tóm tắt chính sách về vai trò và sự tham gia của xã hội trong phòng

Biên tập nội dung

Phạm Thành Trung

Đặng Thị Thu Hương

Vũ Hải Yến

Hà Nội, Tháng 12/2016

Vai trò và sự tham gia của xã hội trong phòng, chống tham nhũng

TÓM TẮT

CHÍNH SÁCH

- 1 -

TÓM TẮT CHÍNH SÁCH: VAI TRÒ VÀ SỰ THAM GIA CỦA XÃ HỘI TRONG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG

GIỚI THIỆU

Năm 2016, công tác tổng kết 10 năm thực hiện Luật Phòng, chống tham nhũng (PCTN) đang được tích cực triển khai để làm cơ sở sửa đổi toàn diện Luật và xác định các nhiệm vụ, biện pháp đột phá cho cuộc chiến PCTN 5 năm tới. Trong bản báo cáo tóm tắt này, tổ chức Hướng tới Minh bạch, cơ quan đầu mối quốc gia của tổ chức Minh bạch quốc tế tại Việt Nam, mong muốn đóng góp một cách nhìn nhận độc lập về những ưu, nhược điểm của các quy định trong “Chương VI: Vai trò và trách nhiệm của Xã hội trong PCTN” của Luật PCTN và các văn bản pháp luật liên quan, cũng như những thành tựu và hạn chế trong công tác thực hiện. Đồng thời, báo cáo sẽ đưa ra một số khuyến nghị đối với việc sửa đổi Luật PCTN nhằm phát huy ở mức cao nhất vai trò và trách nhiệm của các chủ thể xã hội. TỔNG QUAN: XÃ HỘI ĐANG Ở ĐÂU TRONG CUỘC CHIẾN CHỐNG THAM NHŨNG Vai trò và trách nhiệm của xã hội trong PCTN được quy định tại Chương VI, Luật PCTN năm 2005 sửa đổi, bổ sung năm 2007, 2012 và được chi tiết hóa trong Nghị định 47/2007/NĐ-CP. Các chủ thể xã hội được đề cập bao gồm:

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên Báo chí Doanh nghiệp, Hiệp hội doanh nghiệp, Hiệp hội ngành nghề Ban Thanh tra Nhân dân Công dân

Ngoài ra, một số đạo luật khác như Luật Mặt trận Tổ quốc (MTTQ), Luật Báo chí, Luật Thanh tra, Luật Tố cáo, Luật Ban hành Văn bản quy phạm pháp luật và các văn bản hướng dẫn cũng có điều khoản quy định một số khía cạnh cụ thể về vai trò, trách nhiệm và quyền lợi của các chủ thể xã hội trong PCTN.

Ưu điểm:

Việc dành hẳn một chương trong Luật và một Nghị định quy định về vai trò, trách nhiệm của xã hội trong PCTN bên cạnh trách nhiệm trực tiếp của các cơ quan Nhà nước, cho thấy sự công nhận và coi trọng của Nhà nước đối với các chủ thể xã hội trong PCTN.

Nhược điểm:

Chương VI – Luật PCTN và Nghị định 47 đều chưa thể hiện rõ ba vấn đề: Xã hội đóng vai trò gì trong PCTN: vai trò chủ yếu/quyết định hay thứ yếu/bổ

trợ? Các chủ thể xã hội có vị trí như thế nào trong mối quan hệ với các cơ quan nhà

nước trong PCTN: là “đối tác” hay “người phụ thuộc”? Quyền và những cơ chế, biện pháp đảm bảo cho các chủ thể xã hội tham gia

PCTN một cách hiệu quả và bảo vệ họ trước những rủi ro và hệ lụy đến từ đấu tranh chống tham nhũng.

2


On the basis of our findings, we recommend that OGP: MẶT TRẬN TỔ QUỐC VÀ CÁC TỔ CHỨC THÀNH VIÊN: CHƯA ĐÚNG TẦM VỊ THẾ Vai trò và trách nhiệm:

Phối hợp với cơ quan nhà nước có thẩm quyền tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện pháp luật về PCTN.

Cung cấp thông tin và phối hợp với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc thực hiện các biện pháp PCTN; phát hiện, xác minh, xử lý vụ việc tham nhũng, người có hành vi tham nhũng.

Giám sát việc thực hiện pháp luật về PCTN. Phối hợp với cơ quan nhà nước có thẩm quyền xây dựng văn bản quy phạm

pháp luật về PCTN. Phối hợp với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền PCTN thông qua hiệp

thương bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân, tuyển chọn Thầm phán, Kiểm sát viên, giới thiệu Hội thẩm Tòa án nhân dân.

Phối hợp với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền xây dựng nội dung phối hợp công tác về PCTN.

(Điều 85, Luật PCTN và Chương 2, Nghị định 47)

“Mặt trận tham gia chống tham nhũng, tiêu cực còn yếu.”

(Báo cáo kiểm điểm hoạt động của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

nhiệm kỳ 2004 – 2009) Xung đột với các văn bản pháp luật liên quan: Luật MTTQ năm 2015 có riêng Điều 23 về tham gia PCTN, lãng phí và Chương V cho hoạt động giám sát, với nội dung bám sát tinh thần chủ đạo của Luật MTTQ năm 2015 là tăng cường quyền chủ động của MTTQ Việt Nam. Trong khi đó, ra đời từ nhiều năm trước, Luật PCTN và Nghị định 47 vẫn đặt các chủ thể xã hội, bao gồm MTTQ ở vị trí thụ động trong quan hệ với các cơ quan nhà nước. Thực tiễn triển khai: Thành tựu Trong 10 năm qua, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật về PCTN đã được MTTQ và các tổ chức thành viên lồng ghép vào các hoạt động tuyên truyền giáo dục pháp luật, đạo đức liêm chính, dân chủ cơ sở và đời sống văn hóa cho nhiều đối tượng nhân dân; ví dụ như: Đề án Tăng cường công tác phổ biến, giáo dục pháp luật nhằm nâng cao ý thức pháp luật cho thanh thiếu niên; Đề án Tuyên truyền, phổ biến pháp luật về chống tham nhũng trong cán bộ, công chức, viên chức và nhân dân. Các hình thức tuyên truyền được sử dụng khá phong phú, đa dạng.

