tom i ratownictwo

1

University of Economy in Bydgoszcz Voluntary Water Rescue Service (WOPR Poland)

International Life Saving Federation of Europe (ILSE)

STAN, PERSPEKTYWY I ROZWÓJ RATOWNICTWA, KULTURY FIZYCZNEJ I SPORTU W XXI WIEKU

STATE, PROSPECTS AND DEVELOPMENT OF RESCUE,

PHYSICAL CULTURE AND SPORTS IN THE XXI CENTURY III edycja

TOM I RATOWNICTWO

Redakcja

Marek Napierała Aleksander Skaliy

Bydgoszcz 2015

2

Scientific Committee The Chairman:

prof. WSG dr inż. Wiesław Olszewski (Rektor Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy)

doc. Krzysztof Sikora (Prezydent Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy) prof. dr Kazimierz Marciniak (Rektor Senior Wyższej Szkoły Gospodarki

w Bydgoszczy) The Deputy Chairmans:

dr Klaus Wilkens (Honory President ILSE Germany) prof. nadzw. dr hab. Wojciech Wiesner (Wrocław, Polska)

dr Tomasz Zalewski (Szczecin, Polska)

The Members: prof. nadzw. dr hab. Marek Napierała (Bydgoszcz,Polska), prof. nadzw. dr hab. Stanisław Przybylski (Gdańsk, Polska), prof. dr hab. Robert Keig Stallman (Oslo, Norwegia),prof. dr hab. Stoyan Andonow (Sofia, Bułgaria), prof. dr hab. Oksana Zabolotna (Umań, Ukraina), prof. nadzw. dr hab. med. Walery Żukow (Bydgoszcz, Polska), prof. zw. dr hab. Włodzimierz Jastrzębski (Bydgoszcz, Polska), dr Aleksander Skaliy (Bydgoszcz, Polska), dr Jerzy Telak (SGSP, Warszawa, Polska), dr n. med. Piotr Kalmus (Bydgoszcz, Polska), dr n. med. Przemysław Paciorek (Bydgoszcz, Polska), dr Małgorzata Ostrowska (Bydgoszcz, Polska), dr Robert Brudnicki (Bydgoszcz, Polska), dr Anna Nalazek (Bydgoszcz, Polska), dr Tatiana Skaliy (Bydgoszcz, Polska), dr Andrzej Ostrowski (Kraków, Polska), dr Arkadiusz Stanula (Katowice, Polska), dr Dariusz Skalski (Gdańsk, Polska)

Reviewers:

prof. dr hab. Yuriy Bryskin (Ukraine), prof. dr hab. Radosław Muszkieta (Poland)

Edited by

Marek Napierala Aleksander Skaliy

Cover: Studio Grafiki WSG

© Copyright by University of Economy, Bydgoszcz, Poland, 2015

© Copyright by Author(s) 2015

The responsibility for the content value of the publication is left to the author of the paper.

All correction aiming at unification of the text are limited to minimum.

Number of characters: 449 587 (with abstracts and graphics) Publishing and printing house:

University of Economy, str. Garbary 2, 85-229, Bydgoszcz, Poland, tel. 0 52 567 00 47/48, fax 0 52 567 00 77,

E-mail: [email protected]

ISBN 978-83-64628-13-9

3

Spis treści Wprowadzenie………………………………………………………………….………5 CHARAKTERYSTYKA PODMIOTÓW ODPOWIEDZIALNYCH ZA RATOWNICTWO WODNE W POLSCE The characteristics of entities responsible for water rescue services in Poland Wojciech Wiesner, Bogusław Kowalewski…………………………………..….……7 TRAFNOŚĆ I RZETELNOŚĆ TESTÓW UMIEJĘTNOŚCI RATOWNICZYCH Accuracy and reliability of tests rescue skills Arkadiusz Stanula, Marek Strzała, Andrzej Ostrowski, Wojciech Sadowski…….20

ZASOBY OSOBOWE KRAJOWEGO SYSTEMU RATOWNICZO-GAŚNICZEGO DO DZIAŁANIA NA OBSZARACH WODNYCH National personal system resources rescue and firefighting to act in areas of water Jerzy Telak, Oksana Galarowicz, Dariusz Pater, Ewa Zieliński…………………..36

PORÓWNANIE INDYWIDUALNEJ AKCJI RATUNKOWEJ W PŁETWACH DŁUGICH Z PASEM RATOWNICZYM, A PASEM TYPU „WĘGORZ” A comparison of individual rescue operations in water with long fins and rescue belts vs. long fins and rescue tubes Anna Kwaśna, Magdalena Chrobot, Adam Jabłoński……………..…………….…55

EFEKTYWNOŚĆ HOLOWANIA WYBRANYMI TECHNIKAMI STOSOWANYMI W RATOWNICTWIE WODNYM The efficiency of trailing by methods used in water rescue Arkadiusz Kula, Wojciech Sadowski, Arkadiusz Stanula………………………….67 URAZY SPORTOWE U OSÓB UPRAWIAJĄCYCH SPORTOWE RATOWNICTWO WODNE Sports injuries in competitive water rescuers Wioletta Łubkowska, Mirosława Szark-Eckardt, Hanna Żukowska, Anna Nalazek………………………………………………………………..…………….…81 SZKOLENIE RATOWNIKÓW WODNYCH NA TLE ZMIENIAJĄCYCH SIĘ UWARUNKOWAŃ PRAWNYCH Lifeguard Training water in the back ground changing legal Andrzej Ostrowski, Marek Strzała, Arkadiusz Stanula, Mirosław Juszkiewicz, Aleksander Skaliy………………………………………… 101 OCHRONA LUDNOŚCI A SPOŁECZNE ORGANIZACJE RATOWNICZE Social protection of the population and rescue organizations Stanisław Przybylski, Dariusz Skalski, Dawid Czarnecki……………………..….129

4

WSPÓŁDZIAŁANIE STRAŻY POŻARNEJ W RAMACH ZADAŃ RATOWNICZYCH Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI Interoperability firefighters rescue tasks in the framework of non-governmental organizations Stanisław Przybylski , Dariusz SkalskI, Dawid Czarnecki………………………..147

ILOŚCIOWA ORAZ PRZYCZYNOWA ANALIZA WYPADKÓW UTONIĘĆ W POLSCE W LATACH 2005–2014 Quantitative and casual analysis of drowning accident in Poland between 2005–2014 Arkadiusz Stanula, Marek Strzała, Andrzej Ostrowski, Arkadiusz Kula……….165 SZKOLENIE RATOWNICZE W WYŻSZYCH INSTANCJACH EDUKACYJNYCH I JEGO ZNACZENIE SPOŁECZNE Lifesaving training provided at higher educational institutions and its social significance Natalia Stoyanova, Stoyan Andonov, Maya Antova ………………………..…….177 OCENA POZIOMU SPORTOWEGO ZAWODNIKÓW RATOWNICTWA WODNEGO W POLSCE The assessment of the sports water lifeguards level in Poland Wojciech Sadowski, Arkadiusz Kula, Jakub Karpiński, Arkadiusz Stanula……182

ŻYCIE WOKÓŁ WODY JEST NIEBEZPIECZNE – RATOWNICY I RESTUBE NIOSĄ POMOC Life around water is dangerous – Lifeguards and RESTUBE help saving live Sandra Zimmer ……………………………………………………………..…..…..194 ASPEKTY, ŚRODKI WODNEGO BEZPIECZEŃSTWA Aspects, measures and levels of watersafety Klaus Wilkens, PhD………………………………………..………………………. 200

EQF2 – BEZPIECZNIEJSZA EUROPA DZIĘKI WYŻEJ WYKWALIFIKOWANEJ

KADRZE RATOWNICTWA WODNEGO Safer Europe by higher qualified water safety managers……………………..………...201

5

Wprowadzenie

7

CHARAKTERYSTYKA PODMIOTÓW ODPOWIEDZIALNYCH ZA RATOWNICTWO WODNE W

POLSCE

The characteristics of entities responsible for water rescue services in Poland

Wojciech Wiesner, Bogusław Kowalewski

Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu

Liczba znaków: 221222 (ze streszczeniami i grafikami)

Number of characters: 22122 (with abstracts and graphics).

Słowa kluczowe: ratownictwo wodne, zmiany legislacyjne w ratownictwie wodnym, podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego Keywords: water rescue service, legislative changes in water rescue sevices, entities authorized to perform water rescue sevices Streszczenie

Zmiany legislacyjne, które dokonały się w systemie ratownictwa wodnego w

Polsce, a także zdarzenia, które miały miejsce w Wodnym Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym, wymagają refleksji nad konsekwencjami tych zmian dla powszechnego bezpieczeństwa nad wodą. W niniejszym doniesieniu poddano analizie aktualny stan bezpieczeństwa na obszarach wodnych w Polsce zaistniały po transformacji systemowej i zmianach legislacyjnych. Celem doniesienia i głównym jego przesłaniem jest charakterystyka i próba obiektywnej oceny funkcjonowania podmiotów, które uzyskały ministerialną zgodę na wykonywanie działalności w zakresie ratownictwa wodnego. Abstract

Legislative changes that have taken place in water rescue system in Poland, as well as the events that have happened within the Volunteer Water Rescue Service, require the reflection on the consequences of these changes for general safety by the water. In this report, the current state of safety on the water areas in Poland, that arose after system transformation and legislative changes, has been analyzed. The aim of this report and its main message is the characteristics and the attempt to objectively evaluate the functioning of entities that received ministerial approval for operation within the scope of water rescue services.

8

Wprowadzenie

Do roku 2012, czyli do wejścia w życie Ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych (Dz. U. z dnia 18 sierpnia 2011 r.), kwestie bezpieczeństwa nad wodą regulowały przede wszystkim:

- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 roku w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne (Dz. U. z dnia 7 czerwca 1997 r.);

- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 listopada 2002 roku w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ratownikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej (Dz. U. z dnia 22 listopada 2002 r.).

Zmiana dokonana ustawą z 2011 roku oraz wprowadzonymi za nią

czterema aktami wykonawczymi1, w sposób strategiczny zmieniła organizację zabezpieczania polskich obszarów wodnych. W efekcie, obok monopolisty - Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratowniczego, ratownictwem wodnym zajmuje się blisko 100 podmiotów posiadających stosowną zgodę Ministra Spraw Wewnętrznych2. 1 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego (Dz. U. z dnia 27 stycznia 2012 r.); Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 marca 2012 r. w sprawie sposobu oznakowania i zabezpieczania obszarów wodnych oraz wzorów znaków zakazu, nakazu oraz znaków informacyjnych i flag (Dz. U. z dnia 19 marca 2012 r.); Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 lutego 2012 r. w sprawie wymagań dotyczących wyposażenia wyznaczonych obszarów wodnych w sprzęt ratunkowy i pomocniczy, urządzenia sygnalizacyjne i ostrzegawcze oraz sprzęt medyczny, leki i artykuły sanitarne (Dz. U. z dnia 9 marca 2012 r.); Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz. U. z dnia 2 lipca 2012 r.). 2 Wg stanu na 23 kwietnia 2015 r. – 95 podmiotów; https://www.msw.gov.pl/pl/bezpieczenstwo/nadzor-nad-ratownictwe/10071,Podmioty-uprawnione-do-wykonywania-zadan-ratownictwa-gorskiego-i-wodnego.html

9

Wykazane zmiany legislacyjne, które dokonały się w systemie

ratownictwa wodnego w Polsce, wymagają więc analizy konsekwencji tych zmian dla powszechnego bezpieczeństwa nad wodą. Dzisiaj, po kilku latach od wprowadzenia rynku usług ratowniczych należy postawić pytanie, czy taka liczba organizacji zajmujących się ratownictwem wodnym w naszym kraju jest korzystna dla bezpieczeństwa na wodach, czy nie? Celem niniejszych rozważań jest ukazanie problemów, które rodzi nowa rzeczywistość. Wyważona i spokojna refleksja jest szczególnie potrzebna w Wodnym Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym, największej i do niedawna jedynej formacji ratowniczej, tym bardziej, że organizacja ta przeżywała w ostatnich latach poważny kryzys. 1. Założenia ideowe wprowadzonych zmian legislacyjnych

Należy hipotetyczne zakładać, że nadrzędnym celem zmian dokonywanych w obszarze bezpieczeństwa społecznego było zmniejszenie liczby wypadków utonięć oraz wzrost poczucia bezpieczeństwa wśród osób wypoczywających nad wodą. Takie założenie ma oczywisty sens i głębokie znaczenie aksjologiczne, które wyznacza wartość ludzkiego życia. Czy jednak ograniczenie monopolu WOPR na ratownictwo wodne oraz powstanie nowych podmiotów zajmujących się ratownictwem zwiększy poziom bezpieczeństwa? Takiej analizy nie przeprowadzono, ani przed wprowadzeniem Ustawy, ani po kilku latach jej funkcjonowania. Sygnalizujemy ten problem, gdyż jest już najwyższy czas, aby zdiagnozować skutki omawianej regulacji prawnej i poddać je dogłębnej analizie. Obiektywne zagrożenia dla kąpiących się i wypoczywających nad wodą pozostają przecież bez zmian.

Wydaje się, że u źródeł idei umożliwienia działania w obszarze ratownictwa wodnego i bezpieczeństwa nad wodą innym podmiotom niż WOPR, leżały przede wszystkim względy ekonomiczne. Można się było spodziewać, że stworzenie wolnego rynku usług ratowniczych pozwoli ograniczyć kosztowną i zcentralizowaną biurokrację. Takie założenie legislatorów także wymaga przeprowadzenia analizy ekonomicznej. Czy przy stałym, niezmienionym w wyniku działania Ustawy poziomie bezpieczeństwa nad wodą, obniżyły się koszty zabezpieczenia akwenów, utrzymania służby ratowniczej, prowadzenia szkoleń ratowniczych,

10

edukacji ratowniczej społeczeństwa? Także takiej analizy nie przeprowadzono, ani przed wprowadzeniem Ustawy, ani po kilku latach jej funkcjonowania.

Wiesner (2008), kilka lat temu, omawiając różne warianty szkolenia ratowniczego, rozważał możliwości funkcjonowania służby ratowniczej w zależności od polityki państwa w obszarze troski o bezpieczeństwo obywateli. W opracowaniu omawiano alternatywnie – system liberalny, w którym to obywatel sam decyduje o sposobie wypoczywania nad wodą, sam troszczy się o swoje bezpieczeństwo, ale także sam ponosi odpowiedzialność za skutki swojego działania, a ratownicy być może nie byli by potrzebni. Na przeciwnym biegunie rozważano system autokratyczny, w którym państwo wykazuje nadmierną troskę o bezpieczeństwo obywateli ograniczając ich swobody, stosując zakazy i nakazy, a ratownicy decydują o sposobie zachowania się w wodzie (tamże). Pomiędzy wariantami skrajnymi wskazywano także opcje pośrednie. Do tych różnych opcji należało by ratowników przygotowywać (tamże).

W konkluzji Wiesner stwierdzał, że prawo obowiązujące na naszych akwenach będzie liberalizowane, a państwo nadopiekuńcze i restrykcyjne wobec obywateli, jak to miało miejsce w PRL, raczej już nie powróci. Przeprowadzona wówczas analiza pozwalała na wniosek, „że szkoleniem ratowników zajmować się mogą upoważnione podmioty lub instytucje, inne niż WOPR.” (Wiesner 2008, s. 56-61).1

Charakterystyka podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego przywoływana już we wprowadzeniu Ustawy2 zezwala na powoływanie, pod określonymi warunkami, innych podmiotów związanych z ratownictwem. Według przytoczonych już danych w Polsce zalegalizowało swą działalność ratowniczą 95 podmiotów3. Jest to olbrzymia liczba, zwłaszcza w porównaniu do stanu sprzed kilku lat, kiedy za bezpieczeństwo na polskich wodach odpowiadał wyłącznie WOPR i kilka lokalnych organizacji.4

1 Wiesner W. (2008), Analiza szkolenia kadry pedagogicznej WOPR w aspekcie różnorodnych koncepcji zabezpieczenia ratowniczego, Sporty Wodne i Ratownictwo, 2008, vol. 2-3, s. 56-61. 2 Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych (Dz. U. Nr 208, poz. 1240). 3 Wg stanu na 23 kwietnia 2015 r. – 95 podmioty: https://www.msw.gov.pl/pl/bezpieczenstwo/nadzor-nad-ratownictwe/10071,Podmioty-uprawnione-do-wykonywania-zadan-ratownictwa-gorskiego-i-wodnego.html 4 Na przykład: Mazurska Służba Ratownicza działająca od roku 1978 (http://www.msr-okartowo.pl/), Mazurskie WOPR – od 1999 (http://www.mopr.com.pl/) czy

11

Trzeba jednak podkreślić, że zdecydowana większość zarejestrowanych podmiotów związana jest z WOPR (59), co stanowi 63% ogółu. Są to podmioty od Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratowniczego w Warszawie, do lokalnych i terenowych jednostek WOPR. Najwięcej z nich, bo aż 13 posiada siedzibę w województwie Mazowieckim (Tab. 1). Tabela 1. Wykaz podmiotów – stowarzyszeń WOPR uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego z uwzględnieniem województwa, w którym został zarejestrowany

kryterium: SIEDZIBA LP

WOJEWÓDZTWO ILOŚĆ

1 dolnośląskie 3 2 kujawsko-pomorskie 4 3 lubelskie 3 4 lubuskie 1 5 łódzkie 5 6 małopolskie 6 7 mazowieckie 13 8 opolskie 1 9 podkarpackie 3 10 podlaskie 4 11 pomorskie 5 12 śląskie 2 13 świętokrzyskie 2 14 warmińsko-mazurskie 3 15 wielkopolskie 2 16 zachodniopomorskie 2

W SUMIE 59

Podmioty posiadające w nazwie skrót WOPR prowadzą szkolenia na stopień ratownika (51 podmiotów), a na instruktora ratownictwa – 10. Ponadto 9 podmiotów prowadzi szkolenia nurkowe, 31 - motorowodne, 25 - KPP oraz jeszcze wiele innych szkoleń - 31 podmiotów (Tab. 5 Aneks)). Tylko jeden podmiot ma zasięg ogólnokrajowy, a aż 44 podmioty - zasięg regionalny (Tab. 2).

Towarzystwo Zapobiegania Tonięciom i Ratowania Tonących w Supraślu – od 1993 (http://www.tztirt.prv.pl/).

12

Tabela 2. Wykaz podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego związanych z WOPR

z uwzględnieniem zasięgu działalności. kryterium: ZASIĘG DZIAŁALNOŚCI*

LP ZASIĘG ILOŚĆ

1 ogólnopolski 1 2 wojewódzki 9 3 regionalny 44 4 lokalny 5

* z dużym marginesem błędu.

Wśród pozostałych 36 podmiotów są stowarzyszenia, fundacje,

spółki z o.o., spółki cywilne oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Mają one jednak także związek z WOPR poprzez fakt, że kierowane są przez osoby fizyczne ukształtowane przez WOPR (ratownicy i instruktorzy WOPR), czyli mają swoje korzenie wywodzące się z WOPR. Można więc sądzić, że stan bezpieczeństwa na wodach nie powinien ulec pogorszeniu (Tab. 3).

Tabela 3. Wykaz podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego niezwiązanych bezpośrednio z WOPR

z uwzględnieniem siedziby zarejestrowania podmiotu kryterium: SIEDZIBA

LP WOJEWÓDZTWO ILOŚĆ

1 dolnośląskie 4 2 kujawsko-pomorskie 2 3 lubelskie 1 4 lubuskie 1 5 łódzkie 6 6 małopolskie 4 7 mazowieckie 2 8 opolskie 1 9 podkarpackie 0 10 podlaskie 0 11 pomorskie 1 12 śląskie 2 13 świętokrzyskie 2 14 warmińsko-mazurskie 1

15 wielkopolskie 3

16 zachodniopomorskie 6

W SUMIE 36

13

Większość z tych organizacji ma zasięg regionalny i lokalny (Tab. 4). Szkolenia na stopień ratownika prowadzi 17 podmiotów, a szkolenia na instruktorów prowadzi 6 podmiotów. Wiele podmiotów prowadzi również szkolenia KPP (Tab. 5 Aneks).

Tabela 4. Wykaz podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego niezwiązanych bezpośrednio z WOPR z

uwzględnieniem zasięgu działalności kryterium: ZASIĘG DZIAŁALNOŚCI*

LP ZASIĘG ILOŚĆ

1 ogólnopolski 7 2 wojewódzki 1 3 regionalny 11 4 lokalny 13 5 trudno określić 4

* z dużym marginesem błędu.

Aby uzyskać taką zgodę w drodze decyzji administracyjnej wszystkie te podmioty, zgodnie z ustawą, złożyły wniosek do Ministra Spraw Wewnętrznych zawierający:

- nazwę podmiotu, siedzibę i jego adres; - informację o obszarze działania, na którym ma być wykonywane

ratownictwo wodne; - informację o liczbie ratowników wodnych oraz posiadanych przez

nich kwalifikacjach przydatnych w ratownictwie wodnym; - wykaz sprzętu specjalistycznego, środków transportu i łączności; - informację o źródłach finansowania planowanej działalności; - informację o zakresie planowanych szkoleń ratowników wodnych i

instruktorów oraz wykaz kadry i sprzętu niezbędnego do szkolenia i egzaminowania (Tab. 5 Aneks).

Nad wszystkimi podmiotami nadzór sprawuje Minister Spraw Wewnętrznych, który ma prawo żądać od podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego udostępnienia dokumentów oraz udzielania pisemnych wyjaśnień dotyczących ich działalności związanej z wykonywaniem ratownictwa wodnego oraz dokonywać kontroli podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego dotyczącej prawidłowości realizacji zadań związanych z wykonywaniem ratownictwa wodnego. Oceny kontrolowanej działalności dokonuje się pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.

14

2. Wstępna ocena funkcjonowania podmiotów WOPR

Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, jako specjalistyczne stowarzyszenie o zasięgu ogólnokrajowym ma na celu „prowadzenie działań ratowniczych, polegających w szczególności na organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub narażone są na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym”.1 Rozwój podmiotów działających w obszarze ratownictwa stworzył konkurencję dla WOPR, które zakłada możliwość prowadzenia działalności gospodarczej w celach statutowych (tamże, paragraf 4 Rozdział I).

Wydawać by się mogło, że dominująca pozycja Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego nie może być zagrożona nawet w warunkach rodzącej się konkurencyjności. O sile tej organizacji (stowarzyszenia) decydują bowiem takie czynniki, jak:

- ponad 50-letnia tradycja; - wysoka ranga społeczna; - uznanie partnerów systemowych; - ponad 60-ciotysięczna rzesza członków; - wykształcona i doświadczona kadra instruktorska; - posiadany majątek;

Aktualna kondycja Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego nie napawa jednak optymizmem wynikającym z wymienionych wyżej przesłanek. Obawy nasze wynikają z osłabienia organizacji poprzez konflikt we władzach WOPR.

Najogólniej można stwierdzić, że ten bolesny dla członków WOPR kryzys w organizacji miał swe źródła w zarządzaniu stowarzyszeniem. Zdobycie i posiadanie władzy umożliwia realizację własnej wizji programowej i stanowienie prawa w danej jednostce. Władza, to także możliwość wywierania wpływu na inne podmioty, czasem niezależnie od ich woli. Dlatego też władza daje poczucie siły i satysfakcji, ale i wymaga odpowiedzialności za podejmowane decyzje.2 Ocena nasza

1 Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy XIII Wydział Gospodarczy KRS z dnia 25 maja 2012 roku – sygnatura sprawy WA.XIII NS-REJ.KRS/008369/12/413. 2 Chlebuś M. (2003), O naturze władz, Akces, Warszawa.

15

koncentruje się więc na kategorii politycznej i to w znaczeniu wysoce pejoratywnym.1

Narastający konflikt oprowadził w konsekwencji do decyzji administracyjnej o powołaniu w dniu 26 lutego 2014 kuratora zobowiązanego do zwołania Zjazdu Krajowego WOPR i wybrania nowych władz2. W dniu 22 listopada 2014 roku odbył się Zjazd Krajowy i doprowadził do wyboru Zarządu Głównego WOPR.

Okres konfliktu we władzach WOPR, wydaje się, mamy już za sobą. Nowo wybrane władze WOPR sygnalizują kierunek działania nie nastawiony „na konfrontację lecz na zrozumienie i współpracę.”3. Władzę w organizacjach zajmujących się ratownictwem należy sprawować w poczuciu służby w ratowaniu ludzkiego życia. To przekonanie stanowi o istocie powołania do roli, w której z poświęceniem służy się drugiemu człowiekowi, a nie prowadzi bezwzględną walkę o władzę. Jan Paweł II przemawiając w roku 1991 do przedstawicieli władz państwowych na Zamku Królewskim, przestrzegał, że nie można władzy sprawować inaczej, jak tylko służąc.4 Prezes ZG WOPR oświadcza: „W tej skomplikowanej sytuacji przypominam, że WOPR dysponuje rozsądnymi działaczami, mądrą i merytoryczną kadrą instruktorską, która powinna być umiejętnie przez nas wykorzystania do przywrócenia rangi WOPR szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Mamy Radę Naukową, która sprawnie funkcjonuje i jest ceniona w środowisku naukowym”.5

Mimo tych deklaracji sytuacja w WOPR jest nadal trudna, gdyż środowisko nasze zostało podzielone, część aktualnych i byłych członków utworzyło swoje własne firmy ratownicze lub aktywnie działa w innych podmiotach, konkurencyjnych wobec WOPR. Ponadto Prezes ZG WOPR sygnalizuje wszczęcie procedur rozliczenia z niektórymi działaczami poprzednich władz.6 W związku z tym, okres konfliktu i dalszego dzielenia się nie jest zamknięty do końca. Jak w każdej

1 „Władza to bezdenne bagno” napisał Dahl, R. A. w pracy „The Concept of Power”, Behavioral Science, 2:3 (1957: July) p. 201. 2 Postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie z dnia 26 lutego 2014 r., sygn. Wa XIII NsRejKRS 56445/13/164. 3 Gicewicz S., http://www.zgwopr.pl/ 4 http://www.opoka.org.pl/biblioteka/w/wp/jan_pawel_ii/przemowienia/ 5 Gicewicz S., http://www.zgwopr.pl/ 6 Gicewicz S., „Nie wykluczam jednak tym samym rozliczenia poprzednich władz – których sam byłem członkiem – z ich działań szczególnie jeżeli były one niezgodne z prawem lub na szkodę WOPR”.

16

rewolucji. Stan ten nie gwarantuje utrzymania wiodącej roli WOPR w warunkach narastającej konkurencyjności. Uważamy jednak, że zadania statutowe WOPR mogą być realizowane bez względu na wzmiankowane konflikty we władzach oraz liczbę podmiotów zajmujących się ratownictwem w Polsce. 3. Podmioty niezwiązane bezpośrednio z WOPR

Ratownictwo wodne w Polsce weszło w fazę przemian społecznych, a także politycznych i gospodarczych, będących konsekwencją transformacji systemowej lat 80-tych. Jest to także uwarunkowane prawodawstwem unijnym, które preferuje idee wolnego rynku.1 Możliwość powoływania nowych podmiotów działających w obszarze ratownictwa wodnego i ich dynamiczny rozwój spowodowało powstanie rynku usług ratowniczych. Zgodnie z prawami rynku, jedynym kryterium powodzenia firmy jest ich efektywność ekonomiczna, wyrażona stosunkiem uzyskanych efektów i poniesionych kosztów. Efektywność ekonomiczna stanowi jeden z podstawowych sposobów oceny podejmowanych działań gospodarczych.2 Wyższa efektywność ekonomiczna obniżając koszty wytwarzania, zwiększa zysk, co z kolei umożliwia inwestowanie albo wzrost indywidualnych wynagrodzeń. Niższa, odwrotnie, powoduje wzrost cen i spadek wynagrodzeń.3

Podobne wątpliwości i dyskusje zrodziła postępująca komercjalizacja w Państwowym Systemie Ratownictwa Medycznego. Publiczni operatorzy w warunkach konkurencji coraz częściej przegrywają konkursy na świadczenie usług z zakresu ratownictwa medycznego. Podmioty niepubliczne są efektywniejsze, gdyż za te same środki są w stanie zaoferować wyższą jakość usług.4

Motywy ekonomiczne (zysk) nie mogą dominować nad ideowymi (wartości) w działaniu podmiotów zajmujących się ratownictwem. Prymat wartości instrumentalnych (potrzeba zysku) nad wartościami absolutnymi (autotelicznymi) sprawia, że sprzedawana jest usługa, którą cechuje bardzo niska jakość. Aspekt aksjologiczny wymaga od 1 Sobczak K. (2002) red., Europejskie prawo gospodarcze w działalności przedsiębiorstw, Warszawa. 2 Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2003), Ekonomia. Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. 3 Samuelson P.A., Nordhaus W.D. (2005), Ekonomia, PWN, Warszawa. 4 Senatorowie chcą wstrzymać komercjalizację ratownictwa medycznego, http://www.pracodawcyrp.pl/stanowiska/art,4774,senatorowie-chca-wstrzymac-komercjalizacje-ratownictwa-medycznego.html

17

podmiotów zajmujących się ratownictwem odwołania się do wartości mających swe źródło w głębokim humanizmie działań ratunkowych. Ratowanie człowieka tonącego nie może być sprowadzone wyłącznie do działań komercyjnych i marketingowych.

Na rynku usług ratowniczych muszą obowiązywać podstawowe zasady handlowe, które określono w kodeksach etycznych sprzedawców usług.1 Fakt tworzenia takich regulacji świadczy o tym, że środowisko usługodawców zauważa problem i widzi potrzebę zabiegania o godność swojej profesji. Uważamy bowiem, że niska jakość oferowanych usług ma swe źródło w nieprzestrzeganiu przez niektórych usługodawców norm etycznych, takich jak: uczciwość i szacunek wobec klienta, wyczerpujące informowanie go o oferowanej usłudze, konieczność doskonalenia swojej wiedzy i kompetencji w zakresie przedmiotowej oferty.2 W konsekwencji mamy brak kompetencji i zaangażowania ratowników i instruktorów danej firmy, niepotrzebny wzrost ryzyka, kiepski stan sprzętu ratowniczego i warunków higienicznych panujących w obiekcie, itp.

Pojawiają się już niepokojące sygnały, że nie wszystkie z nowopowstałych podmiotów należycie wykonują swoje powinności. A ponadto, coraz częściej słyszy się o braku kompetencji i zaangażowania ratowników.3 Są to sygnały ostrzegawcze. U źródeł takich patologii leży motyw bezwzględnego generowania korzyści materialnych, za wszelką cenę. Podsumowanie

Celem opracowania było ukazanie problemów powstałych w wyniku wejścia w życie Ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych oraz rozporządzeń Ministra Spraw Wewnętrznych. Czy w tej sytuacji nowopowstałe podmioty są w stanie zaoferować wyższą jakość usług, zwłaszcza w dziedzinie edukacyjnej, współdziałania z jednostkami systemu? Czy są w stanie podjąć się stałych dyżurów ratowniczych, itp.? Należy, przede wszystkim, postawić 1 Kodeks Sprzedaży Bezpośredniej PSSB, http://pssb.pl/pssb/rules/index,kodeks-etyczny.html, (dostęp 01.11.2014); Kodeks Etyki Zawodowej Sprzedawców PSZS, http://pszs.org.pl/pliki/pszs_kodeks_etyki.pdf, (dostęp 01.11.2014). 2 Myśl tę rozwija Wiesner W. (2014), Bezpieczeństwo klienta jako istotny atrybut usług rekreacyjnych, artykuł złożony do druku w Zeszytach Naukowych WSB. 3 Wypowiadał się na ten temat Jacek Kleczaj na I Kongresie Bezpieczeństwa Wodnego w Szczecinie w 2013 roku w wystąpieniu „Prywatyzacja służb ratownictwa wodnego – lepsza jakość czy byle jakoś?”.

18

fundamentalne pytanie, czy nowa sytuacja prawna wpłynie to na ogólny poziom bezpieczeństwa na polskich wodach i w jaki sposób?

Na postawione w artykule pytania poszukujemy aktualnie odpowiedzi. Uzyskamy ją dopiero po dokonaniu dokładnej analizy, uwzględniając okres kilku lat funkcjonowania stanu wprowadzonego Ustawą oraz śledząc wiele innych zmiennych.

Uwagi należy traktować jako podstawę do dyskusji na temat, a także na temat optymalizacji systemu szkolenia w WOPR. Uważamy również, że należy prognozować kolejne zmiany systemowe i przygotowywać się, w formie symulacji, do działania w sytuacji spowodowanej przez ich konsekwencje. Piśmiennictwo 1. Chlebuś M. (2003), O naturze władz, Akces, Warszawa. 2. Sobczak K. (2002) red., Europejskie prawo gospodarcze w

działalności przedsiębiorstw, Warszawa. 3. Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2003), Ekonomia.

Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.

4. Samuelson P.A., Nordhaus W.D. (2005), Ekonomia, PWN, Warszawa. 5. Dahl, R. A. (1957), The Concept of Power, Behavioral Science, 2:3

(1957: July) p. 201. 6. Kleczaj J. (2013), Prywatyzacja służb ratownictwa wodnego – lepsza

jakość czy byle jakoś?, I Kongres Bezpieczeństwa Wodnego w Szczecinie w 2013 roku.

7. Gicewicz S., http://www.zgwopr.pl/. 8. Kodeks Sprzedaży Bezpośredniej PSSB,

http://pssb.pl/pssb/rules/index,kodeks-etyczny.html. 9. Kodeks Etyki Zawodowej Sprzedawców PSZS,

http://pszs.org.pl/pliki/pszs_kodeks_etyki.pdf. 10. Mazurska Służba Ratownicza, http://www.msr-okartowo.pl/. 11. Mazurskie WOPR, http://www.mopr.com.pl/. 12. Postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w

Warszawie z dnia 26 lutego 2014 roku, sygn. Wa XIII NsRejKRS 56445/13/164.

13. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego (Dz. U. z dnia 27 stycznia 2012 r.).

19

14. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 marca 2012 r. w sprawie sposobu oznakowania i zabezpieczania obszarów wodnych oraz wzorów znaków zakazu, nakazu oraz znaków informacyjnych i flag (Dz. U. z dnia 19 marca 2012 r.).

15. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 lutego 2012 r. w sprawie wymagań dotyczących wyposażenia wyznaczonych obszarów wodnych w sprzęt ratunkowy i pomocniczy, urządzenia sygnalizacyjne i ostrzegawcze oraz sprzęt medyczny, leki i artykuły sanitarne (Dz. U. z dnia 9 marca 2012 r.).

16. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz. U. z dnia 2 lipca 2012 r.).

17. Senatorowie chcą wstrzymać komercjalizację ratownictwa medycznego, http://www.pracodawcyrp.pl/stanowiska/art,4774,senatorowie-chca-wstrzymac-komercjalizacje-ratownictwa-medycznego.html.

18. Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Postanowienia Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy XIII Wydział Gospodarczy KRS z dnia 25 maja 2012 roku – sygnatura sprawy: WA.XIII NS-REJ.KRS/008369/12/413.

19. Towarzystwo Zapobiegania Tonięciom i Ratowania Tonących w Supraślu, http://www.tztirt.prv.pl/.

20. Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych (Dz. U. Nr 208, poz. 1240).

21. Wiesner W. (2014), Bezpieczeństwo klienta jako istotny atrybut usług rekreacyjnych, artykuł złożony do druku w Zeszytach Naukowych WSB.

22. Wiesner W. (2008), Analiza szkolenia kadry pedagogicznej WOPR w aspekcie różnorodnych koncepcji zabezpieczenia ratowniczego, Sporty Wodne i Ratownictwo, 2008, vol.2-3, s. 56-61.

23. https://www.msw.gov.pl/pl/bezpieczenstwo/nadzor-nad-ratownictwe/10071,Podmioty-uprawnione-do-wykonywania-zadan-ratownictwa-gorskiego-i-wodnego.html.

24. http://www.opoka.org.pl/biblioteka/w/wp/jan_pawel_ii/przemowienia/.

20

TRAFNOŚĆ I RZETELNO ŚĆ TESTÓW UMIEJ ĘTNOŚCI RATOWNICZYCH

Accuracy and reliability of tests rescue skills

Arkadiusz Stanula1, Marek Strzała2, Andrzej Ostrowski2, Wojciech Sadowski3

1 Katedra Teorii i Praktyki Sportu, Zakład Metodolog ii, Statystyki i Informatyki, Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki

w Katowicach 2 Instytut Sportu, Zakład Sportów Wodnych, Akademia Wychowania Fizycznego

im. Bronisława Czecha w Krakowie 3 Student studiów doktoranckich Akademii Wychowania Fizycznego

im. Jerzego Kukuczki w Katowicach

Liczba znaków: 31429 (ze streszczeniami i grafikami) Number of characters: 31429 (with abstracts and graphics).

Słowa kluczowe: ratownictwo wodne, ocena umiejętności ratowniczych Key words: lifesaving, tests of lifesaving abilities

Streszczenie

W pracy przedstawiono wyniki badań dotyczących trafności i rzetelności oceny kompleksowej próby egzaminacyjnej na stopień Młodszego Ratownika WOPR. W badaniach wzięło udział 67 kandydatów na stopień ratownika WOPR (19 kobiet i 48 mężczyzn). Ratowników poddano testom oceniającym umiejętności ratownicze, takie jak: pływanie na dystansie 50 m sposobem dowolnym, holowanie manekina na dystansie 25 m, nurkowanie w dal na odległość 25 m, nurkowanie w głąb oraz rzuty rzutką ratowniczą na odległość 10 i 15 m. Ponadto oceniono te umiejętności łącznie, w postaci symulowanej akcji ratowniczej. Wyniki badań pozwoliły wyciągnąć wnioski, że kompleksowa próba egzaminacyjna jest znacznie trudniejsza do zrealizowania przez ratowników płci żeńskiej. Na takie wyniki złożyły się przede wszystkim umiejętności w posługiwaniu się podręcznym sprzętem ratowniczym oraz niższy poziom siły, szczególnie pożądany podczas holowania.

Abstract

This paper shows the results of research concerning the accuracy and reliability of the comprehensive evaluation of the examination for the junior lifeguard of WOPR rank. Sixty seven candidates for the lifeguard of WOPR rank (19 women and 48 men) took part in this research. The lifeguards were tested on such lifesaving abilities as: freestyle swimming on the distance of 50 m, towing a mannequin on the distance of 25 m, deep-diving and throwing the rescue line on the distance of 10 and 15 meters. Moreover, these skills were assessed jointly in a simulated rescue action. The results of the research enabled the following conclusion to be drawn: the comprehensive examination is significantly more difficult to carry out by the female lifeguards. The reasons for this result are mainly: lower abilities in handling the handheld rescue equipment and lower level of strength, particularly desirable during the towing.

21

Wprowadzenie

Zdecydowana większość służb ratowniczych, których celem jest niesienie pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach, które wydarzyły się niezależnie od miejsca (na ziemi, pod ziemią, w wodzie, pod wodą, w górach, jaskiniach itp.) wymagają od swoich członków wysokiego poziomu w zakresie wiedzy i umiejętności. Podmioty te już na wstępnym etapie naboru prowadzą skrupulatną selekcję kandydatów poprzez poddawanie ich rozmaitym testom, wśród których na czołowym miejscu znajdują się testy sprawności specjalnej1, 2, 3, 4.

Od samego początku działalności Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego funkcjonował system gradacji stopni ratowniczych, umożliwiający członkom tego stowarzyszenia systematyczny rozwój w różnych sferach osobowości ratowniczej. Dzięki gradacji stopni ratowniczych system ten wyzwalał pozytywne przejawy w samodoskonaleniu się, celem którego była chęć awansowania na wyższy stopień, zwiększający zakres kompetencji ratownika [Stanula, 2005]. Pomimo, iż każdy awans w strukturze funkcjonujących stopni ratowniczych związany był z koniecznością zdania przed komisją egzaminu sprawnościowego, to jednak wymogi te sprowadzały się do kilku prób oceniających wyizolowane elementy składające się na hipotetyczną akcję ratowniczą. I tak w przypadku egzaminu na stopień Młodszego Ratownika oraz Ratownika WOPR, egzamin końcowy obejmował, odpowiednio pływanie na dystansie 50 m i 100 m, holowanie trzema wybranymi sposobami na dystansie 100 m (w tym sposobem „żeglarskim” 50 m) i 150 m (w tym sposobem „żeglarskim” 75 m), nurkowanie w dal na dystansie 25 m, nurkowanie w głąb na 4 m oraz zaliczenie pozorowanej akcji ratowniczej zaprojektowanej i ocenianej subiektywnie przez egzaminujących5. Podobne wymogi dla praktycznego egzaminu końcowego zachowały się

1 Zarządzenie Nr 418 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 kwietnia 2011 r. wsi. zakresu oraz szczegółowych warunków, trybu przeprowadzania oraz zasad oceniania sprawności fizycznej policjantów. 2 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 października 2005 r. wsi. zakresu, trybu i częstotliwości przeprowadzania okresowych profilaktycznych badań lekarskich oraz okresowej oceny sprawności fizycznej strażaka państwowej Straży Pożarnej. 3 Regulamin straży ratunkowej TOPR z dnia 24 stycznia 2012 r. 4 Statut TOPR Zatwierdzony przez Walne Zebranie TOPR w dniu 25 października 2008. 5 Instrukcja Szkolenia WOPR 1/87; Instrukcja Szkolenia WOPR 1/2000.

22

w obecnym systemie szkolenia wprowadzonym przez rozporządzenie do Ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r., o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych. Kandydat na ratownika powinien wykazać się umiejętnością pokonania dystansu 400 m sposobem dowolnym oraz dystansu 50 m sposobem ratowniczym, nurkowaniu w dal na dystansie 25 m z wyławianiem dwóch przedmiotów, manewrowania łodzią wiosłową, holowania trzema sposobami na dystansie 150 m, podjęcia z wody osoby poszkodowanej na wysokość 30 cm od lustra wody lub na pokład łodzi oraz zaliczenia pozorowanej akcji ratowniczej polegającej na przepłynięciu dystansu co najmniej 20 m, wydobyciu manekina położonego na dnie i na holowaniu go w pasie ratowniczym do brzegu na dystansie 20 m.

Opisane powyżej wymogi egzaminacyjne, bez względu na to jakie ustalono normy czasowe dla elementów związanych z pokonaniem określonego dystansu czy kryteriów jakościowego wykonania pozostałych elementów posiadają kilka wad. Do najważniejszych zaliczyć można oderwanie tych prób od realiów jakie występują podczas prawdziwej akcji ratunkowej, a więc połączenia kilku umiejętności w sekwencję działań składających się na całą akcję. Innym poważnym mankamentem jest uwrażliwienie zarówno kursantów jak i instruktorów na konkretne wymogi egzaminacyjne, skutkiem czego pozostałe czynności ratownicze (np. posługiwanie się rzutkami), które nie podlegają ocenie na egzaminie traktuje się pobieżnie lub całkowicie pomija w procesie nauczania. Dlatego też, biorąc pod uwagę wymienione powyżej niedociągnięcia postuluje się wprowadzenie obiektywnej i kompleksowej próby oceniającej umiejętności ratownicze w warunkach najbardziej zbliżonych do realnej akcji ratowniczej.

Celem niniejszej pracy jest ocena kompleksowej próby zaliczeniowej zaprojektowanej w formie symulowanej akcji ratowniczej, jaka funkcjonuje w wymogach egzaminacyjnych na egzaminie praktycznym na stopień Młodszego Ratownika WOPR w Śląskim Wodnym Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym.

Materiał i metody badań

W badaniach udział wzięło 67 kandydatów na stopień ratownika WOPR (19 kobiet i 48 mężczyzn), uczęszczających na kursy prowadzone w miejscowościach z terenu województwa śląskiego. Średni wiek kobiet i mężczyzn wynosił odpowiednio: 17,9±2,6 lat i 17,8±2,1 lat. Masa oraz

23

wysokość ciała badanych kobiet i mężczyzn wynosiła odpowiednio: 64,3±9,8 kg przy 170,4±7,8 cm oraz 74,0±10,5 kg przy 178,7±7,6 cm. Szczegółowe statystyki opisowe dla badanej grupy zaprezentowano w tabeli 1. Osoby biorące udział w badaniach zostały do nich zakwalifikowane na podstawie ochotniczych zgłoszeń. Po przedstawieniu planu badań, każdy z nich zgodził się wziąć w nich udział.

Tabela 1. Charakterystyka wieku oraz podstawowych parametrów somatycznych badanej grupy ratowników

Parametr Płeć m Me Min Maks S V As Ku

K 17,89 17 16 28 2,81 15,68 2,88 9,71 Wiek

M 17,81 17 16 26 2,05 11,50 2,74 7,88

K 64,26 64 47 86 9,77 15,21 0,93 1,33 Masa ciała

M 73,98 75 48 98 10,51 14,20 0,14 0,27

K 170,37 168 157 183 7,83 4,59 0,35 -1,04 Wysokość ciała

M 178,65 180 153 193 7,56 4,23 -0,55 1,76

LEGENDA: N – ilość badanych; m – średnia arytmetyczna; Me – mediana; S – odchylenie standardowe; V – współczynnik zmienności; Min, Maks – wartość minimalna oraz maksymalna; As – współczynnik skośności; Ku – współczynnik skupienia.

Przebieg i organizacja badań

Badania zostały przeprowadzone na pływalniach krytych o wymiarach 25 m x 12,5 m i głębokości maksymalnej 3,8 m. Przed przystąpieniem do badań, ratownicy zostali dokładnie poinformowani o przebiegu każdej z prób wchodzącej w zakres badań. Szczegółowo wyjaśniono sposób wykonania próby, uzupełniony o rzeczywistą prezentację przez demonstratora. Podczas prób ratownicy korzystali ze sprzętu ratowniczego dostępnego na pływalni (manekiny, rzutki, pasy ratownicze, boje SP). Na każdej z pływalń, w których prowadzono badania, warunki techniczne tj. szerokość torów do pływania, głębokość wody w najgłębszym miejscu były identyczne. Między poszczególnymi próbami podlegającymi ocenie było wystarczająco dużo czasu, by ratownicy uzyskali pełny odpoczynek, tak by zmęczenie nie wpływało na

24

pomiar. Zebrany w toku badań materiał opracowano metodami statystycznymi korzystając z programu Statistica v.12 PL (StatSoft, Inc., 2014). Każdorazowo podczas obliczeń przyjmowano poziom istotności α=0,05.

W pierwszej kolejności badani ratownicy wykonywali kompleksową próbę egzaminacyjną na stopień Młodszego Ratownika WOPR opracowaną przez Przewodniczącego Komisji Szkolenia WOPR Województwa Śląskiego Arkadiusza Stanula. Podczas tej próby mierzony był czas całej akcji oraz ilość rzutów rzutką ratunkową. W następnej kolejności odrębnie oceniano umiejętność posługiwania się rzutką ratunkową na odległości 10 i 15 metrów. Podczas tych prób badano ilość rzutów oraz ich celność. Następnie ratownicy nurkowali w głąb wyławiając krążki. Badana była ilość wyłowionych krążków. Kolejną próbą było holowanie manekina na dystansie 25 m. Do holowania wykorzystywano standardowego manekina DLRG, wypełnionego w całości wodą. Podczas próby mierzono czas. Ostatnim sprawdzianem było pływanie na dystansie 50 m stylem dowolnym. Badanym mierzono czas wykonania próby. Poniżej przedstawiono szczegółowy opis prób sprawnościowych.

Kompleksowa próba egzaminacyjna na stopień Młodszego Ratownika WOPR:

1) Ratownik na sygnał „AKCJA” podejmuje z podłoża wcześniej przygotowaną rzutkę (rękawową, siatkową lub linę do rzutów) w celu wykonania skutecznego rzutu na odległość 10 m (za skuteczny rzut przyjęto taki, w wyniku którego linka rzutki dotknie rozwieszonej w poprzek toru pływackiego liny „sygnałowej” oddalonej od przedniej krawędzi pływalni o 10 m, a ponadto zmieści się w pasie o szerokości 2,5 m (standardowa szerokość toru)). Ratownik mógł wykonać tylko 3 rzuty, w przypadku nie zaliczenia próby, Ratownik był zobowiązany wykonać rundę karną wg zasad opisanych w dalszej części.

2) Po wykonaniu skutecznego rzutu lub 3 rzutów niecelnych Ratownik ubiera szelki pasa ratowniczego „węgorz” lub „Bojki SP”, po czym poprzez zastosowanie bezpiecznego oraz skutecznego skoku ratowniczego (wykroczny, rozkroczny lub ślizgowy) wchodzi do wody.

3) Ratownik pokonuje sposobem dowolnym dystans 25 m.

25

4) Następnie Ratownik pokonuje dystans 15 m sposobem ratowniczym (kraul ratowniczy, żabka ratownicza) z obserwacją w przód.

5) Po zatrzymaniu się przed liną „sygnałową” Ratownik wykonuje zejście pod wodę płynąc odcinek 10 m w kierunku umieszczonego na dnie manekina, po czym bezpośrednio, zgodnie z zasadami sztuki ratowniczej podejmuje manekina wypływając z nim na powierzchnię wody.

6) Po wydobyciu manekina na powierzchnię wody, Ratownik zgodnie ze sztuką ratowniczą holuje go na dystansie 20 m (czyli do liny sygnałowej i z powrotem). Wykonując nawrót Ratownik obowiązany jest dotknąć jedną ręką liny sygnałowej. Po przepłynięciu dystansu 20 m i dotknięciu ręką ściany końcowej pływalni zatrzymywany jest czas.

7) Ratownik w ciągu 15 s od zatrzymania czasu musi wyjść z wody oraz dojść do fantoma do nauki RKO, na którym ma zaprezentować algorytm udzielania pomocy dorosłej osobie poszkodowanej wskutek tonięcia, która jest nieprzytomna i nie oddycha.

8) Runda karna. W przypadku wykonania trzech niecelnych rzutów, Ratownik po holowaniu na dystansie 20 m zobowiązany jest do wykonania rundy karnej, która polega na przepłynięciu dystansu 20 m sposobem dowolnym, wyznaczonym od krawędzi pływalni do liny sygnałowej i z powrotem.

Podczas badań pominięto pkt 7, opisujący czynności RKO, gdyż nie był on przedmiotem badań. Tak, więc ratownicy kończyli próbę sprawnościową po holowaniu manekina lub ewentualnej rundzie karnej.

Ocena indywidualnych umiejętności ratowniczych na podstawie pojedynczych prób:

Rzut rzutką ratunkową na odległość 10 m oraz 15 m. Badany wykonuje rzut rzutką ratunkową na odległość 10 m. Odległość wyznaczono poprzez zamocowanie w poprzek toru liny oddalonej od przedniej krawędzi pływalni o 10 m. Ratownik ma możliwość wykonania 3 rzutów. Jeśli wykona celny rzut za pierwszym razem, kolejnych rzutów już nie wykonuje. Pierwszy rzut jest wykonany sklarowaną rzutką. Każdy następny rzut uczestnik oddaje „rozwiniętym” sprzętem. Rzut uznawany jest za celny, jeśli rzutka upadnie za linę wyznaczająca 10 m oraz zmieści się w torze o szerokości 2,5 m (standardowa szerokość toru

26

pływackiego). Te same zasady dotyczą próby rzutu rzutką na odległość 15 m.

Nurkowanie w głąb (3,8 m) wraz z wyławianiem 3 przedmiotów. Przedmiotami do wyłowienia są standardowe krążki hokejowe w kolorze czarnym, ustawione na dnie w linii prostej na środku toru. Pierwszy krążek znajduje się przy ścianie pływalni (0 m), drugi i trzeci ustawione są odpowiednio w odległości 4 m i 8 m od ściany pływalni. Badany wykonuje dowolny skok ratowniczy ze słupka startowego, następnie zanurza się pod wodę sposobem „scyzoryk” i wyławia krążki w ściśle określonej kolejności, rozpoczynając od krążka na 8 m, poprzez krążek na 4 m i kończąc na krążku przy ścianie pływalni. Badany wyławia krążki za jednym podejściem, tzn. po wykonaniu nurkowania powinien podjąć wszystkie krążki.

Holowanie manekina na dystansie 25 m. Badany na sygnał startowy rozpoczyna holowanie manekina na dystansie 25 m. Sposób holowania jest dowolny, zgodny ze sztuką ratowniczą. Czas mierzony był stoperem przez dwóch niezależnych ekspertów z dokładnością do 0,01 s, zatrzymywany w momencie, gdy badany dotknął ręką ściany pływalni. Do analizy brano średni czas z dwóch pomiarów.

Pływanie na dystansie 50 m. Badany na sygnał wykonywał skok startowy ze słupka, po czym przepływał 50 m stylem dowolnym. Pomiar był analogiczny jak przy holowaniu (opisanym powyżej), czas zatrzymywany był w momencie dotknięcia ręką ściany pływalni.

Wyniki badań

Zgodnie z planem organizacji badań opisanym powyżej zmierzono czas wykonania kompleksowej próby egzaminacyjnej na stopień Młodszego Ratownika WOPR wraz z adnotacją o liczbie celnych rzutów rzutką ratunkową. Następnie dokonano pomiarów czasów poszczególnych elementów prób sprawnościowych, tj. pływania stylem dowolnym na dystansie 50 m oraz holowania manekina na dystansie 25 m. Całość uzupełniono o pomiar ilości krążków wyłowionych podczas próby nurkowania oraz ilości celnych rzutów rzutką ratunkową na odległości 10 i 15 m. Szczegółowe wyniki z kompleksowej próby egzaminacyjnej przedstawiono w tabeli 2, natomiast wyniki z testów pojedynczych elementów sprawności ratowniczej przedstawiono w tabeli 3.

27

Tabela 2. Charakterystyka wyników uzyskanych przez ratowników i ratowniczki w kompleksowej próbie egzaminacyjnej na stopień Młodszego Ratownika

Parametr Płeć m Me Min Mak

s S V As Ku

M 123,92 ‡ 121,5 88 193 18,63 15,04 1,41 3,69 Czas [sek]

K 169,89 171 113 257 38,83 22,86 0,44 –0,05

M 1,15 ‡ 1 1 3 0,41 35,96 2,97 8,96 Rzut rzutką ratunkową [za którym rzutem osiągnięto cel] K 2,05 2 1 3 0,97 47,27 –0,11 –2,08

Statystyczna istotność różnic pomiędzy Kobietami i Mężczyznami: * p≤0,05; † p≤0,01; ‡p≤0,001

Wyniki kompleksowej próby egzaminacyjnej, zarówno w przypadku czasu wykonania całego zadania jak i w samym elemencie rzutu rzutką ratowniczą wskazują na przewagę ratowników płci męskiej. Ratownicy byli lepsi od swoich koleżanek o 45,97 sek., co stanowi 37,1% (p≤0,001). Tak znaczna różnica jest wynikiem perfekcyjnego wykonania obowiązkowego elementu jakim jest oddanie celnego rzutu rzutką ratunkową. Mężczyźni w zdecydowanej większości przypadków trafiali za pierwszym razem (o czym świadczy współczynnik asymetrii; As=2,97), natomiast kobiety najczęściej trafiały dopiero za drugim razem. Różnica ta, podobnie jak w przypadku czasu wykonania całej próby była istotna statystycznie na poziomie p≤0,001. Rozkład wyników dla całej próby egzaminacyjnej oraz dla rzutu rzutką ratunkową zaprezentowano na rycinie 1 i 2.

28

Rycina 1. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w kompleksowej próbie egzaminacyjnej na stopień Młodszego Ratownika.

