle internet aracılığıyla erişilebilen bilgi sistemlerinin sayısı hızla artmakta, bu

sistemler üzerindeki bilgi kaynakları da giderek çeşitlenmektedir. Yakın zamana dek

bilgisayar ağları aracığıyla çoğunlukla metin (text) türü bilgilere erişim sağlanabilirken,

günümüzde grafik, ses, görüntü ve diğer görsel işitsel veriler içeren çokluortam (multimedya)

türü bilgiler de internet üzerinden hizmete sunulmaktadır (Tonta, 1996:216). İstemci/ sunucu

modelinde çalışan bu sistem aracılığı ile kullanıcı kendi bilgisayarında, bir web tarayıcısı

aracılığıyla üzerinde dokümanlar bulunan bir bilgisayarı sorgulamaktadır. Sunucuya, aranan

dokümanları tanımlayan anahtar kelimeler gönderilmekte, sunucu bu kelimelere uyan

elektronik nesneleri bir program kanalıyla sorgulamakta ve sonuçları bir liste olarak istemci

bilgisayara iletmektedir ve kullanıcı bunların arasından istediği dokümanları kendi

bilgisayarına aktarabilmektedir (Akgül, 1996:245).

Esasında çevrimiçi kütüphane katalogları Sayın Tonta’nın da bir makalesinde belirttiği

gibi; kullanımı genellikle komut dillerine ya da mönüye dayalı, kolayca ve çoğu zaman

ücretsiz erişilebilen bibliyografik veri tabanlarıdır ( Tonta, 1996:218). Kullanıcılar tarafından

araştırılan bilgi kaynağının kütüphane dermesinde olup olmadığı, kütüphanede var ise hangi

koleksiyonda, hangi formatta olduğu, ödünç alınıp, alınamayacağı konularında bilgi verirler

ve bu veri tabanlarında bilgi erişim; otomasyon programlarının tarama modülünde önceden

tanımlanmış olan, kütüphanelerde standart bir yapıda oluşturulan veri alanlarından, erişim

uçlarından oluşmaktadır. Sözü edilen bu alanlar arasında yazar adı, eser adı, makaleler için

dergi adı, yayın yeri, yayınevi, yayın yılı, ISBN, ISSN, konu başlıkları, sınıflama numarası

v.b. sayılabilir. Ayrıca, eserin kopya sayısı, ödünç verilip verilemeyeceğine ilişkin verilerin

girildiği alanlar da bir veri tabanında yer alabilmektedir. Erişim amacıyla kullanılan yazar adı,

eser adı gibi alanlara girilecek veri uzunluğu değişebilir uzunlukta iken eserin rafta olup

60

olmadığını ya da türünü belirten alanlar sabit uzunlukta verilerin girildiği alanlardır. Veri

girişinde zamandan tasarruf sağlamak, standartlaşma ve bellekte yer kaybının önüne

geçebilmek adına sabit uzunluktaki alanlara çoğu zaman 0- 1 gibi kodlar da girilebilmektedir

(Arslantekin, 1998:316).

Ancak, bibliyografik verinin kullanıcı tarafından önemli görülen, erişim amacıyla

taramada kullanılan, alanları, genellikle değişken uzunluktaki alanlardır ve bir bilgisayarla

tarama işlemlerinde şu yollar izlenmektedir (Deschatelets, 1986:127):

1- Kullanıcı gereksinimi.

2- Taramanın ilk adımı olan gereksinimin kavramlara, terimlere veya kelimelere

dönüştürülmesi; konu sınırlamalarının yapılması.

3- Gerekiyorsa veri tabanı ya da veri tabanlarının seçimi.

4- Seçilen veri tabanı doğrultusunda dizinleme dillerinin hangisinin kullanıldığının

saptanması ve bu doğrultuda terimlerin doğrulanması.

5- Veri tabanında kullanılan özel yardımcılar aracılığı ile terimlerin bilgisayara verilmesi,

gerekiyorsa terimler arasında bağlantı kurulması.

6- Tarama işleminin yapılması.

7- Tarama sonuçlarının ekranda gösterilmesi ya da kağıt veya başka bir elektronik ortama

aktarılması.

Ancak, bilgisayarlar ile gerçekleştirilen bir taramanın nitelik açısından gerçek anlamda

başarılı sayılabilmesi; anlamlılık, bütünlük (kapsam), yenilik gibi özellikleri taşımasına

bağlıdır . Sayın Alkan’ın belirttiği gibi anlamlılık; bir taramanın eriştiği künyelerin o taramayı

yapan kullanıcının gerçek bilgi ihtiyacını karşılama derecesidir (Alkan, 1995:92) ve bilgi

erişim hizmetlerinin değerlendirilmesinde anahtar rolünü üstlenmektedir. Taramalarda

anlamlılık tarama stratejilerinin doğru belirlenebilmesi ile doğru orantılıdır. Bu nedenle

kullanılan bütünleşik kütüphane otomasyon sistemlerinin, kullanıcıyı tarama stratejisi

oluşturma aşamasında yönlendirmesi önemlidir.

Kullanıcıların taramalarda zaman zaman yaşadıkları başarısızlıkların nedenleri ve

çözüm önerileri şu şekildedir:

61

• Araştırmacının tarama stratejisinin doğru olarak belirleyememesi: Sorgu cümlesinde

yer alan terimlerin, taramanın yapılacağı veritabanının dizin diline çevrilmesi

gerekmektedir. Bu çeviri, konuyu karşılayabilecek uygun dizin terimlerinin veya konu

başlıklarının dizin dilinde yer alıp almadığının belirlenmesine bağlıdır. Terimler arası

ilişkiler, gönderme ve yöneltmeler strateji hazırlama aşamasında çok yararlı olan

unsurlardır. Dizinci tarafından kullanılan terim ve kavramları, sorgu cümlesinde yer

alan kavramlarla etkili bir biçimde çakıştırabilmeye dayanmaktadır (Alkan, 1995:93).

Eğer, terim yazar adı, eser adı veya konu gibi tek alandan yapılacaksa tarama

kolaylıkla gerçekleştirilebilir. Ancak konu ya da terim birden fazla alan içinde

aranacaksa, terimler arasında bir kombinasyon kurma gerekliliği ortaya çıkmaktadır ve

bu durumda literartür de genel kullanım bulan “Bole Mantığı” aracılığı ile tarama

yapmak başarı yüzdesini arttırmaktadır. İngiliz matematikçi George Bole tarafından

geliştiren teknik, sorgu terimleri arasında “AND”, “OR” ve “NOT” ilişkisi kurulması

mantığına dayanmaktadır. “AND” ilişkisi arasında bulunduğu iki terimin birden aynı

dokümanda bulunması şartını koyarken, “OR” operatörü, arasında bulunduğu iki

ifadeden yalnızca birinin dokümanlarda bulunmasının yeterli olduğunu belirtir.

“NOT” ilişkisi ise arasında bulunduğu iki sorgu teriminden ikincisinin tarama ile ilgisi

olmadığını, her iki ifadenin birlikte geçtiği dokümanların istenmediği sadece birinci

ifadenin bulunduğu dokümanlara erişimin sağlandığı ilişki biçimidir (Arslantekin,

1998:319-320). Ayrıca, Bole operatörlerinin yanı sıra, bugün birçok uygulama

yazılımında mevcut olan “>”, “<” ve “=” sembolleri, “NEAR” yakınlık operatörü ve

taramada kullanılacak anahtar kelimenin kısaltılmış halini (truncation) girerek “*”,

“?”, “$” sembolleri ile kök olarak kabul edilmesini sağlayan işlemciler taramalarda ki

başarı oranlarını yükseltmektedir.

• Araştırmacıların bilgisayar taraması sırasında karşılaşabilecekleri diğer bir sorun,

girilen terimlerin büyük ya da küçük harf olarak algılanması sorunudur. Genellikle

kullanılan uygulama yazılımları bu sorunu kendi bünyelerinde çözümlemektedir ancak

bunun denenmesi ve daha sonra taramanın gerçekleştirilmesi (Cooper, 1996:332)

araştırmacıların zaman kaybı yaşamalarını büyük ölçüde önleyecektir.

• Yukarıda sıralanan teknik bilgi yetersizliklerinin yanı sıra, bireyin zaman içinde

edindiği bilgi birikimi, bu birikimin ifade edilmesi, konuya yakınlık derecesi, bireyin

kelime hazinesi, bilgi tarama ortamındaki mesajlar, uyarılar ve bunların özümsenmesi

kişinin bilgi arama davranışlarını etkilemektedir (Michael, 1994:499). Bilgi

gereksinimi özel ve fizyolojik bir güdü olup, bireyin zihninde oluşmaktadır. Kişi

62

kendisini doğrulama, mevcut olan bilgisini arttırma, kendisini geliştirme gibi değişik

amaçlarla bilgiye ihtiyaç duymakta ve bilgi arama davranışı içine girmektedir.

Hissedilen gereksinim, bireyi uyarmakta ve bilgi gereksinimine eşlik eden güdü veya

güdüler, bireyi bilgiyi arama eylemi içine itmektedir (Wilson ve Walsh, 1999:2). Bilgi

gereksinimi ve bilgi arama davranışı aynı amaca yönelik, birbirini tamamlayan

kavramlardır. Bilgi arama davranışı bilgi gereksinimi sonucu oluşabileceği gibi, elde

edilen her bilgi yeni bilgi gereksinimleri de yaratabilmektedir (Uçak ve Güzeldere,

2006:16-17).

Sayın Karakaş’ın da ifade ettiği gibi, geleneksel olarak kütüphanecinin görevi, bilgi

kaynaklarının kullanımı ile ilgili olarak araştırmacılara yardımcı olmaktır. Enformasyon

devrimi bu görevi bir adım ileri götürerek, kütüphane yetkilisinin araştırmacıyı olabildiğince

iyi bir bilgi kullanıcısı yapmak üzere çaba göstermesini (Karakaş, 1996:344) mecburi

kılmaktadır. Kullanıcıların bilgi eksikliğinden kaynaklanan zaman zaman kişilerin ihtiyaçları

olan bilgiye erişememelerine ya da mevcut sistemi bir daha kullanmamalarına neden olan bu

tarz teknik konular da, kütüphaneciler kullanıcıların çevirmeni olmaya devam edeceklerdir.

Tarama işlemi yapılan sistemden (veritabanı) kaynaklanan tarama başarısızlıklarının

nedenleri ve çözüm önerileri ise aşağıdaki gibidir:

• Sistemde mevcut katalog kayıtlarına uygun dizin terimlerinin verilmemiş olması:

Dermeye eklenen her belgenin temel karakteristikleri (örneğin yazar adı, kitap adı,

konusu…) dizinleme işlemi sırasında belirlenmektedir. Tarama işlemlerinin

yürütülmesinin temelini dizinleme oluşturur. Tarama ve dizinleme birbirinden

soyutlanamayan, birbirini tamamlayan süreçlerdir. Sistemin dizin dili yeterli değilse,

dizinci tarafından bir yayın için en uygun konu terimleri seçilmemişse, dizinleme

işlemi doğru ve yeterli olarak yapılmamışsa başarılı bir bilgi erişim süreci

gerçekleştirilemez (Alkan, 1995:316). Bu sorunun giderilebilmesi için dizinleme

işlemi yapan kütüphanecilerin her belgeye dizin terimleri ya da konu başlıkları vermek

için kavramsal dizinlerden veya sözlüklerden yararlanmaları gerekmektedir. Erişimin

depolamada başladığı gerçeği gözden kaçırılmamalıdır.

• Bilgi erişim sisteminin kullanıcı ara yüzlerinin görünümü sade ve kulanımı kolay

olmadır. Ayrıca, çeşitli sorgulama seçeneklerinin bulunması, kullanıcının bir sonraki

aşamada ne yapması gerektiğini söyleyebilecek ya da sistem tarafından yaratılan

63

geribildirim mesajlarıyla alternatif stratejiler önerebilecek (örneğin, yardım ekranları,

aramanın statüsü, ne yapılması gerektiği gibi) daha da önemlisi erişilen örnek kayıtlar

ışığında kullanıcıya, sorgulamasında değişiklik yapma olanağı verebilecek bir yapıda

olmalıdır (Tonta, 1995:306) ve bilgi erişim sisteminin tasarımında “Bir kullanıcı için

bilgi edinmek bu bilgiye sahip olmamaktan daha zahmetli ve sıkıntı verici hale geldiği

anda bilgi erişim sistemleri kullanılmamaya başlar” düşüncesini savunan Mooers

Yasası göz ardı edilmemelidir.

Çevrimiçi kütüphane katalogları otomasyon programının bir parçası olduğuna göre

otomasyon programının kapasitesi kadar kullanıcıya seçenek sunarak, sorgusuna cevap

verebilmelidir. İyi bir çevrimiçi kütüphane katalogunun temelinde kaliteli ve standartlara

uygun bir otomasyon programı vardır ve kaliteli, standartlara uygun bir otomasyon programı

tüm bu özelliklere ek olarak birbirinden farklı arama davranışlarını benimsemiş bilgi

merkezlerinin tek bir ara yüzle ve alışılmış arama davranışları üzerinden sorgulanabilmesini

sağlayan Z.3950 (Arslantekin, 200?) Protokolünü desteklemelidir.

Kütüphanelerin OPAC modüllerinin kullanımı, kütüphanenin sağlama, kataloglama,

süreli yayınlar, bölümlerinin ne kadar verimli çalıştığını ve kütüphane işlemlerinden ne kadar

yararlanıldığını sergiler. Çevrimiçi kütüphane katalogları kütüphanelerin vitrinidir ve

kullanıcıları memnun ettiği oranda kullanılır.

Kullanıcı hizmetleri grubuna giren süreli yayınlar, dolaşım (ödünç verme), ve bilgi

erişim (OPAC) işlemleri birimleri, kütüphanelerin temel bilgilerinin elde edildiği bölümlerdir.

Kullanıcı hizmetleri birimlerinden elde edilen bilgiler tüm kütüphane sisteminin performans

ve kalitesini belirler.

Görüldüğü gibi, tüm kütüphane işlem ve hizmetleri birbirleri ile iç içe geçmiş

durumdadır. Aralarında kesin bir ayrılık olmadığı gibi her anlamda birbirlerini destekledikleri

ve entegre çalıştıkları görülmektedir. Tüm modüller arasında organik bir bağ söz konusudur.

Oluşturulan yapay bölümler, aynı amaca hizmet eden parçalardır ve otomasyon sisteminin

başarısı, bu parçaların başarısının toplamıdır.

64

Sonuç olarak, kütüphane hizmetlerinin verilmesinde kütüphane otomasyon sistemleri

önemli görevler üstlenmektedirler. Günümüz teknolojisinin insanlığın hizmetine sunduğu en

yararlı kaynaklardan birisi olan internet ile birlikte kütüphanelerin uzaktan erişime olanak

vermesinde, uygun, verimli, esnek ve kendi içinde sürekli ihtiyaçlara cevap verebilecek

kütüphane otomasyon sistemlerine gerek vardır (Çukadar ve Çelik, 2002).

Ancak, birbirleri ile entegre çalışan modüllerden oluşan otomasyon sistemlerinin

hayata geçirilmeleri, kütüphaneler için vazgeçilmez olduğu kadar, oldukça zorlu bir süreçtir.

Sayın Arslantekin’in “Kütüphane Otomasyonu’nda Yazılım Sorunu” başlıklı makalesinde de

belirttiği gibi; kütüphanelerin otomasyona geçerken danışman niteliğinde başvuracakları bir

kuruluşun ülkemizde bulunmaması da bu zorlu süreçte kütüphanecilerin yalnız kalmasına

neden olmaktadır. Oysa, yurtdışında bu konuda danışmanlık hizmeti veren kuruluşların

olduğu bilinmektedir. Örneğin; Londra’da bulunan Kütüphane Otomasyon Merkezi (Library

Automation Center)’ne kütüphane otomasyonu sistemi ve hizmeti sağlayan kuruluşlar

çalışmalarının örneklerini göndermekte; burada isteyen kütüphanecilerin bunları incelemesine

olanak sağlamaktadır. Satıcı bu merkezi bir pazarlama aracı olarak görmekte; kütüphaneciler

ise çeşitli yazılımları karşılaştırmalı olarak burada inceleyebilme şansını yakalamaktadırlar

(Arslantekin, 1998:239).

Bu zorlu süreci etkileyen diğer temel faktörlerin; nitelikli personel, gerçekçi zaman

planlaması ile sistem analizi, yeterli bütçe ve kurum yönetiminin desteği olduğu gerçeklerini

gözden kaçırmadan; kütüphanenin amacına, politikasına ve en önemlisi hedeflerine en uygun

otomasyon programının seçiminde, gelişen teknoloji ile birlikte görev tanımları da büyük

ölçüde değişmiş olan, bilgi uzmanı, bilgi yöneticisi, enformasyon analizi olarak tanımlanan,

kütüphanecilere büyük görevler düşmektedir.

65

III. BÖLÜM

ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNDE KULLANILAN TÜRKÇE TABANLI

KÜTÜPHANE OTOMASYON PROGRAMLARI

III.A. TÜRKİYE’DE KÜTÜPHANE OTOMASYONUNUN BUGÜNKÜ DURUMU

İnsanlık tarihinin her döneminde bilginin elde edildiği, koruma altına alındığı,

düzenlenerek kullanıma sunulduğu merkezler olma özelliğini taşıyan kütüphaneler eğitimin

her düzey ve türünde onu tamamlayıcı, bütünleyici bir araç olarak kabul edilmeli ve

kullanılmalıdır (Uysal, 1986:38). En üst düzeydeki eğitim/ öğretim kurumlarından en alt

düzeydeki eğitim/ öğretim kurumlarına kadar bilginin iletilmesi ne derece önemli ise, bu

bilgilerin depolanıp, korunarak kullanıcılara aktarılmasında da kütüphaneler o derece

önemlidir.

Araştırma, teknoloji geliştirme, kütüphane ve enformasyon hizmetleri birbirini

tamamlayan alanlardır. Mevcut gelişmelere ayak uydurmak zorunluluğunda olan

kütüphanelerin, sundukları tüm hizmetleri çağdaş ve erişilebilir kılmak, coğrafi farklılıkları

ortadan kaldırmak, enformasyon ve iletişim teknolojilerini maliyet yarar sağlayacak duruma

getirmek ve kaynak paylaşımını hayata geçirebilmek, standartların belirlenmesi, belirlenen

standartların kütüphane politikalarına uyumlu hale getirilmesi ile mümkün olacaktır (Merola,

1999).

Günümüzde pek çok kurum, kütüphane ve bilgi hizmetlerini duvarların ötesinde

tanımlayabilme çabasındadırlar. Kütüphaneciler de bilgi profesyonelleri, değişen kurumsal

anlayışın uzantısı olarak çalışmalarını ve politikalarını belirlemek durumunda kalmaktadırlar.

Yeni ortamda kütüphaneciler “bilgi yöneticisi” ve “enformasyon analisti” rolüne

soyunmaktadırlar (Klobas, 1997:39-40).

Ülkemizde kütüphaneler örgütlenmeleri, hizmet alanları ve teknolojik alt yapıları

bakımından farklılıklar göstermektedir ancak türü ne olursa olsun bugün tüm kütüphaneler

değişen kullanıcı istekleri doğrultusunda bilgiyi elde etme, saklama ve ihtiyacı olan kişi ile

buluşturma noktasında teknolojinin gerektirdiği değişimi işlem ve hizmetlerine yansıtma

çabası içersindedirler.

66

Türkiye de en yaygın teşkilat yapısına sahip olan kütüphane türü okul

kütüphaneleridir. Okul kütüphaneleri; okulda çalışan ve öğrenim gören tüm okul

mensuplarına, öğrenimi destekleyici her türlü kitap ve bilgi sağlayan materyali sunarak, bu

kişilerin eleştirel düşünce yapısına sahip her türlü formdaki ve ortamdaki bilginin etkin birer

kullanıcıları olmalarını sağlamayı hedefleyen merkezlerdir (Güngör, 2001:252).

Ancak, ne yazık ki bilgi hizmetleri ve teknolojik alt yapı olarak en geride yer alan

kütüphane türleri de yine okul kütüphaneleridir. Aslında eğitim işleminin bütünleyicisi bir rol

oynaması gereken okul kütüphaneleri adeta okuldan kopmuş bir parça, yük gibi

görünmektedirler. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı olarak hizmet vermekte olan okul

kütüphanelerinin büyük bir çoğunluğu bugün kullanıcılarına hizmet verebilecek yapıda dahi

değildir. Ülkemizde yalnızca kolej/ özel okulların bünyesindeki kütüphaneler hizmetlerini

otomasyona taşımayı başarabilmişlerdir ve bütünleşik bir otomasyon programı aracılığı ile

tüm işlem ve hizmetlerini bilgisayarlara dayalı olarak gerçekleştirmektedirler.

Öncelikle okulları internete taşımak büyük önem taşımaktadır. Böylece interneti

büyük bir kütüphane olarak kullanmayı sağlayacak projeler hayata geçirilmelidir. Ülkemizde

de Milli Eğitim Bakanlığı okulları bilgisayarlaştırmak ve internet ile buluşturmak için

çalışmalar yürütmektedir. Bu çalışmaların başarıya ulaşması halinde ülke çapında 2500

ilköğretim ve lise düzeyindeki okula internet erişimi sağlanmış olacaktır. Fakat, bunun

gerçekleşebilmesi için MEB önemli bir bütçeye gereksinimi vardır (Atılgan, 2005).

Bilgi çağında bilgiye önem veren, gelişmeleri yakından takip eden, kendi yaşamlarına

gerekli uyarlamaları yapabilen daha da önemlisi bilgi üretebilen kişilere olan ihtiyaç artmıştır

ve bu becerilere sahip bireylerin yetişmesinde ilköğretimde aldıkları eğitimin kalitesi

önemlidir.

Ayrıca, okul kütüphanelerinin istenilen düzeye gelebilmeleri için sosyal bir kuruluş

olarak dayandığı, yöneldiği ilke ve amaçların neler olduğunu, verecekleri hizmetin şekil ve

tabiatını sağlayan bir programın geliştirilmesi gerekmektedir. Bu yapılmadıkça personel,

koleksiyon, bütçe ve bina ihtiyaçları tamamıyla sağlanmış dahi olsa kütüphanelerin

fonksiyonlarını gereğince yerine getirebilmeleri mümkün olmayacaktır (Soysal, 1998:177).

67

Diğer bir kütüphane türü ise, halkın üniversitesi olarak bilinen halk kütüphaneleridir.

Halk kütüphanelerinin literatürde bulunan tanımlarından birisi; cins, yaş, milliyet din, dil,

eğitim, kültür, sosyo ekonomik düzey ve politik görüş farkı gözetmeden, her türlü kütüphane

materyalini çeşitli iletişim yolları aracılığıyla insanlığın hizmetine ücretsiz sunarak onlara

ömür boyu eğitim ve özgür zaman değerlendirme olanağı veren, toplumla bütünleşip, sağlıklı

kamuoyunun oluşmasına olanak sağlayan toplumun ekonomik, sosyal, eğitsel, kültürel ve

teknik kalkınmasını destekleyen kuruluşlardır (Sağlamtunç, 1990:54) şeklindedir.

Halk kütüphaneleri bireylerin ve sosyal grupların yaşam boyu öğrenmesi, bağımsız

karar vermesi ve kültürel gelişmesi için temel bir koşul olarak görünmektedir (Yalvaç,

2004:43). Bu temel koşulun varolması ve geleceğe taşınması ise halk kütüphanelerinin,

bireyin eğitim, kültür ve enformasyon gereksinimlerini en iyi şekilde karşılaması ile mümkün

olacaktır.

