Tomasz Okraska

Spoacuter graniczny między ChińskąRepubliką Ludową a Republiką IndiiPisma Humanistyczne 9 37-56

2013

Tomasz Okraska

Sp oacuter gran iczn y m ięd zy C h iń ską Republiką Ludow ą a Republiką Indii

C hińska Republika Ludowa i Republika Indii są uznawane wspoacutełcześnie nie tylko za państw a silnie um ocowane politycznie na kontynencie azjatyckim ale m ocarshystwa ktoacuterych w p ływ już dziś sięga znacznie dalej C h iny i Indie w ydają się być najw iększym i beneficjentam i przem ian ktoacutere Joseph N ye określa jako przem ieszshyczanie w ładzy z Zachodu na W schoacuted z A tlantyku na Pacyfiki z kolei Zbigniew Brzeziński m oacutewi o przesunięciu centrum globalnej potęgi ze św iata atlantyckiego na Daleki W schoacuted zarazem w spom inając o bdquoglobalnym przebudzeniu polityczshynym mdash w zroście aspiracji społecznych i politycznych ogrom nych rzesz ludności globu2 Ryszard Kapuściński w pracy R w ą c y n u r t h is t o r ii ujmuje to zagadnienie następująco bdquoG dyby spojrzeć w kalendarium świata m ożna zobaczyć w jakim kierunku przesuwa się m otor cywilizacji Zaczęło się od Sum eroacutew i M ezopotam ii potem było M orze Śroacutedziem ne poacuteźniej Atlantyk a teraz rejon Pacyfiku U w zględshyniając obie A m eryki Australię Rosję Chiny Indonezję stanowi on niezw ykły konglom erat kultur religii rasrdquo3

Traktując pow yższe opinie li tylko jako awangardę powszechnego już niem al przekonania (o charakterze zaroacutewno naukowym jak i czysto intuicyjnym ) każąshycego um iejscawiać Daleki W schoacuted coraz wyżej na geopolitycznej mapie świata nie sposoacuteb zignorować roli Indii i C h in oraz problemoacutew jakie im plikuje ich sąshysiedztwo Jedną zaś z najważniejszych kw estii dzielących Pekin i N ew Delhi jest spoacuter graniczny ktoacuterego korzenie sięgają głęboko do historii ale owoce zatruwają relacje obecne To że C h iny i Indie stanow ią dla siebie naturalnych ryw ali w walce o w p ływ y w A zji i na innych kontynentach nadaje tym głębszy sens badaniu ich w zajem nych stosunkoacutew W działaniach przyw oacutedcoacutew obu pań stw w kontekście sporu terytorialnego znajdują zaś odbicie roacutew nież inne problem y relacji bilateralshynych jak też regionalne i globalne uw arunkow ania stosunkoacutew indyjsko-chińskich

1 Za A Smolar W iek niepewności Europa i ła d światowy bdquoGazeta Wyborczardquo 19-200220112 Z Brzeziński B Scowcroft Ameryka i świat Rozmowy o globalnym przebudzeniu polityczshy

nym Łoacutedź 2009 s 23 R Kapuściński Rwący nurt historii Krakoacutew 2007 s 195-196

38 Tom asz Okraska

Proces kształtowania się granicy chińsko-indyjskiej w perspektywie historycznej Zarys problemu

Zasadniczym kwestią związaną z granicą ktoacutera przez wieki oddzielała organizm y państwowe będące w ytw oram i cywilizacji indyjskiej i chińskiej jest ukształtowanie terenu Pom im o trudności ze sprecyzowaniem przebiegu linii granicznej nie ulega wątpliwości iż jest ona oparta o warunki naturalne w postaci łańcuchoacutew Himalajoacutew Zawsze tworzyły one skuteczną barierę utrudniającą przenikanie kultur w sposoacuteb szczegoacutelny zaś stanow iły zaporę dla ewentualnych agresji czynionych przez ludy żyjące po obu stronach goacuterskich grzbietoacutew Drugim istotnym czynnikiem w arunkushyjącym wzajem ną separację było istnienie państwowości tybetańskiej Obszar Tybetu woacutewczas gdy nie był podporządkowany Chinom stanow ił bufor pom iędzy Pańshystwem Środka a kroacutelestwam i indyjskimi W obec powyższych czynnikoacutew (jak też inshynych pomniejszych uwarunkowań) nie dziwi iż pom im o dziedzictwa dwoacutech tysięcy lat wzajem nych kontaktoacutew historyczny dorobek tychże jest stosunkowo skromny Pierwsze m illenium stosunkoacutew bilateralnych upłynęło pod znakiem chińskiego poshydziwu dla duchowego i intelektualnego potencjału Indii Był on w największej mierze efektem przepływ u idei buddyjskich z subkontynentu indyjskiego do Chin ktoacutery nastąpił prawdopodobnie w czasach poacuteźnej dynastii Han tj pierwszym stuleciu nashyszej ery4 Kolejne wieki przyniosły odwroacutet od sfery metafizycznej na rzecz rozwijania stosunkoacutew handlowych pom iędzy obiema cywilizacjam i5

D ążenie do precyzyjnego w yznaczenia gran icy pom iędzy terytoriam i Indii i Chin w ktoacuterym należy upatryw ać genezy poacuteźniejszego sporu zw iązane było z polityką kolonialną Im perium Brytyjskiego w x i x i x x wieku Brytyjczycy prashygnęli zapewnić swojem u indyjskiem u dom inium bezpieczeństwo przed obcym i zw łaszcza rosyjskim i w pływ am i W zw iązku z tym podjęli działania zm ierzashyjące do opanowania rękam i sw oim i lub przekupionych sojusznikoacutew w rodzaju sikhijskich m aharadżoacutew z rodu Singhoacutew krain poacutełnocno-w schodniego sektora granicznego mdash Kaszm iru Ladakhu i A k sa i C h in (min te w łaśnie ziemie dużo poacuteźniej sta ły się polem kontrowersji m iędzy azjatyckim i m ocarstwam i) O pisyw ashyna ekspansja w yw ołała ostatecznie starcie z siłam i tybetańskim i ktoacutere otrzym ały wsparcie C esarstw a Chin W efekcie w 1842 r w ypracow ano kompromis potwiershydzony następnie przez prace chińsko-indyjskiej komisji granicznej Bazow ał on na podtrzym aniu s t a t u s q u o a w ytyczenie dokładnego przebiegu gran icy stało się am bicją w ielu brytyjskich w ypraw naukowo-poznawczych w rejon pograniczny6 W nioski z tychże jak należało oczekiwać dostarczały argum entoacutew dla rozciągnięshycia w ładztw a brytyjskiego na dalsze terytoria w kierunku poacutełnocno-w schodnim

4 Szerzej na ten temat zob M J Kunstler Dzieje kultury chińskiej Warszawa 2007 s 136-1395 M Malik China a n d India Great Power Rivals Londyn 2011 s 136 J Maj Spoacuter graniczny chińsko-indyjski z 1962 roku a dyplomacja Stanoacutew Zjednoczonych A m eryshy

ki Toruń 2011 s 41-42

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 39

toteż presja Brytyjczykoacutew na Tybet w kw estii ustępstw terytorialnych narastashyła7 Tenże jednak wcześniej uznający q u a s i zw ierzchnictw o C esarstw a C h in8 od 1910 r stał się obiektem chińskiej ekspansji i proacuteb okupacji Reakcją Brytyjczykoacutew były ekspedycje wojskowe podejm owane na sporne terytoria a w koncepcjach co śmielszych członkoacutew rządumdash nawet postulaty przyłączenia do Korony całości ziem Tybetu i Xinjiangu

M om entem przełom ow ym sporu było zwołanie konferencji w Sim li w 1913 r podczas ktoacuterej dyskutowano status Tybetu ale roacutew nież kwestię gran icy pom iędzy Tybetem a Indiam i Brytyjskim i Jej delim itację Brytyjczycy om awiali jednak nie z reprezentantam i C h in (choć ci byli na bieżąco inform owani) ale z rządem w Lha- sie N a skutek tego C h iny nie parafow ały postanow ień konferencji ktoacutere moacutewiły iż granica tybetańsko-indyjska m a osiągnąć grzbiety Him alajoacutew co oznacza że Brytyjczycy anektują ok 33 tys km 2 terytorium tybetańskiego9

Postanowień konferencji w Sim li Brytyjczykom nie udało się w pełni wprowashydzić w życie N a obszarze adm inistrowanym przez Tybet pozostało m iędzy innymi strategiczne dla szlaku handlowego m iasto i klasztor Tawang Kwestia graniczna podobnie jak zagadnienie statusu Tybetu przez kolejne dekady d e f a c t o pozostawały bdquow uśpieniurdquo aż do powstania niepodległych Indii i komunistycznych Chin

Wspoacutelna granica jako czynnik w stosunkach wzajemnych w latach 1950-1962

G ranica indyjsko-chińska pojaw iła się na skutek podboju Tybetu przez Chińską A rm ię Ludowo-W yzwoleńczą w 1950 r Tym sam ym zniknęło państw o buforowe pom iędzy Indiam i a C hinam i a N ew Delhi m usiało się zm ierzyć z perspektyw ą obecności żołnierzy chińskich w sąsiedztwie swojego terytorium 10 Przyw oacutedcy obu państw podchodzili do problem u gran icy na w ykluczające się wzajem nie sposoby Pogląd Pekinu oparty był na doktrynie bdquopięciu narodoacutew C hinrdquo mdash Han M andżuroacutew M ongołoacutew U jguroacutew i Tybetańczykoacutew wysuwanej pierwotnie przez pierwszego prezydenta Republiki Chińskiej Sun Yat-sena i przejętej przez w ładze kom unishystyczne (ktoacutere nie po raz ostatni okazały nastaw ianie zdecydowanie nacjonalishystyczne) Zgodnie z nią tereny A ksai C h in (indyjski odcinek Lad akhumdash poacutełnocno- w sch o d n ia część pasa granicznego) oraz A runachal Pradeshldquo (chiński Zangnan

I Charakterystycznym zjawiskiem w polityce brytyjskiej tego okresu były poważne roacuteżnice zdań pomiędzy politykami i dowoacutedcami rezydującymi w Indiach a przedstawicielami metropolii