Rycina 2. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w próbie rzutu rzutką ratowniczą

29

Tabela 3. Charakterystyka wyników uzyskanych przez ratowników i ratowniczki w poszczególnych próbach umiejętności ratowniczych

Parametr Płeć m Me Min Maks S V As Ku

M 35,19 † 34 26 45 4,90 13,93 0,18 -0,72 Pływanie na dystansie

50 m [sek] K 39,16 37 33 54 6,24 15,93 1,45 1,19

M 35,27 ‡ 34,5 25 54 6,02 17,06 1,25 2,00 Holowanie manekina 25 m [sek] K 41,42 40 33 57 6,46 15,59 0,87 0,13

M 1,10 ‡ 1 1 2 0,31 27,96 2,68 5,38 Rzut rzutką ratunkową

(10 m) K 1,89 2 1 3 0,88 46,19 0,22 -1,71

M 1,33 † 1 1 3 0,56 41,90 1,47 1,32 Rzut rzutką ratunkową

(15 m) K 1,84 2 1 3 0,69 37,36 0,21 -0,66

M 2,96 3 2 3 0,20 6,83 -4,74 21,32 Nurkowanie w głąb [ilo ść

pod.kr.] K 2,95 3 2 3 0,23 7,78 -4,36 19,00

Statystyczna istotność różnic pomiędzy Kobietami i Mężczyznami: * p≤0,05; † p≤0,01; ‡p≤0,001

Dokonując analizy wyników uzyskanych przez ratowników płci męskiej i żeńskiej podczas odrębnie ocenianych umiejętności ratowniczych zauważyć można prawie całkowitą dominację mężczyzn. Zarówno podczas pływania na dystansie 50 m jak i holowania manekina na dystansie 25 m różnice między mężczyznami a kobietami były istotne statystycznie (odpowiednio: p≤0,01 i p≤0,001) wynosząc w sekundach 3,97 (11,28%) oraz 6,15 (17,44%), odpowiednio. W posługiwaniu się rzutką ratunkową mężczyźni znacznie częściej niż kobiety osiągali cel za pierwszym wykonanym rzutem, przy czym warto odnotować, że o ile w rzucie na odległość 10 m mężczyźni trafiali regularnie do celu za pierwszym razem (V=27,96%), o tyle w rzucie na odległość 15 m celność pogorszyła się (V=41,90%). Różnica pomiędzy kobietami a mężczyznami pod względem celności rzutów rzutką ratowniczą, zarówno na odległość 10 jak i 15 m była istotna statystycznie (odpowiednio: p≤0,001 i p≤0,01). Jedynie w próbie nurkowania w głąb, badani ratownicy i ratowniczki w większości przypadków podejmowali komplet krążków z dna pływalni, stąd brak statystycznej różnicy. Rozkład wyników dla poszczególnych prób umiejętność ratowniczych zaprezentowano na rycinach 3-7.

30

Rycina 3. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w pływaniu na dystansie 50 m.

Rycina 4. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w holowaniu manekina na dystansie 25 m.

31

Rycina 5. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w rzucie rzutką ratowniczą ma odległość 10 m.

Rycina 6. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w rzucie rzutką ratowniczą ma odległość 15 m.

32

Rycina 7. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w nurkowaniu w głąb (wyławianie krążków).

Kluczowym celem niniejszej pracy jest określenie, czy kompleksowa próba egzaminacyjna, podsumowująca szkolenie na stopień Młodszego Ratownika WOPR pozwala trafnie i rzetelnie oceniać kandydatów do uzyskania tego stopnia. Dla potrzeb rozwiązania tak postawionego problemu na dalszym etapie przeprowadzono analizę współzależności obliczając współczynniki korelacji pomiędzy sumarycznym czasem ukończenia kompleksowej próby egzaminacyjnej a poszczególnymi elementami umiejętności ratowniczych. Wyniki przedstawiono w tabeli 4.

33

Tabela 4.Współczynniki korelacji liniowej Pearsona dla sumarycznego czasu ukończenia próby egzaminacyjnej oraz poszczególnych elementów umiejętności ratowniczych

Parametry Płeć

Pływanie na

dystansie 50 m [sek.]

Nurkowanie w głąb [ilo ść

krążków]

Holowanie manekina

25 m [sek.]

Rzut rzutką

10 m [za którym rzutem

osiągnięto cel]

Rzut rzutką

15 m [za którym rzutem

osiągnięto cel]

K 0,39† -0,04 0,39† 0,35† 0,52‡

M 0,48* -0,09 0,34 0,49* 0,62†

Kompleksowa próba

egzaminacyjna na stopień MR

[sek.] K+M 0,52‡ -0,06 0,51‡ 0,64‡ 0,63‡

* p≤0,05; † p≤0,01; ‡p≤0,001

Na podstawie obliczonych współczynników korelacji liniowej Pearsona można wnioskować, iż na sumaryczny czas uzyskany w kompleksowej próbie egzaminacyjnej najsilniej wpływa umiejętność posługiwania się rzutką ratowniczą (r=0,64 i r=0,63; odpowiednio dla rzutu na 10 i 15 m). Równie wysoką współzależność wykazują umiejętności pływackie na dystansie 50 m (r=0,51) oraz umiejętności stricte ratownicze, czyli holowanie na dystansie 25 m (r=0,51). Warto nadmienić, iż opisane powyżej związki (z wyjątkiem próby nurkowania w głąb) są wysoce istotne statystycznie (p≤0,001).

Dyskusja i wnioski końcowe

W niniejszej pracy celem była ocena kompleksowej próby zaliczeniowej, zaprojektowanej w formie symulowanej akcji ratowniczej do oceny umiejętności kandydatów na stopień Młodszego Ratownika WOPR. Tak postawiony cel badań wynikał z faktu, iż przez długi okres czasu, zgodnie z instrukcjami szkolenia funkcjonującymi w WOPR, zarówno przed wprowadzeniem reformy, jak i po wprowadzeniu reformy w 2009 roku, egzamin końcowy na stopnie ratownicze polegał na ocenie kilku pojedynczych umiejętności. Również po nowelizacji przepisów w zakresie szkolenia ratowników wprowadzonych Ustawą z

34

dnia 18 sierpnia 2011 r., o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych niewiele się zmieniło, jeśli chodzi wymogi egzaminacyjne, może z wyjątkiem ilości pojedynczych prób, których jest znacznie więcej. Wątpliwości budziły przed wszystkim oderwane od realiów prawdziwej akcji ratowniczej osobno oceniane umiejętności ratownicze, jak również koncentracja szkolenia pod kątem wyuczenia tylko tych umiejętności, które będą egzaminowane. Dlatego też opracowując schemat przebiegu egzaminu końcowego kierowano się logiką odzwierciedlającą realną akcję ratowniczą, która najczęściej rozpoczyna się od podania podręcznego sprzętu ratowniczego [Stanula 2008, Stanula, Żurawik, 2005]. W przypadku niepowodzenia akcji z użyciem podręcznego sprzętu, ratownik zmuszony jest prowadzić akcję z wody z zabezpieczeniem w postaci pasa ratowniczego, stąd sekwencja elementów kompleksowej próby zakładała bezpieczne wejście do wody, po którym następowało dopłynięcie do tonącego, a następnie podjęcie go z dna i odholowanie do brzegu.

Jak wynika z powyższej analizy wyników badań wdrożona w system oceny umiejętności ratowniczych na stopień Młodszego Ratownika WOPR kompleksowa próba egzaminacyjna jest znacznie trudniejsza (z punktu widzenia uzyskiwanych czasów) do zrealizowania przez ratowników płci żeńskiej. Najprawdopodobniejszą przyczyną takiego stanu rzeczy jest niższy poziom siły oraz naturalnie skorelowaną z tą zdolnością motoryczną – szybkością wśród kobiet. Na końcowy wynik całej próby duży wpływ miała umiejętność posługiwania się podręcznym sprzętem ratowniczym. Można było zaobserwować podczas niniejszych badań wysoki odsetek osób nie potrafiących w sytuacji stresowej wykonać za pierwszym razem skutecznego rzutu rzutką, który jak już wspomniano wyżej jest podstawowym elementem udzielania pomocy osobom z brzegu będącym w zasięgu rzutu. Wyniki tych badań potwierdzają spostrzeżenia Parnickiego i Siłakiewicza [2003], którzy badając ratowników stwierdzili, iż zmieniające się warunki rzutów powodują drastyczne pogorszenie skuteczności.

Zaproponowana próba jest doskonałym rozwiązaniem testującym umiejętności ratownicze, bowiem zawiera ona wiele elementów sprawności specjalnej ratownika wykonywanych w reżimie czasowym, a więc w pewnego rodzaju stresie. Próba ta ma również tę zaletę, że preferuje zarówno dobrych jak i przeciętnych pływaków. Dobry pływak, pomimo nieudanych rzutów i związaną z tym koniecznością wykonania rundy karnej na dystansie 25 m bez problemu zmieści się w limicie

35

czasowym (210 sek.). Z kolei przeciętnie lub słabo pływający ratownik powinien skoncentrować się na rzucie rzutką, gdyż zaoszczędzony na tym elemencie czas pozwoli mu wolnym tempem zaliczyć pozostałe elementy sprawności ratowniczej. Doświadczenia autorów niniejszej pracy, nabyte podczas egzaminów końcowych na stopień młodszego ratownika WOPR, wskazują, że młodzi adepci ratownictwa, będący w wieku 12-16 lat z powodzeniem zdają egzamin.

Bibliografia

1. Parnicki F., Siłakiewicz P. (2003) Time structure of the rescue operation in a direct contact with the drowning. W: International Symposium on Water Safety, Deutschen Lebens-Rettungs-Gesellschaft, The 90 Anniversary of the DLRG, 15.-17. 10.2003, Bad Nenndorf, Germany.

2. Stanula A. (2005) Poradnik instruktora WOPR. Zarząd Wojewódzki WOPR, Katowice.

3. Stanula A. (2008) Wpływ zmęczenia indywidualną akcją ratowniczą na skuteczność zabiegów resuscytacyjnych. W: Sporty Wodne i Ratownictwo – Water Sports and Lifeguarding Services. - Vol. 2-3.

4. Stanula A., Żurawik A. (2005) Podstawowy sprzęt ratowniczy. W: Ratownictwo wodne. Poradnik dla studentów i ratowników wodnych. [red.] R. Karpiński. AWF Katowice.

5. StatSoft, Inc. (2014) STATISTICA - data analysis software system (version 12).

36

ZASOBY OSOBOWE KRAJOWEGO SYSTEMU RATOWNICZO-GAŚNICZEGO DO DZIAŁANIA NA OBSZARACH WODNYCH,

National personal system resources rescue and firefighting to act in

areas of water Jerzy Telak, Oksana Galarowicz, Dariusz Pater,

Ewa Zieliński

Szkoła Głowna Służby Pożarniczej w Warszawie Bydgoska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy


Słowa kluczowe: metodyka ratownictwa wodnego, sytuacje kryzysowe, Key words: water rescue methods, emergencies

Streszczenie

Ratownictwo wodne w Polsce ma bogatą historię. WOPR odegrało istotną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa osobom przebywającym na obszarach wodnych, a jego zasoby były wykorzystywane w sytuacjach kryzysowych. Grupy operacyjne, interwencyjne wyznaczały standardy działania WOPR w latach 2004-2012, jednocześnie stanowiły wsparcie dla KSRG. Porozumienie KSRG i WOPR z 2006 r. skutkowało ujednoliceniem taktyki i metodyki ratownictwa wodnego.

Abstract

Water Rescue in Poland has a rich history. WOPR played an important role in ensuring the safety of persons residing in the areas of water and its resources are used in crisis situations. Operational groups, the intervention marked the WOPR performance standards in the years 2004-2012, at the same time underpin KSRG. The agreement KSRG and WOPR of 2006. Resulted in the unification of the tactics and methods of water rescue.

37

Wprowadzenie Najstarszy znaleziony zapis źródłowy o zorganizowanej formie

ratownictwa wodnego na ziemiach polskich pochodzi z 1604 r. Wówczas w Sandomierzu został zbudowany klasztor ze szpitalem, którego zakonnicy mieli m. in. zadanie niesienia pomocy ofiarom Wisły1.

Znaczące wartości w dziedzinie wychowania fizycznego, w tym także ratowania tonących, wniosła w latach 1773–1794 Komisja Edukacji Narodowej. W 1775 r. z inicjatywy ks. Adama Czartoryskiego wydano w Warszawie pierwszą w języku polskim broszurę, przewodnik metodyczny pt. „O ratowaniu tonących”2 oraz we Wrocławiu (w zaborze pruskim) król pruski Fryderyk II wydał w języku polskim zawierającą zasady ratowania tonących ustawę „Edykt względem prędkiego ratowania przez nagłe przypadki zaginionych w wodzie albo jakimkolwiek sposobem o utratę życia przewidzianych osób”, w której zamknięcia poszczególnych rozdziałów stanowiły rozporządzenia. Na podstawie tej regulacji każda osoba miała obowiązek udzielenia pomocy poszkodowanemu na wodzie. Pod koniec XVIII w. w Krakowie utworzono Pogotowie Ratunkowe dla Tonących, a we Lwowie w 1820 r. Karol Hojnic wydał opracowanie pt. „Nauka i sztuka pływania”, w której opisał metody holowania stosowanego w celu ratowania osób zagrożonych. W Królestwie Polskim w 1839 r. dopuszczono stosowanie metod ożywiania3.

Carskie Rosyjskie Towarzystwo Ratowania Tonących (Императорское Российское Общество Спасания на Водах) w Petersburgu utworzyło w 1894 r. Okręg Kaliski. „Kaliskie Towarzystwo

1 W. Lenartowicz, G. Marciniak, A. Krzyszkowski, Stowarzyszenie Ratowników im. H. Gostomskiego w: Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w jednoczącej się Europie, wyd. II popr., ZG WOPR 2007, s. 57 i n. 2 Witkowski M., Początki i rozwój ratownictwa wodnego w Polsce, w: Wychowanie Fizyczne i Sport, 1973, s. 150. 3 M. Witkowski, Witkowski M., Początki i rozwój ratownictwa wodnego w Polsce, w: Wychowanie Fizyczne i Sport, 1973, s. 150. 4 Ogólnopolskie Sympozjum WOPR, Poznań 1976, s. 7 i 8. 5W. Nowak, Zawsze na wznoszącej fali, Kalisia Nowa, nr 4, Kalisz 1998, s. 6–7; W.

38

Ratowania Tonących” działało na rzecz utrzymywania bezpieczeństwa na wodach, bezpośrednie niesienie pomocy tonącym, udzielanie pomocy w czasie powodzi oraz prowadzenie nauki pływania1. Dr Leon Wernic wydał w 1902 r. opracowanie pt. „Jak ratować tonących”, wskazując w nim związki pomiędzy umiejętnością pływania a bezpieczeństwem osoby na wodzie, widział on potrzebę nauki pływania oraz stosowania profilaktyki i przestrzegania zasad bezpiecznej kąpieli2.

Od 1908 r. działało w Warszawie Petersburskie Towarzystwo Ratowania Tonących, które niosło pomoc poszkodowanym z rejonu Warszawy. W 1922 r. Związek Polskich Związków Sportowych powołał Polski Związek Pływacki. Zarząd PZP w 1926 r. utworzył Komisję ds. Ratownictwa z siedzibą w Siemianowicach. Komisji Ratownictwa Wodnego PZP miały podlegać stowarzyszenia zajmujące się ratownictwem. Warszawski Okręgowy Związek Pływacki (WOZP) zorganizował w 1927 r. dla 12. uczestników jednodniowy kurs ratownictwa wodnego. W 1928 r. wydano opracowanie pt. „Pływanie”, zawierające przepisy zawodów w ratownictwie wodnym3.

W 1936 r. PZP rozpoczął współpracę z organizacjami ratowania tonących Holandii i Niemiec. W porozumieniu z Państwowym Urzędem Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego PZP delegował do tych organizacji przedstawiciela4. PZP zorganizował dla instruktorów pływania 12-dniowy kurs ratowania tonących w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w Warszawie5.

Zarząd PZP powołał w 1937 r. Referat Ratownictwa (z odpowiednikami w okręgach), odpowiedzialny za rozwój ratownictwa wodnego, a także Komisję Sportowo-Egzaminacyjną z zadaniem prowadzenia szkoleń i egzaminów na odznaki ratownicze oraz organizowania zawodów sportowych dla ratowników wodnych. W latach 1939–1945 w okresie drugiej wojny światowej nastąpiła przerwa w działaniu PZP. Po drugiej wojnie światowej w 1945 r. został reaktywowany PZP, a w 1947 r. ponownie został powołany Referat Ratownictwa Wodnego. Od 1952 r. elementy ratownictwa wodnego

2 M. Witkowski, Początki i rozwój…, s. 151. 3 I. Tabaczek-Bejster, Działalność Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, ZG WOPR, Warszawa 2012, s. 19 i n. 4 K. Laskowski, Ratowanie tonących w Holandii, w: Wychowanie Fizyczne, 1936, nr 9–10, s. 411–412. 5 M. Witkowski, Początki i rozwój…, s. 152.

39

zostały włączone do programu studiów Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie, a w następnych latach wszystkich polskich uczelni wychowania fizycznego. W zarządzeniu nr 77 Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 25 czerwca 1956 r. określono warunki korzystania z kąpielisk ze szczegółową instrukcją w sprawie przepisów bezpieczeństwa w „ośrodkach wypoczynkowo-przywodnych”. W instrukcji tej określono dla ośrodków nadmorskich, śródlądowych i pływalni (basenów) zasady organizacji kąpielisk1.

W 1958 r. Warszawski Okręgowy Związek Pływacki zaczął organizować kursy dla ratowników wodnych oraz powołał Komisję Ratownictwa Wodnego, Mieczysław Witkowski opracował podręcznik pt. „Ratowanie tonących”, a w Katowicach przeprowadzony został pierwszy kurs instruktorów ratownictwa wodnego. W 1959 r. w Polsce utonęły 1133 osoby, w tym ¼ to małoletni, a w 1962 r. zostało utworzone Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe jako jednostka regulaminowa, a od 1967 r. ogólnopolskie stowarzyszenie ratowników wodnych2.

W Okartowie w 1978 r. powstała Stacja Ratownictwa Wodnego, która od 1982 r. dawała ochronę ratowniczą dla południowej części Wielkich Jezior Mazurskich, a w 1991 r. została utworzona Mazurska Służba Ratownicza3. W 2010 r., po ponad dziesięciu latach funkcjonowania w strukturze WOPR, wyodrębnił się z niej Mazurski WOPR w celu prowadzenia samodzielnej działalności na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich, który przyjął następnie nazwę Mazurskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe4.

W latach 2004-2012 grupy reagowania (operacyjne, interwencyjne) WOPR dofinansowane z budżetu państwa, wyznaczały standardy wyszkolenia, wyposażenia i działania. Ratownicy WOPR działali podczas powodzi w 1997, 2001 i 2010 r. oraz burzy i po niej w 2007 r. na jeziorach mazurskich5. Budowę innowacyjnego krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (KSRG) rozpoczęła Państwowa Straż Pożarna w 1995 r., w części którego znajdują się zasoby ratownictwa wodnego. W 2013 r. pojawiły się pierwsze przedsiębiorstwa działające w zakresie

1 I. Tabaczek-Bejster, Działalność Wodnego…, s. 22 i n. 2 Ibidem. 3 http://www.msr-okartowo.pl/ 3.05.2015. 4 http://www.mazurskiewopr.pl/ 3.05.2015. 5 J. Telak, Działalność Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym, w: Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy organizacyjno-prawne logistyczne i taktyczno-ratownicze, red. J. Konieczny, M. Schroeder, Inowrocław-Poznań-Warszawa 2015, s. 540-554.

40

ratownictwa wodnego i jednocześnie rozpoczął się proces dekompozycji WOPR1.

1. Podstawy prawne ratownictwa wodnego Zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego wynikają ze zdarzeń

między innymi na obszarach wodnych. Obszarami wodnymi są wody śródlądowe i przybrzeżne2 oraz kąpieliska, miejsca wykorzystywane do kąpieli, pływalnie i inne obiekty dysponujące nieckami basenowymi o łącznej powierzchni powyżej 100 m2 i głębokości ponad 0,4 m w najgłębszym miejscu lub głębokości powyżej 1,2 m3. W związku z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej dotyczącą zarządzania jakością wody w kąpieliskach4, wprowadzone zostały zmiany w Prawie wodnym. Zostały zdefiniowane pojęcia kąpieliska, miejsca wykorzystywanego do kąpieli, klasyfikacji wody w kąpielisku, organizatora, profilu wody w kąpielisku i sezonu kąpielowego5.

Polska zapewnia bezpieczeństwo obywateli oraz posiada określony katalog spraw (obszarów) objętych działem „sprawy wewnętrzne”, w którym mieści się bezpieczeństwo i porządek publiczny oraz nadzór nad ratownictwem wodnym powierzony ministrowi właściwemu w sprawach wewnętrznych6. Zostały także ustawowo określone: „– warunki bezpieczeństwa osób pływających, kąpiących się lub

uprawiających sport lub rekreację na obszarach wodnych; − podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego,

zakres ich obowiązków i uprawnień oraz zasady finansowania ich działalności;

− podmioty odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa osobom pływającym, kąpiącym się lub uprawiającym sport lub rekreację na obszarach wodnych;

− nadzór i kontrolę nad ratownictwem wodnym; 1 Ibidem. 2 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, ze zm.), art. 5. 3 Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych (Dz. U. z 2011 r. nr 208, poz.1240), art. 2. 4 Dyrektywa 2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lutego 2006 r., Dz. Urz. UE, 4.03.2006, L 64/37 (uchyliła dyrektywę 76/160/EWG). 5 Ustawa Prawo…, op. cit., art. 9 ust. 1 pkt 5 i n. 6 Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437), art. 29 ust. 1.

41

− zasady i tryb usuwania, przechowywania, wydawania oraz orzekania przepadku statku lub innego obiektu pływającego przeznaczonego lub używanego do uprawiania sportu lub rekreacji”.

Osoby przebywające na obszarach wodnych mają zachowywać się w sposób dający zapewnienie ochrony życia i zdrowia własnego i innych osób1.

Ratownictwem wodnym jest „prowadzenie działań ratowniczych, polegających w szczególności na organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym”. Ratownictwo wodne realizować mogą ratownicy wodni. Ratownik wodny to osoba posiadającą wiedzę i umiejętności „z zakresu ratownictwa i technik pływackich oraz inne kwalifikacje przydatne w ratownictwie wodnym i spełniającą wymagania określone w ustawie o państwowym ratownictwie medycznym” 2, zatrudniona lub pełniącą służbę „w podmiocie uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego lub będącą członkiem tego podmiotu” 3.

W katalogu przedsięwzięć, mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa na obszarach wodnych, zostały zawarte wymogi dokonywania „analizy zagrożeń, w tym identyfikacji miejsc, w których występuje zagrożenie dla bezpieczeństwa osób wykorzystujących obszar wodny do pływania, kąpania się, uprawiania sportu lub rekreacji; (…) oznakowaniu i zabezpieczeniu terenów, obiektów i urządzeń przeznaczonych do pływania, kąpania się, uprawiania sportu lub rekreacji na obszarach wodnych; (…) prowadzeniu działań profilaktycznych i edukacyjnych dotyczących bezpieczeństwa na obszarach wodnych”4.

Zostało postanowione, że: „Ratownictwo wodne może wykonywać Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe oraz inne podmioty, jeżeli uzyskały zgodę ministra właściwego do spraw wewnętrznych, zwane dalej »podmiotami uprawnionymi do wykonywania ratownictwa wodnego«”, a minister właściwy do spraw wewnętrznych, wydaje decyzje administracyjne podmiotom w sprawie wykonywania ratownictwa wodnego5.

1 Ustawa o bezpieczeństwie…, op. cit., art. 1-3. 2 Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o państwowym ratownictwie medycznym (Dz. U. z 2006 r. Nr 191, poz. 1410, ze zm.), art. 13 ust. 1. 3 Ustawa o bezpieczeństwie…, art. 1-3. 4 Ibidem, art. 4 ust 1. 5 Ibidem, art. 12.

42

W zakres ratownictwa wodnego wchodzą działania ratownicze tj.: przyjęcie zgłoszenia o wypadku lub zagrożeniu, dotarcie na miejsce wypadku ze sprzętem ratunkowym, udzielenie kwalifikowanej pierwszej pomocy, zabezpieczenie miejsca wypadku lub zagrożenia, ewakuacja osób z miejsca stanowiącego zagrożenie dla życia lub zdrowia, transport osób poszkodowanych do miejsca podjęcia medycznych czynności ratunkowych przez jednostki systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego oraz poszukiwanie osób zaginionych na obszarze wodnym. Minister Spraw Wewnętrznych rozporządzenia w sprawie: wymogów obsady ratowników wodnych, wyposażenia wyznaczonych, zabezpieczenia i oznakowania obszarów wodnych1.

Każda osoba chce czuć się bezpieczeństwa2, zagrożenia wiążą się z rosnącymi potrzebami w zakresie bezpieczeństwa3. Sprawy wewnętrzne obejmują sprawy bezpieczeństwa publicznego i powszechnego4. Państwo ma zapewnić taki poziom bezpieczeństwa, który pozwala obywatelom funkcjonować na poziomie stosownym do poziomu rozwoju cywilizacyjnego5.

2. Bezpieczeństwo na obszarach wodnych w Polsce

Państwo posiada możliwości prawne, techniczne i finansowe dla poprawy bezpieczeństwa na obszarach wodnych. W wyniku kontroli NIK przeprowadzonej w 2009 r. stwierdzono nieprecyzyjność obowiązujących przepisów, brak odpowiednich rozwiązań prawnych, nieprzejrzysty system finansowania, brak właściwego nadzoru i kontroli ze strony państwa nad ratownictwem wodnym. Zalecenia pokontrolne NIK objęły: opracowanie kompleksowej analizy oraz wypracowanie docelowego modelu funkcjonowania ratownictwa wodnego, uregulowanie zakresu uprawnień i obowiązków poszczególnych

1 Furs M., Telak J., Zieliński E., Zalewski T., Boniek B., Prawne aspekty bezpieczeństwa osób przebywających na obszarach wodnych, w: Edukacja dla bezpieczeństwa zdrowia publicznego. Wybrane problemy, red. B. Boniek, P. Paciorek, Wyd. Wyższa Szkoła Gospodarki, Bydgoszcz 2014, s. 107-117. 2 J. Wolanin, Zarys teorii bezpieczeństwa obywateli, ochrona ludności podczas pokoju, Warszawa 2005, s. 13. 3 K. Jałoszyński, Charakterystyka współczesnych zagrożeń, w: Teoretyczne aspekty strategii bezpieczeństwa państwa, red. A. Szerauc, Płock 2010, s. 29 i n. 4 Ustawa z 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 1997 r. nr 141, poz. 943, ze zm.), art. 29 ust 1. 5 Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań administracji publicznej, B. Wiśniewski, S. Zalewski (red.), Bielsko-Biała 2006, s. 23.

43

podmiotów, zagwarantowanie efektywnego wydatkowania środków publicznych, zapewnienie bezpośredniej łączności pomiędzy podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze. Wydane przez MSW rozporządzenia i decyzje, pozwalające różnym podmiotom na wykonywanie ratownictwa wodnego (96 pozwoleń na dzień 3.04.2015), nie wpłynęły na zmniejszenie liczby wypadków utonięcia osób w wodach polskich1. Statystyki dotyczące wypadków utonięcia prowadzone były przez Policję, GUS, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego i inne podmioty. Najpełniejsze dane dotyczące zdarzeń utonięcia zawierają dane statystyczne publikowane przez Komendę Główną Policji. Dane dotyczące wypadków utonięcia osób w Polsce w latach 1998–2014 zostały przedstawione na tabeli 1, a w ujęciu graficznym na rycinie 1.

Tabela 1. Zestawienie liczbowe wypadków utonięcia osób w Polsce w latach 1998–2014

LATA LICZBA OFIAR

UTONIĘCIA 1998 826 1999 828 2000 525 2001 675 2002 741 2003 661 2004 564 2005 583 2006 564 2007 479 2008 452 2009 468 2010 369 2011 396 2012 449 2013 709 2014 674

1 Przed sezonem wodniackim '2015, red. J. Telak http://www.wopr.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1260:przed-sezonem-2015 3.05.2015.

44

Ryc. 1. Wykres liczby wypadków utonięcia osób w Polsce w latach 1998-2014.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komendy Głównej Policji1.

W latach 1998-1999 liczba wypadków utonięcia osób była bardzo wysoka, przekraczała 800 zdarzeń w roku. W 2000 r. utonęło stosunkowo niedużo osób. Po wzroście liczby wypadków utraty życia w wyniku utonięcia w 2001 i 2002 roku, nastąpił systematyczny ich spadek do 2010 r. W 2010 r. odnotowano najmniejszą liczbę wypadków utonięcia 369, w tym 295 w wodach ogólnodostępnych. Po 2010 tendencja spadkowa odwróciła się. Po nieznacznym wzroście w 2011 r. nastąpił istotny wzrost do 709 wypadków w 2013 r. W 2013 r. utonęło o 340 osób więcej niż w 2010 r. i o 260 więcej niż w 2012 r. W 2014 r. miał miejsce nieznaczny spadek o 35 ofiar utonięcia w stosunku do 2013 r.

Za prowadzenie działań ratowniczych z zakresu bezpieczeństwa powszechnego odpowiada PSP, zawodowa, umundurowana i odpowiednio wyposażona w sprzęt formacja przeznaczona między innymi do walki z klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami, w tym na obszarach wodnych z uwzględnieniem praw na nich obowiązujących. Komendant Główny PSP jest zwierzchnikiem KSRG2, którego celem ochrona w zakresie bezpieczeństwa powszechnego3.

Ratownictwo jest realizowane na obszarach wodnych objętych powodzią lub zalaniem, jak również na terenach zalodzonych, które

1 http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/utoniecia 3.05.2015. 2 Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (t. jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68, ze zm.), art. 1 ust. 1. 3 B. Kogut, Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy. Aspekty prawne, w: Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy organizacyjno-prawne logistyczne i taktyczno-ratownicze, red. J. Konieczny, M. Schroeder, Inowrocław-Poznań-Warszawa 2015, s. 21-37.

45

polega na wykonywaniu czynności ratowniczych z zakresu medycznego, chemicznego, technicznego, wysokościowego lub gaszenia pożarów1. Realizacja działań ratowniczych na obszarach wodnych może stanowić wstęp do uruchomienia działań humanitarnych lub ekologicznych2. Funkcjonowanie KSRG3 oraz możliwość włączania jednostek ochrony przeciwpożarowej do KSRG4 dają szeroką perspektywę wykorzystywania sił ratownictwa, a PSP jest przygotowana do koordynowania i kierowania5 siłami własnymi i innych podmiotów podczas działań ratowniczych6, w tym także na obszarach wodnych. PSP posiada dobrze rozwinięte zaplecze logistyczne i zasoby sprzętu ratownictwa wodnego7.

3. Ratownicy wodni w KSRG 3.1. Zasoby osobowe d działania w ratownictwie wodnym

KSRG posiada jednostki realizujące ratownictwo wodne w zakresie podstawowym i specjalistycznym. Ustalono zadania PSP w zakresie wypełniania roli organizatora KSRG w ratownictwie wodnym. Wypracowano kryteria w celu włączenia do KSRG jednostki ochrony 1 J. Telak, M. Kubacka, Logistyczne i formalnoprawne uwarunkowania zarządzania kryzysowego w domenie bezpieczeństwa powodziowego, „Logistyka” 6/2014, Poznań 2014, CD 6/104, s. 14836-14844. 2 J. Telak, O. Galarowicz, M. Zielinska, Organizacja ratownictwa wodnego w Państwowej Straży Pożarnej, wybrane aspekty prawne, w: Ratownictwo wodne, sport pływacki i kultura fizyczna w teorii i praktyce, red. W. Moska, S. Przybylski, D. Skalski, Wyd. Akademia Wychowania Fizycznego w Gdańsku, Gdańsk 2014, s. 92-109. 3 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (Dz. U. z 2011 r. Nr 46, poz. 239). 4 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 14 września 1998 r. w sprawie zakresu, szczegółowych warunków i trybu włączania jednostek ochrony przeciwpożarowej do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz. U. z 1998 r. Nr 121, poz. 798). 5 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniem ratowniczym (Dz. U. z 1992 r. Nr 54, poz. 259). 6 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 31 lipca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania i współdziałania jednostek ochrony przeciwpożarowej biorących udział w działaniach ratowniczych (Dz. U. z 2001 r. Nr 82, poz. 895 ze zm.). 7 T. Gartowski, J. Telak, Rozwój logistyki w Państwowej Straży Pożarnej w ramach krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego w latach 1991–2014, uwarunkowania prawne i organizacyjne, w: „Logistyka” 6/2014, Poznań 2014, CD 6/26, s. 14181-14190.

46

przeciwpożarowej realizującej ratownictwo wodne w zakresie podstawowym i specjalistycznym1.

PSP posiada przejrzyste zasady wyposażania swoich jednostek. W 2004 r. zostały unormowane sprawy wykonywania prac podwodnych w jednostkach działu spraw wewnętrznych (podległych lub nadzorowanych), które później skorygowano, a także określono kwalifikacje osób uprawnionych do wykonywania prac podwodnych w dziale spraw wewnętrznych. Wielokrotnie w PSP były porządkowane sprawy ratownictwa wodnego, zostały wydane regulacje powołane właściwe komisje w 2007 r. i w 2009 r. Działania ratownicze na obszarach wodnych – ratownictwo wodne – PSP realizuje w zakresie: − podstawowym, obejmującym czynności ratownicze wykonywane na

powierzchni obszarów wodnych, w tym zalodzonych przez wszystkie jednostki ratowniczo-gaśnicze,

− specjalistycznym, obejmującym podstawowe i specjalistyczne czynności ratownicze na powierzchni oraz w toni lub na dnie obszaru wodnego, wykonywane przez specjalistyczne grupy ratownictwa wodno-nurkowego,

po przygotowaniu funkcjonariuszy do działań z zakresu ratownictwa wodnego2.

System organizacji szkoleń z zakresu ratownictwa wodnego w PSP w zasadzie ogranicza się do systemu szkoleń nurkowych niezbędnych do podjęcia działań ratowniczych w zakresie specjalistycznym. Po wejściu w życie rozporządzenia w sprawie wykonywania prac podwodnych, w PSP wprowadzono program kursu specjalistycznego dla młodszych nurków wykonujących prace podwodne w zakresie ratownictwa. Dopiero w 2008 r. podjęto prace nad programami szkoleń na pozostałe stopnie nurkowe. Podczas posiedzeń komisji do spraw ratownictwa wodnego w 2008 r. zostały opracowane projekty programów szkolenia dla stopni nurka Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA): − nurka wykonującego prace podwodne w zakresie ratownictwa, − nurka kierującego pracami podwodnymi w zakresie ratownictwa.

1 Zasady organizacji ratownictwa wodnego w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym, KG PSP, Warszawa 2013 r., s. 5 i n. 2 J. Telak, M. Zielinska, Przygotowanie funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej do działań ratowniczych na obszarach wodnych – postulaty metodyczne, „Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Służby Pożarniczej” nr 49 (1) 2014, Warszawa 2014, s. 98-111.

47

Przy tym przygotowana została zmiana w programie młodszego nurka wykonującego prace podwodne w zakresie ratownictwa w celu ujednolicenia go z projektami wyżej wymienionych programów1.

Przygotowana została ścieżka edukacyjna dla kandydata na instruktora szkolącego w zakresie ratownictwa, w której istotne znaczenie mają programy kursów specjalistycznych dla: młodszych nurków i nurków oraz nurków kierujących pracami podwodnymi, uzupełnione zasadami organizacji szkoleń oraz uzyskiwania kwalifikacji instruktorskich2.

Od 2005 r. szkolenia z zakresu ratownictwa wodno-nurkowego prowadzone są w Ośrodku Szkolenia w Bornym Sulinowie (województwo zachodniopomorskie), a od roku 2011 r. również w ośrodku szkoleniowym w Rybakach k/Olsztyna (województwo Warmińsko-Mazurskie). Przygotowanie do prowadzenia działań w zakresie podstawowym powinno uwzględniać bezpieczeństwo ratowników jednostek dysponowanych do działań w pierwszej kolejności lub prowadzących te działania samodzielnie. Docelowo, zdolność do podjęcia działań ratownictwa wodnego w zakresie podstawowym powinny posiadać wszystkie jednostki KSRG. W zakresie podstawowym czynności ratownicze obejmują, w szczególności: 1) rozpoznanie i ocenę zagrożenia dla:

a) życia i zdrowia, b) środowiska i mienia;

2) niesienie pomocy tonącym (w tym na akwenach zalodzonych), poprzez dotarcie do poszkodowanych lub zagrożonych ludzi oraz udzielenie im kwalifikowanej pierwszej pomocy, a także przekazanie poza strefę zagrożenia – poszkodowanych zespołom Państwowego Ratownictwa Medycznego;

3) ratowanie życia ludzi na wodach powodziowych, poprzez dotarcie do poszkodowanych lub zagrożonych osób oraz udzielenie im kwalifikowanej pierwszej pomocy i ewakuację poza strefę zagrożenia;

4) zabezpieczenie działań ratowniczych na lodzie oraz innym obszarze wodnym, z uwzględnieniem asekuracji ratowników podczas działań ratowniczych prowadzonych bezpośrednio na wodzie (lodzie) oraz w jego sąsiedztwie (brzegu);

1 Ibidem. 2 Zasady organizacji szkoleń z zakresu ratownictwa wodnego realizowanego przez PSP oraz uzyskiwania kwalifikacji instruktorskich MSWiA w szkoleniu nurkowym, KG PSP z 3 kwietnia 2009 r.

48

5) ewakuację ludzi z terenów zalanych, kry lodowej, obszaru wodnego, łodzi, pojazdów lub obiektów i urządzeń hydrotechnicznych;

6) ewakuację zwierząt; 7) likwidację lub ograniczenie nagłych zagrożeń wywołanych przez

substancje niebezpieczne lub inne czynniki szkodliwe dla środowiska wodnego;

8) współdziałanie z innymi podmiotami KSRG realizującymi podstawowe i specjalistyczne czynności ratownicze;

9) współdziałanie z WOPR i innymi podmiotami uprawnionymi do wykonywania ratownictwa wodnego1.

Ochotnicze Straże Pożarne posiadają zasoby do prowadzenia działań ratowniczych w warunkach powodzi, które były przygotowywane podczas realizacji programu szkolenia strażaków ratowników OSP z zakresu działań przeciwpowodziowch oraz ratownictwa na wodach2.

WOPR związany został z KSRG w 2006 r., a podstawę prawną włączania jednostek organizacyjnych WOPR do działania w systemie zarządzania kryzysowego stanowiło porozumienie zawarte na szczeblu centralnym w celu stworzenia warunków optymalnego wykorzystania możliwości technicznych i organizacyjnych dla skutecznego współdziałania i współpracy w zakresie realizacji zadań własnych oraz zapewnienia właściwych warunków bezpieczeństwa osób pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne. Dla osiągnięcia właściwego poziomu realizacji tego celu sygnatariusze uznali konieczność prowadzenia wspólnych przedsięwzięć z zakresu organizacji działań ratowniczych w ramach KSRG3.

Współpraca z KSRG dała WOPR możliwości rozwoju, a jednocześnie spowodowała oddanie do dyspozycji KSRG wysoko wyspecjalizowane jednostki ratownictwa wodnego. WOPR modyfikował swoje struktury i dopasowywał je do systemu KSRG z uwzględnieniem

1 J. Telak, Propozycja kierunku rozwoju systemu szkolenia Państwowej Straży Pożarnej w zakresie ratownictwa wodnego, w: „Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Służby Pożarniczej” nr 52 (4) 2014, Warszawa 2014, s. 57-70. 2 T. Tiszbierek, Ochotnicze Straże Pożarne w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym, w: Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy organizacyjno-prawne logistyczne i taktyczno-ratownicze, red. J. Konieczny, M. Schroeder, Inowrocław-Poznań-Warszawa 2015, s.38-58. 3 Porozumienie w sprawie określenia zasad współdziałania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego z Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym zawarte w dniu 21 kwietnia 2006 roku pomiędzy Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej a Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym.

49

zagrożeń bezpieczeństwa osób przebywających na obszarach wodnych o zasięgu lokalnym. Porozumienie pozwoliło na standaryzowanie sprzętu stosowanego przez WOPR w celu zunifikowania z PSP i innymi podmiotami działającymi w zakresie ratownictwa wodnego oraz optymalizacji zakupów. Pełne możliwości KSRG, w tym gospodarza PSP i największej organizacji ratowników wodnych WOPR, nie zostały w pełni wykorzystane1.

3.2. Szkolenia ratowników wodnych

W PSP zostały określone wymagania kwalifikacyjne strażaków podejmujących działania na obszarach wodnych. Zasady wskazują, że działania ratownictwa wodnego w zakresie podstawowym powinni prowadzić strażacy posiadający umiejętności w zakresie ratownictwa wodnego i powodziowego nabyte w ramach szkolenia kwalifikacyjnego i utrwalane w ramach doskonalenia zawodowego. Natomiast strażacy PSP, którzy nie mieli możliwości uzyskania w ramach szkoleń kwalifikacyjnych i doskonalenia zawodowego umiejętności w zakresie ratownictwa wodnego i powodziowego, winni je pozyskać w ramach szkolenia uzupełniającego. PSP nie posiada programów szkolenia ratownictwa wodnego w zakresie podstawowym, ale pomimo tego w niektórych jednostkach wojewódzkich PSP były prowadzone szkolenia z zakresu ratownictwa wodnego i lodowego2.

Najlepszym rozwiązaniem utrzymania w pełnej gotowości funkcjonariuszy PSP przewidzianych do działań ratowniczych na obszarach wodnych, w tym warunkach klęski żywiołowej w czasie powodzi, powinno być przyjęcie systemu szkolenia i doskonalenia zawodowego obejmującego szkolenia, ćwiczenia i manewry, w tym: 1) szkolenia podstawowe dla ratowników wodnych, 2) szkolenia z dziedziny ratownictwa wodnego w sytuacjach

kryzysowych, 3) ćwiczenia i manewry. Szkolenia podstawowe dla ratowników wodnych powinny być realizowane w Szkole Głównej Służby Pożarniczej i szkołach PSP oraz w ramach szkolenia uzupełniającego i doskonalenia zawodowego w miarę możliwości w Jednostkach Ratowniczo-Gaśniczych. Na podstawie

1 J. Telak, Wybrane aspekty przygotowania ratowników wodnych do akcji przeciwpowodziowych, w: Bezpieczeństwo na lądzie, morzu i w powietrzu, red. J. Zboina, Wyd. Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej, Józefów 2014, s. 143-154. 2 Ibidem.

50

delegacji ustawowej zostały uregulowane sprawy szkoleń z zakresu ratownictwa wodnego i określone ramy programowe szkolenia ratowników wodnych1.

Instytucja „uniwersalnego” ratownika wodnego, którego wiedza i umiejętności, będące pochodną odbytego szkolenia, są niewystarczające do profesjonalnego działania w zakresie ratownictwa wodnego w warunkach stanu klęski żywiołowej spowodowanej powodzią. W doskonaleniu zawodowym strażaków PSP, należy uwzględnić zdobywanie umiejętności z zakresu ratownictwa lodowego, ratownictwa na rzekach górskich i wodach szybko płynących, ratownictwa morskiego, ratownictwa w czasie powodzi, prowadzenia łodzi motorowych (funkcjonariusze PSP zdobywają kwalifikacje sternika motorowodnego lub stermotorzysty)2.

Szkolenia, ćwiczenia i treningi sprzyjają osiąganiu wysokiego poziomu koordynacji działań oraz prowadzą do opracowania metod i taktyki stosowanych w sytuacjach kryzysowych. Ćwiczenia lub inne formy doskonalenia zawodowego powinny obywać w określonych cyklach z podmiotami ratowniczymi włączonymi i współdziałającymi z KSRG w zakresie ratownictwa wodnego, na terenie województwa raz w roku, natomiast ze Specjalistycznymi Grupami Ratownictwa Wodno-Nurkowego przynajmniej raz na dwa lata. Współdziałanie ze SGRW-N obejmuje zabezpieczenie terenu działań, oznakowanie miejsca zdarzenia, udzielenie informacji nt. terenu, głębokości zbiornika wodnego itd., wsparcia logistycznego (łodzi, namiotu socjalnego itp.)3. Podsumowanie

Ratownictwo wodne w Polsce ma bogatą historię. WOPR odegrało istotną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa osobom przebywającym na obszarach wodnych, a jego zasoby były wykorzystywane w sytuacjach kryzysowych. Grupy operacyjne, interwencyjne wyznaczały standardy działania WOPR w latach 2004-2012, jednocześnie stanowiły wsparcie dla KSRG. Porozumienie KSRG i WOPR z 2006 r. skutkowało ujednoliceniem taktyki i metodyki ratownictwa wodnego. Ratownicy WOPR działali podczas powodzi w 1997, 2001 i 2010 r. oraz burzy i po niej w 2007 r. na jeziorach mazurskich. Od 2013 r. na rynku formalnie pojawiły się przedsiębiorstwa dzłające w zakresie ratownictwa wodnego

1 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 21 czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz. U. z 2012 r. Nr 208, poz. 474). 2 J. Telak, Propozycja kierunku…, op. cit.. 3 Ibidem.

51

oraz rozpoczęła się dekompozycja WOPR, aktualnie (28.04.2015) funkcjonuje 95 podmiotów ratownictwa wodnego, w tym ok. 70% ma rodowód WOPR. Wraz ze zmianmi w prawie i polityki państwa wobec stowarzyszeń ratownictwa wodnego od 2011 do 2013 r. gwałtownie wzrosła liczba wypadków utonięcia osób w Polsce. Dokonane przez administrację rządową systemowe zmiany w zakresie ratownictwa wodnego nie dały wzrostu bezpieczeństwa obywateli oraz zmniejszenia liczby wypadków utonięcia osób. W związku z tym, potrzebna jest głęboka refleksja naukowa nad czynnikami, które spowodowały w ostatnich latach wzrost wypadków utonięcia osób w Polsce. Specjalistom z zakresu ratownictwa wodnego i osobom, zajmującym się zagadnieniami bezpieczeństwa na obszarach wodnych powinny być stworzone warunki do odbycia debaty naukowej. Wnioski 1. Istnieje potrzeba dokonania korekty formalnego powiązania KSRG i

WOPR. 2. Należy włączać zasoby podmiotów działających w zakresie

ratownictwa wodnego w system reagowania i zarządzania kryzysowego na poziomie lokalnym.

3. Powinna zostać zorganizowana konferencja naukowa poświęcona bezpieczeństwu osób przebywających na obszarach wodnych.

Bibliografia 1. Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań

administracji publicznej, B. Wiśniewski, S. Zalewski (red.), Bielsko-Biała 2006, s. 23.

2. Furs M., Telak J., Zieliński E., Zalewski T., Boniek B., Prawne aspekty bezpieczeństwa osób przebywających na obszarach wodnych, w: Edukacja dla bezpieczeństwa zdrowia publicznego. Wybrane problemy, red. B. Boniek, P. Paciorek, Wyd. Wyższa Szkoła Gospodarki, Bydgoszcz 2014.

3. Gartowski T., Telak J., Rozwój logistyki w Państwowej Straży Pożarnej w ramach krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego w latach 1991–2014, uwarunkowania prawne i organizacyjne, w: „Logistyka” 6/2014, Poznań 2014, CD 6/26, s. 14181-14190.

4. Jałoszyński K., Charakterystyka współczesnych zagrożeń, w: Teoretyczne aspekty strategii bezpieczeństwa państwa, red. A. Szerauc, Płock 2010.

52

5. Kogut B., Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy. Aspekty prawne, w: Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy organizacyjno-prawne logistyczne i taktyczno-ratownicze, red. J. Konieczny, M. Schroeder, Inowrocław-Poznań-Warszawa 2015, s. 21-37.

6. Laskowski K., Ratowanie tonących w Holandii, w: Wychowanie Fizyczne, 1936, nr 9–10, s. 411–412.

7. Lenartowicz W., Marciniak G., Krzyszkowski A., Stowarzyszenie Ratowników im. H. Gostomskiego w: Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w jednoczącej się Europie, wyd. II popr., ZG WOPR, Warszawa 2007.

8. Nowak W., Historia Kaliskiego Okręgu Carskiego Towarzystwa Ratowania Tonących, w: Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe w jednoczącej się Europie, wyd. II popr., ZG WOPR 2007.

9. Nowak W., Zawsze na wznoszącej fali, Kalisia Nowa, nr 4, Kalisz 1998.

10. Ogólnopolskie Sympozjum WOPR, Poznań 1976. 11. Przed sezonem wodniackim '2015, red. J. Telak 12. Tabaczek-Bejster I., Działalność Wodnego Ochotniczego Pogotowia

Ratunkowego, ZG WOPR, Warszawa 2012.

13. Telak J., Działalność Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym, w: Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy organizacyjno-prawne logistyczne i taktyczno-ratownicze, red. J. Konieczny, M. Schroeder, Inowrocław-Poznań-Warszawa 2015.

14. Telak J., Galarowicz O., Zielinska M., Organizacja ratownictwa wodnego w Państwowej Straży Pożarnej, wybrane aspekty prawne, w: Ratownictwo wodne, sport pływacki i kultura fizyczna w teorii i praktyce, red. W. Moska, S. Przybylski, D. Skalski, Wyd. Akademia Wychowania Fizycznego w Gdańsku, Gdańsk 2014, s. 92-109.

15. Telak J., Kubacka M., Logistyczne i formalnoprawne uwarunkowania zarządzania kryzysowego w domenie bezpieczeństwa powodziowego, „Logistyka” 6/2014, Poznań 2014, CD 6/104, s. 14836-14844.

16. Telak J., Propozycja kierunku rozwoju systemu szkolenia Państwowej Straży Pożarnej w zakresie ratownictwa wodnego, w: „Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Służby Pożarniczej” nr 52 (4) 2014, Warszawa 2014, s. 57-70.

53

17. Telak J., Wybrane aspekty przygotowania ratowników wodnych do akcji przeciwpowodziowych, w: Bezpieczeństwo na lądzie, morzu i w powietrzu, red. J. Zboina, Wyd. Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej, Józefów 2014.

18. Telak J., Zielinska M., Przygotowanie funkcjonariuszy Państwowej Straży Pożarnej do działań ratowniczych na obszarach wodnych – postulaty metodyczne, „Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Służby Pożarniczej” nr 49 (1) 2014, Warszawa 2014.

19. Tiszbierek T., Ochotnicze Straże Pożarne w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym, w: Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy organizacyjno-prawne logistyczne i taktyczno-ratownicze, red. J. Konieczny, M. Schroeder, Inowrocław-Poznań-Warszawa 2015, s.38-58.

20. Witkowski M., Początki i rozwój ratownictwa wodnego w Polsce, w: Wychowanie Fizyczne i Sport, 1973.

21. Wolanin J., Zarys teorii bezpieczeństwa obywateli, ochrona ludności podczas pokoju, Warszawa 2005.

22. Dyrektywa 2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lutego 2006 r., Dz. Urz. UE, 4.03.2006, L 64/37.

Akty prawne

23. Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych (Dz. U. z 2011 r. nr 208, poz.1240).

24. Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o państwowym ratownictwie medycznym (Dz. U. z 2006 r. Nr 191, poz. 1410, ze zm.).

25. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, ze zm.).

26. Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437, ze zm.).

27. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (t. jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68, ze zm.).

28. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 21 czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz. U. z 2012 r. Nr 208, poz. 474).

29. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (Dz. U. z 2011 r. Nr 46, poz. 239).

54

30. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 31 lipca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania i współdziałania jednostek ochrony przeciwpożarowej biorących udział w działaniach ratowniczych (Dz. U. z 2001 r. Nr 82, poz. 895 ze zm.).

31. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 14 września 1998 r. w sprawie zakresu, szczegółowych warunków i trybu włączania jednostek ochrony przeciwpożarowej do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz. U. z 1998 r. Nr 121, poz. 798).

32. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniem ratowniczym (Dz. U. z 1992 r. Nr 54, poz. 259).

C. Inne 33. Porozumienie w sprawie określenia zasad współdziałania krajowego

systemu ratowniczo-gaśniczego z Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym zawarte w dniu 21 kwietnia 2006 roku pomiędzy Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej a Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym.

34. Zasady organizacji ratownictwa wodnego w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym, KG PSP, Warszawa 2013 r.

35. Zasady organizacji szkoleń z zakresu ratownictwa wodnego realizowanego przez PSP oraz uzyskiwania kwalifikacji instruktorskich MSWiA w szkoleniu nurkowym, KG PSP, Warszawa 2009 r. D. Strony internetowe

36. http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/utoniecia 37. http://www.mazurskiewopr.pl/ 38. http://www.msr-okartowo.pl/ 39. http://www.wopr.pl/

55

PORÓWNANIE INDYWIDUALNEJ AKCJI RATUNKOWEJ W PŁETWACH DŁUGICH Z PASEM RATOWNICZYM,

A PASEM TYPU „W ĘGORZ”

A comparison of individual rescue operations in water with long fins and rescue belts vs. long fins and rescue tubes

Anna Kwaśna, Magdalena Chrobot, Adam Jabłoński

AWF Wrocław, AWF Wrocław, Śląskie WOPR


Słowa kluczowe: pas ratowniczy, pas typu „węgorz”, płetwy, akcja ratunkowa, ratownictwo wodne Key words: rescue operations, long fins, rescue belts, rescue tubes, water rescue Streszczenie

W niewielkiej odległości od brzegu najszybszą i najlepszą akcją jest indywidualna akcja ratownicza z użyciem sprzętu podręcznego. W trakcie akcji indywidualnej najistotniejsze jest szybkie opanowanie osoby tonącej oraz odholowanie jej w możliwie najkrótszym czasie w bezpieczne miejsce. W pracy przedstawiono różnice między czasem trwania akcji w płetwach długich z pasem „węgorz” i pasem ratowniczym oraz dalszymi czynnościami resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Wszystkie próby porównawcze przeprowadzono nad zalewem Nakło-Chechło w Tarnowskich Górach. W badaniach brali udział ratownicy młodsi, ratownicy WOPR z oddziałów Bytom i Tarnowskie Góry. Średni wiek badanych wynosił 18 lat. Skuteczniejsza wydaje się akcja z pasem ratowniczym, zarówno jeśli chodzi o dopłynięcie i opanowanie ratowanego, holowanie, jak i zabiegi RKO. Różnica ta jest spowodowana przede wszystkim łatwiejszym opanowaniem tonącego i zapięciem, a co za tym idzie szybszym doholowaniem do brzegu i mniejszym zmęczeniem ratownika, o czym może świadczyć większa skuteczność zabiegów RKO. Abstract

In the case of incidents happening close to the shore the quickest and best option is an individual rescue operation with rescue aids. During such an operation the most important element is to quickly control the drowning person and tow him or her to safety as soon as possible. The paper examines differences in the duration of rescue operations featuring long fins and a rescue tube, and long fins and rescue belt, as well as further cardiopulmonary resuscitation interventions. All tests were carried out by the Nakło-Chechło Lake in Tarnowskie Góry. The study featured junior lifeguards and lifeguards from the Bytom and Tarnowskie Góry branches of the Volunteer Water Rescue Service (WOPR). The average age of the subjects was 18 years. Rescue operations featuring rescue belts seem more effective, both when it comes to swimming to, controlling and towing the drowning person, and CPR interventions. The difference is caused primarily by the fact that it is easier to hold and control the drowning person with a rescue belt. This in turn facilitates towing to the shore and is less exhaustive for the lifeguard, which seems to be confirmed by a higher success rate of CPR interventions.

56

Wstęp

W sytuacjach zagrożenia życia, które mają miejsce w niewielkiej odległości od brzegu, bezpieczną i najszybszą akcją ratunkową jest indywidualna akcja z użyciem sprzętu podręcznego. Powszechnie wykorzystywane są pasy ratownicze, które pozwalają na zabezpieczenie ratownika przed bezpośrednim kontaktem z poszkodowanym i ułatwienie jego bezpiecznej ewakuacji na brzeg lub jednostkę pływającą. Oprócz tego pomagają w utrzymaniu się na powierzchni wody tonącemu, zmniejszają zmęczenie ratownika, uspokajają tonącego (Well 1995 ,Otto 2005).

Akcja ratunkowa powinna być wykonana w sposób zgodny ze sztuką ratowniczą, gdyż zmęczenie i stres może wpłynąć negatywnie na dalsze zabiegi związane z udzieleniem pomocy. W trakcie akcji indywidualnej najistotniejsze jest szybkie opanowanie osoby tonącej oraz odholowanie jej w możliwie najkrótszym czasie w bezpieczne miejsce. W pracy przedstawiono różnice między czasem trwania akcji ratunkowej w płetwach długich z pasem typu „węgorz” lub pasem ratowniczym oraz dalszymi czynnościami resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO).

Wykorzystywany podczas akcji ratunkowej pas typu „węgorz” składa się z elastycznego, nietonącego podłużnego pływaka wraz z szelką ratowniczą i liną o długości 4m. Specjalny uchwyt umożliwia wczepienie liny asekuracyjnej. Jego konstrukcja pozwala na zapięcie osoby o każdych wymiarach. Pozwala na utrzymanie na powierzchni wody dwóch osób o przeciętnej wadze (wyporność 9 kg) (http://www.wopr.pl, 20.12.2011r.). Jest on szczególnie przydatny podczas indywidualnych akcji ratunkowych na wodach otwartych. Funkcja ratunkowa sprzętu opiera się na podaniu, rzucie lub nałożeniu pasa pod ramiona ratowanego. Może służyć do holowania poszkodowanego, jest również doskonałym elementem wypornościowym. Największymi zaletami pasa są:

� Osobista asekuracja ratownika, � Łatwość pokonywania fal i przyboju, � Możliwość zanurkowania po tonącego do głębokości uzależnionej

od długości linki, � Możliwość zabezpieczenia ratowanego, � Możliwość oddania bliskiego rzutu.