Bilgiye yerel bir geçiş kapısı olan halk kütüphanelerinin halkın tamamına hizmet

veriyor olması onları toplumun aynası konumuna sokmaktadır. Buna rağmen, halk

kütüphanelerimizin internet bağlantısı ve bilgi hizmetlerinin verilmesinde bilişim

teknolojilerinin kullanılması konusunda aşması gereken önemli sorunlar bulunmaktadır. Bu

sorunların başında ise halk kütüphanelerimizin internet hizmetlerini yürütmelerini

gerektirecek bütçeye sahip olmamaları gelmektedir (Atılgan, 2005).

Ancak kısıtlı bütçelerine ve personel yetersizliği, derme yetersizliği, bina yetersizliği

gibi birçok soruna rağmen Kültür Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü

bünyesinde hizmet vermekte olan halk kütüphanelerimizin büyük bir çoğunluğu (daha çok

şehir merkezlerinde bulunanlar) hizmetlerini bilgisayara dayalı olarak gerçekleştirmeyi

başarmışlardır.

1997 yılı eylül ayında T.C. Kültür Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel

Müdürlüğü’ne bağlı onbir kütüphane için geliştirilen İskenderiye Kütüphane Bilgi Sistemi,

ilerleyen yıllarda altmış il ve ilçe kütüphanesinde kullanılmaya başlanmıştır. Aynı dönemlerde

Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü bu yazılımın ülke genelinde 1400 halk

kütüphanesinde kullanımının gerçekleşebilmesi için lisans hakkını satın almıştır. Ancak, 2005

yılına gelindiğinde büyük bir hızla ilerleyen teknolojiye ayak uyduramayan, 10 milyonu aşkın

kayıta sahip olan tüm halk kütüphanelerinin tek bir merkezden yönetilmesine alt yapı olarak

68

izin vermeyen İskenderiye Kütüphane Bilgi Sistemi’nin üretici firması olan Dizge Elektronik

Danışmanlık ve Bilgi Teknolojileri Ltd. Şti. ‘de kuruma gerekli teknik desteği verememiştir.

Bu nedenlerden dolayı Kültür Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Dizge

şirketi ile 2006 yılı için bakım ve teknik destek sözleşmesini yenilemeyerek aralarındaki

anlaşmayı fes etmiştir. Yine aynı senenin ocak ayında Mikrobeta firmasının ürettiği ve

geliştirdiği MİLAS Kütüphane Otomasyon Programı’nı kullanma kararı almışlardır. Şu anda

eski sistemdeki kayıtların MİLAS Programına aktarımı işi devam etmektedir ve önümüzdeki

günlerde ilk etapta 73 il halk kütüphanesi tek merkezden yönetilebilecek şekilde bu programı

kullanmaya başlayacaklardır. Ve ilerleyen yıllarda bakanlık bütçesi dahilinde geriye kalan

tüm halk kütüphanelerinin de bu sisteme entegre edilmesi planlanmaktadır.

Otomasyon programı projesinin yanı sıra halk kütüphanelerinin gelişimi için önemli

olan diğer bir projede 2001 yılının mayıs ayında başlatılmış olan Pulman Projesidir. Pulman

Projesi e-Avrupa ve e-Türkiye sürecinde, halk kütüphanelerinin rolünü güçlendirmeyi ve

özellikle AB üyesi ülkeler ile aday ülkelerdeki halk kütüphaneleri arasındaki ilişkiyi

geliştirmeyi amaçlayan uluslarararası bir işbirliği projesidir.

Üniversite kütüphaneleri ise teknolojik gelişmelerin yarattığı bu değişim sürecinde

bilgi ve teknolojik alt yapısını geliştirmeyi başarabilmiş, bir anlamda çağı kısmen de olsa

yakalayabilmişlerdir. E-Türkiye sürecinde önemli bir alt yapıyı oluşturan internet erişimi ve

elektronik bilgi kaynaklarının sağlanmasında önemli yollar almışlardır ve önceki yıllarda

genelde telnet servisleri aracılığıyla çevrim-içi hizmet veren, kamu erişimine açık kütüphane

katalogları, son yıllarda web teknolojilerinde görülen gelişmeler ve kullanımda yaygınlık

nedeniyle web ortamına taşınmıştır.

Mevcut üniversitelerimizin büyük bir çoğunluğu, Kütüphane ve Dokümantasyon

Daire Başkanlıkları örgütlenmesi altında, çoğunluğunu akademik uzman kadrolarının

oluşturduğu kütüphaneciler ile hizmet vermektedirler (Atılgan, 2005) ve hemen hemen

tamamı tüm kütüphanecilik işlemlerini yerli ya da yabancı firmalar tarafından geliştiren

kütüphane otomasyon programları ile gerçekleştirmektedirler.

İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi, Koç

Üniversitesi, Sabancı Üniversitesi ve Ege Üniversitesi kütüphaneleri yabancı bir firma

69

tarafından geliştirilen yurtdışı kaynaklı Innopac Bütünleşik Kütüphane Sistemi’ni

kullanmaktadırlar.

Uluslar arası ölçekte tanınmış 25 yıldır bu sektörde hizmet vermekte olan Innovative

Interfaces, Inc. firmasının gelişmiş olduğu Innopac yazılımı bugün tüm dünyada 42 ülkede,

akademik kütüphaneler, halk kütüphaneleri, konsorsiyumlar, hukuk kütüphaneleri, tıp

kütüphaneleri ve kolej kütüphaneleri gibi farklı düzeylerdeki binin üzerinde kütüphane

tarafından kullanılmaktadır. Web üzerinden çalışan sistem, bir otomasyon programında

olması gereken Marc standardı, Z.3950 standardı gibi tüm standartları desteklemektedir.

Güvenilir ve esnek bir alt yapıya ve kullanıcı dostu bir arayüze sahip olan program sağlama,

süreli yayınlar, kataloglama, dolaşım, dijital kaynaklar, opac gibi modüllerden oluşmaktadır

(http://www.iii.com/mill/acq.shtml)

Ne yazık ki, ülkemiz üniversite kütüphanelerinde Z.3950 protokolü ile taranabilen tek

sistem Innopac’tır. İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Koç Üniversitesi,

Sabancı Üniversitesi ve Ege Üniversitesi kütüphaneleri hem kendi kataloglarını Z.3950

üzerinden taramaya açabilmekteler, hem de Z.3950’yi destekleyen kütüphane katalogu,

veritabanı (örneğin, ERIC, Econlit, oclc, Fisrt Search, WorldCat…) ya da diğer kaynakları

tarayabilmektedirler. Bu sistemi kullanan kütüphanelerin kataloglarını tarayabilmek için

kullanıcıların özel bir programa ihtiyacı yoktur. Yukarıda sayılan kütüphanelerden herhangi

birisinin katalog tarama sayfasına bağlanarak, beş kütüphaneyi birden tarayıp sonuçları toplu

halde görebilirler. Boğaziçi Üniversitesi Kütüphanesi de Innopac yazılımı kullandığı halde

Z.3950 modülüne sahip olmadığı için, bu protokol aracılığı ile taranabilmesi şu an için

mümkün değildir (Mazlumoğlu, 2001).

Ayrıca, ülkemizde ki Innopac sistemini kullanan kütüphanelerin Innopac programı ile

ilgili teknik konular, mesleki uygulamalar, verilen hizmetler, yeni gelişmeler hakkında fikir

ve bilgi alışverişinde bulunabilmesi amacıyla oluşturulmuş Türkiye Innopac Kullanıcıları

Grubu (TUR- IUG) adında bir grup mevcuttur.

Yurtdışı kaynaklı bir yazılım kullanmayı tercih eden diğer üniversitemiz ise Orta

Doğu Teknik Üniversitesi’dir. ODTÜ Kütüphanesi’nde 1995 yılından beri VTLS Inc.

Tarafından geliştirilen VTLS (Virginia Tech Library System) Web Gateway sistemi

kullanılmaktadır.

70

Akademik tabanlı, uluslararası standartlara uygun, dünya çapında kullanılan bir sistem

olan VTLS yazılımı bugün tüm dünyada 32 ülkede 900’ü aşkın kütüphane tarafından

kullanılmaktadır. Sistem, bütün kütüphane fonksiyonlarını içeren bütünleşik ve modüler bir

yapıya sahiptir ve teknolojideki en yeni gelişmeler otomasyona sistemine sürekli olarak

entegre edilerek, sistem fonksiyonlarını zenginleştirmekte, kullanımını kolaylaştırmaktadır

(Karasözen ve Küçükkavasoğlu, 1999:90).

VTLS sisteminin imaging sürümü ise görüntü ve benzeri materyal girişlerinde ve

dijital kütüphane oluşumlarında çözümler sunmaktadır. Fiziksel materyalin dijitalizasyonunda

kullanılan tarayıcı hizmetleri, dijital dermenin organizasyonunda kullanılan indeksleme

hizmetleri, bulma ve gösterim amacıyla kullanılan araçlardan oluşan yazılım ürünleri imaging

sürümünde yer alan temel hizmetlerdir (http://www.vtls.com/Products/imaging.shtml).

Yerli firmalar ya da kurumlar tarafından üretilen ve geliştirilen Türkçe tabanlı

kütüphane otomasyon programlarına ve kullanan kütüphanelerimiz ise Anadolu

Üniversitesi'nce geliştirilen ve Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Uludağ Üniversitesi, Haliç

Üniversitesi , İnönü Üniversitesi tarafından kullanılmakta olan KYBELE Kütüphane ve Belge

Erişim Sistemi; Bilkent Üniversitesi’nce geliştirilen ve Bilkent, Beykent ve Başkent gibi

üniversiteler tarafından kullanılmakta olan BLISS Kütüphane Bilgi Sistemi; özel bir yazılım

şirketi tarafından geliştirilmiş ve pazarlanmakta olan Atatürk Üniversitesi, Cumhuriyet

Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi, Marmara Üniversitesi gibi çok sayıda üniversite

kütüphanesinde kullanılmakta olan YORDAM 2001 Kütüphane ve Bilgi Belge Otomasyon

Sistemi; Dizge Elektronik Danışmanlık ve Bilgi Teknolojileri şirketi tarafından geliştirilen

Atılım Üniversitesi Kütüphanesi’nde kullanılan İskenderiye Kütüphane Bilgi Sistemi ile

Mikrobeta Şirketi tarafından geliştirilen Ankara Üniversitesi, Adnan Menderes Üniversitesi,

Niğde Üniversitesi gibi üniversiteler tarafından kullanılmakta olan MİLAS Kütüphane

Otomasyon Programı ‘dır.

Otomasyon sistemlerinin hayata geçirilmeleri, kütüphaneler için vazgeçilmez olduğu kadar,

oldukça zorlu bir süreçtir. Çeşitli özellikte ve fiyatlarda birçok kütüphane otomasyon

programının mevcut olması, bir taraftan kütüphanecilerin tek bir programa bağlı kalmamaları

avantajını sağlarken diğer taraftan zaten zorlu bir süreç olan karar verme sürecini daha da

zorlaştırabilmektedir. Bu nedenle kurumlar, bu süreci etkileyen en temel faktörleri, nitelikli

personel, gerçekçi zaman planlaması, yeterli bütçe ve kurumun desteği şartlarını sağladıktan

71

sonra seçim ve karar verme aşamasında Sayın Karasözen ile Küçükkavasoğlu’nun belirtmiş

oldukları aşağıdaki başlıklara da dikkat etmeleri gerekmektedir (Karasözen ve

Küçükkavasoğlu, 1999:96-97):

• Yazılım seçiminde sadece tam anlamıyla hazır olan programların

değerlendirilmesi önemlidir. Oldu, olacak, çalışmalar devam ediyor denilen

yazılımları en baştan eleyiniz.

• Firmalar bu işte satış için bulunmaktalar ve yapabileceklerinden daha fazlası

için söz verebilirler. Siz kendi sisteminiz için gerekli olan ihtiyaçlarınızı

belirleyiniz ve istekleriniz konusunda kararlı olunuz.

• Yazımla ilgili gerçekçi beklentilere sahip olmanızda ve hiçbir yazılımın

kusursuz olmadığını bilmenizde yarar vardır.

• Seçmeyi düşündüğünüz sistemin mevcut kullanıcıları ile görüşüp, sistemin

özellikleri ve üretici firma hakkında bilgi edinmeniz gerekmektedir.

• El kitapları ve diğer dokümanlar, sistem kurulduğunda verilmesi gereken

kullanım/ kullanıcı eğitimi gibi konular baştan görünmeyen gizli masraflar

olabilir. Bu konuları en baştan konuşmanız gerekmektedir.

• Hem yazılım hem de donanım açısından desteğin anlamını iyice

sorgulamalısınız (örneğin ek ücret almadan problemler için kaç kez destek

alınabilecek, problemlerin çözümü ne kadar süre alıyor? vs.)

72

III. B. TÜRKÇE TABANLI KÜTÜPHANE OTOMASYON PROGRAMLARININ

KULLANIM, KAPSAM VE İÇERİĞİ

Bilginin en önemli üretim faktörü olduğu günümüzde, teknoloji kullanımının

işletmelerin, kurum ve kuruluşların performansını arttırarak rekabet avantajı sağladığı bilinen

bir gerçektir. Kıran kırana rekabetin yaşandığı, müşterilerin ya da kullanıcıların zevk ve

tercihlerinin hızla değiştiği bir ortamda tüm kurumların bilişim teknolojilerine uyum

sağlayabilme istekleri ihtiyaçtan ziyade zorunluluk haline gelmiştir.

Otomasyon kavramının kütüphanelerde yeni yeni kullanılmaya başlandığı yıllarda,

hakim olan anlayış sadece kurumların bilgisayar sahibi olabilmesi fikri idi. İlerleyen yıllarda

kurum programcıları tarafından hazırlanan yazılımları kullanmaya başlayan kütüphaneler

böylelikle, günübirlik gerçekleştirdikleri tüm kütüphanecilik işlemlerini daha hızlı ve verimli

bir şekilde yapabilme fırsatını yakalamış oldular. Ancak, kurum programcılarının hazırlamış

oldukları yazılımların gelişiminin, programcı ile kütüphaneci arasındaki diyalog ile sınırlı

kalması ve en önemlisi de programın eksikliklerinin kullanıldıkça ortaya çıkması sorunları

hem maliyetin yükselmesine neden olmuştur hem de büyük zaman kayıplarına. Bu olumsuz

sonuçlar nihayetinde bu işin çokta kolay bir süreç olmadığını, uzman kişiler tarafından

gerçekleştirilecek bir ekip çalışması ile en iyi sonuç alınabileceği düşüncesinde birleşilmesine

ortam hazırlamıştır.

1970’li yılların sonlarına doğru otomasyon çalışmalarında ki hızlı gelişmeler

neticesinde, kütüphaneler kimi zaman bir üniversite bünyesinde geliştirilen kimi zaman da

ticari bir firmanın hazırladığı bir çok paket program ile tanışmışlardır. Günümüzde bu alanda

hizmet veren bir çok kurum kuruluş ile onların ürettikleri farklı özellikte, farklı standartlarda

birçok bütünleşik kütüphane otomasyon sistemi mevcuttur.

Ve ülkemizdeki yerli firmalar tarafından hazırlanan Türkçe tabanlı bu kütüphane

otomasyon programlarının sıklıkla tercih edilenleri BLISS, İSKENDERİYE, KYBELE,

MİLAS ve YORDAM kütüphane otomasyon programlarıdır.

73

III.B.1. Bliss Kütüphane Bilgi Sistemi

Bilkent Üniversitesi tarafından geliştirilen BLISS Kütüphane Bilgi Sistemi (Bilkent

Library Information Services System) projesine, 1988 tarihinde başlanılmıştır. Uygulamalar

Data General MV 2000 sistemi üzerinde COBOL programlama dilinden SQL kullanılarak

geliştirilmiştir ve kişisel bilgisayarlarda da çalışabilen BLISS PC versiyonu piyasaya

sürülmüştür. Ancak ilerleyen yıllarda LINUX işletim sisteminin yaygınlaşması ile LINUX

üzerinde çalıştırılmıştır ve 1999 yılının ilk yarısında BLISS- LINUX versiyonu hizmete

sunulmuştur (http://blisscat.bilkent.edu.tr/hakkinda_tarihce.php). Bugün BLISS programının

UNIX, LINUX ve PC olmak üzere üç farklı versiyonu vardır.

BLISS- UNIX ile BLISS- LINUX versiyonları kataloglama, bilgi erişim (OPAC),

sağlama, dolaşım (ödünç verme), sayım, istatistik gibi modüllerden oluşurken BLISS-PC

versiyonunda sağlama, sayım ve istatistik modülleri bulunmamaktadır.

MARC standardını destekleyen sistem, Dewey ve LC sınıflama sistemlerini de

desteklemektedir ve çok kullanıcılı ortamlarda çalışabilecek şekilde tasarlanmış,

geliştirilmiştir.

Kataloglama:

Bir kütüphane dermesinde bulunabilecek her türlü materyalin künye ve cilt/ kopya bilgileri

kaydı yapılabilmektedir. Standart Marc formatında saklanan bilgilerin girişleri doğrudan

kütüphaneci tarafından yapılabileceği gibi CD, disket ve online veritabanlarından da transfer

edilebilmektedir.

Ödünç Verme (Dolaşım):

Okuyucu grupları kütüphanenin yapısına ve politikasına bağlı olarak isteğe göre

belirlenebilmektedir. Aynı zamanda, okuyucu gruplarına göre değişik ödünç verme hakları

tanımlanabilmekte (hangi okuyucu grubunun hangi yayın türlerinden bir defada kaç adet

alabileceği gibi) ve okuyucu grupları ve yayın türlerine göre ceza miktarı ya da af süresi

belirlenebilmektedir. Ayrıca, kullanıcı internet üzerinden, üzerindeki yayınları, yayın ödünç

74

alma haklarını, kullanıcı bilgilerini, kütüphane üyelik bilgilerini, rezerve kayıtlarını

görebilmekte, rezerve koyup, kaldırabilmekte ve kullanıcı şifresini değiştirebilmektedir.

Sağlama:

Sağlama modülü bir yayının sipariş kaydının yapılışından kataloga transfer aşamasına kadar

geçtiği tüm evrelerin kontrolünü yapmaktadır. Sipariş, fatura, satıcı takibi işlemlerinin

yapılmasına imkan tanır. Fatura işlemleri, yeni fatura kaydı, mevcut olanı düzeltme, silme,

tarama işlemlerini gerçekleştirirken sipariş işlemleri yeni sipariş kaydı açılması, var olan

kayıtın düzeltilmesi, silinmesi, gelen siparişlerin kataloga aktarılması, sipariş tarama, sipariş

kontrolü gibi işlemleri gerçekleştirmektedir.

Bilgi Erişim (OPAC):

Yayın adı, yazar adı, konu başlığı kriterleri ile birlikte isteğe göre farklı tarama uçları

belirlenebilmektedir. “ve- veya- değil” operatörleri ile detaylı taramalar yapılabileceği gibi

daha önce taranarak elde dilmiş tarama sonuçlarının bulundurulduğu kümeler üzerinden de

sorgulamalar yapılabilmektedir.

III.B.2. İskenderiye Kütüphane Bilgi Sistemi

1997 yılında T.C.Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü’ne bağlı 11

kütüphane için Dizge Elektronik Danışmanlık ve Bilgi Teknolojileri San. Tic. Ltd. Şti.

tarafından geliştirilen İskenderiye yazılımı Oracle veritabanı üzerinde geliştirilmiştir.

Tüm modüller üzerinde kullanıcıların faydalanabileceği yardım pencereleri mevcuttur.

Sistemden pdf, html, xml vb formatlarında çıktılar alınabilmekte bu raporlar kullanıcıların e-

mail adreslerine gönderilebilmektedir. Marc standartlarını destekleyen İskenderiye yazılımı

son versiyonu ile tamamen web üzerinden işlem yapabilir hale getirilmiştir.

75

Kataloglama:

Kütüphanede bulunan her türlü materyalin Marc formatı ile sisteme girilmesini sağlamaktadır.

Veri girişi esnasında, kullanıcıya mevcut otorite dosyası otomatik olarak gelmektedir.

kullanıcı otoriteyi bu listeden seçerek kayıt altına almaktadır.

Süreli Yayınlar:

Sistemde süreli yayın katalog bilgilerine ve sayı bilgilerine ilişkin bilgiler tutulmaktadır.

Süreli yayın sayı bilgilerine ilişkin geliş tarihi, cilt, sayı, varsa açıklama bilgileri kayıt altına

alınabilmektedir. Aynı zamanda süreli yayınların sayıları içerisindeki makalelerin sisteme

girişinin yapılması da mümkündür.

Ödünç Verme (Dolaşım):

Üye bilgileri, rezervasyon bilgileri, istatistik bilgileri ve ödünç verme işlemlerine ilişkin

döküm işlemlerinin gerçekleştirildiği modüldür. Üyelere ait detaylı iletişim bilgisi ve

fotoğrafları sisteme girilebilmektedir. Üyenin e-posta adresi sisteme kayıt edildiğinde, üyenin

ilgilendiği konu ve süreli yayın bilgilerinin de sisteme girişi yapılarak ilgili konularda

materyalin kütüphaneye gelmesi durumunda kullanıcıya haber verilmektedir. Ayrıca, üyelere

doğum günü, yılbaşı vb günlerde otomatik olarak e-posta gönderilmektedir.

Sağlama:

Ön kataloglama, sipariş, fatura, gelir/ gider işlemleri bu modülde yapılmaktadır. Sipariş

miktarı listesi, sipariş listesi, fatura bilgileri, firma etiket dökümü, firma listesi, gelir gider

tablosu gibi çeşitli liste ve raporların alınabilmesini sağlamaktadır.

Bilgi Erişim (OPAC):

Her düzeyden kullanıcıya hitap edebilecek, kullanıcı dostu bir arayüze sahiptir. İnternet

tabanlı olması sayesinde sisteme kaydedilen her katalog anında ek bir işlem yapılmasına

gerek kalmaksızın gerçek zamanlı olarak sorgulanıp, kullanıma sunulabilmektedir

(http://www.dizge.com.tr/yazilim.html).

76

İskenderiye Kütüphane Bilgi Sistemi Atılım Üniversitesi Kütüphanesi tarafından

kullanılmaktadır.

III.B.3. Kybele Kütüphane ve Belge Erişim Sistemi

1988 yılından beri Anadolu Üniversitesi Bilgisayar Araştırma ve Uygulama Merkezi

(BAUM) tarafından geliştirilen, KYBELE yazılımı USMARC’a dayalı, Dewey ve LC

sınıflama sistemlerini destekleyen bir yazılımdır.

Başlangıçta IBM MainFrame’leri üzerine geliştirilmiş ve text ekran ortamında çalışan

yazılım 1999 yılı içinde grafiksel ortama dönüştürülerek Windows 95/98 ortamında çalışabilir

hale getirilmiştir (http://KYBELE.anadolu.edu.tr/update/kygenel.htm).

Sağlama, kataloglama, ödünç verme, rezerv materyaller, sorgulama, süreli yayınlar,

güncel bilgi duyurusu, yönetim, kütüphanelerarası işbirliği modüllerinden oluşmaktadır.

Kataloglama:

Standart kataloglama faaliyetlerine ek olarak demirbaşlar ve elektronik ortamda bulunan diğer

materyallerle künyelerin ilişkilendirilmesini, özellikle internet ortamından katalog taraması

yapan kişilere, ilintili olduğu materyallerin görüntülenmesini olanaklı kılmaktadır (Aslan,

2001:123). Ayrıca, yazar adı, konu, dizi adı olmak üzere 8 değişik alanda otorite dizini

yaratılmasını sağlamaktadır. Katalog kaydı yapılan materyallere resim, ses, görüntü dosyaları

eklenebilmektedir. İçindekiler sayfası eklenen bir süreli yayının internet üzerinden sorgulama

yapacak bir kullanıcı tarafından görüntülenebilmesi mümkündür.