3

TÓM TẮT CHÍNH SÁCH: VAI TRÒ VÀ SỰ THAM GIA CỦA CỦA XÃ HỘI TRONG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG

TÓM TẮT CHÍNH SÁCH: VAI TRÒ CỦA CÁC TỔ CHỨC XÃ HỘI TRONG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG MTTQ đã triển khai giám sát việc thực hiện pháp luật về PCTN, giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý các hành vi, vụ việc tham nhũng cũng như tiếp nhận đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân. Ngoài ra, MTTQ cũng thực hiện giám sát đối với các đại biểu dân cử (thông qua tổ chức hội nghị tiếp xúc cử tri, bỏ phiếu tín nhiệm đối với các chức danh bầu), cán bộ, công chức. Quy chế MTTQ Việt Nam giám sát cán bộ, công chức, Đảng viên ở khu dân cư đã được ban hành năm 2006 và áp dụng thí điểm tại một số địa phương, qua đó tiếp nhận được rất nhiều ý kiến phản ánh của nhân dân. Trên cơ sở đó, một số ủy ban MTTQ cấp phường, xã đã phát hiện khá nhiều hành vi, vụ việc tham nhũng, tiêu cực và kiến nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử lý. Ngoài ra, trong quá trình hiệp thương, giới thiệu người ứng cử, MTTQ là kênh thông tin quan trọng giúp loại khỏi danh sách những người bị phát hiện có hành vi tham nhũng, lãng phí và những người không được cử tri nơi công tác, nơi cư trú tín nhiệm.

Hạn chế, bất cập

Trước khi Luật MTTQ năm 2015 có hiệu lực, hoạt động giám sát của Mặt trận không có tính quyền lực cao và ở thế thụ động, nên thường bị phụ thuộc, “lép vế” trong các quan hệ với những cơ quan nhà nước có thực quyền là đối tượng chịu sự kiểm tra, giám sát. Do đó, vai trò của MTTQ bị hạn chế, tiếng nói chưa thực sự được lắng nghe. Hoạt động giám sát được thực hiện nhiều khi còn hình thức, chiếu lệ. Bất cập này đã ảnh hưởng lớn đến tính thực chất và hiệu quả của chức năng giám sát, khiến cho số vụ việc tham nhũng do MTTQ chủ động phát hiện, kiến nghị chưa nhiều. Vai trò trong tuyên truyền, phổ biến, giáo dục về PCTN còn mờ nhạt, chưa tương xứng với vị thế và mạng lưới rộng khắp của Mặt trận, cũng như tầm quan trọng của vấn đề. Các hoạt động tuyên truyền chỉ nằm ở dạng lồng ghép, còn nặng về hình thức, nội dung thiếu thiết thực, phương thức chưa phù hợp. Sau 10 năm thi hành Luật PCTN, MTTQ vẫn chưa xây dựng được quy chế phối hợp với các tổ chức thành viên trong PCTN. Trong khi đó, quy chế phối hợp với các cơ quan nhà nước chuyên trách về PCTN chưa được ban hành đầy đủ. Vì vậy, công tác phối hợp và sự phân chia trách nhiệm giữa Mặt trận và các tổ chức thành viên/cơ quan nhà nước chuyên trách chưa rõ ràng và chưa đạt hiệu quả cao.

4


BÁO CHÍ: QUYỀN LỰC THỨ TƯ VÀ NHỮNG RÀO CẢN VÔ HÌNH Vai trò và trách nhiệm:

Phản ánh và hướng dẫn dư luận xã hội trong đấu tranh PCTN. Biểu dương tinh thần và những việc làm tích cực trong công tác PCTN. Lên án, đấu tranh đối với những người có hành vi tham nhũng. Tham gia tuyên truyền, phổ biến pháp luật về PCTN. Hợp tác với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong PCTN. Cơ quan báo chí, phóng viên phải đưa tin trung thực, khách quan. Tổng biên tập,

phóng viên chịu trách nhiệm về việc đưa tin và chấp hành pháp luật về báo chí, quy tắc đạo đức nghề nghiệp.

(Điều 86, Luật PCTN và Điều 2, Nghị định 47)

“Khoảng 93% tổng số người được phỏng vấn nói họ biết về tham

nhũng qua báo chí.”

(Khảo sát "Tham nhũng từ góc nhìn của người dân, doanh nghiệp và cán bộ, công chức,

viên chức" do Thanh tra Chính phủ và Ngân hàng Thế giới phối hợp thực hiện năm 2012)

Thực tiễn triển khai:

Thành tựu Thời gian qua, báo chí đã làm tốt vai trò tuyên truyền, phổ biến, giáo dục về PCTN. Các cơ quan thông tin đại chúng thường xuyên đăng tải những tuyên bố, khẩu hiệu của Đảng, Nhà nước và những điểm nổi bật trong các dự thảo và văn bản pháp luật về PCTN. Trong phạm vi cho phép, báo chí liên tục đưa tin về thực trạng và tác hại của tham nhũng, tình hình và kết quả công tác PCTN, hoạt động của các cơ quan chuyên trách cũng như việc xử lý những vụ việc tham nhũng trọng điểm. Bên cạnh đó, báo chí cũng trở thành một kênh tố cáo hiệu quả và là diễn đàn nơi người dân thông tin, trao đổi, phản ánh, qua đó thể hiện nhận thức, quan điểm, thái độ đối với thực trạng tham nhũng, thực trạng công tác PCTN hoặc đối với các vụ việc/hành vi tham nhũng cụ thể. Khảo sát "Tham nhũng từ góc nhìn của người dân, doanh nghiệp và cán bộ, công chức, viên chức" (do Thanh tra Chính phủ và Ngân hàng Thế giới phối hợp tổ chức thực hiện năm 2012) cho thấy, báo chí được đánh giá là một trong những thiết chế tích cực và hiệu quả nhất trong phát hiện và điều tra tham nhũng tại Việt Nam. Đa số những cán bộ, công chức và lãnh đạo doanh nghiệp được phỏng vấn nhất trí rằng các cơ quan thông tin đại chúng phát hiện ra nhiều vụ tham nhũng và gây áp lực buộc các cơ quan chức năng phải hành động trong những vụ tưởng như đã “chìm xuồng”. Họ coi các cơ quan truyền thông báo chí là một đồng minh hết sức quan trọng trong cuộc chiến chống tham nhũng.