8 W układzie brytyjsko-rosyjskim z 1907 r Tybet został uznany za państwo buforowe9 Od nazwiska brytyjskiego dyplomaty prowadzącego negocjacje linia ta została nazwana linią

McMahona Wcześniej w kontekście analizowanej granicy używane były określenia linia Arda- gha-Johnsona bądź linia Macartneya-McDonalda

10 M L Sali India China Relations New Delhi 2009 s 50II Inne określenie tego terytorium to n e f a (ang N orth Eastern Frontier Area)

40 Tom asz Okraska

bądź Południow y Tybet mdash poacutełnocno-zachodnia część) przynależą do Chin jako spadkobiercy Tybetuldquo Pekin uznał że um ow y graniczne zawarte niegdyś przez brytyjskie w ładze kolonialne z Tybetem zostały na tym ostatnim wym uszone a w ięc są nieważne

Indie z kolei zawsze postrzegały jako im m anentny składnik swojej państw ow oshyści zasadę integralności terytorialnej obszaroacutew dawnego brytyjskiego dom inium i istniejącej w latach 1947-1950 Unii Indyjskiej W obec tego sta ły na stanowisku przestrzegania linii M cM ahona jako pasa granicznego w kontekście sąsiedztw a z Chinam i

Jak zauważa Joanna M aj dodatkową trudność stw arzał fakt iż bdquodostępne m apy i dokum enty nie dostarczały ścisłych w skazoacutew ek dotyczących kształtu granicy w szczegoacutelności na trudno dostępnych terenach [] W edług indyjskiej wersji grashynica w Him alajach m iała długość 35 tys km natom iast C hińczycy donosili o 2 -2 5 tys kilom etrachrdquoi 3

W pierwszej połowie dekady lat 50 x x w ieku nie dochodziło jednak do sporoacutew w okoacuteł granicy a relacje pom iędzy Indiam i a C hinam i układały się dobrze N ew Delhi jako jedno z pierwszych stolic uznało pow stanie Chińskiej Republiki Ludoshywej w 1949 r a oficjalne stosunki dyplom atyczne zostały naw iązane rok poacuteźniej Egzem plifikacją przyjaznych relacji było zawarcie w pream bule traktatu podpisashynego w 1954 r przez prem ieroacutew chRL mdash Zhou Enlaia i Indii mdash Jaw aharlala Nehru tzw bdquopięciu zasad pokojowego w spoacutełistnieniardquo (ind p a n c h a s h i l a mdash pięć zasad) na ktoacuterych opierać się m iały nie tylko relacje dwustronne ale też bezpieczeństwo m iędzynarodow e jako całośćldquo Podczas konferencji w Bandungu (1955) inicjującej działanie Ruchu Państw N iezaangażowanych delegacja chińska zapewniała Indie o poszanowaniu tradycyjnej granicy Podobnie w trakcie poacuteźniejszych oficjalnych spotkań czyn ił Zhou Enlaildquo Z kolei dla Indii zdecydowanie bardziej istotną niż granica z C hinam i kwestią był konflikt z Pakistanem

12 Trzeba nadmienić iż były to terytoria o odmiennej charakterystyce mdash region Aksai Chin był tereshynem dzikim i bardzo słabo zaludnionym (ok 10 tys nomadoacutew) tymczasem populacja Arunachal Pradesh rejonu położonego między głoacutewnym pasmem zachodnich Himalajoacutew a doliną Brahma- putry sięgała miliona osoacuteb Zob D S Zbytek Azjatycka szachownica Warszawa 2008 s71

13 J Maj Wspoacutełczesne relacje chińsko-indyjskie [w] Strategie w polityce azjatyckiej Rozważania o aspiracjach i możliwościach wspoacutełczesnej Azji red J Marszałek-Kawa Toruń 2011 s 243-244

14 Do pięciu zasad zaliczono 1) Wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerennoshyści 2) Wzajemną nieagresję 3) Wzajemne nieinterweniowanie w sprawy wewnętrzne 4) Roacutewshyność i wzajemność korzyści 5) Pokojowe wspoacutełistnienie Za J Kukułka Historia wspoacutełczesna stosunkoacutew międzynarodowych 19 45-20 0 0 Warszawa 2007 s 96

15 Steven Mosher uważa iż Zhou Enlai w pełni świadomie manipulował Nehru przedstawiając Indie i Chiny jako ofiary zachodnich imperialistycznych mocarstw a zarazem naturalnych partneroacutew w klubie bdquotrzeciego światardquo Zauroczony tą propagandą i od początku przychylnie nastawiony do chRL indyjski premier bdquonie był w stanie dostrzec że w wielu ważnych kwestiach interesy Indii i Chin były rozbieżnerdquo S Mosher Hegemon Droga Chin do dominacji Warszawa 2007 s 83-84

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 41

Mapa 1 Granica brytyjskiego dominium Indii z Tybetem nakreślona przez Brytyjczykoacutew (1909)

Źroacutedło lthttpenwikipediaorgwikiFileBritish_Indian_Empire_1909_Imperial_Gazetteer_of_Indiajpggt [10102012]

W ydarzeniem ktoacutere sprawiło że problem graniczny ponownie zaistniał na w oshykandzie wzajem nych stosunkoacutew było powstanie w Tybecie w 1959 r po niepowoshydzeniu ktoacuterego Indie przyjęły Dalajlamę w raz z diasporą tybetańską Chiny odebrashyły ten fakt jako ingerencję we własne spraw y w ew nętrzne16 O becność wojsk chRL pacyfikujących Tybet oznaczała zarazem zwiększenie chińskiej obecności m ilitarshynej w regionie przygranicznym Korespondowało ono z pojawianiem się chińskich map na ktoacuterych sporne obszary A ksai C h in i A runachal Pradesh jak roacutewnież cały

16 Wcześniej Indie (by nie komplikować relacji z Pekinem) zrezygnowały z tradycyjnego wspierania sprawy tybetańskiej zaroacutewno na forum ONZ jak i w stosunkach dyplomatycznych z Lhasą Min w 1952 r obniżyły rangę indyjskiej placoacutewki w Tybecie do konsulatu generalnego a we wzmianshykowanym układzie z 29 kwietnia 1954 r zaakceptowały sformułowania moacutewiące o bdquoChińskim Regionie Tybeturdquo a więc de facto uznając podporządkowanie tego terytorium chRL Za M Nawrot Chiny-Indie Pojedynek gigantoacutew lthttpwwwpszpltekst-7239Chiny-Indie-Pojedy- nek-gigantowgt [11052012]

Tomasz Okraska

Sp oacuter gran iczn y m ięd zy C h iń ską Republiką Ludow ą a Republiką Indii

C hińska Republika Ludowa i Republika Indii są uznawane wspoacutełcześnie nie tylko za państw a silnie um ocowane politycznie na kontynencie azjatyckim ale m ocarshystwa ktoacuterych w p ływ już dziś sięga znacznie dalej C h iny i Indie w ydają się być najw iększym i beneficjentam i przem ian ktoacutere Joseph N ye określa jako przem ieszshyczanie w ładzy z Zachodu na W schoacuted z A tlantyku na Pacyfiki z kolei Zbigniew Brzeziński m oacutewi o przesunięciu centrum globalnej potęgi ze św iata atlantyckiego na Daleki W schoacuted zarazem w spom inając o bdquoglobalnym przebudzeniu polityczshynym mdash w zroście aspiracji społecznych i politycznych ogrom nych rzesz ludności globu2 Ryszard Kapuściński w pracy R w ą c y n u r t h is t o r ii ujmuje to zagadnienie następująco bdquoG dyby spojrzeć w kalendarium świata m ożna zobaczyć w jakim kierunku przesuwa się m otor cywilizacji Zaczęło się od Sum eroacutew i M ezopotam ii potem było M orze Śroacutedziem ne poacuteźniej Atlantyk a teraz rejon Pacyfiku U w zględshyniając obie A m eryki Australię Rosję Chiny Indonezję stanowi on niezw ykły konglom erat kultur religii rasrdquo3

Traktując pow yższe opinie li tylko jako awangardę powszechnego już niem al przekonania (o charakterze zaroacutewno naukowym jak i czysto intuicyjnym ) każąshycego um iejscawiać Daleki W schoacuted coraz wyżej na geopolitycznej mapie świata nie sposoacuteb zignorować roli Indii i C h in oraz problemoacutew jakie im plikuje ich sąshysiedztwo Jedną zaś z najważniejszych kw estii dzielących Pekin i N ew Delhi jest spoacuter graniczny ktoacuterego korzenie sięgają głęboko do historii ale owoce zatruwają relacje obecne To że C h iny i Indie stanow ią dla siebie naturalnych ryw ali w walce o w p ływ y w A zji i na innych kontynentach nadaje tym głębszy sens badaniu ich w zajem nych stosunkoacutew W działaniach przyw oacutedcoacutew obu pań stw w kontekście sporu terytorialnego znajdują zaś odbicie roacutew nież inne problem y relacji bilateralshynych jak też regionalne i globalne uw arunkow ania stosunkoacutew indyjsko-chińskich

1 Za A Smolar W iek niepewności Europa i ła d światowy bdquoGazeta Wyborczardquo 19-200220112 Z Brzeziński B Scowcroft Ameryka i świat Rozmowy o globalnym przebudzeniu polityczshy

nym Łoacutedź 2009 s 23 R Kapuściński Rwący nurt historii Krakoacutew 2007 s 195-196

38 Tom asz Okraska

Proces kształtowania się granicy chińsko-indyjskiej w perspektywie historycznej Zarys problemu