Süreli Yayınlar:

Kataloglanması yapılan süreli yayınların gelen, gelmeyen, geciken sayılarını izleme

işlemlerinde kullanılmaktadır. Süreli yayınların tanıtım bilgilerini, sayı bilgisini bu bölüme

kayıt etmek mümkündür.

77

Ödünç Verme (Dolaşım):

Standart ödünç verme hizmetlerine ek olarak, ödünç aldığı materyali iade etme süresi gelen

kullanıcılara önceden hatırlatma yazısı gönderilebilmektedir. Bu işlem e-mail ile ya da yazılı

ortamda gerçekleştirilmektedir. Bu modül ile entegre çalışan rezerve materyaller modülü ile,

dermedeki mevcut materyallerin belli bir süre için, örneğin 1 öğretim yılı için rezerve

edilmesi sağlanabilmektedir.

Sağlama:

Kullanıcılardan gelen sağlama isteklerinin kaydından başlayıp, bunların siparişinin verilmesi,

faturalanması gibi tüm aşamalarının kontrolünü gerçekleştirmektedir.

Bilgi Erişim (OPAC):

Katalog türlerine göre sınırlamalar yaparak anahtar sözcük, konu adı, eser adı, yazar adı gibi

erişim uçlarından sorgulama yapılmasına imkan tanımaktadır. Aynı zamanda “=, ?, *”

mantıksal operatörleri aracılığı ile sorgulamalara sınırlılıklar getirilebilmektedir.

Bu modüllere ek olarak KYBELE Sistemi; değişik kütüphanelerin birbirleriyle

materyal alışverişinin söz konusu olduğu durumlarda, bu tür isteklerin doğrudan internet

ortamından ya da bu bölümde görevli yetkili kütüphaneci tarafından sisteme aktarılmasını

sağlayabilen kütüphanelerarası işbirliği modülüne sahiptir. Gelen isteklerin ne oranda

karşılandığı, sisteme geri dönülüp dönülmediği, isteğin yerine ulaşıp ulaşmadığı bilgilerini bu

modül ile izlemek mümkündür (Aslan, 2001:124).

Ayrıca, KYBELE yazılımında yetkilendirme özelliği bulunmaktadır. Her modülün bir

şifresi vardır. örneğin, kataloglama modülünün şifresini bilmeyen bir kişi bu modülü

kullanamamaktadır. Eğer yönetim, yetkilendirme işlemini modül bazında değil de kişi

bazında yapmak isterse, herkese ayrı bir şifre vermesi yeterli olacaktır. Bugün, İnönü

Üniversitesi, Haliç Üniversitesi, Uludağ Üniversitesi ve 19 Mayıs Üniversitesi

kütüphanelerinde kullanılmaktadır.

78

III.B.4. Milas Kütüphane Otomasyon Programı

1981 yılından beri kütüphane otomasyonu alanında hizmet vermekte olan Mikrobeta

Ltd. Şti. tarafından hazırlanan MİLAS Kütüphane Otomasyon Programı 2002 yılında Linux

işletim sistemi üzerinde çalışan MİLAS 2.0’ı üretmiştir ve geliştirmeye devam etmektedir.

Sistemin şu anda kullanılan versiyonu MİLAS 4.123 versiyonudur.

Tüm modüllerin web üzerinde çalıştırıldığı, kurumlarda mevcut olan internet alt

yapısından başka ek bir donanıma ihtiyaç duyulmadan kullanıma sunulabilen MİLAS yazılımı

Marc standardını desteklemektedir. Marc’ın tüm temel alanlarını ve alt alanları kütüphaneciler

istekleri doğrultusunda kullanabilmektedirler. Marc standardı sayesinde dünyadaki diğer Marc

tabanlı kütüphanelerden veri transferi yapılabilmekte ve kullanan kütüphanelerin verilerini

Marc tabanlı başka bir kütüphanenin transfer etmesine imkan vermektedir.

Sistemin web tabanlı olması teknik destek verilmesi gerektiğinde on-line bağlantı

sağlanarak anında soruna çözüm bulunmasını sağlamaktadır. Kullanıcı dostu arayüzleri ile her

düzeyden kullanıcıya hitap etmektedir ve sistemin, modüller içindeki her bir işlem için her bir

kütüphaneciye yetki tanımlayabilme özelliği mevcuttur.

MİLAS yazılımı kataloglama, süreli yayınlar, ödünç verme, sorgulama, yönetim, basım modüllerinden oluşmaktadır.

Kataloglama:

Basit ve gelişmiş düzeylerde veri girişi imkanı sunmaktadır. Aynı zamanda kütüphaneciler

farklı materyal tipleri için farklı veri giriş şablonları yaratabilmektedirler. LC ve Dewey

sınıflama sistemlerini desteklemektedir. Marc’ın tüm alanlarının ve kurallarının kullanımına

izin veren sistemin veri giriş alanlarına sınırsız karakter bilgi girişi yapılabilmektedir.

Süreli Yayınlar:

Süreli yayınlar ile ilgili olarak, katalog bilgilerinin haricinde içindekiler sayfası, kapak resmi,

eski sayı bilgileri, izleme ve ciltleme bilgileri kayıt edilebilmektedir. Hangi cildin içinde

toplam kaç sayının ve hangi sayıları olduğu takip edilebilmektedir.

79

Ödünç Verme (Dolaşım):

Okuyucu grupları ve her bir materyal için farklı ödünç verme parametreleri

belirlenebilmektedir. Ödünç alma, iade, süre uzatımı, rezervasyon işlemleri aynı ekran

üzerinden yürütülmektedir. Kullanıcı kitabı geç getirdiğinde ya da rezerv sıralamasına

uyulmadığında sistem kütüphaneciye uyarı vermektedir.

Bilgi Erişim (OPAC):

Ve, veya bağlaçları ve diğer mantıksal operatörler kullanılarak sınırsız sorgu parametresi

tanımlanabilmektedir. Basit ve gelişmiş olarak iki düzey sorgulama seçeneği sunan sistem

katalog kayıtlarına eklenen tam metinler içerisinden herhangi bir kelimeyi sorgulayabilme

imkanı sunmaktadır.

MİLAS Kütüphane Otomasyon Sistemi Ankara Üniversitesi, Gaziosmanpaşa

Üniversitesi, Adnan Menderes Üniversitesi ve Niğde Üniversitesi kütüphanelerinde

kullanılmaktadır.

III.B.5. Yordam 2001 Kütüphane ve Bilgi Belge Otomasyon Programı

YORDAM programı YORDAM firması tarafından 2001 yılında geliştirilmiş

FileMaker program dili ile yazılmış bir kütüphane otomasyon programıdır.

Program Uluslar arası MARC formatını desteklemekte olup MARC standardının tüm

alanlarının kullanımından ziyade Türkiye kütüphanelerinde kullanılan alanlar ile

sınırlandırılmıştır. Anglo- American Kataloglama Kuralları II çerçevesinde her türden

kütüphane için sınırsız alanda basit, orta ve ileri düzeyde veri girişi yapma imkanı sağlayan

çok kullanıcılı ve internet uyumlu bir kütüphane programıdır. Tamamen kütüphanecilerin

istekleri doğrultusunda hazırlanmış olan program yıllardır İntranet ve internet ortamlarında

kullanılmaktadır. İlk üretildiği günden bugüne kadar sisteme, otuzbin’e yakın konu başlığı,

ikibinbeşyüz’e yakın yazar otorite dosyası ve on iki binin üzerinde cutter-sanborn tablosu

eklenmiştir.

80

Kullanıcıların yapılmasını istediği ekleme ve değişiklikler en kısa sürede

gerçekleştirilmektedir. Programı kullanan diğer kütüphanelere tanıtılarak görüşleri ve

işlemlere uygunluğu konusundaki düşünceleri sorulmakta ve bu görüşler doğrultusunda

programa eklenen herhangi bir özellik diğer tüm kullanıcılara da ulaştırılmaktadır. Örneğin;

süreli yayınlar ile ilgili konularda Bahçeşehir Üniversitesi Kütüphanesi’nin, satın alma ile

ilgili işlemlerde Doğuş ve Marmara Üniversitesi Kütüphanelerinin, konu başlıklarının

hazırlanmasında Mimar Sinan Üniversitesi Kütüphanesi’nin katkıları ve görüşleri alınarak

standart bir yapı yaratılmıştır (Çelik, 2001:135).

Ülkemiz kütüphanecilerinin ihtiyaçları sonucunda oluşturulan YORDAM yine onların

ihtiyaçları doğrultusunda gelişimini sürdüren, esnek yapılı, modüler yapıda bir yazılımdır.

Birbirleri ile entegre çalışan modüllerin özellikleri ise şu şekildedir:

Kataloglama:

Materyallerin bibliyografik kayıtları materyalin türüne göre tasarlanan ekranlar aracılığı ile

girilmektedir. Veri girişi için gerekli görülen alanlar (yayın türü, yayın yeri, yayınlayan,

basım kaydı, konu başlığı gibi) kütüphanenin talebi olduğu takdirde, programcılar tarafından

açılır menü haline getirilebilmektedir (Sönmez, 2001:136). Ayrıca, fotoğraf, mikrofilm,

mikrofiş, slayt görüntüleri, ses yüklenebilmektedir. Dewey, LC vb sınıflama sistemlerinin

kullanımı mümkündür. Yazar, eser adı, sınıflama numarası gibi alanlarda otorite kontrolü

yapılmaktadır ve veri girişi yapılacak tüm alanlara 64.000 karakter bilgi girilebilmektedir.

Ayrıca, kataloglamada Marc standardını destekleyen tüm kütüphanelerden veri transferi

yapılabileceği gibi OCLC, WorlCat ve YORDAM2001 Toplu Kataloğu gibi veritabanlarından

da kayıt alınabilmektedir.

Süreli Yayınlar:

Bibliyografik bilgisi girilmiş olan her türlü süreli yayın aylık, haftalık, günlük ya da düzensiz

periyotlarda takip edilebilmektedir. Bir kez kataloglanan süreli yayın sayı bazında takip

edilmektedir ve olan sayılar ile birlikte gelmeyen ya da beklenen sayıları da kayıt altına almak

mümkündür. Her bir süreli yayın kaydına içindekiler sayfası klavye veya tarayıcı aracılığıyla

eklenebilmektedir.

81

Ödünç Verme (Dolaşım):

Kullanıcıların tüm kimlik bilgileri istenilirse fotoğrafı ile birlikte kayıt edilebilmektedir.

Ödünç verme, süre uzatımı ve iade işlemleri aynı ekran üzerinden yapılabilmekte, bunun

yanında materyallere ve kullanıcıya ait her türlü istatistikler alınabilmektedir. Üyeler ödünç

takiplerine web üzerinden ulaşabilmekte, uzatma, rezervasyon vb. işlemleri verilen yetkileri

dahilinde online yapabilmekteler.

Sağlama:

Kütüphanenin satın alma kayıtlarının tutulduğu ve siparişlerin takip edildiği bu modül

kataloglama modülüyle bağlantılı olarak çalışmakta, bu modülde bulunan kitaplar okuyucu

tarafından da "siparişte" uyarısı ile görülebilmektedir. Siparişten gelen materyal demirbaş

kaydı yapılıncaya kadar "teknik serviste" uyarısı ile okuyucuya duyurulmaktadır. Teknik

serviste kataloglanması tamamlanan materyal kullanıma sunulmaktadır. Ayrıca, bu modülde

üyelerin internet üzerinden yaptıkları kitap, süreli yayın vb. istekleri tutulmakta, kütüphaneci

bu istekleri sipariş modülüne aktarabilmektedir. İstekte bulunan üyeye otomatik olarak

isteğine dair e-posta gönderilmekte ve o kişinin onayı istenmektedir. Bu kişinin vereceği

olumlu ya da olumsuz onay kütüphaneci tarafından görülmekte ve istek bu onaya göre

siparişe alınabilmektedir.

Bilgi Erişim (OPAC):

YORDAM 2001, kullanıcıların sorgulamalarını daraltarak erişim isabeti yüksek sonuçlar elde

edebilmelerini sağlayabilmek için “Ve-Veya, Büyüktür, Küçüktür, Büyükeşittir” gibi tüm

mantıksal operatörlerin kullanılabileceği, her düzeyden kullanıcıya hitap edebilecek kullanıcı

dostu bir arayüzle işlem yapabilme imkanı sunmaktadır.

Bu özellikler sahip olan YORDAM 2001 fiyatlandırma işlemlerinde kütüphanelere beş

kullanıcılı sistem paketi sunmaktadır. Yetkili kullanıcı sayısının arttırılması durumunda

maliyeti artmaktadır ve bugün Türkmenistan Milli Kütüphanesi, Manas Üniversitesi Merkez

Kütüphanesi gibi yurt dışından da kullanıcısı olmakla birlikte tüm ülkede 60’a yakın

üniversitenin merkez ve fakülte kütüphanesinde kullanılmaktadır.

82

Yazılımların üretici firmaları ile görüşerek ya da internet üzerinde tanıtım amaçlı

verdikleri bilgiler ışığında hazırlanan bu bölümde verilen bilgilerin geçerliliğinin test

edilebilmesi için bundan sonraki bölümde bu programları kullanan üniversite

kütüphanelerinin çalışanları ile , sistemlerin özellikleri ve kullanımları hakkında bir anket

çalışması düzenlenmiştir. Bu anket çalışması ile hedeflenen ülkemizde üretilmekte,

geliştirilmekte ve özellikle üniversite kütüphanelerinde kullanılmakta olan Türkçe Tabanlı

Kütüphane Otomasyon Programlarının, çalışmamızın daha önceki bölümlerinde belirtilen,

kütüphane otomasyonunda ki mevcut standartları taşıyıp taşımadıklarının araştırılmasıdır.

83

IV. BÖLÜM

TÜRKÇE TABANLI KÜTÜPHANE OTOMASYON PROGRAMLARININ

ÜNİVERSİTE KÜTÜPHANELERİNDE UYGULANMASI

IV.A. KULLANICI ANKETİ

Son yıllarda görülen teknolojik gelişmeler ve bu gelişmelerin elektronik ortama

yansıması bilginin üretimi, elde edilmesi, düzenlenmesi ve hizmete sunulması faaliyetlerine

farklı bir yaklaşım, bakış açısı getirmiştir. Bu durum, yüzyıllar boyunca ihtiyacı olan kişiyi,

ihtiyaç duyduğu bilgiye eriştirmek sorumluluğunu üstelenen kütüphanelerin hizmet

anlayışlarını ve kullanıcılarının onlardan beklentilerini de büyük ölçüde etkilemiştir.

Özellikle, bilimsel bilginin üretildiği üniversitelerin vazgeçilmez bir parçası durumunda ki,

amacı araştırmacılara alanlarındaki en güncel bilgiyi sunmak olan üniversite kütüphaneleri

teknolojide ki bu değişim ve gelişimden en çok etkilenen kurumlar olmuşlardır.

Bundan önceki yıllarda sadece belli başlı kütüphanelerde teknolojinin sağladığı

avantajlardan söz edilirken, bugün hemen hemen tüm üniversite kütüphaneleri işlem ve

hizmetlerini teknolojinin sunduğu imkanlar ile daha hızlı ve etkin bir şekilde

gerçekleştirmektedirler. Günümüzde, ticari kurum ve kuruluşların da kütüphanelere

donanımdan, bütünleşik kütüphane sistemlerine kadar geniş bir yelpazede hizmet sunması

şüphesiz bu geçişi hızlandırmaktadır. Ancak, kütüphaneler için otomasyona geçiş süreci

oldukça zorlu, bir o kadar da mali anlamda külfetli bir süreçtir. Çünkü, kurumun yapısına

uygun, ihtiyaçlara en iyi şekilde cevap verebilecek, literatürdeki standartları taşıyan bir sistem

seçilmediği takdirde hem boşa zaman ve emek harcanmış olacaktır hem de zaten kısıtlı olan

bütçeden büyük bir pay.

Bugün ülkemizde üniversite kütüphanelerimizin kullanmakta olduğu, Türkçe tabanlı

dört farklı kütüphane otomasyon yazılımı mevcuttur. Bunlar, daha önceki bölümde içerik ve

özellikleri belirtilen, Bilkent Üniversitesi tarafından geliştirilmekte olan BLISS Kütüphane

Bilgi Sistemi, Anadolu Üniversitesi tarafından geliştirilmekte olan KYBELE Kütüphane ve

Belge Erişim Sistemi, Mikrobeta Ltd. Şti. tarafından geliştirilmekte olan MİLAS Kütüphane

Otomasyon Programı ve Yordam firması tarafından geliştirilmekte olan YORDAM 2001

Kütüphane ve Bilgi Belge Otomasyon Programı’dır.

84

Çalışmamızın bu bölümünde, bu programları kullanan üniversite kütüphanesi

çalışanlarına uygulanmış olan anket çalışması sonucunda elde edilen veriler karşılaştırmalı

olarak sunulacak, mevcut programların, kütüphane otomasyonu konusunda literatürde kabul

görmüş standartlara sahip olup, olmadığı ve kullanan kütüphanecilerin bu programlardan

memnun olup olmadıkları, memnun değillerse bu memnuniyetsizliğin nedenleri çözüm

önerileri ile birlikte verilecektir.

Anket soruları; cevaplayan yetkiliye ait, “Bulunduğu Üniversite, Çalıştığı Birim,

Kullanılan Otomasyon Programı gibi bilgilerin edinilmesi amaçlanan birinci bölüm ile

başlamakta, tüm sistem hakkında genel soruların bulunduğu ikinci bölüm, kataloglama birimi

ile ilgili olan üçüncü bölüm, sistemin sorgulama (opac) sayfası hakkındaki soruların

bulunduğu dördüncü bölüm, ödünç verme (dolaşım) birimi ile ilgili beşinci bölüm, süreli

yayınlar birimi hakkındaki altıncı bölüm ile devam etmekte ve sağlama- satın alma birimi

çalışanlarının cevaplayabileceği yedinci bölüm ile son bulmaktadır.

IV.B. KULLANICI ANKET BULGULARI VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Elde edilecek verilerde tutarlılık sağlanabilmesi amacıyla mevcut kütüphane

otomasyon programlarını kullanan dörder adet üniversite kütüphanesi tercih edilmiştir.

Örneklem olarak ele alınan üniversitelerin dörder adet seçilmesinin diğer bir nedeni de,

mevcut programlardan bazılarının, sadece dört üniversite kütüphanesinde kullanılıyor

olmasıdır.

Tablo 1’de üniversiteler ve kullandıkları kütüphane otomasyon programları

listelenmektedir. Bu tabloya göre; Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Gazi Üniversitesi,

Gaziantep Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi Kütüphanelerinde BLISS Kütüphane Bilgi

Sistemi, Anadolu Üniversitesi, İnönü Üniversitesi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi ve Uludağ

Üniversitesi Kütüphanelerinde KYBELE Kütüphane ve Belge Erişim Sistemi, Adnan

Menderes Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi ve Niğde

Üniversitesi Kütüphanelerinde Milas Kütüphane Otomasyon Programı, Atatürk Üniversitesi,

Cumhuriyet Üniversitesi, Marmara Üniversite ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Kütüphanelerinde ise YORDAM 2001 Kütüphane ve Bilgi Belge Otomasyon Programı

kullanılmaktadır.

85

Kullanılan Otomasyon Programı

Otomasyon Programını Kullanmakta Olan Üniversite Kütüphanesi

BLISS

Abant İzzet Baysal Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gaziantep Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi

KYBELE

Anadolu Üniversitesi İnönü Üniversitesi On Dokuz Mayıs Üniversitesi Uludağ Üniversitesi

MİLAS

Adnan Menderes Üniversitesi Ankara Üniversitesi Gaziosmanpaşa Üniversitesi Niğde Üniversitesi

YORDAM

Atatürk Üniversitesi Cumhuriyet Üniversitesi Marmara Üniversitesi Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Tablo 1: Üniversite Kütüphaneleri ve Kullandıkları Otomasyon Programları

Üniversitelerin Türkçe tabanlı kütüphane otomasyon programlarını kullanmaya

başladıkları yıllar kronolojik sırayla Tablo 2’deki gibidir.

Buna göre, Anadolu Üniversitesi 1986 yılından beri KYBELE programını

kullanmaktadır. Onu 1990 yılında yine KYBELE programı kullanmaya başlayan On Dokuz

Mayıs Üniversitesi ile 1994 yılında BLISS programını tercih eden Gazi Üniversitesi takip

etmektedir. 1999 yılında YORDAM programını kullanmaya başlayan Van Yüzüncü Yıl

Üniversitesi, aynı yıl BLISS programını alan Hacettepe Üniversitesi ile Abant İzzet Baysal

Üniversitesi ve kesin olmamakla birlikte yaklaşık aynı tarihlerde yine BLISS programını

kullanmaya başlayan Gaziantep Üniversiteleri yaklaşık yedi yıldır aynı programla hizmet

vermeye devam etmektedirler. 2000 yılında YORDAM programını tercih eden Marmara

Üniversitesi, 2001 yılında KYBELE programını kullanmaya başlayan Uludağ ve MİLAS

86

Programını kullanmaya karar veren Gaziosmanpaşa Üniversitelerini 2002 yılında YORDAM

kullanan Atatürk Üniversitesi, yine YORDAM kullanan Cumhuriyet Üniversitesi, KYBELE

kullanmaya başlayan İnönü Üniversitesi ile MİLAS kullanmaya başlayan Adnan Menderes

Üniversiteleri izlemektedir. Ve 2003 yılında Niğde Üniversitesi, 2005 yılında ise Ankara

Üniversitesi MİLAS programını kullanmaya başlamışlardır.

Kullanılan Otomasyon

Programı

Kullanmakta Olan Üniversite

Kütüphanesi

Kullanmaya Başladığı Yıl

KYBELE

Anadolu Üniversitesi

1986

KYBELE

On Dokuz mayıs Üniversitesi

1990

BLISS

Gazi Üniversitesi

1994

YORDAM

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

1999

BLISS

Hacettepe Üniversitesi

1999

BLISS

Abant İzzet Baysal Üniversitesi

1999

BLISS

Gaziantep Üniversitesi

1999

YORDAM

Marmara Üniversitesi

2000

KYBELE

Uludağ Üniversitesi

2001

MİLAS

Gaziosmanpaşa Üniversitesi

2001

YORDAM

Atatürk Üniversitesi

2002

YORDAM

Cumhuriyet Üniversitesi

2002

KYBELE

İnönü Üniversitesi

2002

MİLAS

Adnan Menderes Üniversitesi

2002

MİLAS

Niğde Üniversitesi

2003

MİLAS

Ankara Üniversitesi

2005

Tablo 2: Üniversite Kütüphanelerinin Programları Kullanmaya Başladıkları Yıllar

87

Bu durumda, en köklü programın KYBELE Kütüphane ve Belge Erişim Sistemi

olduğu söylenebilir ve ankete katılan üniversitelerin yaklaşık %50 ‘sinin kullandıkları

otomasyon programını son beş yıl içerisinde edindikleri görünmektedir. Üniversite

kütüphaneleri, şu anda kullanmakta oldukları programları kullanmaya başlamadan önce ya

otomasyon programı kullanmamakta ya da standart olmayan kendi ihtiyaçları doğrultusunda

oluşturdukları programları kullanmaktaydılar ancak, daha önce kullandıkları bu programlar

araştırmaya dahil edilmemiştir.