5


Hạn chế, bất cập Theo Điều 1 Luật Báo chí, báo chí “là cơ quan ngôn luận của các tổ chức của Đảng, cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội”. Quan điểm chính thống trên cho thấy, báo chí Việt Nam chưa thuộc về phía xã hội như ở nhiều nước, mà chủ yếu thuộc khu vực công. Do đó, với các ràng buộc về trách nhiệm bảo vệ khu vực công là khu vực có nhiều nguy cơ tham nhũng nhất, báo chí khó có thể đứng ở vị trí khách quan, độc lập để phản biện theo đúng nghĩa đối với các hành vi vi phạm của cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc khu vực này. Bên cạnh đó, cũng có hiện tượng các cơ quan truyền thông phản ánh chưa khách quan, chính xác, thậm chí sai lệch so với bản chất vụ việc, hoặc phản ánh chắp vá, thiếu hệ thống vụ việc tham nhũng. Thay vì chỉ dừng ở việc đưa tin, phản ánh khách quan, một số bài viết đưa ra những nhận định, bình luận, phán quyết vượt quá thẩm quyền của báo chí. Việc này xuất phát từ nhiều nguyên nhân; trong đó, có trường hợp do phóng viên hạn chế về năng lực, hoặc do có động cơ cá nhân, hoặc do hiện tượng cạnh tranh, câu khách giữa các cơ quan truyền thông. Trong đội ngũ các nhà báo – phóng viên cũng tồn tại một thiểu số có hành vi sai phạm như tống tiền doanh nghiệp, nhận tiền để đưa tin sai lệch. Về phần mình, nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân còn tâm lý e ngại, hoặc cố tình tránh tiết lộ thông tin liên quan đến tham nhũng cho các cơ quan truyền thông, do sợ bị trả thù, trù dập, hoặc lo sợ các thông tin về tham nhũng của đơn vị mình sẽ ảnh hưởng đến uy tín lãnh đạo và cơ quan. Thực tế này khiến phóng viên gặp nhiều khó khăn để có được những thông tin chân thực, đầy đủ về vụ việc, hành vi tham nhũng. Trong quá trình tác nghiệp, đưa tin về những vụ án tham nhũng lớn, liên quan đến các nhóm lợi ích và nhân vật có quyền lực, các cơ quan báo chí phải chịu nhiều sức ép và rủi ro. Tình trạng đe dọa, trả thù các nhà báo đưa tin về các vụ việc tham nhũng xảy ra khá phổ biến. Trên thực tế, đã có nhiều vụ hành hung, cản trở các phóng viên tác nghiệp trong thời gian qua.

6

TÓM TẮT CHÍNH SÁCH: VAI TRÒ VÀ SỰ THAM GIA CỦA XA HỘI TRONG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG

DOANH NGHIỆP, HIỆP HỘI DOANH NGHIỆP: TÁC NHÂN VÀ NẠN NHÂN - 2 TRONG 1 Doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề có vai trò quan trọng trong PCTN. Bởi đây là nhóm chủ thể quyết định “sức khỏe” của nền kinh tế và là đối tượng sử dụng dịch vụ công nhiều nhất. Một mặt, doanh nghiệp luôn được coi là “đối tác tham nhũng” của những người có chức vụ, quyền hạn cả trong và ngoài khu vực công, khi cố gắng giành hợp đồng, lợi thế hoặc lợi nhuận bằng cách chủ động lót tay, hối lộ. Mặt khác, doanh nghiệp cũng là nạn nhân của hành vi sách nhiễu, đòi lại quả, vòi bôi trơn từ chính những đối tượng trên. Họ còn có thể là nạn nhân của tham nhũng nội bộ khi cán bộ, nhân viên của họ tham ô, trục lợi làm thất thoát tài sản và tổn hại văn hóa kinh doanh của doanh nghiệp. Vai trò và trách nhiệm:

Tuyên truyền, động viên cán bộ, người lao động thực hiện quy định pháp luật về PCTN.

Có trách nhiệm tổ chức, động viên, khuyến khích hội viên của mình xây dựng văn hóa kinh doanh lành mạnh, phi tham nhũng.

Thực hiện các biện pháp phòng ngừa, phát hiện tham nhũng, ví dụ: xây dựng và thực hiện cơ chế kiểm soát nội bộ nhằm phòng ngừa, phát hiện tham nhũng.

Thông báo về hành vi tham nhũng và phối hợp với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc xác minh, kết luận về hành vi tham nhũng.

Kiến nghị với Nhà nước hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý nhằm PCTN.


“Khi phải trả các khoản chi phí không chính thức, 70-90% số doanh

nghiệp nói rằng họ chủ động đưa hối lộ tuỳ vào từng lĩnh vực.”

(Khảo sát "Tham nhũng từ góc nhìn của người dân, doanh nghiệp và cán bộ, công chức,

viên chức" do Thanh tra Chính phủ và Ngân hàng Thế giới phối hợp thực hiện năm 2012)

Dự thảo Luật PCTN sửa đổi (ngày 24/08/2016) quy định doanh nghiệp có trách nhiệm ban hành và thực hiện quy tắc ứng xử nhằm xây dựng văn hóa kinh doanh lành mạnh, phi tham nhũng. Công ty đại chúng, tổ chức tín dụng, quỹ đầu tư cũng phải thực hiện minh bạch và kiểm soát tài sản, thu nhập đối với một số chức danh lãnh đạo. Bất cập, xung đột với các văn bản pháp luật liên quan:

Bộ luật Hình sự năm 2015 đã hình sự hóa hành vi tham nhũng trong khu vực ngoài Nhà nước. Trong khi đó, Luật PCTN hiện hành chỉ quy định hành vi tham nhũng trong khu vực công.

Luật PCTN hiện hành không có quy định nào về quyền/ cơ chế yêu cầu cung cấp thông tin của doanh nghiệp. Dự thảo Luật PCTN sửa đổi (ngày 24/08/2016) ghi nhận quyền yêu cầu cung cấp thông tin của doanh nghiệp Nhà nước tại Khoản 1, Điều 17. Tuy nhiên, Luật Tiếp cận Thông tin (TCTT) mới được

7

TÓM TẮT CHÍNH SÁCH: VAI TRÒ VÀ SỰ THAM GIA CỦA XẪ HỘI TRONG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG

thông qua chỉ quy định về TCTT của cá nhân, không có quy định nào về cơ chế thực hiện TCTT của tổ chức, đoàn thể hay doanh nghiệp.