Poniżej przedstawiono sposób użycia pasa typu „węgorz” podczas akcji ratunkowej:

57

1. Zlokalizowanie oraz bezpiecznie dotarcie do poszkodowanego. 2. Zatrzymanie się w bezpiecznej odległości, pamiętając o długości

linki pasa "węgorz"- 4m. 3. Sięgnięcie ramieniem do tyłu w celu złapania i przyciągnięcia

pasa bez utraty kontaktu wzrokowego z tonącym. 4. Poprzez wykonanie rzutu podanie pasa (nie należy podawać pasa

do ręki, gdyż istnieje niebezpieczeństwo złapania przez tonącego).

5. Wykonanie bezpiecznego opłynięcia tonącego oraz dopłynięcie do niego od tyłu celem zapięcia pasa. Dopłynięcie od tyłu jest bardzo istotne, ponieważ pozwoli na holowanie bez zatapiania twarzy.

6. Holowanie poszkodowanego do brzegu lub jednostki pływającej w sposób uzależniony od jego stanu fizycznego. Osobę, którą ocenimy jako pozostającą w dobrej kondycji fizycznej, jeśli jest to dodatkowo uzasadnione trudnymi warunkami prowadzenia akcji, możemy holować za sobą płynąc pełnym stylem. Osobę tracącą przytomność, osłabioną, stwarzającą wrażenie, że zaraz stracimy z nią kontakt, holować należy na boku, na tzw. krótkiej lince.

7. Przy podejmowaniu osoby nieprzytomnej z dna należy używać pasa specyficznie, tzn. holować ją sposobem żeglarskim, stosując pas jako boję pławną.

Sposób użycia drugiego z testowanych sprzętów czyli pasa ratowniczego jest taki sam. Również procedury dopływania, zapięcia poszkodowanego oraz jego holowanie opisywane są w taki sam sposób. Na rycinie umieszczonej poniżej zamieszczono budowę pasa ratowniczego.

58

Ryc. 1. Budowa pasa ratowniczego Źródło: www.lifesavi.webd.pl

Zaletą pasa ratowniczego jest jego budowa, która zapewnia lepsze dopasowanie się pasa do budowy ciała osoby poszkodowanej. Pływak, który zrobiony jest z delikatnej elastycznej pianki niezatapialnej, zapewnia doskonałą wyporność oraz pływalność osoby zabezpieczonej pasem tego typu. Ratujemy poprzez podanie, rzut lub nałożenie pasa pod ramiona ratowanego. Taka różnorodność zastosowań stawia pas ratowniczy w czołówce podręcznego sprzętu ratowniczego stosowanego na wodach otwartych. Pas ratowniczy wykorzystywany jest również podczas zawodów ratowniczych. Jego użycie możemy zaobserwować w następujących konkurencjach: - 100m Ratownik (100m Manekin Tow with Fins), - 200m Super Ratownik (200m Super Lifesaver), - 4x50m sztafeta z pasem ratowniczym typu „węgorz:, - 4x50m sztafeta ratownicza zmienna (4x50 Medlay Relay), - Wyścig z pasem ratowniczym typu „węgorz” (Rescue Tube Race), - Akcja ratunkowa z pasem ratowniczym typu „węgorz” (Rescue Tube Rescue), (http://www.naszwopr.pl/articles.php?article_id=15, 8.01.2012)

Płetwy są stosowane w akcjach na dłuższym dystansie, gdzie długość dopłynięcia i holowania tonącego jest duża w stosunku do fazy wejścia i wyjścia z wody. Jest to spowodowane tym, iż strata czasowa powstająca przy zakładaniu płetw zostaje zrekompensowana przez szybsze dopłynięcie i doholowanie tonącego na brzeg (Macke J., Kuszewski K., Zieleniec G., 2003).

59

Celem badań była analiza szybkości i dokładności wykonania indywidualnej akcji ratunkowej w płetwach długich z pasem ratowniczym, a pasem typu węgorz.

Postawiono następujące pytania badawcze: 1. Czy występuje, a jeśli tak to jaka, różnica w szybkości wykonania

akcji ratunkowej z pasem typu „węgorz”, a pasem ratowniczym? 2. Przy użyciu którego pasa podczas akcji ratunkowej występuje

większa ilość błędów? 3. Czy po przeprowadzeniu akcji z użyciem pasa ratowniczego

skuteczność zabiegów RKO jest większa? Materiał i metoda badań

Grupa badawcza wynosiła 30 osób. Byli to Ratownicy WOPR, Ratownicy Wodni, Starsi Ratownicy lub kandydaci na Ratownika WOPR.

Badania zostały przeprowadzone w miesiącach maj-czerwiec 2009r. na kąpielisku nad Zalewem Nakło-Chechło (kąpielisko na wodach otwartych) w Tarnowskich Górach. Stanowisko eksperymentalne było oznaczone, odgrodzone, a dystans do biegu oczyszczony. Obie próby przeprowadzono w godzinach przedpołudniowych pomiędzy godziną 9.00, a 13.00. Podczas badania panowały takie same wartości stanu i temperatury wody oraz siły wiatru.

Podczas symulacji resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO) skorzystano z fantomu typu Little Anne marki Laerdal. Stanowi on odzwierciedlenie fizjologii i anatomii przeciętnego dorosłego człowieka. Posiada naturalną blokadę dróg oddechowych, ruchomą żuchwę oraz klatkę piersiową, która unosi się w trakcie wykonywania sztucznego oddychania.

Każdy z badanych ratowników został zapoznany z akwenem i założeniami akcji symulowanej. Tor badawczy zlokalizowany był nad zalewem Nakło Chechło. Część próby odbywająca się na plaży była odgrodzona i oznaczona taśmą natomiast część odbywająca się w wodzie wyznaczały boje połączone liną w odległościach wyznaczonych w specyfikacji badań. Badani odpowiednio przygotowali się do akcji (kąpielówki, bez butów, bez okularków, pianek i innych pomocy). Po sygnale do startu ratownicy biegli na dystansie 80m do stanowiska, na którym znajdował się sprzęt ratowniczy (pas węgorz, pas ratowniczy, płetwy). Sprzęt, zgodnie z założeniami był sklarowany i leżał 20m od linii brzegowej.

60

Pierwszy międzyczas był mierzony w momencie dotknięcia nogą wody. Drugi międzyczas mierzony był po pokonaniu dystansu 80m wodą do „topika” symulującego osobę nieprzytomną. Topikiem dla każdego z badanych był manekin wypełniony wodą i zabezpieczony przed jej utratą, tak więc dla wszystkich ciężar „topika” był ten sam. „Topik” symulujący tonącego ważył w granicach 70-80kg.

Ratownik wykorzystując posiadany sprzęt holował „topika” do brzegu tak aby jego twarz była nad powierzchnią wody. Asystent na łódce kontrolował osoby biorące udział w badaniach i notował liczbę popełnianych błędów. Ratownik wynosił osobę ratowaną (topika) na odległość 10m od linii brzegowej do miejsca oznaczonego metą. Sposób wynoszenia był jednakowo określony dla wszystkich, odbywał się chwytem pod pachy.

Moment ułożenia głowy poszkodowanego na ziemi był momentem wyłączenia czasu ostatecznego.

Od tego momentu ratownik miał 15 sekund na przemieszczenie się do stanowiska z fantomem gdzie na sygnał rozpoczynał zabiegi resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO) dla podtopionego pomijając pierwsze czynności algorytmu związane z bezpieczeństwem, sprawdzeniem reakcji i wołaniem o pomoc. Zabiegi RKO ratownicy rozpoczynali udrożnieniem dróg oddechowych, sprawdzeniem oddechu, poleceniem dla młodszego ratownika wezwania pogotowia, 5 wdechami i dalszymi działaniami RKO przez 8 min. RKO było prowadzone na manekinie z komputerową analizą ucisków i wdechów co potwierdzone zostało każdorazowo wydrukiem.

Po zakończeniu próby badani odpoczywali 2 godziny w wyznaczonym dla wszystkich jednakowym miejscu.

Cały schemat przeprowadzenia próby przedstawiony został na

rycinie 2.

61

temp. wody ........temp. pow ......... stan wody ..........siła wiatru ..........

80 m

STARTsklarowanypas ratunkowy

20 m

10 m

wyłączenie czasu

manekin trzymany przez asystenta

80 m

2 międzyczas w momencie dotknięcia manekina

hol manekina w drodze powrotnej

100 m

15 s

ek. Czas n

a p

rzejś

cie

rozpoczęcie

RK

O

RKO 8 min

co 4 - 5 minut

Ryc. 2. Stanowisko badawcze

Źródło: ZG WOPR Wyniki badań Wszyscy badani ratownicy wykonali dwie próby badawcze, jedną z pasem ratowniczym typu „węgorz”, a drugą z pasem ratowniczym. Obie próby ukończyli wszyscy badani.

Jak wynika z ryciny 3 pierwszy pomiar międzyczasu w przypadku obu prób był bardzo zbliżony (bieg 80m), różnica pomiędzy zadaniami wyniosła zaledwie jedną sekundę dziesięć setnych (0: 01,10) ze wskazaniem na dobiegnięcie do pasa typu węgorz.

Drugi pomiar międzyczasu (dystans 80m wodą do „topika”) wykazał również niewielką różnicę czasową, która wyniosła pięć dziesiątych (0:00,50), ze wskazaniem na pas ratowniczy. Średni czas akcji z pasem ratowniczym typu „węgorz” jest tylko o około 2 sekundy dłuższy niż w przypadku akcji z pasem ratowniczym.

62

Ryc.3 Porównanie średnich międzyczasów w obu akcjach.

Ryc. 4. Porównanie liczby błędów związanych z zalaniem twarzy.

Źródło: Opracowanie własne

Błędy związane z zatapianiem twarzy, częściej pojawiały się w przypadku holowania z pasem typu „węgorz” i wyniosły średnio 1,7 błędu na osobę. Natomiast w przypadku pasa ratowniczego, ilość błędów związanych z zalaniem twarzy wyniosła średnio 1,5 błędu na osobę. Z przedstawionych danych wynika, że zastosowanie pasa ratowniczego

63

zwiększa komfort zarówno ratowanego, jak i ratownika, co powoduje dużo większą skuteczność akcji ratunkowej.

Na poniższej rycinie przedstawione zostały czynności resuscytacji krążeniowo-oddechowej wykonywane przez ratownika po doholowaniu poszkodowanego („topika”) do brzegu.

Ryc. 5. Porównanie średniej poprawności wykonanych czynności RKO

Na koniec przedstawione zostały wykonywane przez badanych czynności RKO. W przypadku czynności RKO 100% badanych udrożniło drogi oddechowe oraz sprawdziło oddech. Jeśli chodzi o polecenie wezwania pogotowia to 57% badanych wydało to polecenie po wcześniejszej próbie z pasem ratowniczym, a 70% po wykonaniu próby z pasem typu „węgorz”. Kolejnym zadaniem było wykonanie 5 wdechów. Odnotowano tu 100% skuteczności jeśli chodzi o obie próby.

Skuteczność działań RKO po akcji z pasem ratowniczym wyniosła 51% sztucznej wentylacji płuc i 78% - pośredni masaż serca, natomiast po wykonaniu akcji z pasem węgorz skuteczność wyniosła 42% sztucznej wentylacji płuc i 77% - pośredniego masażu serca. Dyskusja

Podczas akcji ratunkowej z zastosowaniem specjalistycznego sprzętu ratowniczego nic nie stoi na przeszkodzie by bezpiecznie, szybko i skutecznie przeprowadzić całą akcję. Dużo większy problem pojawia się podczas akcji indywidualnej (z zabezpieczeniem czy bez), gdzie każdy z

64

jej elementów składających się na całość ma fundamentalne znaczenie na efekt końcowy (Stanula, 2007).

W pracach dotyczących ratownictwa pojawiły się badania dotyczące zastosowania różnego rodzaju sprzętu ratowniczego. Niedziela i Lisocki zauważyli, że deska ratownicza daje możliwość szybszego dotarcia do poszkodowanego i doholowania go na brzeg niż pas ratowniczy typu „węgorz” (Niedziela, Lisocki, 2011). Niestety deska ratownicza nie jest sprzętem dostępnym na każdym kąpielisku, a dodatkowo wymaga ciągłego doskonalenia umiejętności. Dużo bardziej popularnym sprzętem i częściej dostępnym na kąpieliskach jest boja SP. Skuteczność zastosowania boi SP została już empirycznie potwierdzona przez Wiesnera (2001). Przeprowadził on eksperyment, w którym porównał czas trwania akcji z boją SP z innymi środkami ratunkowymi. W badaniach stwierdzono, że jest ona skutecznym środkiem ratowniczym zapewniającym pełne bezpieczeństwo ratownikowi (Wiesner 2001). Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Kaczmarka i Kwaśną wykonanie szybkiej akcji z pasem ratowniczym wymaga lepszej sprawności technicznej, ale holowanie przeprowadzane jest z dużo większą dokładnością niż przy użyciu boi SP (Kaczmarek, Kwaśna, 2011).

Pasy ratownicze w Polsce (oprócz zawodów ratowniczych) są stosunkowo mało popularnym sprzętem. Otto i współpracownicy podjęli badania oceny przygotowania teoretycznego ratowników do użycia pasa ratowniczego podczas akcji. „Z analizy udzielonych odpowiedzi na 20 otwartych pytań z zakresu zastosowania pasa ratowniczego typu „węgorz” w akcjach ratunkowych wynika, iż zarówno wiadomości, jak i znajomość teoretyczna standardu postępowania badanych ratowników WOPR w zakresie użycia pasa ratowniczego typu „węgorz” w akcji ratunkowej są w większości, niezadowalające niezależnie od posiadanych uprawnień” (Otto, Otto, Walczuk 2005, str. 131).

Autorzy powyższej publikacji zadali sobie pytanie czy może wybrany rodzaj pasa ratowniczego jest szybszy i skuteczniejszy w użyciu. Analizując poszczególne międzyczasy można zauważyć, że czasy do momentu dotknięcia wody nie wykazują istotnych różnic. Jest to spowodowane tym, iż ani w dobiegnięciu do sprzętu, ani w jego założeniu nie ma praktycznie żadnych różnic technicznych. Również dopłynięcie do tonącego odbywa się w taki sam sposób, co widać podczas analizy drugich międzyczasów, które kształtują się na podobnym poziomie. Dla ratownika nie ma różnicy czy dopływa do poszkodowanego z pasem ratowniczym, czy z pasem ratowniczym typu

65

„węgorz”. Oba sprzęty mają podobną budowę, wagę i właściwości hydrodynamiczne. Trochę większą różnicę zauważamy dopiero w fazie od dotknięcia poszkodowanego do ułożenia go na brzegu (ryc. 3).

Można zauważyć, że jeśli chodzi o całą akcję ratunkową z pasem typu „węgorz” a pasem ratowniczym, różnica czasowa była niewielka i wyniosła dwie sekundy trzydzieści setnych ze wskazaniem na pas ratowniczy. Większą różnicę odnotowano w skuteczności holowania i błędów związanych z zalewaniem twarzy wodą. Tu mniej błędów popełniali badani w trakcie akcji z pasem ratowniczym, co świadczy o lepszym opanowaniu ratowanego przez ratownika i większej stabilności osoby poszkodowanej. Lepszą skutecznością czynności RKO wykazali się badani po akcji z pasem ratowniczym, skuteczność ich działań wyniosła 51% sztucznej wentylacji płuc i 78% pośredniego masażu serca, co pozwala sądzić o mniejszym zmęczeniu i większej łatwości wykonania zadania.

Podsumowując można stwierdzić, że skuteczniejsza jest akcja z pasem ratowniczym, zarówno jeśli chodzi o dopłynięcie i opanowanie ratowanego, holowanie, jak i zabiegi RKO. Różnica ta jest spowodowana przede wszystkim łatwiejszym opanowaniem tonącego i zapięciem, a co za tym idzie szybszym doholowaniem do brzegu i mniejszym zmęczeniem ratownika, o czym może świadczyć większa skuteczność zabiegów RKO. Wnioski

1. Różnica czasowa całej akcji ratunkowej z pasem typu „węgorz”, w porównaniu do akcji z pasem ratowniczym była niewielka i wyniosła dwie sekundy trzydzieści setnych ze wskazaniem na pas ratowniczy.

2. Mniej błędów związanych z zalewaniem twarzy wodą, popełniali badani w trakcie akcji z pasem ratowniczym, co może świadczyć o lepszym opanowaniu ratowanego przez ratownika i większej stabilności osoby poszkodowanej.

3. Lepszą skutecznością czynności RKO wykazali się badani po akcji z pasem ratowniczym. Skuteczność ich działań wyniosła 51% sztucznej wentylacji płuc i 78% pośredniego masażu serca, co może wskazywać na mniejsze zmęczenie i większą łatwość wykonania zadania.

66

Piśmiennictwo Kaczmarek B., Kwaśna A.(2011).Porównanie indywidualnej akcji ratunkowej w płetwach krótkich, z pasem ratowniczym, a bojką SP. Sporty Wodne i Ratownictwo, 3, s. 5–15 Macke J, Kuszewski K, Zieleniec G, (2003). Nurkowanie. Oficyna Wydawnicza Alma-Press, Warszawa. Michniewicz I., Michniewicz R. (2013). Ratownictwo wodne: podstawy edukacji studentów. Kalisz, Wydawnictwo Uczelniane Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. Niedziela M., Lisocki P. (2011). Porównanie indywidualnej akcji ratunkowej w płetwach długich z pasem typu „Węgorz”, a deską ratowniczą. Sporty Wodne i Ratownictwo,3, s. 16–21. Otto R., Otto E., Walczuk T., (2005) Przygotowanie studentów – ratowników WOPR do udzielania pomocy aktywnie i pasywnie tonącym na pływalniach z użyciem pasa ratowniczego. Rocznik Naukowy, Tom XII, Biała Podlaska. Otto R., Otto E., (2005) Dlaczego pas ratowniczy powinien być standardowym wyposażeniem ratowniczym w Polsce. Rocznik Naukowy, Tom XII, Biała Podlaska. Parnicki F., Siłakiewicz P.(2004). Struktura czasowa akcji ratowniczej w bezpośrednim kontakcie z tonącym. Wychowanie Fizyczne i Sport, 3, s.251-257. Stanula A.(2008). Wpływ zmęczenia indywidualną akcją ratowniczą na skuteczność zabiegów resuscytacyjnych. Sporty Wodne i Ratownictwo,2-3, s.49-55. Well S. (1995). Lifeguarding Today. American Red Cross. Wiesner W. (2001). Bojka ratunkowa – uniwersalny środek pływacki. Sport pływacki i lekkoatletyczny w szkole, AWF Wrocław. http://www.wopr.pl, 20.12.2011r. www.lifesavi.webd.pl, 2010r. http://www.naszwopr.pl/articles.php?article_id=15, 8.01.2012

67

EFEKTYWNO ŚĆ HOLOWANIA WYBRANYMI TECHNIKAMI STOSOWANYMI W RATOWNICTWIE WODNYM

The efficiency of trailing by methods used in water rescue

Arkadiusz Kula 1, Wojciech Sadowski1, Arkadiusz Stanula2

1 Student studiów doktoranckich, Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego

Kukuczki w Katowicach 2 Katedra Teorii i Praktyki Sportu, Zakład Metodologi i, Statystyki i Informatyki,

Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach


Słowa kluczowe: efektywność holowania tonącego, pomiar częstotliwości skurczów serca

Key words: hearts rate, effectiveness methods of trailing

Streszczenie

Jedną ze szczególnych czynności jakie ratownik wodny wykonuje podczas akcji ratunkowej, jest holowanie tonącego. W zależności od odległości do miejsca, w którym można podjąć czynności resuscytacyjne czynność ta może znacząco wpływać na stan zdrowia poszkodowanego. Celem badań było określenie efektywności holowania tonącego trzema sposobami stosowanymi w ratownictwie wodnym: żeglarskim, oburącz za doły pachowe oraz jednorącz za żuchwę. W badaniach udział wzięło 10 pływaków z klubu AZS AWF Katowice, posiadających stopień ratownika wodnego. Każdy z ratowników holował manekina DLRG, wymienionymi wyżej sposobami na dystansie 25 m z prędkością odpowiadającą 50, 75 oraz 100% prędkości maksymalnej. W celu precyzyjnej kontroli prędkości holowania wykorzystano urządzenie liderujące, składające się z 26 sygnalizatorów świetlnych rozstawionych co 1 m wzdłuż niecki basenu. Do oceny częstotliwości skurczów serca wykorzystano pulsometr (sport-tester) Polar RSX5 (Polar, Kempele, Finland). Badania wykazały, że sposobem zapewniającym największą prędkość holowania, a jednocześnie najmniej obciążającym ratownika jest sposób holowania z chwytem jednorącz za żuchwę.

Abstract

One of the main functions of lifeguard during a rescue mission is trailing the sinking person. Depending on the distance to the place where the rescue undertake actions of cardiopulmonary resuscitation (CPR), this can have a major impact on the well-being of a victim. The aim of this research was to assess the effectiveness of three methods of trailing the victim which are widely employed by lifeguards: sailing

68

methods, one-handed grip for the jaw and with both hands for the armpits. The participant were ten swimmers from AZS AWF Katowice which were qualified lifeguards. Each participant trailed a mannequin DLRG in all three methods on the 25 m distance with 50,75 or 100% or maximum speed. To ensure the accurate speed, a leader device, was used which consisted of 26 light signals which were distributed every 1 m along the length of the pool. To assess the heart rat, a pulse meter Polar RSX5 (Polar, Kempele, Finland), was employ. The study concluded that the best method assuring the highest speed and least strenuous for the lifeguard was one-handed grip for the jaw method.

Wprowadzenie

Na świecie obecnie zarejestrowanych jest wiele organizacji, które zajmują się bezpieczeństwem osób korzystających z kąpieli oraz prowadzących szkolenia na potrzeby ratownictwa wodnego – trudno sprecyzować ich liczbę, jednakże dostępne źródła wskazują, że jest ich ponad kilkaset. W co poniektórych krajach działa kilka lub nawet kilkanaście struktur jednocześnie. Każda z organizacji na własne potrzeby ustala normy szkoleniowe, zleca wykonanie odpowiedniego sprzętu, określa standardy dla swoich członków. Wszystkie te organizacje łączy jedna, niezmiennie wspólna, altruistyczna cecha – niesienie pomocy tonącym. Bywają jednak przypadki, że jest ona różnie interpretowana. Dla przykładu angielska organizacja ratownicza Royal Life Saving Society (RLSS) największy nacisk kładzie na bezpieczeństwo własne ratownika, a z kolei we Francji, gdzie działają Fédération Francaise de Sauvetage & de Secourisme (FFSS) i Brevet National de Sécurité et Sauvetage Aquatique (BNSSA) najważniejsze jest życie tonącego [Graham, 2005].

Bezpieczeństwo ratownika, jak również bezpieczeństwo osoby poszkodowanej jest tak samo ważne, dlatego najważniejszym determinantem powinno być powodzenie akcji ratowniczej, w której ratownik jak i osoba poszkodowana bezpiecznie kończą proces całej akcji. O powodzeniu w trakcie działań ratownika podczas akcji ratunkowej decyduje przede wszystkim jego poziom wyszkolenia. Wyszkolenie to związane jest ściśle z umiejętnościami taktycznymi, czyli szybką analizą sytuacji, w której znalazł się tonący, oceną okoliczności wypadku, podjęciem decyzji o użytym sposobie holowania tonącego, kontrolą osoby poszkodowanej oraz oceną skuteczności swoich działań. Umiejętne myślenie taktyczne w połączeniu z wyuczonymi umiejętnościami daje ratownikowi możliwość realizacji skutecznej akcji ratunkowej [Wiesner, 2007].

69

Wszelkie działania w trakcie udzielania pomocy osobie tonącej tworzy pewien uporządkowany ciąg, który umownie nazywany jest łańcuchem ratowniczym [Stanula, 2008]. Składa się nań kolejno: wczesne rozpoznanie zagrożenia utraty życia osoby znajdującej się w wodzie (tonięcie), podjęcie odpowiednich działań dążących do przerwania procesu tonięcia (podanie rzutki lub jak najszybsze dopłynięcie do osoby poszkodowanej, wydobycie go na powierzchnię wody bądź obezwładnienie w zależności jak dana osoba poszkodowana reaguję na obecność ratownika), transport osoby poszkodowanej do najbliższego miejsca, w którym jest bezpiecznie (holowanie) oraz w zależności od stanu poszkodowanego podjęcie zabiegów resuscytacyjnych. Każdy z poszczególnych etapów łańcucha ratowniczego związany jest ze stopniową utratą sił ratownika, na co dodatkowo wpływa również stres towarzyszący działaniom oraz warunki atmosferyczne. W trakcie prowadzenia indywidualnej akcji ratowniczej, każdy element ma fundamentalne znaczenie, które bezpośrednio wpływa na pozytywny bądź negatywny efekt końcowy. Zdarzają się przypadki, że ratownik jest zdany tylko na siebie, zachodzi wówczas konieczność racjonalnego rozłożenia sił na każdy element akcji. Zmęczenie ratownika, zła ocena swoich umiejętności oraz warunków panujących w wodzie, może mieć wpływ na jakość i powodzenie całej akcji ratowniczej. Narastające zmęczenie ratownika może skutkować przerwaniem akcji ratunkowej, a w konsekwencji zaprzestaniem udzielania pomocy. Istnieje prawdopodobieństwo, że ratownik, który źle ocenił sytuację, sam może stać się osobą będącą w potrzebie ratowania życia [Stanula, 2008].

Odnosząc się do powyższych rozważań, w niniejszej pracy postanowiono zbadać, który z powszechnie nauczanych na kursach ratowniczych sposobów holowania tonącego człowieka (oburącz za doły pachowe, jednorącz za żuchwę, sposobem „żeglarskim”) pozwala ratownikowi osiągnąć największą prędkość podczas poruszania się z osobą poszkodowaną, jak również który ze sposobów w najmniejszym i największym stopniu angażuje układ krwionośny ratownika, oceniany częstotliwością skurczów serca (HR).

70


Badania zostały przeprowadzone na grupie 10 pływaków AZS AWF Katowice, ich średni wiek wynosił 20,2±2,44 lata, przy czym różnica między najstarszym a najmłodszym zawodnikiem wynosiła 8 lat. Masa oraz wysokość ciała badanych wynosiła 76,4±4,38 kg przy 182,8±3,94 cm wzrostu. Średni staż treningowy badanych wynosił 9,3±3,53 lat, jednak minimalny staż treningowy wynosił 4 lata. Szczegółowe statystki opisowe dla badanej grupy pływaków przedstawiono w Tabeli nr 1.

Tabela 2

Charakterystyka wieku oraz podstawowych parametrów somatycznych badanej grupy ratowników

Parametry m Me Min Maks S V As Ku

Wiek 20,2 20 17 25 2,44 0,12 0,63 0,61

Masa ciała 76,4 75,5 71 83 4,38 0,06 0,46 -0,93

Wysokość ciała 182,8 182 177 190 3,94 0,02 0,62 -0,06 Legenda: m – średnia arytmetyczna; Me – mediana; S – odchylenie standardowe; V – współczynnik zmienności; Min, Maks – wartość minimalna oraz maksymalna; As – współczynnik skośności; Ku – współczynnik skupienia.

Przebieg i organizacja badań

W pierwszej kolejności badań, grupa pływaków została oceniona pod względem szybkości pływania na dystansie 25 i 100 m stylem dowolnym (wszyscy wybrali technikę kraula na piersiach) oraz holowania trzema sposobami stosowanymi w ratownictwie wodnym na dystansie 25 m: sposób „żeglarski”, z chwytem oburącz za doły pachowe oraz jednorącz za żuchwę. Dystans 100 m ratownicy pokonywali na pływalni 25-cio metrowej, podobnie jak i sposoby holowania. Do holowania wykorzystano standardowego manekina DLRG, jakim posługują się ratownicy biorący udział w zawodach ratowniczych. Manekin w celu urealnienia ciężaru osoby poszkodowanej w całości wypełniony był wodą.

71

Kolejnym etapem badań było określenie maksymalnej częstotliwości skurczów serca (HRmax) dla każdego z ratowników. Do wyznaczenia HRmax zastosowano test pływacki o stopniowo wzrastającej intensywności, w którym prędkość początkową pływania ustalono na poziomie 70% prędkości maksymalnej, a następnie zwiększając ją po każdym przepłyniętym odcinku 100 m o 5%. W celu precyzyjnej kontroli intensywności (prędkości) pokonywania poszczególnych zadań przewidzianych w protokole badań, wykorzystywano urządzenie liderujące, składające się z 26 punktów świetlnych rozstawianych wzdłuż niecki pływalni w odstępie 1 m od siebie, sprzężonych z jednostką sterującą, za pomocą której możliwe było programowanie takich parametrów jak: długość dystansu, ilość powtórzeń, czas (prędkość) jednego powtórzenia, czas przerwy wypoczynkowej. Zapalające się kolejno lampki nadawały ratownikom przewidzianą dla każdego z nich indywidualną prędkość pokonywania kolejnych odcinków.

Końcowym etapem badań było określenie HR ratowników podczas holowania każdym z wyżej wymienionych sposobów, przy prędkości stanowiącej 50, 75 oraz 100% prędkości maksymalnej osiągniętej podczas oceny prędkości holowania. W tym przypadku również wykorzystywano urządzenie liderujące. Przed każdym badaniem, zawodnicy odbywali indywidualną rozgrzewkę na lądzie, następnie mieli do przepłynięcia 600 m dowolnie, aby zaadoptować organizm do środowiska wodnego. Przerwy pomiędzy każdym z analizowanych sposobów holowania wynosiły 5 minut, w trakcie których zawodnicy wykonywali ćwiczenia rozluźniające tzw. czucie wody. Każdy z analizowanych odcinków pływania, holowania rozpoczynał się na sygnał startowy (na miejsca, gwizdek), po czym zawodnik odbijał się obunóż od bocznej ściany niecki pływalni i płynął w tempie zgodnym z zapalającymi się diodami sterowanymi przez urządzenie liderujące.

Do oceny HR wykorzystano precyzyjny pulsometr (sport-tester) Polar Rsx5 (Polar, Kempele, Finland), przeznaczony przede wszystkim dla biegaczy, lecz równie dobrze spisujący się w innych dyscyplinach sportu. Zestaw składa się z dwóch głównych części: pulsometra, który zakłada się na rękę oraz z nadajnika, który za pomocą specjalnego paska (Polar WearLink) umieszcza się na dolnej części mostka. Zadaniem nadajnika jest odbieranie za pomocą elektrod z miękkiego materiału HR z dokładnością EKG oraz przekazywanie kodowanego sygnału do urządzenia znajdującego się na ręce. Sygnał jest kodowany – funkcja ta

72

wyklucza możliwość odebrania przez pulsometr sygnału nadajnika innego zestawu, gdy trenuje ze sobą grupa osób z jednakowymi urządzeniami.

Wyniki badań

Zgodnie z organizacją badań w pierwszej kolejności określono prędkość maksymalną w pływaniu na dystansie 100 m, niezbędną do ustalenia prędkości początkowej w teście progresywnym. Różnica między najlepszym a najgorszym zawodnikiem wyniosła 6,80 s przy bardzo niskiej wartości współczynnika zmienności (0,04%), co świadczy o jednolitej grupie badawczej. Szczegółowe wyniki zaprezentowano w Tabeli 2.

Tabela 2. Charakterystyka wyników uzyskanych przez grupę pływaków na dystansie 100 m kraulem na piersiach

Parametr m Me Min Maks S V As Ku

100 m kraul 55,73 55,09 53,00 59,80 2,43 0,04 0,60 –1,00

Pierwszym sposobem holowania poddanym analizie efektywności (prędkości oraz wielkości zaangażowania układu krążenia) był sposób „żeglarski”, w którym jedno ramię ratownika podtrzymuje chwytem obezwładniającym z tyłu poszkodowanego, natomiast wolne ramię wykonuje pracę zagarniając wodę od przodu w tył pod ciało ratownika. Nogi wykonują pracę skrzyżną. Tak więc bezpośrednio zaangażowane w ruch napędowy są trzy kończyny. Drugim sposobem było holowanie z chwytem oburącz za doły pachowe, w którym za ruch napędowy odpowiadają kończyny wykonując pracę jak w technice pływania „żabką”. Ostatnim analizowanym sposobem holowania był sposób z chwytem jednorącz za żuchwę, w którym ratownik podtrzymuje za żuchwę osobę poszkodowaną wyprostowaną w stawie łokciowym kończyną górną, natomiast wolna kończyna górna podobnie jak i obie kończyny dolne wykonują pracę analogicznie jak w holowaniu sposobem „żeglarskim”.

Średni czas holowania sposobem żeglarskim przy intensywności 50% wyniósł 45,78 s przy średniej HR 124,8 ud./min. Czas w stosunku do holowania sposobem oburącz za doły pachowe był lepszy o 0,20 s, natomiast HR była niższa o 3 ud./min. Rezultaty pierwszego oraz drugiego sposobu holowania pod względem czasu są do siebie zbliżone,

73

natomiast w holowaniu sposobem jednorącz za żuchwę różnica w średnim czasie, w odniesieniu do dwóch wcześniejszych sposobów wynosi około 3,5 s, przy czym średnia HR zbliżona jest do sposobu holowania żeglarskiego i jest mniejsza o około 2 ud./min. Najlepszy ratownik holując sposobem jednorącz za żuchwę z intensywnością 50% uzyskał czas 33,36 s. Podobnie przedstawia się sytuacja wśród najsłabszych osiągniętych rezultatów, gdyż wyniosły one kolejno: żeglarski (58,36 s), oburącz za doły pachowe (61,40 s) oraz jednorącz za żuchwę (50,85 s). Adekwatnie do osiągniętych rezultatów czasowych, zarejestrowana HR wyniosła 121,9 ud./min. w sposobie oburącz za doły pachowe, następnie 123,5 ud./min. w sposobie jednorącz za żuchwę oraz 124,8 ud./min. w sposobie „żeglarskim”. Najmniejsze wartości HR przy intensywności 50% odnotowano w przypadku holowania sposobem oburącz za doły pachowe (68,0 ud./min.), z kolei największe wartości zarejestrowano podczas holowania z chwytem jednorącz za żuchwę (168,0 ud./min.). Szczegółowe wyniki zaprezentowano w tabeli 3 i 4.

Tabela 3. Charakterystyka uzyskanych czasów podczas holowania sposobem „żeglarskim”, oburącz za doły pachowe oraz jednorącz za żuchwę przy intensywności 50, 75 i 100% odpowiadającej maksymalnej prędkości holowania

Inten-sywność

Sposób holowania

m Me Min Maks S V AS Ku

1 45,78 46,36 36,84 58,36 6,83 0,15 0,29 –0,33

2 45,98 44,44 38,70 61,40 6,38 0,14 1,64 3,71 50%

3 42,48 41,46 33,36 50,85 5,31 0,12 0,11 –0,21

1 38,15 38,63 30,70 48,64 5,69 0,15 0,29 –0,33

2 38,31 37,03 32,25 51,16 5,31 0,14 1,64 3,70 75%

3 35,40 34,55 27,80 42,38 4,66 0,13 0,11 –0,21

1 30,52 30,91 24,56 38,91 4,55 0,15 0,29 –0,33

2 30,65 29,63 25,80 40,93 4,25 0,14 1,64 3,71 100%

3 28,32 27,64 22,24 33,90 3,54 0,12 0,11 –0,21

Legenda (dotyczy sposobu holowania): 1 – „żeglarski”, 2 – oburącz za doły pachowe, 3 – jednorącz za żuchwę Tabela 4. Charakterystyka HR (ud./min.) podczas holowania sposobami „żeglarskim”, oburącz za doły pachowe oraz jednorącz za żuchwę, przy intensywności 50, 75 oraz 100% odpowiadającej maksymalnej prędkości holowania

74

Inten- sywność

Sposób holowania

m Me Min Mak

s S V AS Ku

1 124,83 123,50 72,00 158,00 19,02 0,15 –0,60 0,48

2 121,89 126,50 68,00 148,00 18,11 0,15 1,01 1,00 50%

3 123,47 125,00 84,00 163,00 15,95 0,13 0,06 0,27

1 123,17 124,00 66,00 167,00 23,97 0,19 –0,46 –0,41

2 128,18 132,00 64,00 161,00 21,00 0,16 –1,04 1,57 75%

3 127,23 130,50 87,00 163,00 20,21 0,16 –0,48 –0,61

1 130,45 132,00 68,00 175,00 28,48 0,22 –0,50 –0,59

2 139,27 141,00 76,00 195,00 29,79 0,21 –0,35 –0,54 100%

3 138,22 140,00 100,00 174,00 19,60 0,14 –0,37 –0,57

Na rycinie 1 zilustrowano rozkład wyników holowania trzema sposobami stosowanymi w ratownictwie wodnym z prędkością odpowiadającą 50% prędkości maksymalnej.

Ryc. 1. Rozkład wyników podczas holowania trzema sposobami dla

intensywności 50%.

75

Na kolejnym etapie analizie poddano efektywność holowania sposobem „żeglarskim”, sposobem z chwytem oburącz za doły pachowe oraz jednorącz za żuchwę o intensywności 75%. Średni czas holowania sposobem żeglarskim przy intensywności 75% wyniósł 38,15 s, dla którego, średnia HR wyniosła 123,2 ud./min. Zarejestrowane HR jest niższe o 1,66 ud./min. w porównaniu do holowania o intensywności 50%. Czas w stosunku do holowania sposobem oburącz za doły pachowe był lepszy o 0,16 s, natomiast HR była niższa o 5 ud./min. Rezultaty holowania pierwszym oraz drugim sposobem pod względem czasu są do siebie zbliżone, natomiast w holowaniu sposobem jednorącz za żuchwę różnica w średnim czasie, w odniesieniu do dwóch wcześniejszych sposobów wynosi około 2,90 s, przy czym średnia częstotliwość skurczów serca zbliżona jest do sposobu holowania oburącz za doły pachowe i jest mniejsza o około 1 ud./min. Najlepszy ratownik holując sposobem jednorącz za żuchwę z intensywnością 75% uzyskał czas 27,80 s. Porównywalnie przedstawia się sytuacja wśród najsłabszych osiągniętych rezultatów, gdyż wyniosły one odpowiednio dla holowania sposobami: „żeglarski”, oburącz za doły pachowe oraz jednorącz za żuchwę: 48,64 s, 51,16 s oraz 42,38 s. Odpowiednio do osiągniętych rezultatów czasowych, HR która została zarejestrowana wyniosła 128,2 ud./min. w sposobie oburącz za doły pachowe, następnie 127,2 ud./min. w sposobie jednorącz za żuchwę oraz 123,2 ud./min. w sposobie „żeglarskim”. Najmniejszą wartość HR podczas holowania przy intensywności 75% odnotowano w przypadku holowania sposobem oburącz za doły pachowe (64 ud./min.), natomiast największe wartości zarejestrowano podczas holowania sposobem żeglarskim (167 ud./min.). Na rycinie 2 zilustrowano rozkład wyników holowania trzema sposobami stosowanymi w ratownictwie wodnym o prędkości odpowiadającej 75% prędkości maksymalnej.

76

Ryc. 2. Rozkład wyników podczas holowania trzema sposobami dla

intensywności 75%.

Na zakończenie poddano analizie HR zarejestrowane podczas holowania trzema sposobami przy intensywności 100%. Średni czas holowania sposobem żeglarskim przy intensywności 100% wyniósł 30,52 s, dla którego średnia HR wyniosła 130,5 ud./min. Wartość ta jest wyższa o 7,28 ud./min, w stosunku do HR zarejestrowanego podczas holowania o intensywności 75%, a także wyższa o 5,6 ud./min. w porównaniu do holowania z intensywnością wynoszącą 50%. Osiągnięty czas w odniesieniu do holowania sposobem oburącz za doły pachowe był lepszy o 0,13 s, natomiast HR była niższa o około 8 ud./min. Pod względem uzyskanych czasów holowania pierwszym oraz drugim sposobem są one do siebie zbliżone, natomiast w holowaniu sposobem jednorącz za żuchwę różnica w średnim czasie, w odniesieniu do dwóch wcześniejszych sposobów wynosi około 2,20 s. Średnia HR zbliżona jest do sposobu holowania oburącz za doły pachowe i jest mniejsza o około 1 ud./min. Najlepiej płynący ratownik holując sposobem jednorącz za żuchwę z intensywnością 100% osiągnął czas 22,24 s. W sposobie oburącz za doły pachowe czas ten wyniósł 25,80 s, natomiast w sposobie żeglarskim 24,56 s. Analogicznie sytuacja przedstawia się w obrębie

77

najsłabszych rezultatów, gdyż wyniosły one kolejno: żeglarski 38,91 s, oburącz za doły pachowe 40,93 s oraz jednorącz za żuchwę 33,90 s. Równorzędnie do osiągniętych rezultatów czasowych zarejestrowana HR, która wyniosła 139,3 ud./min. w sposobie oburącz za doły pachowe, następnie 138,22 ud./min. w sposobie jednorącz za żuchwę oraz 130,45 ud./min. w sposobie „żeglarskim”. Najniższą wartość HR podczas holowania o intensywności 100% odnotowano w przypadku holowania sposobem żeglarskim (68 ud./min.), natomiast największe wartości zarejestrowano podczas holowania sposobem oburącz za doły pachowe (195 ud./min.). Na rycinie 3 zilustrowano rozkład wyników holowania trzema sposobami stosowanymi w ratownictwie wodnym o prędkości odpowiadającej 100% prędkości maksymalnej

Ryc. 3. Rozkład wyników podczas holowania trzema sposobami dla intensywności 100%.

Dyskusja

Badania przedstawione w niniejszej pracy pozwalają stwierdzić, czy analizowane sposoby holowania z chwytem „żeglarskim”, oburącz za doły pachowe i jednorącz za żuchwę, charakteryzują się podobną intensywnością pracy i jak ta intensywność pracy przekłada się na czas i

78

skuteczność akcji ratowniczej. Ratownicy powinni wykazywać się wysoką sprawnością fizyczną, odpornością na zmęczenie i stres podczas działania. Należy pamiętać, że proces akcji ratowniczej nie kończy się doholowaniem poszkodowanego do brzegu. W sytuacji, kiedy ratownik prowadzi akcję indywidualną, musi jeszcze wynieść osobę poszkodowaną na brzeg oraz w razie potrzeby, przeprowadzić czynności reanimacyjne. Na kolejne etapy akcji ratowniczej ma wpływ zmęczenie, stres, dlatego bardzo ważne jest równomierne rozłożenie sił i wykorzystywanie elementów o najmniejszym zużyciu energii.

Z badań przedstawionych w niniejszej pracy wynika, że ratownicy wodni są dobrze przygotowani do pełnionych przez nich zadań. Potwierdza to wynik, iż średni czas holowania sposobami z chwytem „żeglarskim”, jednorącz za żuchwę oraz oburącz za doły pachowe wyraźnie się nie różni, przy każdej z analizowanych intensywności. Różnice widać natomiast w pomiarze HR w każdej z analizowanych intensywności. Dla intensywności 50% średnia HR podczas holowania sposobem żeglarskim jest wyższa od holowania oburącz o 3 ud./min i 1 ud./min od sposobu holowania jednorącz za żuchwę. Zasadnicza zmiana dla średniej HR, zachodzi przy intensywności 75% i 100%, gdzie najbardziej intensywnym sposobem holowania okazuje się sposób oburącz za doły pachowe, przy którym wartości osiągnęły odpowiednio 128,2 i 139,3 ud./min. Interesującym wynikiem jest w tym przypadku niska wartość HR podczas holowania sposobem „żeglarskim”, które wyniosło kolejno 123,2 oraz 130,45 ud./min, pomimo zaangażowanych 3 kończyn podczas holowania poszkodowanego. Najwyższe wartości HR przy intensywności 100% osiągnął zawodnik holujący sposobem oburącz za doły pachowe, i wyniosło one 195,00 ud./min, natomiast najlepszy czas dla intensywności 100% wyniósł 25,80 s. Dla porównania HR w holowaniu z chwytem sposobem „żeglarskim” wyniosła 175 ud./min, natomiast w holowaniu jednorącz za żuchwę 174 ud./min. Powodem, dla którego najwyższe HR odnotowano w sposobie oburącz za doły pachowe, świadczy fakt, że zawodnicy biorący udział w badaniu w większości nie byli żabkarzami, przez co płynięcie z maksymalną prędkością nogami do stylu klasycznego mogło mocno obciążać pływaków, wywołując podwyższoną wartość HR [Stanula, 1990]. To ciekawe spostrzeżenie, że w sposobie holowania angażującym najmniejszą liczbę kończyn podczas pracy związanej z napędem ratownicy osiągają najwyższe wartości HR, można również wytłumaczyć tym, iż w trakcie holowania środek ciężkości przesunięty jest w tył, a cały ciężar manekina opiera się wyłącznie na

79

kończynach dolnych. Mięśnie kończyn dolnych stanowią dużą grupę mięśniową, bardziej angażują układ krążeniowo oddechowy w procesie zabezpieczenia energetycznego. Należy również pamiętać, że manekin w przeciwieństwie do człowieka nie posiada płuc, co wiąże się z brakiem wyporności w trakcie holowania, a konsekwencji ratownik musi pracować intensywniej, aby zakończyć holowanie sukcesem.

Najszybszym sposobem holowania, ocenianym przy każdej intensywności okazał się sposób z chwytem jednorącz za żuchwę, gdzie najlepszy zawodnik holując na dystansie 25 m uzyskał czas 22,24 s. HRmax wyniosło 174,0 ud./min i było niższe od zarejestrowanego podczas holowania sposobem „żeglarskim” o 1 ud./min, natomiast od sposobu oburącz za doły pachowe o 21 ud./min. Fakt, iż HRmax w sposobie „żeglarskim” jak i jednorącz za żuchwę jest zbliżone, może być objaśnione ułożeniem ratownika w pozycji poziomej, przez co stawia on mniejszy opór w wodzie, a jego kończyny dolne w przeciwieństwie do holowania sposobem z chwytem oburącz za doły pachowe, w których nogi pracują skrzyżnie, są zbliżone ku naturalnym ruchom człowieka jak chodzenie czy bieganie, co prowadzi do mniejszego zmęczenia, przy nieznacznej różnicy prędkości holowania.

Wnioski

Badania wykazały, że holowanie z chwytem oburącz za doły pachowe wymaga więcej wzmożonego wysiłku w porównaniu do holowania z chwytem jednorącz za żuchwę oraz sposobu „żeglarskiego”. Najszybszym sposobem holowania okazał się sposób holowania z chwytem jednorącz za żuchwę, w którym średnia HR zbliżona była do HR zarejestrowanego podczas holowania z chwytem oburącz za doły pachowe. Najbardziej ekonomicznym sposobem holowania okazał się sposób „żeglarski”, przy którym podczas holowania średnia HR wyniosła 130,5 ud./min. Spośród trzech sposobów holowania najefektywniejszym okazał się sposób z chwytem jednorącz za żuchwę, stąd też dobór takiego sposobu holowania poszkodowanego zaleca się podczas akcji ratowniczej.

W celu zweryfikowania uzyskanych wyników badań, należałoby grupę wyczynowych pływaków uzupełnić o osoby zajmujące się wyłącznie ratownictwem wodnym. Należałoby także wprowadzić do oceny intensywności pracy dokładniejsze narzędzia, jak np. bezpośredni pomiar pochłanianego tlenu.

80

Piśmiennictwo

Graham D. (2005) A critical comparison and analysis of lifesaving in France and the United Kingdom. A Parliamentary Bulletin of The Royal Life Saving Society, 25 (10):

Stanula A. (2008) Wpływ zmęczenia indywidualną akcją ratowniczą na skuteczność zabiegów resuscytacyjnych. Sporty Wodne i Ratownictwo, 2/3: 49–55.

Wiesner W. (2007) Podstawy metodyczne edukacji ratowniczej, Matrix Olsztyn.

Stanula A. (1999) Influence of the stroke in swimming on the level of anaerobic capacity by a laboratory method. In: Proceedings International Conference "Movement and Health". Olomouc: Palacky University in Olomouc, s. 484–488.

81

URAZY SPORTOWE U OSÓB UPRAWIAJĄCYCH SPORTOWE RATOWNICTWO WODNE

Sports injuries in competitive water rescuers

Wioletta Łubkowska¹, Mirosława Szark-Eckardt², Hanna

Żukowska², Anna Nalazek³ ¹Uniwersytet Szczeciński, Wydział Kultury Fizycznej i Promocji Zdrowia ²Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Wydział Kultury Fizycznej, Zdrowia

i Turystyki ³Wyższa Szkoła Gospodarki, Instytut Zdrowia i Kultury Fizycznej



Słowa kluczowe: sportowe ratownictwo wodne, urazy sportowe, przeciążenia, odnowa biologiczna, profilaktyka Key words: competitive water rescue, sports injuries, overload, biological regeneration, prevention Streszczenie We współczesnym sporcie występowanie urazów jest zjawiskiem powszechnym, które trudne jest do uniknięcia nawet w przypadku podejmowania jedynie rekreacyjnej aktywności fizycznej. Celem pracy było określenie rodzaju, charakteru oraz częstotliwości występowania urazów sportowych wśród osób uprawiających sportowe ratownictwo wodne. Artykuł ma charakter empiryczny. Badaniami objęto wyselekcjonowaną, o wysokiej klasie sportowej, grupę zawodników i zawodniczek uprawiających sportowe ratownictwo wodne. Wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego oraz szereg technik badawczych: desk research studiów literaturowych, analizę materiałów filmowych i fotograficznych, obserwację, wywiad oraz kwestionariusz ankiety. Zaobserwowano, że urazowość dotknęła zdecydowaną większość badanych (73,7%). Urazy sportowe wystąpiły częściej u badanych zawodniczek – 87,5% w porównaniu z badanymi zawodnikami (63,6%). Największą urazowość odnotowano w grupie zawodników najdłużej trenujących – powyżej 6 lat (88,9%) oraz w grupie o najmniejszym stażu treningowym (80%). Zdecydowanie częściej dochodziło do urazu w trakcie treningu (92,9%) niż podczas zawodów. Najczęściej urazowi ulegał kręgosłup w odcinku lędźwiowym – 42,9% oraz staw barkowy – przeciążenia doznało 42,9% ratowniczek i 28,6% ratowników. Pozostałe urazy przeciążeniowe dotknęły: kończyny górnej i dolnej (po 14,3% badanych), stawu łokciowego i kolanowego (po 7,1% badanych), oraz kręgosłupa w odcinku szyjnym i piersiowym (po 7,1% badanych). Charakterystycznymi rodzajami urazów ostrych występującymi w badanej grupie były: stłuczenia stawu łokciowego – 7,1%, naciągnięcia/zerwania mięśnia dwugłowego uda – 7,1%, zwichnięcia stawu skokowego – 7,1% oraz stłuczenia stopy – 14,3%. Duża część metod i środków odnowy biologicznej stanowi niedostatecznie wykorzystaną rezerwę w sportowym ratownictwie wodnym. Należą do nich proste zabiegi wodne w postaci natrysków czy kąpieli – wykorzystywało je zaledwie 25% badanych. Celowe staje się edukowanie zawodników

82

trenujących sportowe ratownictwo wodne w kwestii nawyku stosowania odnowy biologicznej, która winna stanowić istotną część składową wszechstronnego szkolenia. Abstract Injuries are an inherent part of modern sports: they are difficult to avoid even if physical activity is only recreational. The aim of this paper is to determine types, nature and frequency of sports injuries amongst individuals engaged in competitive water rescue. The article is of empirical nature. The research encompassed a selected group of high-class sportsmen and women who engage in competitive water rescue. The research used diagnostic polling method and other research techniques: desk research of literature, analysis of footage and photographs, observation, interviews, and a questionnaire. It was observed that injuries were faced by the majority of subjects (73.7%). Sports injuries were more common amongst women (87.5%), compared to 63.6% of men. The highest injury rate was reported among those with the biggest training experience – 6+ years (88.9%), as well as in the least experienced group (80%). Injuries were significantly more frequent during training (92.9%) than actual competition. The most common injuries affected the lumbar spine (42.9%) and shoulder joint, which was injured by 42.9% of women and 28.6% of men. Other overload injuries affected: upper and lower limbs (14.3%), elbow and knee joints (7.1%), and cervical and thoracic spine (7.1%). Common acute injuries reported by the subjects were: elbow joint contusion (7.1%), pulled/ruptured biceps femoris muscle (7.1%), ankle sprain (7.1%), and foot contusion (14.3%). A large part of biological renewal methods and treatments are underused by competitive water rescuers. Among these one can list simple water treatments, such as showers and baths – used by only 25% of subjects. It is therefore advisable to educate and encourage competitors of sports water rescue to form a habit of using biological renewal methods, which should become an important part of their comprehensive training.

Wprowadzenie

W XVIII w. wiele europejskich miast portowych zaczęło wykazywać nieznane dotąd zainteresowanie pływaniem, co przejawiało się m.in. w powstawaniu zespołów ratunkowych na potrzeby katastrof okrętowych i tonących. Pierwszy taki zespół powstał w Amsterdamie w 1767 lub 1768 r. (Lipoński 2012). Przyjmuje się, iż ratownictwo wodne swoje początki datuje na rok 1767, kiedy to w Amsterdamie powstało Matschappy Tot Redding von Drenkelingen – Towarzystwo Ratowania Ludzi Utopionych (we współczesnym tłumaczeniu: Towarzystwo Ratowania Tonących) (I. Michniewicz i R. Michniewicz 2013). W krótkim czasie w Europie takie zespoły powstały w Hamburgu (1769), Kopenhadze (1772), Paryżu (1773) oraz w Wielkiej Brytanii (1774) (Lipoński 2012; I. Michniewicz i R. Michniewicz 2013).

W 1794 r. Oronzia de Bernardi opublikował w Neapolu, z myślą o praktycznym zastosowaniu w Królewskiej Szkole Marynarki, podręcznik

83

pływania zatytułowany Człowiek pływający czyli sztuka rozumowa pływania. W 1796 r. powstał klub pływacki w szwedzkiej Uppsali, skupiający miłośników pływania, ale również uwzględniający ratownictwo (Lipoński 2012). Integralną częścią ratownictwa wodnego jest prężnie rozwijające się w ostatnich latach sportowe ratownictwo wodne. Polskie początki tej dyscypliny sięgają roku 1900, kiedy to zostały rozegrane w Warszawie pierwsze zawody w ratownictwie wodnym. Jest to dyscyplina bardzo różnorodna, obejmuje ponad 30 konkurencji przewidzianych w oficjalnych regulaminach (Kaca i wsp. 2011). Zawody z zakresu sportowego ratownictwa wodnego w Polsce można podzielić na dwie grupy z uwagi na miejsce ich rozgrywania – pływalnia i wody otwarte (głównie morze). Na pływalni wyróżnia się Mistrzostwa Polski: letnie – na basenie 50m oraz zimowe – na basenie 25m, cykl Grand Prix Polski, natomiast nad morzem rozgrywane są Puchar Polski i Mistrzostwa Polski. Obecnie (od roku 2009) Mistrzostwa Polski rozgrywane są na zasadach Interational Life Saving Federation – Międzynardowej Federacji Ratownictwa (www.lifesaving.pl). Konkurencje, w których współzawodniczą ratownicy przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Konkurencje rozgrywane w sportowym ratownictwie wodnym

Basenowe Morskie 100m ratowanie kombinowane Wyścig pływanie w morzu 100m ratowanie manekina w płetwach Bieg-pływanie-bieg 100m ratownik Zespołowa akcja ratownicza z pasem

węgorz 100m wiosłowanie łodzią ratowniczą Zespołowa akcja ratownicza z

kołowrotem 200m pływanie z przeszkodami stylem dowolnym

Akcja ratownicza z boją SP

200m super ratownik Akcja ratownicza na deskach 4x25m holowanie manekina Wyścig łodzi 4x50m sztafeta ratownicza zmienna Wyścig na kajakach 4x50m sztafeta z pasem ratowniczym węgorz

Wyścig na deskach

4x50m sztafeta z przeszkodami Sprint na plaży 50m ratowanie manekina Sztafeta 4x90m bieg na plaży Rzut liną Wyścig Żelazny Mężczyzna/Żelazna

Kobieta Symulowana Akcja Ratownicza Bieg na plaży Flagi plażowe Źródło: opr. własne na podstawie http://www.lifesaving.pl [dostęp: 22.03.2015].