IV.B.1. Genel Sorular Bölümünün Değerlendirmesi

Anketin genel konuları içeren bölümünde yer alan ilk soru, kütüphane kataloglarının

vitrini olan arayüzlerin kullanım kolaylığının ölçülebilmesini hedeflemektedir. Aşağıda

görüntülenen Tablo 3’de, KYBELE ve YORDAM kullanıcılarının tümünün kullanmakta

oldukları sistemlerin arayüzünden memnun oldukları, fakat BLİSS ve MİLAS kullanıcıları

için durumun tam tersi olduğu, her ikisinin de kullanıcılarının %75’nin arayüzden memnun

olmadıkları sadece %25’lik bir kesimin memnun olduğu görünmektedir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

4

4

MİLAS

1

3

4

YORDAM

4

4

Tablo:3 Kullanılan Arayüzün Kullanıcı Dostu Olması Durumu

88

Tablo 4’te listelenen, menüler arasında geçişin mümkün olup olmadığını ölçen soruda

%100 oranında başarıyı sadece YORDAM programı gösterebilmiştir. BLISS programı %75,

KYBELE programı %50, MİLAS programı ise %25 oranında olumlu cevap alabilmiştir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

3

1

4

KYBELE

2

2

4

MİLAS

1

3

4

YORDAM

4

4

Tablo 4: Menüler Arası Geçiş Kolaylığı Tablo 5’ te; kütüphaneler için çok önemli olan yedek almak işlemlerinde mevcut tüm

programların sorunsuz çalıştığı görünmektedir. *

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 5: Yedekleme Kolaylığı

* Ayrıca, yüzyüze görüşülerek anket sorularının cevaplandığı kütüphaneler, kendi

belirledikleri zaman aralıklarında sistemin yedeğini alarak, bir CD/ DVD ortamında bu

yedekleri depoladıklarını belirtmekteler.

89

Ankete katılan tüm kütüphanecilerin olumlu yanıt verdiği bir başka soruda, Tablo 6’te

görüntülenen “Program, başka bir ara programa ihtiyaç duymaksızın internet uyumlu olarak

çalışabiliyor mu?” sorusudur. Elde edilen veriler neticesinde, mevcut tüm programların çağı

yakından takip ettikleri, tüm gelişmeleri zaman kaybetmeden sistemlerine entegre ettikleri

düşünülebilir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 6: İnternet Uyumu

Programların kullanıcı ve yetkili kullanıcı (kütüphaneci ve yönetici) için IP kontrollü

çalışıp çalışmadığına ilişkin soruya verilen yanıtlar Tablo 7’de listelenmiştir. Bu soruya

ankete katılan toplam on altı kişiden sadece Milas programının kullanıcısı olan bir kişi

“Hayır” cevabını vermiştir. Ancak, MİLAS programının diğer kullanıcılarının programda IP

aralığı erişim kontrolü özelliğinin mevcut olduğunu belirtmiş olması, “Hayır” yanıtı veren

kütüphanenin, programın bu işlevini bilmediğini düşündürmektedir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

3

1

4

YORDAM

4

4

Tablo 7: IP Aralığı Erişim Kontrolü

90

Tablo 8’de görüntülenen; kütüphaneler için zaman zaman sorun haline gelebilen bir

konu olan yazılımın kodlarının belli şartlar ve sözleşmeler karşılığında, üretici kurum/ kuruluş

tarafından programın kullanım lisansını satın alan kullanıcıya verilmesi durumu hakkındaki

soruya YORDAM kullanıcılarının tamamı kodların verildiğini söylerken, KYBELE

kullanıcılarının %75’i “Evet”, %25’lik kısmı ise bu konu hakkında “Fikrim Yok” demektedir.

MİLAS kullanıcılarının yarısı kodların verilmediğini diğer yarısı kodların verildiğini

belirtmiştir. BLISS kullanıcılarının ise yarısı kodların kullanıcıya verildiğini diğer yarısı ise,

kodların verilip verilmediği konusunda fikir sahibi olmadığı söylemiştir. Kullanılan

programın kodlarının kullanıcıya veriliyor olması, programın üniversite tarafından

güncelleştirilmesi ve kurumun ihtiyaçlarına uydurulması bakımından yararlı görünmektedir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

2

2

4

KYBELE

3

1

4

MİLAS

2

2

4

YORDAM

4

4

Tablo 8: Program Kodlarının Kullanıcıya Verilmesi Durumu

Kütüphaneciler açısından, farklı birimlerde çalışan yetkililerin birbirlerinin işlemlerine

müdahalede bulunmamasını (yanlışlıkla data düzeltilmesi, eklenmesi, silinmesi), şifre

verilerek sistemi internet üzerinden kullanabilen kullanıcılar açısından ise, kütüphanenin tüm

işlem ve hizmetlerini görememesi, sadece yetkisi dahilinde olan bölümleri (OPAC- basit ve

gelişmiş sorgulama, ödünç verme- üzerindeki materyalleri izleme, rezerve yapabilme vb.)

görüntüleyebilmesini sağlayan, modül bazında yetkilendirme işlemini, tüm programların

desteklediği Tablo 9’da listelenmektedir.

91

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 9: Kütüphaneci/ kullanıcıya Modül Bazında Yetki Verilmesi Durumu

Gelişen teknoloiye paralel olarak, gelişmelerini devam ettirmek ve yenilikleri

programa entegre etmek mecburiyetinde olan üretici kurum/ kuruluşlar bu işlemleri yaparken

kütüphanenin mevcut datalarına zarar vermemelidirler. Aksi takdirde, her güncellemede

meydana gelen data kaybı ya da yeni bir özellik eklemek isterken mevcut olan başka bir

özelliğin ortadan kalkması, düzgün çalışmaması kütüphaneler için ciddi problemlere yol

açacaktır. Bu konuda, anket çalışmamıza katılan üniversite kütüphanelerinden sadece bir

BLISS kullanıcısının sorun yaşamakta olduğu görünmektedir (Tablo 10).

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

3

1

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 10: Güncellemelerde Veri Bütünlüğünün Korunması Durumu

Tablo 11’de görüntülendiği gibi, çoklu dil desteği konusunda KYBELE

kullanıcılarının tamamı olumlu cevap vermiştir. BLISS kullanıcılarından bir kişi bu konu

hakkında “Fikrim Yok” derken diğer %75’lik kısım “Evet” yanıtını vermiştir. MİLAS ve

YORDAM kullanıcılarından ise birer kişi “Hayır”, diğer %75’lik bölüm “Evet” cevabını

vermiştir. Ancak KYBELE, MİLAS ve YORDAM programlarının kullanıcılarının yüksek

92

oranda olumlu yanıt vermiş olması, bu programların çoklu dil desteği özelliğini taşıyor

oldukları düşüncesini güçlendirmektedir.*

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

3

1

4

KYBELE

4

4

MİLAS

3

1

4

YORDAM

3

1

4

Tablo 11: Çoklu Dil Desteği Durumu

Tablo 12’de görüntülenen Türkçe karakter sorununu yoğunlukla YORDAM

programının kullanıcılarının yaşadığı söylenilebilir. Sistemin “ı- i” harflerini ayırt

edememesinin, sorgulamalarda büyük sorunlar yaşanmasına neden olduğu belirtilmektedir.

BLISS ve MİLAS kullanıcılarının yalnızca %25’i, KYBELE programı kullanıcılarının ise

%50’si Türkçe karakter sorunu yaşadıklarını söylemişlerdir. Tüm programlarda geriye kalan

kullanıcılar bu konuda herhangi bir sorun ile karşılaşmadıklarını belirtmişlerdir

* Milas programı UNICODE yapıdadır ve dil tablolarının çevrilmesi ile MARC standardının

desteklediği tüm dillerde kullanılabilme özelliğine sahiptir. Buna rağmen, diğer programların

kullanıcıları, kullandıkları sistemlerin sadece Türkçe ve İngilizce’yi desteklediğini

belirtmişlerdir

93

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

2

2

4

MİLAS

1

3

4

YORDAM

3

1

4

Tablo 12: Türkçe Karakter Sorunu Durumu

Tablo 13’de listelenen “Sistemin Çoklu Kullanıcı Desteği var mı?” sorusunun

cevabıdır. Bu soruya bir BLISS kullanıcısı “Fikrim Yok” derken, MİLAS ve YORDAM

kullanıcılarından birer kişide “Hayır” cevabını vermişlerdir. KYBELE kullanıcılarının

tamamının olumlu yanıt vermiş olduğu bu soruya BLISS, MİLAS ve YORDAM

kullanıcılarının %75 oranında “Evet” cevabını vermiş olması, tüm programların çoklu

kullanıcı desteğini sağlamakta olduklarını göstermektedir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

3

1

4

KYBELE

4

4

MİLAS

3

1

4

YORDAM

3

1

4

Tablo 13: Çoklu Kullanıcı Desteği

94

Kütüphanelerin durağan değil de sürekli büyüyen, genişleyen, dinamik bir yapılarının

olması, kullanılan programlarda kayıt sınırı şartı olmamasını gerektirmektedir ki tüm

kullanıcılar bu soruyu olumlu cevaplamıştır (Tablo 14). Ancak, bu özelliğin yazılım kadar

kullanılan donanımın kapasitesine de bağlı olduğu vurgulanmaktadır

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 14: Sınırsız Kayıt İmkanı

Farklı mekanlarda ki ve farklı coğrafyalarda ki kütüphaneleri aynı çatı altında,

birbirinden bağımsız bir şekilde, ancak istenildiği takdirde birbirleri üzerinde, yetkileri

dahilinde işlem yapabilme hakkına sahip olarak yönetebilmek, merkezi yönetimin sağlanması,

merkezi kataloglama faaliyetlerinin gerçekleşebilmesi, merkezi sağlama faaliyetlerinin hayat

bulması gibi bir çok konuda kütüphanelerin işlerini kolaylaştıracak, işlemlerde

standardizasyon sağlayacaktır. Tablo 15’de listelenen bu durumun, KYBELE, MİLAS ve

YORDAM programları tarafından sağlandığı görünmektedir. BLISS programı kullanıcılarının

ise, %50’si olumlu yanıt verirken diğer %50’lik kısın “Fikrim Yok” yanıtını vermiştir.*

* Tek merkezden yönetim konusunda verilebilecek en iyi örnek, Ankara Üniversitesi’ne bağlı

yirmi beş adet fakülte kütüphanesinin 2005 yılında, merkezi yönetim sağlanacak şekilde aynı

anda, MİLAS programını kullanmaya başlamaları olduğu söylenilebilir.

95

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

2

2

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 15: Tek Merkezden Yönetim Durumu

Ankete katılan tüm kütüphaneciler tarafından olumlu yanıtlanan diğer bir soru;

Tablo 16’te verilmekte olan “Programın, internet üzerinden gerektiğinde müdahale edilmeye

ve servis verilmeye uygun olup, olmadığı” sorusudur. Böylece, gerektiğinde internet

üzerinden kullanıcılarına teknik destek veren üretici kurum/ kuruluşlar sorunların en kısa

sürede cevaplanmasını sağlayarak, sorun yaşanan kütüphanelerdeki iş akışının yavaşlamasını

hatta çoğu zaman haftalarca sürebilecek bekleme süresini ortadan kaldırmaktadırlar.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 16: Online Teknik Destek İmkanı

96

Kütüphaneler programın kullanım lisansını ilk aldıklarında, sistem genellikle 1 yıl süre

ile üretici kurum/ kuruluşun garantisi altında olmaktadır. Bu süre zarfında geliştirilecek olan

versiyon güncellemeleri de dahil olmak üzere tüm bakım ve teknik destek herhangi bir ücret

talep edilmeksizin verilmektedir. Ancak, sonraki yıllarda bu hizmetlerden yararlanmak

isteyen kurumlar, üretici kurum/ kuruluş ile belli bir ücret karşılığında yıllık teknik destek ve

bakım sözleşmesi yapmak mecburiyetinde kalmaktadırlar. Programı alma kararı veren kurum,

satın alma esnasında bu gibi konuları üretici kurum/ kuruluş ile detaylı bir şekilde görüşerek

net rakamlar edinmeli, yapılacak olan sözleşmede bu rakamlar bir madde olarak

belirtilmelidir. Aksi takdirde, ilerleyen dönemlerde yüksek bakım ücretleri, versiyon

güncelleme ücretleri ya da lisans ücretleri ödemek zorunda kalınabilir. Ankete katılan

kütüphanecilerden yalnızca bir BLISS kullanıcısı bu durumun tespiti amacıyla yöneltilmiş

olan soruya “Hayır” cevabını vermiştir. Diğer programların tüm kullanıcıları ise olumlu yanıt

vermiştir (Tablo 17). Elde edilen veriler, tüm programların üretici firmalarının garantisi

altında olduğunu göstermektedir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

3

1

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 17: Üretici Firma Garantisi

97

Tablo 18’de listelenen ve tüm kullanıcıların olumlu yanıt verdiği soru; “Sistemin

Türkiye’de lisanslı kullanıcı/ kullanıcıları var mı?” sorusudur.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 18: Sistemin Yurtiçinde Kullanıcılarının Bulunması Durumu

Bu bölümün son sorusu olan “Sistemin yurtdışında lisanslı kullanıcı/ kullanıcıları var

mı?” sorusu ise Tablo 19’da görüntülenmektedir. Tablo 19’da listelenen verilere göre BLISS

programının yurtdışında kullanıcısı bulunmamaktadır. MİLAS programının ise yurtdışında

kullanıcısının bulunduğu anlaşılmaktadır. KYBELE programının kullanıcılarının yarısı bu

soruya olumlu yanıt verirken diğer yarısı “Fikrim Yok” yanıtını vermiştir. YORDAM

kullanıcılarının ise %75’i “Evet”, %25’i ise “Fikrim Yok” demektedir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

2

2

4

MİLAS

4

4

YORDAM

3

1

4

Tablo 19: Sistemin Yurtdışında Kullanıcılarının Bulunması Durumu

98

Mevcut programların referans listeleri incelendiğinde; BLISS programının yurt

dışında, KKTC Gazimağusa’da bulunan Doğu Akdeniz Üniversitesi tarafından, yurtiçinde ise

onu aşkın üniversite kütüphanesi, sayısı yirmiyi aşan devlet veya özel statülü kurum/ kuruluş

ile kolej kütüphanesinde kullanılmakta olduğu görünmektedir.

KYBELE ve MİLAS programlarının yurt dışında kullanıcısı olmamakla birlikte

yurtiçinde dörder adet üniversite kütüphanesi ile bazı devlet veya özel statülü kurum/

kuruluşlar tarafından tercih edildiği tespit edilmektedir. Aynı zamanda, Milas programını

kullanan kolej kütüphaneleri de mevcuttur.

YORDAM programı ise yurtdışında ve yurtiçinde en çok kullanıcıya sahip olan

programdır. Yurtdışında Türkmenistan Milli Kütüphanesi ile Manas Üniversitesi Merkez

Kütüphanesi’nde kullanılmakta olan program, yurtiçinde sayısı altmışı aşan kurum ve kuruluş

ile çok sayıda kolej kütüphanesi tarafından kullanılmaktadır.

IV.B.2. Kataloglama Bölümü Değerlendirmesi

Anket çalışmamızın üçüncü bölümü olan Kataloglama Birimi hakkındaki soruların ilki

sistemin kataloglama işlemlerinde MARC standardını destekleyip desteklemediğinin tespitine

yönelik bir sorudur ve tüm kullanıcılar programlarının MARC standardını desteklediğini

belirtmektedir (Tablo 20).

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 20: Marc Standardını Destekleme Durumu

99

Tablo 21’de görüntülenen, tüm kullanıcıların olumlu yanıt vermiş olduğu soru

“MARC standardının tüm temel ve alt alanları kullanılabiliyor mu?” sorusudur. Ancak,

YORDAM firması yetkilerinin internet sayfalarında belirtmiş oldukları; “Yordam 2001

uluslar arası MARC formatına uygun Türkiye kütüphanelerinde kullanılan alanlarla

sınırlandırılmış MARC formatı özelliğine sahiptir. Yordamda bu format 110 ayrı alandan

oluşturulmuş…..” ifadesi 999 temel ve binlerce alt alanı olan MARC formatının tüm alan ve

alt alanlarının YORDAM programında standartlara uygun olarak kullanılmadığı düşüncesini

yaratmaktadır.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 21: Marcın Tüm Alanlarının Kullanılabilirliği Durumu

Tüm programların %100 başarı elde ettiği diğer bir soru da Tablo 22’de listelenen

“Program dünyada ve Türkiye’de kullanılan bütün MARC uyumlu programlardan ve

veritabanlarından (OCLC CAT vb.) kayıt alabilme özelliğine sahip mi?” sorusudur.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 22: İçeri Veri Transferi Durumu

100

Tablo 23’de mevcut verileri transfere açabilmek konusunda yalnızca bir BLISS

kullanıcısının olumsuz cevap verdiği görünmektedir. Geriye kalan BLISS kullanıcılarının ve

diğer programların tüm kullanıcılarının olumlu yanıt vermiş olması, mevcut programların

tamamının bu özelliği desteklediği görüşünü güçlendirmektedir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

3

1

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 23: Dışarı Veri Transferi

Mevcut tüm sistemlerin Dewey ve LC Sınıflama Sistemlerini desteklemekte oldukları

Tablo 24’de elde edilen veriler ile netlik kazanmaktadır.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 24: Dewey ve LC Sınıflama Sistemlerini Destekleme Durumu

101

Tablo 25’den elde edilen verilere göre, KYBELE kullanıcılarının tamamının veri girişi

esnasında karakter sınırı sorunu yaşamadığını, ancak, YORDAM kullanıcılarının %75’nin,

BLISS kullanıcılarının %50’sinin ve MİLAS kullanıcılarının %25’nin veri girişi esnasında

karakter sınırı sorunu yaşadıklarını görmekteyiz.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

2

2

4

KYBELE

4

4

MİLAS

1

3

4

YORDAM

3

1

4

Tablo 25: Veri Giriş Alanlarında Karakter Sınırı Durumu

Veri girişi esnasında sistemin otomatik olarak yazar adı, konu, dizi vb. otorite dizinleri

oluşturma durumunun tespiti için yöneltilmiş olan, Tablo 26’de listelenen soruya; MİLAS ve

YORDAM kullanıcılarının tamamı olumlu yanıt verirken, BLISS kullanıcılarının %75’i

“Hayır”, %25’i “Fikrim Yok” yanıtını vermiştir. KYBELE kullanıcılarının ise, %75 “Evet”,

%25’i “Hayır” demiştir. Bu durumda BLISS programı haricinde diğer programların veri girişi

esnasında otomatik olarak otorite dosyası oluşturulması özelliğine sahip oldukları

düşünülmektedir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

3

1

4

KYBELE

3

1

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 26: Otorite Dosyalarının Oluşturulması Durumu

102

Tablo 27’de yalnızca KYBELE programının Bkz. ve Ayr.Bkz. göndermeleri ile her

yayın ile ilgili sınırsız sayıda izleme bilgisi verebildiği görünmektedir. YORDAM ve BLISS

programlarının bu özelliği desteklemediği, MİLAS programının ise %50 oranında başarı elde

ettiği tespit edilmiştir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

2

2

4

YORDAM

4

4

Tablo 27: Bkz. Ve Ayr.Bkz. Göndermelerinin Yapılabilmesi Durumu

Tablo 28’de görüntülenen, katalog kaydı girişi esnasında materyallere TIF, GIF,

JPEG, BMP formatlarında resim eklenebilmesi özelliği hakkında sorulmuş olan anket

sorusuna, YORDAM kullanıcılarının tamamı olumlu yanıt verirken, KYBELE ve MİLAS

kullanıcılarının %75’i, BLISS kullanıcılarının ise sadece %25’i olumlu yanıt vermiştir. Yine,

BLISS, KYBELE ve MİLAS kullanıcılarının %25’i bu soruya “Hayır” cevabını verirken

BLISS kullanıcılarının %50’si “Fikrim Yok” demiştir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

1

2

4

KYBELE

3

1

4

MİLAS

3

1

4

YORDAM

4

4

Tablo 28: Katalog Kayıtlarına Resim Eklenebilme Durumu

103

Tablo 29’dan elde edilen verilere göre; katalog kaydı girişi esnasında, yalnızca

YORDAM ve KYBELE kullanıcıları her materyal için ödünç verilme süresi

belirleyebilmekteler. BLISS kullanıcılarının %75’i, MİLAS kullanıcılarının ise %50’si

kullandıkları programların bu özelliği desteklemediğini belirtmekteler.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

4

4

MİLAS

2

2

4

YORDAM

4

4

Tablo 29: Her Yayın İçin Ödünç Süresi Belirleyebilme Durumu

Her yayın için belirlenen ödünç sürelerinin kullanıcılar tarafından görüntülenip

görüntülenmediğinin tespitine yönelik sorulmuş olan anket sorusunun cevabı ise Tablo 30’da

listelenmektedir. Buna göre, BLISS, KYBELE ve YORDAM programları bu özelliği %100

oranında desteklemektedir. MİLAS programının kullanıcılarının ise yarısı bu özelliğin

programlarında bulunduğu diğer yarısı ise bulunmadığını belirtmiştir.

104

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

2

2

4

YORDAM

4

4

Tablo 30: Her yayın İçin Belirlenen Ödünç Süresi Durumunun Kullanıcılar Tarafından

Görüntülenebilmesi Durumu

Tüm kullanıcıların “Evet” yanıtını vermiş oldukları bu bölümün son sorusu ise Tablo’

31’da görüntülenen, kütüphanecinin, kütüphanede hangi yayın türünden kaç adet materyal

olduğunu, hangi makineden kaç kayıt girildiğini, kütüphanede bulunan İngilizce kitapların

kaç adet olduğunu vb. istatistiki bilgileri öğrenmesini sağlayacak listeleri alıp alamadığını

görebilmek amacı ile sorulmuştur.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 31: Materyal Türüne Göre Detaylı Listeleme Durumu

105

IV.B.3. Sorgulama (OPAC) Bölümü Değerlendirmesi

Sistemin sorgulama (OPAC) sayfası hakkındaki soruların bulunduğu dördüncü

bölümün ilk iki sorusu programlarda basit ve gelişmiş sorgulama seçeneklerinin bulunup

bulunmadığının tespitine yöneliktir.

Tablo 32 ve 33’te listelenen verilere göre; tüm programlarda basit sorgulama özelliği

mevcuttur. Ancak, BLISS programı büyüktür, küçüktür, büyükeşittir gibi mantıksal

operatörlerin kullanımı ile gelişmiş sorgulama yapılabilmesi özelliğine sahip değildir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 32: Basit Sorgulama Yapılabilmesi Durumu

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 33: Gelişmiş Sorgulama Yapılabilmesi Durumu

106

Tablo 34’de göründüğü üzere katalog ve demirbaş bilgilerinin tamamından sorgulama

yapılabilmesi imkanını KYBELE programı haricindeki tüm programlar %100

sağlayabilmektedir. KYBELE kullanıcılarının ise sadece %50’si bu soruya olumlu yanıt

vermişlerdir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

2

2

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 34: Katalog ve Demirbaş Detaylarının Sorgulanması Durumu

Tablo 35’den elde edilen sonuçlara göre, sorgulama sonuçları üzerinden tekrar

sorgulamalar yaparak, daha özel sonuçlara ulaşılmasını KYBELE programı haricinde ki diğer

tüm programlar sağlamaktadır.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 35: Sorgu Sonuçları Üzerinden Sorgulama Durumu

107

Ayrıca tüm programların, katalog kaydına girilen herhangi bir kelimeden sorgulama

yapılarak sonuca erişilmesini sağlayan serbest metin sorgulaması özelliğini destekledikleri

görünmektedir (Tablo 36).