Thực tiễn triển khai: Thành tựu Những năm qua, một số doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp (đặc biệt là Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam - VCCI), hiệp hội ngành nghề - ở mức độ nhất định - đã thực hiện các hoạt động tuyển truyền, triển khai những nội dung liên quan đến vai trò của họ được quy định trong Luật PCTN và các văn bản dưới luật. Hầu hết các doanh nghiệp này là tập đoàn, tổng công ty lớn. Hình thức tuyên truyền chủ yếu là tổ chức các khóa học, hội nghị, hội thảo. Đối tượng tham gia là cán bộ, công nhân viên chức làm việc tại đây. VCCI cùng các hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề đã tổ chức giám sát việc cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp. Từ năm 2005 đến nay, VCCI phối hợp với Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ thực hiện nghiên cứu và công bố thường niên Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) trong đó có các chỉ số về tính minh bạch, chi phí không chính thức. Nghiên cứu này được xem là công cụ hỗ trợ quan trọng cho các nhà đầu tư trong việc quyết định lựa chọn địa điểm và mở rộng sản xuất kinh doanh. Bản thân các tổng công ty nhà nước, tập đoàn và công ty lớn đều có cơ chế kiểm soát nội bộ. Theo khảo sát “Xây dựng môi trường đạo đức kinh doanh – Báo cáo khảo sát gian lận khu vực châu Á – Thái Bình Dương 2013” của Ernst & Young, hơn 40% các công ty lớn hoạt động ở Việt Nam có chính sách phòng chống tham nhũng, phòng chống hối lộ và quy tắc ứng xử. Một số doanh nghiệp, hiệp hội khuyến khích việc phát hiện, tố cáo hành vi tham nhũng; tuyên dương, khen thưởng những cá nhân điển hình, có thành tích trong phát hiện và đấu tranh chống tham nhũng. Kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý nhằm PCTN cũng là lĩnh vực ngày càng nhận được sự quan tâm của VCCI cùng các hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề. Các cuộc đối thoại giữa Thủ tướng và doanh nghiệp, các cuộc họp của Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam, các hoạt động vận động chính sách sử dụng những kết quả của Báo cáo PCI... đã và đang trở thành những diễn đàn nơi các doanh nghiệp tích cực tận dụng để thực hiện mục đích trên. Trong những gần đây, nhiều doanh nghiệp cũng đã có các sáng kiến về PCTN được triển khai thực hiện trên thực tế, ví dụ như: dự án Điều chế vắc xin PCTN tại Việt Nam của công ty cổ phần Minh Ngọc Việt Nam; dự án Nâng cao nhận thức về tính liêm chính công, trách nhiệm, minh bạch và PCTN cho học sinh dân tộc thiểu số của Trung tâm Tư vấn và Chuyển giao công nghệ (Công ty TNHH Đức Hương Anh); dự án Huy động sự tham gia của doanh nghiệp trong tăng cường liêm chính, đồng thuận về mục tiêu và thực hiện giá trị cốt lõi của đơn vị của Ban quản lý Khu công nghệ cao TP. HCM; dự án Nâng cao tính công bằng, trách nhiệm và tăng cường vai trò giám sát của bệnh nhân trong khám bệnh bằng hệ thống xếp hàng và khảo sát khách hàng tự động của công ty TNHH Dịch vụ, Thương mại & Đầu tư Hưng Gia; dự án Nâng cao kiến thức pháp luật và luật PCTN cho công nhân lao động nhập cư nhằm tăng cường hiệu lực thực thi chính sách pháp luật góp phần PCTN hiệu quả của công ty cổ phần Đầu tư và Quảng cáo Viễn Đông.

8

TÓM TẮT CHÍNH SÁCH: VAI TRÒ VÀ SỰ THAM GIA CỦA XÃ HỘI TRONG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG Hạn chế, bất cập Tuy nhiên, nhìn chung, vai trò của doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề trong công tác PCTN còn thụ động, hạn chế. Bản thân doanh nghiệp chưa thực sự có trách nhiệm với Nhà nước, xã hội và chính mình trong PCTN. Hầu hết các doanh nghiệp vẫn ưu tiên lợi ích riêng, bao gồm những lợi ích có được do hối lộ. Theo khảo sát của Thanh tra Chính phủ và Ngân hàng Thế giới đã nhắc tới ở trên, hơn 50% doanh nghiệp được hỏi cho rằng lợi ích từ chi phí không chính thức lớn hơn so với chi phí bỏ ra. Gần 63% tin rằng chi phí không chính thức “tạo ra cơ chế ngầm giải quyết được công việc một cách nhanh chóng”. Phần lớn các vụ tham nhũng liên quan đến doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp sử dụng ngân sách nhà nước, được phát giác từ bên ngoài. Số vụ việc, hành vi tham nhũng họ tự báo cáo và tố cáo còn rất ít. Thông thường, họ chỉ cung cấp thông tin, phối hợp với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền khi vụ việc, hành vi tham nhũng đã bị phát hiện. Trong nhiều trường hợp, doanh nghiệp còn gây khó khăn, bưng bít thông tin vì sợ mất uy tín và quan hệ làm ăn. Hiện tượng này xảy ra phổ biến hơn ở những doanh nghiệp nhà nước đang thực hiện cổ phần hóa.

Cơ chế giám sát trong doanh nghiệp còn nhiều hạn chế, bao gồm cơ chế giám sát chuyên trách của ban quản lý công ty, ban thanh tra nhân dân (đối với doanh nghiệp nhà nước), công đoàn và từ phía người lao động. Chất lượng của quy tắc ứng xử (nếu có) cũng không cao. Báo cáo Thẻ điểm Quản trị Công ty 2012 do Tổ chức Tài chính Quốc tế, Diễn đàn Quản trị Công ty Toàn cầu phối hợp cùng Ủy ban Chứng khoán Nhà nước thực hiện rà soát 100 công ty đã niêm yết lớn nhất Việt Nam đã đưa ra nhận định: “Trường hợp đã có Quy tắc ứng xử thì quy tắc này cũng chỉ có quy định chung chung nên hầu như không hiệu quả.” Ngoài ra, hiện tại chưa có cơ chế phối hợp giữa các doanh nghiệp, hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong PCTN. Sự thiếu hụt này dẫn đến những hạn chế, lúng túng trong phối hợp tuyên truyền, vận động thực hiện các biện pháp phòng ngừa và trao đổi thông tin về PCTN. Thực tế cho thấy, công tác tuyên truyền, vận động cũng chưa được thực hiện ở các doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ.

9


BAN THANH TRA NHÂN DÂN: GIÁM SÁT KHÁCH QUAN – NHIỆM VỤ BẤT KHẢ THI?

Vai trò và trách nhiệm:

Ban thanh tra nhân dân có trách nhiệm giám sát việc thực hiện pháp luật về PCTN ở xã, phường, thị trấn, cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước.

Khi cần thiết, Ban thanh tra nhân dân được Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn, người đứng đầu cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước giao cho xác minh những vụ việc nhất định.