Zasadniczym kwestią związaną z granicą ktoacutera przez wieki oddzielała organizm y państwowe będące w ytw oram i cywilizacji indyjskiej i chińskiej jest ukształtowanie terenu Pom im o trudności ze sprecyzowaniem przebiegu linii granicznej nie ulega wątpliwości iż jest ona oparta o warunki naturalne w postaci łańcuchoacutew Himalajoacutew Zawsze tworzyły one skuteczną barierę utrudniającą przenikanie kultur w sposoacuteb szczegoacutelny zaś stanow iły zaporę dla ewentualnych agresji czynionych przez ludy żyjące po obu stronach goacuterskich grzbietoacutew Drugim istotnym czynnikiem w arunkushyjącym wzajem ną separację było istnienie państwowości tybetańskiej Obszar Tybetu woacutewczas gdy nie był podporządkowany Chinom stanow ił bufor pom iędzy Pańshystwem Środka a kroacutelestwam i indyjskimi W obec powyższych czynnikoacutew (jak też inshynych pomniejszych uwarunkowań) nie dziwi iż pom im o dziedzictwa dwoacutech tysięcy lat wzajem nych kontaktoacutew historyczny dorobek tychże jest stosunkowo skromny Pierwsze m illenium stosunkoacutew bilateralnych upłynęło pod znakiem chińskiego poshydziwu dla duchowego i intelektualnego potencjału Indii Był on w największej mierze efektem przepływ u idei buddyjskich z subkontynentu indyjskiego do Chin ktoacutery nastąpił prawdopodobnie w czasach poacuteźnej dynastii Han tj pierwszym stuleciu nashyszej ery4 Kolejne wieki przyniosły odwroacutet od sfery metafizycznej na rzecz rozwijania stosunkoacutew handlowych pom iędzy obiema cywilizacjam i5

D ążenie do precyzyjnego w yznaczenia gran icy pom iędzy terytoriam i Indii i Chin w ktoacuterym należy upatryw ać genezy poacuteźniejszego sporu zw iązane było z polityką kolonialną Im perium Brytyjskiego w x i x i x x wieku Brytyjczycy prashygnęli zapewnić swojem u indyjskiem u dom inium bezpieczeństwo przed obcym i zw łaszcza rosyjskim i w pływ am i W zw iązku z tym podjęli działania zm ierzashyjące do opanowania rękam i sw oim i lub przekupionych sojusznikoacutew w rodzaju sikhijskich m aharadżoacutew z rodu Singhoacutew krain poacutełnocno-w schodniego sektora granicznego mdash Kaszm iru Ladakhu i A k sa i C h in (min te w łaśnie ziemie dużo poacuteźniej sta ły się polem kontrowersji m iędzy azjatyckim i m ocarstwam i) O pisyw ashyna ekspansja w yw ołała ostatecznie starcie z siłam i tybetańskim i ktoacutere otrzym ały wsparcie C esarstw a Chin W efekcie w 1842 r w ypracow ano kompromis potwiershydzony następnie przez prace chińsko-indyjskiej komisji granicznej Bazow ał on na podtrzym aniu s t a t u s q u o a w ytyczenie dokładnego przebiegu gran icy stało się am bicją w ielu brytyjskich w ypraw naukowo-poznawczych w rejon pograniczny6 W nioski z tychże jak należało oczekiwać dostarczały argum entoacutew dla rozciągnięshycia w ładztw a brytyjskiego na dalsze terytoria w kierunku poacutełnocno-w schodnim

4 Szerzej na ten temat zob M J Kunstler Dzieje kultury chińskiej Warszawa 2007 s 136-1395 M Malik China a n d India Great Power Rivals Londyn 2011 s 136 J Maj Spoacuter graniczny chińsko-indyjski z 1962 roku a dyplomacja Stanoacutew Zjednoczonych A m eryshy

ki Toruń 2011 s 41-42

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 39

toteż presja Brytyjczykoacutew na Tybet w kw estii ustępstw terytorialnych narastashyła7 Tenże jednak wcześniej uznający q u a s i zw ierzchnictw o C esarstw a C h in8 od 1910 r stał się obiektem chińskiej ekspansji i proacuteb okupacji Reakcją Brytyjczykoacutew były ekspedycje wojskowe podejm owane na sporne terytoria a w koncepcjach co śmielszych członkoacutew rządumdash nawet postulaty przyłączenia do Korony całości ziem Tybetu i Xinjiangu

M om entem przełom ow ym sporu było zwołanie konferencji w Sim li w 1913 r podczas ktoacuterej dyskutowano status Tybetu ale roacutew nież kwestię gran icy pom iędzy Tybetem a Indiam i Brytyjskim i Jej delim itację Brytyjczycy om awiali jednak nie z reprezentantam i C h in (choć ci byli na bieżąco inform owani) ale z rządem w Lha- sie N a skutek tego C h iny nie parafow ały postanow ień konferencji ktoacutere moacutewiły iż granica tybetańsko-indyjska m a osiągnąć grzbiety Him alajoacutew co oznacza że Brytyjczycy anektują ok 33 tys km 2 terytorium tybetańskiego9

Postanowień konferencji w Sim li Brytyjczykom nie udało się w pełni wprowashydzić w życie N a obszarze adm inistrowanym przez Tybet pozostało m iędzy innymi strategiczne dla szlaku handlowego m iasto i klasztor Tawang Kwestia graniczna podobnie jak zagadnienie statusu Tybetu przez kolejne dekady d e f a c t o pozostawały bdquow uśpieniurdquo aż do powstania niepodległych Indii i komunistycznych Chin

Wspoacutelna granica jako czynnik w stosunkach wzajemnych w latach 1950-1962

G ranica indyjsko-chińska pojaw iła się na skutek podboju Tybetu przez Chińską A rm ię Ludowo-W yzwoleńczą w 1950 r Tym sam ym zniknęło państw o buforowe pom iędzy Indiam i a C hinam i a N ew Delhi m usiało się zm ierzyć z perspektyw ą obecności żołnierzy chińskich w sąsiedztwie swojego terytorium 10 Przyw oacutedcy obu państw podchodzili do problem u gran icy na w ykluczające się wzajem nie sposoby Pogląd Pekinu oparty był na doktrynie bdquopięciu narodoacutew C hinrdquo mdash Han M andżuroacutew M ongołoacutew U jguroacutew i Tybetańczykoacutew wysuwanej pierwotnie przez pierwszego prezydenta Republiki Chińskiej Sun Yat-sena i przejętej przez w ładze kom unishystyczne (ktoacutere nie po raz ostatni okazały nastaw ianie zdecydowanie nacjonalishystyczne) Zgodnie z nią tereny A ksai C h in (indyjski odcinek Lad akhumdash poacutełnocno- w sch o d n ia część pasa granicznego) oraz A runachal Pradeshldquo (chiński Zangnan

I Charakterystycznym zjawiskiem w polityce brytyjskiej tego okresu były poważne roacuteżnice zdań pomiędzy politykami i dowoacutedcami rezydującymi w Indiach a przedstawicielami metropolii

8 W układzie brytyjsko-rosyjskim z 1907 r Tybet został uznany za państwo buforowe9 Od nazwiska brytyjskiego dyplomaty prowadzącego negocjacje linia ta została nazwana linią

McMahona Wcześniej w kontekście analizowanej granicy używane były określenia linia Arda- gha-Johnsona bądź linia Macartneya-McDonalda

10 M L Sali India China Relations New Delhi 2009 s 50II Inne określenie tego terytorium to n e f a (ang N orth Eastern Frontier Area)

40 Tom asz Okraska

bądź Południow y Tybet mdash poacutełnocno-zachodnia część) przynależą do Chin jako spadkobiercy Tybetuldquo Pekin uznał że um ow y graniczne zawarte niegdyś przez brytyjskie w ładze kolonialne z Tybetem zostały na tym ostatnim wym uszone a w ięc są nieważne

Indie z kolei zawsze postrzegały jako im m anentny składnik swojej państw ow oshyści zasadę integralności terytorialnej obszaroacutew dawnego brytyjskiego dom inium i istniejącej w latach 1947-1950 Unii Indyjskiej W obec tego sta ły na stanowisku przestrzegania linii M cM ahona jako pasa granicznego w kontekście sąsiedztw a z Chinam i

Jak zauważa Joanna M aj dodatkową trudność stw arzał fakt iż bdquodostępne m apy i dokum enty nie dostarczały ścisłych w skazoacutew ek dotyczących kształtu granicy w szczegoacutelności na trudno dostępnych terenach [] W edług indyjskiej wersji grashynica w Him alajach m iała długość 35 tys km natom iast C hińczycy donosili o 2 -2 5 tys kilom etrachrdquoi 3

W pierwszej połowie dekady lat 50 x x w ieku nie dochodziło jednak do sporoacutew w okoacuteł granicy a relacje pom iędzy Indiam i a C hinam i układały się dobrze N ew Delhi jako jedno z pierwszych stolic uznało pow stanie Chińskiej Republiki Ludoshywej w 1949 r a oficjalne stosunki dyplom atyczne zostały naw iązane rok poacuteźniej Egzem plifikacją przyjaznych relacji było zawarcie w pream bule traktatu podpisashynego w 1954 r przez prem ieroacutew chRL mdash Zhou Enlaia i Indii mdash Jaw aharlala Nehru tzw bdquopięciu zasad pokojowego w spoacutełistnieniardquo (ind p a n c h a s h i l a mdash pięć zasad) na ktoacuterych opierać się m iały nie tylko relacje dwustronne ale też bezpieczeństwo m iędzynarodow e jako całośćldquo Podczas konferencji w Bandungu (1955) inicjującej działanie Ruchu Państw N iezaangażowanych delegacja chińska zapewniała Indie o poszanowaniu tradycyjnej granicy Podobnie w trakcie poacuteźniejszych oficjalnych spotkań czyn ił Zhou Enlaildquo Z kolei dla Indii zdecydowanie bardziej istotną niż granica z C hinam i kwestią był konflikt z Pakistanem

12 Trzeba nadmienić iż były to terytoria o odmiennej charakterystyce mdash region Aksai Chin był tereshynem dzikim i bardzo słabo zaludnionym (ok 10 tys nomadoacutew) tymczasem populacja Arunachal Pradesh rejonu położonego między głoacutewnym pasmem zachodnich Himalajoacutew a doliną Brahma- putry sięgała miliona osoacuteb Zob D S Zbytek Azjatycka szachownica Warszawa 2008 s71

13 J Maj Wspoacutełczesne relacje chińsko-indyjskie [w] Strategie w polityce azjatyckiej Rozważania o aspiracjach i możliwościach wspoacutełczesnej Azji red J Marszałek-Kawa Toruń 2011 s 243-244