84

Sportowa odmiana ratownictwa wodnego stała się bardzo popularna na całym świecie, a zawody ratownicze, za sprawą patronatu Międzynarodowej Federacji Ratownictwa (ILSF), przyciągają coraz więcej kibiców (Kosiński 2013) i należą do niezwykle widowiskowych imprez sportowych. Szeroki wachlarz konkurencji powoduje, iż „zawodnicy uprawiający tą dyscyplinę sportu są swoistego rodzaju wieloboistami” (Kaca i wsp. 2011, s. 73).

Fot. 1. Przykład konkurencji morskiej – flagi plażowe. Zawodnicy w oczekiwaniu na start, pozycja leżąca (pięty złączone, broda na dłoniach)

tyłem do kierunku biegu

Źródło: archiwum Wioletty Łubkowskiej.

85

Fot. 2. Przykład konkurencji basenowej – 100m ratowanie manekina w płetwach. Podjęcie manekina na ścianie nawrotowej

Źródło: http://www.gpmoravie.cz/index.php/photogallery.

Fot. 3. Podjęcie manekina od dna na basenie 50m

Źródło: http://www.rescue2014.fr [Autor: Pascal Alibert]. We współczesnym sporcie występowanie urazów jest zjawiskiem powszechnym, które trudne jest do uniknięcia nawet w przypadku podejmowania jedynie rekreacyjnej aktywności ruchowej. Uszkodzenia urazowe w sporcie są ściśle związane z uprawianiem danej formy ruchu, powstają na treningach lub na zawodach. Zdaniem Adamczyka i wsp. (2012) szczególnie narażeni na kontuzje związane z uprawianiem sportu, są przedstawiciele tych dyscyplin, których celem jest maksymalizacja zdolności wysiłkowych. To samo może dotyczyć osób zajmujących się

86

sportem amatorsko, a nie posiadających odpowiedniej wiedzy w tym zakresie. Urazy, których pływacy nabawiają się najczęściej umiejscowione są przede wszystkim w kończynach górnych, czyli barkach, stawach łokciowych oraz w kończynach dolnych. Dochodzi również do otarć i ran, stłuczeń, rozciągnięć wiązadeł oraz przeciążeń, jak i uszkodzeń mięśni i ścięgien (głównie ścięgna mięśni pierścienia rotatorów) (Brukner i Khan 2011; Gedl-Pieprzyca i Kisielewska 2008; Prystupa i Bolach 2011; Pytel i Tomaszewski 1990). Wśród urazów wymienia się również urazy lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Brukner i Khan (2011) dostrzegają zależność pomiędzy błędnie wykonywaną techniką sportową a powstaniem urazu, ale przypisują to dyscyplinie skoki do wody. Prystupa i Bolach (2011) w badaniach urazów i przeciążeń niepełnosprawnych pływaków wykazali niewielki procent (6%) uszkodzeń kręgosłupa. Niemniej jednak pływanie uważane jest za jedną z najmniej urazowych dyscyplin sportowych (Cumps i wsp. 2008; Gedl-Pieprzyca i Kisielewska 2008), gdzie wskaźnik urazowości wynosi 0,28 (Prystupa i Bolach 2011).

Cel pracy

Celem pracy było określenie rodzaju, charakteru oraz częstotliwości występowania urazów sportowych wśród zawodników uprawiających sportowe ratownictwo wodne. Postawiono następujące pytania badawcze:

1. Jakie urazy sportowe, w tym ostre i przeciążeniowe występują najczęściej u osób uprawiających sportowe ratownictwo wodne?

2. Jaka jest częstotliwość występowania urazów sportowych u badanych zawodników i zawodniczek sportowego ratownictwa wodnego?

3. Czy występowanie urazów sportowych zależy od stażu treningowego oraz ilości odbywanych treningów?

4. Jakie są okoliczności powstania urazów w tej dyscyplinie sportu? 5. Które ze środków odnowy biologicznej są stosowane przez

badanych zawodników i zawodniczek sportowego ratownictwa wodnego?

87


W celu rozpoznania badanego zjawiska i osiągnięcia najpełniejszej obiektywizacji wyników wykorzystano metodą sondażu diagnostycznego. Zastosowano szereg technik badawczych: metodę sondażu diagnostycznego oraz szereg technik badawczych: desk research studiów literaturowych, analizę materiałów filmowych i fotograficznych, obserwację, wywiad oraz kwestionariusz ankiety. Badania zostały przeprowadzone w marcu 2015 roku. W pierwszym etapie badań wykonano analizę studiów literaturowych, obserwację uczestniczącą oraz wywiady z zawodnikami uprawiającymi sportowe ratownictwo wodne. Etap drugi obejmował badania ankietowe, którymi objęto wyselekcjonowaną grupę zawodników i zawodniczek trenujących sport ratowniczy od 0,5 do 8 lat (średni staż treningowy wszystkich badanych wynosił 4,47±1,48 lat). Byli to zawodnicy wysokiej klasy sportowej, zdobywający medale na Mistrzostwach Polski oraz Grand Prix Polski, uczestnicy Mistrzostw Świata RESCUE 2014, uczestnicy międzynarodowych zawodów Grand Prix Moravie 2015. Wśród badanych znaleźli się m.in.: Mistrz Świata RESCUE 2014, Wicemistrzowie Świata RESCUE 2014 (sztafeta 4x25 holowanie manekina), Mistrz Polski 2014 (konkurencja rzut liną), Mistrzyni Polski (sztafeta 4x25 holowanie manekina), Wicemistrzyni Polski (50m holowanie manekina).

Wśród uczestników biorących udział w badaniu znalazło się 83,3% szczecińskiej reprezentacji sportowego ratownictwa wodnego Swimming & Rescue Team CKS Szczecin, która działa od 2009 roku (Fot. 4). Zawodnicy są członkami klubu sportowego CKS-SMS Szczecin. Na swoim koncie drużyna ze Szczecina ma wiele medali Mistrzostw Polski we wszystkich kategoriach wiekowych (młodzik, junior młodszy, junior i senior ) oraz medali z cyklu Grand Prix Polski. W 2014 roku szczecińska drużyna zdobyła pierwsze miejsce w drużynowej klasyfikacji Mistrzostw Polski nad morzem w Świnoujściu, drużynowe Wicemistrzostwo Polski na Zimowych MP w Nowej Rudzie, oraz złoty i srebrny medal Mistrzostw Świata Rescue 2014, które odbywały się we Francji. Zawodnicy ze Szczecina powołani zostali do Narodowej Kadry na Mistrzostwa Świata we Francji. Obecnie przygotowują się do Pucharu Niemiec w Warendorfie, Mistrzostw Europy 2015 Swansea/Wales, World Games 2017 Wrocław.

88

Fot. 4. Reprezentacja Polski i CKS-SMS Szczecin na Mistrzostwa Świata RESCUE 2014 Francja

Źródło: archiwum Wioletty Łubkowskiej.

Badania objęły łącznie grupę 37 osób, w tym 16 dziewcząt uprawiających sportowe ratownictwo wodne o średniej wieku 17,78±2,47 lat (przedział od 14 do 21 lat) i 21 chłopców o średniej wieku 19,43±1,87 lat (przedział od 15 do 22 lat). Badane zawodniczki i zawodnicy wykonywali zbliżoną liczbę treningów w ciągu tygodnia: w przypadku ratowniczek było to zakres od 2 do 12 treningów w tygodniu (średnia 9,25±3,81), w przypadku ratowników liczba treningów mieściła się w przedziale 3 – 12 (średnia 9,82±3,57). Charakterystykę grupy badanej przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Charakterystyka grupy badanej z podziałem na płeć, wiek, staż treningowy oraz ilość treningów w ciągu tygodnia

SD min-max SD min-maxWiek [lata]

17,78 2,47 14-21 19,43 1,87 15-22

Okres treningu [lata]

4,17 3,22 0,5-9 5,11 1,67 2-7

Ilość treningów w ciągu tygodnia

8,78 3,83 2-12 9,14 3,63 3-12

ZmiennaDziewczęta Chłopcy

x x

Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.

89

Dane uzyskane w trakcie pomiarów poddano obliczeniom statystycznym z wykorzystaniem programu Excel 2013.

Wyniki badań

Zestawienie procentowe urazów sportowych z podziałem na płeć przedstawia tabela 2. Z analizy zestawień procentowych, dotyczących wystąpienia urazów sportowych u zawodników trenujących sportowe ratownictwo wodne, wynika, że urazy wystąpiły częściej u badanych zawodniczek – 87,5% w porównaniu z badanymi zawodnikami, u których odnotowano mniej urazów (63,6%). Łącznie u wszystkich badanych urazy wystąpiły u 73,7%.

Tabela 2. Zestawienie procentowe występowania urazów sportowych uwzględniające płeć, staż treningowy oraz ilość treningów w ciągu tygodnia

Wystapienie urazu [%] Dziewczęta Chłopcy

Razem (Dziewczeta +

Chłopcy)Tak 87,5 63,6 73,7Nie 12,5 36,4 26,3

Razem 100,0 100,0 100,0

0,5-3 [lat] 4-6 [lat] powyżej 6 [lat]Tak 80,0 40,0 88,9Nie 20,0 60,0 11,1

Razem 100,0 100,0 100,0

2-5 6-11 powyżej 11Tak 50,0 100,0 75,0Nie 50,0 100,0 25,0

Razem 100,0 100,0 100,0

Lata treninguWystapienie urazu [%]

Wystapienie urazu [%]Ilość treningów w ciągu tygodnia


90

W tabeli 2 przedstawiono również zestawienie procentowe urazów sportowych uwzględniające staż treningowy. Sportowych ratowników wodnych podzielono ze względu na lata treningu na trzy grupy: od 0,5 do 3 lat, od 4 – 6 lat oraz powyżej 6 lat stażu treningowego. Zaobserwowano, że urazy najczęściej wystąpiły w grupie zawodników najdłużej trenujących – powyżej 6 lat, gdzie odnotowano bardzo wysoki odsetek urazowości (88,9%). Również wysoki stopień urazowości (80%) wystąpił w grupie o najmniejszym stażu treningowym (od 0,5 – 3 lat). Grupą, która charakteryzowała się najmniejszą liczbą urazów, stanowili ratownicy uprawiający tą dyscyplinę od 4 do 6 lat. Częstotliwość wystąpienia urazów sportowych w zależności od ilości treningów w ciągu tygodnia zobrazowano w tabeli 2.

Urazy sportowe, nazywane przez Kuńskiego (2003) urazami specyficznymi, są ściśle związane z uprawianiem danej formy ruchu, powstają na treningach lub w czasie zawodów. Z przeprowadzonych badań wynika, że zdecydowanie częściej dochodzi do urazu w trakcie treningu – 92,9% wszystkich badanych. W przypadku badanych dziewcząt 100% odnotowanych urazów wystąpiło w czasie treningu, u chłopców odsetek ten wyniósł 85,7%, pozostałe (14,3%) urazy wystąpiły podczas zawodów. Okoliczności powstania urazów sportowych przedstawia tabela 3.

Tabela 3. Charakterystyka wystąpienia urazów sportowych

Dziewczęta Chłopcy Razempodczas treningu 100,0 85,7 92,9podczas zawodów 0,0 14,3 7,1

Razem 100,0 100,0 100,0

Okoliczności powstania urazuUrazy sportowe - występowanie [%]


W tabeli 4 przedstawiono urazy sportowe, jakich doznali zawodnicy trenujący sportowe ratownictwo wodne. Urazy te, w zależności od mechanizmu powstania oraz objawów początkowych, podzielono za Brukner i Khan (2009) na: dysfunkcje o charakterze ostrym lub przeciążeniowym. Z przeprowadzonych badań wynika, że najczęściej

91

urazowi (u wszystkich badanych zawodniczek i zawodników) ulegał kręgosłup w odcinku lędźwiowym – 42,9%. Często kontuzji ulegał również staw barkowy – przeciążenia doznało 42,9% ratowniczek i 28,6% ratowników. Pozostałe urazy przeciążeniowe dotknęły: kończyny górnej i dolnej (po 14,3% badanych), stawu łokciowego i kolanowego (po 7,1% badanych), oraz kręgosłupa w odcinku szyjnym i piersiowym (po 7,1% badanych). U badanych odnotowano następujące urazy ostre: stłuczenie stawu łokciowego – 7,1% badanych, naciągnięcie/zerwanie mięśnia dwugłowego uda – 7,1%, zwichniecie stawu skokowego – 7,1% badanych oraz stłuczenie stopy – 14,3% badanych.

Tabela 4. Klasyfikacja urazów według umiejscowienia oraz rodzaju dysfunkcji

Dziewczęta ChłopcyRazem

(Dziewczeta + Chłopcy)

[%] [%] [%]staw barkowy uraz przeciążeniowy 42,9 28,6 35,7staw łokciowy uraz ostry: stłuczenie 0 14,3 7,1staw łokciowy uraz przeciążeniowy 0 14,3 7,1kończyna górna uraz przeciążeniowy 14,3 14,3 14,3staw kolanowy uraz przeciążeniowy 14,3 0 7,1kończyna dolna uraz przeciążeniowy 14,3 14,3 14,3

mięsień dwugłowy udauraz ostry: naciagniecie/zerwanie

0 14,3 7,1

staw skokowy uraz ostry: zwichnięcie 0 14,3 7,1stopa uraz ostry: stłuczenie 0 28,6 14,3

mięśnie grzbietuuraz ostry: naciagniecie/zerwanie

14,3 14,3 14,3

kręgosłup odcinek szyjny

uraz przeciążeniowy 14,3 0 7,1

kręgosłup odcinek piersiowy

uraz przeciążeniowy 14,3 0 7,1

kręgosłup odcinek lędźwiowy

uraz przeciążeniowy 42,9 42,9 42,9

Umiejscowienie Rodzaj urazu

Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. Z przeprowadzonych badań wynika, że najczęściej stosowanym leczeniem wśród badanych, którzy doznali urazu sportowego w wyniku trenowania sportowego ratownictwa wodnego była rehabilitacja – podjęło ją 85,7% badanych, 14,3% badanych zastosowało leczenie zachowawcze. Program szkoleniowy w przypadku znacznej większości badanych zawodników i zawodniczek (84,2%) obejmował odnowę biologiczną. W tabeli 5 ukazano rodzaje zabiegów fizykalnych, z jakich korzystają badani ratownicy i ratowniczki. W kolejności najczęściej stosowanych są to: sauna – 93,8%, masaż sportowy częściowy – 56,3%,

92

masaż wirowy – 37,5%, różne kąpiele wodne – 25%, masaż sportowy całościowy, ultradźwięki, magnetoterapia – po 12,5% oraz elektroterapia – 6,2% badanych. Tabela 5. Rodzaje zabiegów stosowanych przez badanych uprawiających sportowe ratownictwo wodne

Rodzaj zabiegustosowanie

przez zawodników [%]

Masaż sportowy całościowy 12,5Masaż sportowy częściowy 56,3Masaż wirowy 37,5Sauna 93,8Rózne kąpiele wodne 25Ultradźwięki 12,5Elektroterapia 6,2Magnetoterapia 12,5


Dyskusja Regularna aktywność fizyczna to jeden z najważniejszych

czynników warunkujących zdrowie. Ma ona pozytywny wpływ na organizm ludzki tylko wtedy, gdy realizowana jest w odpowiedniej objętości, intensywności i częstości, tj. przy odpowiednim (umiarkowanym i średnim) obciążeniu (Drabik 1999). Ryzyko utraty zdrowia rośnie wprost proporcjonalnie do obciążenia i intensywności podejmowanego wysiłku, pojawiają się zagrożenia związane ze zbyt dużym obciążaniem organizmu stosowanym w sporcie wyczynowym (Sahaj 2001).

Zbyt forsowny trening obserwuje się również w treningu młodych zawodników, gdzie uwzględniać należy zawsze potrzebę zapobiegania wystąpieniu niekorzystnych zjawisk: przeciążeń, urazów, różnego rodzaju schorzeń. Nieprawidłowe stosowanie obciążeń prowadzi do przemęczenia i przetrenowania, łączy się je z niewystarczającym zapobieganiem urazom (Starosta 2012).

Proces treningowy winien być tak opracowany, aby nie był on przeciążeniem dla młodego organizmu, a stały progres wyników stanowił największą motywację do uprawiania sportu. W pływaniu dobór obciążeń treningowych (na etapie treningu ukierunkowanego i specjalistycznego) powinien być analizowany w obszarze informacyjnym

93

i energetycznym, tak by w uzyskaniu wyniku sportowego mieć większą możliwość wykorzystania naturalnego rozwoju biologicznego zawodników (Łubkowska i Troszczyński 2006). Obciążenia treningowe należy dobierać indywidualnie dla każdego zawodnika, tak aby uniknąć niepotrzebnych urazów i przeciążeń (Prystupa i Bolach 2011).

Niestety we współczesnym sporcie występowanie urazów jest zjawiskiem powszechnym, które trudne jest do uniknięcia nawet w przypadku podejmowania jedynie rekreacyjnej aktywności ruchowej (Adamczyk i wsp. 2012). Według Garlickiego (2006) w wyniku aktywności sportowej około 30-70% sportowców wyczynowych doświadcza poważnych dysfunkcji narządu ruchu. Badania przeprowadzone przez Adamczyka i wsp. (2012), dotyczące rodzaju i częstotliwości występowania urazów w wyczynowym treningu w sportach siłowych, wykazały, że uszkodzenia ciała wśród mężczyzn są powszechne i dotyczą zdecydowanej większości zawodników.

Prystupa i Bolach (2011) zbadali występowanie urazów i przeciążeń u 86 niepełnosprawnych pływaków podczas całej czynnej kariery zawodowej. Również ich badania dowiodły, że większość (około 65%) badanych pływaków doznało urazów. Z przeprowadzonych w niniejszej pracy badań wynika, że urazy sportowe wystąpiły u około 74% badanych sportowych ratowników wodnych, częściej u badanych zawodniczek – 87,5% niż u zawodników (63,6%).

Po dokładnym przeanalizowaniu badanej grupy sportowych ratowników wodnych zaobserwowano, że urazy wystąpiły najczęściej (około 89%) w grupie zawodników najdłużej trenujących – powyżej 6 lat oraz w grupie o najmniejszym stażu treningowym (80%). Według wielu autorów urazowość bardzo często ma podłoże w niewytrenowaniu lub przetrenowaniu organizmu. Niewytrenowanie dotyczy przeważnie młodych zawodników, którzy często ambicjonalnie podchodzą do uprawianej dyscypliny sportowej, nie liczą się ze swoimi możliwościami adaptacyjnymi i kompensacyjnymi (Prystupa i Bolach 2011). Natomiast wystąpienie tak dużego odsetka urazowości w grupie zawodników o najdłuższym stażu treningowym sugerować może, że na dalszym etapie kariery sportowej jest to nieuniknione. Powodem tego może być m.in. nadmierne zmęczenie, które jest częstą przypadłością ciężko trenujących sportowców. Jego najbardziej prawdopodobnymi przyczynami są: przetrenowanie, choroby wirusowe, zaburzenia żywieniowe (przyjmowanie niewystarczającej ilości węglowodanów, białka, wyczerpanie zapasów żelaza), niewystarczająca ilość snu, problemy psychologiczne, a wśród nich niepokój, depresja, apatia, demotywacja,

94

drażliwość, niezdolność do odprężania się (Brunken and Khan, 2011). Badanie przetrenowanych pływaków wykryło ubytek glikogenu w mięśniach szkieletowych (Costill et al. 1988). Pewien problem stanowi nakładanie się objawów przetrenowania i Zespołu Przewlekłego Zmęczenia [ZPZ] (Shepard 2001).

W literaturze przedmiotu podkreśla się, iż pływanie jest jedną z najmniej urazowych dyscyplin sportowych. Mowa o pływaniu rekreacyjnym, chociaż niektórzy autorzy (Gedl-Pieprzyca i Kisielewska 2008) zaliczają pływanie sportowe do sportów o małej urazowości. Badania przeprowadzone przez Cumps i wsp. (2008) dowodzą, że pływanie jest najmniej urazową spośród 14 analizowanych najpopularniejszych dyscyplin sportowych. Pływanie jest jedną z niewielu form ruchowych w sporcie i fizjoterapii, która umożliwia harmonijne rozwijanie całego ciała z minimalnym ryzykiem urazowości (Radzimińska et al. 2013), stąd aktywność fizyczna w środowisku wodnym wydaje się być jednym z najskuteczniejszych celów prozdrowotnych (Łubkowska i wsp. 2014a).

Urazy sportowe, w zależności od mechanizmu powstania oraz objawów początkowych, można podzielić na dysfunkcje o charakterze ostrym lub przeciążeniowym (przewlekłym). Urazy o charakterze ostrym mogą być spowodowane m.in. takimi czynnikami zewnątrzpochodnymi, jak bezpośrednie uderzenie, kontakt z innym zawodnikiem (Brukner i Khan 2011). U badanych sportowych ratowników wodnych odnotowano następujące urazy ostre: stłuczenie stawu łokciowego – 7,1%, naciągnięcie/zerwanie mięśnia dwugłowego uda – 7,1%, zwichnięcie stawu skokowego – 7,1% oraz stłuczenie stopy – 14,3%. Doznane urazy związane są z aspektem ryzyka zdarzenia i szkodliwości korzystania z pływalni, znajdują odzwierciedlenie w opracowanej przez Łubkowską i Paczyńską-Jedrycką (2014) karcie kryteriów bezpieczeństwa dla korzystania z pływalni krytej.

Ryzyko urazów mogą zwiększać częste błędy techniczne w poszczególnych stylach pływackich, które szczegółowo przedstawiają Brukner i Khan (2011). W sporcie pływackim istotne jest prawidłowe wykonanie ruchu – prawidłowa biomechanika pływania, która rozumiana jest jako prawidłowa technika sportowa, pozwalająca na efektywne wykonywanie czynności ruchowych i mogąca zmniejszyć ryzyko wystąpienia kontuzji. W pływaniu wykorzystywana jest praca obu kończyn górnych oraz dolnych. Około 90% siły napędowej generowane jest przez pracę kończyn górnych. Dolegliwości bólowe barku występują bardzo często. Są one związane z występowaniem u pływaków zespołu

95

cieśni podbarkowej i przeciążenia ścięgien mięśni pierścienia rotatorów (Brukner i Khan 2011). Pytel i Tomaszewski (1990) uznali, że ból barku występuje u połowy pływaków wyczynowych. Dziak i Tayara (1999) podają, że częstotliwość występowania dolegliwości barku wynosi od 42-67%. Również badania Prystupa i Bolach (2011) dowodzą, że najczęściej u niepełnosprawnych pływaków dochodziło do kontuzji barku, aż 55%. Z przeprowadzonych w niniejszej pracy badań wynika, że u sportowych ratowników wodnych również staw barkowy często ulegał kontuzji – przeciążenia doznało 42,9% ratowniczek i 28,6% ratowników.

Zdaniem Gedl-Pieprzyca i Kisielewskiej (2008) w pływaniu sportowym dominują urazy okolicy stawu kolanowego (23-66%), ścięgna Achillesa (14%) i stawu ramiennego (12%). Nie potwierdzają tego Prystupa i Bolach (2011), którzy w badaniach własnych wykazali, że uszkodzenia stawu kolanowego wystąpiły tylko u 2% badanych. W badaniach niniejszej pracy urazy stawu kolanowego wystąpiły u około 7% badanych sportowych ratowników wodnych.

Z przeprowadzonych badań wynika, że najczęściej urazowi (u wszystkich badanych zawodniczek i zawodników) ulegał kręgosłup w odcinku lędźwiowym – 42,9%. Pozostałe urazy przeciążeniowe dotknęły: kończyny górnej i dolnej (po 14,3% badanych), stawu łokciowego i kolanowego (po 7,1% badanych), oraz kręgosłupa w odcinku szyjnym i piersiowym (po 7,1% badanych). Prystupa i Bolach (2011) wykazali w badaniach własnych uszkodzenia kręgosłupa w niewielkim procencie (6%). Brukner i Khan (2011) powstanie urazu lędźwiowego odcinka kręgosłupa wiążą z błędnie wykonywaną techniką sportową skoków do wody. Tak wysoki procent urazów przeciążeniowych kręgosłupa w odcinku lędźwiowym u zawodników trenujących sportowe ratownictwo wodne można upatrywać w tym, iż podczas treningu znaczna część pracy wykonywana jest w płetwach w celu wyćwiczenia techniki specjalistycznych konkurencji ratowniczych. Płetw używa się w następujących konkurencjach: 100 m ratowanie manekina w płetwach, 100 m ratownik, 200 m super ratownik, 4x50 m sztafeta ratownicza zmienna, 4x50m sztafeta z pasem ratowniczym węgorz symulowana akcja ratownicza.

Również przykłady z praktyki potwierdzają, iż najwybitniejsi pływacy narzekają na bóle kręgosłupa, m.in. wielokrotny mistrz igrzysk olimpijskich Michael Phelps oraz jego siostra, która mimo znaczących osiągnięć sportowych w pływaniu musiała zakończyć uprawianie tej dyscypliny właśnie ze względu na liczne urazy kręgosłupa (Starosta 2012).

96

Niewystarczająca podstawowa i wtórna profilaktyka, a także zaniedbywanie funkcjonalnych zmian morfologicznych układu mięśniowo-szkieletowego, często powodują występowanie zaburzeń w późniejszym wieku oraz przyczyniają się do innych zaburzeń funkcjonalnych i strukturalnych (Bendíková i Kostencka 2013).

Z przeprowadzonych w niniejszej pracy badań wynika, że u badanych zawodników zdecydowanie częściej dochodziło do urazu w trakcie treningu – 92,9% niż podczas zawodów. Podobną tendencję zaobserwował Prystupa i Bolach (2011), którzy wykazali, iż u niepełnosprawnych pływaków zdecydowanie częściej do kontuzji dochodziło w trakcie treningu (89%).

Unowocześnianie metod treningowych, stawianie coraz większych obciążeń treningowych uzasadnia wprowadzenie dodatkowych sposobów usuwania zmęczenia. Do tego służy odnowa biologiczna i poszczególne zabiegi fizykalne, jakie ją tworzą. Odpowiednio dozowana i stosowana odnowa biologiczna u sportowców, daje szansę zmniejszenia negatywnych skutków zmęczenia i przygotowuje do kolejnych treningów (Skalska-Izdebska et al. 2012), jak również zapobiega powstawaniu urazów sportowych (Prystupa i Bolach 2011).

Łubkowska i wsp. (2014b) na podstawie badań, które przeprowadzili wśród pływaków wysokiej klasy sportowej, zaproponowali wskazówki profilaktyczne dotyczące treningu zawodników uprawiających pływanie. W racjonalnie zaplanowanym treningu musi być przewidziany czas na regenerację sił. Niezbędne jest stosowanie szerokiego wachlarza środków odnowy biologicznej.

Z przeprowadzonych w niniejszej pracy badań wynika, że program szkoleniowy w przypadku znacznej większości badanych zawodników i zawodniczek (około 85%) obejmował odnowę biologiczną. W kolejności najczęściej stosowano: saunę – 93,8%, masaż sportowy częściowy – 56,3%, masaż wirowy – 37,5%. Duża część metod i środków odnowy biologicznej stanowiła niedostatecznie wykorzystaną rezerwę w sportowym ratownictwie wodnym. Wśród tych metod i środków są niezwykle proste i skuteczne, nie wymagające dodatkowych środków finansowych, czy też specjalnej aparatury. Należą do nich proste zabiegi wodne w postaci natrysków czy kąpieli – wykorzystywało je zaledwie 25% badanych, podczas gdy natryski kontrastowe – naprzemiennie zmienno-cieplne można stosować przed treningiem w celu zwiększenia pobudzenia psychicznego lub po treningu jako natrysk deszczowy, który działa rozluźniająco na mięśnie. Zabieg tego typu będzie miał szczególnie korzystne działanie na organizm zawodnika

97

zarówno w aspekcie fizycznym, jak i psychicznym. Podobnie możemy wykorzystywać kąpiele ciepłe (34-37°C), które można stosować w basenie z ciepłą wodą lub wieczorem w wannie. Dają one wiele możliwości oddziaływania na organizm zawodnika (rozluźniające na układ mięśniowy oraz uspokajające na układ nerwowy) stosunkowo niewielkim nakładem sił i kosztów, podobnie jak aromaterapia czy też fitoterapia (Łubkowska i wsp. 2014b).

Nawyki stosowania odnowy biologicznej należy rozpocząć możliwie jak najwcześniej. Będzie to możliwe po wcześniejszym przygotowaniu teoretycznym młodych zawodników, które winno stanowić istotną część składową wszechstronnego szkolenia. Wysoka efektywność procesu treningowego nie jest obecnie możliwa bez wysiłku intelektualnego zawodnika. Kluczowa staje się tutaj zasada świadomości. Trener w swojej działalności pedagogicznej powinien mieć plan teoretycznego przygotowania zawodników (Łubkowska i wsp. 2014b), który wpisywał się będzie w systemowe ujęcie procesu kształcenia dla bezpieczeństwa, zaproponowane przez Wiesnera i wsp. (2011).

Wnioski

Wyniki przeprowadzonych badań oraz ich analiza umożliwiły sformułowanie następujących wniosków:

1. Urazowość dotknęła zdecydowaną większość badanych trenujących sportowe ratownictwo wodne (73,7%). Urazy sportowe wystąpiły częściej u badanych zawodniczek – 87,5% w porównaniu z badanymi zawodnikami (63,6%).

2. Największą urazowość odnotowano w grupie zawodników najdłużej trenujących – powyżej 6 lat – odsetek ten wyniósł 88,9% oraz w grupie o najmniejszym stażu treningowym, gdzie urazowość wyniosła 80%.

3. Zdecydowanie częściej dochodziło do urazu w trakcie treningu (92,9%) niż podczas zawodów.

4. Najczęściej urazowi ulegał kręgosłup w odcinku lędźwiowym – 42,9% oraz staw barkowy – przeciążenia doznało 42,9% ratowniczek i 28,6% ratowników. Pozostałe urazy przeciążeniowe dotknęły: kończyny górnej i dolnej (po 14,3% badanych), stawu łokciowego i kolanowego (po 7,1% badanych), oraz kręgosłupa w odcinku szyjnym i piersiowym (po 7,1% badanych).

98

5. Charakterystycznymi rodzajami urazów ostrych występującymi w badanej grupie były: stłuczenia stawu łokciowego – 7,1%, naciągnięcia/zerwania mięśnia dwugłowego uda – 7,1%, zwichnięcia stawu skokowego – 7,1% oraz stłuczenia stopy – 14,3%.

6. Do najczęściej stosowanych zabiegów fizykalnych należały: sauna – 93,8%, masaż sportowy częściowy – 56,3%, masaż wirowy – 37,5%, różne kąpiele wodne – 25%, masaż sportowy całościowy, ultradźwięki, magnetoterapia – po 12,5% oraz elektroterapia – 6,2%.

7. Duża część metod i środków odnowy biologicznej stanowi niedostatecznie wykorzystaną rezerwę w sportowym ratownictwie wodnym. Należą do nich proste zabiegi wodne w postaci natrysków czy kąpieli – wykorzystywało je zaledwie 25% badanych.

8. Celowe staje się edukowanie zawodników trenujących sportowe ratownictwo wodne w kwestii nawyku stosowania odnowy biologicznej, która winna stanowić istotną część składową wszechstronnego szkolenia.

Piśmiennictwo

Adamczyk J., Gurgun K., Pepłowski M. (2012). Charakterystyka rodzaju i częstotliwości występowania urazów w wyczynowym treningu w sportach siłowych. Roczniki Naukowe Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku, Białystok, s.113-117. Bendíková E., Kostencka A. (2013). Health in terms of functional disorders of the musculoskeletal system. Journal of Health Sciences, 3(13), s.521-538. Brunker P., Khan K. (2011). Kliniczna Medycyna Sportowa. Polska Edycja DB Publishing, Warszawa. Cumps E., Verhagen E., Annemans L., Meeusen R. (2008). Injury rate and socioeconomic costs resulting from sport injuries in Flanders. British Journal of Sports Medicine, 42(9), s.767-772. Costill D.L., Flynn M.G., Kirwan J.P., Houmard J.A., Mitchell J.B., Thomas R., Park S.H. (1988). Effects of repeated days of intensified training on muscle glycogen and swimming performance. Medicine and Science in Sports and Exercise, 20, s.249-54. Drabik J. (1999). Aktywność fizyczna w kształtowaniu zdrowia człowieka – korzyści i zagrożenia. Wychowanie Fizyczne i Sport, 4, s.124-125.

99

Dziak A., Tayara S. (1999). Urazy i uszkodzenia w sporcie. Wydawnictwo Kasper, Kraków. Garlicki J. (2006). Urazy sportowe u progu trzeciego tysiąclecia. Medycyna Sportowa, 165(6), s.54-65. Gedl-Pieprzyca I., Kisielewska A. (2008). Kontuzje, urazy i schorzenia spowodowane pływaniem. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, 8, s.16-20. Kaca M., Kucia-Czyszczoń K., Dybińska E. (2011). Wybrane determinanty morfologiczne sprawności specjalnej w sporcie ratowniczym [w:] Stan, perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury fizycznej i sportu w XXI wieku [red. M. Napierała, A. Skaliy, W. Żukow]. Wydawnictwo University of Economy, Bydgoszcz, s.71-92. Kosiński M. (2013). Odczuwanie lęku przedstartowego oraz stresu wśród sportowców uprawiających ratownictwo sportowe [w:] Stan, perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury fizycznej i sportu w XXI wieku [red. M. Napierała, A. Skaliy, W. Żukow]. Wydawnictwo University of Economy, Bydgoszcz, s.89-98. Kuński H. (2003). Trening zdrowotny osób dorosłych. Agencja Wydawnicza Medsportpress, Warszawa. Lipoński W. (2012). Historia sportu na tle rozwoju kultury fizycznej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Łubkowska W., Paczyńska-Jędrycka M. (2014). Zasady bezpiecznego korzystania z pływalni w aspekcie ryzyka zdarzenia i szkodliwości, [w:] Bezpieczeństwo i prawa człowieka w badaniach młodych naukowców [red. Z. Dziemianko i W. Stach], Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlu i Usług, Poznań, s.221-233. Łubkowska W., Paczyńska-Jędrycka M., Eider J. (2014a). The significance of swimming and corrective exercises in water in the treatment of postural deficits and scoliosis. Central European Journal of Sport Sciences and Medicine, 6(2), s.93–101. Łubkowska W., Troszczyński J. (2006). Obciążenia treningowe a poziom sportowy w pływaniu [w:] Człowiek i środowisko przyrodnicze Pomorza Zachodniego [red. J. Eider], Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, t.2, s.114-119. Łubkowska W., Troszczyński J., Sieńko-Awierianów E. (2014b). Assignment of usefulness of physiotherapy applied to sports training in the case of Szczecin swimmers. Central European Journal of Sport Sciences and Medicine, 7 (3), s.37-43.

100

Michniewicz I., Michniewicz R. (2013). Ratownictwo wodne. Podstawy edukacji studentów. Wydawnictwo Uczelniane Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Kaliszu, Kalisz. Prystupa T., Bolach B. (2011). Urazy i przeciążenia w sporcie osób niepełnosprawnych uprawiających pływanie. Medycyna Sportowa, 4(4); Vol. 27, s.309-320. Pytel A., Tomaszewski W. (1990). Zespół cieśni stawu podnaramiennego u pływaków wyczynowych [w:] Przeciążenia narządów ruchu w pracy zawodowej i w sporcie [red. A. Kabsch], t.2. Etiopatogeneza, Wydawnictwo AWF, Warszawa, s.171-174. Radzimińska A., Kos A., Bułatowicz I., Struensee M., Janowiak-Maciejewska K., Styczyńska H., Kaźmierczak U., Zukow W. (2013). Pływanie jako forma aktywnej rehabilitacji osób z urazem rdzenia kręgowego na wysokości C7. Journal of Health Sciences, 3(11), s.233-242. Sahaj T. (2001). Czy sport to zdrowie? Refleksje filozoficzne. Sport Wyczynowy, 437-438(5-6), s.73-83. Shepard R. (2001). Chronic fatigue syndrome: an update. Sports Medicine, 31(3), s.167-94. Skalska-Izdebska R., Kuzian D., Pałka T., Gorzkowski K., Supowicz M. (2012). Wykorzystanie fizjoterapii w odnowie biologicznej sportowców. Young Sport Science of Ukraine, 3, s.195-204. Starosta W. (2012). Interdyscyplinarne uwarunkowania treningu sportowego dzieci i młodzieży. Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej. Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku. Instytut Sportu w Warszawie, Warszawa, Vol.37, s.1-580. Wiesner W., Zarzycki P., Grobelny J. (2011). Wybrane problemy badawcze edukacji dla bezpieczeństwa w rekreacji i turystyce szkolnej. Rozprawy Naukowe Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, 33, s.104-109. Strony internetowe http://www.gpmoravie.cz/index.php/photogallery [dostęp: 26.03.2015], http://www.lifesaving.pl/viewpage.php?page_id=244 [dostęp: 22.03.2015]. http://www.rescue2014.fr/web/en/84-phototheque.php [dostęp: 29.03.2015].

101

SZKOLENIE RATOWNIKÓW WODNYCH NA TLE ZMIENIAJ ĄCYCH SIĘ UWARUNKOWA Ń PRAWNYCH

Lifeguard training of water on the background of changing legal

Andrzej Ostrowski¹ , Marek Strzała¹, Mirosław Juszkiewicz¹, - Arkadiusz Stanula² , Aleksander Skaliy³

¹Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

²Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach ³Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy



Słowa kluczowe: ratownictwo wodne, szkolenie, akty prawne Key words: water rescue, training, legal acts Streszczenie

Potrzebę bezpieczeństwa jako stanu nie zagrożenia, spokoju oczekuje każdy człowiek, szczególnie przebywając w miejscach, które nierozerwalnie wiążą się z ryzykiem. W szczególnych stanach zagrożenia dóbr publicznych, a takim dobrem jest bezpieczeństwo ludności, zgodnie z konstytucją ingerować może państwo, szczególnie poprzez uregulowania prawne. W celu ograniczenia wypadków zorganizowano w Polsce ratownictwo wodne polegające na prowadzeniu działań ratowniczych, w szczególności na organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym. Ratownictwo wodne wykonują w szczególności ratownicy wodni, których szkoleniem zajmują się podmioty ratownicze w szczególności Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. Na system szkolenia oddziaływają zmiany społeczne i związane z tym uwarunkowania prawne. Na przestrzeni ostatnich 10 lat wprowadzono 6 ustaw, 5 rozporządzeń, 2 Statuty WOPR, 5 Uchwał ZG WOPR regulujących szkolenie ratownicze w zakresie wymogów wstępnych, programów kursów i egzaminów końcowych na ratownika wodnego.

Abstract

The need of the safety as a state of peace and being unthreatened is expected by everybody, particularly by ones staying in places inseparably connected to risk. In special states, when the public goods, including safety of population, are endangered, the state is allowed to interfere, particularly by proper legal solutions. In order to limitate the amount of accidents, water rescue have been established in Poland, consisting of conducting salvage operations, particularly of organizing and providing help to people who have been injured or are in danger of death or health hazard in the area of reservoirs. Water rescuing is particurarly executed by water rescuers, whose training is delivered by rescuing subjects, especially by Water Voluntary Rescuing Service (WOPR). The training system is influenced by changes in the society and legal conditions entailed by those. In the span of last ten years six laws, five regulations, two

102

WOPR Statutes and five central WOPR administration's resolutions were introduced, governing the rescuing training in the field of preliminary requirements, courses' programmes and final exams for the water rescuer degree.

Wstęp

Potrzebę bezpieczeństwa jako stanu nie zagrożenia, spokoju oczekuje każdy człowiek, szczególnie przebywając w miejscach, które nierozerwalnie wiążą się z ryzykiem. W szczególnych stanach zagrożenia dóbr publicznych, a takim dobrem jest bezpieczeństwo ludności, zgodnie z konstytucją ingerować może państwo, szczególnie poprzez uregulowania prawne.

Przebywanie na obszarach wodnych czyli na wodach śródlądowych oraz przybrzeżnych w rozumieniu art. 5 Ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne, a także na wyznaczonych obszarach wodnych, czyli kąpieliskach, miejscach wykorzystywanych do kąpieli, pływalniach oraz innych obiektach dysponującymi nieckami basenowymi o łącznej powierzchni powyżej 100 m2 i głębokości ponad 0,4 m w najgłębszym miejscu lub głębokości powyżej 1,2 m niesie za sobą ryzyko powstania wypadku. Wypadek natomiast to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które wystąpiło podczas pływania, kąpania lub uprawiania sportu lub rekreacji na obszarach wodnych, którego następstwem może być naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia. W celu ograniczenia wypadków zorganizowano w Polsce ratownictwo wodne polegające na prowadzeniu działań ratowniczych, w szczególności na organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym.

Ratownictwo wodne wykonują w szczególności ratownicy wodni, czyli osoby posiadające wiedzę i umiejętności z zakresu ratownictwa i technik pływackich oraz inne kwalifikacje przydatne w ratownictwie wodnym i spełniające wymagania określone w art. 13 ust. 1 Ustawy z 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym zatrudnione lub pełniące służbę w podmiocie uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego lub będące członkiem tego podmiotu. Ratownicy wodni, choć działają przede wszystkim na wyznaczonych obszarach wodnych, to należy do nich także niesienie pomocy osobom zagrożonym utonięciem poza nimi.

103

Największym wyzwaniem dla ratowników jest zapewnienie bezpieczeństwa uprawiającym różne formy sportu w wodzie. Dotyczy to ogromnej rzeszy społeczeństwa traktujących wodę jako miejsce rekreacji i wypoczynku, uczniów uczęszczających na lekcje wychowania fizycznego, sportowców uprawiających różne dyscypliny w środowisku wodnym, jak też niepełnosprawnych, dla których przebywanie i ćwiczenia w wodzie są lekarstwem na powrót do pełnosprawności.

Cel pracy

Skuteczne ratownictwo wodne opiera się w dużej mierze na odpowiednio skonstruowanym systemie szkolenia ratowników w zakresie posługiwania się podręcznym i pływającym sprzętem ratowniczym, pływania, holowania, uwalniania się z objęć i chwytów tonącego oraz nurkowania. Opanowanie tych elementów na wysokim poziomie z wykorzystaniem profesjonalnego sprzętu, pozwala na skuteczne działania ratownika. W latach 2005–2014 szkolenie ratowników wodnych ulegało częstym zmianom w zakresie: warunków formalnych kwalifikacji na kurs, programów szkolenia, wymagań egzaminacyjnych, uprawnień po zdaniu egzaminów i sprawdzianów ratownika wodnego.

Określenie w jakim stopniu akty prawne związane z ratownictwem wodnym, obowiązujące w latach 2005–2014 determinowały szkolenie ratowników wodnych jest głównym celem pracy. W związku z powyższym postawiono następujące pytania badawcze:

1. Jakie akty prawne regulowały szkolenie na ratownika wodnego? 2. Jak zmieniały się wymagania wstępne na ratownika wodnego? 3. Jak zmieniały się programy kursów na ratownika wodnego? 4. Jak zmieniały się egzaminy na ratownika wodnego?

Materiał i metody

Materiałem badawczym do powyższego opracowania były akty prawne regulujące szkolenie ratowników wodnych w Polsce w latach 2005–2014 oraz statystyki Krakowskiego WOPR w zakresie szkolenia ratowników wodnych.

104

Ratownik wodny w badanym okresie występował pod nazwą ratownik WOPR ratownik wodny pływalni, śródlądowy, morski, ratownik wodny. Dla ujednolicenia w pracy wprowadzono nazwę ratownik wodny.

Ustawy poddane analizie to: • Ustawa z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej, • Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. — Prawo wodne, • Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku

publicznego i o wolontariacie, • Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie

Medycznym, • Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, • Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób

przebywających na obszarach wodnych. Rozporządzenia poddane analizie to:

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiaj ących sporty wodne,

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie kwalifikacji, stopni i tytułów zawodowych w dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegółowych zasad i trybu ich uzyskiwania,

• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ratownikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej,

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy,

• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym.

Statuty WOPR poddane analizie to: • Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego z

1999 r., • Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego

obowiązujący od 2003 r.

105

Uchwały Prezydium Zarządu Głównego WOPR poddane analizie to:

• Uchwała Prezydium ZG WOPR nr 1/11/99 z dnia 10 grudnia 1999 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR ,

• Uchwałą nr 1/5/08 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR ,

• Uchwała nr 6/6/09 Prezydium ZG WOPR z dnia 5 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych i instruktorów WOPR,

• Uchwała nr 4/6/10 Prezydium ZG WOPR z dnia 12 grudnia 2010 r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych,

• Decyzja nr 4/2005 Prezesa WOPR z dnia 30 grudnia 2005 r. w sprawie programów szkolenia WOPR.

1. Akty prawne reguluj ące szkolenie ratowników wodnych w latach 2005-2014

Szkolenie ratowników wodnych w latach 2005–2014 regulowały ustawy, rozporządzenia, uchwały i instrukcje szkolenia.

Akty prawne reguluj ące szkolenie ratowników wodnych do 2008 roku

Szkolenie ratowników wodnych do 2008 r. określono Uchwałą Prezydium Zarządu Głównego WOPR nr 1/11/99, z dnia 10 grudnia 1999 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR , która została opracowana na podstawie § 9 pkt. 11 Statutu WOPR z 1999 r. i Ustawy z 1996 r. o kulturze fizycznej. Uchwała zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 2000 r., wprowadzając stopnie młodszego ratownika WOPR, ratownika WOPR, starszego ratownika WOPR, instruktora WOPR oraz instruktora wykładowcę WOPR.

W ustawie o kulturze fizycznej z 1996 r. napisano między innymi, że organizowanie pomocy oraz ratowanie osób, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na wodach, należy w szczególności do Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego – specjalistycznego stowarzyszenia o zasięgu

106

ogólnokrajowym – w zakresie określonym w statucie tej organizacji. Nałożyło to na tę organizację obowiązek szkolenia kadr ratowniczych.

Ratownik WOPR miał prawo do samodzielnej pracy na kąpieliskach i pływalniach, koloniach dla dzieci i obozach młodzieżowych oraz w czasie imprez na wodach i nad wodami zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami. Ratownik WOPR mógł prowadzić szkolenie podstawowe.

Akty prawne reguluj ące szkolenie ratowników wodnych w 2009 roku

Szkolenie ratowników wodnych w 2009 r. określono uchwałą nr 1/5/08 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR na podstawie § 22 ust. 1 i § 21 pkt. 3 Statutu WOPR i § 3 ust. 1 pkt. 4, Ustawy z 2006 r. Państwowym Ratownictwie Medycznym oraz Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ratownikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej. Według tej Uchwały, WOPR jako specjalistyczna organizacja ratownicza i stowarzyszenie kultury fizycznej o zasięgu ogólnokrajowym nadawał ratownikom stopnie: młodszy ratownik WOPR; ratownik WOPR , starszy ratownik WOPR, ratownikom zawodowym stopnie: ratownik wodny pływalni; ratownik wodny śródlądowy; ratownik wodny morski.

Wszystkie kursy zarejestrowane od 1 stycznia 2009 r., zgodnie z Uchwałą Nr 1/5/2008 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR powinny być realizowane wg nowego programu szkolenia. Kursy zarejestrowane do 31 grudnia 2008 r. i kończone w 2009 r. realizowane były według starego programu szkolenia 1/2000 i po ich pozytywnym zakończeniu ratownicy otrzymywali stopnie i uprawnienia wynikające z dotychczas obowiązującego programu. W kursach ochotniczych mogły brać udział osoby niepełnoletnie: młodszy ratownik WOPR od 12 r. życia, ratownik WOPR od 16 r. życia.

W Ustawie z 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym napisano miedzy innymi, że: w celu realizacji zadań państwa polegających na zapewnieniu pomocy każdej osobie znajdującej się w

107

stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego tworzy się system Państwowe Ratownictwo Medyczne, zwany dalej „systemem”. Ustawą tą określono WOPR jako jednostkę współpracującą z systemem, a ratowników zobowiązano do posiadania uprawnień ratownika systemu w celu niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Uznano, że WOPR jako społeczna organizacja ratownicza jest jednostką współpracującą z systemem, gdyż w ramach swoich zadań statutowych jest obowiązana do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Warunkiem było wpisane WOPR do rejestru jednostek współpracujących z systemem, a to z kolei zobowiązywało do udzielania przez ratowników WOPR kwalifikowanej pierwszej pomocy osobom znajdującym się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Według Ustawy z 2006 r. o PRM kwalifikowana pierwsza pomoc to czynności podejmowane wobec osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego przez ratownika, natomiast ratownikiem może być osoba:

• posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, • zatrudniona lub pełniąca służbę w jednostkach współpracujących

z systemem, lub będąca członkiem tych jednostek, • posiadająca ważne zaświadczenie o ukończeniu kursu w zakresie

kwalifikowanej pierwszej pomocy i uzyskaniu tytułu ratownika, • której stan zdrowia pozwala na udzielanie kwalifikowanej

pierwszej pomocy.

Zakres czynności wykonywanych przez ratownika w ramach kwalifikowanej pierwszej pomocy obejmuje:

• resuscytację krążeniowo-oddechową, bezprzyrządową i przyrządową, z podaniem tlenu oraz zastosowaniem według wskazań defibrylatora zautomatyzowanego,

• tamowanie krwotoków zewnętrznych i opatrywanie ran, • unieruchamianie złamań i podejrzeń złamań kości oraz zwichnięć, • ochronę przed wychłodzeniem lub przegrzaniem, • prowadzenie wstępnego postępowania przeciwwstrząsowego

poprzez właściwe ułożenie osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, ochronę termiczną osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego,

• stosowanie tlenoterapii biernej,

108

• ewakuację z miejsca zdarzenia osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego,

• wsparcie psychiczne osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego,

• prowadzenie wstępnej segregacji medycznej.


Szkolenie ratowników wodnych w 2010 r. określono Uchwałą nr 5/6/09 Prezydium ZG WOPR z dnia 5 grudnia 2009 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR na podstawie § 22 ust. 1 i § 21 pkt. 3 Statutu WOPR, oraz Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ratownikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej. W Uchwale między innymi napisano, że WOPR nadaje ratownikom stopnie: młodszy ratownik WOPR; ratownik WOPR oraz ratownikom zawodowym stopnie: ratownik wodny pływalni, ratownik wodny śródlądowy, ratownik wodny morski , starszy ratownik wodny.

Ratownik WOPR mógł być asystentem ratownika starszego stopniem, pracować w parkach wodnych i pływalniach oraz na kąpieliskach; udzielać pierwszej pomocy i asystować podczas udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z Ustawą z 2006 r. o PRM. Ratownik WOPR nie mógł pracować samodzielnie, a liczba zatrudnionych ratowników WOPR nie mogła przekraczać połowy stanu zatrudnionych ratowników, gdyż 50% zatrudnionych ratowników musiało posiadać wyższe uprawnienia.

W związku z obowiązkiem posiadania tytułu ratownika, zgodnie z Ustawą z 2006 r. o PRM zaczęto wymagać od ratowników WOPR posiadania uprawnień ratownika systemu i związanych z tym umiejętności udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy. Ratownicy zawodowi mogli:

• Ratownik wodny pływalni: wykonywać czynności ratownika WOPR; udzielać kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z ustawą o PRM, pełnić funkcję kierownika zespołu ratowników w parkach wodnych i pływalniach.

• Ratownik wodny śródlądowy: wykonywać czynności ratownika WOPR, udzielać kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z

109

ustawą o PRM, pełnić funkcję kierownika zespołu ratowników na śródlądowych kąpieliskach i obszarach wodnych.

• Ratownik wodny morski: wykonywać czynności ratownika WOPR; udzielać kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z ustawą o PRM; pełnić funkcję kierownika zespołu ratowników na kąpieliskach morskich oraz przybrzeżnych i wewnętrznych wodach morskich.


Uprawniania ratowników wodnych w 2011 r. określono Uchwałą nr 4/6/10 Prezydium ZG WOPR z dnia 12 grudnia 2010 r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych na podstawie § 22 ust. 1 Statutu WOPR” i § 3 ust. 1 pkt. 4, Ustawy z 2010 r. o sporcie, Ustawy z 2006 r. o PRM oraz Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ratownikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej.

Obowiązującym, nowym aktem prawnym w zakresie bezpieczeństwa w 2011 r. stała się Ustawa z 2010 r. o sporcie. W rozdziale 7 tej ustawy „Bezpieczeństwo w sporcie” pkt., 3, 4 napisano:

Zapewnienie bezpieczeństwa osób pływających, kąpiących się w wyznaczonych do tego miejscach oraz uprawiających sporty wodne należy do osób prawnych i osób fizycznych prowadzących nad wodą działalność w tym zakresie oraz do organów administracji rządowej i właściwych terytorialnie gmin. Realizacja powyższego obowiązku polegała między innymi na zapewnieniu podmiotom ratowniczym warunków do organizowania pomocy oraz ratowania osób, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na wodach.

Uchwała nr 4/6/10 Prezydium ZG WOPR z 2010 r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych obowiązywała od 1 stycznia 2011 r. Postanowiono, że: ratownicy WOPR i starsi ratownicy WOPR, którzy uzyskali stopnie do dnia 31 grudnia 2008 r., po przedstawieniu ważnego zaświadczenia o ukończeniu kursu kwalifikowanej pierwszej pomocy lub co najmniej jednego z

110

następujących tytułów: ratownika medycznego, lekarza systemu, pielęgniarki systemu, o których mowa w Ustawie z 2006 r. o PRM, mogli składać do prezesa właściwej jednostki wojewódzkiej WOPR wnioski o nadanie stopni: ratownik wodny pływalni, ratownik wodny śródlądowy lub ratownik wodny morski. Ratownicy WOPR, którzy uzyskali stopnie po dniu 31 grudnia 2008 r., a rozpoczęli kurs na stopień ratownika WOPR przed dniem 31 grudnia 2008 r., mogli po spełnieniu określonych wymogów ubiegać się o nadanie stopni ratownik wodny pływalni, ratownik wodny śródlądowy lub ratownik wodny morski. Ratownicy WOPR, którzy uzyskali stopnie ratownika WOPR, po kursie, który został przeprowadzony według programu obowiązującego do dnia 31 grudnia 2008 r. także po spełnieniu określonych wymogów mogli ubiegać się o nadanie stopni ratownik wodny pływalni, ratownik wodny śródlądowy lub ratownik wodny morski.

Akty prawne reguluj ące szkolenie ratowników wodnych od 2012 roku

Zapisy w Ustawie z 2010 r. o sporcie dotyczące bezpieczeństwa na wodzie w miejscach wyznaczonych i uprawiających sporty wodne zastąpiono Ustawą z 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych. Ustawą tą określono między innymi warunki bezpieczeństwa osób pływających, kąpiących się lub uprawiających sport lub rekreację na obszarach wodnych.

Zarządzający wyznaczonym obszarem wodnym – kąpieliskiem, pływalnią oraz innymi obiektami dysponujących nieckami basenowymi o łącznej powierzchni powyżej 100 m2 i głębokości ponad 0,4 m w najgłębszym miejscu lub głębokości powyżej 1,2 m ma między innymi obowiązek zapewnienia stałej kontroli obszaru wodnego przez ratowników wodnych. Na podstawie tego zapisu jednoznacznie zobowiązano do zatrudnienia w celu kontroli wyznaczonego obszaru wodnego osób posiadających uprawnienia ratownika wodnego, zgodnie z wielkością tego obszaru. Szkolenia ratowników wodnych i instruktorów w zakresie ratownictwa wodnego mogą organizować i prowadzić podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego na podstawie zlecania realizacji zadań publicznych, o których mowa w art.

111

11 ust. 1 pkt. 1 Ustawy z 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Ustawa z 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych, która weszła w życie od 1 stycznia 2012 r. oraz Rozporządzenie MSW z 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą kontrol ę wyznaczonego obszaru wodnego i Rozporządzenie MSW z 2012 r., w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym reguluje uprawnienia ratowników, możliwości ich pracy, podstawę prawną określającą wymagane dokumenty i uprawnienia ratowników do wykonywania ratownictwa wodnego, w tym na wyznaczonych obszarach wodnych.