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 36: Serbest Metin Sorgulaması Durumu

Ancak Tablo 37’de, sorgulama sonucunda elde edilmek istenilen kayıt sayısının

belirlenebilmesi özelliğini yine yalnızca, KYBELE programının taşımadığı sonucuna

varılmaktadır.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 37: Sorgulama Sonucundaki Kayıt Sayısı Durumu

108

IV.B.4. Ödünç Verme (Dolaşım) Bölümü Değerlendirmesi

Beşinci bölüm olan ödünç verme (dolaşım) birimi ile ilgili olan ve yoğunlukla üye

takibi konusunda sorular yöneltilen bu bölümde de KYBELE programı kullanıcıları, sistemin

detaylı kullanıcı bilgisi kayıt edilmesine imkan tanıdığını, fakat kullanıcı resimlerinin sisteme

eklenilmesi özelliğinin mevcut olmadığını belirtmişlerdir. Diğer programlarda ise bu iki

soruda %100 oranında başarı elde edilmiştir (Tablo 38- 39).

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 38: Detaylı Kullanıcı Bilgisi Kaydı Durumu

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 39: Kullanıcı Bilgisine Resim Eklenebilmesi Durumu

109

40.ve 41. Tablolarda görüntülenen; üye listelerinin bölümlere ve toplam alınan kitap

sayılarına göre alınabilmesi ile her gruba farklı yetki tanımlanabilmesi durumlarının tespitine

yönelik olan sorulara tüm kullanıcılar olumlu cevap vermişlerdir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 40: Bölüme ve Alınan Kitap Sayısına Göre Listeleme Durumu

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 41: Her Gruba Farklı Yetki Tanımlayabilme Durumu

110

Bu bölümün beşinci ve altıncı sorularının listelendiği 42 ve 43. Tablolarda

görüntülenen verilere göre, MİLAS programı haricindeki diğer tüm programların kullanıcıları

her esere saatlik ve günlük ödünç verilme süresi belirleyebilmekteler. Milas kullanıcılarının

ise, sadece %25’i bu sorulara olumlu yanıt vermiştir. Geriye kalan %25’lik kısım her esere

ödünç verme süresi belirleyebildiklerini fakat bunun saatlik/ günlük olamadığını , %50’yi

oluşturan bölüm ise bu konuda herhangi bir fikirlerinin olmadığını söylemişlerdir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

1

1

2

4

YORDAM

4

4

Tablo 42: Her Esere Göre Verilen Ödünç Süreleri Durumu

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

1

1

2

4

YORDAM

4

4

Tablo 43: Ödünç Sürelerinin Saatlik, Günlük Ayarlanabilmesi Durumu

111

Bu bölümde tüm programların %100 oranında başarı elde ettikleri diğer sorular 44. ve

45. Tablolarda listelenen; “ Okuyucunun ödünç alma isteği, istenilen eserin tüm kopyalarının

dışarıda olması durumunda rezerve işlemine dönüştürülebiliyor mu? sorusu ile “Kullanıcı

önceden belirlenen sınırları aştığında -ödünç kitap verme sınırı, gün opsiyonu- sistem uyarı

veriyor mu?” sorularıdır.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 44: Rezerve Durumu

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 45: Kullanıcı Yetkilerini Aştığında Sistemin Uyarı Vermesi Durumu

112

Yine elde edilen sonuçlara göre, süresi içerisinde iade edilmeyen yayınlar için seçimli

olarak hatırlatma formlarının kullanıcıların posta/ e-posta adreslerine gönderilebilmesi

imkanını MİLAS programı haricinde ki tüm programlar sağlamaktadır (Tablo 46).

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 46: Kullanıcılara Hatırlatma Yazılarının Gönderilmesi Durumu

Kullanıcıların online ödünç süresi kontrolü ve yine online rezervasyon işlemi yapıp

yapamadıklarının tespiti amacı ile hazırlanmış olan, Tablo 47 ve 48’de listelenen sorulara, her

iki tabloda da tüm BLISS ve YORDAM programı kullanıcıları olumlu yanıt verirken,

KYBELE kullanıcılarının %75 bu özelliklerin sistemlerinde mevcut olduğunu belirtmişlerdir.

MİLAS kullanıcılarının ise, %25’i bu özelliklere sahip olmadıklarını belirtmişlerdir. Geride

kalan %75’lik kesimin ise bu konu hakkında bilgi sahibi olmadıkları görünmektedir.

113

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

3

1

4

MİLAS

1

3

4

YORDAM

4

4

Tablo 47: Online Ödünç Süresi Kontrolü İmkanı

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

3

1

4

MİLAS

1

3

4

YORDAM

4

4

Tablo 48: Online Rezerve İmkanı

Kullanıcılara, kendileri ile alakalı, güncel duyuru hizmetinin verilmesi işlemini,

YORDAM programının gerçekleştirdiği, BLISS programının ise gerçekleştirmediği

görülmektedir. KYBELE kullanıcılarının yarısı bu soruya olumlu yanıt verirken diğer yarısı

olumsuz yanıt vermişlerdir. MİLAS kullanıcılarından ise sadece bir kişi olumlu yanıt

vermiştir. Diğer kullanıcılarının tamamı bu özelliğin sistemlerinde bulunmadığını

belirtmişlerdir (Tablo 49).

114

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

2

2

4

MİLAS

1

3

4

YORDAM

4

4

Tablo 49: Güncel Duyuru Hizmeti

IV.B.5. Süreli Yayınlar Bölümü Değerlendirmesi

Süreli yayınlar birimi ile ilgili soruların bulunduğu beşinci bölümün ilk sorusu,

kütüphaneye düzensiz gelen süreli yayınların izlenmesinin yapılıp, yapılamadığının tespiti ile

ilgilidir. Bu soruya verilen cevaplar Tablo 50’de görüntülemektedir. Buna göre; KYBELE ile

YORDAM programının bu konuda sorunsuz çalıştığı görünmektedir. BLISS kullanıcılarından

sadece bir kişi bu soruya olumlu yanıt verirken, diğer kullanıcıları “Fikrim Yok” cevabını

tercih etmişlerdir. MİLAS programı ise %75 oranında olumlu cevap almıştır. MİLAS

programının bu soruda %75 oranında olumlu cevap almış olması bu özelliğe sahip olduğu

düşüncesini güçlendirmektedir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

4

4

MİLAS

3

1

4

YORDAM

4

4

Tablo 50: Düzensiz Süreli Yayınların İzlenmesi Durumu

115

Tablo 51’den elde edilen verilere göre, YORDAM programının süreli yayınların

içindekiler ve abstract bilgilerinin kayıt edilmesine imkan tanıdığı görünmektedir. KYBELE

ve MİLAS programları bu konuda % 75 oranında başarı gösterirken, BLISS programı sadece

%25’lik bir başarı yakalayabilmiştir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

3

1

4

MİLAS

3

1

4

YORDAM

4

4

Tablo 51: İçindekiler, Abstract Bilgilerinin Kaydedilmesi Durumu

MİLAS ve BLISS programlarının, süreli yayınlar ile ilgili istek ve ödeme detaylarının

ekran ve/ veya yazıcıdan alınmasına imkan vermedikleri görünmektedir. Bunun nedeni,

BLISS kullanıcılarının %75’nin, MİLAS kullanıcılarının ise tamamının bu soruya olumsuz

yanıt vermiş olmalarıdır. KYBELE ve YORDAM programları ise %75 oranında olumlu yanıt

alarak, bu hizmeti verdikleri varsayımını güçlendirmektedirler (Tablo 52).

116

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

3

1

4

MİLAS

4

4

YORDAM

3

1

4

Tablo 52: İstek, Ödeme Detaylarının Listelenebilmesi Durumu

Tablo 53’de KYBELE ve YORDAM programlarının ciltleme detaylarının

izlenebilmesi işlemini %100 oranında başarı ile gerçekleştirebildikleri belirtilmektedir.

MİLAS programının ise %75 oranında olumlu yanıt alması bu özelliği destekliyor olması

düşüncesini desteklemektedir. Ancak, BLISS programının yalnızca %25 oranında “Evet”

cevabı almış olması ciltleme detaylarının izlenebilmesine imkan tanımadığını göstermektedir .

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

4

4

MİLAS

3

1

4

YORDAM

4

4

Tablo 53: Ciltleme Detaylarının İzlenebilmesi Durumu

117

Eksik sayıları bulunan herhangi bir süreli yayın ile ilgili eksik sayı isteme yazılarının

otomatik olarak sistem tarafından hazırlanıyor olması özelliğine sadece KYBELE programın

sahip olduğu Tablo 54’de listelenen veriler ile tespit edilmektedir. MİLAS ve YORDAM

programlarının kullanıcılarının tamamı bu soruya olumsuz yanıt verirken BLISS

kullanıcılarının yalnızca %25 olumlu yanıt vermiştir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 54: Eksik Sayı İsteme Durumu

Abonelik süresi biten bir yayın için, ilgili uyarıların kütüphanecinin belirlediği süre

öncesinde otomatik olarak verilip verilmediğini tespit etmek amacıyla yöneltilmiş olan anket

sorumuza KYBELE kullanan kütüphanelerin tamamı olumlu yanıt verirken, diğer tüm

programlar için başarı elde edilememiştir (Tablo 55).

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 55: Abonelik Süresi Bitiminde Uyarı Verilmesi Durumu

118

Tablo 56’da görüntülenen, “Abonelik yenileme yazıları istenildiği anda yazıcıdan

alınabiliyor mu?” soruna karşılık olarak da yine yalnızca KYBELE programının

kullanıcılarının tamamı olumlu yanıt vermiştir. YORDAM ve MİLAS kullanıcılarının tamamı

bu özelliğe sahip olmadıklarını belirtirken, bir BLISS kullanıcısı bu özelliğin programda

mevcut olduğunu belirtmiştir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

4

4

MİLAS

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 56: Abonelik Yenileme Yazılarının Hazırlanması Durumu

Kütüphanede günlük, haftalık, aylık, yıllık kaç adet süreli yayın var, hangi firmalardan

en çok yayın satın alınmış, cilde giden ve ciltten gelen yayınların sayıları vb. birçok detaylı

listeler alınabilmesi özelliğine %75 oranında olumlu yanıt almış olan KYBELE programı ile

%100 oranında olumlu yanıt alan YORDAM programlarının sahip oldukları görünmektedir.

Tablo 57’de görüntülenen bu soruya BLISS ve MİLAS programları %25 oranında olumlu

yanıt almışlardır.

119

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

3

1

4

MİLAS

1

3

4

YORDAM

4

4

Tablo 57: Süreli Yayınlar Hakkında Listeler Alınması Durumu

IV.B.6. Sağlama Bölümü Değerlendirmesi

Anket çalışmamızın son bölümü sağlama- satın alma birimi ile ilgili sorulardan

oluşmaktadır. Ancak, MİLAS Kütüphane Otomasyon Programının Sağlama Modülüne henüz

sahip olmaması, anket çalışmamızın bu bölümündeki soruların BLISS, KYBELE ve

YORDAM sistemlerini kullanan kütüphaneler tarafından değerlendirilmesine neden olmuştur.

Bu bölümün ilk sorusu olan “Sağlama modülünün kataloglama modülü ile entegre ve

eş zamanlı çalışabiliyor mu?” sorusuna alınan cevaplar Tablo 58’de görüntülenmektedir.

Buna göre; KYBELE ve YORDAM programlarında bu özellik mevcuttur. Her iki programın

kullanıcılarının %100 oranında olumlu cevap verdiği görünmektedir. BLISS kullanıcılarının

ise, yalnızca %25’i olumlu yanıt vermiştir, geriye kalan %75’lik bölüm ise bu özelliğin

mevcut olmadığını belirtmektedir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 58: Sağlama Bölümünün Kataloglama İle Eş Zamanlı Olması Durumu

120

Yine iki program için de, kataloglama bölümünde kaydı girilen bir kaydın satın alma

bilgilerine sipariş no üzerinden erişim imkanı, %100’lük bir başarı oranı ile mevcuttur. BLISS

programının ise %25 oranında başarı elde ettiği görünmektedir (Tablo 59).

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 59: Sipariş No Üzerinden Erişim Durumu

Tablo 60’dan elde edilen verilere göre, KYBELE ve YORDAM programları aracılığı

ile sorgulama yapan kullanıcıların siparişteki materyalleri görebilme imkanları vardır. BLISS

kullanıcılarının ise yalnızca %25’i olumlu yanıt vermiştir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 60: Siparişteki Materyallerin Görüntülenmesi Durumu

121

Kütüphaneye bağlı veya dışarıdan gelen materyal isteklerinin alınması ve

kaydedilmesi özelliği Tablo 61’de listelendiği üzere, KYBELE, YORDAM ve BLISS

programları ile mümkün görünmektedir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 61: Kullanıcı İsteklerinin Kayıt Edilmesi Durumu

Yine KYBELE ve YORDAM programları kullanıcıların materyal isteklerinin online

yapılmasına imkan tanırken BLISS programı, kullanıcı isteklerinin online yapılmasına imkan

tanımamaktadır (Tablo 62).

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

1

3

4

KYBELE

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 62: Kullanıcı İsteklerinin Online Yapılabilmesi Durumu

Bununla beraber sadece KYBELE ve YORDAM programları kurum içinden veya

kurum dışından gelen bu isteklerin kurum dışı, kurum içi, fakülte, bölüm düzeylerinde

görüntülenmesini sağlamaktadır (Tablo 63).

122

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 63: İsteklerin Fakülte, Bölüm Bazında Listelenebilmesi Durumu

Tablo 64 ve 65’de görüntülendiği gibi, BLISS, KYBELE ve YORDAM programları

harcamaların bütçelendirilmesi ile çalışılan firmalara alınacak materyaller ile ilgili listeler

gönderilmesi işlemlerini yapmaktadırlar.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 64: Harcamaların Bütçelendirilmesi Durumu

123

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 65: Alınacak Listelerinin Gönderilmesi Durumu

Programın, gerektiğinde sistemde kayıtlı olan üç firma arasında geçici kıyaslama

yaparak en düşük fiyatı veren firmaları listeleyebilmesi özelliğini ankete katılan

programlardan hiçbirinin gerçekleştirmediği Tablo 66’da görüntülenmektedir.

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 66: Firma Kıyaslama Durumu

Son anket sorumuz olan, bu modüle ait tüm alan bilgilerinden detaylı sorgulamalar

yapılıp yapılamadığının tespitine yönelik, Tablo 67’de listelenmekte olan sorumuza, sadece

YORDAM kullanıcılarının tamamı olumlu yanıt vermişlerdir. Bu soruya BLISS ve KYBELE

programlarının kullanıcılarının tamamı ise olumsuz yanıt vermişlerdir.

124

Kullanılan Otomasyon Programı

EVET

HAYIR

FİKRİM YOK

TOPLAM

BLISS

4

4

KYBELE

4

4

YORDAM

4

4

Tablo 67: Tüm Alanlardan Sorgu Yapabilme Durumu

Bütünleşik kütüphane otomasyon programlarındaki modüllerin değerlendirilmesinden

sonra ankete katılan kütüphane yöneticilerine yöneltmiş olduğumuz ve esasında yapılan

anketin anahtarı durumundaki soru ise “Kullanılan Otomasyon Programından memnun

musunuz?” sorusudur. Ancak ; bu soruya verilen cevapların listelendiği Tablo 68’da da yine

BLISS ve MİLAS kullanıcılarının olumsuz yanıt verdikleri görünmektedir. Ankete katılan

YORDAM ile KYBELE kullanıcılarının tamamı, kullanmakta oldukları programlardan genel

anlamda memnun olduklarını belirtirlerken, BLISS kullanıcılarından sadece Abant İzzet

Baysal Üniversitesi ile Gaziantep Üniversitesi Kütüphanelerinin, MİLAS kullanıcılarından ise

yalnızca Ankara Üniversitesi Kütüphanecilerinin kullandıkları programdan memnun oldukları

sonucuna varılmaktadır. Yine MİLAS kullanıcısı olan Gaziosmanpaşa Üniversitesi

Kütüphanesi’nin çalışanları ise, bu konuda karasız olduklarını, programın eksiklerinin çok

olduğunu ve üretici firmanın sorunların çözümü konusunda ki geri dönüşünün uzun

sürdüğünü, mevcut eksikliklerin giderildiği takdirde memnun olabileceklerini belirtmişlerdir.

Hacettepe Üniversitesi ile Gazi Üniversitesi kütüphanelerinin çalışanları ise, BLISS

programının kütüphanelerinin istek ve ihtiyaçlarına cevap verebilecek kapasitede olmadığını,

iş yoğunluğu daha düşük ve dermesi daha sade olan kütüphaneler için uygun bir program

olabileceğini ancak kendilerine yeterli gelmediğini dile getirmekteler. Özellikle bu iki

üniversitenin süreli yayınlar birimi programın yeterli gelmediğini vurgulamaktalar ve tüm

işlemlerini hala manuel olarak, kartoteksler aracılığı ile verdiklerini belirtmekteler. Süreli

yayınlar birimi çalışanları, kütüphaneye gelen süreli yayınların izlenmesi işlemini kartlar ile

yaptıklarını, bu kartların arka yüzüne yayının katalog bilgilerini (eser adı, abonelik başlama

tarihi, periyodu, hangi firmadan geldiği, fiyatı vb.), ön yüzüne ise izleme bilgilerini girerek

takip ettiklerini dile getirmişlerdir.

125

Kullanılan Programdan Memnun Olma Durumu

BLISS

KYBELE

MİLAS

YORDAM

TOPLAM

EVET MEMNUNUM

Abant İzzet Baysal Üniversitesi

1

1

Anadolu Üniversitesi

1

1

Ankara Üniversitesi

1

1

Atatürk Üniversitesi

1

1

Cumhuriyet Üniversitesi

1

1

Gaziantep Üniversitesi

1

1

İnönü Üniversitesi

1

1

Marmara Üniversitesi

1

1

On Dokuz Mayıs Üniversitesi

1

1

Uludağ Üniversitesi

1

1

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi TOPLAM

1

1 11

HAYIR MEMNUN DEĞİLİM

Adnan Menderes Üniversitesi

1

1

Gazi Üniversitesi

1

1

Hacettepe Üniversitesi

1

1

Niğde Üniversitesi TOPLAM

1

1 4

KARARSIZIM

Gaziosmanpaşa Üniversitesi TOPLAM

1

1 1

Tablo 68: Üniversitelerin Kullandıkları Programlardan Memnun Olma Durumları

126

Kullanıcıların anket sorularının tamamına vermiş oldukları Evet/ Hayır cevaplarının

programlara göre dağılımının görüntülendiği Grafik 1’de listelenen durum da Tablo 68’de

görüntülenen, programlardan memnun olunup olunmaması durumuna verilen cevapların

sonuçlarının doğruluğunu desteklemektedir. Buna göre; anketin genelinde tüm sorulara en

çok olumlu yanıt alınan program YORDAM iken en az olumlu yanıtın geldiği program

MİLAS’dır.

PROGRAM

yordammilaskybelebliss

Cou

nt

300

200

100

0

CEVAP

Evet

Hayir

Fikrim Yok

GRAFİK 1 : VERİLEN EVET/ HAYIR CEVAPLARININ PROGRAMLARA GÖRE DAĞILIMI

Ankete katılan tüm kütüphanecilerin verdikleri cevaplar neticesinde, yerli kurum/

kuruluşlar tarafından üretilen mevcut Türkçe tabanlı bu dört kütüphane otomasyon

programından yalnızca, YORDAM ve KYBELE programlarının diğer iki yazılıma göre

üniversite kütüphanelerinin ihtiyaçlarını karşılayabilmede yeterli oldukları sonucu elde

edilmektedir. Her iki yazılımında anketimize katılan tüm kullanıcıları, mevcut sistemlerinden

memnun olduklarını belirtmektedirler.

127

Anket çalışmamızdan, genel anlamda elde edilen sonuçlar ise şu şekildedir:

• Bu anket çalışmasında sadece 16 adet üniversite kütüphanesi örneklem olarak

alınmıştır. Ancak, günümüzde ülkemiz üniversite kütüphanelerinin hemen hemen

tamamı, kurumun bilgi işlem çalışanları tarafından geliştirilmiş ya da ticari

firmalardan sağlanmış bir kütüphane otomasyon programına dayalı olarak iş ve

hizmetlerini yürütmekteler. Bu çalışma sonucunda elde edilen sonuçlardan bir tanesi,

çalışmamıza katılan üniversite kütüphanelerinin 20 yılı aşkın bir süredir, kurumlarının

bünyesinde ki bilgi işlem çalışanları tarafından hazırlanan yazılımları kullanmaktan

ziyade ticari kurum/ kuruluşlar tarafından üretilen, geliştirilen paket halinde sunulan

bütünleşik kütüphane otomasyon programlarını kullanmayı tercih ettikleri yönündedir.

• Web üzerinden ya da kurum içerisinden kullanıcıya ulaşılmasını sağlayan, bir anlamda

kütüphanenin dışarıya açılan penceresi, çehresi olarak nitelendirilebilecek opac

sayfaları ile yetkili kullanıcıların görebildiği sistemin diğer sayfalarının, kullanım

kolaylığı ve yönlendirici bilgilere sahip olma durumları incelendiğinde yarı yarıya bir

başarı elde dilmiştir. Kullanılan programlarının iki tanesinin arayüzünden

kullanıcılarının memnun olmadığı anlaşılmaktadır.

• Sistemlerin veri tabanlarında ki bilgilerin, istenilen zaman aralıklarında kolaylıkla

yedeklenebildiği, tüm programların başka bir programa ihtiyaç duyulmaksızın internet

uyumlu olarak çalışabiliyor olması, istenilen IP aralığından bağlanacak olan

kullanıcılara haklar, yetiler verilebilmesi özelliği, sistemi oluşturan her modül

içerisinde kullanıcı/ kütüphaneci bazlı yetkilendirme yapılabilmesi, sınırsız veri kaydı

yapılabilmesi, online teknik destek, en az bir yıl süre ile üretici firma garantisi altında

olma, güncellemelerde veri bütünlüğünün korunabilmesi özelliklerini tüm

programların desteklediği sonucu elde edilmiştir.

• Yine çoklu dil ve çoklu kullanıcı desteği verilebilmesi durumunu tüm programların

yüksek oranda sağlayabildiklerini görmekteyiz. Ancak, YORDAM programının

kullanıcıları karakter sorunu yaşamaktalar.

• YORDAM ve BLISS yazılımlarının yurt dışında da kullanıcıları bulunmaktalar. Yine

yurt içinde en fazla kullanıcıya sahip olan yazılım YORDAM’dır.

• Tüm programların MARC standardını destekliyor olması sevindirici bir durumdur

ancak, hemen arkasındaki MARC’ın tüm alanlarının kullanımı mümkün mü sorusuna

verilen cevaplar da YORDAM yazılımını kullanan kütüphanelerin tamamının olumlu

yanıt vermesi düşündürücüdür. Çünkü, YORDAM yazılımı firmanın kendisinin

128

oluşturmuş, geliştirmiş olduğu, literatürde adı geçmeyen TÜRKMARC formatını

kullanmaktadır ve sadece 110 adet MARC alanı mevcuttur. Alt alanların kullanılması

gibi bir durum söz konusu dahi değildir. Ve bu durum, MARC standardının

katalogcular tarafından çokta iyi bilinmiyor olabilmesi ihtimalini doğurmaktadır.