14 Do pięciu zasad zaliczono 1) Wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerennoshyści 2) Wzajemną nieagresję 3) Wzajemne nieinterweniowanie w sprawy wewnętrzne 4) Roacutewshyność i wzajemność korzyści 5) Pokojowe wspoacutełistnienie Za J Kukułka Historia wspoacutełczesna stosunkoacutew międzynarodowych 19 45-20 0 0 Warszawa 2007 s 96

15 Steven Mosher uważa iż Zhou Enlai w pełni świadomie manipulował Nehru przedstawiając Indie i Chiny jako ofiary zachodnich imperialistycznych mocarstw a zarazem naturalnych partneroacutew w klubie bdquotrzeciego światardquo Zauroczony tą propagandą i od początku przychylnie nastawiony do chRL indyjski premier bdquonie był w stanie dostrzec że w wielu ważnych kwestiach interesy Indii i Chin były rozbieżnerdquo S Mosher Hegemon Droga Chin do dominacji Warszawa 2007 s 83-84

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 41

Mapa 1 Granica brytyjskiego dominium Indii z Tybetem nakreślona przez Brytyjczykoacutew (1909)

Źroacutedło lthttpenwikipediaorgwikiFileBritish_Indian_Empire_1909_Imperial_Gazetteer_of_Indiajpggt [10102012]

W ydarzeniem ktoacutere sprawiło że problem graniczny ponownie zaistniał na w oshykandzie wzajem nych stosunkoacutew było powstanie w Tybecie w 1959 r po niepowoshydzeniu ktoacuterego Indie przyjęły Dalajlamę w raz z diasporą tybetańską Chiny odebrashyły ten fakt jako ingerencję we własne spraw y w ew nętrzne16 O becność wojsk chRL pacyfikujących Tybet oznaczała zarazem zwiększenie chińskiej obecności m ilitarshynej w regionie przygranicznym Korespondowało ono z pojawianiem się chińskich map na ktoacuterych sporne obszary A ksai C h in i A runachal Pradesh jak roacutewnież cały

16 Wcześniej Indie (by nie komplikować relacji z Pekinem) zrezygnowały z tradycyjnego wspierania sprawy tybetańskiej zaroacutewno na forum ONZ jak i w stosunkach dyplomatycznych z Lhasą Min w 1952 r obniżyły rangę indyjskiej placoacutewki w Tybecie do konsulatu generalnego a we wzmianshykowanym układzie z 29 kwietnia 1954 r zaakceptowały sformułowania moacutewiące o bdquoChińskim Regionie Tybeturdquo a więc de facto uznając podporządkowanie tego terytorium chRL Za M Nawrot Chiny-Indie Pojedynek gigantoacutew lthttpwwwpszpltekst-7239Chiny-Indie-Pojedy- nek-gigantowgt [11052012]

38 Tom asz Okraska

Proces kształtowania się granicy chińsko-indyjskiej w perspektywie historycznej Zarys problemu

Zasadniczym kwestią związaną z granicą ktoacutera przez wieki oddzielała organizm y państwowe będące w ytw oram i cywilizacji indyjskiej i chińskiej jest ukształtowanie terenu Pom im o trudności ze sprecyzowaniem przebiegu linii granicznej nie ulega wątpliwości iż jest ona oparta o warunki naturalne w postaci łańcuchoacutew Himalajoacutew Zawsze tworzyły one skuteczną barierę utrudniającą przenikanie kultur w sposoacuteb szczegoacutelny zaś stanow iły zaporę dla ewentualnych agresji czynionych przez ludy żyjące po obu stronach goacuterskich grzbietoacutew Drugim istotnym czynnikiem w arunkushyjącym wzajem ną separację było istnienie państwowości tybetańskiej Obszar Tybetu woacutewczas gdy nie był podporządkowany Chinom stanow ił bufor pom iędzy Pańshystwem Środka a kroacutelestwam i indyjskimi W obec powyższych czynnikoacutew (jak też inshynych pomniejszych uwarunkowań) nie dziwi iż pom im o dziedzictwa dwoacutech tysięcy lat wzajem nych kontaktoacutew historyczny dorobek tychże jest stosunkowo skromny Pierwsze m illenium stosunkoacutew bilateralnych upłynęło pod znakiem chińskiego poshydziwu dla duchowego i intelektualnego potencjału Indii Był on w największej mierze efektem przepływ u idei buddyjskich z subkontynentu indyjskiego do Chin ktoacutery nastąpił prawdopodobnie w czasach poacuteźnej dynastii Han tj pierwszym stuleciu nashyszej ery4 Kolejne wieki przyniosły odwroacutet od sfery metafizycznej na rzecz rozwijania stosunkoacutew handlowych pom iędzy obiema cywilizacjam i5

D ążenie do precyzyjnego w yznaczenia gran icy pom iędzy terytoriam i Indii i Chin w ktoacuterym należy upatryw ać genezy poacuteźniejszego sporu zw iązane było z polityką kolonialną Im perium Brytyjskiego w x i x i x x wieku Brytyjczycy prashygnęli zapewnić swojem u indyjskiem u dom inium bezpieczeństwo przed obcym i zw łaszcza rosyjskim i w pływ am i W zw iązku z tym podjęli działania zm ierzashyjące do opanowania rękam i sw oim i lub przekupionych sojusznikoacutew w rodzaju sikhijskich m aharadżoacutew z rodu Singhoacutew krain poacutełnocno-w schodniego sektora granicznego mdash Kaszm iru Ladakhu i A k sa i C h in (min te w łaśnie ziemie dużo poacuteźniej sta ły się polem kontrowersji m iędzy azjatyckim i m ocarstwam i) O pisyw ashyna ekspansja w yw ołała ostatecznie starcie z siłam i tybetańskim i ktoacutere otrzym ały wsparcie C esarstw a Chin W efekcie w 1842 r w ypracow ano kompromis potwiershydzony następnie przez prace chińsko-indyjskiej komisji granicznej Bazow ał on na podtrzym aniu s t a t u s q u o a w ytyczenie dokładnego przebiegu gran icy stało się am bicją w ielu brytyjskich w ypraw naukowo-poznawczych w rejon pograniczny6 W nioski z tychże jak należało oczekiwać dostarczały argum entoacutew dla rozciągnięshycia w ładztw a brytyjskiego na dalsze terytoria w kierunku poacutełnocno-w schodnim

4 Szerzej na ten temat zob M J Kunstler Dzieje kultury chińskiej Warszawa 2007 s 136-1395 M Malik China a n d India Great Power Rivals Londyn 2011 s 136 J Maj Spoacuter graniczny chińsko-indyjski z 1962 roku a dyplomacja Stanoacutew Zjednoczonych A m eryshy

ki Toruń 2011 s 41-42

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 39

toteż presja Brytyjczykoacutew na Tybet w kw estii ustępstw terytorialnych narastashyła7 Tenże jednak wcześniej uznający q u a s i zw ierzchnictw o C esarstw a C h in8 od 1910 r stał się obiektem chińskiej ekspansji i proacuteb okupacji Reakcją Brytyjczykoacutew były ekspedycje wojskowe podejm owane na sporne terytoria a w koncepcjach co śmielszych członkoacutew rządumdash nawet postulaty przyłączenia do Korony całości ziem Tybetu i Xinjiangu

M om entem przełom ow ym sporu było zwołanie konferencji w Sim li w 1913 r podczas ktoacuterej dyskutowano status Tybetu ale roacutew nież kwestię gran icy pom iędzy Tybetem a Indiam i Brytyjskim i Jej delim itację Brytyjczycy om awiali jednak nie z reprezentantam i C h in (choć ci byli na bieżąco inform owani) ale z rządem w Lha- sie N a skutek tego C h iny nie parafow ały postanow ień konferencji ktoacutere moacutewiły iż granica tybetańsko-indyjska m a osiągnąć grzbiety Him alajoacutew co oznacza że Brytyjczycy anektują ok 33 tys km 2 terytorium tybetańskiego9

Postanowień konferencji w Sim li Brytyjczykom nie udało się w pełni wprowashydzić w życie N a obszarze adm inistrowanym przez Tybet pozostało m iędzy innymi strategiczne dla szlaku handlowego m iasto i klasztor Tawang Kwestia graniczna podobnie jak zagadnienie statusu Tybetu przez kolejne dekady d e f a c t o pozostawały bdquow uśpieniurdquo aż do powstania niepodległych Indii i komunistycznych Chin

Wspoacutelna granica jako czynnik w stosunkach wzajemnych w latach 1950-1962

G ranica indyjsko-chińska pojaw iła się na skutek podboju Tybetu przez Chińską A rm ię Ludowo-W yzwoleńczą w 1950 r Tym sam ym zniknęło państw o buforowe pom iędzy Indiam i a C hinam i a N ew Delhi m usiało się zm ierzyć z perspektyw ą obecności żołnierzy chińskich w sąsiedztwie swojego terytorium 10 Przyw oacutedcy obu państw podchodzili do problem u gran icy na w ykluczające się wzajem nie sposoby Pogląd Pekinu oparty był na doktrynie bdquopięciu narodoacutew C hinrdquo mdash Han M andżuroacutew M ongołoacutew U jguroacutew i Tybetańczykoacutew wysuwanej pierwotnie przez pierwszego prezydenta Republiki Chińskiej Sun Yat-sena i przejętej przez w ładze kom unishystyczne (ktoacutere nie po raz ostatni okazały nastaw ianie zdecydowanie nacjonalishystyczne) Zgodnie z nią tereny A ksai C h in (indyjski odcinek Lad akhumdash poacutełnocno- w sch o d n ia część pasa granicznego) oraz A runachal Pradeshldquo (chiński Zangnan

I Charakterystycznym zjawiskiem w polityce brytyjskiej tego okresu były poważne roacuteżnice zdań pomiędzy politykami i dowoacutedcami rezydującymi w Indiach a przedstawicielami metropolii

8 W układzie brytyjsko-rosyjskim z 1907 r Tybet został uznany za państwo buforowe9 Od nazwiska brytyjskiego dyplomaty prowadzącego negocjacje linia ta została nazwana linią

McMahona Wcześniej w kontekście analizowanej granicy używane były określenia linia Arda- gha-Johnsona bądź linia Macartneya-McDonalda

10 M L Sali India China Relations New Delhi 2009 s 50II Inne określenie tego terytorium to n e f a (ang N orth Eastern Frontier Area)