W związku z Ustawą z 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych ratownik wodny jest uprawnieniem, które nabywa się po spełnieniu powyższych warunków, nie jest zaś stopniem uzyskiwanym po ukończeniu szkolenia – nie jest tożsamym z podobnie brzmiącymi stopniami nadawanymi przez WOPR. Ustawą zagwarantowano, że osoby, które na dzień 31 grudnia 2011 r. posiadały uprawnienia ratownika nadane przez podmiot uprawniony do nadawania stopni ratowniczych w ratownictwie wodnym zachowują swoje uprawnienia. Uprawnienia nadane po szkoleniu rozpoczętym jeszcze w 2011 r., a zakończone 2012 r. także zachowują swoje uprawnienia, z kolei wszystkie inne, nie spełniające tych warunków lub nadane przez podmioty nie mające zgody MSW oraz wystawione po tym terminie w rozumieniu Ustawy nie zachowują swych uprawnień: "do osób, które rozpoczęły uzyskiwanie uprawnień ratownika z zakresu ratownictwa wodnego przed dniem wejścia w życie niniejszej Ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe".

Po 1 stycznia 2012 r. "podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego mogły organizować i prowadzić szkolenia ratowników wodnych i instruktorów w zakresie ratownictwa wodnego oraz psów ratowniczych wraz z ich przewodnikami". ale to minister właściwy do spraw wewnętrznych określa, w drodze Rozporządzenia: ”ramowy program szkolenia, zakres wiedzy i umiejętności niezbędnych do uzyskania uprawnień z zakresu ratownictwa wodnego, wzory dokumentów potwierdzających posiadanie uprawnień, kwalifikacje kadry dydaktycznej prowadzącej szkolenia, sposób przeprowadzania egzaminu”.

112

W związku z tym uprawnienia, których uzyskiwanie rozpoczęło się po 1 stycznia 2012 r., aby spełnić ustawowy warunek „posiadania wiedzy i umiejętności z zakresu ratownictwa i technik pływackich oraz innych kwalifikacji przydatnych w ratownictwie wodnym” zgodnie art. 2 ust 5 Ustawy z 2006 r oPRM muszą odbyć się wg programów szkolenia z zakresem wiedzy i umiejętności niezbędnych do uzyskania uprawnień z zakresu ratownictwa wodnego i zakończyć się egzaminami oraz wydaniem dokumentu potwierdzającego posiadanie uprawnień zgodnych ze wzorem określonym przez MSW. Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego, w tym WOPR, mogą prowadzić inne tzw. kursy i szkolenia "wewnętrzne” lub "organizacyjne" na stopnie ratownicze w oparciu o własne przepisy, ale nie kończą się one uzyskaniem uprawnień wymaganych przez ustawodawcę, jeżeli po ich zakończeniu nie będzie wydanego wyżej opisanego dokumentu.

2. Wymogi formalne i sprawdziany wstępne kursów ratownika wodnego

Określone wymagania wstępne stanowiły podstawę do kwalifikowania kandydatów, wystarczająco dobrze przygotowanych do realizacji programu związanego z uczeniem się nowych treści ratowniczych. Przedstawiono je w tabeli 1.

Tabela 1. Wymogi formalne i sprawdziany wstępne kursów ratownika wodnego w latach 2005–2014

do 2008 r. 2009-2011 r. od 2012 r.

Wiek 18 16 18 Posiadanie młodszego ratownika tak tak - Staż (w godz.) 100 - - Specjalna Karta Pływacka tak tak - Dodatkowe uprawnienia 1 1 - Pływanie100 m (w min.) 1.40 1,50 - Holowanie (w m) 50 - - Nurkowanie w dal (w m) 25 15 - Badania lekarskie x x x Przynależność organizacyjna x x x Zgoda dla niepełnoletnich x x -

113

W celu umożliwienia Ratownikom WOPR samodzielnej pracy wprowadzono w latach 2009–11 kursy uzupełniające, których wymogi przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Wymogi formalne i sprawdziany wstępne kursów ratowników zawodowych w latach 2009–2011

Ratownik Pływalni Śródlądowy Morski Wiek 18 18 18 Uprawnienia RW x x x KPP x x x Przynależność organizacyjna x x x Badania lekarskie x x x Dodatkowe uprawnienia 2 2 2 Staż 100 g. 100 g 100 g. Kraul ratowniczy 50 m 50 s 50 s 50 s 400 m dowolnym 8 min 8 min 8 min Nurk. 25 m z wyławianiem 3 przedmiotów

x x x

Uwaga: kandydat na ratownika wodnego śródlądowego i morskiego – jednym z uprawnień winno być: sternik motorowodny, a ze 100 godz. stażu – 50 godz. stosownie na kąpielisku śródlądowym lub morskim.

3. Programy szkolenia ratowników wodnych

Programy szkolenia ratowników wodnych winny odzwierciedlać ich późniejsze kompetencje. Ulegały one modyfikacjom, co przedstawiono w tabeli 3.

114

Tabela 3. Programy szkolenia ratowników wodnych

Do 2008 r. 2009–2011 r. Od 2012 r. Lp.

W Ćw. Razem W Ćw. Razem W Ćw. R.

1 Spr. wstępny. x 2 2 x x x x Prawo i

przepisy 5 x 5 x 4 x 4

2 Org. pracy służb rat.

6 x 6 x 7 1 8

3 Ratownictwo, techniki ratownicze

16 27 43 x 6 27 33

4 Sprzęt ratowniczy

1 20 21 x 3 15 18

4 Technika i bezpieczeństwo

3 x 3 x x x x

Wiadomości ogólne i profilaktyka

x x x x x x x

Pierwsza pomoc (BLS)

x x x x x x x

Posługiwanie się łodzią wiosłową

x x x x x x x

6 Razem 31 49 80 32 20 43 63

Program szkolenia do 2008 roku

Kursy na stopień ratownika WOPR realizowano według programu szkolenia 1/2000. W programie było 80 godz. zajęć, z czego 31 teorii i 49 praktyki.

W trakcie kursu realizowano program umieszczony w tabeli 3, przeprowadzając jednocześnie wiele obowiązkowych sprawdzianów. Wymagania egzaminacyjne w trakcie trwania kursu były następujące: poprawne pływanie sposobami stosowanymi w ratownictwie wodnym (kraul i żabka ratownicza) na dystansie 100 m, pływanie w ubraniu dwuczęściowym na dystansie 100 m, rozebranie się w wodzie głębokiej i wyrzucenie ubrania na dosiężny brzeg oraz pływanie wytrzymałościowe w czasie 45 min. Poprawne wykonanie skoków ratowniczych: wykrocznego i rozkrocznego, skoku startowego, na „bombę” i ślizgowego, oraz wykonanie dowolnego skoku z wysokości 3 m. Kolejnym wymogiem było zaliczenie uwalniania się od chwytów i objęć

115

tonącego w wodzie głębokiej, opanowanie tonącego i ułożenie go do holowania. Następnie wyciąganie i wynoszenie ratowanego: sposobem „strażackim” i na biodrach, po drabince, na dosiężny wysoki brzeg (indywidualnie i zespołowo), wyciąganie ratowanego do ziemi (indywidualnie i zespołowo), układanie ratowanego na ziemi ze sposobu biodrowego i strażackiego. Holowanie zmęczonego na dystansie 100 m (indywidualnie i zespołowo). Holowanie ratowanego w wodzie płytkiej. Przeprowadzenie akcji ratowniczej: indywidualnej ze sprzętem (koło ratunkowe z linką i bez, pas „węgorz”, bojka SP) oraz zespołowej akcji ratowniczej z użyciem lin i szelek). Kandydat musiał wykazać się umiejętnością posługiwania się podręcznym sprzętem ratowniczym (oddawał 3 rzuty do celu znajdującego się w odległości 15 m w czasie 1 min. 40 sek.). Następne elementy to wiosłowanie i manewrowanie łodzią wiosłową przy pomocy jednego i dwóch wioseł. Kandydat musiał wykazać się umiejętnością wiosłowania jednym wiosłem: pagaj, piórkowanie i na pych, a także przepłynąć dystans łodzią wiosłową w czasie poniżej 3 min. wg regulaminu zawodów ILS. Kolejny element stanowiło poprawne przeprowadzenia zabiegów RKO na fantomie do reanimacji (indywidualnie i zespołowo).

Program szkolenia w latach 2009-2011

Wszystkie kursy zarejestrowane od 1 stycznia 2009 r., zgodnie z Uchwałą Nr 1/5/2008 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR powinny być realizowane wg nowego programu szkolenia. Kursy zarejestrowane do 31 grudnia 2008 r. i kończone w 2009 r. realizowane były według starego programu szkolenia 1/2000 i po ich pozytywnym zakończeniu ratownicy otrzymywali stopnie i uprawnienia wynikające z dotychczas obowiązującego programu.

Program kursu na stopień ratownika WOPR był zrealizowany w czasie co najmniej 32 jednostek dydaktycznych. Zajęcia praktyczne i zaliczenia realizowane w trakcie kursu odbywały się na pływalni lub w parku wodnym lub na kąpielisku.

Każdy ratownik był zobowiązany do odbycia kursu KPP. Czynności wykonywane przez ratownika w ramach kwalifikowanej pierwszej pomocy (KPP) określał Art. 14 Ustawy z 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym i obejmował:

116

• resuscytację krążeniowo-oddechowa, bezprzyrządową i przyrządową, z podaniem tlenu oraz zastosowaniem według wskazań defibrylatora zautomatyzowanego,

• unieruchamianie złamań i podejrzeń złamań kości oraz zwichnięć,

• tamowanie krwotoków zewnętrznych i opatrywanie ran, • ochronę przed wychłodzeniem lub przegrzaniem. • prowadzenie postępowania wstępnego przeciwwstrząsowego

poprzez właściwe ułożenie osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego,

• ochronę termiczną osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego oraz stosowanie tlenoterapii biernej.

• ewakuacja z miejsca zdarzenia osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego,

• wsparcie psychiczne osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego,

• prowadzenie wstępnej segregacji medycznej. Kurs KPP trwał 66 godzin i kończył się egzaminem państwowym.

Szczegóły kursu określone były w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy. Osoby, które uzyskały uprawnienia ratownika przed dniem wejścia w życie Ustawy z 2006 r. o PRM (to jest przed 1 stycznia 2007) mogły przystąpić do samego egzaminu końcowego w ramach kursu KPP w terminie do 31 grudnia 2009 r. Osoby, które uzyskały uprawnienia ratownika lub rozpoczęły kurs przed dniem wejścia w życie Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy, to jest przed 2 kwietnia 2007 również mogli przystąpić do samego egzaminu końcowego w ramach kursu KPP w nieprzekraczalnym terminie do 2 kwietnia 2010 r.

Ratownicy którzy nie zdążyli odbyć kursu KPP i nie byli w posiadaniu stosownego zaświadczenia zgodnego ze wzorem o zdaniu egzaminu KPP, nie byli ratownikami w myśl Ustawy z 2006 r. o PRM i musieli odbyć całe 66 godzinne szkolenie KPP, zakończone egzaminem. Zaświadczenie wydane w ramach kursu KPP było ważne przez okres 3 lat od dnia jego wydania. W związku z tym, każdy ratownik chcący utrzymać tytuł ratownika w myśl Ustawy z 2006 r. o PRM, musi co 3 lata poddawać się weryfikacji i zdawać egzamin z KPP.

Założeniem systemu szkolenia, obowiązującego od 2010 r. było rozdzielenie zawodowej wodnej służby ratowniczej od ochotniczej.

117

Reforma szkolenia konieczna była ze względu na zmianę prawa obowiązującego w Polsce (Ustawa z 2006 r. o PRM oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy) oraz chęci dostosowania Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego do wymogów ILS International Lifesaving Federation – międzynarodowej organizacji ratowniczej.

Program szkolenia z 2011 r. nie zmienił się w stosunku do programu z poprzednich lat, ponieważ utrzymano nadawane dotychczas stopnie ratownicze.

Program szkolenia ratowników wodnych od 2012 roku

Szkolenie ratowników MSW powinno trwać co najmniej 63 godziny, w tym co najmniej 20 godzin teoretycznych oraz co najmniej 43 godziny zajęć praktycznych. Tematyke w ramach tych godzin ustalały realizujące je podmioty ratownicze , zgodnie z umieszczonymi w Rozporządzeniu z 20012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym

Zaproponowany przez WOPR rozkład godzin i tematyki przewidywał:

• Pływanie i techniki ratownictwa wodnego – 18 godz. (I moduł) +

15 godz. (II moduł). w tym: pływanie stosowane w ratownictwie wodnym, samoratownictwo, skoki ratunkowe i inne sposoby bezpiecznego wejścia do wody, nurkowanie, holowania osoby zagrożonej co najmniej trzema sposobami, ewakuacja z wody i na lądzie, opanowanie osoby tonącej pasywnej i ułożenia jej w pozycji do holowania,

• sprzęt wykorzystywany w ratownictwie wodnym – 3 godz. (II moduł), 15 godz. III moduł) w tym: podstawowe prace bosmańskie, prowadzenie akcji ratunkowych z wykorzystaniem sprzętu do ratownictwa wodnego i pływającego

• Organizacja ratownictwa wodnego – podstawy prawne - 4 godz. (III moduł), w tym: podstawy prawne funkcjonowania ratownictwa wodnego RP, organizacja ratownictwa wodnego w pozostałych sytstemach ratowniczych funkcjonujących na terenie RP, prawne aspekty pracy ratownika wodnego - kodeks karny, wykroczeń, cywilny, pracy,

• Organizacja pracy ratowników – 8 godz. (III moduł) w tym: obowiązki i uprawnienia ratowników wodnych, specyfika ratownictwa wodnego i działania ratownika wodnego na

118

wyznaczonych obszarach wodnych, (lód, cieki, powódź, miejsca bagniste),hydrologia i meteorologia, dokumentacja działań ratowniczych.

4. Egzaminy końcowe na ratownika wodnego

Egzaminy na ratownika wodnego do 2008 roku

Warunkiem uzyskania tytułu ratownika wodnego do 2008 r. było zdanie wymagań egzaminacyjnych realizowanych w trakcie kursu i wymagań końcowych po jego zakończeniu.

Egzamin końcowy polegał na zaliczeniu egzaminu teoretycznego (ustnie lub pisemnie) oraz zaliczeniu pozytywnie ćwiczeń praktycznych. Kandydat wykazywał się umiejętnością nurkowania 25 m po skoku ratowniczym. Kolejnym elementem było nurkowanie w głąb: po skoku ratowniczym przepłynięcie kraulem ratowniczym dystansu 20 m, następnie zanurkowanie na głębokość 4 m i wydobycie zatopionego manekina lub trzech przedmiotów rozrzuconych w promieniu 3 m. Próbę należało zaliczyć w czasie 2 min. Kolejnym elementem egzaminu było holowanie tonącego na dystansie 150 m (75 m sposobem żeglarskim, 50 m oburącz, 25 m jednorącz za żuchwę). Ostatnim ćwiczeniem praktycznym na egzaminie końcowym było przeprowadzenie pozorowanej akcji ratowniczej, na którą składały się: skok, dopłynięcie, opanowanie tonącego, holowanie, wynoszenie oraz zabiegi ożywiające. Praktyczny egzamin końcowy był realizowany na wodach otwartych w jednym czasie i miejscu. Ćwiczenia praktyczne (z wyłączeniem pierwszej pomocy przedlekarskiej i ożywiania) również przeprowadzano na wodach otwartych. Egzaminy na ratownika wodnego w latach 2009-2011

Założeniem nowego systemu szkolenia było rozdzielenie zawodowej wodnej służby ratowniczej od ochotniczej wodnej służby ratowniczej. Reforma szkolenia konieczna była ze względu na zmianę prawa obowiązującego w Polsce. Zaczęły obowiązywać Ustawa z 2006 r. o PRM oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy) oraz nastąpiła konieczność dostosowania się Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego do wymogów ILS International Lifesaving Federation – międzynarodowej organizacji ratowniczej.

119

W Uchwale WOPR z 2009 r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych i instruktorów WOPR treści programowe kursów zostały określone poprzez wykaz niezbędnych umiejętności na stopień. Były to:

a) dla ratownika WOPR: egzamin teoretyczny w formie testu wyboru, składający się z 20 pytań, egzamin praktyczny na wodach otwartych składający się z symulowanej akcji ratunkowej zakończonej działaniami WBLS.

b) dla przyszłego ratownika wodnego pływalni w trakcie co najmniej 8 godz. kursu na pływalniach umiejętność wykonania:

1) symulowanej akcji ratowniczej z podręcznym sprzętem ratowniczym wg schematu w czasie do 2 min: wejście do wody, przepłynięcie 25 m. dowolnym sposobem z głową nad powierzchnią wody, zanurkowanie z powierzchni wody na głębokość co najmniej 1,5 m do manekina lub osoby, podniesienie manekina lub osoby i holowanie na dystansie co najmniej 25 m do krawędzi pływalni i wyciągnięcie tonącego z wody na brzeg,

2) symulowanej akcji ratowniczej z brzegu przy użyciu sprzętu (rzutki, liny lub koła) dla przytomnego tonącego na odległość co najmniej 10 m: wyciągnięcie tonącego z niecki oraz ewakuacja poszkodowanego przytomnego na odległość 25 m, używając deski ortopedycznej, przeprowadzenie kwalifikowanego RKO z użyciem zestawu R-1 wg wylosowanego scenariusza: dorosły, dziecko, niemowlę, działania jedno i dwuosobowe, wstrząs, krwawienia, obrażenia, obrażenia kręgosłupa.

c) dla przyszłego ratownika wodnego śródlądowego w trakcie co najmniej 16 godz. kursu na wodach śródlądowych umiejętność wykonania:

1) symulowanej akcji ratowniczej bez sprzętu ratowniczego: skok ratowniczy lub wejście do wody i dopłynięcie, opanowanie tonącego, holowanie go na dystansie co najmniej 100 m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z wody na brzeg i ułożenie do zabiegów KPP, udzielenie KPP wg zadanego scenariusza,

2) symulowanej akcji ratowniczej z podręcznym sprzętem ratowniczym: skok ratowniczy lub wejście do wody ze sprzętem i dopłynięcie, opanowanie osoby tonącej i zabezpieczenie jej przy użyciu podręcznego sprzętu ratowniczego, holowanie na dystansie co najmniej 100 m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z wody na

120

brzeg i ułożenie do zabiegów KPP oraz udzielenie KPP według zadanego scenariusza,

3) holowania współćwiczącego na dystansie 150 m z zastosowaniem trzech sposobów holowania: żeglarski, oburącz, jednorącz,

4) symulowanej akcji ratowniczej z brzegu przy użyciu sprzętu (rzutki, liny lub koła) do przytomnego tonącego na odległość co najmniej 10 m.

5) biegu (200 m) – pływania (200 m) – biegu (200 m) w czasie poniżej 8 min ,

6) zespołowego unieruchomienia przytomnego pacjenta na desce ortopedycznej w wodzie płytkiej i ewakuacja na dystansie 25 m,

7) przepłynięcia łodzią wiosłową toru ILS w czasie poniżej 3min, d) pozorowanej akcji przy użyciu łodzi ratowniczej dla przyszłego

ratownika wodnego morskiego w trakcie co najmniej 16 godz. kursu na wodach morskich umiejętność wykonania:

1) symulowanej akcji ratowniczej bez sprzętu ratowniczego wg schematu: skok ratowniczy lub wejście do wody i dopłynięcie, opanowanie tonącego, holowanie go na dystansie co najmniej 100 m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z wody na brzeg i ułożenie do zabiegów KPP oraz udzielenie KPP wg zadanego scenariusza,

2) symulowanej akcji ratowniczej z podręcznym sprzętem ratowniczym: wejście do wody ze sprzętem, pokonanie płycizny i dopłynięcie, opanowanie osoby tonącej i zabezpieczenie jej przy użyciu podręcznego sprzętu ratowniczego, holowanie go na dystansie co najmniej 100 m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z wody na brzeg i ułożenie do zabiegów KPP oraz udzielenie KPP według zadanego scenariusza,

3) akcji zespołowej (3 osoby) z użyciem liny asekuracyjnej wg schematu: wejście do wody, pokonanie płycizny i dopłynięcie, opanowanie tonącego, holowanie ratownika i ratowanego na dystansie co najmniej 80 m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z wody na brzeg i ułożenie do zabiegów KPP oraz udzielenie KPP wg zadanego scenariusza,

4) holowania współćwiczącego na dystansie 150 m z zastosowaniem trzech sposobów holowania: żeglarski, oburącz, jednorącz,

121

5) przeprowadzenie symulowanej akcji ratowniczej z brzegu przy użyciu sprzętu (rzutki, liny lub koła) do przytomnego tonącego na odległość co najmniej 10 m,

6) biegu (200 m) – pływania (200 m) – biegu (20 0m) w czasie poniżej 8 min,

7) zespołowego unieruchamiania przytomnego pacjenta na desce ortopedycznej w wodzie płytkiej i ewakuację na dystansie 25 m,

8) manewrowania łodzią ratowniczą BL po torze ILS w warunkach morskich (pojedynczo, wysokość fali do 70 cm, cała próba przy użyciu dwóch wioseł) w czasie poniżej 5 min,

9) pozorowanej akcji przy użyciu łodzi ratowniczej.

Egzaminy na ratownika wodnego od 2012 roku

Egzamin końcowy przeprowadzany jest zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym.

Egzamin teoretyczny obejmuje 30 pytań. Egzamin praktyczny:

• przepłynięcie sposobem dowolnym po skoku startowym 400 m w czasie nie dłuższym niż 8 min.

• przepłynięcie dystansu 25 m pod lustrem wody z wydobyciem dwóch przedmiotów leżących w odległości od 2 do 2,5 metra po obu stronach linii płynięcia,

• przepłynięcie sposobem ratowniczym (z głową nad powierzchnią wody) dystansu 50 m w czasie poniżej 55 sek.

• przepłynięcie w czasie nie dłuższym niż 2 min. 40 sek. ratowniczą łodzią wiosłową lub kajakiem za pomocą dwóch wioseł dystansu 75 m w linii prostej do boi, dopłynięcie do niej rufą, powrót do miejsca startu za pomocą jednego wiosła.

• przeprowadzenie symulowanej akcji ratowniczej, polegającej na przepłynięciu dystansu co najmniej 20 m, wydobyciu manekina położonego na dnie i na holowaniu go w pasie ratowniczym do brzegu na dystansie 20 m.

• holowanie tonącego bez przerwy na dystansie 150 m, z zastosowaniem trzech sposobów holowania – każdy na dystansie 50 m,

122

• wyciągnięcie na brzeg o wysokości co najmniej 30 cm od lustra wody lub na pokład łodzi osoby poszkodowanej i ułożenie jej w pozycji umożliwiającej udzielenie KPP.

Dyskusja

Ratownik WOPR na podstawie Uchwały ZG WOPR z 1999 r. miał prawo do samodzielnej pracy na kąpieliskach i pływalniach, koloniach dla dzieci i obozach młodzieżowych oraz w czasie imprez na wodach i nad wodami zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami. Ratownik WOPR mógł prowadzić szkolenie podstawowe, związane z nauczaniem pływania. Zgodnie z Ustawą z 1996 r. o kulturze fizycznej i załącznikiem nr 4 do Rozporządzenia Rady Ministrów z 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne nauczanie pływania mógł prowadzić: trener i instruktor pływania, nauczyciel wychowania fizycznego i inne uprawnione odrębnymi przepisami osoby. Ratownicy WOPR nie należeli do innych uprawnionych osób (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 2001 r. w sprawie kwalifikacji, stopni i tytułów zawodowych w dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegółowych zasad i trybu ich uzyskiwania).

Ratownik WOPR na podstawie Uchwały ZG WOPR od 2009 r. mógł być asystentem ratownika starszego stopniem i pracować w parkach wodnych i pływalniach oraz na kąpieliskach, udzielać pierwszej pomocy i asystować podczas udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z Ustawą o PRM. Ratownik WOPR nie mógł pracować samodzielnie, przez co na małych pływalniach (do 25 m) właściciel był zobowiązany zatrudniać starszych ratowników WOPR, podobnie do pracy na koloniach i obozach. Ratownik WOPR mógł udzielać pierwszej pomocy w zawężonym zakresie, natomiast w przypadku stosowania zabiegów przewidzianych Ustawą z 2006 r. o PRM mógł jedynie pełnić funkcję asystenta.

Uchwałą WOPR obowiązującą od 2009 r. odebrano wielu ratownikom możliwość samodzielnej, stałej pracy, gdyż większość z nich do tej pory było zatrudnionych na pływalniach do 25 m na podstawie umowy o pracę. W celu usunięcia tej niedogodności wprowadzono w życie Uchwałę ZG WOPR z 2009 r. umożliwiającą od 2010 r. po dodatkowym, ukierunkowanym doszkoleniu i odbyciu kursu Kwalifikowanej Pierwszej Pomocy uzyskanie stopnia zawodowego

123

ratownik wodny pływalni, śródlądowy, morski. Ratownicy ci mogli wykonywać samodzielną lub w zespole pracę zawodową ratownika WOPR, udzielać kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z Ustawą z 2006 r. o PRM, pełnić funkcję kierownika zespołu ratowników w parkach wodnych i pływalniach (ratownik wodny pływalni). śródlądowych kąpieliskach i obszarach wodnych (ratownik wodny śródlądowy), na kąpieliskach morskich oraz przybrzeżnych i wewnętrznych wodach morskich (ratownik wodny morski).Warunkiem posiadania wymienionych stopni było posiadanie stopnia ratownika WOPR i odbycie co 3 lata kursu kwalifikowanej pierwszej pomocy, zakończonego pomyślnym egzaminem oraz odbycie szkolenia związanego ze specyfiką danego obiektu, obszaru.

Kontrowersję budził tu obowiązek posiadania stopnia ratownika w rozumieniu Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym, dotyczący ratowników wszystkich służb działających w systemie ratownictwa w danym województwie, gdyż osoby pracujące samodzielnie na podstawie umowy o pracę, szczególnie na pływalniach nie były w stanie w systemie takim uczestniczyć, przez co uprawnienia te były dla nich w dużej części zbędne.

Ratownik wodny na podstawie Ustawy z 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych to osoba posiadająca wiedzę i umiejętności z zakresu ratownictwa i technik pływackich oraz inne kwalifikacje przydatne w ratownictwie wodnym i posiadające uprawnienia KPP, zatrudnione lub pełniące służbę w podmiocie uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego lub będące członkiem tego podmiotu mający przede wszystkim prawo udzielania pomocy bezpośredniej osobom zagrożonym utratą zdrowia lub życia w wodzie. Wymagane jest więc, by każdy ratownik wodny bez względu na swoje uprawnienia, rodzaj wyznaczonego obszaru wodnego, bez względu na ilość i rodzaj uprawnień osób w zespole ratowników na określonym obiekcie, posiadał ważne zaświadczenie o ukończeniu kursu w zakresie KPP i tytuł ratownika. Jest to wymóg, od którego nie ma odstępstwa, dlatego też osoby niepełnoletnie nie mogą wykonywać uprawnień ratownika wodnego zgodnego z Ustawą z 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych. Warunkiem jest: „zatrudnienie lub pełnienie służby w podmiocie uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego lub bycie członkiem tego podmiotu.” Zatrudnienie osoby np. na pływalni lub na kąpielisku przez osobę zarządzającą tym obszarem wodnym, jeżeli ten podmiot nie spełnia ostatniego wymogu, czyli podmiot ten nie jest uprawniony do

124

wykonywania ratownictwa wodnego, to takie zatrudnienie lub dyżur nie spełnia ostatniego z wymogów tj.: "zatrudnienia lub pełnienia służby w podmiocie uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego".

Wymogi formalne i sprawdziany wstępne na ratownika wodnego miały na celu kwalifikować osoby zaangażowane w ratownictwo wodne i ocenić ich umiejętności w pływaniu i nurkowaniu. Ogólnie sprawdziany wstępne uważa się za niezbędne do dobrego jakościowo szkolenia, a ich cel powinien korelować z posiadanymi kwalifikacjami i charakterem kursu, związanym z przyszłymi uprawnieniami ratowniczymi. Wprowadzanie sprawdzianów wstępnych miało tylu zwolenników, co i przeciwników. Z jednej strony dokonanie sprawdzianu umożliwiało wyeliminowanie osób nieprzygotowanych do kursu, z drugiej, jeśli kandydat sam opłacał szkolenie, to w jego interesie było takie przygotowanie się, by podołać szkoleniu i planowanym sprawdzianom końcowym.

Według Uchwały ZG WOPR z 1999 r. kandydat na ratownika wodnego musiał wykazać się umiejętnością szybszego pływania i dłuższego nurkowania niż na podobny stopień 10 lat później. Wymogi stawiane ratownikom wodnym wyraźnie wzrosły w odniesieniu do osób chcących posiadać uprawnienia zawodowe, określone Uchwałą ZG WOPR z 2009 r., a obowiązujące od 2010 r. Wymagano od kandydatów, będących już ratownikami WOPR wykazania się pływaniem ratowniczym, pływaniem wytrzymałościowym, nurkowaniem na orientację, posiadaniem uprawnień ratownika zgodnie z Ustawą z 2006 r. o PRM oraz dwóch przydatnych w ratownictwie uprawnień, z tym , że od ratowników wodnych śródlądowych i morskich jednym z uprawnień był sternik motorowodny lub stermotorzysta. Wymagano także odbycia 100 godzinnego stażu, zgodnego z charakterem kursu.

Obowiązujący od 2012 r. program szkolenia ratowników wodnych, jest oparty o wytyczne umieszczone w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym. Przeznaczony jest dla osób posiadających osobowość prawną oraz tytuł ratownika. Nie przewiduje żadnych sprawdzianów. Wydaje się to korzystne dla przyszłych ratowników, którzy sami muszą zdecydować czy ich predyspozycje i przygotowanie sprawnościowe jest wystarczające. Utrudnieniem w przyjęciu na kurs może być wcześniejsze posiadanie tytułu ratownika zgodnie z Ustawą z 2006 r. o PRM. Przyszły ratownik wodny w wielu przypadkach nie zna charakteru kursu ratownika wodnego, przez co nie wie, które treści kursu KPP będą dla niego niezbędne. Poza tym kursy KPP prowadzone są przez ratownicze

125

służby medyczne i ukierunkowane na przygotowanie ratownika systemu, więc treści w wielu przypadkach nie korelują, ze specyfiką pracy ratownika wodnego.

Program szkolenia ratowników wodnych obowiązujący do 2008 roku wydaje się być najbardziej rozbudowanym. W trakcie 80 godz. kursu młodsi ratownicy WOPR podnosili swoją wiedze i umiejętności z zakresu: prawa i przepisów, organizacji. pracy służb ratowniczych, ratownictwa i technik ratowniczych, sprzętu ratowniczego, techniki i bezpieczeństwa, wiadomości ogólnych i profilaktyki, pierwszej pomocy (BLS), posługiwania się łodzią wiosłową. Poruszana problematyka była podzielona na zajęcia teoretyczne (31 godz.) i ćwiczenia praktyczne (49 godz.). Uczestnicy kursów poddawani byli licznym sprawdzianom z powyższej tematyki. Pozytywne wyniki tych sprawdzianów warunkowały zaliczenie kursu i dopuszczenie do egzaminu końcowego.

Program szkolenia na stopień ratownika WOPR obowiązujący od 2009 roku był zrealizowany w czasie co najmniej 32 jednostek dydaktycznych. Także tu wcześniej należało posiadać uprawnienia młodszego ratownika WOPR. Zajęcia praktyczne i zaliczenia realizowane w trakcie kursu odbywały się na pływalni lub w parku wodnym lub na kąpielisku. Każdy ratownik był zobowiązany do odbycia liczącego 66 godz. kursu KPP. W przypadku, gdy ratownik WOPR chciał podjąć samodzielną pracę na pływalni zobowiązany był do dodatkowego doszkolenia, liczącego co najmniej 8 godzin zajęć, w przypadku chęci pracy na kąpielisku śródlądowym lub morskim – co najmniej 16 godz. Tak więc, by pełnić równoważną funkcję ratownika wodnego jak do 2008 r. należało odbyć szkolenie liczące w sumie co najmniej: 32 godz. kursu na ratownika WOPR, 66 godz. kursu KPP na ratownika systemu 8-16 godz. na ratownika zawodowego pływalni, śródlądowego lub morskiego. Wnioskować można, że obowiązujący od 2009 r. system szkolenia ratowników wodnych był bardziej wymagający i czasochłonny.

Program szkolenia obowiązujący od 2012 r. realizowany jest na podstawie Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym i zobowiązuje w podobnym zakresie wszystkie podmioty ratownicze, które uzyskały zgodę na szkolenie. Przystępując do kursu wystarczy być pełnoletnim i ratownikiem systemu, czyli odbyć liczące 66 godz. szkolenie z zakresu KPP. Sam kurs liczy 63 godz. zajęć dydaktycznych w tym 20 teoretycznych i 43 praktycznych z zakresu zbliżonego do wcześniejszych. Nie ma obowiązku posiadania dodatkowych uprawnień i innych stopni ratowniczych. Sumując wszystkie obciążenia, obecne

126

kursy na ratownika wodnego wydają się być najbardziej przyjazne kursantom, natomiast trudno określić w jakim stopniu przygotowują do przyszłej pracy.

Warunkiem uzyskania tytułu ratownika wodnego do 2008 r. było zdanie wymagań egzaminacyjnych realizowanych w trakcie kursu i po jego zakończeniu.

Egzamin końcowy polegał na zaliczeniu egzaminu teoretycznego (ustnie lub pisemnie) oraz zaliczeniu pozytywnie ćwiczeń praktycznych z zakresu nurkowania na odległość i w formie zadania w głąb. Kolejnym elementami egzaminu było holowanie i przeprowadzenie pozorowanej akcji ratowniczej. Praktyczny egzamin końcowy był realizowany na wodach otwartych w jednym czasie i miejscu.

Warunkiem uzyskania tytułu ratownika wodnego w latach 2009-2011 było zdanie egzaminu teoretycznego w formie testu wyboru, składającego się z 20 pytań, i egzaminu praktycznego na wodach otwartych składającego się z symulowanej akcji ratunkowej zakończonej działaniami WBLS.

Przyszły zawodowy ratownik wodny pływalni był zobowiązany dodatkowo zaliczyć: symulowaną akcje ratowniczą z podręcznym sprzętem ratowniczym wg schematu w czasie do 2 min i symulowaną akcję ratowniczą z brzegu przy użyciu sprzętu (rzutki, liny lub koła) dla przytomnego tonącego na odległość co najmniej 10 m oraz wyciągnięcie tonącego z niecki i ewakuacja poszkodowanego przytomnego na odległość 25 m, używając deski ortopedycznej, przeprowadzenie kwalifikowanego RKO z użyciem zestawu R-1 wg wylosowanego scenariusza: dorosły, dziecko, niemowlę, działania jedno i dwuosobowe, wstrząs, krwawienia, obrażenia, obrażenia kręgosłupa. Przyszły zawodowy ratownik wodny śródlądowy i morski poddawani byli podobnym egzaminom końcowym. Były to symulowane akcje ratownicze bez sprzętu ratowniczego, z podręcznym sprzętem ratowniczym, holowania, symulowanej akcji ratowniczej z brzegu przy użyciu sprzętu (rzutki, liny lub koła) do przytomnego, zadania wytrzymałościowe, zespołowe unieruchomienia przytomnego pacjenta na desce ortopedycznej w wodzie płytkiej i ewakuacja, pozorowanej akcji przy użyciu łodzi ratowniczej. Przyszli ratownicy zawodowi morscy mieli dodatkowo akcję zespołową (3 osoby) z użyciem liny asekuracyjnej wg ustalonego schematu i scenariusza.

Warunkiem uzyskania tytułu ratownika wodnego od 20012 r. jest zdanie egzaminu końcowego przeprowadzanego zgodnie z

127

Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym.

Egzamin teoretyczny obejmuje 30 pytań. Egzaminem praktycznym sprawdza się wytrzymałość w pływaniu, umiejętność nurkowania zadaniowego, pływania sposobem ratowniczym, pływanie zadaniowe łodzią ratowniczą, umiejętność prowadzenia symulowanej akcji ratowniczej, holowanie tonącego, umiejętność wyciągnięcia na brzeg lub na pokład łodzi osoby poszkodowanej i ułożenie jej w pozycji umożliwiającej udzielenie KPP.

Analizując poszczególne egzaminy na ratownika wodnego zaobserwować można duże ich podobieństwo. Najbardziej wymagające wydają się te obowiązujące w latach 2009-2011 a najmniej aktualnie obowiązujące.

Przypisy

1. Ustawa z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej, (Dz. U. Nr 25, poz. 113 i Nr 137, poz. 639).

2. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. — Prawo wodne, wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.).

3. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, (Dz. U. 2003 Nr 96, poz. 873).

4. Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410, z późn. zm., art. 13,14,15).

5. Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, (Dz. U. 2010 nr 127, poz. 857).

6. Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych. (Dz. U. Nr 208, poz. 1240, 1241).

7. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne, (Dz. U. 07.06.1997 r.).

8. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie kwalifikacji, stopni i tytułów zawodowych w dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegółowych zasad i trybu ich uzyskiwania, (Dz. U. Nr 71, poz. 738).

9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu

128

obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ratownikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej, (Dz. U. z dnia 22 listopada 2002 r.)

10. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy, (Dz. U. Nr .60, poz. 408).

11. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym. . (Dz. U. RP, Warszawa, dnia 2 lipca 2012 r. poz. 747).

12. Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego z 1999 r.,www.wopr.pl. data pobrania 1.04.2015.

13. Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego z 8 grudnia 2003 r. www.wopr.pl. data pobrania 1.04.2015.

14. Uchwała Prezydium ZG WOPR nr 1/11/99 z dnia 10 grudnia 1999 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR, (materiały wewnętrzne WOPR Warszawa).

15. Uchwałą nr 1/5/08 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR,

16. Uchwała nr 6/6/09 Prezydium ZG WOPR z dnia 5 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych i instruktorów WOPR, www.wpor.pl/edukacja /ratownicy.

17. Uchwała nr 4/6/10 Prezydium ZG WOPR z dnia 12 grudnia 2010 r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych,

18. Decyzja nr 4/2005 Prezesa WOPR z dnia 30 grudnia 2005 r. w sprawie programów szkolenia WOPR.

129

OCHRONA LUDNO ŚCI A SPOŁECZNE ORGANIZACJE RATOWNICZE

Social protection of the population and rescue organizations

Stanisław Przybylski¹ , Dariusz Skalski¹, Dawid Czarnecki²

¹Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku

² Kociewskie WOPR w Skarszewach



Key words: civil protection, social NGOs, rescue Słowa kluczowe: ochrona ludności, społeczne organizacje pozarządowe, ratunek

Streszczenie

Artykuł ten dotyczy wybranych zagadnień z zakresu ochrony ludności oraz roli społecznych organizacji ratowniczych. Prezentowane jest także pokazanie znaczenia społecznych organizacji ratowniczych jakie odgrywają w tworzeniu bezpieczeństwa i ochrony ludności, ich zadań i kompetencji. Ponadto ukazano podział pozarządowych organizacji ratowniczych według zasadniczych kryteriów ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Abstract This Article deals with selected issues of civil protection and social role of rescue

organizations. Is also presented to show the importance of the social organization of rescue they play in creating security and protection of people, their tasks and responsibilities. In addition, the distribution shown by NGOs rescue the essential criteria of the Act on Public Benefit and Volunteer.

130

Wprowadzenie

Jedną z fundamentalnych funkcji współczesnego państwa jest

zapewnienie obywatelom podstawowych warunków ochrony przed potencjalnymi i realnymi niebezpieczeństwami związanymi z występowaniem klęsk żywiołowych oraz zdarzeń powodowanych siłami natury lub działalnością człowieka. Bezpieczeństwo należy do najwyżej cenionych wartości, które są chronione zarówno przez człowieka, jak i społeczności oraz narody. Jego brak wywołuje niepokój i zachwianie normalnych procesów funkcjonowania. Do ochrony ludności właściwe organy władzy publicznej, podmioty ratownicze i komponent humanitarny jak i obywatele podejmować powinni zadania, zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa całemu społeczeństwu. Działania te mają przede wszystkim zminimalizować skutki zdarzeń zagrażających życiu i zdrowiu obywateli, ich mieniu i środowisku naturalnemu. Organizacje zajmujące się ratownictwem mają charakter nie tylko mniej lub bardziej sformalizowany, regulowany ustaleniami prawnymi, ale także – a może przede wszystkim – służebny. Społeczne organizacje ratownicze to te, które stawiają sobie za cel organizowanie i niesienie pomocy, ratowanie życia, poszukiwanie osób zaginionych. I choć wiele organizacji w swej nazwie określa się jako ratownicze, to dopiero odpowiednie zapisy w statucie i poznanie specyfiki działania pozwalają umieścić je w owej grupie. Ratownictwo to nie jedynie reagowanie na zdarzenia, ale również prewencja i profilaktyka. Stąd też zwiększenie aktywności społecznych akcji ratowniczych w popularyzacji wiedzy i umiejętności wpłynąć może na kwestie unikania zagrożeń. Główną tezę można także sprowadzić do konstatacji, że głównym celem społecznych organizacji ratowniczych jest organizowanie pomocy oraz jej udzielanie w przypadkach konieczności ratowania życia lub zdrowia ludzi. Z uwagi na ograniczony w tytule zakres tematyczny nie można traktować pracy jako wyczerpujące omówienie katalogu ochrony ludności i społecznych organizacji ratowniczych.

W życiu każdego człowieka, rodziny, społeczności lokalnej, całego społeczeństwa oraz narodu - jako wspólnoty minionych, obecnych i przyszłych pokoleń- zapewnienie bezpieczeństwa narodowego stanowi największą wartość i potrzebę ludzką. Społeczność ludzka będąc częścią natury jest poddawana działaniom jej potężnych niszczących sił, a także nie mniej groźnym siłom i wytworom samej ludzkości, które od zarania dziejów sieją śmierć i zniszczenie, zmuszając kolejne pokolenia do

131

olbrzymich wysiłków obronnych dla zabezpieczenia się przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami1. Prognoza i analiza zagrożeń stają się jednym z najbardziej priorytetowych obszarów poznania ,gdyż ściśle wiążą się z bezpieczeństwem, w pewnym sensie są jego antonimem. Bezpieczeństwo jest naczelną potrzebą człowieka, grup społecznych, państw i systemów międzynarodowych. Jego brak wywołuje niepokój i zachwianie normalnych procesów funkcjonowania. Samo istnienie zagrożenia nie przesądza o braku bezpieczeństwa. Istnieje pewien poziom akceptowanego zagrożenia często bardzo subiektywny, który nie burzy równowagi funkcjonowania danego podmiotu. Ponadto istnienie sprawnego systemu bezpieczeństwa narodowego, który zapewnia likwidację zagrożeń (obniżanie ich do akceptowanego poziomu), warunkuje bezpieczeństwo danego podmiotu. Charakter współczesnych zagrożeń, ich wielowymiarowość i wzajemne przenikanie się wskazuje na potrzebę możliwie wczesnej identyfikacji ich źródeł oraz podjęcie działań zapobiegawczych i skutecznego reagowania. Człowiek żyje i będzie żył w środowisku potencjalnych zagrożeń, które zmieniają swój charakter, głównie w zależności od zachodzących procesów rozwoju cywilizacyjnego. Doświadczenia minionych lat pokazują, że niezmiennie istnieje duże prawdopodobieństwo powstania sytuacji kryzysowej, zachwiania równowagi funkcjonowania w wyniku wyzwań i zagrożeń będących następstwem katastrof i klęsk żywiołowych, ale w głównej mierze zamierzonej bądź niezamierzonej działalności człowieka2. Jedną z fundamentalnych funkcji współczesnego państwa jest zapewnienie obywatelom podstawowych warunków ochrony przed potencjalnymi i realnymi niebezpieczeństwami związanymi z występowaniem klęsk żywiołowych oraz zdarzeń powodowanych siłami natury lub działalnością człowieka, w tym skutków wojny. Obowiązek ten wynika z zapisu Konstytucji Rzeczypospolitej, który stanowi: Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju3. Etymologiczne pochodzenie terminu „ ochrona” jest związane z takimi

1 Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa Polski w XXI wieku, pod red. R. Jakubczaka, A. Skrabacz, K. Gąsiorka, Warszawa 2008, s.7. 2 K. Ficoń ,Inżynieria zarządzania kryzysowego-podejście systemowe, Warszawa 2007,s.76. 3 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. art. 5, Dz. U. 1997 r., nr 78, poz. 483.

132

określeniami jak strzec, zabezpieczać, pilnować, natomiast ludność oznacza tutaj ogół mieszkańców określonego terytorium, jednakże ochrona ludności to nie tylko bezpośrednia ochrona życia i zdrowia ludzi, ale również wszystkiego co niezbędne do ich funkcjonowania ( mienia i środowisko). Pojęcie ochrona ludności obejmuje ochronę ludzi, a także niezbędnych elementów zapewniających możliwość funkcjonowania społeczności, do których niewątpliwie zaliczyć należy: środowisko naturalne, mienie oraz infrastrukturę krytyczną ( szczególnie w obliczy klęski żywiołowej, katastrofy technicznej oraz biozagrożeń, takich jak np., epidemie)1. Z uwagi na różnorodność występujących zagrożeń, których następstwem jest podjęcie konkretnych działań ratowniczych, trudno dokonać jednolitej typologii ratownictwa RP. Należy bowiem wziąć pod uwagę co najmniej kilka zasadniczych kryteriów, ale i tak nie będzie to podział ani ostry, ani jednoznaczny. I tak np. analizując źródło lub sposób finansowania działań ratowniczych, można dokonać podziału na : - ratownictwo państwowe, które finansowane jest z budżetu państwa oraz środków samorządu terytorialnego; - ratownictwo społeczne, którego koszty organizowania i utrzymania w całości pokrywane są ze źródeł własnych organizacji pozarządowych; - ratownictwo komercyjne działające w sferze usług, co oznacza, iż działania ratownicze są wykonywane odpłatnie2.

Terminem „organizacje pozarządowe” określa się zwykle wszelkie podmioty, które nie są częścią aparatu państwowego, a jednocześnie ich działanie nie ma na celu wypracowania zysku. W stosunku do organizacji trzeciego sektora stosuje się wymiennie wiele nazw i terminów – są to między innymi – organizacje społeczne, obywatelskie, pozarządowe, (non governmental organization – NGO), niedochodowe (non profit – NPO), użyteczności społecznej, charytatywne, pomocowe, woluntarystyczne, niezależne, itp . Wśród badaczy tego zjawiska istnieje spór co do pojmowania samego pojęcia „trzeci sektor” – dotyczy on kwestii, czy pojęcie należy odnosić do wszystkich przedsięwzięć o charakterze społecznym, czy jedynie do grup – formalnych i nieformalnych, czy też może tylko do formalnych organizacji3. Dla działania organizacji pozarządowych kluczowe

1 Zarządzanie kryzysowe w systemie bezpieczeństwa narodowego pod red. G. Sobolewskiego, D. Majchrzaka, Warszawa 2011, s. 287-289. 2 R. Jakubczak, A. Skrabacz, K. Gąsiorek, op.cit., s.317. 3 J. Schmidt, Rozwój organizacji pozarządowych. Teoria i praktyka, Warszawa 2012, s. 14.

133

znaczenie ma ustawa z 7 kwietnia 1989 r. – prawo o stowarzyszeniach1. Wedle zapisów ustawy stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Podkreślony został fakt, iż działalność stowarzyszenia jest oparta na pracy społecznej jego członków(aczkolwiek ma ono możliwość zatrudniania pracowników do prowadzenia swoich spraw). Stowarzyszenie może założyć grupa minimum 15 osób, musi ono posiadać statut zawierający ustawowo wymagane elementy. Stowarzyszenie posiada osobowość prawną i może prowadzić działalność gospodarczą. Ustawa umożliwia również istnienie stowarzyszeń zwykłych – uproszczonej formy zorganizowania, pozbawionej osobowości prawnej. Do założenia stowarzyszenia zwykłego wystarczą 3 osoby2. Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie3 Organizacjami pozarządowymi są, niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia4. W świetle przedstawionej definicji do organizacji pozarządowych można przede wszystkim zaliczyć: 1) stowarzyszenia, 2) związki stowarzyszeń, 3) fundacje, 4) organizacje samorządu zawodowego, 5) organizacje samorządu gospodarczego, 6) związki zawodowe, 7) organizacje pracodawców, 8) kościelne organizacje i instytucje społeczne mające osobowość prawną, 9) partie polityczne.

1 Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, Dz.U. 1989 nr 20 poz. 10. 2 A. Morawski, Rola organizacji pozarządowych w procesie zarządzania kryzysowego,s.190. [http://oapuw.pl/wp-content/uploads/2013/11 /A.Morawski-rola-organizacji-pozarzadowych-w-procesie-zarzadzania-kryzysowego-Kopia.pdf]dostęp [05.01.2015] 3 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873. 4 Ibidem, art. 3 ust. 2.

134

Rys.1. Podział organizacji pozarządowych według ustawy o działalności

pożytku publicznego i o wolontariacie. Źródło: M.H. Kurleto, Organizacje pozarządowe w działalności pożytku publicznego,

Warszawa 2008,s.50. Działania ratownicze, prowadzone przez organizacje

pozarządowe nazywane są ratownictwem społecznym. W typologii ratownictwa społecznego można wyróżnić kilka kryteriów. Ze względu na specyfikę środowiska, w jakim prowadzone są działania ratownicze wyróżniamy ratownictwo: górskie, wodne, jaskiniowe, wysokościowe, drogowe oraz powodziowe. Według kolejnego kryterium wyróżniamy grupy ratownictwa specjalistycznego w: PCK, OSP oraz ZHP. Następne kryterium dotyczy ujęcia organizacyjnego i tak mamy do czynienia z: stowarzyszeniami, fundacjami oraz wolontariatem. Ostatnie kryterium odnosi się do stopnia przygotowania ratowników, mogą to być: profesjonaliści lub osoby przypadkowe. Społeczne organizacje ratownicze działają na podstawie przepisów ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. prawo o stowarzyszeniach, która reguluje ich funkcjonowanie jako organizacji pozarządowych oraz na podstawie innych odrębnych przepisów dotyczących określonej dziedziny ich funkcjonowania, m.in. ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie1. Warto wspomnieć także o Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie2. Definiuje ona pojęcie organizacji pozarządowych, reguluje zasady działalności pożytku publicznego przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych

1 Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, Dz. U. 2010 Nr 127 poz. 857 2 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego…,op.cit

135

oraz szczegółowo określa zakres zadań wchodzących w sferę zadań publicznych1. Większość organizacji nie ma charakteru ogólnopolskiego i działa najczęściej lokalnie. Użyteczne jest określenie obiektywnych kryteriów, które pozwolą klasyfikować organizacje, które nie zostały tu uwzględnione. Do pierwszej grupy należy zaliczyć Ochotnicze Straże Pożarne. Działają one na podstawie ustawy z 7 kwietnia 1989 r. – prawo o stowarzyszeniach. Nie są jednak standardowymi organizacjami pozarządowymi, ponieważ specjalne uprawnienia daje im ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej2. Określa je jako jednostki ochrony przeciwpożarowej. Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej jest ogólnopolskim, samorządnym, trwałym stowarzyszeniem, które zrzesza Ochotnicze Straże Pożarne i inne osoby prawne w celu reprezentowania ich interesów oraz propagowania i realizacji celów statutowych. Związek jest kontynuatorem chlubnych tradycji ruchu strażackiego wyrażających się w niesieniu bezinteresownej pomocy ludziom i służeniu Ojczyźnie. Związek wykonuje zadania o charakterze użyteczności publicznej w zakresie ochrony przeciwpożarowej, wspiera różnorodne formy pracy kulturalno-oświatowej, popularyzuje dorobek historyczny ruchu strażackiego, rozwija działalność artystyczną i sportową w Ochotniczych Strażach Pożarnych. Związek działa na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach i ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej oraz własnego statutu. Celem Związku jest w szczególności: - działanie na rzecz ochrony życia, zdrowia i mienia przed pożarami, klęskami żywiołowymi i zagrożeniami ekologicznymi lub innymi miejscowymi zagrożeniami, - rzecznictwo i reprezentowanie członków Związku wobec organów administracji publicznej, - wykonywanie zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej zleconych przez organy administracji publicznej, - współtworzenie i opiniowanie aktów normatywnych dotyczących ochrony przeciwpożarowej, - działanie na rzecz ochrony środowiska,

1 K. Jawor, Rola i znaczenie organizacji pozarządowych w ochronie ludności: Udział w akcjach ratowniczych, Warszawa 2013,s.6. [http://www.academia.edu/6664559/ROLA_I_ZNACZENIE_ORGANIZACJI_POZARZ%C4%84DOWYCH_W_OCHRONIE_LUDNO%C5%9ACI], dostęp [05.02.2015] 2 Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz.U. 1991 nr 81 poz. 351.

136

- informowanie o występujących zagrożeniach pożarowych i innych zagrożeniach miejscowych oraz sposobach im zapobiegania, - rozwijanie i upowszechnianie działalności kulturalnej, - rozwijanie i krzewienie kultury fizycznej i sportu, - organizowanie pożarniczego i obronnego wychowania dzieci i łodzieży. Powyższe cele realizowane są przez: - współdziałanie z Państwową Strażą Pożarną, organami administracji publicznej oraz innymi podmiotami, - udzielanie pomocy OSP w wyposażeniu w sprzęt, zaopatrywanie w mundury, odznaki i dystynkcje oraz organizowanie szkoleń, - gromadzenie środków finansowych, - zapewnienie doradztwa prawnego w zakresie funkcjonowania OSP, - mobilizowanie społeczeństwa do udziału w realizacji zadań ochrony przeciwpożarowej, - inicjowanie i organizowanie imprez sportowych oraz przeglądów dorobku amatorskiego ruchu artystycznego OSP, - prowadzenie działalności wydawniczej, organizowanie wystaw, udzielanie pomocy w gromadzeniu eksponatów muzealnych, - przedstawianie organom administracji publicznej wniosków dotyczących doskonalenia stanu ochrony przeciwpożarowej, - popieranie wynalazczości i racjonalizacji w dziedzinie ochrony przeciwpożarowej1.

Do drugiej grupy należy zaliczyć społeczne organizacje

ratownicze. Kryterium wyróżniające takie organizacje spośród innych możemy znaleźć w ustawie z dnia 8 września 2006 r.o Państwowym Ratownictwie Medycznym2. Zgodnie z zapisem art.15 ust. 2, definiującym jednostki, które mogą współpracować z systemem PRM, społeczne organizacje ratownicze to takie, które w ramach swoich zadań ustawowych lub statutowych, są obowiązane do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego.

Mianem społecznych organizacji ratowniczych określa się m.in. Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe oraz Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie

1 Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej, [http://www.zosprp.pl/] dostęp[02.01.2015] 2 Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, Dz.U. z 2013 r., poz. 757.

137

Ratunkowe. Co warte odnotowania, organizacjom tym przyznane zostały na drodze ustaw oddzielne uprawnienia. W przypadku WOPR jest to ustawa z 18 sierpnia 2011 r.: ustawa o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych, a GOPR i TOPR – ustawa o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich1. WOPR - Formacja ta jest stowarzyszeniem działającym na podstawie ustawy o sporcie oraz prawa o stowarzyszeniach. Zgodnie z ww. aktami prawnymi WOPR jest stowarzyszeniem zajmującym się ratownictwem wodnym o zasięgu ogólnokrajowym zobowiązanym do organizowania pomocy oraz ratowania osób, które uległy wypadkowi bądź są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na wodach. Cele działalności stowarzyszenia jest czuwanie nad bezpieczeństwem życia i zdrowa na wodach. Do jego zadań należy prowadzenie propagandy bezpieczeństwa kąpieli, upowszechniania nauki pływania, szkolenia ratowników do udzielania pomocy doraźnej raz nadawania stopni ratowniczych oraz określania uprawnień do prowadzenia działań ratowniczych w zależności od posiadanych kwalifikacji. Do zadań profilaktycznych należy rozpoznawanie zagrożeń oraz wydawanie ekspertyz w zakresie bezpieczeństwa osób na terenie działania oraz: - występowanie do kierowników obiektów i urządzeń wypoczynkowych, sportowych, rekreacyjnych i turystycznych, położonych nad wodą o usunięcie stwierdzonych zagrożeń lub o wstrzymanie eksploatacji; -występowanie do organów administracji samorządowej oraz stosownie do właściwości do dyrektora parku narodowego o nakazanie usunięcia zagrożeń, jak również o wstrzymanie eksploatacji albo zamknięcia obiektów lub urządzeń.