• Kataloglama konusunda karşılaşılan diğer bir sorun ise, programların Bkz.- Ayr.Bkz.

göndermelerinin kullanımına izin vermemeleridir. Oysa, kullanıcıların dermedeki ilgili

materyallerin tamamına erişebilmesi bu göndermelerin katalog girişi esnasında her

materyal için yapılmasına bağlıdır. Otorite dizin dosyalarının oluşturulması durumunu

ise tüm programların gerçekleştirdiği görünmektedir. Ancak, YORDAM programının,

veri girişine hız ve verim sağlamak amacıyla oluşturulan otorite dosyalarının, veri

girişi esnasında kullanımına izin vermediği tespit edilmiştir. Örneğin, yazar otorite

dosyasında bulunan bir yazarın isim ve soyadı kayıt edilirken sistem sadece bu ismin

dosyada olduğunu belirtmektedir. Veri girişi yapan kütüphanecinin dosyada kayıtlı

olan bu ismi veri giriş alanına çekebilme şansı bulunmamaktadır.

• Tüm programlar basit ve gelişmiş düzeyde sorgulama seçenekleri sunmaktadırlar.

Sadece BLISS programı, büyüktür, küçüktür, büyükeşittir gibi mantıksal operatörlerin

kullanımına imkan sunmamaktadır.

• Sorgulama sonuçları üzerinden tekrar sorgulama yaparak, spesifik sonuçlar elde

edebilme özelliğine KYBELE programı sahip değildir.

• Sorgu sonucunda elde dilmek istenilen kayıt sayısının belirlenebilmesi özelliği de

KYBELE programında mevcut değildir.

• Katalog ve demirbaş detaylarının tamamından sorgulama yapılabilmesi özelliğini tüm

programlar %100 oranında desteklerken, KYBELE programı için bu başarı yüzdesi

%50’lerde kalmıştır. Sorgulama faaliyetlerinin tespitine yönelik soruların büyük bir

kısmına olumsuz yanıt veren KYBELE programının bu alanda, diğer programlara

nazaran eksik olduğu tespit edilmiştir.

• Ödünç verme biriminde, tüm dolaşım kullanıcılarının detaylı bir şekilde kullanıcı

bilgileri tüm programlara kayıt edilebilmektedir. Ancak, kullanıcıların resimlerinin

sisteme eklenilmesi özelliğini sadece KYBELE programı desteklememektedir.

• Tüm yazılıların parametrik bir yapısı vardır. Hem her modül bazında yetkilendirme

yapabilmek, hem de materyale göre ya da kullanıcı grubuna göre ödünç alma yetkisi

belirleyebilme özelliklerine tüm yazılımlar sahipler.

129

• Süresi içerisinde iade edilmeyen yayınlar için, kullanıcının posta adresine otomatik

hatırlatma formları gönderilmesi özelliği MİLAS programında bulunmamaktadır.

• Üyelere programdan kendileri ile alakalı özel ve genel bilgilerin duyurulması işlemini

yalnızca YORDAM programı gerçekleştirmektedir.

• Düzenli ve düzensiz süreli yayınların izlenmesi işlemlerinde BLISS ve MİLAS

programlarında sorunlar yaşandığı görünmektedir.

• Süreli yayınlara ait içindekiler, abstract bilgilerinin katalog kaydına girilebilmesi

özelliği ise BLISS programı haricindeki programlar tarafından sağlanmaktadır.

• Tüm yayınlar ile ilgili istek ve ödeme detaylarının listelenebilmesi ile ciltleme

detaylarının izlenebilmesi özellikleri yalnızca KYBELE ve YORDAM programlarında

mevcuttur.

• Eksik sayıları bulunan herhangi bir yayın ile ilgili eksik sayı isteme yazılarının

otomatik olarak yazdırılabilmesi özelliği sadece KYBELE programında vardır.

• Abone süresi biten bir yayın ile ilgili uyarıların kullanıcının belirlediği süre öncesinde

otomatik olarak verilebilmesi özelliğinin de sadece KYBELE programında bulunması

bu programın diğer programlara göre süreli yayın modülünde daha başarılı olduğu

fikrinin gelişmesine neden olmaktadır. KYBELE programının bu modülde ki

başarısını bu modülde ki YORDAM programı takip etmektedir.

• BLISS programının sağlama modülünün işlevsel olmadığı belirtilmektedir. MİLAS

programı ise sağlama modülüne sahip değildir.

• KYBELE ve YORDAM programlarının sağlama modülleri kataloglama birimi ile eş

zamanlı çalışmaktadır.

• KYBELE ve YORDAM programlarında sorgulama yapan kullanıcılar siparişteki

materyalleri görebilmekteler. Ve dermeye eklenilmesini istedikleri materyallerin

kaydını sisteme girebilmekteler. Kütüphaneciler, kullanıcılardan gelen bu materyal

isteklerini fakülte, bölüm, kurum içi, kurum dışı şeklinde görüntüleyebilmekteler.

• Tüm programlar, tüm modüllerde detaylı listeler alınabilmesini sağlamaktadır.

• Ankete katılan KYBELE ve YORDAM programlarının kullanıcılarının tamamı,

BLISS programı kullanıcılarının %50’si, MİLAS programı kullanıcılarının ise %25’i

kullanmakta oldukları programlardan memnun olduklarını belirtmekteler.

130

Ülkemizde geliştirilmekte olan Türkçe tabanlı kütüphane otomasyon programlarının

her birinin kendi içerisinde bir takım eksiklikleri olduğu, hiç birisinin tam anlamı ile tüm

standartları desteklemediği görünmektedir. Bu durum, bütçeleri iyi olan, büyük üniversite

kütüphanelerini yurtdışında ki yazılımlara yönlendirmektedir. Üniversitelerin kütüphanecilik

bölümleri, meslek dernekleri ve en önemlisi Milli Kütüphane öncülüğünde, kütüphanecilik

literatüründeki standartları taşıyan ulusal bir kütüphane otomasyon programının oluşturulması

kütüphanecilik mesleğinin gelişimi için gereklidir. Aynı zamanda, bu ihtiyaç giderildiğinde

üniversite kütüphaneleri bütçelerini, rakamları çoğu zaman 100 bin$’ları bulabilen yazılımlara

ayırmak yerine diğer ihtiyaçları için kullanabilme şansını yakalamış olurlar.

131

V. BÖLÜM

SONUÇ VE ÖNERİLER

V.A. SONUÇ

Bilginin yoğun olarak üretildiği ve aynı yoğunlukla tüketildiği çağımızda, insanlık

tarihinin bir ilki yaşanmaktadır. Bu ilk yaşanmakta olan çağın isminin aynı zamanda yaşayan

topluma da verilmesidir. Yani günümüzde bilgi, hem çağı hem de toplumu nitelemektedir.

Bilim ve teknolojide yaşanan baş döndürücü gelişmeler ve bilginin ekonomik bir değer olarak

toplumsal ve bireysel yaşamda yer bulması, bu nitelemelerin temel nedeni olarak karşımıza

çıkmaktadır.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra bilimsel araştırmaların artmasına paralel olarak,

gerçekleşen yayın patlaması, gelişen teknoloji ile birlikte basılı materyal sayısının hızla

artmasına neden olmuştur. Bu durum, kullanıcılarına en doğru, en kapsamlı ve en iyi hizmeti

verebilme çabasında olan kütüphaneleri doğrudan etkilemiştir. Niteliği değişen okuyucunun

isteklerini karşılayabilmek için kütüphanelerde yapısal ve hizmet açısından birçok değişiklik

gerçekleşmiştir. Yirmi birinci yüzyılın en önemli buluşlarından birisi olan, uygulandığı her

alanda insan gücünün erişemeyeceği hız, yanılmazlık, güvenilirlik ve doğruluk sağlayan

bilgisayarların 1960’lı yıllarda kütüphanelere girmesi ise, tüm kütüphanecilik işlemlerini bir

adım öteye götürmüştür. Kütüphaneler, birer kitap deposu olmaktan çıkıp, modern

teknolojinin tüm olanaklarından yararlanan, okuyucunun niteliğine ve isteklerine uygun,

araştırmaya yönelik, doğrudan bilginin kendisine en çabuk ve en doğru bir şekilde ulaşmayı

amaçlayan kurumlar haline gelmişlerdir.

Bilginin depolandığı ve bilgiye erişimin sağlandığı organizasyonlar olan kütüphaneler

yüzyıllar boyunca personel, derme, bütçe gibi olanaklarıyla hedefledikleri kullanıcı grubuna

gereksinim duydukları bilgiyi en kısa sürede ve hızlı bir biçimde iletebilmeyi amaç

edinmişlerdir. Ve kütüphaneler, temel amacı olan bilgilendirme işlevini, bilgisayar

teknolojileri sayesinde daha etkin, daha hızlı ve daha doğru olarak gerçekleştirme olanağına

kavuşmuşlardır.

Özellikle akademik çalışmaların yapılarak bilimsel bilgilerin üretildiği üniversitelerin

bünyesinde hayat bulan, amacı; bağlı olduğu üniversitenin amaçlarına yönelik bilgi

132

kaynaklarının sağlanması yoluyla koleksiyonun düzenlemesi ve denetim altında tutulmasını

gerçekleştirmek, bilgi hizmetleri tasarlayarak sunmak, öncelikle bağlı olduğu üniversitenin

her biriminin bilgi ihtiyacını karşılamak olan üniversite kütüphaneleri bilim ve teknoloji

dünyasında ki bu değişim ve gelişimden en çok etkilenen kurumlar olmuşlardır.

Bilgi içeren her türlü bilgi kaynağını en verimli şekilde kullanma gereksinimi, artan

iletişim hızı, gerekli bilgilerin fazlalığı, bu bilgilerin süratle elde edilmesi ve işlenmesi

zorunlulukları, değişen kullanıcı ihtiyaçları ve beklentileri sonucunda, materyalin

kütüphaneye sağlanması, materyalin tanımlanması, analizi, dolaşımı ve yönetimi gibi pek çok

kütüphane işleminin bir arada gerçekleştirilmesini sağlayan, bilgiye ve materyale ulaşımı

kolaylaştıran, kütüphaneler arası kaynak alışverişinin gerçekleştirilmesinde önemli rol

oynayan bütünleşik kütüphane otomasyon sistemlerini gündeme getirmiştir.

Birbirleri ile entegre çalışan modüllerden oluşan kütüphane otomasyon sistemlerinin

geliştirilmesi ile kütüphanelerde günlük, rutin işlemler daha kısa sürede, daha az emek ve para

harcanarak yapılmaya başlanmıştır. Bilgisayara dayalı kütüphanecilik işlemlerinin hayata

geçirilmesi ile, her şeyden önce kütüphanelerdeki iş akışı değişmiştir. Örneğin, geleneksel

kütüphane sisteminde, materyalin sağlanması sırasında yapılan bir takım işlerin kataloglama

esnasında yinelenmesi bilgisayara dayalı kütüphane sistemleri sayesinde ortadan kalkmıştır.

Kütüphanede her hangi bir işi yapmak için gerekli olan personel sayısında büyük bir

artış olmaksızın daha fazla iş yapılabilmesi sağlanmıştır. Böylece personel giderleri azalmış

ancak bilgisayar sisteminin giderleri ortaya çıkmıştır. Bununla beraber, personelin niteliği de

ön plana çıkmaktadır. İleri teknoloji ürünü olan karmaşık ve hassas bilgisayar sistemlerinin

kullanımı ve yönetilmesi, kütüphane personelinin belli niteliklere sahip olmasını

gerektirmektedir. Kütüphanecilik bilgisi yanında bilgisayar kullanımı, bilgisayar teknolojileri,

veri tabanları, bilgi ağları vb alanlarda bilgi sahibi olması mecburidir.

Bilgisayara dayalı sistemlerin kütüphanelerde kullanılmaya başlanması ile sağlanan

bir diğer avantaj ise işbirliği, kaynak paylaşımı ve standartlaşma konularında görünmektedir.

Bilgi kaynaklarının daha akıllıca kullanılması ve savurganlığı önleme konusundaki çalışmalar

bu sistemler sayesinde büyük bir hız ve kolaylık kazanmıştır. Bunun nedeni, kütüphane

otomasyonun başlıca amaçlarından birisinin standartlaşmaya gidilerek evrensel bilginin ulusal

ve uluslar arası boyutta değişimini ve erişimini hızlandırmak ve kolaylaştırmak olmasıdır.

133

Kütüphanecilik mesleği için standartlaşma, standartların oluşturulması ve

kullanılması, kütüphaneler arasında işbirliği ve kaynak paylaşımı için bir zorunluluktur.

Standartlaşma kütüphanelerin donanımını, yazılımını, dokümantasyon ürünlerini, zihinsel

işlemleri etkiler, kullanılan yöntem ve teknikleri basitleştirir ve iyileştirir, üretilen hizmetler

arasında uyumu sağlar. Böylece standartlaşmayla kütüphane işlemleri hızlanır, maliyetler

düşer, gecikmeler önlenir ve bilgi- belge değişimine olanak sağlanır.

Ancak, kütüphanelerin iş ve hizmetlerini bilgisayarlara/ otomasyona aktarma süreçleri

zor ve masraflı bir süreçtir. Ülkemizde kütüphane otomasyonu çalışmaları başlangıçta,

yetersiz teknoloji ile bu konudaki bilgi eksikliği nedenleri ile başarısızlığa uğramış ve bir çok

kurumun zaman, emek ve para kaybetmesine neden olmuştur. Bugün bile zaman zaman

kurumların bu tarz sıkıntılar yaşamasına neden olan sorunlar ise şunlardır:

• Otomasyon faaliyetlerinin kütüphanelerin bağlı bulunduğu üst kurumun

kütüphaneye tanıdıkları olanaklar çerçevesinde geliştirilmiş olmasıdır.

Kuruluşların bu konuya ilişkin istekleri ve destekleri gelişimi belirleyici en

önemli etken olmaktadır.

• Ülkemizde kütüphane otomasyonu alanındaki gelişmeleri izleyecek ve bu

gelişmeler çerçevesinde otomasyon faaliyetlerini yönlendirecek bir kuruluşun

olmaması.

• Uygulamaya geçen kütüphanelerde önce donanımın sağlanması, sonra

yazılımın elde edilmesi. Oysa, yazılım belirlenmesi, daha sonra uygun

donanım edinilme yoluna gidilmesi her zaman daha sağlıklı sonuçlar

alınmasını sağlamaktadır.

• Ve yazılımı kuruluş içinde bir yazılım grubunun oluşturduğunda daha

ekonomik ve faydalı olacağına olan yanlış inanış. Oysa bu yol , profesyonel

programcıların dahi uzun zamanını alması (1-3 yıl), yine yazılımda giderilmesi

uzun zamanlar alabilecek birçok hata ve eksikliğin ortaya çıkması nedenleri ile

ekonomik değildir. Bugün birçok kurum/ kuruluş tarafından üretilen,

geliştirilen bir paket program almak, yazılımın çabuk teslim edilmesi,

sürümünün olması, teknik desteğinin bulunması gibi nedenler ile çok daha

avantajlı görünmektedir.

134

İnsanoğlu içinde bulunduğu dönemde, mücadelenin en büyüğünün her geçen gün

büyük bir hızla çığ gibi artan bilginin, denetimi boyutunda yaşamaktadır. Böylesine bir

ortamda özellikle akademik çevrelerin sorunlarını bilgiye dayalı çözebilmeleri için bilgi

kaynaklarına ulaşma, bu kaynaklar arasında yer alan çeşitli bilgilerden gereksinim duyulanları

seçme, seçilen bilgileri gereksinimler doğrultusunda düzenleme, yorumlama, saklama,

paylaşma ve istendiğinde onlara yeniden erişimi sağlamaları gerekmektedir. Günümüzde

kütüphanelere bu konularda destek vermek ve yardımcı olmak amacı ile yerli kurum/

kuruluşlar tarafından geliştirilmiş/ geliştirilmekte olan kütüphane otomasyon programlarına

büyük işler düşmektedir. Her şeyden önce bu programların kütüphane otomasyonu

konusunda literatürde yer edinmiş olan standartlara sahip olması ve teknolojiye paralel olarak

gelişimlerini sürekli hale getirmeleri şarttır.

Bu düşüncelerden hareketle çalışmamızda, Türkiye’deki üniversite kütüphanelerinde

kullanılmakta olan, yerli kurum/ kuruşlar tarafından üretilmiş Türkçe tabanlı kütüphane

otomasyon programlarının mevcut durumu, özellikleri, avantaj ve dezavantajları nelerdir

sorularına yanıt aranmıştır. Çalışmanın problemi: “Üniversite kütüphanelerinde kullanılan

Türkçe tabanlı kütüphane otomasyon programları literatürdeki mevcut standartları ne ölçüde

sağlamaktadır ve mevcut kullanıcılar programlardan memnun mudur?” olarak

şekillendirilmiştir.

Çalışmamızın sonucunda ise, “Üniversite kütüphanelerinde kullanılan Türkçe tabanlı

kütüphane otomasyon programlarının her birinin kendi içerisinde bir takım eksiklikleri

bulunmaktadır” şeklinde belirlenen hipotezimizin, elde dilen veriler doğrultusunda doğru

olduğu saptanmıştır.

Bu çalışmada, ülkemizde ki yerli kurum/ kuruluşlar tarafından geliştirilmekte olan

BLISS, KYBELE, MİLAS ve YORDAM kütüphane otomasyon programları ve bu

programları kullanmakta olan on altı üniversite kütüphanesi araştırma kapsamına alınmıştır.

Araştırma yöntemi olarak betimleme yöntemi uygulanmış, veri toplama aracı olarak da anket

tekniğinden yararlanılmıştır.

Kullanılan programların hangi standartları, özellikleri taşıdıklarını ve programları

kullanan kütüphanecilerin genel anlamda programlardan memnun olup olmadıklarının

saptamasına yönelik olarak üniversite kütüphanesi çalışanlarına anket uygulanmıştır.

135

Anketteki sorulara verilen istatistiki verilerin SPSS programı aracılığı ile

değerlendirilmesi sonucunda ise; söz konusu programların her birinin kendi içerisinde bir

takım eksiklikler ve sorunlar yaşadığı, buna rağmen ele alınan dört programdan iki tanesinin

tüm kullanıcılarının memnun oldukları sonucuna varılmıştır.

V.B. ÖNERİLER

Araştırmadan elde edilen veriler ve bu verilerin değerlendirilmesi sonucunda aşağıdaki

öneriler geliştirilmiştir:

Kütüphane otomasyonunun gerçekleşmesini ve yaygınlaşmasını engelleyen personel,

bütçe, teknolojik ve örgütsel sorunlar vardır. Kütüphane otomasyonu, kütüphanecilerle

bilgisayar uzmanlarının bir arada çalışmasını gerektiren bir alandır. Bu nedenle üniversitelerin

bilgi ve belge yönetimi bölümlerinde otomasyon bilgileri daha yoğun verilmelidir.

Otomasyona giriş düzeyi bilgilerinin yanı sıra uygulamaya yönelik çalışmalar yapılmalıdır.

Temel kavramlar verilmeli ve kütüphane otomasyonunun gerekliliğini vurgulayıcı,

uygulamada izlenecek yöntem ve teknikleri öğretici konulara ağırlık verilmelidir. Ayrıca,

halen çeşitli kütüphanelerde görev yapmakta olan personelin kütüphane otomasyonu

konusunda bilgilendirilmesi gerekmektedir. Bunun için kurslar düzenlenmelidir.

Üniversitelerin kütüphanecilik bölümleri ile işbirliğine gidilebilir. Diğer bir önerimizde,

mesleki örgütlenmeyi üstlenmiş meslek dernekleri bünyesinde Kütüphane Otomasyonu

Komisyonu kurularak mesleki eğitim programlarının buradan yürütülmesi şeklindedir.

Kütüphane otomasyonu çoğu zaman yüklü harcamalar yapılmasını gerektirmektedir.

Donanım ve yazılım edinme maliyeti yüksektir. Kütüphanelerin sınırlı bütçeleri yeterli

gelmemekte, bir çok proje hayata geçirilmeden noktalanmaktadır. Bu sorunun üstesinden

gelebilmek için kütüphanelerin bütçeleri giderlerle orantılı olarak arttırılmalıdır veya

kurumların genel bütçelerinden ayrıca kütüphane otomasyonu çalışmaları bir pay ayrılmalıdır.

Kütüphanelerde kullanılan yazılımların kurum programcıları tarafından

hazırlandığında uzun vadede bir çok sorun ile karşılaşılacağı unutulmamalıdır. Bu durum

yazılım maliyetini yükseltmekten başka, programcıların kütüphanecilik bilgisi ile orantılı

olarak işletimde yazılım hataları (bugs) oluşmasına neden olacaktır. Bu gibi nedenlerle

136

kütüphanelerin hazır yazılım edinmeleri ve kullanmaları uzun vadede çok daha avantajlı ve

karlıdır.

Ancak, ticari amaçlı firmalar tarafından üretilmiş paket bir programın alımı esnasında

kütüphanecilerin, programın şu özellikleri taşıyıp taşımadığına dikkat etmeleri gerekmektedir:

1- Yazılımın amaca ve bütçeye uygunluğunun tespiti: Bunun için ne yapmak istendiği,

neye gereksinim duyulduğu çok iyi saptanmalıdır. Sağlanması düşünülen yazılımın,

ihtiyaç duyulandan fazlasını yapıp yapmadığı da önemlidir. Şayet orta düzeyde bir

program ihtiyacı karşılıyorsa çok çok güçlü, karmaşık yapılı, daha pahalı ve öğrenmesi

daha zor olan bir program elde etmek gereksiz olabilir.

2- Yazılımın ne tür donanımla ve hangi işletim sistemiyle çalıştığının belirlenmesi:

Kütüphanenin bilgisayarı var ise yazılımın bu donanımla çalışıp çalışmayacağı,

donanımı yoksa (ki doğru olan donanımın yazılımdan sonra elde edilmedir) yazılımın

çalışacağı donanımın fiyatı, depolama kapasitesi, gerektirdiği özellikler ve işletim

sistemi açısından kütüphanenin koşullarına uygun olup olmadığının araştırılması

gerekmektedir.

3- Yazılımın üretici kuruluşunun bilgisayar ve kütüphane bilimi konusundaki bilgi

düzeyi, bu alanda verdiği hizmetlerin durumunun öğrenilmesi: Yazılım üreticisinin

yeterliliği ve güvenilirliği kesinlikle araştırılmalıdır. Bu alanda ne kadar süredir hizmet

verdiği, daha önce gerçekleştirmiş olduğu projelerin başarısı ve yeterliliği gibi

konularda bilgi sahibi olmak önemlidir.

4- Yazılımın diğer kütüphaneler tarafından kullanım süresi ve başarısı: Yazılım ne kadar

süre ile piyasada kullanılmakta sorusunun cevabı mutlaka öğrenilmelidir. Çünkü, bir

yazılım ne kadar uzun süredir kullanılıyorsa, bu durum hem onun başarısını,

kullanıcılarının memnuniyet durumunu gösterir, hem de gelişimini tamamlamış

olduğunu, hatalar ve kullanıcı isteklerinin en aza indirilmiş olması anlamına gelir.

Yazılımın başarısı yazılımı kullanan kurum ve kuruluşların kütüphanecileri ile

görüşerek saptanmalıdır.