40 Tom asz Okraska

bądź Południow y Tybet mdash poacutełnocno-zachodnia część) przynależą do Chin jako spadkobiercy Tybetuldquo Pekin uznał że um ow y graniczne zawarte niegdyś przez brytyjskie w ładze kolonialne z Tybetem zostały na tym ostatnim wym uszone a w ięc są nieważne

Indie z kolei zawsze postrzegały jako im m anentny składnik swojej państw ow oshyści zasadę integralności terytorialnej obszaroacutew dawnego brytyjskiego dom inium i istniejącej w latach 1947-1950 Unii Indyjskiej W obec tego sta ły na stanowisku przestrzegania linii M cM ahona jako pasa granicznego w kontekście sąsiedztw a z Chinam i

Jak zauważa Joanna M aj dodatkową trudność stw arzał fakt iż bdquodostępne m apy i dokum enty nie dostarczały ścisłych w skazoacutew ek dotyczących kształtu granicy w szczegoacutelności na trudno dostępnych terenach [] W edług indyjskiej wersji grashynica w Him alajach m iała długość 35 tys km natom iast C hińczycy donosili o 2 -2 5 tys kilom etrachrdquoi 3

W pierwszej połowie dekady lat 50 x x w ieku nie dochodziło jednak do sporoacutew w okoacuteł granicy a relacje pom iędzy Indiam i a C hinam i układały się dobrze N ew Delhi jako jedno z pierwszych stolic uznało pow stanie Chińskiej Republiki Ludoshywej w 1949 r a oficjalne stosunki dyplom atyczne zostały naw iązane rok poacuteźniej Egzem plifikacją przyjaznych relacji było zawarcie w pream bule traktatu podpisashynego w 1954 r przez prem ieroacutew chRL mdash Zhou Enlaia i Indii mdash Jaw aharlala Nehru tzw bdquopięciu zasad pokojowego w spoacutełistnieniardquo (ind p a n c h a s h i l a mdash pięć zasad) na ktoacuterych opierać się m iały nie tylko relacje dwustronne ale też bezpieczeństwo m iędzynarodow e jako całośćldquo Podczas konferencji w Bandungu (1955) inicjującej działanie Ruchu Państw N iezaangażowanych delegacja chińska zapewniała Indie o poszanowaniu tradycyjnej granicy Podobnie w trakcie poacuteźniejszych oficjalnych spotkań czyn ił Zhou Enlaildquo Z kolei dla Indii zdecydowanie bardziej istotną niż granica z C hinam i kwestią był konflikt z Pakistanem

12 Trzeba nadmienić iż były to terytoria o odmiennej charakterystyce mdash region Aksai Chin był tereshynem dzikim i bardzo słabo zaludnionym (ok 10 tys nomadoacutew) tymczasem populacja Arunachal Pradesh rejonu położonego między głoacutewnym pasmem zachodnich Himalajoacutew a doliną Brahma- putry sięgała miliona osoacuteb Zob D S Zbytek Azjatycka szachownica Warszawa 2008 s71

13 J Maj Wspoacutełczesne relacje chińsko-indyjskie [w] Strategie w polityce azjatyckiej Rozważania o aspiracjach i możliwościach wspoacutełczesnej Azji red J Marszałek-Kawa Toruń 2011 s 243-244

14 Do pięciu zasad zaliczono 1) Wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerennoshyści 2) Wzajemną nieagresję 3) Wzajemne nieinterweniowanie w sprawy wewnętrzne 4) Roacutewshyność i wzajemność korzyści 5) Pokojowe wspoacutełistnienie Za J Kukułka Historia wspoacutełczesna stosunkoacutew międzynarodowych 19 45-20 0 0 Warszawa 2007 s 96

15 Steven Mosher uważa iż Zhou Enlai w pełni świadomie manipulował Nehru przedstawiając Indie i Chiny jako ofiary zachodnich imperialistycznych mocarstw a zarazem naturalnych partneroacutew w klubie bdquotrzeciego światardquo Zauroczony tą propagandą i od początku przychylnie nastawiony do chRL indyjski premier bdquonie był w stanie dostrzec że w wielu ważnych kwestiach interesy Indii i Chin były rozbieżnerdquo S Mosher Hegemon Droga Chin do dominacji Warszawa 2007 s 83-84

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 41

Mapa 1 Granica brytyjskiego dominium Indii z Tybetem nakreślona przez Brytyjczykoacutew (1909)

Źroacutedło lthttpenwikipediaorgwikiFileBritish_Indian_Empire_1909_Imperial_Gazetteer_of_Indiajpggt [10102012]

W ydarzeniem ktoacutere sprawiło że problem graniczny ponownie zaistniał na w oshykandzie wzajem nych stosunkoacutew było powstanie w Tybecie w 1959 r po niepowoshydzeniu ktoacuterego Indie przyjęły Dalajlamę w raz z diasporą tybetańską Chiny odebrashyły ten fakt jako ingerencję we własne spraw y w ew nętrzne16 O becność wojsk chRL pacyfikujących Tybet oznaczała zarazem zwiększenie chińskiej obecności m ilitarshynej w regionie przygranicznym Korespondowało ono z pojawianiem się chińskich map na ktoacuterych sporne obszary A ksai C h in i A runachal Pradesh jak roacutewnież cały

16 Wcześniej Indie (by nie komplikować relacji z Pekinem) zrezygnowały z tradycyjnego wspierania sprawy tybetańskiej zaroacutewno na forum ONZ jak i w stosunkach dyplomatycznych z Lhasą Min w 1952 r obniżyły rangę indyjskiej placoacutewki w Tybecie do konsulatu generalnego a we wzmianshykowanym układzie z 29 kwietnia 1954 r zaakceptowały sformułowania moacutewiące o bdquoChińskim Regionie Tybeturdquo a więc de facto uznając podporządkowanie tego terytorium chRL Za M Nawrot Chiny-Indie Pojedynek gigantoacutew lthttpwwwpszpltekst-7239Chiny-Indie-Pojedy- nek-gigantowgt [11052012]

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 39

toteż presja Brytyjczykoacutew na Tybet w kw estii ustępstw terytorialnych narastashyła7 Tenże jednak wcześniej uznający q u a s i zw ierzchnictw o C esarstw a C h in8 od 1910 r stał się obiektem chińskiej ekspansji i proacuteb okupacji Reakcją Brytyjczykoacutew były ekspedycje wojskowe podejm owane na sporne terytoria a w koncepcjach co śmielszych członkoacutew rządumdash nawet postulaty przyłączenia do Korony całości ziem Tybetu i Xinjiangu

M om entem przełom ow ym sporu było zwołanie konferencji w Sim li w 1913 r podczas ktoacuterej dyskutowano status Tybetu ale roacutew nież kwestię gran icy pom iędzy Tybetem a Indiam i Brytyjskim i Jej delim itację Brytyjczycy om awiali jednak nie z reprezentantam i C h in (choć ci byli na bieżąco inform owani) ale z rządem w Lha- sie N a skutek tego C h iny nie parafow ały postanow ień konferencji ktoacutere moacutewiły iż granica tybetańsko-indyjska m a osiągnąć grzbiety Him alajoacutew co oznacza że Brytyjczycy anektują ok 33 tys km 2 terytorium tybetańskiego9

Postanowień konferencji w Sim li Brytyjczykom nie udało się w pełni wprowashydzić w życie N a obszarze adm inistrowanym przez Tybet pozostało m iędzy innymi strategiczne dla szlaku handlowego m iasto i klasztor Tawang Kwestia graniczna podobnie jak zagadnienie statusu Tybetu przez kolejne dekady d e f a c t o pozostawały bdquow uśpieniurdquo aż do powstania niepodległych Indii i komunistycznych Chin

Wspoacutelna granica jako czynnik w stosunkach wzajemnych w latach 1950-1962

G ranica indyjsko-chińska pojaw iła się na skutek podboju Tybetu przez Chińską A rm ię Ludowo-W yzwoleńczą w 1950 r Tym sam ym zniknęło państw o buforowe pom iędzy Indiam i a C hinam i a N ew Delhi m usiało się zm ierzyć z perspektyw ą obecności żołnierzy chińskich w sąsiedztwie swojego terytorium 10 Przyw oacutedcy obu państw podchodzili do problem u gran icy na w ykluczające się wzajem nie sposoby Pogląd Pekinu oparty był na doktrynie bdquopięciu narodoacutew C hinrdquo mdash Han M andżuroacutew M ongołoacutew U jguroacutew i Tybetańczykoacutew wysuwanej pierwotnie przez pierwszego prezydenta Republiki Chińskiej Sun Yat-sena i przejętej przez w ładze kom unishystyczne (ktoacutere nie po raz ostatni okazały nastaw ianie zdecydowanie nacjonalishystyczne) Zgodnie z nią tereny A ksai C h in (indyjski odcinek Lad akhumdash poacutełnocno- w sch o d n ia część pasa granicznego) oraz A runachal Pradeshldquo (chiński Zangnan

I Charakterystycznym zjawiskiem w polityce brytyjskiej tego okresu były poważne roacuteżnice zdań pomiędzy politykami i dowoacutedcami rezydującymi w Indiach a przedstawicielami metropolii

8 W układzie brytyjsko-rosyjskim z 1907 r Tybet został uznany za państwo buforowe9 Od nazwiska brytyjskiego dyplomaty prowadzącego negocjacje linia ta została nazwana linią

McMahona Wcześniej w kontekście analizowanej granicy używane były określenia linia Arda- gha-Johnsona bądź linia Macartneya-McDonalda

10 M L Sali India China Relations New Delhi 2009 s 50II Inne określenie tego terytorium to n e f a (ang N orth Eastern Frontier Area)

40 Tom asz Okraska

bądź Południow y Tybet mdash poacutełnocno-zachodnia część) przynależą do Chin jako spadkobiercy Tybetuldquo Pekin uznał że um ow y graniczne zawarte niegdyś przez brytyjskie w ładze kolonialne z Tybetem zostały na tym ostatnim wym uszone a w ięc są nieważne