Członkami WOPR mogą być zarówno osoby fizyczne jak i prawne. Najwyższą władzą w stowarzyszeniu jest Krajowy Zjazd WOPR, który odbywa się co 5 lat, następnie Zarząd Główny, Główna Komisja Rewizyjna, oraz Sąd Honorowy2. Bezpośrednim wskaźnikiem efektywności skuteczności jest zmniejszenie liczby utonięć. Skuteczność powinna w efekcie końcowym przekładać się na powodzenie akcji ratunkowej3.

Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe jest podmiotem, który zgodnie z ustawą o Państwowym Ratownictwie Medycznym posiada

1 A. Morawski, Rola organizacji pozarządowych…,op.cit.,s.195-196. 2 A. Ferenc, Zintegrowany System Ratowniczy w Polsce. Warszawa 2006, s. 89-90. 3 D. Skalski, S. Przybylski, Edukacja ratowników wodnych i ich miejsca pracy, Skarszewy 2014, s.13.

138

zgodę właściwego ministra do wykonywania ratownictwa wodnego1. Zgodnie z ustawą o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych2 „Ratownictwo wodne może wykonywać Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe oraz inne podmioty, jeżeli uzyskały zgodę ministra właściwego do spraw wewnętrznych, zwane dalej „podmiotami uprawnionymi do wykonywania ratownictwa wodnego”. Minister właściwy do spraw wewnętrznych udziela, w drodze decyzji administracyjnej, zgody na wniosek podmiotu ubiegającego się o jej udzielenie, o ile podmiot ten spełnia następujące warunki: 1) zapewnia stan gotowości do wykonywania ratownictwa wodnego, poprzez utrzymywanie stałych dyżurów ratowników wodnych; 2) dysponuje kadrą ratowników wodnych w liczbie niezbędnej do zapewnienia stanu gotowości, o którym mowa w pkt 1; 3) posiada siedzibę; 4) posiada niezbędny do wykonywania ratownictwa wodnego sprzęt specjalistyczny oraz środki transportu i łączności3. W ramach ratownictwa wodnego podejmowane są działania ratownicze, polegające w szczególności na: 1) przyjęciu zgłoszenia o wypadku lub zagrożeniu; 2) dotarciu na miejsce wypadku z odpowiednim sprzętem ratunkowym; 3) udzielaniu kwalifikowanej pierwszej pomocy; 4) zabezpieczeniu miejsca wypadku lub zagrożenia; 5) ewakuacji osób z miejsca stanowiącego zagrożenie dla życia lub zdrowia; 6) transporcie osób, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym do miejsca, gdzie jest możliwe podjęcie medycznych czynności ratunkowych przez jednostki systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego, o których mowa w art. 32 ust.1 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, po uprzednim uzgodnieniu miejsca przekazania z dysponentem jednostki systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego; 7) poszukiwaniu osób zaginionych na obszarze wodnym4. Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego:

1 K. Ficoń,op.cit.,s.78. 2Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych, Dz. U. z 2011r. Nr 208, poz. 1240, art.12 ust.1. 3 Ibidem, art.12.ust.2. 4 Ibidem, art.13.

139

1) organizują, kierują, koordynują i bezpośrednio prowadzą działania ratownicze w ramach ratownictwa wodnego, z zastrzeżeniem ust. 2; 2) prowadzą działalność profilaktyczną i edukacyjną dotyczącą bezpieczeństwa na obszarach wodnych; 3) prowadzą dokumentację działań ratowniczych, o których mowa w pkt 1, w tym rejestr działań ratowniczych; 4) ujawniają zagrożenia w zakresie bezpieczeństwa osób przebywających na obszarach wodnych; 5) przekazują informację o zagrożeniach, o których mowa w pkt 4, właściwej radzie gminy1.

Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego mogą organizować i prowadzić szkolenia ratowników wodnych i instruktorów w zakresie ratownictwa wodnego oraz psów ratowniczych wraz z ich przewodnikami2.Do obowiązków ratowników wodnych3 należy w szczególności wykonywanie działań ratowniczych, o których mowa w art. 13, oraz: 1) obserwowanie wyznaczonego obszaru wodnego, niezwłoczne reagowanie na każdy sygnał wzywania pomocy oraz podejmowanie akcji ratowniczej, zapobieganie skutkom zagrożeń; 2) przegląd stanu urządzeń i sprzętu wykorzystywanego do ratownictwa wodnego; 3) określanie głębokości wyznaczonego obszaru wodnego; 4)kontrola stanu urządzeń oraz sprzętu, które zapewniają bezpieczeństwo osób pływających, kąpiących się lub uprawiających sport lub rekreację; 5) wywieszanie na maszcie odpowiednich flag informacyjnych; 6) sygnalizowanie, za pomocą urządzeń alarmowych, naruszeń zasad korzystania z wyznaczonego obszaru wodnego w szczególności granicy strefy dla umiejących pływać, a w kąpieliskach także nadchodzącej burzy; 7) reagowanie na przypadki naruszania zasad korzystania z wyznaczonego obszaru wodnego; 8) wpisywanie na tablicy informacyjnej temperatury wody, powietrza oraz innych aktualnych informacji w szczególności dotyczących nagłych zmian warunków atmosferycznych;

1 Ibidem, art.14 ust.1. 2 Ibidem, art.15 ust.1. 3Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego,Dz. U. 2012 poz. 108.

140

9) niezwłoczne informowanie zarządzającego, o którym mowa w art. 21 ust. 1, oraz swojego przełożonego o zagrożeniach bezpieczeństwa osób przebywających na obszarze wodnym; 10) bieżące dokumentowanie prowadzonych działań ratowniczych1.

Ratownictwo górskie mogą wykonywać Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe oraz inne podmioty, jeżeli uzyskały zgodę ministra właściwego do spraw wewnętrznych, zwane dalej „podmiotami uprawnionymi do wykonywania ratownictwa górskiego” , które polegają na organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia w górach oraz transportowaniu zwłok z gór2. Terenem działania jest obszar Beskidu Niskiego, Beskidu Wyspowego, Beskidu Średniego, Beskidu Sądeckiego, Beskidu Żywieckiego, Beskidu Małego, Beskidu Śląskiego, Bieszczadów, Gorców, Pienin, Sudetów Wschodnich, Sudetów Środkowych, Sudetów Zachodnich, Tatr, pasma Spisko- Gubałowskiego oraz Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej z wyłączeniem obszarów jednostek osadniczych i dróg publicznych3.

W ramach ratownictwa górskiego podejmowane są działania ratownicze polegające w szczególności na: 1) przyjęciu zgłoszenia o wypadku lub innym zdarzeniu; 2) dotarciu na miejsce wypadku z wyposażeniem ratowniczym; 3) udzieleniu kwalifikowanej pierwszej pomocy;

4) zabezpieczeniu i ewakuacji osób przebywających w górach z terenów stanowiących zagrożenie dla życia i zdrowia;

5) transporcie osób, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia do miejsca, gdzie jest możliwe podjęcie medycznych czynności ratunkowych przez jednostki systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne, o których mowa w art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, po uprzednim uzgodnieniu miejsca przekazania osoby, której udzielono pomocy w ramach działań ratowniczych, z dyspozytorem jednostki systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne; 6) poszukiwaniu osób zaginionych w górach; 7) transporcie zwłok z gór4.

1 Ibidem, art.16. 2 Ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich, art. 5, Dz.U. 2011 nr 208 poz. 1241 3 Ibidem art.2 pkt 1 4 Ibidem art. 6

141

Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa górskiego: 1) organizują, kierują, koordynują i bezpośrednio prowadzą działania

ratownicze w ramach ratownictwa górskiego; 2) organizują i prowadzą szkolenia ratowników górskich i narciarskich

oraz psów ratowniczych, w tym psów lawinowych, wraz z ich przewodnikami;

3) nadają uprawnienia ratownicze i instruktorskie w zakresie ratownictwa górskiego, ratownictwa narciarskiego, ratownictwa z użyciem psów oraz ratownictwa podwodnego w akwenach górskich i jaskiniach;

4) prowadzą dokumentację działań ratowniczych, o których mowa w pkt 1, w tym rejestr działań ratowniczych;

5) prowadzą działalność profilaktyczną i edukacyjną dotyczącą bezpieczeństwa w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich1.

Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa górskiego z chwilą stwierdzenia zagrożeń nadzwyczajnych, które mają istotny wpływ na bezpieczeństwo osób w górach lub na zorganizowanych terenach narciarskich, mogą wydawać zalecenia:

1) zarządzającemu zorganizowanym terenem narciarskim oraz podmiotom, o których mowa w art. 3 ust. 1, w sprawie usunięcia stwierdzonych zagrożeń w zakresie bezpieczeństwa osób lub wstrzymania eksploatacji obiektu i urządzenia, lub zamknięcia terenu dla ruchu osób do czasu ustąpienia lub usunięcia tych zagrożeń;

2) osobom uprawiającym sport, rekreację lub turystykę w górach lub na zorganizowanych terenach narciarskich.

Zalecenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, wydane w formie

ustnej, powinno zostać potwierdzone na piśmie i zawierać określenie rodzaju zagrożenia nadzwyczajnego, nazwę podmiotu uprawnionego do wykonywania ratownictwa górskiego oraz imię i nazwisko osoby wydającej zalecenie2.

Powyżej wymienionych, za społeczne organizacje ratownicze można uznać wszelkie stowarzyszenia zrzeszające zainteresowanych ratownictwem, prowadzące szkolenia w zakresie pierwszej pomocy i kwalifikowanej pierwszej pomocy. Przykładem takiej organizacji jest Polski Czerwony Krzyż, który oprócz działalności humanitarnej prowadzi edukacje w zakresie pierwszej pomocy3.Polski Czerwony 1 Ibidem art.7 2 Ibidem art.9 3 A. Morawski, Rola organizacji pozarządowych…,op. cit., s.197.

142

Krzyż jest to najstarsza polska organizacja humanitarna będąca członkiem Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Zajmuje się udzielaniem pomocy humanitarnej w czasie klęsk i wojen, pomocą socjalną, nauką pierwszej pomocy, prowadzeniem zabezpieczeń medycznych imprez masowych, propagowaniem idei honorowego krwiodawstwa, rozpowszechnianiem znajomości międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych. Polski Czerwony Krzyż działa na podstawie ustawy z dnia 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym Krzyżu1 oraz wydanego na jej podstawie Statutu zatwierdzonego Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 20 września 2011 r. PCK jest stowarzyszeniem krajowym Czerwonego Krzyża Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu Konwencji Genewskich o ochronie ofiar wojny z dnia 12 sierpnia 1949 roku2 i Protokołów dodatkowych do tych Konwencji z dnia 8 czerwca 1977 roku3. Cele statutowe PCK to: • wspomaganie w czasie konfliktu zbrojnego wojskowej i cywilnej służby zdrowia • prowadzenie działalności humanitarnej na rzecz ofiar konfliktów zbrojnych • upowszechnianie znajomości międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych • prowadzenie Krajowego Biura Informacji i Poszukiwań w celu odnajdywania zaginionych w czasie konfliktów zbrojnych i scalania rozdzielonych przez wojny rodzin • upowszechnianie zasad i ideałów Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca • współpraca z władzami publicznymi w trosce o zapewnienie poszanowania międzynarodowego prawa humanitarnego

• prowadzenie działalności na rzecz rozwoju krwiodawstwa i krwiolecznictwa oraz pozyskiwania honorowych dawców krwi

• niesienie pomocy ofiarom klęsk żywiołowych lub katastrof w kraju i za granicą

1 Ustawa z dnia 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym Krzyżu, Dz.U. 1964 nr 41 poz. 276. 2 Konwencje o ochronie ofiar wojny podpisane w Genewie dnia 12 sierpnia 1949 r. Dz.U. 1956 nr 38, poz.171 i 179. 3 Protokoły dodatkowe do tych Konwencji z dnia 8 czerwca 1977 r. Dz.U. 1992 nr 41 poz.175.

143

• przygotowywanie społeczeństwa do właściwych zachowań w przypadku wystąpienia klęski i katastrofy

• prowadzenie działalności w dziedzinie opieki i pomocy społecznej • prowadzenie działalności w dziedzinie ochrony zdrowia, w tym w

zakresie poprawy zdrowia publicznego • przeciwdziałanie uzależnieniom • prowadzenie szkolenia w zakresie pierwszej pomocy • działania na rzecz osób poszkodowanych w wypadkach

komunikacyjnych • prowadzenie działań upowszechniających zasady bezpiecznego

zachowania się na drodze • rozwijanie działalności dzieci i młodzieży • organizacja i prowadzenie placówek edukacyjno-oświatowych,

opiekuńczych i socjalnych, wypoczynkowych, rehabilitacyjnych, leczniczych oraz innych

• działania na rzecz osób niepełnosprawnych • prowadzenie działań na rzecz mniejszości narodowych • prowadzenie szkoleń w zakresie aktywizacji zawodowej osób

podlegających wykluczeniu społecznemu • realizacja innych zadań zgodnych z celami PCK, w tym zadania

publiczne zlecone przez organy administracji państwowej i samorządowej

• rekrutacja i szkolenie personelu i wolontariuszy niezbędnych do wykonywania swoich zadań1.

Ponadto Ratownictwo Wodne Rzeczpospolitej (RWR) – jedna z największych polskich organizacji skupiających ratowników wodnych. RWR istnieje jako organizacja od 17 maja 2004 roku. Otrzymując zgodę Ministra Spraw Wewnętrznych (decyzja nr DRiOL-NRGW-0272-11/2012, z dnia 17 października 2012 r.), jest pełnoprawnym podmiotem do wykonywania ratownictwa wodnego2.Trzecią grupę organizacji stanowią organizacje o charakterze społeczno-wychowawczym. Termin ten ma charakter umowny – określa ich podstawową rolę, jaką jest prowadzenie działalności wychowawczej i edukacyjnej, skierowanej głównie do dzieci i młodzieży. W tej grupie znajdują się wszelkie stowarzyszenia związane z poszczególnymi związkami wyznaniowymi,

1 Polski Czerwony Krzyż, [http://pl.wikipedia.org/wiki/ Polski_Czerwony_Krzyż %C5%BC],dostęp[06.02.2015] 2Ratownictwo Wodne Rzeczpospolitej, [http://pl.wikipedia.org/wiki/Ratownictwo_ Wodne_Rzeczpospolitej] dostęp [02.01.2015]

144

stowarzyszenia sportowe, które oprócz działalności sportowej zajmują się również działalnością wychowawczą, a także duże ruchy młodzieżowe – takie jak ruch harcerski czy ruch strzelecki. Do czwartej grupy należy zaliczyć te organizacje, które dysponują unikalnymi zasobami: sprzętowymi, lokalowymi oraz przeszkolonymi kadrami1.

Podsumowanie

Państwo polskie, wypełniając konstytucyjny obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom m. in. powołuje i utrzymuje odpowiednie siły i środki, mające na celu ochronę i obronę ludności przed zagrożeniami (związanymi z działaniami sił przyrody jak i człowieka). Do ochrony ludności, w tym ratownictwa, przeznaczone są etatowe, wyspecjalizowane jednostki, których zdaniem jest udzielanie niezbędnej pomocy. Wypadki drogowe, kolejowe, awarie sieci elektrycznych, gazowych, wezwania pogotowia ratunkowego nie naruszają i niezakłócaną normalnego, w miarę normalnego funkcjonowania społeczeństwa, a przeznaczone do ochrony życia i zdrowia służby potrafią zapanować nad sytuacją. Problem ochrony ludności zaczyna się zdecydowanie komplikować, gdy „ niepożądane” zdarzenia zaczynają burzyć porządek dnia codziennego, zostają naruszone i zachwiane podstawowe procesy społeczne, społeczeństwo przestaje normalnie funkcjonować, z obawą oczekując rozwoju wydarzeń. W takich przypadkach niezbędne wydaje się istnienie sił ratowniczych, które będą funkcjonować w strukturach organizacyjnych różnych instytucji organizacji pozarządowych, uzupełniając działalność jednostek państwowych. Organizacje pozarządowe, które z założenia są niezależne od administracji publicznej, jednocześnie poprzez przyjęcie ich roli w funkcjonowaniu społeczeństwa, nazywane są trzecim sektorem, odróżniając się od innych podmiotów działalnością non profit, czyli faktem, że ich działalność nie jest nastawiona na zysk. Organizacje pozarządowe nie są lekarstwem na problemy współczesnego świata, jednak stanowią znaczącą siłę, tym większą, im więcej obywateli zechce zaangażować się w aktywność społeczną. Rolę organizacji pozarządowych dobrze uwydatniają pełnione prze nie funkcje. Ratownictwo jest jednym z zadań w zakresie ochrony ludności, wymagającym współpracy różnych podmiotów ratowniczych. Obok państwowych sił ratowniczych istnieje wiele pozarządowych organizacji ratowniczych wyspecjalizowanych w konkretnych rodzajach ratownictwa

1 A. Morawski, Rola organizacji pozarządowych…, op. cit., s.197.

145

(m.in. górskie, wodne, wysokościowe, jaskiniowe). Organizacje pozarządowe spieszą z pomocą w akcjach ratowniczych oraz dbają o poszkodowanych po ustaniu zagrożenia, zapewniając im opiekę społeczną, psychologiczną oraz religijną. Istnieje wiele powodów, dla których społeczeństwo powinno być wdzięczne pozarządowym organizacjom ratowniczym, ponieważ dobrowolnie i bezinteresownie narażają życie dla ratowania życia innego człowieka. Jak wykazała przedstawiona problematyka w niniejszej pracy bezpieczeństwo człowieka jest nieodłącznie związane z instytucją państwa, jego siłą i sprawnością. Rola społecznych organizacji ratowniczych zajmuje ważne miejsce w ochronie ludności co determinuje jej specyficzny charakter. Dlatego ważne jest, aby wszystkie ogniwa tego łańcucha działały sprawnie i były na jak najwyższym poziomie, i dzięki temu mogły zapewnić nam obywatelom poczucie bezpieczeństwa. Bibliografia Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa Polski w XXI wieku, pod red. R. Jakubczaka, A. Skrabacz, K. Gąsiorka.(2008), Bellona, Warszawa, s.7. Ficoń K. (2007). Inżynieria zarządzania kryzysowego-podejście systemowe. Bel Studio, Warszawa,s.76. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. art. 5, Dz. U. 1997 r., nr 78, poz. 483. Zarządzanie kryzysowe w systemie bezpieczeństwa narodowego pod red. G. Sobolewskiego, D. Majchrzaka,(2011),AON, Warszawa, s. 287-289. Schmidt J.(2012). Rozwój organizacji pozarządowych. Teoria i praktyka. Akademickie Sedno, Warszawa, s. 14. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, Dz.U. 1989 nr 20 poz. 10. Morawski A. Rola organizacji pozarządowych w procesie zarządzania kryzysowego,s.190 [http://oapuw.pl/wp-content/uploads/2013/11 /A. Morawski -rola-organizacji-pozarzadowych-w-procesie-zarzadzania-kryzysowego-Kopia.pdf] [dostęp: 05.01.2015] Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873. Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, Dz. U. 2010 Nr 127 poz.857 Jawor K.(2013). Rola i znaczenie organizacji pozarządowych w ochronie ludności: Udział w akcjach ratowniczych,

146

Warszawa,s.6.[http://www.academia.edu/6664559/ROLA_I_ZNACZENIE_ORGANIZACJI_POZARZ%C4%84DOWYCH_W_OCHRONIE_LUDNO%C5%9ACI],dostęp [05.02.2015] Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz.U. 1991 nr 81 poz. 351. Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej, [http://www.zosprp.pl/] dostęp[02.01.2015] Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, Dz.U. z 2013 r., poz. 757. Ferenc A.(2006). Zintegrowany System Ratowniczy w Polsce. Promotor, Warszawa, s. 89-90. Skalski D., Przybylski S.(2014).Edukacja ratowników wodnych i ich miejsca pracy. Kociewskie WOPR, Skarszewy, s.13. Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych, Dz. U. z 2011r. Nr 208, poz. 1240, art.12 ust.1. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego, Dz. U. 2012 poz. 108. Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich, Dz.U. 2011 nr 208 poz. 1241 Ustawa z dnia 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym Krzyżu, Dz.U. 1964 nr 41 poz. 276. Konwencje o ochronie ofiar wojny podpisane w Genewie dnia 12 sierpnia 1949 r. Dz.U. 1956 nr 38, poz.171 i 179. Protokoły dodatkowe do tych Konwencji z dnia 8 czerwca 1977 r. Dz.U. 1992 nr 41 poz.175. Polski Czerwony Krzyż, [http://pl.wikipedia.org/wiki/Polski_ Czerwony_Krzy%C5%BC],dostęp[06.02.2015] Ratownictwo Wodne Rzeczpospolitej, [http://pl.wikipedia. org/wiki/Ratownictwo_Wodne_Rzeczpospolitej] dostęp [02.01.2015]

147

WSPÓŁDZIAŁANIE STRA ŻY POŻARNEJ W RAMACH ZADAŃ RATOWNICZYCH Z ORGANIZACJAMI

POZARZĄDOWYMI Interoperability firefighters rescue tasks in the framework of

non-governmental organizations

Stanisław Przybylski¹, Dariusz SkalskI¹, Dawid Czarnecki²

¹Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku

²Kociewskie WOPR w Skarszewach



Key words: fire brigade, civil protection, social NGOs, rescue, Słowa kluczowe: straż pożarna, ochrona ludności, społeczne organizacje pozarządowe, ratownictwa,

Streszczenie

Artykuł ten dotyczy przedstawienia współdziałania Państwowej Straży Pożarnej w

działaniach ratowniczych z organizacjami pozarządowymi. Prezentowane jest także pokazanie funkcjonowania straży pożarnej w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym w działaniach ratowniczych. Ponadto ukazano współdziałanie straży pożarnej w ramach zadań ratowniczych z organizacjami pozarządowymi oraz ich roli w ochronie ludności. Abstract

This article relates to the representation of cooperation of the State Fire rescue activities with NGOs. Is also presented to demonstrate the operation of the fire service in the National Firefighting and Rescue System for rescue. In addition, the interaction shown firefighters rescue tasks in the framework of non-governmental organizations and their role in protecting the population. Wprowadzenie

Istotne miejsce w sferze ochrony przeciwpożarowej zajmuje

administracja publiczna, która za pośrednictwem struktur w terenie, w szczególności zespolonych, uczestniczy w procesie przeciwdziałania powstawaniu zagrożeń i likwidacji szkód powstałych w wyniku takich

148

niebezpieczeństw. Tworzenie systemu ratownictwa wokół państwowej formacji jaką jest Państwowa Straż Pożarna powinno zapewnić ujednolicenie procedur ratowniczych stosowanych przez poszczególne jednostki wchodzące w skład systemu w tym ratowniczych organizacji pozarządowych. Do ochrony ludności właściwe organy władzy publicznej, podmioty ratownicze i komponent humanitarny jak i obywatele podejmować powinni zadania, zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa całemu społeczeństwu. W ogólnokrajowym systemie organizacji działań ratowniczych, główną rolę spełnia Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy, którego celem jest ochrona życia, zdrowia, mienia lub środowiska poprzez walkę z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi, ratownictwo techniczne, chemiczne i również ratownictwo ekologiczne i medyczne. Główną tezę można także sprowadzić do konstatacji, że współdziałanie straży pożarnej w ramach zadań ratowniczych z organizacjami pozarządowymi powinno być ukierunkowane na organizowaniu pomocy oraz jej udzielaniu w przypadkach konieczności ratowania życia lub zdrowia ludzi. Z uwagi na ograniczony w tytule zakres tematyczny nie można traktować pracy jako wyczerpujące omówienie katalogu ochrony ludności i społecznych organizacji ratowniczych.

Bezpieczeństwo we wszystkich swoich wymiarach stanowi bardzo ważny aspekt życia społecznego. Zapewnienie i ochrona bezpieczeństwa tradycyjnie już uznane zostały za jedno z podstawowych zadań państwa, będące wyrazem realizacji jego funkcji wewnętrznej. Realizacja zadań z zakresu ochrony bezpieczeństwa to domena organów państwa, w tym w szczególności wyspecjalizowanych w tej dziedzinie służb formacji ochronnych. Jedną za formacji wykonujących zadania w sferze ochrony bezpieczeństwa jest Państwowa Straż Pożarna. Wykonuje ona ważne z punktu widzenia społeczeństwa zadania zabezpieczające, uczestniczą w likwidowaniu skutków groźnych zdarzeń o bardzo różnym charakterze. Jest to jednostka właściwa w zakresie ochrony przeciwpożarowej kraju1. Zadania tej formacji są na tyle istotne, a zagrożenie, któremu ma przeciwdziałać na tyle duże, że prawodawca postanowił w ten sposób ukształtować sferę ochrony przeciwpożarowej, by funkcjonujące w niej podmioty mogły reagować niezwłocznie. Państwowa Straż Pożarna jest zawodową umundurowaną i wyposażoną w specjalistyczny sprzęt formacją przeznaczoną do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i 1 Prawne aspekty ochrony bezpieczeństwa państwa, pod red. M. Pomykały, J. Rachela, Rzeszów-Warszawa 2012, s.28-29.

149

innymi miejscowymi zagrożeniami. Zgodnie z art. 1 ust.2 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej do jej podstawowych zadań należą: 1) rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń; 2) organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych w czasie pożarów, klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń; 3) wykonywanie pomocniczych specjalistycznych czynności ratowniczych w czasie klęsk żywiołowych lub likwidacji miejscowych zagrożeń przez inne służby ratownicze; 4) kształcenie kadr dla potrzeb Państwowej Straży Pożarnej i innych jednostek ochrony przeciwpożarowej oraz powszechnego systemu ochrony ludności; 5) nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych; 6) prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony ludności; 7) współpraca z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych; 8) współdziałanie ze strażami pożarnymi i służbami ratowniczymi innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie wiążących Rzeczypospolitą Polską umów międzynarodowych oraz odrębnych przepisów; 9) realizacja innych zadań wynikających z wiążących Rzeczypospolitą Polską umów międzynarodowych za nasadach i w zakresie w ich określonych1. Nadrzędnym celem działań PSP jest rozpoznawanie zagrożeń oraz przygotowanie i prowadzenie działań ratowniczych. Ma ona możliwość bezzwłocznej reakcji w przypadku nagłego zagrożenia życia i zdrowia, środowiska i mienia oraz w przypadkach nadzwyczajnych zagrożeń, katastrof i klęsk żywiołowych. W tym zakresie do zadań PSP zalicza się ratownictwo: - biologiczne i chemiczne (neutralizacja czynników zakaźnych i chemicznych); - medyczne (udzielanie pomocy przedlekarskiej); - radiologiczne (ochrona społeczeństwa przed promieniowaniem jonizującym); -techniczne (lokalizacja i ratowanie ludzi w czasie awarii technicznych, katastrof budowlanych, górniczych czy komunikacyjnych)

1 Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej,( Dz. U. 1991 Nr 88 poz. 400).

150

Centralnym organem administracji rządowej w sprawach organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego oraz ochrony przeciwpożarowej jest Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej, podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Zadania i kompetencje Państwowej Straży Pożarnej na obszarze województwa wykonuje wojewoda przy pomocy komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej, oraz komendant powiatowy (miejski) Państwowej Straży Pożarnej1. Krajowy System Ratowniczo- Gaśniczy jest oparty w dużej mierze na organizacji Państwowej Straży Pożarnej. Jego podstawowym celem jest ochrona życia, zdrowia, mienia lub środowiska poprzez walkę z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi, ratownictwo techniczne, chemiczne i od 1997 roku cele Krajowego Systemu Ratowniczo- Gaśniczego obejmują również ratownictwo ekologiczne i medyczne2. Krajowy System Ratowniczo – Gaśniczy zorganizowany jest w sposób zapewniający jego ciągłe funkcjonowanie na poszczególnych poziomach, tj.:

a) powiatowym (Stanowisko Kierowania Komendanta Powiatowego/Miejskiego PSP);

b) wojewódzkim (Stanowisko Kierowania Komendanta Wojewódzkiego PSP);

c) centralnym (Stanowisko Kierowania Komendanta Głównego PSP)3. System funkcjonuje w dwóch stanach: stałym czuwaniu i doraźnym

reagowaniu polegającym na podejmowaniu działań ratowniczych przez własne siły i środki powiatu i gmin, wykonywaniu działań ratowniczych wymagających użycia sił i środków spoza powiatu, wtedy uruchamiany jest poziom wspomagania i koordynacji za szczebla wojewódzkiego, a przy dużych i złożonych działaniach ratowniczych ze szczebla centralnego ( krajowego)4. Znakomita większość zasobów KSRG (sił i środków), na co dzień znajduje się w Jednostkach Ratowniczo – Gaśniczych (JRG) lub Jednostkach Ochotniczej Straży Pożarnej (OSP), podległych odpowiednim komendom powiatowym (miejskim) PSP. Zasoby te, łącznie z zasobami nie przynależnymi do KSRG, 1 K. Sienkiewicz- Małyrujek, Z. T. Niczyporuk, Bezpieczeństwo Publiczne. Zarys problematyki, Gliwice 2010, s.98-100. 2 K. Wójtowicz, Organizacja i funkcjonowanie Państwowej Straży Pożarnej w Polsce, Warszawa 2012, s.16. 3R. Grosset, Rola krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego w bezpieczeństwie wewnętrznym państwa, [ w:] Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych. Rola i zadania administracji publicznej, Inowrocław 2000, s.14. 4Zarządzanie kryzysowe, Dylematy zagrożeń i bezpieczeństwa państwa, Tom III, pod red. B. Kaczmarczyk, B. Kogut, P. Kobes, Legnica 2013, s.93-97.

151

wykorzystywane są do realizacji działań ratowniczych na obszarze odpowiedniego terytorialnie powiatu i podległych mu gmin1.

Źródło: [file:///C:/Users/Ja/Desktop/schematblokowyksrg.pdf],

[dostęp:13.03.2015]

1 Zarządzanie kryzysowe w systemie bezpieczeństwa narodowego, pod red. G. Sobolewskiego, D. Majchrzaka, Warszawa 2011, s.272.

152

Zgodnie z właściwością terytorialną Krajowy System Ratowniczo –

Gaśniczy tworzą oraz koordynują jego funkcjonowanie następujące organy władzy:

a) wójt ( burmistrz lub prezydent miasta); b) starosta; c) wojewoda.

Wójt (burmistrz lub prezydent miasta) działa w zakresie zadań ustalonych przez wojewodę. Starosta określa zadania i kontroluje zadania na obszarze powiatu, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia, środowiska i mienia zarządza systemem przy pomocy powiatowego zespołu zarządzania kryzysowego. Wojewoda określa zadania i kontroluje ich wykonanie na obszarze województwa, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia, środowiska i mienia zarządza systemem przy pomocy wojewódzkiego zespołu reagowania kryzysowego. Poziom powiatowy KSRG jest podstawowym poziomem wykonawczym działań ratowniczych na obszarze gmin i powiatu. Na poziomie powiatowym KSRG przyjmowane są wszelkie zgłoszenia o zdarzeniach wymagających podjęcia działań ratowniczych w oparciu o procedury ujęte w planach ratowniczych oraz realizowane są działania ratownicze, również wówczas, gdy siły i środki gminnych podmiotów ratowniczych są niewystarczające i wymagają wsparcia z poziomu wojewódzkiego i krajowego1. Na poziomie powiatowym system tworzą następujące podmioty: • Komenda powiatowa ( miejska) PSP; • Jednostki ochrony przeciwpożarowej mające siedzibę na obszarze powiatu włączone do systemu, a przede wszystkim jednostki ratowniczo-gaśnicze PSP, a ponadto takie jak: - ochotnicze straże pożarne; - zakładowe straże pożarne; - zakładowe służy ratownicze; - gminne zawodowe straże pożarne; - terenowe służy ratownicze; - inne jednostki ratownicze; • Powiatowy zespół zarządzania kryzysowego, działający na podstawie ustawy o zarządzaniu kryzysowym; • Włączone do systemu inne służby, inspekcje, straże i instytucje;

1 B. Kaczmarczyk, B. Kogut, P. Kobes, op. cit.,s.93-97.

153

• Specjaliści w sprawach ratownictwa i inne podmioty, włączeni do systemu w drodze umowy cywilnoprawnej. Powiatowy KSRG jest podstawowym narzędziem starosty służącym do realizowania zadań ratowniczych na obszarze powiatu w czasie pożaru, klęski żywiołowej lub likwidacji innych miejscowych zagrożeń. W celu zapewnienia warunków realizacji bieżących zadań ratowniczych przez podmioty KSRG na obszarze powiatu do obowiązków starosty należy: • Uzgadnianie współdziałania podmiotów systemu; • Zatwierdzanie planów ratowniczych oraz programów działania powiatowych służb, inspekcji i straży oraz innych jednostek organizacyjnych powiatu w zakresie ich udziału w KSRG; • Określenia zadań KSRG na obszarze powiatu oraz kontrola ich realizacji; • Uwzględnienie w projekcie budżetu powiatu niezbędnych środków finansowania elementów systemu , oraz dysponowanie rezerwą budżetową powiatu; • Powoływanie i przewodniczenie powiatowemu zespołowi reagowania kryzysowego. W sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia lub środowiska oraz w stanach kryzysu starosta kieruje KSRG w zakresie: • określania celów do osiągnięcia i priorytetów działań ratowniczych; • zabezpieczenia logistyki dla sił ratowniczych i pomocniczych; • zapewnieni minimalnych wymogów do przetrwania ludności na obszarach ( lub z obiektów) dotkniętych zdarzeniem; • nadzorowania realizacji przydzielonych zadań oraz monitorowania przebiegu działań ratowniczych Dla odpowiedniego przygotowania powiatu do zwalczania powstałych zagrożeń i usuwania ich skutków oraz koordynacji działań ratowniczych starostowie posiadają kilka narzędzi: • plan ratowniczy powiatu zawierający podstawowe zadania i procedury postępowania na wypadek zagrożeń, plan taki opracowuje komendant powiatowy PSP, a zatwierdza starosta, określone są w nim zadania dla podmiotów wchodzących w skład KSRG, podmiotów współdziałających oraz zasady i sposób ich alarmowania, komendant powiatowy PSP uzgadnia plan z jednostkami systemu ratowniczego oraz podmiotami współdziałającymi w części dotyczącej ich zadań; • powiatowy zespół reagowania kryzysowego, który jest organem doradczym starosty; • powiatowe centrum zarządzania kryzysowego.

154

Kluczowym ogniwem w strukturze komendy powiatowej ( miejskiej) są jednostki ratowniczo – gaśnicze, przeznaczone do prowadzenia akcji ratowniczo – gaśniczych w czasie pożaru i innych nadzwyczajnych zagrożeń. Składają się z dowództwa, sekcji, zastępów i rot. Dowódcą jednostki z reguły jest oficer, przygotowany do organizowania pracy jednostki, jej szkolenia i doskonalenia zawodowego oraz kierowania akcjami ratowniczo-gaśniczymi. W przypadku bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa wspólnoty samorządowej, w szczególności życia i zdrowia, wójt (burmistrz, prezydent) lub starosta może wydać komendantowi powiatowemu (miejskiemu) polecenie podjęcia działań, zmierzających do usunięcia takiego zagrożenia. W takim przypadku starosta lub wójt ponoszą wyłączną odpowiedzialność za treść i skutki polecenia. Polecenie, o którym mowa, wymaga potwierdzenia pisemnego. W sytuacji braku możliwości wykonania polecenia komendant powiatowy niezwłocznie przedkłada sprawę komendantowi wojewódzkiemu. Najważniejszymi sposobami i środkami w działaniach PSP między innymi są wykonywane czynności kontrolno-rozpoznawcze, postępowanie mandatowe i egzekucyjne, środki edukacyjne i wychowawcze. Czynności kontrolno-rozpoznawcze regulowane są ustawami pożarniczymi, wydanymi do nich przepisami wykonawczymi oraz zarządzeniami, wytycznymi i instrukcjami Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej. Najważniejszym aktem prawnym jest Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 24 października 2005 roku w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych przez Państwową Straż Pożarną oraz osób upoważnionych do ich przeprowadzenia1. Czynności, o których mowa, obejmują w szczególności:

• kontrolę przestrzegania przepisów przeciwpożarowych; • rozpoznawanie zagrożeń innych niż pożarowe; • wstępne ustalenie przyczyn oraz okoliczności powstania i

rozprzestrzeniania się pożarów2. Wyniki czynności kontrolno - rozpoznawczych, które zostały przeprowadzone na terenie powiatu (miasta na prawach powiatu) 1Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i administracji dnia 24 października 2005 r. w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych przez Państwową Straż Pożarną, ( Dz.U.2005.225.1934). 2 A. Warmiński, Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego w Polsce, Warszawa 2013, s. 371-372.

155

gromadzi właściwy miejscowo komendant powiatowy państwowej straży pożarnej w formie wyników kontroli przestrzegania przepisów przeciwpożarowych, wyników kontroli działań, które zapobiegają poważnym awariom przemysłowym, czy katalogu zagrożeń. Wyniki te stanowią podstawę analizy przyczyn występujących zagrożeń w sferze ochrony przeciwpożarowej i przeciwdziałania pożarom. Komendant powiatowy państwowej straży pożarnej, w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów przeciwpożarowych, posiada kompetencje do nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie, jak również wstrzymania robót, czy zakazania używania maszyn, urządzeń, bądź środków transportowych oraz eksploatacji pomieszczeń, obiektów lub ich części, o ile stwierdzone uchybienia mogą powodować zagrożenie życia ludzi lub bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru, co czyni w drodze decyzji administracyjne, która podlega natychmiastowemu wykonaniu1. Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy wspomagają na zasadzie zawartych porozumień służby, inspekcje i straże, między innymi: Policja, Straż Graniczna, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Państwowa Agencja Atomistyki, Stacje Ratownictwa Górniczego, Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa (SAR), Lotnicze Pogotowie Ratunkowe, a także organizacje pozarządowe: OSP, GOPR, WOPR, TOPR, Aeroklub Polski, PCK, ZHP, Polski Związek Alpinizmu2. Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej jest ogólnopolskim, samorządnym, trwałym stowarzyszeniem, które zrzesza Ochotnicze Straże Pożarne i inne osoby prawne w celu reprezentowania ich interesów oraz propagowania i realizacji celów statutowych. Związek jest kontynuatorem chlubnych tradycji ruchu strażackiego wyrażających się w niesieniu bezinteresownej pomocy ludziom i służeniu Ojczyźnie. Związek wykonuje zadania o charakterze użyteczności publicznej w zakresie ochrony przeciwpożarowej, wspiera różnorodne formy pracy kulturalno-oświatowej, popularyzuje dorobek historyczny ruchu strażackiego, rozwija działalność artystyczną i sportową w Ochotniczych Strażach Pożarnych. Związek działa na podstawie ustawy z dnia 7

1M. Karpiuk, Zadania i kompetencje zespolonej administracji rządowej w sferze bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Aspekty materialne i formalne, Warszawa 2013,s.419-421. 2B. Kaczmarczyk, B. Kogut, P. Kobes , op. cit.,s.93-97.

156

kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach i ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. O ochronie przeciwpożarowej1 oraz własnego statutu. Celem Związku jest w szczególności: - działanie na rzecz ochrony życia, zdrowia i mienia przed pożarami, klęskami żywiołowymi i zagrożeniami ekologicznymi lub innymi miejscowymi zagrożeniami, - rzecznictwo i reprezentowanie członków Związku wobec organów administracji publicznej, - wykonywanie zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej zleconych przez organy administracji publicznej, - współtworzenie i opiniowanie aktów normatywnych dotyczących ochrony przeciwpożarowej, - działanie na rzecz ochrony środowiska, - informowanie o występujących zagrożeniach pożarowych i innych zagrożeniach miejscowych oraz sposobach im zapobiegania, - rozwijanie i upowszechnianie działalności kulturalnej, - rozwijanie i krzewienie kultury fizycznej i sportu, - organizowanie pożarniczego i obronnego wychowania dzieci i młodzieży. Powyższe cele realizowane są przez: - współdziałanie z Państwową Strażą Pożarną, organami administracji publicznej oraz innymi podmiotami, - udzielanie pomocy OSP w wyposażeniu w sprzęt, zaopatrywanie w mundury, odznaki i dystynkcje oraz organizowanie szkoleń, - gromadzenie środków finansowych, - zapewnienie doradztwa prawnego w zakresie funkcjonowania OSP, - mobilizowanie społeczeństwa do udziału w realizacji zadań ochrony przeciwpożarowej, - inicjowanie i organizowanie imprez sportowych oraz przeglądów dorobku amatorskiego ruchu artystycznego OSP, - prowadzenie działalności wydawniczej, organizowanie wystaw, udzielanie pomocy w gromadzeniu eksponatów muzealnych, - przedstawianie organom administracji publicznej wniosków dotyczących doskonalenia stanu ochrony przeciwpożarowej, - popieranie wynalazczości i racjonalizacji w dziedzinie ochrony przeciwpożarowej2.

1 Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz.U. 1991 nr 81 poz. 351. 2 Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej, [http://www .zosprp.pl/], dostęp:[02.01.2015]

157

Mianem społecznych organizacji ratowniczych określa się m.in. Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe oraz Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. Co warte odnotowania, organizacjom tym przyznane zostały na drodze ustaw oddzielne uprawnienia. W przypadku WOPR jest to ustawa z 18 sierpnia 2011 r.: ustawa o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych, a GOPR i TOPR – ustawa o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich1. WOPR - Formacja ta jest stowarzyszeniem działającym na podstawie ustawy o sporcie2 oraz prawa o stowarzyszeniach3. Zgodnie z ww. aktami prawnymi ratownictwo wodne może wykonywać Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe oraz inne podmioty, jeżeli uzyskały zgodę ministra właściwego do spraw wewnętrznych, zwane dalej „podmiotami uprawnionymi do wykonywania ratownictwa wodnego”. Celem działalności stowarzyszenia jest czuwanie nad bezpieczeństwem życia i zdrowia na wodach. Do jego zadań należy prowadzenie propagandy bezpieczeństwa kąpieli, upowszechniania nauki pływania, szkolenia ratowników dom udzielania pomocy doraźnej raz nadawania stopni ratowniczych oraz określania uprawnień do prowadzenia działań ratowniczych w zależności od posiadanych kwalifikacji. Do zadań profilaktycznych należy rozpoznawanie zagrożeń oraz wydawanie ekspertyz w zakresie bezpieczeństwa osób na terenie działania oraz: - występowanie do kierowników obiektów i urządzeń wypoczynkowych, sportowych, rekreacyjnych i turystycznych, położonych nad wodą o usunięcie stwierdzonych zagrożeń lub o wstrzymanie eksploatacji; -występowanie do organów administracji samorządowej oraz stosownie do właściwości do dyrektora parku narodowego o nakazanie usunięcia zagrożeń, jak również o wstrzymanie eksploatacji albo zamknięcia obiektów lub urządzeń. Członkami WOPR mogą być zarówno osoby fizyczne jak i prawne. Najwyższą władzą w stowarzyszeniu jest Krajowy Zjazd WOPR, który odbywa się co 5 lat, następnie Zarząd Główny, Główna Komisja

1A. Morawski, Rola organizacji pozarządowych w procesie zarządzania

kryzysowego,s.195-196. [http://oapuw.pl /wpcontent/uploads/2013/11/A.Morawski-rola- organizacji-pozarzadowych-w-procesie- zarzadzania-kryzysowego-Kopia.pdf], dostęp [05.01.2015]

2 Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, Dz. U. 2010 Nr 127 poz. 857 3 Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach, Dz. U. 1989 Nr 20, poz.104 z późn. zm.

158

Rewizyjna, oraz Sąd Honorowy1. Bezpośrednim wskaźnikiem efektywności skuteczności jest zmniejszenie liczby utonięć. Skuteczność powinna w efekcie końcowym przekładać się na powodzenie akcji ratunkowej2.

Ratownictwo górskie mogą wykonywać Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe oraz inne podmioty, jeżeli uzyskały zgodę ministra właściwego do spraw wewnętrznych, zwane dalej „podmiotami uprawnionymi do wykonywania ratownictwa górskiego” , które polegają na organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia w górach oraz transportowaniu zwłok z gór3. Terenem działania jest obszar Beskidu Niskiego, Beskidu Wyspowego, Beskidu Średniego, Beskidu Sądeckiego, Beskidu Żywieckiego, Beskidu Małego, Beskidu Śląskiego, Bieszczadów, Gorców, Pienin, Sudetów Wschodnich, Sudetów Środkowych, Sudetów Zachodnich, Tatr, pasma Spisko- Gubałowskiego oraz Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej z wyłączeniem obszarów jednostek osadniczych i dróg publicznych4.

W ramach ratownictwa górskiego podejmowane są działania ratownicze polegające w szczególności na:

1) przyjęciu zgłoszenia o wypadku lub innym zdarzeniu; 2) dotarciu na miejsce wypadku z wyposażeniem ratowniczym; 3) udzieleniu kwalifikowanej pierwszej pomocy; 4) zabezpieczeniu i ewakuacji osób przebywających w górach z

terenów stanowiących zagrożenie dla życia i zdrowia; 5) transporcie osób, które uległy wypadkowi lub są narażone na

niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia do miejsca, gdzie jest możliwe podjęcie medycznych czynności ratunkowych przez jednostki systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne, o których mowa w art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, po uprzednim uzgodnieniu miejsca przekazania osoby, której udzielono pomocy w ramach działań ratowniczych, z dyspozytorem jednostki systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne;

6) poszukiwaniu osób zaginionych w górach;

1 A. Ferenc, Zintegrowany System Ratowniczy w Polsce. Warszawa 2006, s. 89-90. 2 D. Skalski, S. Przybylski, Edukacja ratowników wodnych i ich miejsca pracy, Skarszewy 2014, s.13. 3 Ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich ,art. 5, Dz.U. 2011 nr 208 poz. 1241 4 Ibidem art.2 pkt 1

159

7) transporcie zwłok z gór1. Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa górskiego:

1) organizują, kierują, koordynują i bezpośrednio prowadzą działania ratownicze w ramach ratownictwa górskiego;

2) organizują i prowadzą szkolenia ratowników górskich i narciarskich oraz psów ratowniczych, w tym psów lawinowych, wraz z ich przewodnikami;

3) nadają uprawnienia ratownicze i instruktorskie w zakresie ratownictwa górskiego, ratownictwa narciarskiego, ratownictwa z użyciem psów oraz ratownictwa podwodnego w akwenach górskich i jaskiniach;

4) prowadzą dokumentację działań ratowniczych, o których mowa w pkt 1, w tym rejestr działań ratowniczych;

5) prowadzą działalność profilaktyczną i edukacyjną dotyczącą bezpieczeństwa w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich2.

Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa górskiego z chwilą stwierdzenia zagrożeń nadzwyczajnych, które mają istotny wpływ na bezpieczeństwo osób w górach lub na zorganizowanych terenach narciarskich, mogą wydawać zalecenia:

1) zarządzającemu zorganizowanym terenem narciarskim oraz podmiotom, o których mowa w art. 3 ust. 1, w sprawie usunięcia stwierdzonych zagrożeń w zakresie bezpieczeństwa osób lub wstrzymania eksploatacji obiektu i urządzenia, lub zamknięcia terenu dla ruchu osób do czasu ustąpienia lub usunięcia tych zagrożeń;

2) osobom uprawiającym sport, rekreację lub turystykę w górach lub na zorganizowanych terenach narciarskich. Zalecenie, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, wydane w formie ustnej, powinno zostać potwierdzone na piśmie i zawierać określenie rodzaju zagrożenia nadzwyczajnego, nazwę podmiotu uprawnionego do wykonywania ratownictwa górskiego oraz imię i nazwisko osoby wydającej zalecenie3.

Oprócz wyżej wymienionych, za społeczne organizacje ratownicze można uznać wszelkie stowarzyszenia zrzeszające zainteresowanych ratownictwem, prowadzące szkolenia w zakresie pierwszej pomocy i kwalifikowanej pierwszej pomocy. Przykładem takiej organizacji jest Polski Czerwony Krzyż, który oprócz działalności 1 Ibidem art. 6 2 Ibidem art.7 3 Ibidem art.9

160

humanitarnej prowadzi edukacje w zakresie pierwszej pomocy1. Polski Czerwony Krzyż jest to najstarsza polska organizacja

humanitarna będąca członkiem Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. Zajmuje się udzielaniem pomocy humanitarnej w czasie klęsk i wojen, pomocą socjalną, nauką pierwszej pomocy, prowadzeniem zabezpieczeń medycznych imprez masowych, propagowaniem idei honorowego krwiodawstwa, rozpowszechnianiem znajomości międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych. Polski Czerwony Krzyż działa na podstawie Ustawy z dnia 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym Krzyżu2 oraz wydanego na jej podstawie Statutu zatwierdzonego Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 20 września 2011 r. PCK jest stowarzyszeniem krajowym Czerwonego Krzyża Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu Konwencji Genewskich o ochronie ofiar wojny z dnia 12 sierpnia 1949 roku3 i Protokołów dodatkowych do tych Konwencji z dnia 8 czerwca 1977 roku4. Cele statutowe PCK to:

• wspomaganie w czasie konfliktu zbrojnego wojskowej i cywilnej służby zdrowia

• prowadzenie działalności humanitarnej na rzecz ofiar konfliktów zbrojnych

• upowszechnianie znajomości międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych

• prowadzenie Krajowego Biura Informacji i Poszukiwań w celu odnajdywania zaginionych w czasie konfliktów zbrojnych i scalania rozdzielonych przez wojny rodzin

• upowszechnianie zasad i ideałów Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca

• współpraca z władzami publicznymi w trosce o zapewnienie poszanowania międzynarodowego prawa humanitarnego

• prowadzenie działalności na rzecz rozwoju krwiodawstwa i krwiolecznictwa oraz pozyskiwania honorowych dawców krwi

1 A. Morawski, Rola organizacji pozarządowych…,op. cit., s.197. 2 Ustawa z dnia 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym Krzyżu, Dz.U. 1964 nr 41 poz. 276. 3 Konwencje o ochronie ofiar wojny podpisane w Genewie dnia 12 sierpnia 1949 r. Dz.U. 1956 nr 38, poz.171 i 179. 4 Protokoły dodatkowe do tych Konwencji z dnia 8 czerwca 1977 r. Dz.U. 1992 nr 41 poz.175.

161

• niesienie pomocy ofiarom klęsk żywiołowych lub katastrof w kraju i za granicą

• przygotowywanie społeczeństwa do właściwych zachowań w przypadku wystąpienia klęski i katastrofy

• prowadzenie działalności w dziedzinie opieki i pomocy społecznej • prowadzenie działalności w dziedzinie ochrony zdrowia, w tym w

zakresie poprawy zdrowia publicznego • przeciwdziałanie uzależnieniom • prowadzenie szkolenia w zakresie pierwszej pomocy • działania na rzecz osób poszkodowanych w wypadkach

komunikacyjnych • prowadzenie działań upowszechniających zasady bezpiecznego

zachowania się na drodze • rozwijanie działalności dzieci i młodzieży • organizacja i prowadzenie placówek edukacyjno-oświatowych,

opiekuńczych i socjalnych, wypoczynkowych, rehabilitacyjnych, leczniczych oraz innych

• działania na rzecz osób niepełnosprawnych • prowadzenie działań na rzecz mniejszości narodowych • prowadzenie szkoleń w zakresie aktywizacji zawodowej osób

podlegających wykluczeniu społecznemu • realizacja innych zadań zgodnych z celami PCK, w tym zadania

publiczne zlecone przez organy administracji państwowej i samorządowej

• rekrutacja i szkolenie personelu i wolontariuszy niezbędnych do wykonywania swoich zadań1.

Związek Harcerstwa Polskiego jest ogólnopolskim, patriotycznym stowarzyszeniem należącym do światowego ruchu skautowego. Jest organizacją otwartą i apolityczną. Jednak Związek Harcerstwa Polskiego to nie tylko organizacja, to przede wszystkim ruch społeczny kształtujący postawy i charaktery. Wspiera wychowanie dzieci i młodzieży zgodnie z harcerskimi wartościami, takimi jak: patriotyzm, braterstwo, przyjaźń, służba, wiara, praca, sprawiedliwość, wolność i pokój2.Polski Związek Alpinizmu powstał w 1974 roku z przekształcenia przedwojennego Klubu Wysokogórskiego. Jest federacją klubów i sekcji zrzeszających

1 Polski Czerwony Krzyż, [http://pl.wikipedia.org/wiki/Polski_Czerwony_Krzy %C5%BC], dostęp[02.02.2015] 2 Związek Harcerstwa Polskiego [http://zhp.pl/?gclid=CKbyyJPSkcQCFcHTcgodwJkA-w],dostęp[10.02.2015]

162

taterników, grotołazów, narciarzy wysokogórskich i zawodników wspinaczki sportowej (zobacz listę klubów). Na forum międzynarodowym polska organizacja wysokogórska jest znana już od roku 1932 jako członek założyciel Union Internationale des Associations d'Alpinisme(UIAA), oraz jako członek Union Internationale de Speleologie (UIS). PZA koordynuje działalność sportową i szkoleniową, organizuje wyprawy narodowe, nadaje uprawnienia instruktorskie, zajmuje się ochroną przyrody oraz profilaktyką wypadkową. Na terenie Tatr PZA prowadzi Centralny Ośrodek Szkoleniowy na

Hali Gąsienicowej oraz 3 obozowiska taternickie. Organem informacyjnym PZA jest kwartalnik "Taternik"1. Podsumowanie

Głównym organizatorem działań ratowniczych jest państwo, realizujące swoje funkcje i zadania ochronne. Państwo polskie, wypełniając konstytucyjny obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom m. in. powołuje i utrzymuje odpowiednie siły i środki, mające na celu ochronę i obronę ludności przed zagrożeniami (związanymi z działaniami sił przyrody jak i człowieka). Bezpieczeństwo we wszystkich swoich wymiarach stanowi bardzo ważny aspekt życia społecznego. Zwykle odnoszone jest ono do systemu tworzonego przez ludzi, rzeczy oraz wartości, którego niezakłócone funkcjonowanie ma priorytetowe znaczenie z punktu widzenia każdej jednostki. Do ochrony ludności, w tym ratownictwa, przeznaczone są etatowe, wyspecjalizowane jednostki, których zadaniem jest udzielanie niezbędnej pomocy. Tworzenie systemu ratownictwa wokół państwowej formacji jaką jest Państwowa Straż Pożarna, która działa jako służba zawodowa i jest zarządzana w sposób funkcjonalny, scentralizowany, sprzyja spójności systemu wspieranego przez organizacje pozarządowe w skali kraju. Zapewnia ujednolicenie procedur ratowniczych stosowanych przez poszczególne jednostki. Państwowa Straż Pożarna wykonuje ważne z punktu widzenia społeczeństwa zadania zabezpieczające, uczestnicząc w likwidowaniu skutków groźnych zdarzeń o bardzo różnym charakterze. Jest to jednostka właściwa w zakresie ochrony przeciwpożarowej kraju. Obok państwowych sił ratowniczych istnieje wiele pozarządowych organizacji ratowniczych wyspecjalizowanych w konkretnych rodzajach ratownictwa (m.in. górskie, wodne, wysokościowe, jaskiniowe). Organizacje pozarządowe, które z założenia są niezależne od administracji publicznej, jednocześnie poprzez przyjęcie ich roli w

1 Polski Związek Alpinizmu, [www.pza.org.pl/], dostęp[ 06.02.2015]

163

funkcjonowaniu społeczeństwa, nazywane są trzecim sektorem, odróżniając się od innych podmiotów działalnością non profit, czyli faktem, że ich działalność nie jest nastawiona na zysk. Organizacje pozarządowe nie są lekarstwem na problemy współczesnego świata, jednak stanowią znaczącą siłę, tym większą, im więcej obywateli zechce zaangażować się w aktywność społeczną. Organizacje pozarządowe spieszą z pomocą w akcjach ratowniczych oraz dbają o poszkodowanych po ustaniu zagrożenia, zapewniając im opiekę społeczną, psychologiczną oraz religijną. Istnieje wiele powodów, dla których społeczeństwo powinno być wdzięczne pozarządowym organizacjom ratowniczym, ponieważ dobrowolnie i bezinteresownie narażają życie dla ratowania życia innego człowieka. Jak wykazała przedstawiona problematyka w niniejszej pracy bezpieczeństwo człowieka jest nieodłącznie związane z instytucją państwa, jego siłą i sprawnością. Rola organizacji pozarządowych zajmuje ważne miejsce w ochronie ludności co determinuje jej specyficzny charakter. Dlatego ważne jest, aby wszystkie ogniwa tego łańcucha działały sprawnie i były na jak najwyższym poziomie, i dzięki temu mogły zapewnić nam obywatelom poczucie bezpieczeństwa.