Khi cần thiết, cơ quan nhà nước có trách nhiệm mời đại diện Ban thanh tra nhân dân tham gia giám sát, thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật về PCTN ở xã, phường, thị trấn, ở cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước. Ban thanh tra nhân dân có trách nhiệm cung cấp thông tin, cử người tham gia khi được yêu cầu.


Bất cập trong khung pháp luật hiện hành:

Trong quá trình soạn thảo Luật Thanh tra năm 2010, nhiều ý kiến cho rằng thanh tra nhân dân thực chất không phải hoạt động thanh tra của các cơ quan nhà nước mà chỉ là phương thức giám sát của nhân dân đối với hoạt động của các cơ quan, tổ chức. Tuy vậy, tại thời điểm đó, các cơ quan chức năng chưa có điều kiện tổng kết toàn diện việc thực hiện chế định về Ban thanh tra nhân dân theo Luật Thanh tra năm 2004; nên về cơ bản, những nội dung về thanh tra nhân dân và Ban thanh tra nhân dân trong Luật Thanh tra năm 2010 vẫn tiếp tục kế thừa gần như nguyên vẹn từ Luật Thanh tra năm 2004. Mặc dù Luật Thanh tra năm 2010 ra đời đã thay thế Luật Thanh tra năm 2004, Nghị định 99/2005/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Thanh tra năm 2004 về tổ chức và hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân (Nghị định 99) hiện vẫn được áp dụng. Tuy nhiên, sau 10 năm thực hiện, Nghị định 99 đã bộc lộ nhiều bất cập như: chưa quy định cụ thể về trách nhiệm của MTTQ xã, phường, thị trấn, về trách nhiệm của Ban Chấp hành công đoàn cũng như về trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước đối với hoạt động của Ban thanh tra nhân dân. Mục tiêu và phạm vi hoạt động của Ban thanh tra nhân dân và Ban Chấp hành công đoàn có những điểm trùng lặp. Các quy định pháp luật về trách nhiệm và mối quan hệ phối hợp giữa hai loại hình này là chưa rõ ràng. Hiện nay, Thanh tra Chính phủ đang chủ trì nghiên cứu xây dựng dự thảo Nghị định thay thế Nghị định 99.

10


Thực tiễn triển khai: Thành tựu Một số Ban thanh tra nhân dân trong quá trình giám sát đã phát hiện vụ việc tham nhũng, tiêu cực, từ đó đề xuất Đảng và chính quyền giải quyết, xử lý kịp thời những sai phạm của cán bộ, đảng viên. Ví dụ, tại Đồng Nai, trong năm 2009, các Ban thanh tra nhân dân đã tổ chức giám sát 1.777 cuộc về thu, chi ngân sách, thu lệ phí; về chi trả trợ cấp xã hội; về các khoản thu của nhân dân; về thực hiện các dự án, công trình do nhân dân đóng góp, do nhà nước, tổ chức, cá nhân đầu tư, tài trợ cho xã, phường, thị trấn; thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở… Qua công tác giám sát đã phát hiện 393 vụ việc sai phạm, kiến nghị giải quyết 354 vụ. Kết quả các cơ quan có thẩm quyền giải quyết xong 328 vụ, đạt tỷ lệ 92,60%. Một số địa phương có nhiều cách làm hay, sáng tạo như tổ chức giao lưu chuyên đề công tác thanh tra nhân dân theo cụm xã hàng quý và phân công cán bộ theo dõi địa bàn cụ thể, hay đặt các hòm thư góp ý tại khu dân cư nhằm thu thập những phản ánh của người dân về các vụ việc tham nhũng, tiêu cực, qua đó kịp thời xem xét, xử lý phù hợp. Nhờ hiệu quả hoạt động của mình, ở một vài nơi, Ban thanh tra nhân dân đã được các cơ quan chức năng trao giải thưởng PCTN.

Hạn chế, bất cập Hoạt động của Ban thanh tra nhân dân ở hầu hết các địa phương, cơ quan, đơn vị hành chính sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước còn hình thức, thụ động, kém hiệu quả, mờ nhạt; chưa thể hiện được vai trò của mình trong giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước, bảo vệ lợi ích nhà nước, lợi ích tập thể và cá nhân. Các nguyên nhân chính là:

Thiếu tính độc lập, khách quan trong hoạt động giám sát của Ban thanh tra nhân dân. Đối tượng chịu giám sát chính là cơ quan, đơn vị đang cung cấp nhân lực, điều kiện vật chất và kinh phí hoạt động cho Ban, và/hoặc là thủ trưởng cơ quan, đơn vị, địa phương nơi các thành viên của Ban đang làm việc, sinh sống. Thực tế này dẫn đến tâm lý ngại va chạm, thậm chí ngả theo phía cơ quan, cá nhân có thẩm quyền. Ngoài ra, lãnh đạo nhiều cơ quan, đơn vị không ủng hộ và tạo điều kiện cho Ban hoạt động do “có tật giật mình”.

Năng lực của thành viên Ban thanh tra nhân dân còn yếu, nhiều nơi rất yếu. Kinh phí hoạt động của Ban thanh tra nhân dân chưa được các địa phương quan

tâm bảo đảm theo đúng quy định. Người lao động chưa nhận thức đúng và đầy đủ về vai trò của Ban thanh tra nhân

dân, do đó chưa sử dụng/phát huy hết quyền và trách nhiệm của Ban.

11


Ban giám sát đầu tư của cộng đồng: Nhân tố mới song hành cùng Ban thanh tra nhân dân? Hoạt động của Ban giám sát đầu tư của cộng đồng được thực hiện theo Quy chế giám sát đầu tư của cộng đồng ban hành kèm theo Quyết định số 80/2005/QĐ-TTG của Thủ tướng Chính phủ. Hoạt động của Ban có liên quan chặt chẽ đến công tác PCTN nói chung và Ban thanh tra nhân dân nói riêng vì mục tiêu giám sát của Ban là phát hiện, ngăn chặn để xử lý

kịp thời các hoạt động đầu tư không đúng quy hoạch, sai quy định; các việc làm, gây lãng phí, thất thoát vốn và tài sản nhà nước, ảnh hưởng xấu đến chất lượng công trình, xâm hại lợi ích của cộng đồng. Tuy nhiên trong Luật PCTN hiện hành, vai trò và trách nhiệm của chủ thể này lại chưa được đề cập. Dự thảo Luật PCTN sửa đổi (ngày 24/08/2016) đã bổ sung thêm; theo đó, cùng với Ban thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư của cộng đồng cũng có trách nhiệm giám sát việc thực hiện các quy định của pháp luật về PCTN.