Indie z kolei zawsze postrzegały jako im m anentny składnik swojej państw ow oshyści zasadę integralności terytorialnej obszaroacutew dawnego brytyjskiego dom inium i istniejącej w latach 1947-1950 Unii Indyjskiej W obec tego sta ły na stanowisku przestrzegania linii M cM ahona jako pasa granicznego w kontekście sąsiedztw a z Chinam i

Jak zauważa Joanna M aj dodatkową trudność stw arzał fakt iż bdquodostępne m apy i dokum enty nie dostarczały ścisłych w skazoacutew ek dotyczących kształtu granicy w szczegoacutelności na trudno dostępnych terenach [] W edług indyjskiej wersji grashynica w Him alajach m iała długość 35 tys km natom iast C hińczycy donosili o 2 -2 5 tys kilom etrachrdquoi 3

W pierwszej połowie dekady lat 50 x x w ieku nie dochodziło jednak do sporoacutew w okoacuteł granicy a relacje pom iędzy Indiam i a C hinam i układały się dobrze N ew Delhi jako jedno z pierwszych stolic uznało pow stanie Chińskiej Republiki Ludoshywej w 1949 r a oficjalne stosunki dyplom atyczne zostały naw iązane rok poacuteźniej Egzem plifikacją przyjaznych relacji było zawarcie w pream bule traktatu podpisashynego w 1954 r przez prem ieroacutew chRL mdash Zhou Enlaia i Indii mdash Jaw aharlala Nehru tzw bdquopięciu zasad pokojowego w spoacutełistnieniardquo (ind p a n c h a s h i l a mdash pięć zasad) na ktoacuterych opierać się m iały nie tylko relacje dwustronne ale też bezpieczeństwo m iędzynarodow e jako całośćldquo Podczas konferencji w Bandungu (1955) inicjującej działanie Ruchu Państw N iezaangażowanych delegacja chińska zapewniała Indie o poszanowaniu tradycyjnej granicy Podobnie w trakcie poacuteźniejszych oficjalnych spotkań czyn ił Zhou Enlaildquo Z kolei dla Indii zdecydowanie bardziej istotną niż granica z C hinam i kwestią był konflikt z Pakistanem

12 Trzeba nadmienić iż były to terytoria o odmiennej charakterystyce mdash region Aksai Chin był tereshynem dzikim i bardzo słabo zaludnionym (ok 10 tys nomadoacutew) tymczasem populacja Arunachal Pradesh rejonu położonego między głoacutewnym pasmem zachodnich Himalajoacutew a doliną Brahma- putry sięgała miliona osoacuteb Zob D S Zbytek Azjatycka szachownica Warszawa 2008 s71

13 J Maj Wspoacutełczesne relacje chińsko-indyjskie [w] Strategie w polityce azjatyckiej Rozważania o aspiracjach i możliwościach wspoacutełczesnej Azji red J Marszałek-Kawa Toruń 2011 s 243-244

14 Do pięciu zasad zaliczono 1) Wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerennoshyści 2) Wzajemną nieagresję 3) Wzajemne nieinterweniowanie w sprawy wewnętrzne 4) Roacutewshyność i wzajemność korzyści 5) Pokojowe wspoacutełistnienie Za J Kukułka Historia wspoacutełczesna stosunkoacutew międzynarodowych 19 45-20 0 0 Warszawa 2007 s 96

15 Steven Mosher uważa iż Zhou Enlai w pełni świadomie manipulował Nehru przedstawiając Indie i Chiny jako ofiary zachodnich imperialistycznych mocarstw a zarazem naturalnych partneroacutew w klubie bdquotrzeciego światardquo Zauroczony tą propagandą i od początku przychylnie nastawiony do chRL indyjski premier bdquonie był w stanie dostrzec że w wielu ważnych kwestiach interesy Indii i Chin były rozbieżnerdquo S Mosher Hegemon Droga Chin do dominacji Warszawa 2007 s 83-84

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 41

Mapa 1 Granica brytyjskiego dominium Indii z Tybetem nakreślona przez Brytyjczykoacutew (1909)

Źroacutedło lthttpenwikipediaorgwikiFileBritish_Indian_Empire_1909_Imperial_Gazetteer_of_Indiajpggt [10102012]

W ydarzeniem ktoacutere sprawiło że problem graniczny ponownie zaistniał na w oshykandzie wzajem nych stosunkoacutew było powstanie w Tybecie w 1959 r po niepowoshydzeniu ktoacuterego Indie przyjęły Dalajlamę w raz z diasporą tybetańską Chiny odebrashyły ten fakt jako ingerencję we własne spraw y w ew nętrzne16 O becność wojsk chRL pacyfikujących Tybet oznaczała zarazem zwiększenie chińskiej obecności m ilitarshynej w regionie przygranicznym Korespondowało ono z pojawianiem się chińskich map na ktoacuterych sporne obszary A ksai C h in i A runachal Pradesh jak roacutewnież cały

16 Wcześniej Indie (by nie komplikować relacji z Pekinem) zrezygnowały z tradycyjnego wspierania sprawy tybetańskiej zaroacutewno na forum ONZ jak i w stosunkach dyplomatycznych z Lhasą Min w 1952 r obniżyły rangę indyjskiej placoacutewki w Tybecie do konsulatu generalnego a we wzmianshykowanym układzie z 29 kwietnia 1954 r zaakceptowały sformułowania moacutewiące o bdquoChińskim Regionie Tybeturdquo a więc de facto uznając podporządkowanie tego terytorium chRL Za M Nawrot Chiny-Indie Pojedynek gigantoacutew lthttpwwwpszpltekst-7239Chiny-Indie-Pojedy- nek-gigantowgt [11052012]

40 Tom asz Okraska

bądź Południow y Tybet mdash poacutełnocno-zachodnia część) przynależą do Chin jako spadkobiercy Tybetuldquo Pekin uznał że um ow y graniczne zawarte niegdyś przez brytyjskie w ładze kolonialne z Tybetem zostały na tym ostatnim wym uszone a w ięc są nieważne

Indie z kolei zawsze postrzegały jako im m anentny składnik swojej państw ow oshyści zasadę integralności terytorialnej obszaroacutew dawnego brytyjskiego dom inium i istniejącej w latach 1947-1950 Unii Indyjskiej W obec tego sta ły na stanowisku przestrzegania linii M cM ahona jako pasa granicznego w kontekście sąsiedztw a z Chinam i

Jak zauważa Joanna M aj dodatkową trudność stw arzał fakt iż bdquodostępne m apy i dokum enty nie dostarczały ścisłych w skazoacutew ek dotyczących kształtu granicy w szczegoacutelności na trudno dostępnych terenach [] W edług indyjskiej wersji grashynica w Him alajach m iała długość 35 tys km natom iast C hińczycy donosili o 2 -2 5 tys kilom etrachrdquoi 3

W pierwszej połowie dekady lat 50 x x w ieku nie dochodziło jednak do sporoacutew w okoacuteł granicy a relacje pom iędzy Indiam i a C hinam i układały się dobrze N ew Delhi jako jedno z pierwszych stolic uznało pow stanie Chińskiej Republiki Ludoshywej w 1949 r a oficjalne stosunki dyplom atyczne zostały naw iązane rok poacuteźniej Egzem plifikacją przyjaznych relacji było zawarcie w pream bule traktatu podpisashynego w 1954 r przez prem ieroacutew chRL mdash Zhou Enlaia i Indii mdash Jaw aharlala Nehru tzw bdquopięciu zasad pokojowego w spoacutełistnieniardquo (ind p a n c h a s h i l a mdash pięć zasad) na ktoacuterych opierać się m iały nie tylko relacje dwustronne ale też bezpieczeństwo m iędzynarodow e jako całośćldquo Podczas konferencji w Bandungu (1955) inicjującej działanie Ruchu Państw N iezaangażowanych delegacja chińska zapewniała Indie o poszanowaniu tradycyjnej granicy Podobnie w trakcie poacuteźniejszych oficjalnych spotkań czyn ił Zhou Enlaildquo Z kolei dla Indii zdecydowanie bardziej istotną niż granica z C hinam i kwestią był konflikt z Pakistanem

12 Trzeba nadmienić iż były to terytoria o odmiennej charakterystyce mdash region Aksai Chin był tereshynem dzikim i bardzo słabo zaludnionym (ok 10 tys nomadoacutew) tymczasem populacja Arunachal Pradesh rejonu położonego między głoacutewnym pasmem zachodnich Himalajoacutew a doliną Brahma- putry sięgała miliona osoacuteb Zob D S Zbytek Azjatycka szachownica Warszawa 2008 s71

13 J Maj Wspoacutełczesne relacje chińsko-indyjskie [w] Strategie w polityce azjatyckiej Rozważania o aspiracjach i możliwościach wspoacutełczesnej Azji red J Marszałek-Kawa Toruń 2011 s 243-244

14 Do pięciu zasad zaliczono 1) Wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerennoshyści 2) Wzajemną nieagresję 3) Wzajemne nieinterweniowanie w sprawy wewnętrzne 4) Roacutewshyność i wzajemność korzyści 5) Pokojowe wspoacutełistnienie Za J Kukułka Historia wspoacutełczesna stosunkoacutew międzynarodowych 19 45-20 0 0 Warszawa 2007 s 96

15 Steven Mosher uważa iż Zhou Enlai w pełni świadomie manipulował Nehru przedstawiając Indie i Chiny jako ofiary zachodnich imperialistycznych mocarstw a zarazem naturalnych partneroacutew w klubie bdquotrzeciego światardquo Zauroczony tą propagandą i od początku przychylnie nastawiony do chRL indyjski premier bdquonie był w stanie dostrzec że w wielu ważnych kwestiach interesy Indii i Chin były rozbieżnerdquo S Mosher Hegemon Droga Chin do dominacji Warszawa 2007 s 83-84

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 41

Mapa 1 Granica brytyjskiego dominium Indii z Tybetem nakreślona przez Brytyjczykoacutew (1909)

Źroacutedło lthttpenwikipediaorgwikiFileBritish_Indian_Empire_1909_Imperial_Gazetteer_of_Indiajpggt [10102012]