Bibliografia Prawne aspekty ochrony bezpieczeństwa państwa, pod red. M. Pomykały, J. Rachela, Rzeszów-(2012).Amelia, Warszawa, s.28-29. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej,( Dz. U. 1991 Nr 88 poz. 400). Sienkiewicz-Małyrujek K.,Niczyporuk,Z. T.(2010). Bezpieczeństwo Publiczne. Zarys problematyki. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice,s.98-100. Wójtowicz K.(2012).Organizacja i funkcjonowanie Państwowej Straży Pożarnej w Polsce. Promotor, Warszawa, s.16. Grosset R.(2000). Rola krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego w bezpieczeństwie wewnętrznym państwa, [ w:] Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych. Rola i zadania administracji publicznej. Międzynarodowe Forum Ratownictwa, Inowrocław, s.14. Zarządzanie kryzysowe, Dylematy zagrożeń i bezpieczeństwa państwa, Tom III, pod red. B. Kaczmarczyk, B. Kogut, P.Kobes.(2013). Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy, Legnica, s.93-97. Zarządzanie kryzysowe w systemie bezpieczeństwa narodowego, pod red. G. Sobolewskiego, D. Majchrzaka(2011).AON, Warszawa, s.272.

164

Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i administracji dnia 24 października 2005 r. w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych przez Państwową Straż Pożarną, (Dz.U.2005.225.1934). Warmiński A. (2013). Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego w Polsce. Elipsa, Warszawa, s. 371-372. Karpiuk M.(2013).Zadania i kompetencje zespolonej administracji rządowej w sferze bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Aspekty materialne i formalne. AON, Warszawa ,s.419-421. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz.U. 1991 nr 81 poz. 351. Związek Ochotniczych Straży Pożarnych Rzeczypospolitej Polskiej,

[http://www.zosprp.pl/], dostęp [02.01.2015] Morawski A. Rola organizacji pozarządowych w procesie zarządzania kryzysowego,s.195-196. [http://oapuw.pl/wpcontent/uploads/2013/11/A.Morawski-rola-organizacji-pozarzadowych-w-procesie-zarzadzania-kryzysowego-Kopia.pdf], dostęp [05.01.2015] Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, Dz. U. 2010 Nr 127 poz.857 Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach, Dz. U. 1989 Nr 20, poz.104 z późn. zm. Ferenc A. (2006). Zintegrowany System Ratowniczy w Polsce. Promotor, Warszawa, s.89-90. Skalski D., Przybylski S.(2014). Edukacja ratowników wodnych i ich miejsca pracy. Kociewskie WOPR, Skarszewy, s.13. Ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich, Dz.U. 2011 nr 208 poz. 1241 Szymonik A.(2011).Organizacja i funkcjonowanie systemów bezpieczeństwa. Difin, Warszawa, s.200. Ustawa z dnia 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym Krzyżu, Dz.U. 1964 nr 41 poz. 276. Konwencje o ochronie ofiar wojny podpisane w Genewie dnia 12 sierpnia 1949 r. Dz.U. 1956 nr 38, poz.171 i 179. Protokoły dodatkowe do tych Konwencji z dnia 8 czerwca 1977 r. Dz.U. 1992 nr 41 poz.175. Polski Czerwony Krzyż, [http://pl.wikipedia.org/wiki/Polski_Czerwony _Krzy%C5%BC],dostęp:[02.02.2015] Związek Harcerstwa Polskiego [http://zhp.pl/?gclid= CKbyyJ PSkcQCFcHTcgodwJkA-w],dostęp [10.02.2015]

165

ILO ŚCIOWA ORAZ PRZYCZYNOWA ANALIZA WYPADKÓW UTONIĘĆ

W POLSCE W LATACH 2005–2014 Quantitative and casual analysis of drowning accident in Poland

between 2005–2014

Arkadiusz Stanula1, Marek Strzała2, Andrzej Ostrowski2, Arkadiusz Kula 3

1 Katedra Teorii i Praktyki Sportu, Zakład Metodolog ii, Statystyki i Informatyki,

Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach 2 Instytut Sportu, Zakład Sportów Wodnych, Akademia Wychowania Fizycznego

im. Bronisława Czecha w Krakowie 3 Student studiów doktoranckich Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego

Kukuczki w Katowicach


Słowa kluczowe: utonięcia, przyczyny, okoliczności, prewencja Key words: drowning, causes of drowning, circumstances of the drowning, prevention

Streszczenie W pracy przedstawiono charakterystykę utonięć w akwenach zlokalizowanych na

ternie Polski w latach 2005–2014. Celem badań było przedstawienie problemu utonięć w ujęciu statystycznym oraz poszukiwanie przyczyn i okoliczności, które najczęściej współwystępują z tego typu wypadkami. Materiałem badawczym były dane dotyczące ilości utonięć w poszczególnych latach, zaczerpnięte z oficjalnej strony internetowej Komendy Głównej Policji. Analizie poddano dane dotyczące ogólnej ilości utonięć w podziale na płeć ofiar, wiek, okoliczności i rodzaju akwenu oraz stan trzeźwości ofiar. Opracowane dane metodami statystyki opisowej umożliwiły przedstawienie problemu utonięć w postaci szeregów czasowych, na podstawie których możliwe było śledzenie tendencji utonięć na przestrzeni analizowanych lat. Szczegółowe analizy wykazały, że do najczęstszych okoliczności związanych z tonięciem zalicza się kąpiel w miejscach niezabronionych ale niestrzeżonych, natomiast najczęstszą przyczyną wypadków w wodzie jest korzystanie z jej dobrodziejstw przez osoby będące pod wpływem alkoholu.

Abstract The article presents the characteristic of drowning in bodies of water located in

Poland in years 2005–2014. The aim of the study was to describe the problem of drowning in statistical terms and identify reasons and circumstances, which appear along with such accidents. The research material included data concerning the number of drowning in particular years, taken from the official website of the Polish Police Headquarters. The analysis included data concerning the overall number of drowning broken down by the sex, age and sobriety of the sufferer, circumstances of the accident and type of the body of water. Data processed with statistical methods enabled to present the problem of drowning in the form of time series, on the basis of which it was

166

possible to monitor the tendencies of drowning throughout the analyzed years. Detailed analysis revealed, that the most frequent circumstances associated with drowning is bathing in not prohibited, but also unguarded places, while the most common reason of accidents in water is using its blessings by persons under the influence of alcohol.

Wprowadzenie Jednym z najistotniejszych zagrożeń bezpieczeństwa

powszechnego są zdarzenia związane z wodami. Wśród nich najdotkliwsze są te o charakterze katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, mogące przyjąć rozmiary klęski żywiołowej, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach [Stanula, Telak, 2005]. Na wodach powszechnie dostępnych i stanowiących własność prywatną, w tym podmiotów zbiorowych, występują zagrożenia nadzwyczajne o szerszym zakresie i indywidualne wypadki utonięcia osób. Takie wypadki zdarzają się codziennie na całym świecie. Wszędzie tam, gdzie znajduje się jakikolwiek zbiornik wodny, rzeka, morze czy ocean występuje ryzyko utraty życia wskutek utonięcia. Jednakże roczna ilość ofiar utonięć w różnych krajach diametralnie różni się. Ma na to wpływ wiele czynników. Jednym z najważniejszych są warunki hydrologiczne, a więc ilość oraz wielkość znajdujących się w danym kraju rzek, jezior, mórz, sztucznych zbiorników wodnych itp. Tam gdzie jest ich stosunkowo dużo w porównaniu do wielkości powierzchni lądu, tam też ryzyko utonięcia wydaje się większe. Kolejnym z czynników jest ilość mieszkańców danego kraju oraz rozłożenie i gęstość zaludnienia. Im większa liczba mieszkańców skupionych wokół terenów bogatych w zbiorniki wodne tym większe ryzyko śmierci poprzez utonięcie. Następnym szalenie ważnym czynnikiem jest poziom świadomości społeczeństwa o wynikających zagrożeniach z przebywania nad wodą oraz ich poziom umiejętności pływania i właściwego reagowania w sytuacjach zagrożenia życia w wodzie. Innym równie ważnym czynnikiem jest ilość oraz poziom wyszkolenia służb odpowiadających za bezpieczeństwo osób przebywających nad wodą, różnorodność oraz jakość posiadanego przez nich sprzętu. Następną ważną rolę odgrywa klimat jaki panuje w danym kraju. Jeśli jest on suchy to ilość utonięć powinna być niższa jeśli jest gwałtowny ze skłonnością do częstego występowania powodzi to ilość utonięć powinna być wyższa. Przedstawione powyżej czynniki w dużej mierze determinują ilość ofiar utonięć danego kraju.

Wypadki utonięć są trzecią w kolejności przyczyną przedwczesnej utraty życia, łącznie stanowiąc 7% wszystkich wypadków

167

ze skutkiem śmiertelnym. Według statystyk, corocznie tonie około 450 tys. osób na świecie, w tym w Europie około 20 tys. osób. W Polsce w latach 1962–2003 utonęło ponad 42 tys. osób, co oznacza, że średnio każdego roku w ten sposób traci życie prawie tysiąc osób [Hołyst, 2006]. W ostatnich latach notuje się jednak systematyczny spadek utonięć. Napawa to ostrożnym optymizmem i z pewnością świadczy o efektywności działań administracji publicznej, a także organizacji pozarządowych w realizacji misji działania na rzecz zmniejszania liczby osób tonących w wodach polskich. Światowa organizacja zdrowia oblicza specjalny współczynnik nazwany „crude death rate”, dla opisania ile na 100 000 zgonów w danym kraju spowodowanych jest utonięciem. Na podstawie statystyk zaczerpniętych ze strony internetowej Komendy Głównej Policji (KGP) oraz danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) nt. liczby ludności w Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1998–2014 obliczony został wskaźnik utonięć na 100 tysięcy mieszkańców, który został zilustrowany na poniższej rycinie.

Ryc. 1. Wskaźnik ilości utonięć w Polsce w latach 1998–2014 (1:100 000

mieszkańców). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KGP (utonięcia) oraz GUS (liczba

ludności). Dla kontrastu można przytoczyć dane na temat utonięć w krajach

Europy Zachodniej, takich jak Niemcy, Wielka Brytania czy Francja. W 2012 roku na terenie Niemiec utonęło 383 osób, co w przeliczeniu na wskaźnik crude death rate wynosi jedynie 0,51 i stanowi 0,05% wszystkich zgonów w kraju. Z kolei w Wielkiej Brytanii w analogicznym

168

okresie utonęło 322 osoby, co w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców wynosi 0,42 i również stanowi to 0,05 % ogólnej liczby zgonów. W 2010 roku we Francji utonęło 1047 osób, z których dużą liczbę stanowili turyści zagraniczni. Wskaźnik crude death rate obliczony w 2010 roku dla Francji wyniósł 1,66. Na podobnym poziomie do Polski pod względem wielkości wskaźnika utonięć znajdują się Węgry. W 2012 roku na Węgrzech w wyniku utonięcia życie straciło 131 osób co daje 0,1 % udziału w ogólnej liczbie zgonów. Współczynnik crude death rate obliczony przez WHO dla Węgier w 2012 roku wyniósł 1,32. Jak można zaobserwować na rycinie 1 jedynie w 2010 roku wskaźnik utonięć w Polsce obniżył się do poziomu nieco niższego od 1 (0,96), lecz niestety w kolejnych latach wskaźnik ten ponownie rośnie.

Przytoczone powyżej dane stanowią ogólnospołeczny problem i nie do końca wytłumaczony zespół faktów. Stąd w celu wyjaśnienia ilościowych statystyk obrazujących skalę zjawiska wypadków utonięć w latach 2005–2014 postanowiono dokonać ich analizy pod kątem okoliczności w jakich one zachodzą. Na tej podstawie można budować modele przyczynowo-skutkowe pozwalające podejmować określone decyzje, mające na celu zmniejszenie ogólnej ilości wypadków utonięć, a tym samym poprawę wskaźnika crude death rate.

Materiał i metody badań Materiał stanowiący podstawę do ilościowej oraz przyczynowej

analizy utonięć jakie miały miejsce w akwenach znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie objętym badaniami został zaczerpnięty z serwisu internetowego Komendy Głównej Policji [http://statystyka.policja.pl]. Materiał badawczy został opracowany metodami statystycznymi, określając wartości średnie (m), odchylenie standardowe (SD), wartości minimalne oraz maksymalne (min., maks.). Do obliczeń wykorzystano program Statistica v.12 PL (StatSoft, Inc., 2014).

Wyniki badań Analizując na przestrzeni wielu lat ogólną ilość wypadków

utonięć można zauważyć tendencję do ich zmniejszania się. W latach 2010–2011 ich liczba po raz pierwszy spadła do poziomu poniżej 400 osób. W kolejnych latach liczba zgonów w wodzie zaczęła narastać, osiągając w 2013 roku 709 ofiar, a więc wielkością zbliżając się do najtragiczniejszych czasów z końca lat dziewięćdziesiątych ubiegłego

169

stulecia. Porównując płeć ofiar wypadków utonięć należy stwierdzić, że w całym analizowanym okresie dotyczą one głównie mężczyzn, których ilość jest od 5 do 7 razy większa niż kobiet (w 2014 roku nawet 9-krotnie więcej). Na rycinie 2 przedstawiono szczegółową charakterystykę utonięć w poszczególnych latach.

Ryc. 2. Charakterystyka ilościowa wypadków utonięć w latach 1998–

2014 z podziałem na płeć ofiar. Opracowanie własne na podstawie danych KGP.

W kolejnym etapie analizy zgonów wynikających z procesu

tonięcia dokonano porównania wieku ofiar. Największą grupą osób, które utraciły życie w wodzie są osoby powyżej 50 roku życia. W analizowanym okresie ilość ofiar w tym przedziale wiekowym zawierała się od 123 do 268 (średnio w roku wynosiła 190 osób). Niestety, dużo jest także przypadków, gdzie ofiarami tonięcia są dzieci i nieletni, najprawdopodobniej pozostawione bez opieki lub będące pod opieką, ale kąpiące się na niestrzeżonym terenie. Wprawdzie w porównaniu do osób pełnoletnich odsetek dzieci, które utonęły jest niewielki to jednak liczby utraconych istnień robią wrażenie. Średnio na rok wskutek tonięcia ginie około 11 dzieci w wieku do 7 lat, około 19 w wieku 8–14 lat oraz około 30 w wieku 15–18 lat (ryc. 3).

170

Ryc. 3. Charakterystyka ilościowa wypadków utonięć w latach 1998–

2014 z podziałem na wiek ofiar. Opracowanie własne na podstawie danych KGP.

Analiza utonięć ze względu na rodzaj akwenów, w których

wydarzyły się wypadki wskazuje, że najczęściej dochodziło do nich w rzekach oraz w jeziorach. Naniesione trendy liniowe na krzywych obrazujących procentowe ujęcie ilości wypadków utonięć w latach 2005–2014 (ryc. 4A, 4B) wskazują stałą i utrzymującą się tendencję w tym zakresie. Zarówno w przypadku jezior jak i cieków najtragiczniejsze były lata 2013 i 2014, podczas których utonęło 132 i 145 osób (jeziora) oraz 203 i 190 osób (rzeki). Wypadki utonięć w rzekach i jeziorach stanowią około 30% wszystkich wypadków związanych z tonięciem w akwenach na terenie Polski. Szczególną uwagę należy zwrócić na statystyki dotyczące utonięć w morzu oraz różnego rodzaju zalewach (ryc. 4C, 4D). Liczba osób, które tracą życie w tego typu akwenach nie jest tak duża jak w przypadku jezior czy cieków, jednak wciąż rosnący trend powinien być sygnałem ostrzegawczym dla odpowiednich służb i decydentów.

171

Ryc. 4. Charakterystyka procentowa ilości wypadków utonięć w

stosunku do ogólnej ich liczby, w akwenach różnego typu: A – rzeki, B – jeziora, C – morze, D – zalewy.

Opracowanie własne na podstawie danych KGP.

Badając wypadki utonięć nie sposób odnieść się do okoliczności w jakich one występują. Najwięcej zdarzeń śmiertelnych odnotowuje się podczas kąpieli w miejscach, w których kąpiel jest dozwolona, lecz brak jest nadzoru ze strony powołanych do tego celu odpowiednich służba ratowniczych (ryc. 5A). Rocznie wypadki w tych okolicznościach stanowią około 20% wszystkich utonięć. I choć napawa optymizmem tendencja obniżania się odsetka osób ginących w tych okolicznościach, to jednak wciąż są to ilości osób zbliżone do około 100 rocznie. Najtragiczniejszym pod tym względem był rok 2010, w którym śmierć w wodzie poniosły 134 osoby. Około 10% liczby wszystkich wypadków utonięć związanych jest z kąpielą w miejscach objętych zakazem (ryc. 5B). W tych okolicznościach każdego roku średnio ginie około 44 osób, przy czym podobnie jak poprzednio trend jest nieznacznie malejący. Grupą narażoną na wypadki utonięć w wodzie są wędkarze oraz rybacy (ryc. 5C), którzy podczas realizowania swojego hobby lub czynności zawodowych rocznie przyczyniają się do powiększania tragicznych statystyk. Szacuje się, że ilość zdarzeń w tych okolicznościach w stosunku do wszystkich wypadków utonięć wynosi około 8%, przy czym warto podkreślić, iż tendencja ta jest progresywna. Ostatnią grupą okoliczności związanych z utonięciami są przypadki braku zachowania

A B

D C

172

należytej ostrożności w związku z przebywaniem nad wodą (ryc. 5D). Rocznie w tych okolicznościach ginie około 50 osób, i jak wskazuje wykreślony na podstawie danych procentowych trend liniowy jest to stała tendencja.

Ryc. 5. Charakterystyka procentowa ilości wypadków utonięć w

stosunku do ogólnej ich liczby, w zależności od okoliczności: A – kąpiel w miejscu niestrzeżonym, lecz niezabronionym; B – kąpiel w miejscu

zabronionym; C – nieostrożność podczas łowienia ryb; D – nieostrożność podczas przebywania nad wodą.

Opracowanie własne na podstawie danych KGP.

Zarówno do przyczyn jak i okoliczności można zaliczyć wypadki

utonięć, w których ofiarami były osoby będące pod wpływem alkoholu lub innego typu środków odurzających. Na podstawie danych można stwierdzić, iż rocznie w tego typu okolicznościach ginie około 160 osób, co stanowi aż 30% spośród wszystkich zgonów wskutek utonięcia. Statystyki wskazując jak duży jest to problem społeczny, powinny uwrażliwi ć instytucje państwowe oraz organizacje pozarządowe w celu podjęcia środków zapobiegawczych. Charakterystykę ilości utonięć osób będących w stanie pod wpływem alkoholu oraz osób trzeźwych zaprezentowano na rycinie 6.

A B

C D

173

Ryc. 6. Charakterystyka ilości wypadków utonięć osób będących pod

wpływem alkoholu oraz w stanie trzeźwości. Opracowanie własne na podstawie danych KGP

Dyskusja

Obcowanie człowieka z wodą zawsze wiąże się z ryzykiem, które człowiek ponosi z konieczności, jak i pobudek hedonistycznych. Nawet dobrze opanowana umiejętność pływania nie gwarantuje komfortu w tym nienaturalnym dla człowieka środowisku. Liczba utonięć przypomina jak wiele tajemnic i pułapek kryje w sobie żywioł wody, chociaż nie zawsze będący jednoznacznym „winowajcą” wypadku. W życiu społecznym, naukowym i kulturze bycia istnieje coraz większe zapotrzebowanie na poszerzoną wiedzę o kompilacji i wzajemnych uwarunkowaniach przyrodniczych, fizjologicznych, organizacyjnych, bytowych a także zachowań człowieka mogących mieć związek z bezpiecznym korzystaniem z dobrodziejstw uczestnictwa w rekreacji ruchowej, turystyce i wypoczynku w środowisku wodnym. Zastosowane w tej pracy metody analizy zebranego materiału statystycznego umożliwiły ocenę stopnia oraz skali zjawiska wypadków utonięcia w akwenach Polski w latach 2005–2014. Informacje te mogą stanowić punkt wyjścia do podejmowania środków zapobiegawczych.

Zagrożenia, na jakie napotykają korzystający z wody można podzielić na dwie kategorie. W pierwszej należy umieścić zagrożenia zależne od fizjologii człowieka. Są to wszelkiego rodzaju kontuzje, choroby, przykurcze mięśni bądź niewydolność organizmu. Drugą kategorię stanowią zagrożenia wynikające ze specyfiki środowiska

174

wodnego, do których zaliczyć można zimne prądy, wiry wodne, wodorosty, bagna oraz przypadki załamania się lodu. Miejsca, w których zagrożenia te występują dotyczą obszarów wodnych, na których kąpiel jest zabroniona. Dlatego by uniknąć ryzyka należy wystrzegać się tych terenów. Ryzyko niesie również niedostateczna świadomość osób korzystających z akwenów, których często cechuje lekkomyślność, brawura i nieodpowiedzialność kończąca się kąpielą po spożyciu alkoholu [Driscoll, Harrison, Steenkamp, 2004]. Sposobem na zmianę takiego zachowania jest uświadamianie i edukacja poprzez akcje społeczne i szkolenia, jak również egzekwowanie przestrzegania zasad bezpieczeństwa na kąpieliskach i ewentualnie nakładanie kar za niewłaściwe zachowania.

Rocznie z powodu wypadków utonięcia w Polsce umiera kilkaset osób. Ten ponury fakt powinien znaleźć jak najszybsze rozwiązanie. Jednakże, czego są przykładem państwa Europy Zachodniej, głównie Niemcy i Wielka Brytania, aby obniżyć ilość ofiar utonięć należy działać długofalowo, wielopłaszczyznowo i spójnie. Na nic zdadzą się pojedyncze kampanie prowadzone tylko w okresie letnim lub same apele policji czy WOPR-u o rozsądne zachowywanie się nad wodą. Żeby naprawdę doprowadzić do znaczącego i długofalowego spadku liczby ofiar wypadków utonięć nad Polskimi wodami należy przede wszystkim skupić się na edukowaniu dzieci od najmłodszych lat na temat zagrożeń wynikających z przebywania nad wodą. Już w przedszkolu i w czasie edukacji wczesnoszkolnej powinny być prowadzone zajęcia nawet w formie bajek czy zabaw uświadamiające dzieci o tym jak mają się zachowywać nad wodą, aby ich wypoczynek był w pełni bezpieczny. Oczywiście takie kształcenie nie może zakończyć się w szkole podstawowej, tylko powinno być kontynuowane na wszystkich szczeblach edukacji. Kolejną grupą, którą należy objąć programem uświadamiania są rodzice lub opiekunowie prawni nieletnich. Jak wykazano w niniejszej pracy z powodu braku lub niewłaściwej opieki osób dorosłych corocznie w wodzie ginie kilkadziesiąt dzieci. Ostatnią z głównych grup, które najbardziej wymagają zwiększenia świadomości o zagrożeniach nad wodą są osoby w wieku 50 plus. Należy takim osobom przedstawić dane dotyczące utonięć oraz wnioski jakie z nich wypływają, wskazujące, że właśnie osoby po pięćdziesiątce stanowią największą grupę ofiar wypadków utonięć. Na taki stan rzeczy mają zapewne zmiany zachodzące w ich organizmach ze względu na wiek, tj. zmniejszenie wydolności płuc i serca czy zmniejszenie siły mięśniowej, co w

175

przypadku długiego pływania lub przebywania w wodzie może skutkować utonięciem [Howland i wsp., 1996].

Kolejnym istotnym czynnikiem mogącym prowadzić do zmniejszenia wypadków utonięć jest wprowadzenie jednolitego, narodowego programu nauki pływania dla dzieci. Jak pokazują doświadczenia, szczególnie w Niemczech jest to jedna z najskuteczniejszych form zwiększenia bezpieczeństwa nad wodą. Dodatkowo taki program popularyzuje sport i aktywny wypoczynek młodych osób, a tym samym staje się nieoceniony w propagowaniu zdrowego i aktywnego stylu życia. Program taki został wprowadzony w Polsce we wrześniu 2014 roku. Należy mieć nadzieję, że obejmie on jak najszerszą ilość dzieci i będzie prowadzony długofalowo przynosząc pożądane rezultaty.

Niezwykle istotnym elementem wpływającym na bezpieczeństwo osób przebywających nad wodą jest ilość ratowników oraz miejsc wytyczonych do bezpiecznego z niej korzystania. We wszystkich krajach, gdzie szkolenia ratowników są bezpłatne lub opłaty za takie kursy są symboliczne notuje się wzrost liczby ratowników. Można zatem przypuszczać, że samoświadomość o czyhających w wodzie niebezpieczeństwach osób przeszkolonych jest znacznie większa, aniżeli osób bez przeszkolenia. Ponadto w gestii samorządów, na terenie których znajdują się różnego rodzaju akweny, powinno być znalezienie środków na wytyczenie i strzeżenie jak największej ilości plaż i miejsc do kąpieli, bądź precyzyjne oznaczenie miejsc niebezpiecznych i objętych zakazem kąpieli. W sytuacji, gdy ilość miejsc strzeżonych jest ograniczona lub takie miejsca są zbyt odległe od zamieszkania, ludzie przestają zwracać uwagę na względy bezpieczeństwa i wybierają miejsca niestrzeżone, ale położone bliżej od nich [Halik i wsp., 2014]. To wszystko w konsekwencji przyczynia się do powstania dużego ryzyka wypadków nad wodami.

176

Piśmiennictwo

Driscoll T.R., Harrison J.A., Steenkamp M. (2004) Review of the role of alcohol in drowning associated with recreational aquatic activity. Inj Prev, 10(2): 107–113. Halik R., Poznańska A., Seroka W., Wojtyniak B. (2014) Wypadkowe utonięcia w Polsce w latach 2000–2012. W: Przegląd epidemiologiczny – zdrowie publiczne, epidemiologia Państwowy Zakład Higieny, Warszawa, 68(3): 591–594. Hołyst B. Wiktymologia. LexisNexis, Warszawa 2006. Howland J., Hingson R., Mangione T.W., Bell N., Bak S. (1996) Why are most drowning victims men? Sex differences in aquatic skills and behaviors. Am J Public Health, 86(1): 93–96. Stanula A., Telak J. (2009) Postawa ratownika WOPR a bezpieczeństwo osób korzystających z obiektów wodnych. W: Aktywność i bezpieczeństwo w środowisku wodnym. Kraków: Wydaw. Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy, ss. 71–79. StatSoft, Inc. (2014). STATISTICA – data analysis software system (Version version 12). StatSoft, Inc. Retrieved from www.statsoft.com.

177

SZKOLENIE RATOWNICZE W WY ŻSZYCH INSTANCJACH EDUKACYJNYCH I JEGO ZNACZENIE SPOŁECZNE

Lifesaving training provided at higher educational institutions

and its social significance

Natalia Stoyanova – Assistant Professor in NSA “V. Levski” Stoyan Andonov– Associate Professor in NSA “V. Levski” Maya Antova – PhD student in Sofia University “St. Kliment Ohridsky”



Key words: lifesaving, higher education, social significance Słowa kluczowe: ratownictwa, szkolnictwo wyższe, społeczne znaczenie

Streszczenie

Wierzymy, że najlepsze praktyki i doświadczenia, National Academy Sport i BRC - służące zapobieganiu poprzez szkolenie w zakresie bezpieczeństwa nad wodą ma zastosowanie nie tylko w uczelni o podobnej edukacji, ale również w ramach przygotowania studentów w innych instytucjach szkolnictwa wyższego. Poszczególne obszary edukacji ratunkowej mogą być realizowane także we wszystkich uczelniach pedagogicznych, wyspecjalizowanych akademiach wojskowych i policyjnych, jak i fakultatywnych przedmiotach. Abstrakt

We believe that the best practices and experiences that National Sport Academy and BRC - WLSS have in the prevention and training in water safety is applicable not only in universities with similar fieald of education as NSA, but also as part of the preparation of students in other higher education institutions. The different areas of lifesaving education could be implemented well as in all pedagogical universities, specialized military and police academies, as optional or facultative subjects.

National sports academy “Vasil Levski” (NSA) is established

during 1942 from Tzar Boris III as a “High school for physical education”.

The structure of the NSA includes - Coaching faculty; Physical Education Faculty; and Physiotherapy, Sport animation and tourism. The university provides full-time education, part-time education or individual study in the last three highest educational levels - Bachelor degree (4 years study), Master degree (1/1,5 year) and PhD degree (3 years).

The main fields of education are: • Coach of kind of sport – more than 60 sports

178

• Physical education teacher • Sport Management • Sport animator • Adapted physical activity • Physiotherapy • Physical education teacher in Ministry of Interior • Sport journalistic • Sport psychology • Olympism and Olympics movement • Physiotherapist • Sport in school and leisure time During the educational and studying process in National sport

academy there are a large number of practical and theoretical modules, which give to the students’ opportunities for additional qualifications out of their main area of studying. One of this is lifesaving.

Lifesaving is a part of the education in NSA from 1982. During all that year different activities and programs related to lifesaving are developed and included into the student education. The purpose of this education is not only for the own safety of the students but also because they became teacher, coaches and other pedagogical staff and they can spread the knowledge about safety attitude trough the young generation. As the global aim is to reduce the water drowning and incidents.

At the present days in the NSA are conducted the fowling lifesaving activities:

� LIFEGUARD EDUCATION – “Pool and water parks lifeguards”, “Open water and surf lifeguards”. Students with good swimming abilities pass by the courses for professional lifeguards through the programs issued by Bulgarian Red Cross;

� DROWNING PREVENTION - all students pass by the program for prevention of water accidents, called “WATER SAFETY MINIMUM” . The main goal is to familiarize students with the general hazards during bathing and swimming, assistance and self-help in water accidents, the basic rules of behavior around water areas (pools, beaches, rivers and open water areas) and the fundamental principles of First Aid (CPR). The program is mainly theoretical;

� TRAINING “SURVIVAL IN WATER” for the students in specialty “Physical education teacher in Ministry of Interior and army”. The aim of the program is to train and educate students how to react and

179

how to provide help during disasters, especially floods. The program includes theoretical and practical sessions;

� “MANAGEMENT OF WATER SAFETY ACTIVITIES IN SWIMMING POOLS AND WATER PARKS” – for the students specialties “Sport animation” and “SPA culture, eastern and aquaculture practices”. During this program the students get familiar with the Regulations, laws and all issues which concern management of the facilities and activities is swimming pool and water parks.

NSA has a Training sport center which is situated on the Black sea coast. In that center are held a mandatory course for all students in NSA, called "Water Sports". This course is part of the compulsory training in swimming, which is also held and to the pool of NSA in Sofia. Required academic credit sin swimming lessons is 2 or 3 credits, depending on the chosen field of study.

In Bulgaria the organization which is involves of managing of lifesaving is Bulgarian Red Cross by its Water Life Saving Service (BRC - WLSS). It accomplishes this through several major directions as followed:

� PREVENTION (education programs, publications, projects, workshops);

� EDUCATION (Young lifesavers, Pool and water parks lifeguards, Open water and surf lifeguards, Chief lifegards, Lifeguard Instructors, Volunteer rescue teams );

� METHODOLOGICAL SUPPORT IN WATER LIFESAVING ACTIVITIES (Regulations, Strategy, Water Safety experts);

� INTERNATIONAL & SPORT ACTIVITIES AND PROJECTS (Sport, Projects, International).

BRC has 28 regional branches which are respectively as the regional allocation of the country. In every branch there is a person, expert in water safety who is responsible for the management of all lifesaving activities. Also in every town there are volunteers who help for development, organization and conduction of lifesaving.

All lifesaving courses and different educational programs in NSA are conducted by collaborated approved syllabus between BRC - WLSS and NSA. An integral part of the final exams in the courses for lifeguards is a presence of a member of the BRC – WLSS.

Longstanding cooperation between Bulgarian Red Cross and National Sport Academy contribute each year over 100 students to become new lifeguards, who are acting on the Bulgarian Black sea coast.

180

On fig. 1 is presented the number of educated lifeguards for “Pool and agua parks lifeguard”, “Open water and surf lifeguard” during 2014 in all regional branch of the Bulgarian Red Cross.

Fig. 1 Annually BRC - WLSS trained more than 1000 new lifeguards. 10% of them are trained by NSA. Traditionally the most open water and surf lifeguards came from the NSA.

NSA has always strived to be "in line with developments" in every sphere of education, in which is accredited. In each project related to the development of water safety, as in our country and as well as on the international level, representatives of the Academy have been actively involved. The brand new activity in the Academy is due to the realization of the last ILSE - EU Partner Project: “Safer Europe by higher qualified Water Safety Managers“. This project supported the development of a Master's program "Master in the field of water rescue."

The program is prepared by the "Water Sports" department. The purpose of this program is to educate and train specialized personnel who can work for the benefit of society, but also to find employment in the many social spheres of public life. The idea is the students passed through this master's program to be able to work in different directions, as professional staff in the courses for lifeguards, lifesaving coaches, managers of lifesaving activities, experts during disasters, accidents and catastrophes and in particular flooding.

Contribution to the protection of the human life is reflected in the fact that professors from NSA participate in the issuance of the latest

181

manuals and books (films, brochures and etc.) in the field of water safety, and in the development of all Red Cross programs for training of lifeguards and drowning prevention.

Another good model for implementation of prevention of water accidents is conducting on ART WORKSHOP "WATER AND ART" . This is a joint initiative of WLSS - BRC and the oldest university in the country "St.. Kliment Ohridski ". Students specialized “Art pedagogy” with good art skills get familiar with all water safety activities. All they passed by the program “Water safety minimum”. Parallel with this training they create thematic art paintings, which are donated to the Bulgarian Red Cross.

The initiative between the University "Sv. Kliment Ohridski" and Water life saving service - BRC will continue to develop and during 2015. The idea is students studying “Graphic design”, not only to be trained how to contact safe with water but when they get familiar with that to produced educational materials (posters, flyers, brochures), which will be used for the prevention of water accidents.

Conclusions and Recommendations:

1. We believe that the best practices and experiences that National Sport Academy and BRC - WLSS have in the prevention and training in water safety is applicable not only in universities with similar fieald of education as NSA, but also as part of the preparation of students in other higher education institutions. The different areas of lifesaving education could be implemented well as in all pedagogical universities, specialized military and police academies, as optional or facultative subjects.

2. Development and integration of new programs, seminars and training in the area of water safety in other universities in Bulgaria and the EU is an undoubted contribution in the implementation of the main task - to REDUCE NUMBER OF WATER INCIDENTS.

182

OCENA POZIOMU SPORTOWEGO ZAWODNIKÓW RATOWNICTWA WODNEGO

W POLSCE The assessment of the sports water lifeguards level in Poland

Wojciech Sadowski1, Arkadiusz Kula1, Jakub Karpiński2, Arkadiusz Stanula3

1 Student studiów doktoranckich Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego

Kukuczki w Katowicach 2 Katedra Sportów Indywidualnych, Zakład Pływania i Ratownictwa Wodnego,

Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach 3 Katedra Teorii i Praktyki Sportu, Zakład Metodologi i, Statystyki i Informatyki,

Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach


Słowa kluczowe: sport ratowniczy, poziom sportowy, wiek Key words: sport rescue, athletic performance, age Streszczenie

Celem niniejszej pracy jest analiza poziomu sportowego oraz wieku najlepszych zawodników startujących w Mistrzostwach Polski w Ratownictwie Wodnym. Materiał badawczy stanowiły dane dotyczące rezultatów sportowych oraz wieku badanych w latach 2009–2013. Dokonano analizy porównawczej rezultatów uzyskanych przez zawodników oraz ich wieku, w trzech grupach: zwycięzców, medalistów (1–3) oraz finalistów (1–8). Analizą objęto wszystkie konkurencje indywidualne aktualnie rozgrywane na Mistrzostwach Polski, tj. 50 m holowanie manekina, 100 m ratowanie manekina w płetwach, 100 m ratownik, 100 m ratowanie kombinowane, 200 m super ratownik. Wyniki analiz pozwoliły na sformułowanie wniosków, że wiek, a pośrednio staż ratowniczy istotnie mają wpływ na osiągane rezultaty w konkurencjach wymagających opanowania specyficznych technik ratowniczych, a największą progresję wyników w badanym okresie odnotowano w konkurencji 200 m super ratownik.

Summary The purpose of this work is to analyse age and athletic performance of the best

participants of Polish Lifesaving Championships. The research data was collected based on participants results and their age in years 2009–2013. Differential analysis of the data was divided onto three groups: winners, medalists (1–3) and finalists (1–8). All the individual disciplines of Polish Lifesaving Championships were considered: 50 m Manikin Carry, 100 m Manikin Carry with Fins, 100 m Manikin Tow with Fins, 100 m Rescue Medley, 200 m Super Lifesaver. This scientific analysis reveals that the age and indirectly professional experience of participants influence strictly technical disciplines, and the most progression within researched period was noted in the 200 m Super Lifesaver event.

183

Wstęp

W ostatnich latach możemy zaobserwować zmiany w Wodnym Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym (WOPR) dotyczące wielu aspektów funkcjonowania tej organizacji. Podyktowane są one zarówno czynnikami zewnętrznymi, czyli dostosowaniem się do standardów Międzynarodowej Organizacji Ratowniczej (ILS), jak również wewnętrznymi, takimi jak zmniejszająca się liczba ratowników na polskich kąpieliskach oraz osób przystępujących do kursów na stopień młodszego ratownika (Napierała, Skaliy, Plewiński 2011). Reformy w WOPR mają również wpływ na sport ratowniczy w Polsce, w którym od 2005 roku zachodzą ciągłe zmiany. Wtedy właśnie na mocy Uchwały Prezydium Zarządu Głównego WOPR powołana została Komisja Sportu WOPR, której jednymi z głównych zadań są organizacja zawodów sportowych oraz opracowywanie regulaminów zawodów sportowych. Efektem jej działań były Mistrzostwa Polski (MP) w 2007 roku, rozegrane pierwszy raz od wielu lat na 50-cio metrowej pływali w Poznaniu, na których zawodnicy mieli okazję rywalizować w takich samych konkurencjach jak na Mistrzostwach Świata czy Europy. W kolejnym roku MP rozgrywane były jeszcze na 25-cio metrowym obiekcie w Bydgoszczy, jednak od roku 2009 są one organizowane wyłącznie na pływalniach 50-cio metrowych. Ogólnopolskie współzawodnictwo na pływalniach 25-cio metrowych organizowane jest w formie zawodów Grand Prix Polski (od 2008 roku) oraz Zimowych Mistrzostw Polski (od 2009 roku) (Piotrowicz, Konieczny 2011; Tabaczek-Bejster 2011).

W sportowym ratownictwie wodnym, podobnie jak w innych wymiernych dyscyplinach sportu miarą poziomu reprezentowanego przez zawodnika jest uzyskany wynik podczas zawodów najwyższej rangi (Stanula, Cholewa, Skóra 2004). Bez wątpienia w naszym kraju są to Mistrzostwa Polski rozgrywane co roku pod koniec czerwca. Uczestnicy walczą nie tylko o medale i zwycięstwo w klasyfikacji generalnej, ale również o miejsce w wąskim gronie kadry narodowej reprezentującej nasz kraj w imprezach rangi międzynarodowej, zarówno w kategorii seniorów jak i juniorów (Kaca, Kucia-Czyszczoń, Dybińska 2011; Karpiński, Opyrchał, Karpiński 2012). Specyfika sportowego ratownictwa wodnego, oprócz środowiska wodnego oraz braku interakcji między zawodnikami polega na tym, że używany jest różnorodny sprzęt tj. płetwy, pasy ratownicze oraz manekiny. Ratownicy podobnie jak zawodnicy innych dyscyplin sportu nieustannie poszukują nowych

184

rozwiązań technicznych związanych z pokonywaniem danych konkurencji. Konkurencje ratownicze charakteryzują się bardzo dużą ilością elementów technicznych, od których wykonania często zależy końcowy wynik. W zależności od rodzaju wyścigu mogą być one wykonywane w różny sposób, a jako że ratownicy są swego rodzaju wieloboistami muszą opanować je wszystkie. Ratownictwo w swojej obecnej postaci jest dość młodą dyscypliną sportu, która oferuje zawodnikom duże pole do poszukiwań oraz wprowadzania alternatywnych technik (Kaca, Kucia-Czyszczoń, Dybińska 2011; Stallman, Hindmarch 2012). Zmienia się również sprzęt używany podczas zawodów ratowniczych. Podobnie jak w pływaniu, poliuretanowe stroje zakrywające większą część ciała są w ratownictwie zakazane od początku 2010 roku, jednak zawodnicy podczas zawodów aż w 3 z 5 konkurencji indywidualnych rozgrywanych na MP stosują płetwy. Maksymalne rozmiary są określone w przepisach, jednak zawodnicy mają możliwość doboru odpowiedniej dla siebie szerokości oraz twardości płetw. Producenci sprzętu również wprowadzają nowe modele płetw, dzięki którym zawodnicy mogą pracować nogami z większą efektywnością.

Jeszcze kilka lat temu MP były dla większości zawodników jedynymi zawodami w ciągu roku. Obecnie wprowadzone zawody Grand Prix Polski (GP) oraz Zimowe Mistrzostwa Polski (ZMP), nie mówiąc o różnego rodzaju zawodach regionalnych, dają zawodnikom więcej możliwości sprawdzania swoich umiejętności w warunkach rywalizacji sportowej, a trenerom kontroli postępów oraz nowych rozwiązań technicznych.

Interesującym zagadnieniem jest również wiek osiągania najlepszych wyników, ponieważ zawodnicy w ratownictwie wodnym często są byłymi pływakami, nierzadko wysokiej klasy (Kosiński, Przybylski 2011), mającymi wiele lat doświadczenia zawodniczego, a dobre opanowanie technik ratowniczych również wymaga poświęcenia dużej ilości czasu. Z pięciu konkurencji indywidualnych rozgrywanych obecnie na MP większość to konkurencje sprinterskie, aż 3 to dystanse 100 m, jedna konkurencja to 50 m oraz jedna 200 m. Prace wielu autorów (Karpiński, Opyrchał, Karpiński 2012; Płatek i wsp. 2012) dotyczące pływania potwierdzają, iż najstarszymi zawodnikami na najważniejszych imprezach na świecie są sprinterzy stylu dowolnego, których średnia wieku medalistów nierzadko przekracza 25 lat. Ponieważ ratownictwo jest dość blisko spokrewnione z pływaniem, można zadać sobie pytanie czy wiek zawodników osiągających najlepsze rezultaty w

185

ratownictwie będzie podobny? Dlatego też celem pracy jest analiza poziomu sportowego oraz wieku najlepszych zawodników startujących w Mistrzostwach Polski w Ratownictwie Wodnym w latach 2009–2013, we wszystkich konkurencjach indywidualnych.


Materiał badawczy stanowiły dane dotyczące rezultatów sportowych oraz wieku zawodników Mistrzostw Polski w Ratownictwie Wodnym w latach 2009–2013, uzyskane ze stron internetowych publikujących oficjalne wyniki (www.omegatiming.pl, www.lifesaving.pl, www. swimart.pl). Zebrany materiał poddano procedurom statystycznym: w oparciu o wyliczone wartości średnie (m) oraz wielkości różnic w wartościach bezwzględnych (d[s]) oraz względnych (d[%]), dokonano analizy porównawczej rezultatów uzyskanych przez zawodników oraz ich wieku, w trzech grupach: zwycięzców, medalistów (1–3) oraz finalistów (1–8). Objęto wszystkie konkurencje indywidualne obecnie rozgrywane na Mistrzostwach Polski tj. 50 m holowanie manekina, 100 m ratowanie manekina w płetwach, 100 m ratownik, 100 m ratowanie kombinowane, 200 m super ratownik. Analizując zebrane dane posłużono się miarami statystyki opisowej oraz obliczonymi wielkościami różnic w zakresie uzyskiwanych rezultatów przez grupy zawodników zajmujących różne miejsca w poszczególnych konkurencjach wieloboju ratowniczego.

Wyniki

W konkurencji 50 m holowanie manekina w roku 2010 zaobserwowano spadek poziomu zwycięzcy aż o 5,93% w stosunku do roku poprzedniego. Zjawisko to w nieco mniejszym stopniu dotyczy medalistów (o 3,85%) oraz zwycięzców (o 2,18%), jednak różnice są znaczne. Rok 2011 charakteryzował się znacznym wzrostem poziomu zarówno zwycięzcy, medalistów oraz finalistów. W roku 2012 poziom finalistów był najwyższy w badanym okresie (m=33,76) i wyższy niż w roku poprzednim o 1,29%, mimo, iż zarówno zwycięzca (0,73%) jak i medaliści (0,37%) osiągali wyniki nieco słabsze niż w roku 2011, co może świadczyć o wyrównanym poziomie zawodników. Rok 2013 to ponowny regres wyników zarówno zwycięzców, medalistów jak i finalistów.

W latach 2009–2012 medaliści konkurencji 100 m ratowanie manekina w płetwach charakteryzowali się ciągłym wzrostem poziomu wyników o 3,39%. W roku 2012 średnie wyników finalistów (m=53,65)

186

jak i medalistów (m=51,92) były najwyższe w analizowanym okresie. Wzrost w tych kategoriach w stosunku do roku poprzedniego wyniósł odpowiednio 3,56% oraz 0,52%, pomimo słabszego o 1,39% wyniku zwycięzcy tej konkurencji. Rok 2013 to regres wyników finalistów (o 3,97%) i medalistów (o 2,03%) w porównaniu nie tylko z rokiem 2012, ale również z rokiem 2011 (odpowiednio o 0,55% i o 1,51%).

Wyniki konkurencji 100 m ratownik w latach 2009–2011 charakteryzowały się znacznym spadkiem poziomu złotych medalistów jak i średnich wyników medalistów. Można jednak zaobserwować wyrównywanie się poziomu o czym mogą świadczyć średnie wyniki zawodników zajmujących pozycję 1–8 w okresie od 2009 do 2012 roku. Od 2011 roku, po wcześniejszym regresie wyników, nastąpiła ich poprawa wśród zwycięzców i medalistów. W 2013 roku wynik zwycięzcy był lepszy o 2,04% od uzyskanego w roku poprzednim. Podobnie jak w dwóch wcześniej opisywanych konkurencjach 2012 rok charakteryzuje się najbardziej wyrównanym poziomem, a wyniki finalistów były w tym roku lepsze niż w poprzednim o 1,58%.

Konkurencja 100 m ratowanie kombinowane charakteryzowała się tym, iż jeśli w danym roku występował spadek lub wzrost poziomu wyników dotyczył on wszystkich analizowanych kategorii. W 2010 roku zawodnicy prezentowali niższy poziom niż w roku poprzednim oraz najsłabszy w badanym okresie. Od tego czasu nastąpił ciągły progres wyników, który trwał do MP w roku 2012, kiedy to zawodnicy osiągnęli najlepsze rezultaty. Największy wzrost poziomu zaobserwowano w grupie finalistów, który wyniósł 1,42%w porównaniu z rokiem 2011 oraz 4,13% w stosunku do roku 2010. Rok 2013 to znaczny spadek poziomu sportowego w stosunku do dwóch wcześniejszych MP.

Konkurencja 200 m super ratownik jest najmłodszą spośród wszystkich analizowanych wcześniej, rozegrana pierwszy raz na MP w 2007 roku. W latach 2009–2013 zaobserwowano ciągły wzrost poziomu wyników złotych medalistów, poza rokiem 2012, kiedy wynik zwycięzcy był o 0,31% słabszy niż w roku poprzednim. Największy postęp wyników w stosunku do roku wcześniejszego wyniósł 3,44% i dotyczył złotego medalisty w 2013 roku. Wtedy też odnotowano najwyższy poziom w kategorii medalistów jak i finalistów w całym analizowanym okresie.

Analizując wiek zawodników można zaobserwować, iż prawie we wszystkich konkurencjach w badanym okresie średni wiek medalistów jest wyższy niż średni wiek finalistów. Wyjątkami są jedynie

187

konkurencje 50 m holowanie manekina i 100 m ratowanie kombinowane w 2013 roku oraz 100 m ratownik w roku 2012.

Kolejnym wnioskiem jaki nasuwa się jest obniżenie wieku zawodników w roku 2013 w porównaniu z latami wcześniejszymi. Wyjątek stanowią jedynie medaliści konkurencji 100 m ratownik, których średnia wieku była w tym roku najwyższa w analizowanym okresie. Najstarszymi medalistami w analizowanym okresie byli zawodnicy konkurencji 100 m ratowanie manekina w płetwach (m=27,1 lat), którzy jedynie w 2011 roku byli młodsi od medalistów konkurencji 200 m super ratownik. Średnio najmłodsi byli medaliści konkurencji 100 m ratownik (m=23,3 lat). Wyjątkiem był rok 2013 kiedy średni wiek medalistów był najwyższy, razem z zawodnikami konkurencji 100 m ratowanie manekina w płetwach.

Dyskusja Podsumowując wyniki MP w Ratownictwie Wodnym w latach

2009–-2013 można ogólnie stwierdzić wzrost poziomu finalistów wszystkich konkurencji. Zauważalne jest też zjawisko wyrównywania się poziomu konkurencji ratowniczych o czym może świadczyć zmniejszanie się różnic pomiędzy czasami zwycięzców a średnimi czasami finalistów w badanym okresie. Bez wątpienia najwyższy poziom zawodnicy prezentowali podczas MP w 2012 roku, za wyjątkiem konkurencji 200 m super ratownik, kiedy w grupie finalistów uzyskiwali najlepsze średnie czasów, a we wszystkich konkurencjach 100 metrowych także w grupie medalistów.

Konkurencja 50 metrów holowanie manekina charakteryzowała się największymi wahaniami średnich wyników w badanym okresie. Jest to konkurencja najszybsza ze wszystkich, w której każdy nawet najmniejszy błąd podczas podebrania manekina powoduje duże straty czasowe, ciężkie do odrobienia podczas holowania Znaczny regres wyników w roku 2010 mógł być spowodowany zmianą regulacji dotyczących strojów startowych, ponieważ w kolejnych latach średnie wyniki były już bardziej porównywalne.

Z kolei konkurencja 100 metrów ratownik jest stosunkowo nową konkurencją rozgrywaną na MP od 2005 roku, w której coraz więcej zawodników pokonuje magiczną barierę jednej minuty. W roku 2009 Daniel Bugdol pokazał jak szybko można ukończyć tę konkurencję deklasując rywali, pokonując srebrnego medalistę o prawie 3 sekundy i ustanawiając rekord Polski. W kolejnym roku nie osiągnął on już tak dobrego rezultatu, a po MP zakończył karierę sportową. Od tamtego czasu poziom tej konkurencji stale rośnie, a także wyrównuje się o czym

188

świadczą średnie wyniki finalistów oraz zmniejszające się różnice między medalistami a zawodnikami zajmującymi dalsze pozycje. Od 2011 roku prym w tej konkurencji wiedzie Paweł Szkudlarek, który w 2012 roku wywalczył srebrny medal Mistrzostw Świata, ustanawiając przy tym rekord Polski.

Wydaje się, iż zmiana strojów startowych miała mniejszy wpływ na konkurencje z użyciem płetw w tym na 100 metrów ratowanie manekina w płetwach. Wynikać to może z większych prędkości osiąganych przez ratowników, a co za tym idzie większych oporów, szczególnie podczas holowania manekina na drugiej części dystansu, ponieważ pierwsze 50 metrów najlepsi zawodnicy pokonują pod powierzchnią wody. W konkurencji tej zauważalny jest stały wzrost poziomu sportowego, a także staje się on coraz bardziej wyrównany. W 2013 roku nastąpił regres wyników w tej konkurencji na co niewątpliwie miało wpływ zakończenie kariery przez kilku czołowych zawodników w kraju, między innymi Jarosława Mazurka (4-krotny Mistrz Polski i medalista Mistrzostw Świata z 2008 roku) oraz Marcina Pyrzyńskiego (3-krotny Mistrz Polski).

Zawodnicy w konkurencji 100 metrów ratowanie kombinowane, podobnie jak na 50 metrów holowanie manekina, najbardziej odczuli zmianę przepisów dotyczących strojów startowych o czym mogą świadczyć słabsze średnie czasy zawodników we wszystkich analizowanych kategoriach w 2010 roku. Od tamtego czasu zaobserwowano ciągłą progresję wyników, aż do roku 2013 co z pewnością było spowodowane absencją wszystkich medalistów tej konkurencji z roku poprzedniego.

Konkurencja 200 metrów super ratownik jest najbardziej wymagającą ze wszystkich w programie Mistrzostw Polski, zarówno pod względem wytrzymałościowym jak i technicznym. Zawodnicy nie mają okazji zbyt częstego pływania tego dystansu na zawodach z powodów organizacyjnych (duża ilość manekinów, długi czas rozgrywania i przygotowania kolejnej serii), mimo to poziom w analizowanym okresie wzrastał, co szczególnie dotyczyło zwycięzców tej konkurencji. Na uwagę zasługuje wynik Adama Dubiela z 2013 roku, który poprawił rekord Polski i jako pierwszy pokonał granicę 2:20,0. Zawodnik ten to wielokrotny medalista MP w pływaniu w stylu grzbietowym, zmiennym i dowolnym, jak można się domyślać świetnie przygotowany wytrzymałościowo.

Analiza wieku zwycięzców oraz medalistów we wszystkich konkurencjach wykazała, że najstarsi zawodnicy (mzw.=29,2 lat,

189

mmed.=27,1 lat) osiągali sukcesy w konkurencji 100 metrów ratowanie manekina w płetwach, natomiast najmłodsi (mzw.=23,8 lat, mmed.=23,3 lat) w konkurencji 100 metrów ratownik. Pomimo, iż obie są rozgrywane w płetwach różnią się znacznie ilością opanowania elementów technicznych oraz sposobem pokonywania dystansu. W konkurencji 100 metrów ratownik zawodnicy pokonują większość dystansu kraulem, a jedynym elementem technicznym jest zabezpieczenie manekina w pas ratowniczy. Konkurencja 100 metrów ratowanie manekina w płetwach to pływanie pod wodą, podbieranie manekina oraz holowanie. Wyniki zaobserwowane w innych konkurencjach wydają się potwierdzać wyższy wiek zawodników zdobywających medale w konkurencjach bardziej wymagających technicznie (100 metrów ratowanie kombinowane oraz 200 metrów super ratownik).

Wnioski Analiz wyników MP w Ratownictwie Wodnym w latach 2009–2013

oraz wieku zawodników osiągających najlepsze rezultaty pozwoliła na sformułowanie następujących wniosków: 1. Wiek zawodników, a więc pośrednio staż treningowy oraz zawodniczy mają wpływ na osiągane wyniki w konkurencjach bardziej skomplikowanych technicznie. 2. Obniżenie poziomu wyników w 2013 roku miało związek z zachodzącą w ostatnich latach zmianą pokoleniową. 3. Największy postęp wyników dokonał się w konkurencji 200 metrów super ratownik, która jest najmłodszą konkurencją rozgrywaną na MP.

Piśmiennictwo

Kaca M., Kucia-Czyszczoń K., Dybińska E. (2011) Wybrane determinanty morfologiczne sprawności specjalnej w sporcie ratowniczym. [w:] Stan, perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury fizycznej i sportu w XXI wieku. Napierała M., Skaliy A., Żukow W. (red.), Bydgoszcz, s. 71–92.

Karpiński R., Opyrchał Cz., Karpiński J. (2012) Współczesne tendencje w pływaniu światowym na podstawie Igrzysk Olimpijskich w Pekinie. AWF Katowice, Zeszyty Metodyczno-Naukowe 32, s. 109–121.

Kosiński M., Przybylski S. (2011) Czy mogę być mistrzem w sportowym ratownictwie wodnym? [w:] Stan, perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury fizycznej i sportu w XXI wieku. Napierała M., Skaliy A., Żukow W. (red.), Bydgoszcz, s. 63–70.

190

Napierała M., Skaliy A., Plewiński R. (2011) Zmiany zachodzące w ostatnich latach w Wodnym Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym. [w:] Stan, perspektywy i rozwój ratownictwa, kultury fizycznej i sportu w XXI wieku. Napierała M., Skaliy A., Żukow W. (red.), Bydgoszcz, s. 33–61.