12


NGƯỜI DÂN: TỪ BỨC XÚC ĐẾN HÀNH ĐỘNG

Người dân là nạn nhân; đồng thời, trong một mức độ nào đó, là tác nhân của tham nhũng. Kết quả khảo sát của Thanh tra Chính phủ và Ngân hàng Thế giới năm 2013 khẳng định khi sử dụng dịch vụ công, người dân có trả phí ngoài quy định, trong đó 21% số người được hỏi cho biết họ tự nguyện trả.

“60% những người được hỏi tin rằng người dân bình thường có thể

tạo ra sự khác biệt trong cuộc đấu tranh chống tham nhũng.

(Khảo sát "Phong vũ biểu tham nhũng toàn cầu”, Tổ chức Minh bạch Quốc tế và Hướng tới

Minh bạch thực hiện năm 2013)

Quyền và nghĩa vụ của công dân trong PCTN:

Phát hiện, tố cáo hành vi tham nhũng; có nghĩa vụ hợp tác, giúp đỡ cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc phát hiện, xử lý người có hành vi tham nhũng.

Chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật về PCTN; lên án, đấu tranh với những người có hành vi tham nhũng; phản ánh với Ban thanh tra nhân dân, tổ chức mà mình là thành viên về hành vi tham nhũng, vụ việc tham nhũng để Ban thanh tra nhân dân, tổ chức đó kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, giải quyết theo quy định của pháp luật; cộng tác với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong việc xác minh vụ việc tham nhũng khi được yêu cầu.

Kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật về PCTN; góp ý kiến với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền về việc xây dựng các văn bản pháp luật về PCTN.

(Điều 6, Luật PCTN và Điều 24, Nghị định 47) Bất cập trong khung pháp luật hiện hành: Khoản 2, Điều 64 Luật PCTN quy định người tố cáo phải nêu rõ họ, tên, địa chỉ. Tuy nhiên, Điều 19 Thông tư 07/2014/TT-TTCP về quy trình xử lý đơn khiếu nại, đơn tố cáo, đơn kiến nghị, phản ánh có quy định “đơn tố cáo không rõ họ tên, địa chỉ người tố cáo nhưng có nội dung rõ ràng, kèm theo các thông tin, tài liệu, bằng chứng về hành vi tham nhũng, hành vi tội phạm thì người xử lý đơn báo cáo thủ trưởng cơ quan, tổ chức, đơn vị xử lý theo quy định của pháp luật về PCTN, pháp luật tố tụng hình sự.” Và theo Điều 55, Nghị định 59/2013/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật PCTN, “đối với những tố cáo không rõ họ, tên, địa chỉ người tố cáo nhưng nội dung tố cáo rõ ràng, bằng chứng cụ thể, có cơ sở để thẩm tra, xác minh thì các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền nghiên cứu, tham khảo thông tin được cung cấp để phục vụ công tác PCTN.” Như vậy, trong một số trường hợp, tố cáo ẩn danh vẫn được các cơ quan có thẩm quyền xử lý, nhưng lại chưa được ghi nhận cụ thể trong Luật PCTN hiện hành.

13

TÓM TẮT CHÍNH SÁCH: VAI TRÒ VÀ SỰ THAM GIA CỦA XÃ HỘI TRONG PHÒNG CHỐNG THAM NHŨNG

Hiện nay, dự thảo Luật PCTN sửa đổi (dự thảo ngày 24/08/2016) đã ghi nhận trường hợp tiến hành kiểm tra, thanh tra, kiểm toán vụ việc có dấu hiệu tham nhũng khi chỉ cần có thông tin, phản ánh, tố cáo về hành vi tham nhũng mà nội dung rõ ràng, bằng chứng cụ thể, có cơ sở để kiểm tra, xác minh. Một vấn đề quan trọng đi kèm quyền tố cáo của công dân là bảo vệ người tố cáo. Khuôn khổ pháp lý của Việt Nam đã ghi nhận việc bảo vệ người tố cáo nói chung trong Luật Tố cáo năm 2011, Nghi định số 76/2012/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Tố cáo, Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng Hình sự. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có một quy chế riêng về bảo vệ người tố cáo tham nhũng. Thực tiễn triển khai: Thành tựu Trong những năm qua, nhiều hành vi, vụ việc tham nhũng được phát hiện từ đơn thư phản ánh, tố cáo của người dân. Ngoài ra, người dân đã tham gia xây dựng, hoàn thiện thể chế về PCTN qua một số kênh sau:

Một số nhà nghiên cứu, cá nhân có kinh nghiệm thực tiễn về PCTN góp ý trực tiếp cho các dự thảo văn bản khi được đưa ra lấy ý kiến quần chúng nhân dân.

Người dân góp ý thông qua các hội nghị, hội thảo, phương tiện thông tin đại chúng, diễn đàn. Đây là trường hợp người dân thực hiện góp ý thông qua một tổ chức để tập hợp ý kiến chung, sau đó tổ chức thông tin đến cơ quan soạn thảo.

Người dân góp ý thông qua các cuộc tiếp xúc cử tri của đại biểu quốc hội – nơi tham nhũng và chống tham nhũng luôn là đề tài nóng hổi.

Hạn chế, bất cập Người dân Việt Nam có ít cơ hội tiếp cận với khuôn khổ thể chế về PCTN, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, từ đó dẫn đến những hạn chế trong nhận thức và hành động về PCTN. Theo Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh Việt Nam 2015, chỉ có khoảng 43% người dân biết về Luật PCTN. Kết quả khảo sát của Phong vũ biểu tham nhũng toàn cầu 2013 do Tổ chức Minh bạch Quốc tế (TI) thực hiện cho thấy, so với các nước được khảo sát trong khu vực Đông Nam Á, mức độ sẵn sàng tố cáo tham nhũng và từ chối đưa hối lộ của người dân Việt Nam là thấp nhất. Chỉ 38% số người được hỏi sẵn sàng tố cáo tham nhũng. Lý do phổ biến khiến người dân e ngại tố cáo tham nhũng là “chẳng thay đổi được gì” và “sợ gánh chịu hậu quả” do người bị tố cáo thường là những người có chức vụ, quyền hạn hay thế lực trong xã hội. Trong thực tế, nhiều người tố cáo, phản ánh tham nhũng đã bị trù dập, đánh đập, hăm dọa, gây nguy hiểm đến tính mạng và người thân trong gia đình. Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng này là do chưa có quy chế riêng về bảo vệ người tố cáo tham nhũng; các cơ quan bảo vệ người tố cáo đông đảo về số lượng nhưng hạn chế về thẩm quyền và chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ; trong khi đó, những biện pháp bảo vệ người tố cáo tham nhũng còn chưa được cụ thể hóa.