W ydarzeniem ktoacutere sprawiło że problem graniczny ponownie zaistniał na w oshykandzie wzajem nych stosunkoacutew było powstanie w Tybecie w 1959 r po niepowoshydzeniu ktoacuterego Indie przyjęły Dalajlamę w raz z diasporą tybetańską Chiny odebrashyły ten fakt jako ingerencję we własne spraw y w ew nętrzne16 O becność wojsk chRL pacyfikujących Tybet oznaczała zarazem zwiększenie chińskiej obecności m ilitarshynej w regionie przygranicznym Korespondowało ono z pojawianiem się chińskich map na ktoacuterych sporne obszary A ksai C h in i A runachal Pradesh jak roacutewnież cały

16 Wcześniej Indie (by nie komplikować relacji z Pekinem) zrezygnowały z tradycyjnego wspierania sprawy tybetańskiej zaroacutewno na forum ONZ jak i w stosunkach dyplomatycznych z Lhasą Min w 1952 r obniżyły rangę indyjskiej placoacutewki w Tybecie do konsulatu generalnego a we wzmianshykowanym układzie z 29 kwietnia 1954 r zaakceptowały sformułowania moacutewiące o bdquoChińskim Regionie Tybeturdquo a więc de facto uznając podporządkowanie tego terytorium chRL Za M Nawrot Chiny-Indie Pojedynek gigantoacutew lthttpwwwpszpltekst-7239Chiny-Indie-Pojedy- nek-gigantowgt [11052012]

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 41

Mapa 1 Granica brytyjskiego dominium Indii z Tybetem nakreślona przez Brytyjczykoacutew (1909)

Źroacutedło lthttpenwikipediaorgwikiFileBritish_Indian_Empire_1909_Imperial_Gazetteer_of_Indiajpggt [10102012]

W ydarzeniem ktoacutere sprawiło że problem graniczny ponownie zaistniał na w oshykandzie wzajem nych stosunkoacutew było powstanie w Tybecie w 1959 r po niepowoshydzeniu ktoacuterego Indie przyjęły Dalajlamę w raz z diasporą tybetańską Chiny odebrashyły ten fakt jako ingerencję we własne spraw y w ew nętrzne16 O becność wojsk chRL pacyfikujących Tybet oznaczała zarazem zwiększenie chińskiej obecności m ilitarshynej w regionie przygranicznym Korespondowało ono z pojawianiem się chińskich map na ktoacuterych sporne obszary A ksai C h in i A runachal Pradesh jak roacutewnież cały

16 Wcześniej Indie (by nie komplikować relacji z Pekinem) zrezygnowały z tradycyjnego wspierania sprawy tybetańskiej zaroacutewno na forum ONZ jak i w stosunkach dyplomatycznych z Lhasą Min w 1952 r obniżyły rangę indyjskiej placoacutewki w Tybecie do konsulatu generalnego a we wzmianshykowanym układzie z 29 kwietnia 1954 r zaakceptowały sformułowania moacutewiące o bdquoChińskim Regionie Tybeturdquo a więc de facto uznając podporządkowanie tego terytorium chRL Za M Nawrot Chiny-Indie Pojedynek gigantoacutew lthttpwwwpszpltekst-7239Chiny-Indie-Pojedy- nek-gigantowgt [11052012]

42 Tom asz O kraska

indyjski Ladakh znalazły się w granicach chRL^ Po protestach ze strony N ew Delshyhi dyplom aci Państw a Środka ogłosili iż najistotniejszy jest dla nich region A ksai Chin zaś względem pozostałych terytorioacutew są gotowi do negocjacji^

Mapa 2 Terytoria sporne między Indiami a Chinami w 1958 r w sektorach poacutełnocno-zachodnim i poacutełnocno-wschodnim

Źroacutedło lthttp1bpblogspotcom-yScgOdAS5MkTzk-q65bY4IAAAAAAAAAnQylMnHHhlL_I s1600 india_china_map_disputed_territoriesjPGgt

Jednocześnie C h iny naciskały na państw a pozostające dotąd w silnym związku z Indiam i mdash stanow iący protektorat N ew Delhi Sikkim N epal oraz Bhutan ktoacutery oddał w indyjskie ręce kontrolę nad swoją polityką zagraniczną^ Pekin chciał zdoshy

11 Pierwsze tego rodzaju mapy ukazujące chińskie roszczenia terytorialne nie tylko wobec Inshydii ale roacutewnież Birmy Tajlandii Malezji Kambodży Wietnamu Laosu Mongolii Korei i ZSRRpojawiły się w latach 1951 i 1954 Woacutewczas jednak rząd chiński zdystansował się wobec treściw nich zawartych oświadczając że przedrukowano mapy pochodzące z czasu rządoacutew Kuomin-tangu Jednak wobec protestoacutew krajoacutew sąsiednich ktoacutere wybuchły po publikacji kolejnej mapyw czerwcu 1958 r stanowisko Chin było już zdecydowanie bardziej asertywne Zob I Grabow- ska-Lipińska Strategia polityczna Chińskiej Republiki Ludow ej wobec krajoacutew A zji Południowo-W sch odn iej w latach 19 4 9 -19 76 Warszawa 1995 s 115-116

18 Co ciekawe na oficjalnych chińskich mapach publikowanych w latach 1917 1919 i 1931 Aksai Chin było oznaczane jako część terytorium indyjskiego Za B Pokharna India China relations Dimensions a n d perspectives New Delhi 2009 s 121

19 Warto zaznaczyć iż Indie są szczegoacutelnie zainteresowane odgrywaniem kluczowej roli w rozshywiązywaniu problemu granicznego na linii ^imphu-Pekin New Delhi nie chce bowiem dopushyścić do takich przetasowań terytorialnych ktoacutere zagrażałyby Korytarzowi Siliguri łączącemu poacutełnocno-wschodnie stany Indii z głoacutewnymi terytoriami państwa Za India lsquodecisiversquo factor in solving China-Bhutan border dispute lthttpzeenewsindiacomnewssouth-asiaindia- decisive-factor-in-solving-china-bhutan-border-dispute_793719htmlgt [30082012]

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 43

być w p ływ y na ich terenie poprzez w ygryw anie kw estii granicznych mdash zwłaszcza zaś w przypadku Sikkim u i Bhutanu podw ażanie wspoacutelnej gran icy przez Chiny m iało ostrze w yraźnie antyindyjskie 2 0 Z kolei rządzący Nepalem starali się w ykoshyrzystać chińskie zainteresowanie dla zdystansow ania się od Indii

W październiku 1958 r ujawniono że Chińczycy dla usprawnienia aprowizashycji oddziałoacutew w alczących z Tybetańczykam i zbudowali drogę z X in jiangu (teryshytorium chińskie) do Tybetu biegnącą przez nom inalnie indyjskie tereny A ksai Chin H indusi zareagow ali rozbudową in frastru k tu ry drogowej na terytoriach przygranicznych oraz zwiększeniem w ydatkoacutew na zbrojenia W kw ietniu 1960 r do N ew Delhi przybył Zhou Enlai k toacutery pow toacuterzył ofertę zaakceptowania przeshybiegu gran icy w sektorze poacutełnocno-w schodnim na linii M cM ahona w zam ian za przyznanie Chinom regionu A k sa i Chin N ehru był skłonny przystać na to poroshyzumienie jednak napotkał na opoacuter parlam entu mdash opozycja w ym ogła na premierze obietnicę że bdquoani centym etr indyjskiej ziem i nie zostanie przekazany ani w ym ieshyniony bez zgody Izbyrdquo2i

W obliczu niepow odzenia negocjacji coraz częściej dochodziło do potyczek m iędzy patrolam i w ojskow ym i obu stron W pływ na to m iało prowadzenie przez rząd N ehru tzw f o r w a r d p o l ic y ktoacuterej celem było zaznaczenie indyjskiej obecnoshyści na spornych terytoriach poprzez takie działania jak prowadzenie rekonesansu w rejonach obsadzonych przez C hińczykoacutew czy tworzenie w ysuniętych poste- runkoacutew 2 2 Z początku M ao Tse-tung w yd ał oddziałom chińskim rozkaz by na akcje H indusoacutew reagow ały ogniem tylko w ostateczności (czym należy tłum aczyć np w strzym anie przez C hińczykoacutew działań podczas incydentu w dolinie G alw an w lipcu 1962 r) poacuteźniej jednak polityka chRL została przeform ułowana mdash decydenshyci podjęli postanowienie że dążącego do w ojny N ehru należy ubiec rozgryw ając konflikt na w łasnych w arunkach 2 3 A ru n Sahgal wskazuje że istotnym i dla podshyjęcia tej decyzji czynnikam i były roacutew nież roacutewnoległe napięcia chińsko-radzieckie oraz chińsko-am erykańskie jak też niepowodzenie bdquowielkiego skoku naprzoacutedrdquo ktoacutere nadwątliło pozycję polityczną Mao24

2deg J Maj Spoacuter graniczny op cit s 30-3221 Przeciw cesji Aksai Chin byli roacutewnież niektoacuterzy członkowie rządu media i większość opinii

publicznej Za D Das Indie O d Curzona do N ehru i poacuteźniej Warszawa 2009 s 377-37822 Innym przejawem fo rw ard policy było wkroczenie indyjskich wojsk do portugalskiego Goa

w grudniu 1960 r i wcielenie tego terytorium do Republiki Indii23 13 października Nehru obwieścił że armia indyjska otrzymała rozkaz bdquowyrzucenia Chińczyshy

koacutewrdquo To wraz z objęciem dowoacutedztwa w n e f a przez gen Kaula mającego bezpośredni kontakt z ministrem obrony i premierem zostało zinterpretowane przez chRL jako symptomy bliskości ataku Minister obrony Indii Krishna Menon zadeklarował że armia indyjska jest zdeterminoshywana aby walczyć z Chińczykami bdquodo ostatniego żołnierzardquo Wypadki wojny 1962 r pokazały że w przypadku niejednego oddziału Indian Army były to słowa prorocze M Guruswamy Z D Singh India China relations Border issue a n d beyond New Delhi 2009 s 72

24 A Sahgal Fiftieh Anniversary o f the 1962 Sino-Indian Border War lthttpwwwnbrorgrese- archactivityaspxid=290gt [30102012]