5- Yazılımın öğrenme kullanma kolaylığı ve sayfa düzenleri: Komutların ekranda menü

şeklinde verilip verilmediği, yönlendirmelerin yeterince açık ve anlaşılır olması, cevap

süresinin yeterli olması önemlidir. Sistemin kullanıcılara sunduğu, tarama stratejisi,

hata mesajları ya da diğer yönlendirici bilgiler, sayfa üzerinde hemen dikkat çekecek

formatta yazılmalıdır. Bu bilgilerin, kullanıcı açısından önemli olduğu ilk bakışta

137

algılanabilmelidir. Yine sayfa üzerinden verilen yönlendirici bilgilere, ifadelere özen

gösterilmelidir. İfadeler hemen anlaşılacak şekilde açık, kısa ve öz bir dille

verilmelidir. Kullanıcının erişmek istediği kaynakla ilgili bilgiye kapsamlı bir

formatta, mümkün olan en kısa sürede, fazla çaba harcamadan ve sıkılmadan erişimine

yardımcı olmak önemlidir. Bu nedenle, arayüz tasarım çalışmalarının, kütüphaneciler,

bilgisayar programcıları ve sistem tasarımcıları gibi farklı alanlarda uzman kişilerin

oluşturacağı bir grup çalışması ile yürütülmesi gerekmektedir. Yine tasarım

aşamalarında, sistemin denemesi ve eksikliklerinin giderilebilmesi için ön çalışmaların

yapılması da dikkat edilecek noktalar arasındadır. Sistemin işleyişi hakkında yapılacak

bu çalışmalar arasında kullanıcı çalışmalarını eklemek de mümkündür. Kullanıcılara

uygulanacak testler veya görüşmeler sonucu elde edilecek geri bildirimler, en az

sistemden alınan geribildirimler kadar önemlidir. OPAC sayfaları ve sistemin diğer

sayfalarının arayüzleri sürekli kendilerini yenilemek zorundadır. Sistemin

işlevselliğinin, güncel olduğu sürece artacağı gerçeği unutulmamalıdır.

6- Yazılımla ilgili dokümantasyonun durumu: Yazılım ile ilgili bilgileri taşıyan

materyaller (kullanıcı el kitapları- yazılı teknik özellikler) alınmalıdır. Hatta son

zamanlarda CD’ler üzerinden sunulan öğretici materyaller bulunmaktadır. Bunlar

yazılım hakkında bilgi sahibi olmak isteyen kullanıcılar için önemli ve yararlıdır.

7- Yazılımın genişleme ve veri değişimlerine uygunluğu: Bugünkü gereksinimi

karşılayan bir yazılım gelecekte yeterli olmayabilir. Genişleme olanağının bulunması

gelecekte de programın işlevselliğini yitirmemesini sağlayacaktır.

8- Üretici firmanın destek ve eğitim olanağı: Alınan yazılımın ne kadar süre ile üretici

firmanın garantisi altında olduğu, kullanım esnasında karşılaşılabilecek sorunlarda

teknik desteğin nasıl verileceği ve sistemin kullanımının öğretilebilmesi için verilen

kullanıcı eğitiminin nasıl, ne şekilde, nerede, kaç kişiye, ne kadar süre ile verileceği

sorularının yanıtları mutlaka öğrenilmelidir. Yazılım üreticisi ile bu konuların açık bir

şekilde dile getirildiği garanti ve bakım sözleşmesi yapılmalıdır. Aksi takdirde,

ilerleyen günlerde bu hizmetleri alabilmek için yazılım üreticisine ödeme yapmak

gerekebilmektedir.

9- Versiyon güncellemeleri: Teknoloji geliştikçe ve kullanıcı ihtiyaçları değiştikçe,

kullanılmakta olan yazılımların da tüm bu yeniliklere ve ihtiyaçlara cevap verebilecek

düzende sürekli olarak yenilenmesi geliştirilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde

kullanıcılarının çağın gerisinde kalacak, gelişime açık olmayan programlarda bir süre

sonra piyasadan silinecektir. Ancak, bazı yazılım üreticileri bakım anlaşması

138

kapsamında yeni versiyonları kullanıcılara yüklemekteler bazıları ise bu yeniliği para

karşılığı yapmaktadır. Bu konuda yazılım üreticisiyle bir anlaşma yapılmalıdır.

10- Yazılımın kullanılarak denenmesi: Yazılım alınmadan önce mutlaka (1hafta- 1 ay

süre) ile kurumda kullanılarak denenmelidir.

Hizmetlerinde otomasyona geçiş aşamasında olan kütüphaneler, kütüphane

otomasyonu gerekliliğini yeniden gözden geçirerek kütüphanenin türü, politikası, hizmet

niteliği, kütüphane dermesi, kullanıcı gereksinimleri, binası, bütçesi çerçevesinde ele alıp

değerlendirmelidirler. Kütüphanenin mevcut sistemini değiştirmesi mutlaka beraberinde

birtakım sorunları da getirmektedir. Bunun için ön hazırlık yapılmalı, maliyet çıkarılmalı, iş

çizelgeleri hazırlanmalıdır. Fizibilite çalışması, kütüphane yönetimi tarafından bizzat

yapılmalı ve sonuç rapor edilmelidir.

Kütüphane hizmetleri ve otomasyonu alanındaki gelişmeler, en yeni teknik ve yöntemler

yakında izlenmeli, bu konuda özellikle uluslar arası kuruluşların geliştirdiği standartlara uyum

sağlanmalıdır.

Kütüphane otomasyonunda önemli olan sürekliliğin sağlanmasıdır. Otomasyona başlayıp

sonradan vazgeçmek işlemleri büsbütün karmaşıklaştırmakta ve çözümü güçleştirmektedir.

Kütüphaneler sonradan vazgeçecekleri bu tür çalışmalara başlamamalıdır.

Sonuç olarak, kütüphaneler insanların bilgi gereksinimlerinin karşılandığı ve bilginin

depolandığı mekanlar olarak varlıklarını sürdürmektedir. Teknoloji ile birlikte geçmişteki

durumlarından birçok açıdan farklılıklar göstermektedirler. Halen bilginin en büyük

depolayıcısı ve düzenleyicisi olmalarına rağmen var olma nedenleri değişmiş, derme

oluşturmadan bilgiye erişime kadar gözle görülür geniş bir çevreye yayılmıştır. Söz konusu

değişim süreci kütüphane içi ve dışında meydana gelen değişimdir. Kütüphane yönetimi bu

değişimlerden ne kadar çabuk ve doğru biçimde bilgi edinebilir ise kütüphanenin geleceğine

yönelik stratejik kararlar da o kadar çabuk ve doğru biçimde alınır. Kütüphanelerin iyi bir

biçimde yönetilebilmeleri için kütüphane sistemini oluşturan parçaların ve onların sistem

bütünü içerisindeki işlemlerinin açık bir biçimde tanımlanması gerekmektedir.

139

ÖZET

Tüm dünyada yaşanan bilgi patlaması ve bunun doğal sonucu olarak yaşanan yayın

patlaması nedenleri ile artan yayın hacmi, teknolojideki gelişimlere paralel olarak değişen

kullanıcı ihtiyaçları, modern teknolojinin en büyük kazanımlarından olan bilgisayarların

kütüphanelerde yaygın olarak kullanılmasını sağlamıştır. Böylece, tüm işlem ve hizmetlerde

büyük ölçüde hız, kolaylık ve verim katmak sağlanmıştır.

Şüphesiz bilgisayarlar çağımızın en önemli buluşlarındandır. Uygulandığı alanlara

insan gücünün erişemeyeceği hız, yanılmazlık, güvenilirlik ve doğruluk sağlayan

bilgisayarların kütüphanelerde kullanımı 1960’lı yıllarda başlamış, kullanım alanlarının

artmasına paralel olarakta her geçen gün uygulamaya geçen kütüphane sayısı artmıştır.,

Bu çalışmanın amacı; öncelikle kütüphane otomasyonu alanında, ilk günden bu

zamana kadar yapılan çalışmaları ve bugünkü durumu ortaya koymak, ikinci olarak;

Türkiye’deki üniversite kütüphanelerinde kullanılmakta olan Türkçe tabanlı kütüphane

otomasyon programlarını incelemek ve son olarak mevcut otomasyon programlarının

literatürdeki standartları taşıyıp taşımadığını aynı zamanda kullanan kütüphanelerin

programlardan memnun olup olmadıklarını tespit edebilmektir.

Çalışmanın sonucunda ülkemizde üniversite kütüphaneleri tarafından kullanılmakta

olan dört adet kütüphane otomasyon programının olduğu her birinin kendi içerisinde bir takım

sorunlar, eksiklikler yaşadığı ve yalnızca bu dört programdan iki tanesinin kullanıcılarının

programlardan memnun olduğu tespit edilmiştir ve ülkemizde, kütüphane otomasyonu

alanında ki gelişmeleri izleyecek ve bu gelişmeler çerçevesinde otomasyon faaliyetlerini

yönlendirecek bir kuruluşun olmamasının bu konudaki çalışmaları olumsuz yönde etkilediği

düşünülmektedir.

140

SUMMARY

Information bomm in all over the world and publication capacity which increases

because of publication bomm, a natural outcome of information bomm, users’ needs changing

parallel to developments in technology ensure widespread use of computers, which is the best

profit of modern technology, in the libraries. In this way ; speed, easiness and output are

obtained in all processes and duties.

Computers are, certainly, the most important invention of our time. Computers which

ensure speed to which human power cannot reach perfection, reliability and straightnees

started to be used in the libraries in 1960s and the number of library carrying out the use of

computers increases parallel with the increase of using fields day by day.

The aim of this work is, firstly, to reveal the works which were done from the first day

to this time and the situation for today; secondly; to examine library automation programs in

Turkish foundation which are used in university libraries in Turkey and lastly, to establish

whether existing automation programs have standards in literature, at the same time whether

libraries which use these programs are satisfied with programs.

At the end of this work, it is determined that there are four library automation

programs which are used by university libraries in our country and that there are some

problems and shortage in each of them and that users are satisfied with only two of these four

programs. It is thought that lockness of an organization, follows the developments in library

automation field and directs automation activities in the frame of these developments,

influences negatively.

141

KAYNAKÇA

Akata, Emin. 2001. “Bilgiden bilişime”, 21. Yüzyıla Girerken Enformasyon Olgusu Ulus

Sempozyumu Bildirileri 19- 20 Nisan 2001 Hatay içinde (9-15). Yay. Hazl. Tülay

Fenerci ve Oya Gürdal. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.

Akbulut, Mustafa. 1982. Teknolojik gelişmelerin kütüphanelere etkisi ve milli kütüphanelerde

bibliyografik denetim. (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara, Ankara Üniversitesi.

Akgül, Mustafa. 1996. “Internet’te tarama sistemlerinin kurulması= Building internet search

engines”, Türk Kütüphaneciliği, 10 (3): 244- 264.

Akınoğlu, Hatice Gür. 1987. Kütüphanecilik alanında makinelerin kullanılması ve

değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara, Ankara

Üniversitesi.

Aksakal, Ali. 1999. “Bilişim teknolojisindeki gelişmeler ve kütüphanelere etkileri”, Türk

Kütüphaneciler Derneği, 13 (1): 70- 72.

Aktan, C. Can ve Tunç, Mehtap. 1998. “Bilgi toplumu ve Türkiye”, Yeni Türkiye Dergisi,

Ocak- Şubat 1998: 118- 134.

Alakuş, Meral. 2001. “Bilgi evreninden evrensel bilgi merkezine: İnternetin düzenlenmesi”

[Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://72.14.207.104/search?q=cache:XgBfKQ4pF14:inet-

tr.org.tr/inetconf10/bildiri/52.doc+kataloglama+standartlar%C4%B1&h1=tr&g1=tr

&ct=clnk&cd=37&lr=lang_tr [04.04.2006].

Alır, Gülten. 2002. “Standartlar ve Protokoller” [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://yunus.hacettepe.edu.tr/~gulbun/standartlar26122005.doc [20.03.2006].

Alkan, Nazlı. 1995. “Bilgi taramalarında temel başarısızlık nedenleri= The prime causes of

literature search failures”, Türk Kütüphaneciliği, 9 (2): 91- 102.

142

Alkan, Nazlı. 1995. “Bilgi taramalarının nitelik açısından değerlendirilmesinde bütünlük

(kapsam), yenilik, tarama çıktısı ve kullanıcı çabası ölçütleri”, Türk Kütüphaneciliği,

9 (3): 315- 324.

Al, Umut ve Al, Pınar. 2003. “Elektronik bilgi kaynaklarının seçimi”, Bilgi Dünyası, 4 (1): 1-

14.

Aslan, Hüryaşa. 2001. “KYBELE”, Kütüphanecilikte Yeni Gelişmeler, Kavramlar, Olgular:

37. Kütüphane Haftası bildirileri 26 Mart- 01 Nisan 2001 içinde (123- 129). Yay.

Hazl. Ali Can ve diğerleri. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.

Aslan, Selma. 1990. “Bilgi toplumu ve kütüphaneler”, Bildiriler: Türk Kütüphaneciler

Derneği 40. Yıl Kütüphanecilik Kurultayı (30 Kasım- 1 Aralık 1989- Ankara), Haz.

Doğan Atılgan, Fahrettin Özdemirci, Türk Kütüphaneciler Derneği, s.12.

Arslantekin, Sacit. 1991. “Bilgisayara dayalı indeksleme”, Kütüphane- Enformasyon- Arşiv

Alanında Yeni Teknolojiler ve TÜRKMARC Sempozyumu Bildiri Metinleri 1- 4 Ekim

1991, Beyazıt Devlet Kütüphanesi içinde (194- 199). Yay. Hazl. Hasan S. Keseroğlu.

İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi.

Arslantekin, Sacit. 1998. “Kütüphanelerde bilgisayar kullanımı: Veri tabanlarına bilgi

depolama ve erişimde dikkat edilecek temel noktalar= Usage computer in libraries:

Basic points to concern in information storage and Access for database”, Türk

Kütüphaneciler Derneği, 12 (4): 313- 322.

Arslantekin, Sacit. 2001. “Elektronik kaynakların dizinlenmesi”, Kütüphanecilikte Yeni

Gelişmeler, Kavramlar, Olgular: 37. Kütüphane Haftası Bildirileri 26 Mart- 01

Nisan 2001 içinde (63- 67). Yay. Hazl. Ali Can ve diğerleri. Ankara: Türk

Kütüphaneciler Derneği.

Arslantekin, Sacit. 200?. “Bütünleşik kütüphane sistemlerinde gelişmeler” [Çevrimiçi]

Elektronik adres: http://www.istanbul.kutuphaneci.org.tr/pulman/sa1.pdf

[18.04.2006].

143

Atılgan, Doğan. 1987. “Kataloglamada standartlaşma”, Türk Kütüphaneciliği, 1 (2): 71- 78.

Atılgan, Doğan. 1988. “Kataloglamanın standartlaşmasında milli kütüphanelerin rolü”, Türk

Kütüphaneciliği, 2 (1): 42- 47.

Atılgan, Doğan. 1991. “Bilgisayarlarla kataloglama projesi”, Türk Kütüphaneciliği, 5 (1): 9-

13.

Atılgan, Doğan. 1998. “Üçüncü bin yıla girerken kütüphanelerimiz”, Türk Kütüphaneciliği,

12 (1): 47- 53.

Atılgan, Doğan. 2005. “e- Türkiye sürecinde kütüphaneler”, [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://eprints.rclis.org/archive/00005634/01/e-turkey.pdf [17.04.2006].

Aydın, Köksal. 1985. “Bilgisayar kullanımının toplumsal etkileri: İşsizlik sorunu ve

ekonomi”, Türkiye Bilişim Derneği Dergisi, 1 Aralık 1985, s.9.

Barrantine, James. 1991. “Library automation software”, Automation Services For Libraries,

Annaden.J.: Vendor Relation Pres, 24- 32.

Baş, Türker. 2001. Anket Ankara: Seçkin Yayınevi.

Baydur, Gülbün. 1982. Evrensel bibliyografik denetim (UBC) ve Türkiye Bibliyografyası.

(Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Baydur, Gülbün. 1987. “Üniversite kütüphanelerinde Anglo- Amerikan kataloglama

kuralları”, Türk Kütüphaneciliği, 1 (1): 17- 19.

Baydur, Gülbün. 2000. “Bilginin evrensel düzeyde elde edilebilirliği”, [Çevrimiçi]

Elektronik adres:

http://64.233.179.104/search?q=cache:k_RxeTh9D4EJ:ab.org.tr/ab2000/dokumanlar

/baydur-bildiri.doc+ISBD&hl=tr&gl=tr&ct=clnk&cd=3&lr=lang_tr [05.04.2006].

144

Baysal, Jale. 1991. “Türkiye’de kütüphanelerde bilgisayar kullanımının temel sorunları”,

Kütüphane- Enformasyon- Arşiv Alanında Yeni Teknolojiler ve TÜRKMARC

Sempozyumu Bildiri Metinleri 1-4 Ekim 1991, Beyazıt Devlet Kütüphanesi içinde

(14-19). Yay. Hazl. Hasan S. Keseroğlu. İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği

İstanbul Şubesi.

Bayter, Mustafa. 2004. “Geleneksel kataloglamadan elektronik ortamdaki bilginin

organizasyonuna geçiş”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Bilgi

ve Belge Yönetimi Bölümünün Kuruluşunun 50. Yılı Anısına içinde (108-119). Yay.

Hazl. Doğan Atılgan. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü.

Benge, Rond. C. 1970. Libraries and cultur change. London: Clive Bingley

Binark, İsmet. 1979. “Bilgi işlem, bilgi işlem sistemleri, tarihçe, bilgisayarlar ve ülkemizde ki

durum”, Türk Kütüphaneciler Derneği, 18 (4): 166- 170.

Bloomberg, Marty ve Evans, G. Edward. 1989. Kütüphane teknisyenleri için teknik hizmetlere

giriş. Çev. Nilüfer Tuncer. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.

Boisse, J. A. 1995. “Library cooperation: a remedy but not a panacea”, IFLA Journ, 21 (2):

89- 93.

Boss, W. Richard ve Harrison, Susan. 1986. “Automating acguisitions”, Library Technology

Reports, 2 (5) September- October: 482.

Bozkurt, Halil. 1976. “Cutter tablosunun Türk kütüphaneleri için uygulanması”, Türk

Kütüphaneciliği, 15 (1): 37- 43.

Büyüköztürk, Şener. 2005. Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: istatistik, araştırma

deseni, SPSS uygulamaları ve yorum. Ankara: Pagem Yayıncılık.

Cooper, Michael D. 1996. Design of library automation system: file structures, data

structures and tools. New York: Wiley Computer Publishing.

145

Çelik, Ahmet ve Uçak, Nazan. 1993. “Üniversite kütüphaneleri üzerine”, Hacettepe

Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 10 (2): 115- 121.

Çelik, Sönmez. 2001. “Kütüphanelerde otomasyon programı seçimi ve Doğuş Üniversitesi

Kütüphanesi’nin Yordam 2001 Bilgi ve Belge Otomasyon Programı tecrübesi”,

Kütüphanecilikte Yeni Gelişmeler, Kavramlar, Olgular: 37. Kütüphane Haftası

Bildirileri 26 Mart- 01 Nisan 2001 içinde (130-141). Yay. Hazl. Ali Can ve

diğerleri. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.

Çömlekçi, Kamil. 13 Mayıs 2005. “ÜNAK toplu katalog projesi”, V. ÜNAK- OCLC

Toplantısı, İzmir: Yaşar Üniversitesi. [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://www.unak.org.tr/oclc5/tkproje.ppt [25.04.2006].

Çukadar, Sami ve Çelik, Sönmez. 1999. “İnternete dayalı uzaktan öğretim ve üniversite

kütüphaneleri: We based distance learning and university libraries” [Çevrimiçi]

Elektronik adres:

[Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.yayinara.com/ya/y1.asp?SiteID=5455

[02.03.2006].

Çukadar, Sami ve Çelik, Sönmez. 2002. “Araştırmacıların bilgiye erişimde kullandıkları

araçlar: online kütüphane katalogları, veri tabanı arayüzleri ve arama motorları”

[Çevrimiçi] Elektronik adres: http://inet-tr.org.tr/inetconf8/bildiri/92.doc

[18.04.2006].

Davis, T. 1997. “The evuation of selection activities for elektronic resources”, Library

Trends, 45 (3):391- 403.

Deschatelets, Giles. 1986. “The three languages theory in information retriev”, International

Classification, 13 (1): 126- 132.

Dikeç, Münevver. 1988. Bilgisayara dayalı kütüphane ve bilgi sistemleri: Bilkent Üniversitesi

Kütüphanesi için alternatif bir sistem seçimi ve değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış

Yüksek Lisans Tezi) Ankara, Hacettepe Üniversitesi.

146

Epstein, Susan Baerg. 1984. “Integrated systems”, The Electronic Library, 109 (12): 1302-

1303.

Ergün, Canan. 2003. “Metadata ve kütüphanelerde kullanımı” [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://www1.ku.edu.tr/files/library/activities/86.doc [20.04.2006].

Erkan, Hüsnü. 1998. “Bilgi toplumu ve bilgi toplumuna geçiş”, Bilgi ve Toplum içinde (9-19).

Yay. Hazl. Veysel Bozkurt ve diğerleri. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.

Erol, Nuray. 1990. Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin mevcut ödünç verme sisteminin

otomasyon tasarımı ve sistem analizi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)

Ankara, Hacettepe Üniversitesi.

FTP Planet. 2003. FTP 101- “A Beginner’s Guide” [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://www.ftp-planet.com/ftpresources/basic.htm [24.01.2006].

Ganeway, David C. 1984. Integrated online library system: principles, planing and

implemantation. Whie Plains, New York: Knowledge Industry Publications.

Gardner, R. K. 1981. Library collections: Their origin, selection and development. New

York: McGrawHill.

Gorman, Michael. 2002. “Why teach cataloging and classification”, Cataloging and

Classification Quarterly, 34 (2): 495- 510.

Güngör, Nalan. 2001. “Dünyada ve Türkiye’de okul kütüphanelerindeki son gelişmeler”,

Kütüphanecilikte Yeni Gelişmeler, Kavramlar, Olgular: 37. Kütüphane Haftası

Bildirileri 26 Mart- 01 Nisan 2001 içinde (252-258). Yay. Hazl. Ali Can ve

diğerleri. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.

Intrex report of a planning conference on information transfer experiments, Sept. 3, 1965. Ed.

By. Carl F. Overhange and R. Joyce Harman, Cambridge,: Mass, M.I.T. Pres: 102-

133.

147

İlhan, Gülsema. 1988. Türkiye’de kütüphane otomasyonu ve sorunları. (Yayımlanmamış

Yüksek Lisans Tezi) Ankara, Hacettepe Üniversitesi.

Johnson, P. 1994. “Collection development polices: a cunning plan”, Technicites, 14 (6): 3.

Kakırman, Asiye. 2001. “Teknolojik gelişmelerin kütüphanelere etkisi”, Türk

Kütüphaneciliği, 15 (2): 172- 177.

Kaptan, Saim. 1982. Bilimsel araştırma teknikleri ve istatistik yöntemleri. Ankara: Rehber

Yayınevi.

Karasar, Niyazi. 1999. Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Karakaş, Sekine. 1996. “Enformasyon devrimi sürecinde kütüphanecinin rolü= Role of the

librarian in Information revolution”, Türk Kütüphaneciliği, 10 (4): 339- 349.

Karasözen, Bülent ve Küçükkavasoğlu, Fulya. 1999. “ODTÜ Kütüphanesi otomasyon sistemi

seçim ve kuruluş aşamaları”, Bilgi Çağı Bilgi Merkezleri ve Bilgi Teknolojileri

içinde (87-98). Yay. Hazl. Mustafa Akbulut, Fatoş Subaşıoğlu. Ankara: Ankara

Üniversitesi.

Kayaoğlu, Dilek. 1999. Derme oluşturma ve geliştirme: İ.Ü. Merkez Kütüphanesi’nde bütçe

yönetimi Nisan 1994- Kasım 1997. İstanbul: Mavibulut Yayınları.

Keller, Alice. 2005. “Elektronik dergilerin gelecekteki gelişimi: Bir defli saptama ve

incelemesi”, Çev. Hülya Kayaoğlu. Türk Kütüphaneciliği, 19 (2): 1- 20.