14


CÁC TỔ CHỨC XÃ HỘI KHÁC: CHỦ THỂ BÊN LỀ? Tiêu chuẩn quốc tế về vai trò của tổ chức xã hội trong PCTN: Có hiệu lực tại Việt Nam từ năm 2009, Công ước Liên Hợp quốc về chống tham nhũng (UNCAC) có những quy định chi tiết, cụ thể về sự tham gia của xã hội trong PCTN; trong đó nhấn mạnh đến trách nhiệm của chính phủ các quốc gia thành viên trong việc thúc đẩy và đảm bảo sự tham gia của các tổ chức và cá nhân ngoài khu vực Nhà nước. Khoản 1, Điều 13 Công ước quy định: “Trong khả năng có thể và phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật nước mình, mỗi quốc gia thành viên sẽ tiến hành các biện pháp thích hợp nhằm thúc đẩy sự tham gia chủ động của các cá nhân và tổ chức ngoài khu vực Nhà nước, như xã hội dân sự, các tổ chức phi chính phủ và các tổ chức cộng đồng, vào công tác phòng ngừa và đấu tranh chống tham nhũng…”. Thực tiễn: Thực tế những năm gần đây cho thấy, các tổ chức xã hội như các tổ chức hội, các tổ chức phi chính phủ Việt Nam, các công ty phi lợi nhuận, các tổ chức cộng đồng ngày càng tích cực tham gia đóng góp hiệu quả vào công tác PCTN, cụ thể trên những phương diện sau: Kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật về PCTN Trong quá trình xây dựng và sửa đổi các văn bản pháp luật liên quan đến PCTN như Bộ luật Hình sự năm 2015, Luật TCTT năm 2016, Báo cáo Đánh giá Quốc gia của Việt Nam về đánh giá thực hiện UNCAC…, các tổ chức xã hội đã tích cực và nhiệt tình đóng góp ý kiến, gửi kiến nghị đến Bộ Tư pháp, Thanh tra Chính phủ và Quốc hội dưới nhiều hình thức và thông qua các kênh khác nhau. Đơn cử, trong trường hợp Luật TCTT năm 2016, Nhóm làm việc vì sự tham gia của người dân (PPWG) - một mạng lưới của các tổ chức xã hội dân sự được điều hành bởi một nhóm các tổ chức phi chính phủ địa phương và quốc tế như Trung tâm Hỗ trợ giáo dục và Nâng cao năng lực cho phụ nữ (CEPEW), Oxfam, CARE, ActionAid, Viện Nghiên cứu Xã hội, Kinh tế và Môi trường (iSEE), tổ chức Hướng tới Minh bạch (TT)…đã: (1) gửi khuyến nghị cho dự thảo luật tới ban soạn thảo của Bộ Tư pháp, (2) đóng góp những ý kiến liên quan đến việc xây dựng đạo luật này tại các hội thảo chuyên đề và đối thoại chính sách, và (3) chia sẻ các khuyến nghị với các thành viên ban soạn thảo, một số đại biểu quốc hội và các cơ quan báo chí, truyền thông. Kết quả, một số ý kiến và khuyến nghị của PPWG đã được phản ánh một phần trong Luật TCTT. Với Bộ luật Hình sự năm 2015, TT cũng tham gia đóng góp ý kiến, chia sẻ các nghiên cứu của TT và gửi bản khuyến nghị tới Bộ Tư pháp, với trọng tâm là những quy định liên quan đến tội phạm chức vụ và tham nhũng. Một số nội dung khuyến nghị được đăng tải trên

15


trang thông tin điện tử của Bộ Tư pháp và Tòa án Nhân dân tối cao. Trước đó, khi Thanh tra Chính phủ tiến hành đánh giá kết quả thực thi UNCAC tại Việt Nam năm 2011, TT cũng thực hiện báo cáo khảo sát UNCAC để hỗ trợ thông tin và đóng góp ý kiến vào Báo

cáo đánh giá quốc gia về thực thi Công ước. Tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện chính sách, pháp luật về PCTN và tham gia vào các nỗ lực PCTN Nhiều tổ chức như Hội Bảo trợ tư pháp cho người nghèo Việt Nam (VIJUSAP), Oxfam Novib, Helvetas, Viện Tư vấn Phát triển Kinh tế Xã hội Nông thôn và Miền núi (CISDOMA), Trung tâm phát triển và hội nhập (CDI), Trung tâm truyền thông và giáo dục cộng đồng (MEC)… đã triển khai các hoạt động tuyên truyền kiến thức pháp luật về công khai, minh bạch thông tin (thông tin về đất đai, thuế và ngân sách địa phương), dân chủ cơ sở, khiếu nại, tố cáo và PCTN tại các địa phương trên cả nước; đặc biệt tại các vùng sâu, vùng xa với đồng bào dân tộc và những đối tượng dễ bị tổn thương. Các hoạt động này được tổ chức dưới nhiều hình thức như: Hội thảo, tập huấn, giao lưu trực tuyến, phóng sự, thi vẽ tranh biếm họa, đối thoại chính sách hay trao đổi trực tiếp với các nạn nhân và nhân chứng của tham nhũng… Nhiều dự án của các tổ chức xã hội cũng đã được triển khai nhằm kêu gọi và tăng cường sự tham gia của người dân vào công cuộc PCTN, đơn cử như: dự án Nói KHÔNG với phong bì trong y tế của Trung tâm nghiên cứu và đào tạo phát triển cộng đồng (RTCCD); dự án Thiết lập diễn đàn trực tuyến nhằm nâng cao tính minh bạch và quyền tiếp cập thông tin của người dân của Trung tâm nâng cao năng lực cộng đồng bảo vệ môi trường (CEC); dự án Dựa vào cộng đồng giám sát chương trình phát triển KT-XH để chống tham nhũng của Trung tâm Dịch vụ Phát triển Nông thôn; dự án Tăng cường đối thoại giữa chính quyền và người dân của Trung tâm hỗ trợ cộng đồng (COMAC). Nhìn chung, đây là những hoạt động có chất lượng, có sức lan tỏa và tính tuyên truyền cao nhờ sử dụng các phương pháp tiếp cận có sự tham gia của người dân, dễ gần, dễ hiểu, hình thức đa dạng, nội dung phong phú.