Piotrowicz K., Konieczny G. (2011) Sport w ratownictwie wodnym. Sporty wodne i ratownictwo, Radom, vol. 4/2010, 1/2011.

Płatek Ł., Stachura A., Karpiński R., Rejdych W. (2012) Wiek uzyskiwania rekordowych wyników w pływaniu na Igrzyskach Olimpijskich w Sydney, Atenach i Pekinie, AWF Katowice, Zeszyty Metodyczno-Naukowe, 32, s. 131–140.

Stallman R. K., Hindmarch T. (2012) Lifesaving Competition: Speed vs Safety. Conflict Of Interest?, International Lifesaving Congress 2012, FESSGA, s. 1–14.

Stanula A., Cholewa J., Skóra M. (2004) Analiza poziomu sportowego ratowników na podstawie wyników Mistrzostw Polski w ratownictwie wodnym. Medycyna Sportowa, 20(1), s. 196–199.

Tabaczek-Bejster I. (2011) Ogólnopolskie zawody w ratownictwie wodnym w latach 1967–2010, Sporty wodne i ratownictwo, Radom, vol. 3/2011. Strony internetowe:www.omegatiming.pl, www.lifesaving.pl, www.swimart.pl

Ryc. 1. Dynamika zmian poziomu sportowego w konkurencji 50

metrów holowanie manekina w latach 2009–2013.

191


metrów ratowanie manekina w płetwach w latach 2009–2013.


metrów ratownik w latach 2009–2013.


metrów ratowanie kombinowane w latach 2009–2013.

192


metrów super ratownik w latach 2009–2013.

Ryc. 6. Średni wiek medalistów i finalistów Mistrzostw

Polski w Ratownictwie w latach 20092013.

193

Tabela 1 Poziom sportowy konkurencji ratowniczych Mistrzostw Polski w Ratownictwie Wodnym w latach 2009–2013

2009 2010 2011 2012 2013 Konkurencja K

m [min.]

m [min.] d [s]

d [%]

m [min.] d [s]

d [%]

m [min.] d [s]

d [%]

m [min.] d [s]

d [%]

1 0:32,21 0:34,24 –

2,03 –

5,93 0:32,67 1,57 4,81 0:32,91 –

0,24 –

0,73 0:33,50 –

0,59 –

1,76

M 0:33,23 0:34,56 –

1,33 –

3,85 0:33,11 1,45 4,39 0:33,23 –

0,12 –

0,37 0:33,90 –

0,67 –

1,98

50 holowanie manekina

F 0:34,41 0:35,17 –

0,77 –

2,18 0:34,19 0,98 2,87 0:33,76 0,44 1,29 0:34,66 –

0,91 –

2,61

1 0:52,52 0:52,22 0,30 0,57 0:51,09 1,13 2,21 0:51,81 –

0,72 –

1,39 0:51,40 0,41 0,80

M 0:53,68 0:53,19 0,49 0,91 0:52,19 1,01 1,93 0:51,92 0,27 0,52 0:52,99 –

1,08 –

2,03

100 m ratowanie

manekina w płetwach

F 0:55,31 0:56,16 –

0,85 –

1,51 0:55,56 0,60 1,09 0:53,65 1,91 3,56 0:55,87 –

2,22 –

3,97

1 0:55,09 0:56,99 –

1,90 –

3,33 0:57,79 –

0,80 –

1,38 0:56,92 0,87 1,53 0:55,78 1,14 2,04

M 0:57,36 0:57,71 –

0,35 –

0,60 0:58,66 –

0,95 –

1,62 0:57,64 1,01 1,76 0:57,53 0,11 0,19 100 m

ratownik

F 0:59,82 0:59,51 0,32 0,53 0:59,52 –

0,01 –

0,02 0:58,59 0,93 1,58 0:59,17 –

0,58 –

0,98

1 1:08,61 1:09,71 –

1,10 –

1,58 1:07,52 2,19 3,24 1:07,50 0,02 0,03 1:08,43 –

0,93 –

1,36

M 1:10,51 1:10,75 –

0,24 –

0,34 1:08,85 1,91 2,77 1:07,97 0,88 1,29 1:09,97 –

2,00 –

2,86

100 m ratowanie

kombinowane

F 1:12,16 1:13,11 –

0,95 –

1,29 1:11,20 1,90 2,67 1:10,21 1,00 1,42 1:11,79 –

1,58 –

2,21

1 2:27,07 2:25,01 2,06 1,42 2:24,19 0,82 0,57 2:24,64 –

0,45 –

0,31 2:19,83 4,81 3,44

M 2:29,98 2:26,48 3,50 2,39 2:27,56 –

1,08 –

0,73 2:29,17 –

1,61 –

1,08 2:25,38 3,79 2,60 200 m super

ratownik

F 2:35,78 2:32,94 2,84 1,86 2:32,64 0,30 0,20 2:34,06 –

1,42 –

0,92 2:31,20 2,85 1,89

Tabela 2 Wiek medalistów i finalistów Mistrzostw Polski w Ratownictwie Wodnym w latach 2009–2013

2009 2010 2011 2012 2013 Konkurencja K

m zakres m zakres m zakres m zakres m zakres

M 24,3 20–30 26,7 22–31 26,0 21–32 27,3 22–33 19,7 19–20

50 m holowanie manekina F

22,5 17–30 23,9 18–31 25,0 18–32 24,6 19–33 20,3 18–27

M 26,3 23–30 27,0 24–31 28,0 25–32 28,7 26–33 25,3 20–29

100 m ratowanie

manekina w płetwach F

24,8 20–30 22,6 17–31 23,9 17–32 24,0 18–33 21,0 16–29

M 23,7 20–27 21,0 18–24 25,0 23–27 21,3 19–26 25,3 20–29 100 m

ratownik F

22,3 17–27 20,6 17–28 23,3 18–32 23,9 18–33 21,5 17–29

M 26,3 23–30 26,0 19–31 26,0 21–32 27,3 22–33 19,7 19–20

100 m ratowanie

kombinowane F 22,4 17–30 23,3 16–30 23,5 17–32 23,0 18–33 20,3 18–27

M 25,3 19–30 26,3 20–31 28,7 25–32 24,3 19–33 22,3 20–27 200 m super

ratownik F

23,5 18–30 21,9 16–31 23,0 17–32 23,1 17–33 19,8 17–27

194

ŻYCIE WOKÓŁ WODY JEST NIEBEZPIECZNE –RATOWNICY I RESTUBE NIOSĄ POMOC

Life around water is dangerous – Lifeguards and RESTUBE help saving live

Sandra Zimmer

Institution: RESTUBE GmbH


Key words: the dangerousness of water, risky situation in water, reasons for the risky

situations, story of RESTUBE, cooperation between lifeguards and RESTUBE, RESTUBE saved live

Słowo kluczowe: właściwości niebezpieczne wody, ryzykowna sytuacja, w wodzie, przyczyny ryzykownych sytuacjach, historia RESTUBE, współpraca ratowników i RESTUBE

Streszczenie Życie wokół i w wodzie jest niebezpieczne. Liczba utonięć na całym świecie jest

szokująca. Trzeba też wspomnieć i pamiętać, ludzi, którzy doświadczają ryzyka, aby inny pomóc. Ratownicy i my, zespół RESTUBE, mają ten sam cel. Chcemy, aby wokół jezior, morza, rzek i wodnych akwenach było bezpieczniej. Wynalazca RESTUBE był w sytuacji zagrożenia życia i na bazie tego doświadczenia stworzył dodatkowe zabezpieczenie dla wszelkiego rodzaju sportów wodnych. Mamy wersje ratunku dla siebie, ale także by ratować innych. Ze względu na swoje niewielkie rozmiary i lekkość można nosić je wokół talii lub zamontować na innym sprzęcie. Abstract

The life around and in the water is dangerous. The number of drownings worldwide is shocking. We should also mention and keep in mind the people who experienced a risky situation, but could be saved. Lifeguards and we, the team of RESTUBE, have the same aim. We want to make the live around lakes, sea, rivers and watersports safer. The inventor of RESTUBE had a risky situation and out of that experience he created the safety backup for all kinds of water sports. We have versions for self-rescue but now also one to save others. Due to its small size and light weight the rescue tool can be worn around your waist or be mounted onto other equipment.

195

The dangerousness of water As we all should know the water and the life around it is dangerous.

Water rescue is an extremely important subject, but unfortunately the majority of the people are not aware of it. Statistics about drowning make the incalculability of the sea, lakes and river clear. Statistics published by the WHO say that nearly 400 000 people drown worldwide every year. But it is much more serious than official numbers tell. Often drownings in holiday regions are not reported to the public to not damage the image of the region. Additionally has to be said, these numbers do not include suicide or natural disasters. (cf. WHO 2010) Also in Europe more than 37000 people drowned in one year. (cf. DLRG Secretay General 2006: 3).

All these statistics have one thing in common. They only show the

number of drowned people and the reasons for drowning. But there are numerous people, who experienced a risky situation, but could rescue themselves or by others. These numbers are not part of the usual statistic.

Risky situation in water

The research of my thesis also includes this topic and how dangerous water can be. Within my thesis I did a survey. We (the team of RESTUBE) asked family, friends, supporters and professionals. The evaluation of the survey shows that almost half of the participants experienced a risky situation.

And most of them assessed the situation as dangerous. frequency percent Not critical 75 28,3 critical 46 17,4 dangerous 94 35,5 very dangerous 39 14,7 Life-threating 11 4,2 Total 265 100,0

frequency percent Yes 265 44,2 No 335 55,8 Total 600 100,0

196

Reasons for the risky situations The most quoted reasons for those situations are flow, waves,

exhaustion and overestimation. Further reasons are panic, accident by impact, cramp, undercooling and many more. An interesting fact is in over 90% of those experienced situations, RESTUBE would have defused the situation significantly.

RESTUBE would have helped with

great probability RESTUBE would have significantly

defused the situation RESTUBE probably would not really

help

Story of RESTUBE

So now to the story and the product RESTUBE. A couple of years ago a member of our team experienced a critical situation. Since then we want water sport and the life around water to be safer for all of us. As students of mechanical engineering the idea evolved to create a safety product for in-water-activities. RESTUBE was born. Engineered in Germany is every single detail developed by RESTUBE. As the engineers are surfers, the first target group included kitesurfer, windsurfer, surfer and so on. But it was clear that also other sportsmen showed interest. So we extended the target market with open water swimmer, sailing, outdoor, fishing and many more.

197

The product

RESTUBE became a safety backup for all kinds of water sports. Due to its small size and light weight it can be worn around the waist regardless of what you are doing and where you are. Overall we have three different versions for self-rescue.

Basic Classic Sports

• small, compact, light weight

• reduced to the basic function

• belt to attach it at the hip

• reusable

• sportive bag • attach vertical and

horizontal at the hip • no drag while

swimming • trigger with whistle • a small inner bag

integrated • Reusable • trigger with whistle

• robust bag • safety closing splint • for rough use and

extreme conditions • attach vertical and

horizontal at the hip or harness possible

• trigger with whistle • a small inner bag

integrated • reusable

Cooperation between lifeguards and RESTUBE As time went by lifeguards asked us more and more for a similar

system as RESTUBE but to rescue others. Cooperation with different lifeguard organizations all over the world started. At the same time we started with the development of a new product.

The first test of prototype 1 round was in Germany, so we could get feedback face to face. In the last few months also the international

198

organizations from Australia, the UK, Denmark and many more gave their qualified advice. Especially the lifeguards from our neighbouring country Switzerland supported us in the last decisions. To the final product the SLRG (swiss lifeguard association) says:

“The final product convinces and therefore the SLRG accepts RESTUBE LIFEGUARD as the official life saving tool.“

• small, compact, light weight • free to move • doesn‘t need much space • carry it always with you • low drag while swimming • diving is possible • 75 N buoyancy • quick release at the belt • Attachment on other

equipment possible • does not provide protection in

case of unconsciousness

• easy, innovativ, German engineered

• rope (1,75m) with reflection • reflector on the buoy • safety closing splint for rough

use • two bending points at the

buoy • size is adjustable (range:

minimal: 85cm; maximal: 152cm) • no service necessary, own

check regarding the specifications required

• is not approved by TÜV, U.S. Coast Guard or similar institutions.

RESTUBE saved live RESTUBE got great feedback from all over the world. And also stories in which RESTUBE already helped saving lives: For example in Egypt one Kitesurfer had a problem with his leg and he could signal his problem by inflating and waving with RESTUBE.

199

In Germany at the North Sea a man could help another kitesurfer to get back to the beach.

And then there was a situation with the new product RESTUBE lifeguard.

A lifeguard in Switzerland organized a course for his colleagues to train the handling and use of RESTUBE. After the first training at the river Aare, which flows through Bern, the lifeguards saw, that a person on the other side of the river gesticulated extremely. He shouted that something went wrong with a swimmer. As the lifeguards saw the swimmer, who kept diving under the water, they started a rescue mission. Two of the lifeguard crossed the river and they reached the person just in time. One of the lifeguard activated RESTUBE lifeguard, he fixed the fully inflated buoy onto the patient. They could bring him to the river bank. The swimmer was very lucky and the ambulance could bring him to the hospital. (cf. Beat Wüthrich, Anlagechef Freibad Marzili / Lorraine, Juli 2014)

Another important fact is the mental support: A 14 year old triathlete is a great athlete in the pool, but in the sea it was always difficult for her to perform. But RESTUBE changed that and gives her the necessary safety. Literature

- WHO World Health Organization (2010) Drowning. <http://www.who.int/mediacentre /factsheets/fs347/en/ >last time updated: 01.11.2010]

- DLRG Secretary General (2006): DLRG – Drowning Statistics. “Drowning in Germany”. Unter Mitarbeit von Ludger Schulte-Hülsmann. DLRG

- Deutsche Lebens-Rettungs-Gesellschaft e.V. (Hrsg.) <http://ec.europa.eu/consumers/cons_safe/presentations/21- 02/dlrg.pdf> [last time updated: 19.09.2006]

200

ASPEKTY, ŚRODKI WODNEGO BEZPIECZE ŃSTWA Aspects, measures and levels of watersafety

Klaus Wilkens, PhD

Honorary Life President of the

International Life Saving Federation of Europe (ILSE) German Life Saving Society (DLRG)

It is well known, that drowning is world-wide a relevant cause of death. In the latest statistic of WHO you find the figure of 372 000 victims world-wide per year. According to experts in reality the rate is much higher.

Also in Europe 35 000 to 40 000 people drown each year, but there is

a significant difference of the drowning rate per 100 000 inhabitants in the different countries. Therefore we must intensively work on all possible measures for realizing a better watersafety. These are some of the aspects:

- From specific information up to campaigns - Information and prevention especially for children - Education for self-rescue and simple lifesaving methods - Teaching of behavior for water leisure time and for water sport - Training and further training for lifesaving and First Aid (including

resuscitation) - Qualification of lifeguards (including paramedical education [EQF

1]) - Organization of a lifeguard service at pools, at rivers and lakes as

well as at the beach (including standardized drisk assessment) - Education and training of rescue divers - Developing and realizing concepts of flood disaster operations - Training of lifeguards for swift water rescues with and without

helicopters - Training and further training for leading experts up to Water Rescue

Managers [EQF 2] Already with simple methods you can help in drowning or other

water accident situations. There are various measures on different levels which help to reduce the number of drownings world-wide. Citizens and politicians, regional and central governments are requested to develop an extensive system of drowning prevention and put into practice.

201

EQF2 – A SAFER EUROPE BY HIGHER QUALIFIED WATER SAFETY MANAGERS

Presented by John Martin MBE (Great Britain)

Vice President of International Lifesaving Federation of Europe (ILSE) Board Member of International Lifesaving Federation (ILS) Board Member of Surf Life Saving Great Britain (SLSGB)

A partnership project by member federations of the International

Lifesaving Federation of Europe (ILSE) Background to the project In Europe 35 000 – 40 0000 people drown each year. Compared

with the rest of the world, particularly in Africa and South East Asia, this is relatively low, but still far too high.

Tourists travel all over Europe, often visiting beaches, lakes, pools and aquatic facilities, and need good water safety management operations to be available during their leisure time activities and holidays whenever they are in an aquatic environment.

Therefore it is necessary to provide standardised information (ISO 20712) and qualified lifeguard service at beaches, in swimming pools, leisure facilities and at lakes and rivers, and consistent management of water safety activities in these environments. Lifesavers/Lifeguards in these environments must be well educated and trained to a high standard. They should also be mobile to be able to pursue their vocation in different countries in Europe.

The member federations of ILSE across Europe do train lifesavers/lifeguards to a high standard, but in order to ensure that they are consistent, ILSE embarked on establishing a European Qualification Framework for Lifesaving. This first Framework, known as EQF1, was developed by ILSE and the concept accepted by the EU Directorate General on 23rd September 2009. Over the next 2/3 years a partnership of ILSE member federations established the EQF1 Partnership Project to develop a qualification Framework for levels 1 to 4:

1 – Lifesaver * 2 – Lifesaver ** 3 – Lifesaver/Lifesaving Instructor *** 4 – Lifesaving Instructor/Chief Lifesaving Instructor

202

Level 1 = Lifesaver* (General public qualification) Knowledge Skills Competence

In the context of EQF, knowledge is described as theoretical and/or factual.

In the context of EQF, skills are described as cognitive (involving the use of logical, intuitive and creative thinking) and practical (involving manual dexterity and the use of methods, materials, tools and instruments).

In the context of EQF, competence is described in terms of responsibility and autonomy.

Level 1 means basic general knowledge basic skills required to carry out simple tasks

work or study under direct supervision in a structured context

STANDARD Knowledge of respiration and circulation principles and of adult CPR according to the guidelines of ERC

Trained in: � Swimming � Diving � Jumping � Rescue without equipment � First Aid

A Lifesaver* is a person with the basic training required for the assistance in saving of life in the water.

Surveillance Basic knowledge Basic skills Introduction given Alarm Systems Know available alarm

systems Demonstrate use Know how to use

available systems and set up preferences depending on the situation

Approach (Risk based) Know different techniques (casuality within 2m radius)

• Land based or wading rescue

• Team work (assist)

• Good swim ability

• Ability to tread water

Be able to judge how and when to use the following equipment: Use poles, throw floating aid Throw, reach, stabilize

EAP (Emergency Action Plan)

Basic understanding of your role in the team during an emergency.

Able to detect an emergency situation and call for help.

Following the instructions given in emergency situation and passing information on to others.

NOP (Normal Operation Plan)

Know where to find rescue equipment Know where to find stuff and lifeguards

Get required equipment and support

Knows equipment available and where to find

Rescue Equipment Basic knowledge on chosen equipment

Minimum of 1 RE to manage accident if (un-)conscious casualty (e.g. Rescue Tube, Rescue Buoy)

Know (dis)advantages of use.

Information Be able to tell an adult Demonstrate Use a given set of words and a proper

203

Knowledge Skills Competence language

Risk Assessment (general)

Basic knowledge on risk assessments

Use information of your environment and be able to tell an adult

Ability to evaluate the situation and recognize one’s limitations

Risk Assessment when entering the water

Know about a risk assessment

Feet first (shallow water): slide in, Walk in

Be able to judge (basics)

Enter into Water Know 3 different Techniques

Be able to demonstrate proper use of all three techniques

Be able to decide which technique should be used in which situation [Attention: Use of certain techniques may be limited/forbidden due to national settings!]

Swim Know about the Crawl swimming style [(dis-)advantages]

Will be examined Apply technique, eyes above water level, looking forward

Swim Know about the Breaststroke swimming style [(dis-)advantages]

Will be examined Apply technique, eyes above water level, looking forward

Safety: Stay afloat Know how to stay afloat (float, tread water with arms or legs only)

Apply technique Change between different methods

Release technique Know 2 different techniques

Demonstrate 2 different techniques (land based)

Know the difference(s) between the 2 techniques

Towing technique Know 2 different techniques

Demonstrate 2 different techniques (land based)

Know the difference(s) between the 2 techniques

Landing technqiues Know basics • Walk assisted

out of the water

• Rautek grip

Demonstrate techniques Differentiate the two methods

Rescue Simulation Combine different techniques (swim, dive, pick object from ground, carry in water)

Discover patient, approach patient, apply right technique(s)

Decide on the right and proper use of techniques in the right sequence

Anatomy Know respiration and circulations principles

Can Recognize respiration problem Demonstrate 1 rescuer CPR correctly (including recovery position, open airways maintenance, call for emergency service)

Assist patient, call for help with required information

First Aid Elementary knowledge (ILS defined)

Demonstrate methods Decide which methods to be applied

Communication Know basics in Demonstrate calming a Understand need for

204

Knowledge Skills Competence communication patient

communication

Communication II Ability to get attention Call for help Call ambulance

Demonstrate (waving arms, mobile and voice)

Recognize need for communication

Public relation Know “public relation” as basic

Roleplay: look good and know how to do a good job

No external communication allowed

Level 2 = Lifesaver** Knowledge Skills Competence

In the context of EQF, knowledge is described as theoretical and/or factual.



Level 2 means basic factual knowledge of a field of work or study

basic cognitive and practical skills required to use relevant information in order to carry out tasks and to solve routine problems using simple rules and tools

work or study under supervision with some autonomy

STANDARD Knowledge of: � basic patient management techniques � basic resuscitation techniques � basic first aid techniques � the function of selected lifesaving rescue equipment

Additional trained in: � Jumping, swimming, diving � First Aid in application � Using of fins, diving mask, snorkel � Using of rescue equipment (rescue tubes, etc.) � Case studies (easy to middle level of difficulty) � Assistance in swimming pools and on lifeguard stations

A Lifesaver ** is a person with the basic training required for the saving of life in the water

Lifesaving Equipment Know 2 pieces of ILS-certified rescue equipment Know minimum 1 throwing device (e.g. throwing bag, rescue ball)

Demonstrate the use of equipment during a rescue simulation

Understand and explain the purpose and use of the rescue equipment

Swim: Equipment Basic knowledge on fins Be able to use fins in an appropriate way. Demonstrate proper use of fins.

Know when to use fins Know (dis)advantages of using fins

Surveillance Basic knowledge Basic skills Introduction given

205

Knowledge Skills Competence Risk Assessment (general)

Basic knowledge on risk assessments Be able to identify visible risks and use information

Use information of your environment and be able to tell an adult

Ability to evaluate the situation and recognize one’s limitations

EAP (Emergency Action Plan)

Basic understanding of EAP.

Following the instructions given in emergency situation as well as being able to rescue self and help others to implement action

Following the instructions given in emergency situation and passing on to others.

Risk Assessment before entering the water

Know about a risk assessment

Feet first (shallow and deep water): step in /jump in

Be able to judge (basics)

Approach person in water

Know technique to do this in a safe manner:

• Water based rescue with equipment (conscious and unconscious)

• Head up approach

• Varied swim techniques

Perform (several) approach(es)

Know (dis-)advantages and be able to decide, how the patient should be approached (verbal, direction, use of equipment, …)

Assisting a patient Know pushing and pulling techniques

Demonstrate 2 different techniques

Be able to distinguish techniques and to differentiate towing and assisting

Release technique Know 3 techniques and 1 escape techniques (e.g. sink)

Perform 3 release techniques (water based) and one escape technique (water based)

Know the difference between the 3 techniques including (dis)advantages, be able to decide on escape vs. release

Rescue techniques (without equipment)

Re-Assessment before Rescue: Has situation changed? Conscious versus unconscious casualty? Co-operative versus unco-operative casualty? Size/weight of casualty? Number of casualties?

Execute Re-Assessment and demonstrate chosen process

Swim around casualty underwater and rescue from behind Unconscious casualty: different techniques Unco-operative casualty: wait until casualty calms

Towing technique Know 3 techniques out of (national) list (examples: Head carry (one or two arms), cross-chest carry, under shoulder carry, fixed arm carry (standard), Hair carry) Know inverted breast stroke or front crawl kick on side

Perform 3 techniques (water based), including inverted breast stroke or front crawl kick on side

Know the difference between the 3 techniques including (dis)advantages

Combines rescue techniques

Know different techniques including their right application and sequence

Demonstrate sequence of action

Be able to judge between different sequences with respect to effort, effectiveness and safety

206

Knowledge Skills Competence Surface Diving Know about …

• Pressure equalization

• Diving with head/feet first

• Direct diving toward the casualty

• Pick up a casualty from shallow water

Demonstrate basics described

Be able to judge if situation is appropriate to perform surface dive or not (safety aspects)

Landing Know additional techniques: Lifting (to the edge of the pool) with two or more Lifesavers Lifting techniques for only one Lifesaver

Demonstrate one technique

Be able to differentiate between the techniques

Communication to patient

Enlarge knowledge on communication and perform several action in sequence

Demonstrate calming a patient (which is un-cooperative)

Be able to recognize need in special situations

Communication II Work as a team Assist life guards Give advice to public

Demonstrate eye contact and sign/signals

Able to understand signals and to react in a proper manner

Information Find who is in charge Tell who is in charge Know to tell

Demonstrate Use a given set of words and a proper language

Public relation Know “public relation” as basic

Role-play: look good and know how to do a good job

No external communication allowed

Level 3a = Lifesaver*** (Pool Lifeguard, Open Water Lifeguard, Surf Lifeguard)

(P: Pool, O: Open Water Lifeguard, B: Surf Lifeguard)

Knowledge Skills Competence In the context of EQF,

knowledge is described as theoretical and/or factual.



Level 3 means knowledge of facts, principles, processes and general concepts, in a

field of work or study

a range of cognitive and practical skills required to accomplish tasks and solve problems by selecting and applying basic methods, tools, materials and information

take responsibility for completion of tasks in work or study adapt own behavior to circumstances in solving problems

STANDARD: POOL

Risk in a pool � Risk assessment and

evaluation

� Higher requirements in jumping, swimming, diving

A Pool Lifeguard is a person who will be regularly assigned to

207

Knowledge Skills Competence � Lifeguard and service

management � Simulated emergency cases

� Co-operation with ambulance service and hospitals

� Using of rescue tubes and other means � Paramedical education � Evaluation of O2 devices and AED � Developing of Emergency plans

protect life and safety at a pool.

STANDARD: OPEN WATER

Risks in open water � Risk assessment and

evaluation � Lifeguard and service

management � Simulated emergency cases � Co-operation with the

ambulance service and hospitals

� Higher requirements in jumping, swimming, diving � Using of rescue tubes and other means � Paramedical Education � Evaluation of O2 devices and AED � Developing of Emergency plans

An Inland – Open Water Lifeguard is a person who will be regularly assigned to protect life and safety at a non-surf, stillwater beach, such as a lake or river.

STANDARD: BEACH

Risk at the beach � Risk assessment and

evaluation � Lifeguard and service

management � Simulated emergency cases � Co-operation with the

ambulance service and hospitals

� Higher requirements in jumping, swimming, diving � Using of rescue tubes and other means � Paramedical Education � Evaluation of O2 devices and AED � Developing of Emergency plans

A Surf Lifeguard is a person who will be regularly assigned to protect life and safety in the surf environment.

General1: Enter the water

Know (after Risk Assessment done before any action taken) how to enter the water

Demonstrate Head First (depth > 1.5 m)

Be able to distinguish several methods to enter the water

General: Swim approach

Know how to use different techniques to rescue an unconscious person without equipment out of an aquatic danger

Perform a rescue in an adequate environment (e.g. P2, O2, B2)

Be able to judge and evaluate different techniques, approaches etc. in order to optimize the rescue action performed

General: Team based approach

Know how to communicate within a team of lifesavers/lifeguards

Demonstrate team simulation

Ensure that the team is informed about what is happening and communicate to others (team, spectators, rescue service) if necessary

General: Risk Assessment

Ability to recognize • hazards and

associated risks • possible accident

situations

Demonstrate sufficient skills in a given situation (fitting the chosen stream) and provide information

Be able to perform a quick and proper risk assessment. Results should be rationale. Candidate must be

1 General topics are valid for all three streams. The may dither in details, but have to be included in a general manner in all three streams.

208

Knowledge Skills Competence • high risk user

groups Be able to know all risks and

categorize them (eg. minor, major, critical)

able to share his results with Lifesavers and Lifeguards in the team.

General: EAP Detailed knowledge concerning EAP.

Implement the EAP, as appropriate. Able to complete rescue skills.

Implement the EAP, as appropriate.

General: Communication

Gain increased range of skills and including advise to or supervision of assistants (Lifesaver * or Lifesaver **)

Demonstrate, explain the (proper) use of relevant communication (equipment)

Understand and differentiate communication skills, principles and equipment

General: Surveillance

Know specific local details about the area to be surveyed

Perform surveillance on your own and supervise assistants

Be able to select right techniques and spots and to share knowledge and experience with assistants

General: Information

Fill out the actual form Know how to fill it, collect

and forward (to give to whom)

Avoid it happening again

Perform described action with (local/national) given documents

Be able to communicate and to define (and execute) preventative action

General: Public relation

Be informed on techniques and experiences. Level of external communication is “standard”.

Role-play to simulate different situations

Be able to use different approaches in different situations.

P1: Water based fitness skills

Swim styles, distance swimming, diving

Demonstrate Skills in compliance with given assessment criteria

Be able to differentiate between sprint/distance swimming, understanding of different condition, understanding of water based movement at the surface, in the three-dimensional environment water

P2: Combines rescue without equipment

Combined rescue techniques in the following sequence in less than two (2) minutes:

• lifesaving entry (stride jump, slide entry); then,

• 25m freestyle with head above the water.

• surface dive to adult dummy/person (minimum depth of 1.5m)

• lift the dummy/person and tow minimum of 25m to the edge of pool

• lifting the person out of the pool.

Consecutively perform combined rescue techniques in the following sequence in less than two (2) minutes:

• lifesaving entry (stride jump, slide entry); then, • 25m freestyle with head above the water. • surface dive to adult dummy/person (minimum depth of 1.5m) • lift the dummy/person and tow minimum of 25m to the edge of pool • lifting the person out of the pool.

Be able to make a successful rescue without equipment

209

Knowledge Skills Competence P3: Land based rescue combination skills

Recognised transport techniques

Lift conscious patient and transport them over a minimum distance of 25m using a recognised patient transport technique.

Be able to take responsibility for implementing and applying the skills as appropriate based on previous knowledge, experiences and attitude

P4: Land based rescue combination skills

Know how to use a throwing aid to assist in performing a land based rescue

Perform simulated rescue using a throwing aid to a conscious patient in the water over a minimum distance of 10m.


P5: emergency response techniques including resuscitation and first aid techniques

Basic patient management techniques including:

- Diagnosis/Check for Dangers, Reaction, Airways, Breathing and Circulation (DRABC)

- Lateral position & patient rollover

- Calling for help Resuscitation techniques

including: - Expired Air Resuscitation

(adults, children, infant) - Cardio Pulmonary

Resuscitation (adult, children, infant)

- Set up and apply oxygen equipment

First aid techniques for managing injury and emergency including:

• patient management identify and managing

injuries (i.e. shock, fractures, arterial and venal bleeding, spinal injury etc)

Perform basic patient management techniques including: - Diagnosis/Check for Dangers, Reaction, Airways, Breathing and Circulation (DRABC) - Lateral position & patient rollover - Calling for help Perform resuscitation techniques including: - Expired Air Resuscitation (adults, children, infant) - Cardio Pulmonary Resuscitation (adult, children, infant) - Set up and apply oxygen equipment Identify and perform first aid techniques for managing injury and emergency including:

• patient management

identify and managing injuries (i.e. shock, fractures, arterial and venal bleeding, spinal injury etc)


P6: medical knowledge about a range of conditions associated with rescues.

• Appropriate emergency treatments in a rescue situation including CPR and spinal management.

• Medical equipment in emergency situations.

• Regulations pertinent to managing emergency medical situations.

• Medical services available for support in an emergency medical

• Describe the application of appropriate emergency treatments in a rescue situation including CPR and spinal management. • Describe the use of medical equipment in emergency situations. • Identify regulations pertinent to managing emergency medical


210

Knowledge Skills Competence situation. situations.

Identify and list medical services available for support in an emergency medical situation.

P7: Choose and plan strategies to manage basic emergencies.

Possible strategies for water rescues and emergencies.

Potential problems for putting plans into place.

Basic emergency management plans/planning.

• Identify and select possible strategies for water rescues and emergencies.

• Identify and solve potential problems for putting plans into place.

• Design a basic emergency management plan.

• Practice emergency management plan.

• Review and modify basic emergency management plan.


P8: Identify and describe issues related to the facility/workplace.

Specifications of the pool (depth, access, use of spas or saunas etc.)

Nearest available safety services.

Potential resources for use in rescue.

• List the specifications of the pool including depth, access, use of spas or saunas etc.

• List the nearest available safety services.

• Find and use potential resources for use in rescue.

Be able to take responsibility for implementing and applying the skills as appropriate based on previous knowledge, experiences and attitude.

P9: Rescue equipment

• Know a spineboard • Gain additional

knowledge on rescue tubes

Demonstrate use Be able to judge about the use of a spine board and a rescue tube

O1: Perform water-based skills (on the front only) in an open water environment.

• Understand the principle swimming skills:

- Open water - Underwater

• Complete an environmental risk assessment

• Swim 50m in less than 50 seconds with the head above the water.

• Swim no less than 400m in less than 9:00 minutes without using equipment.

• Swim 25m under water.

• Retrieve three (3) objects placed 5m apart in the deepest end of an available pool.

• Run-Swim-Run(run 200 m, swim 200 m and run 200 m) within 8 minutes.

Be able to swim in an open water and under water environment Be able to choose the appropriate technique to approach the casualty according to distance and individual fitness levels.

O2: Demonstrate combined rescue without equipment in an open water

• Understand the risks involved with combined rescues without equipment in an open

Perform combined rescue technique in the following sequence: • - lifesaving entry

Be able to make a successful rescue without equipment

211

Knowledge Skills Competence environment. water environment

(stride jump, slide entry, wading, porpoising, swim); then,

• perform rescue of conscious victim which is minimum of 100m away from shore.

O3: Simulate the use of land-based rescue skills.

• Know the techniques to lift and transport the patient

• Know how to use a throwing aid

• Lift conscious patient and transport them over a minimum distance of 25m using a recognised patient transport technique.

• Perform simulated rescue using a throwing aid to a conscious victim in the water over a minimum distance of 10m.

Be able to use different lift techniques and transport techniques Be able to use throwing aids Take responsibility for actions to ensure the safety of all involved.

O4: emergency response techniques including resuscitation and first aid techniques [Identical with P4]

• To know the basic patient management techniques

• To know the different resuscitation techniques

• To know first aid techniques to manage a variety of first aid and emergency situations

Perform basic patient management techniques including: • Diagnosis/Check for

Dangers, Reaction, Airways, Breathing and Circulation (DRABC)

• Lateral position & patient rollover

• Calling for help Perform resuscitation techniques including: • Expired Air

Resuscitation (adults, children, infant)

• Cardio Pulmonary Resuscitation (adult, children, infant)

• Set up and apply oxygen equipment

Identify and perform first aid techniques for managing injury and emergency including: • patient management

identify and managing injuries (i.e. shock, fractures, arterial and venal bleeding, spinal injury etc)

Take responsibility for actions to ensure safety of all involved

O5: medical knowledge about a range of conditions associated with

• Describe the application of appropriate emergency treatments in a rescue situation

Be able to solve different medical cases

Take responsibility for actions to ensure the safety of all involved

212

Knowledge Skills Competence rescues. [Identical with P5]

including CPR and spinal management.

• Describe the use of medical equipment in emergency situations.

• Identify regulations pertinent to managing emergency medical situations.

• Identify and list medical services available for support in an emergency medical situation.

O6: Implementing strategies to manage emergencies.

• Knowing different EAPs for different emergencies

• Review, modify and feedback on emergency management plan, as part of a team

• Be able to manage different emergency situations • Practice emergency management plan.

Take responsibility for actions to ensure the safety of all involved Identify and select strategies for water rescues and emergencies. Identify and solve potential problems for putting plans into place.

O7: Identify and describe issues related to the facility/workplace.

• Prepare a report on the characteristics of the aquatic location including environmental, geographic and demographic information. • List the nearest available safety services. • Find and use potential resources for use in rescue.

Be able to complete a risk analysis Demonstrate good working knowledge of support services and networking Demonstrate the use of resources for use in a rescue

Take responsibility for actions to ensure the safety of all involved

O8: the use of a craft for rescue purposes

• Know 1 craft to be used • Craft to be defined as rescue boat, board, ski, PWC or similar which is used by a member organization for rescue purposes. • Know guidelines for craft rescue

• Demonstrate the use of a craft for rescue purposes. • Perform a craft rescue according to guidelines for craft rescue.

Know (dis-)advantages of craft used, be able to judge on situations when to use crafts

O9: Landing • Know how to carry with fireman technique

Demonstrate safe and proper technique

Be able to evaluate use and safety of this technique

O10: Surface diving

• Know how to use Mask, Snorkel and Fins • Know how to apply surface diving with rescue equipment

Demonstrate safe and proper technique

Be able to evaluate use and safety of this technique

B1: Perform water-based fitness skills in a pool environment.

• Know the water based fitness skills for completion in a pool environment

• Know your individual strengths depending on distances, pacing and time restrictions.

• Swim 50m in less than 50 seconds with the head above the water. • Swim 400m in less than 8:00 minutes without using equipment • Run-Swim-

Be able to approach and keep focus on the drowning casualty Be able to choose the appropriate technique to approach the casualty according to distance and

213

Knowledge Skills Competence Run (Run 200 m, swim 200 m and run 200 m) within 8 minutes

individual fitness levels.

B2:Demonstrate underwater rescue without equipment in a pool environment.• Know how to prepare for swimming underwater

• Know the swimming techniques for swimming underwater

• Know how to retrieve a casualty from the bottom of the pool

• Know the risks associated with underwater swimming

Swim 25 m underwater without breaking the surface. While swimming underwater retrieve three (3) objects placed 5m apart, with one (1) in the deepest end of the pool.

Be able to identify how to protect themselves in an underwater rescue Be able to identify a casualty underwater, assessing the situation and establishing the correct rescue techniques required

B3: Demonstrate combined rescue without equipment in a surf environment

• Know how to prepare for making a rescue in a surf environment

• Know the swimming techniques for surf rescue

• Know how to approach a casualty in a surf environment

• Know how to return a casualty to shore

• Know the risks associated with surf swimming

Perform combined rescue technique in the following sequence:

• Lifesaving entry (wading, porposing, swim); then • Perform rescue of conscious victim which is minimum of 100m away from shore

Be able to identify how to protect themselves in a surf environment Be able to identify a casualty in the surf, assessing the situation and establishing the correct rescue techniques required

B4: Simulate the use of land-based rescue skills.

• Know suitable lifting and carrying techniques

• Know how to consider the following factors:

- The condition of the casualty

- Topography of the Beach - Environmental conditions - Equipment and resources

available - Location of the casualty - Number of lifeguards

available to assist • Know how to use the

appropriate throwing aids for the rescue situation

• Lift conscious patient and transport him over a minimum distance of 25m using a recognised patient transport technique. • Perform simulated rescue using a throwing aid to a conscious victim in the water over a minimum distance of 10m.

Be able to identify all factors and establish the correct lifting and carrying techniques to achieve a safe and effective land based rescue Be able to select and effectively use the correct equipment to successfully perform a land-based rescue

B5: Perform emergency response techniques including advanced resuscitation and first aid techniques.

• See First Aid Level 3 Perform patient management techniques including: • Diagnosis/Check for Dangers, Reaction, Airways, Breathing and Circulation (DRABC) • Lateral position & patient rollover • Calling for help Perform advanced resuscitation techniques

Be able to evaluate use and safety of this technique for the required situation. See First Aid Level 3

214

Knowledge Skills Competence including: • EAR (adults, children, infant) • CPR (adult, children, infant) Identify and perform first aid techniques for managing injury and emergency including: • Patient management • Identify and managing injuries (i.e. shock, fractures, arterial and venal bleeding, spinal injury etc.) Use of appropriate rescue and first aid equipment.

B6: Managing emergency medical situations associated with rescues

• Knowledge of regulations pertinent to managing emergency medical situations.

• Identify and list medical services available for support in an emergency medical situation.

• Be able to manage different emergency situations • Practice emergency management plan.

Take responsibility for actions to ensure the safety of all involved Identify and select strategies for water rescues and emergencies. Identify and solve potential problems for putting plans into place.

B7: Identify and describe issues related to the facility/workplace.

• Prepare a report on the characteristics of the aquatic location including environmental, geographic and democratic Identify and select strategies for water rescues and emergencies.

• List the nearest available safety services.

• Find and use potential resources for use in rescue.

• Discuss communications and public relations requirements for promoting safety at the location.

B8: Demonstrate the use of a boat for rescue purposes.

• Know about a rescue boat, including equipment and procedures

• Know guidelines how to use a boat

• Perform a boat rescue according to guidelines for boat rescue.

• Identify and describe the aspects of a rescue boat and the equipment & procedure used.

215

Level 3b = Lifesaving Instructor MINIMUM RECOMMENDED COMPETENCIES An Instructor is the person instructing candidate(s) in the specific requirements of the appropriate Certificates * and **. PREREQUISITES The prerequisites for course attendance are as follows: • Minimum of 16 years of age • Member of the National Association • Possess the Level 1 Certificate of the discipline to be Instructed • Be the current designated Instructor for the candidates being assessed for the

appropriate Certificates Knowledge Skills Competence

Theories concerning teaching and learning

Understand the principles of learning and teaching in line with best practices Understand the principles of planning, evaluation and assessment for lessons and candidates

Ability to deliver a lifesaving course or other lifesaving activities for children or new beginners (* or**) Ability to plan, organize, manage and evaluate a lifesaving course or other lifesaving activities for children or new beginners (* or**) Ability to select the best facilities, equipment and educational material

Provide good quality teaching activity Confidence to act as an instructor Can take responsibility for completion of lifesaving course or other lifesaving activities for children or new beginners (* or**) Can undertake assessment to ensure and confirm learning

Lifesaving specific didactical aspects

Understand specific lifesaving teaching methods and theories

Can apply the specific lifesaving teaching methods and theories

Can adapt own behavior to circumstances in solving didactical problems

Interpersonal skills

Understand the principles of verbal and nonverbal communication Understand cultural and diverse needs of individuals

Can apply appropriate cognitive and communicating skills during teaching to achieve the required results Apply appropriate communication for cultural variances

Can adapt own behavior to circumstances in solving communication problems Demonstrate compliance with equality and diversity

Motivational skills

Understand the principles of motivation

Can motivate and activate students Can apply a student centred view

Can adapt own behavior to circumstances in solving motivational problems

Safety aspects

Have basic knowledge of national health and safety legislation and regulation Understand the principles of risk assessment Know the safety and emergency procedures

Can deliver a lifesaving course or other lifesaving activities for children or new beginners (* or**) following health and safety legislation and regulation Can act and run activities by following

Takes responsibility to always considering safety and ethical aspects in a variety of situations and environments Applies safety and emergency procedures

216

for the training environment

principles of risk assessment Responds correctly in case of emergency

Lifelong learning

Understand the responsibilities to maintain and continually develop skills, knowledge and competence

Can identify what skills, knowledge and competence needs to be updated and how to update those

Apply own personal development responsibilities

Level 4 = Chief Lifesaving Instructor

A Chief Lifeguard or Chief Instructor is a person instructing candidate(s) in the specific requirements of the appropriate Certificate “Lifesaver ***

Pre requisite is that must have level 3 knowledge skills and competence Knowledge Skills Competence

Theories concerning teaching and learning

Understand the theories of learning and teaching in line with best practices Understand theories of planning, evaluation, supervising and assessment for lessons and candidates

Can deliver a lifesaving course or other lifesaving activity in a variety of environments Ability to develop, plan, organize, manage and evaluate a lifesaving course or other lifesaving activity Ability to select the best facilities, equipment and educational material

Provide good quality teaching activity Is confident to act as an instructor in a variety of environments and situations Can evaluate and improve lifesaving courses or other activities Can supervise the work of other lifesaving instructors Can analyze and improve teaching and assessment practices

Lifesaving specific didactical aspects

Understand the specific lifesaving teaching methods and theories

Have ability to apply the specific lifesaving teaching methods and theories comprehensively

Can evaluate and improve lifesaving courses or other lifesaving activities

Interpersonal skills

Understand the theories of verbal and nonverbal communication Understand cultural and diverse needs of individuals

Can apply cognitive and communicating skills during teaching to achieve the required results

Can evaluate and improve interpersonal skills of self and the students Can evaluate and improve own behavior in case of problematic situations Is proactive concerning interpersonal skills

Motivational skills

Understand the different methods of motivation

Can motivate and activate students using a variety of methods and student centred view

Can evaluate and improve motivational skills of self and the students

217

Safety aspects

Have required knowledge of national health and safety legislation and regulation Understand the risk assessment Have extensive knowledge of the safety and emergency procedures for the various teaching environments

Can deliver a lifesaving course or other lifesaving activities following health and safety legislation and regulation Can deliver activities by following the risk assessment Responds correctly in case of emergency

Is always considering safety and ethical aspects Manage and supervise the education and work of lifesavers and other lifesaving instructors

Organisational procedures

Knows the importance of reporting and recording

Able to report and record relevant information

Accept responsibility of organisational procedures

Lifelong learning

Understand the reflective practice and lifelong learning

Able to continually develop through reflective practice and lifelong learning

Takes responsibility to continually update own and student’s competence

Developing the EQF2 Partnership Having developed a lower level Framework for the Lifesaving

community in EQF1, ILSE turned its attention to developing a higher qualification framework for those who manage lifesavers/lifeguards in various aquatic environments.

Until this project began there was no common European qualification concept for higher education levels in Water Safety Management. There is however a growing need for specialists and managers of staff in water safety with higher levels of qualifications.

Some Higher Education Institutions (HEI) offer some courses with some lifesaving content, but the main focus of these programs is on different topics such as tourism, sport or environment, and not on “Water Safety Management” as a specialism.

Before the conclusion of the EQF1 project in 2013, ILSE members applied to the EU Directorate in 2012 for further funding to work together to develop a qualification framework in Water Safety Management for Levels 5 to 8

218

The Partners It was originally intended that 16 of our member federations along

with 2 universities would participate in this project. However, ultimately only 7 of our member federations were accepted to become funded partners in this project.

• Federación de Salvamento y Socorrismo de Castilla y León (FECLESS – Spain)

• Ligue Francophone Belge de Sauvetage (LFBS – Belgium)

• National Sports Academy “Vassil Levski” (NSA – Bulgaria)

• Norges Livredningsselskap (NLS - Norway)

• Royal Life Saving Society UK (RLSS UK – UK)

• Surf Life Saving Great Britain (SLSGB – GB)

• Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (WOPR – Poland)

This reduction of more than 50% of potential partner organisations

placed much more responsibility and a greatly increased workload on the remaining participants.

As the intended lead organisation, DLRG Germany, was not funded, a new co-ordinating federation had to be appointed (SLSGB) to take the work forward.

Project Objectives The primary objectives of this project can be summarized as follows: • Exchange of experience between the experts of all lifesaving

organisations, and HEIs regarding knowledge, skills and competencies of highly specialised experts and those with responsibilities for a higher management level in lifesaving

• Development of a common view of European experts about higher education in water safety management

• Development of an EQF for Water Safety Management (level 5 to 8) • Collection and dissemination of best practice education modules for

higher levels • Development work to harmonise the new EQF levels with National

Qualification Frameworks in European countries

219

• Ensure better-educated managers are employed in all environments of aquatic-related human activities all over Europe

• Achieve recognition of the qualification framework for Water Safety Managers by HEIs across Europe

Developing the Framework The partners agreed that the EQF2 project would be developed

through four separate streams: � Management � Health and safety � Didactics � Special Topics � Theoretical topics � Practical topics

A series of 6 seminars were held from August 2012 to June 2014 to

bring together experts from all 7 partner federations, including some with experience in the educational field. At the outset agreement was reached on a common definition of water safety management and an understanding of the criteria for levels 5 to 8. Framework Based on this work, the outline of the Framework became clear and was defined as follows: � Level 5 – Specialist/Assistant Manager 1-2 years � Level 6 – Bachelor/Manager 3-4 years � Level 7 – Masters 1-2 years � Level 8 – PhD 3+ years

At each level a framework has been developed setting out the key elements of Knowledge, Skills and Competence that are required throughout the four main topics. An Excel file for each Level has been developed to show the information for each element to define each statement for Knowledge, Skills and Competence against each criteria, which is grouped at different levels for ease of viewing Specialist/Assistant Manager (Level 5) At University/HEI the first two years towards a Bachelor degree. � Step 1 (Year 1 BA) Knowledge of, and being able to act safely in

common water environments

220

� Step 2 (Year 2 BA) Safely leading or managing a group in the actual environments

Bachelor degree (Level 6) � Step 3 (Year 3/4 in BA) – Two possibilities

� a) Specialist - developing to lead rescue operations � b) General - developing to Teaching

Master Degree (level 7) � An opportunity to research into different topics in the field of water

safety: � Knowledge of theoretical and methodical problems related to

research in field of water safety � Knowledge of scientific theories and methods related to research

in field of water safety � Ability to conduct and assess own research and assess the

research of others PhD in the field of Water Safety (level 8) (Access level, minimum Master)

� High specialisation in Water Safety Lifesaving, Self-Rescue, Research and Thesis.

� High level of scientific formation � Research and thesis

Management Structure

221

Special Theoretical Topics

Background knowledge

Level 5

� Water safety history � Psychological and Physiological

reactions and self-rescue skills in the actual environment

Level 6

� Psychology related to teaching and learning in challenging environmental situations

� Psychology related to stress, disasters, accident – both Rescuers and Victims

Media

� Accidents / Incidents - procedures and rules for communication with media

� Use of media for informing the public � Use of media in teaching – learning

Pedagogy

� Be able to organise and conduct education in Water Safety/Lifesaving

� Psychology related to teaching and learning in challenging environmental situations

� Personal experienced learning about own reactions and capacity related to environmental challenges

� How to develop realistic understanding of environmental challenges

Research / Dissertation

� Ability to plan, arrange and carry out projects in the field of water safety

� Ability to scientifically assess own work.

The chosen Special Practical Topics determine the context of Health and Safety, and Didactics, and the Special Theoretical Topics which is an important part of management

The kind of management required

depends on the actual Special Practical Topics chosen

222

Special Practical Topics

Environmental Knowledge - Outdoor Water

� Cold water � White water � Winter – Ice – Snow � Dark water � Strong wind - high waves � Flat water / Lake

Safety and Prevention

� Public information � Safety including early rescues � Lifeguard (Cold water) � Events � Water Sports � Lifesaving sports

Search and rescue (SAR)

� Deep water (not Scuba) � Under water (Scuba) � Lifeboats � Small “boat" rescue � Ice rescue/mud rescue (Soft surface

rescue) � First Aid

Special situations

� Contaminated water � Flood � Climatic Contamination � Natural disasters � Shipping Accidents � Car in water � Other unforeseen hazards

Conclusion The key outcomes from all of the events are: � A successful partnership of 7 lifesaving federations supported by

Leonardo Da Vinci Funding from the EU � A Qualification Framework has been developed for levels 5 to 8 to

provide a safer Europe by having more highly qualified Water Safety Managers in all aquatic environments at the following levels

� Level 5 – Specialist/Assistant Manager in Water Safety Management � Level 6 – Bachelor Degree in Water Safety Management � Level 7 – Masters Degree in Water Safety Management � Level 8 – PhD in the field of Water Safety � A single Excel document has been produced for each Level, covering

the Knowledge, Skills and Competence required for each topic in each stream.

� A separate document has been produced giving an overview of the entire Qualification Framework, along with an overview of the different issues covered in the Special Topics section.

� The project documentation has been loaded into the EU European Shared Treasure database and is now in the Public Domain:

http://www.europeansharedtreasure.eu/detail.php?id_project_base=2012-1-DE2-LEO04-11717

223

Next Steps Through the ILSE Education Commission further work is now planned to build on the momentum achieved by the project: � HEIs in at least 4 of the 6 countries involved have already indicated

an interest in taking up the Qualification Framework for Water Safety Management and are prepared to look further into the possibility of doing so. There is also now interest being shown in at least 2 countries not involved in the partnership.

� The ILSE Board of Directors in May 2015 has approved a new “EQF3” project to work with the HEIs in countries across Europe to develop the detailed content for each of the topics in the EQF2 Framework.

� Application will be made via the interested HEIs for Erasmus Plus funding to support the work required

224

CZEGO POWINNO SIĘ UCZYĆ? OD UMIEJĘTNOŚCI PŁYWANIA W

WODZIE DO ZAPOBIEGANIA UTONI ĘCIA W PRZYSZŁO ŚCI

What Should Be Taught? Defining Water Competence: From “swimming skill’’ to ‘’water competence’’ - towards a more

inclusive drowning prevention future

Robert Keig Stallman1,2,3, Kevin Moran4, Stephen Langendorfer5,6,Per-Ludvik Kjendlie, 7,3, Richard Franklin 8,9,

Aminur Rahman10,11, Linda Quan12,6, Elizabeth Bennet12

1Norwegian Lifesaving Society, 2Tanzanian Lifesaving Society, 3Norwegian School of Sport Science, 4The University of Auckland (NZ), 5Bowling Green State

University (USA), 6American Red Cross, 7Norwegian Police Academy (Stavern), 8James Cook University (Aus), 9Royal Lifesaving Society (Aus), 10Int. Drowning Research Center (Bangl), 11Center for Injury Prevention and Research (Bangl),

12Seattle Childrens Hospital (USA)

Introduction: Teaching swimming skills and knowledge are seen as strategms for the reduction of drowning. However, we have yet to reach consensus on what should be taught. Debate continues on such questions as a) which stroke should children learn first, b) is survival floating or treading water most protective, c) is swimming on the front more valuable than swimming on the back.

A growing body of research is available, permitting science to assist in the selection of competencies which have drowning prevention value. In addition, the growing acceptance of the concept of ‘’water competence’’ brings the focus back to generalized, all around proficiency including physical competencies as well as affective and cognitive competencies.

Aims: The aims of this study were to: a) select personal water competencies which can be supported by research to show protective value, b) to translate this research evidence to a pragmatic rationale’ suggesting how it supports the inclusion of these individual competencies, and c) propose areas for future research.

225

Methods: Individual items were selected from the curricula of high profile international and national organizations, scientific journal articles and from several position statements of similar organizations. A literature search was conducted to explore the evidence supporting these competencies. Two hundred and eight (208) research papers were identified. Others were subsequently added. Adjustments were made by adding to or subtracting from the original list of competencies. Expert opinion was used to translate this evidence to a pragmatic rationale’ for support of each competence.

Results: Research evidence supports the inclusion of the following competencies in educational water competence programs.

Entry into deep water 11. Use of life jacket Surface and level off 12. Exit safely Integrated and effective breathing 13. All of the above with clothes Swim on the front 14. All of the above in open water Swim on the back 15. Knowledge of local hazards Roll from front to back and back to front 16. Recognize and avoid risk Turn, L & R, on Front & Back 17. Assess ones own competency Surface dive & swim underwater 18. Recognize a drowning person Survival float, front and back 19. Judgment of risk and action Tread water 20. Attitudes & values

Conclusions: In the past decade researchers have focused on assessing the protective value of specific competencies. There is still need for more research. There are still only a few papers which suggest a link between learning to swim and drowning reduction. However, in those studies, it is unknown what contribution each item in the progression made to avoiding drowning. When examining the protective value of single items, as in

226

this study, it is also unknown how these items together would influence the successful avoidance of drowning. References: Hyder, A. A., Alonge, O., He, S., Wadhwaniya, S., Rahman, F., Rahman, A., & Arifeen, S. E. (2014). Saving of Children’s Lives from Drowning Project in Bangladesh. American Journal of Preventive Medicine, 47(6), 842-845. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.amepre.2014.07.050 Kjendlie, P. L., Pedersen, T., Thoresen, T., Setlo, T., Moran, K., & Stallman, R. K. (2013). Can You Swim in Waves? Children's Swimming, Floating, and Entry Skills in Calm and Simulated Unsteady Water Conditions. International Journal of Aquatic Research & Education, 7, 301-313. Moran, K. (2014). Getting Out of the Water: How Hard Can That Be? International Journal of Aquatic Research & Education, 8, 321-337. doi: http://dx.doi.org/10.1123/ijare.2014-0054 Moran, K., Stallman, R., Kjendlie, P.-L., Dahl, D., Blitvich, J., Petrass, L., A., . . . Shimongata, S. (2012). Can You Swim? An Exploration of Measuring Real and Perceived Water Competency. International Journal of Aquatic Research & Education, 6, 122-135.

227

ISBN 978-83-64628-13-9

tom i ratownictwo

Documents