Keseroğlu, Hasan S. 2004. Kütüphane- bilgi belge merkezi kurma kütüphane programı yazma

kılavuzu. İstanbul: Nesil Yayınevi.

Keskinkılıç, Mustafa. 1998. Bilgi otomasyonu ve kütüphane işlemleri üzerine bir uygulama.

(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Erzurum, Atatürk Üniversitesi.

148

Kilgour, Frederick G. 1970. “History of Library Computerization”, Journ of Library

Automation, 3 (3): 220- 225.

Kocabaş, Şakir. 1998. “Bilgi toplumu mu bilen bir ulus mu olmalı?”, Yeni Türkiye (21. Yüzyıl

Özel Sayısı), 20 (2): 1324- 1333.

Koç, Kemalettin. 1999. “Kütüphanelerde bilgisayarlaşma ve internet kullanımının hizmet

verimliliğine katkısı”, Türk Kütüphaneciliği, 13 (3): 288- 292.

Köksal, Aydın. 1981. Bilişim terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.

Köksal, Aydın, Baransel, Cesur ve Aykut, Mustafa. 1996. Yazılım: Doğmakta olan bir

endüstri. Ankara: Türkiye Bilişim Derneği.

Kurulgan, Mesut. 2005. “Bilgi toplumunun kütüphaneler üzerine etkisi”, Ünak’05 Bilgi

Hizmetlerinin Organizasyonu ve Pazarlanması 2- 24 Eylül 2005 Kadir Has

Üniversitesi, İstanbul. [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://www.unak.org.tr/unak05/sunum/pdf/mkurulgan.pdf [23.10.2005].

Küçükcan, Berrin, Işık, Erdal ve Yıldız, Gülten. 2003. “Kütüphanelerarası işbirliği”,

[Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://internet.cervantes.es/internetcentros/biblioteca/Coobiblioestambul/Ktphanelera

rasi%20isb..ppt#1 [ 16.04.2006 ].

Küçük, Mehmet Emin. 1989. Otomatikleşmiş süreli yayın denetim sistemleri: Ankara’da

bulunan üniversite kütüphaneleri için sistem seçimi. (Yayımlanmamış Yüksek

Lisans Tezi) Ankara, Hacettepe Üniversitesi.

Küçük, Mehmet Emin. 1999. “Kütüphanelerde www kullanımı”, Türk Kütüphaneciliği, 13

(3): 267- 275.

Küçük, Mehmet Emin ve Al, Umut. 2001. “Metadata kavramı”, Bilgi Dünyası, 2 (2): 169-

187.

149

Küçük, Mehmet Eöin ve Al, Umut. 2003. “Üst veri standartları ve uygulamaları”, Hacettepe

Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 20 (1): 167- 185.

Küçük, Mehmet Emin ve Soydal İrem. 2003. “Dijital kütüphanelerde standartlar ve

protokoller” [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://64.233.179.104/search?q=cache:pP39oV5vN7gJ:bilisimsurasi.org.tr/listeler/tb

s- egitim/2003/Dec/att-0059/03-Kaynak_a_digistandards8-7- [20.03.2006].

Külcü Özgür. 2001. “Toplumsal ve ekonomik değişim sürecinde bilgi ve bilgi hizmetleri”,

Türk Kütüphaneciliği, 15 (1):3- 19.

Klobas, Jane. E. 1997. Information services for millenium organizations libraries and

knowledge management”, Libraries for the millenium; implications for manafers

içinde (64-69).

Kyrnin, J. 2003. What is ASCII? And how does it relate to web development? [Çevrimiçi]

Elektronik adres: http://html.about.com/library/weekly/aa090800b.htm

[24.01.2006].

Lowell, Martin A. 1968. “The changes ahead”, Library Journal, 63 (2): 700- 711.

Mazlumoğlu, İsmet. 2001. “TUR- IUG Z.3950 ve Toplu tarama” [Çevrimiçi] Elektronik

adres: http://listeci.itu.edu.tr/pipermail/tur-iug/2001-November/000455.html

[24.04.2006].

Merola, Giovanna. 1999. “Overview of the telematics for libraries programme: key issues and

achivements”, Consolidating the European Librarries Space Conference Preceedings

17 November 1999, Luxemburg [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://www.cordis.lu/libraries/events/fp4ce/speech/merola.html [25.01.2006].

Michael, Dee Andy. 1994. “What is used durung cognitive processing in information retrival

and library searching?”, Eleven sources of search information Journ of the American

Society for Information Science, 45 (7): 498- 514.

150

Miller, P. 1996. “Metadata for the masses” [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://www.ariadne.ac.uk/issue5/metadata-masses [05.03.2006].

NISO. 1990. ANSI/ NISO Z39.63- 1989 Interlibrary loan data elements. New Brunswick:

Transaction Publishers.

Olcay, Erol. 1997. “Elektronik bilgi kaynakları ve derme geliştirme politikaları” [Çevrimiçi]

Elektronik adres: http://inet-tr.org.tr/inetconf3/bildiriler/kutuphane.htm

[17.04.2006].

Özdamar, Kazım. 2001. SPSS ile biyoistatistik. Eskişehir: Kaan Kitabevi.

Özturan, Meltem. 1993. “Kütüphane otomasyonu için yazılım seçimi”, Türk Kütüphaneciliği,

7 (2): 101- 106.

Parker, H. Rapahel. 1936. “The punched card method in circulation work”, Library Journal,

61 (1): 903- 905.

Pasguinelli, Art. 2003. Information technology advances in libraries” [Çevrimiçi] Elektronik

adres: http://www.sun.com/products-n-

solutions/edu/whitepapers/pdf/it_advances.pdf [19.04.2006].

Prusak, L. Matarazo. 1995. Vues of corporate libraries: A survey of senior manager.

Washington: Special Libraries Associations.

Rogers, Michael. 1998. “Infotech”. Library Journal, 123 (3): 99- 100.

Rowley, J. E. 1993. Abstracting and indexing. London: Clive Bingley.

Rukancı, Fatih ve Anameriç, Hakan. 2003. “Bilgi toplumu ve toplumun bilgilenmesinde

kütüphanelerin rolü” [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://www.humanity.ankara.edu.tr/bilgibelge/ogrelfiles/ha/blg-topve-tpl-blg.doc.9

[20.04.2006].

151

Sağlamtunç, Tülin. 1990. “Toplumun kalkınmasında halk kütüphanelerinin rolü”, Türk

Kütüphaneciler Derneği 40. Yıl Kütüphanecilik Kurultayı 30 Kasım- 1 Aralık 1989,

Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.

Sefercioğlu, Necmeddin. 1977. “Kataloglamada milletlerarası gelişmeler”, Türk

Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 26 (83): 121- 134.

Shera, Jesse H. 1973. Knowing books and men; knowing computers too. Littleton, Colo Lib.

Unlimites Inc.

Soğuksu, Derya. 2003. “Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi’nde elektronik ortamda

sunulan danışma hizmetleri ve kullanıcı eğitimi”, Elektronik Gelişmeler Işığında

Araştırma Kütüphaneleri Sempozyumu Bildirileri içinde (29-33). Yay. Hazl. Fatih

Rukancı ve diğerleri. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Soysal, Özer. 1998. Türk kütüphaneciliği: bilginin yazgısı. Ankara: Türk Kütüphaneciler

Derneği.

Tedd, Lucy A. 1988. “Bilgisayara dayalı kütüphane sistemleri: son yirmi yılın gözden

geçirilmesi”, Çev. Yaşar Tonta, Türk Kütüphaneciliği, 2 (3): 117- 119.

Tekman, Erkan. 1996. “Ulusal araştırma ağları ve ULAK- NET projesi”, Türk

Kütüphaneciliği, 10 (3): 307- 316.

The ALA Glossary of library and information science. Heartstill Young vd. Chicago.

Titiz, Tınaz. 1998. “Bilgi toplumu ve kolektif akıl dağıtmak” Bilgi ve Toplum içinde (27-36).

Yay. Hazl. Veysel Bozkurt ve diğerleri. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.

Tonta, Yaşar, 1995. “Bilgi erişim sistemleri” [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/kitap/bolum-2.pdf [01.04.2006].

Tonta, Yaşar. 1995. “Bilgi erişim sistemleri= Information retrival systems”, Türk

Kütüphaneciliği, 9 (3): 302- 314.

152

Tonta, Yaşar. 1996. “Internet, elektronik kütüphaneler ve bilgi erişim”, Türk Kütüphaneciliği,

10 (3): 215- 230.

Tonta, Yaşar. 1996. “Ulusal bilgi altyapısı ve internet= The nation information infrastructure

and internet”, Türk Kütüphaneciliği, 10 (3): 205- 211.

Tonta, Yaşar. 1998. “Ulusal akademik ağ ve bilgi merkezi”, Bilim ve Teknik, 31 (364): 66- 71.

Tonta Yaşar. 1999. “Bilgi toplumu ve bilgi teknolojisi”, Türk Kütüphaneciliği, 13 (4): 363-

375.

Tonta, Yaşar. 1999. “Kütüphanelerarası işbirliğinin neresindeyiz?”, Türk Kütüphaneciler

Derneğinin Kuruluşunun 50. Yılı Uluslar arası Sempozyum Bildirileri 17- 21 Kasım

1999, Ankara içinde (495-514). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.

Tonta, Yaşar. 2000. “Elektronik yayıncılıkta son gelişmeler”, Bilgi Dünyası, 1 (1): 106.

Tuncer, Nilüfer. 1986. “Kütüphanelerde bilgisayar kullanımının getirdiği sorunlar”, Türk

Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 35 (2): 8- 15.

Tunçkanat, Hansın. 1979. Hacettepe Üniversitesi kütüphaneleri bilgisayara yönelik süreli

yayınlar sistemi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara, Hacettepe

Üniversitesi.

Türkiye’de kütüphanelerarası işbirliği üzerine bir değerlendirme= An evulation on library

cooperation in Türkey 2004. Mehmet Emin Küçük (ve diğerleri), Türk

Kütüphaneciler Derneği, (2): 1- 18.

Türkiye’de Kütüphanecilik Alanında Bilgisayar Uygulamaları I. Sempozyumu, 7-9 Mayıs

1984. Sonuç raporu. 1984. İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik

Bölümü.

153

Uçak, Nazan Özenç. 1995. “Teknolojik yenilikler ve geleceğin kütüphaneleri= Technologic

advances impacting libraries and librartes of the future”, Türk Kütüphaneciliği, 9

(1): 49- 55.

Unicode. 2002. “What is Unicode” [Çevrimiçi] Elektronik adres:

http://www.unicode.org.unicode/standart/WhatIsUnicode.html [24.03.2006].

Uysal, Neşecan. 1986. “Kütüphanenin eğitimdeki yeri”, Türk Kütüphaneciler Derneği

Bülteni, 35 (3): 34- 40.

Wilson, Tom ve Walsh, A. 1999. “ Information behaviour: An interdisciplinary perspective”

[Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.shef.ac.uk/~is/publications/prelims.htm

[16.03.2006].

Yalvaç, Mesut. 2004. “21. yüzyıla girerken halk kütüphaneleri: yaratıcı kütüphane

hizmetleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Bilgi ve Belge

Yönetimi Bölümünün Kuruluşunun 50. Yılı Anısına içinde (43-50). Yay. Hazl. Doğan

Atılgan. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Bilgi ve Belge

Yönetimi Bölümü.

Yılmaz, Tuncer. 1987. “Kütüphane ve bilgisayar”, Türk Kütüphaneciliği, 1 (4): 191- 195.

Yılmaz, Tuncer. 1991. “Çözümlenmesi gereken bir sorun: Süreli yayınların otomasyonu”,

Kütüphane- Enformasyon- Arşiv Alanında Yeni Teknolojiler ve TÜRKMARC

SempozyumuBildiri Metinleri 1- 4 Ekim 1991, Beyazıt Devlet Kütüphanesi içinde

(200-203). Yay. Hazl. Hasan S. Keseroğlu. İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği

İstanbul Şubesi.

Yonatis, Robert B. 2002. Understanding accessibility: A guide to achieving compliance on

web sites and intranets, New Hamphire: Hi Software Publishing.

154

EK:

Üniversite Kütüphaneleri Çalışanlarına Yöneltilmiş Olan Anket Soruları:

Sayın İlgili, Bu anket ülkemiz üniversite kütüphanelerinde kullanılmakta olan yerli kaynaklı, Türkçe tabanlı kütüphane otomasyon programlarının kapsamı, içeriği, kullanımı esnasında karşılaşılan avantaj ve dezavantajlarını en önemlisi de literatürde kütüphanecilik alanında kabul görmüş standartları ne kadar taşıyıp, taşımadığını belirleyebilmek amacı ile hazırlanmıştır. Anketimizi içtenlikle yanıtlamanızı diler. Katıldığınız için teşekkür ederiz. ANKETİ CEVAPLAYAN YETKİLİNİN Bulunduğu Üniversite/ Fakülte:

İsim Soyad:

Yetkilinin Çalıştığı Birim:

Kütüphanede Kullanılan Otomasyon Programının Adı:

Programın Hangi Tarihten Beri Kullanıldığı:

Kullanılan Otomasyon Programından Memnun Musunuz?

155

KÜTÜPHANE OTOMASYON PROGRAMI TEKNİK ÖZELLİKLER

YAZILIM ÖZELLİKLERİ

A- GENEL

EVET

HAYIR

• Sistem kullanıcı dostu bir arayüze ve kullanım esnasında yol gösterici yardım menülerine sahip mi?

• Sistemde sayfalar arası geçiş ana sayfaya dönmeden her ekrandan yapılabiliyor mu?

• Sistemin veri tabanında ki bilgiler kolaylıkla yedeklenebiliyor mu? Zaman periyodu ayarlanabiliyor mu?

• Program, başka bir ara programa ihtiyaç duymaksızın internet uyumlu olarak çalışabiliyor mu?

• Sistemde IP numarası erişim kontrolü yapılabiliyor mu?

• İstenilen IP numarası aralıkları belirtilerek, bu IP aralığından erişim yapacak olan kullanıcılara, elektronik yayın, tam metin, tez vb. dermedeki özel materyallere erişim hakkı verilebiliyor mu?

• Programın yazılım kodları belirli şartlar/ sözleşmeler karşılığında alıcıya verilebiliyor mu?

• Her modül içerisinde kullanıcı/ kütüphaneci bazlı yetkilendirmeler yapılabiliyor mu?

• Sisteme uygulanan yazılım güncellemelerinde istem ve veri bütünlüğü korunabiliyor mu?

• Sistemin çoklu dil desteği var mı? • Sistemin tüm modülleri Türkçe ile tam uyumlu olarak çalışıyor mu? Karakter

sorunları yaşanıyor mu?

• Sistemin çoklu kullanıcı desteği var mı? • Sistem sınırsız kayıt imkanı tanıyor mu? • Tek merkezden yönetilebilecek şekilde çoklu kütüphane olarak kullanım desteği

var mı?

• Program en az 1 yıl üretici firma garantisi altında mı? • Program, internet üzerinden gerektiğinde müdahale edilmeye ve servis verilmeye

müsait mi?

• Sistemin Türkiye’de lisanslı kullanıcı/ kullanıcıları var mı? • Sistemin yurtdışında lisanslı kullanıcı/ kullanıcıları var mı?

B- KATALOGLAMA

EVET

HAYIR

• Sistem kataloglama işlemlerinde MARC standardını destekliyor mu? • MARC standardının tüm temel ve alt alanları kullanılabiliyor mu? • Program dünyada ve Türkiye’de kullanılan bütün MARC uyumlu programlardan

ve veritabanlarından (OCLC CAT vb.) kayıt alabilme özelliğine sahip mi?

• Sistem içeriden veri transferine izin veriyor mu?

156

• Sistem Dewey ve LC sınıflama sistemlerini destekliyor mu? • Yazar adı, eser adı, dizi, not bilgileri vb diğer bütün alanlarda veri girişi

esnasında karakter sınırı var mı?

• Veri girişi esnasında yazar adı, konu, dizi, yayıncı otorite dosyaları otomatik olarak hazırlanabiliyor mu?

• “Bkz. ve Ayr.Bkz.” göndermeleri ile her yayın ile ilgili sınırsız sayıda izleme bilgisi verilebiliyor mu?

• Kataloglanan eserlere TIF, GIF, JPEG, BMP formatında resimler ilintilenebiliyor mu?

• Programda ödünç verme süresi kataloglama esnasında her bir yayın için tanımlanabiliyor mu?

• Okuyucu bu yayının ödünç alınıp alınamayacağını, alınabilecek ise kaç saatlik veya günlük olacağını görebiliyor mu?

• Kütüphaneci, kütüphanede hangi yayın türünde kaç adet materyal var, hangi makineden kaç kayıt girilmiş, kütüphanede bulunan İngilizce kitaplar kaç adet vb. gibi listeler alınabiliyor mu?

C- SORGULAMA

EVET

HAYIR

• Sorgulama herhangi bir kişinin bir şey bilmesini ve istediği bilgiden başka bir şey yazmasını gerektirmeyecek kadar basit düzeyde yapılabiliyor mu?

• Ve, veya operatörleri ile büyüktür, küçüktür, büyükeşittir gibi mantıksal operatörler yardımı ile sorgulamalar yapılabiliyor mu?

• Katalog ve demirbaş bilgilerinin tamamında sorgulama yapılabiliyor mu? • Sorgulamalarda, kayıt numarası, yayın, tür, yıl, kopya sayısı ve dil kodu gibi

detaylar belirtilerek sınırlamalar yapılabiliyor mu?

• Sorgulama sonuçları üzerinden tekrar sorgulamalar yapılarak sonuçlar özelleştirilebiliyor mu?

• Yazar adı, eser adı, dizi ve not bilgileri yanında bütün alanlarda serbest metin sorgulaması yaptırılabilmektedir.

• Yapılan sorgulama sonucu bulunması istenilen kayıt sayısı belirlenebiliyor mu? D- ÖDÜNÇ VERME VE ÜYE TAKİBİ

EVET

HAYIR

• Üyeler üye kodu, bölüm, ve üye numarası ile kimlik bilgileri verilerek sisteme tanıtılabiliyor mu?

• Üyelerin resimleri sisteme eklenebiliyor mu? • Üye listeleri, bölümlere göre ve toplam alınan kitap sayılarına göre alınabiliyor

mu?

• Üyeler gruplara ayrılara ger grup için farklı yetkiler, haklar verilebiliyor mu? • Ödünç verme süresi saatlik ve günlük bazda uygulanabiliyor mu? • Ödünç verme süresi her esere göre belirlenebiliyor mu? • Okuyucunun ödünç alma isteği, istenilen eserin tüm kopyalarının dışarıda olması

durumunda rezerv işlenme dönüştürülebiliyor mu?

• Kullanıcı önceden belirlenen sınırları aştığında (ödünç kitap verme sınırı, gün opsiyonu) sistem uyarı veriyor mu?

• Günlük kontrol raporu ile belirtilen bir tarihte iade edilmesi gereken materyal listelenebiliyor mu?

157

• En çok ödünç alan üye, en çok okunan kitap, en çok okunan konu vb. gibi listeler alınabiliyor mu?

• Süresi içerisinde iade edilmeyen yayınlar için seçimli olarak hatırlatma formları kullanıcıların posta adreslerine otomatik olarak gönderilebiliyor mu?

• Okuyucular sorguladıkları bir yayının istedikleri zaman internet ve intranet üzerinden kendileri için rezerve ettirebiliyorlar mı?

• Üyeler internet üzerinden kendileri hakkında verilecek olan şifrelerle sorgulama yaparak üzerlerinde bulunan materyallerin geleceği, geldiği ve gelmesi gereken tarihleri görebiliyorlar mı?

• Üyelere programdan kendileri ile alakalı özel ve genel bilgiler duyurulabiliyor mu?

E- SÜRELİ YAYINLAR TAKİBİ

EVET

HAYIR

• Süreli yayınlar günlük, haftalık, aylık, yıllık olarak tek bir ekran üzeriden izlenebiliyor mu?

• Ayrıca, düzensiz olarak yayınlan eserler de aynı yapı içerisinde görüntülenebiliyor mu?

• Her bir sayının tek tek takip edildiği (nereden geldiği, fiyat, geliş şekli vs.), süreli yayının içindekiler bölümü özet bilgileri ( abstract) da yazılabiliyor mu?

• Tüm yayınlar ile ilgili istek ve ödeme detayları istenildiği an ekran ve/veya yazıcıdan alınabiliyor mu?

• Çalışılan firmaların borç/ alacak durumları, herhangi bir firmadan alınan yayınlar ve yapılan ödemeler istenildiği an görülebiliyor mu?

• Daha önce belirtilen parametrik ciltleme bilgileri çerçevesinde hazırlanan ciltleme işlemleri ekranda detaylı olarak izlenebiliyor mu?

• Bu liste üzerinde istenilen ekleme ve düzeltmeler yapılarak isteğe bağlı olarak cilde gönderme işlemleri tamamlanabiliyor mu?

• Kütüphaneye teslim edilen ciltler kontrol edilerek eksik veya hatalı olan ciltler yeniden cilde gönderilebiliyor mu?

• Eksik sayıları bulunan herhangi bir yayın ile ilgili “eksik sayı isteme” yazıları otomatik olarak yazdırılabiliyor mu?

• Abone süresi biten bir yayın ile ilgili uyarılar, kullanıcının belirlediği süre öncesinde otomatik olarak verilebiliyor mu?

• Abone yenileme yazıları istenildiği anda yazıcıdan alınabiliyor mu? • Kütüphanede günlük, haftalık, aylık, yıllık kaç adet süreli yayın var, hangi

firmalardan en çok yayın satın alındığı, hangi firmaya ne kadar para ödendiği, cilde giden veya ciltten gelen yayınların sayıları vb. istatistikler alınabiliyor mu?

F- SAĞLAMA - SATIN ALMA

EVET

HAYIR

• Kataloglama modülü ile entegre ve eş zamanlı çalışabiliyor mu? • Kataloglamada girilen bir kaydın satın alma bilgilerine otomatik olarak sipariş

numarası üzerinden bağlantı kurulabiliyor mu?

• Satın alma modülünde materyale ait bazı önemli bilgilerin girilmesinden sonra bu bilgiler kataloglama modülüne otomatik olarak taşınabiliyor mu ve okuyucu internet ve intranetten arama yaptığında bu kitabın siparişte olduğunu görebiliyor mu?

158

• Kütüphaneye bağlı veya dışarıdan gelen materyal isteklerinin alınmasına ve kaydedilmesine imkan tanıyor mu?

• Bu istekler fakülte, bölüm, anabilim dalı düzeyinde görüntülenip listelene biliyor mu?

• Bu istekler birimler haricinde internet veya intranet yardımı ile yapılabiliyor mu? • Harcamaların bütçelenmesi yapılabiliyor mu • Çalışılan firmalara alınacak materyallerle ilgili listeler gönderilebiliyor mu? • Gerektiğinde 3firma arasında geçici kıyas yaparak en düşük fiyat veren firmalar

görüntülenebiliyor mu? Aynı fiyatları içeren teklifleri kütüphanecinin insiyatifine bırakarak tercih etmesi sağlanabiliyor mu?

• Bütün alımlarda fiyatlar Türk Lirası veya döviz cinsine göre ayrılabiliyor mu? Ayrıca, döviz ile yapılan alımlarda fiyatlar kur girilerek Türk Lirasına çevrilebiliyor mu?

• Tüm alan bilgilerine göre seçmeli arama yapılarak, arama sonuçları ekrandan, yazıcıda ve değişik formatlarda alınabiliyor mu?