Cung cấp cho các cơ quan Đảng, Nhà nước và người dân những số liệu và phát hiện cụ thể dựa trên các nghiên cứu về nhiều khía cạnh của tham nhũng và PCTN Trong những năm gần đây, một số tổ chức như Trung tâm Nghiên cứu phát triển Hỗ trợ cộng đồng (CECODES), Trung tâm Sống và Học tập vì Môi trường và Cộng đồng (Live & Learn), Quỹ châu Á (The Asia Foundation), Viện Chính sách công và Pháp luật (IPL)… đã đều đặn cho công bố những nghiên cứu định tính và định lượng phản ánh nhiều khía cạnh khác nhau của tham nhũng và công tác PCTN. Báo cáo hàng năm của dự án “Chỉ số quản trị và hành chính công cấp tỉnh” (PAPI) do CECODES phối hợp với UNDP thực hiện là một trong những nghiên cứu quy mô nhất được tiến hành trong lĩnh vực này ở Việt Nam. Bộ chỉ số bao gồm nhiều chỉ số thành phần về công khai, minh bạch và kiểm soát tham nhũng ở cấp địa phương. Cho đến nay, PAPI đã

16


Một điển hình khác là Khảo sát Liêm chính trong Thanh niên Việt Nam (YIS) do CECODES, Trung tâm Sống và Học tập vì Môi trường và Cộng đồng (Live & Learn) và TT phối hợp thực hiện. Nghiên cứu định lượng này là cơ sở tham khảo vững chắc cho công tác đánh giá những thay đổi trong nhận thức và trải nghiệm của thanh niên về tham nhũng. Năm 2015, nhiều số liệu của YIS được trích dẫn trong báo cáo về công tác PCTN của Chính phủ trình Quốc hội.

Giới thiệu những kinh nghiệm và mô hình PCTN tốt trong khu vực và trên thế giới Giới thiệu những kinh nghiệm và mô hình PCTN tốt trong khu vực và trên thế giới tới các cơ quan lập pháp và hành pháp là một đóng góp đáng chú ý khác của một số tổ chức tại Việt Nam. Trong quá trình xây dựng Luật TCTT, mạng lưới PPWG, Viện Chính sách công và Pháp luật (IPL) đã liên tục giới thiệu những bài học, kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới và các tiêu chuẩn quốc tế về quyền tiếp cận thông tin tới ban soạn thảo và các đại biểu quốc hội. Một số mô hình tốt về công khai, minh bạch thông tin trên thế giới cũng bước đầu được các tổ chức xã hội giới thiệu tại Việt Nam. Đơn cử là mô hình Thành phố Minh bạch của Xlô-va-kia đã được giải thưởng dịch vụ công của Liên Hợp Quốc năm 2011. Hiện mô hình này đang được TT phối hợp với Văn phòng Phát triển Kinh tế tỉnh Ninh Thuận giới thiệu triển khai tại tỉnh nhà. Hay Hội Bảo trợ tư pháp cho người nghèo Việt Nam (VIJUSAP) đang triển khai mô hình Trung tâm tư vấn pháp luật và vận động chính sách (ALAC), một mô hình thành công của TI về hỗ trợ pháp lý cho nạn nhân và nhân chứng của các hành vi, vụ việc tham nhũng. Hạn chế, bất cập: Trong những năm gần đây, các tổ chức xã hội đã tham gia tích cực và góp phần thực hiện hiệu quả pháp luật, các chính sách và hoạt động PCTN. Tuy nhiên, vai trò và trách nhiệm của chủ thể này trong PCTN lại chưa được quy định cụ thể do Luật PCTN và Nghị định 47 ra đời từ nhiều năm về trước, dẫn đến: (1) Sự lúng túng của một số cơ quan nhà nước và chính quyền địa phương trong quản lý một số hoạt động PCTN của các tổ chức xã hội, (2) Khó khăn của các tổ chức xã hội trong quá trình triển khai hoạt động, (3) Chưa phát huy được hết những đóng góp tích cực của chủ thể này vào công cuộc PCTN tại Việt Nam, (4) Chưa tiệm cận quy định của UNCAC về đảm bảo sự tham gia của các tổ chức và cá nhân ngoài khu vực Nhà nước. Dự thảo Luật PCTN sửa đổi (ngày 24/08/2016) đã bổ sung quy định về trách nhiệm của tổ chức xã hội không sử dụng ngân sách nhà nước (do Bộ trưởng Bộ Nội vụ hoặc Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định thành lập hoặc phê duyệt điều lệ) trong PCTN và dành hẳn Mục 2 Chương VII quy định về PCTN trong các tổ chức xã hội. Tuy nhiên, các quy định này mới chỉ hướng đến trách nhiệm PCTN trong nội bộ tổ chức và hoạt động của bản thân các tổ chức này. Về hoạt động PCTN bên ngoài tổ chức, vai trò, trách nhiệm của các tổ chức xã hội trực thuộc MTTQ đã được phản ánh trong quy định về “Vai trò và trách nhiệm của MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên”. Tuy nhiên với các tổ chức xã hội không phải thành viên của MTTQ, dự thảo Luật chưa có quy định cụ thể về quyền và trách nhiệm của các chủ thể này trong công tác đấu tranh PCTN nói chung.

17


KHUYẾN NGHỊ CHUNG

Từ những phân tích trên, tổ chức Hướng tới Minh bạch khuyến nghị Dự thảo

Luật PCTN sửa đổi và các chính sách liên quan về PCTN cần:

Nêu rõ vai trò “chủ động”, mang tính “quyết định” của xã hội trong

PCTN và vị trí “đối tác” của các chủ thể xã hội trong quan hệ với nhà

nước trong các hoạt động PCTN.

Quy định một số quyền cụ thể cho tất cả các chủ thể xã hội bên cạnh

trách nhiệm của họ khi tham gia PCTN, bao gồm: quyền tiếp cận thông

tin, quyền được bảo vệ khi tố cáo tham nhũng.

Quy định về nguyên tắc, cơ chế phối hợp và hợp tác giữa các cơ quan

nhà nước và tổ chức, cá nhân ngoài nhà nước trong PCTN, ví dụ như

xây dựng cơ chế đối thoại và tham vấn thường xuyên giữa Nhà nước và

người dân cũng như các tổ chức xã hội.

Bổ sung các quy định về vai trò, trách nhiệm của các tổ chức xã hội

khác như các tổ chức phi chính phủ Việt Nam, các

công ty phi lợi nhuận, các tổ chức cộng đồng.

tóm tắt chính sách về vai trò và sự tham gia của xã hội trong phòng

Documents