44 Tom asz Okraska

Wojna indyjsko-chińska w 1962 roku i jej znaczenie dla problemu granicznego

C hiński atak rozpoczął się w nocy z 19 na 20 października 1962 r O fensyw a zostashyła podjęta roacutewnolegle na obu spornych obszarach A k sa i-C h in i A ru nachal Prashydesh Zaroacutew no w poacutełnocno-zachodnim jak i w poacutełnocno-w schodnim sektorze C hińczycy m ieli w yraźną przewagę liczebnąmdash w pierwszym w ypadku chińskiem u korpusow i H indusi m ogli przeciw staw ić jedną brygadę w drugim mdash na korpus przypadały dwie brygady N a korzyść atakujących zagrało roacutew nież zaskoczenie ataku wojsk chRL nie spodziew ał się ani N ehru ani m inister obrony Indii Krishna M enon 2 5 B łędy popełniali nie tylko indyjscy politycy ale roacutew nież dowoacutedcy szczeshygoacutelnie wyższego szczebla na czele z dow odzącym w rejonie n e fa generałem Brij M ohanem Kaulem Atutem Chińczykoacutew w poroacutew naniu do ich antagonistoacutew był także odpowiedni stopień przystosow ania żołnierzy do w arunkoacutew klim atycznych (walki odbyw ały się na dużych wysokościach) Dobre przygotowanie do działań w terenie goacuterzystym arm ia chińska w yniosła z udziału w wojnie koreańskiej2 6 C h ińczycy dysponowali roacutewnież większą ilością skuteczniejszej w tych warunkach broni (karabinoacutew czołgoacutew artylerii mdash zw łaszcza m oździerzy i dział niewielkiego kalibru) i sprzętu wojskowego

W obec powyższych faktoacutew nie dziwi że chińskie oddziały przez zdecydowaną większość trwania konfliktu odnosiły zwycięstwa nad przeciwnikam i W ykorzystushyjąc chaos panujący wśroacuted politykoacutew i dowoacutedcoacutew indyjskich (i pom im o bohaterskiej postawy poszczegoacutelnych hinduskich oddziałoacutew) Chińczycy na froncie poacutełnocnoshy-wschodnim uzyskali szybkie postępy terytorialne i 23 października zajęli strategiczshynie położony Tawang N a odcinku poacutełnocno-zachodnim w alki trw ały z mniejszą intensywnością jednak podobnym rezultatem jeśli chodzi o stronę zwycięską 25 października rząd chRL wystosow ał do N ew Delhi propozycję rokowań pokojowych ktoacutera jednak została odrzucona przez N ehru mdash Hindusi przed przystąpieniem do pertraktacji żądali wycofania wojsk chińskich z zajętych terytorioacutew M im o to nashystąpiła przerwa w działaniach wojennych ktoacuterą Indie w ykorzystały do ściągnięcia posiłkoacutew z granicy pakistańskiej oraz uzyskania pom ocy wojskowej od u s a

Kontrofensyw a indyjska rozpoczęła się 14 listopada jednak już dwa dni poacuteźshyniej ataki na obu odcinkach frontu się załam ały Durga Das krytykując decyzję w ładz indyjskich konstatował bdquoZ wojskowego punktu w idzenia rozkaz odparcia Chińczykoacutew do m iejsca w ktoacuterym rozpoczął się ich atak i oczyszczenia indyjshyskiego terytorium z najeźdźcoacutew opierał się na błędnym osądzie sytuacji był źle zsynchronizow any i w ogoacutele nosił cechy zbiorowego sam oboacutejstw ardquo27 2 1 listopada

25 Premier kilka miesięcy przed atakiem otwarcie zwymyślał indyjskiego szefa sztabu generała Thimayyę za samą sugestię iż chińskie natarcie może nastąpić D Das In d ie op cit s 378

26 J Maj Spoacuter graniczny op cit s 9521 D Das In d ie op cit s 379

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 45

C hiny ogłosiły jednostronne przerwanie ognia co oznaczało zarazem zakończenie działań wojennych

Konflikt 1962 r nie n ioacutesł ze sobą znaczącego w ym iaru pod względem s t r ic t e m ishylitarnym (Indie w edle oficjalnych danych straciły 1383 żołnierzy liczby chińskich ofiar nigdy nie podano^) jednak m iał niebagatelne skutki polityczne N iekw eshystionowanym zw ycięzcą były Chiny ktoacuterym udało się nie tylko zam anifestować swoją potęgę ale jednocześnie osłabić potencjalnego ryw ala w w alce o w p ływ y w Azji czy ujmując zagadnienie szerzej mdash w bdquotrzecim św iecierdquoldquo W Indiach przyjęshyto te w ydarzenia jako upokorzenie i do dziś pielęgnuje się bolesną pam ięć o nich 3 0 W ich w yn iku doszło do poważnych zm ian na niwie doktryny politycznej i w ojshyskowej mdash osłabieniu uległa pozycja prem iera N ehru ktoacutery wcześniej forsow ał konshycepcję zbliżenia z Chinam i Zrezygnowano z jednostronnego form ułow ania polishytyki opartego na konsekwentnym unikaniu agresywnych posunięć w stosunkach z innym i państw am i i ufności w zasadyp a n c h a s h i l a 31 Jak zauważają M ałgorzata Ławacz i Barbara W yzim irska nowe podejście Indii do C h in opierało się na nastęshypujących filarach bdquo1) chRL jest państwem prowadzącym politykę ekspansjonistycz- ną na m odłę m ocarstw kolonialnych 2) chRL w świetle doktrynalnych założeń stosunkoacutew m iędzynarodowych nie będzie tolerować idei ruchu niezaangażowania zwłaszcza w w ydaniu indyjskim 3) Podejście C h in w stosunku do Indii kształtowashyne jest przez ich antagonizm z z s r r z ktoacuterym Indie utrzym ują dobre stosunki 4) Potępienie założeń indyjskiego system u politycznego społecznego i gospodarczego skłania C h iny do polityki osłabiania a nawet ewentualnego zniszczenia Indii 5) C h iny preferują gw ałtow ne środki w yw ierania nacisku na inne państw a dla osiąshygnięcia pożądanych przez nie zm ian w sytuacji wewnętrznej danego państw a lub w kształtow aniu stosunkoacutew m iędzynarodow ychrsquo^2

W konsekwencji przyjęcia tych swoistych nowych bdquopięciu zasadrdquo N ew Delhi sprofilowało swoją politykę w kierunku pow strzym yw ania C h in i zintensyfikowashyło procesy m odernizacji s ił zbrojnych zaroacutewno poprzez kupno broni od innych państw jak i w łasną produkcję zbrojeniową

N a skutek wojny w sposoacuteb istotny przekształceniom uległo otoczenie m iędzyshynarodowe konfliktu W cześniej Indie w w iększym stopniu opierały swoją politykę zagraniczną na w spoacutełpracy z z s r r Rachuby N ehru dotyczące tego iż spory chińshy

28 J Fenby Chiny U padek i narodziny wielkiej potęgi Krakoacutew 2009 s 57429 Aspiracje Nehru do odgrywania roli lidera bdquotrzeciego światardquo stały w sprzeczności z tożsamymi

dążeniami przywoacutedcoacutew chińskich J R Faust J F Kornberg China in world politics Policies Processes Prospects Toronto 2005 s 175

30 R Kaplan Monsun Ocean Indyjski i przyszłość amerykańskiej dominacji Wołowiec 2012 s 16631 Jest rzeczą znamienną że mimo podjęcia działań militarnych przeciw Indiom Chiny dalej konshy

sekwentnie odwoływały się do tych zasad a w 2004 r w Pekinie zorganizowano wręcz oficjalne uroczystości z okazji rocznicy 50-lecia ich sformułowania E Haliżak Polityka i strategia Chin w kształtowaniu międzynarodowego bezpieczeństwa Warszawa 2007 s 57

32 M Ławacz B Wyzimirska Rywalizacja indyjsko-chińska i je j wpływ na sytuację polityczną w Azji Warszawa 1987 s 44

46 Tom asz Okraska

sko-radzieckie m ogą się przyczynić do poparcia przez Chruszczow a strony indyjshyskiej w konflikcie z chRL okazały się nietrafne W 1962 r kierownictw o radzieckie było bardziej zainteresowane chińskim poparciem w czasie kryzysu kubańskiego o m ożliwości w ystąpienia ktoacuterego Pekin został wcześniej uprzedzony

Mapa 3 Terytoria sporne między Indiami a Chinami (1962) w poacutełnocno-wschodnim sektorze granicy

C h in a-India B order Eastern Sector

Źroacutedło lthttpuploadwikimediaorgwikipediacommons88b China_India_eastern_border_ 88jpggt [10102012]

W lukę powstałą na skutek pasywnej postawy z s r r udało się skutecznie w kroshyczyć Stanom Zjednoczonym Prezydent John Fitzgerald Kennedy był gorącym oręshydownikiem przeciągnięcia Indii na stronę obozu kapitalistycznego a przynajmniej znacznego wzrostu w spoacutełpracy m iędzy Zachodem a N ew Delhi33 M im o początkoshywych oporoacutew ze strony rządu indyjskiego ktoacutery pragnął trzym ać się polityki neu- tralizm u zakładającej utrzym ywanie dystansu do obu zimnowojennych blokoacutew adshy

33 Znamiennym dla tego stanowiska było stwierdzenie Kennedyego bdquoChcemy żeby Indie wygrały wyścig z Chinami Jeśli Chiny zwyciężą a Indie poniosą porażkę [] bilans sił przesunie się przeciwko namrdquo Za K Mishra Rapprochement across the Him alayas Delhi 2004 s 123

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 45

C hiny ogłosiły jednostronne przerwanie ognia co oznaczało zarazem zakończenie działań wojennych

Konflikt 1962 r nie n ioacutesł ze sobą znaczącego w ym iaru pod względem s t r ic t e m ishylitarnym (Indie w edle oficjalnych danych straciły 1383 żołnierzy liczby chińskich ofiar nigdy nie podano^) jednak m iał niebagatelne skutki polityczne N iekw eshystionowanym zw ycięzcą były Chiny ktoacuterym udało się nie tylko zam anifestować swoją potęgę ale jednocześnie osłabić potencjalnego ryw ala w w alce o w p ływ y w Azji czy ujmując zagadnienie szerzej mdash w bdquotrzecim św iecierdquoldquo W Indiach przyjęshyto te w ydarzenia jako upokorzenie i do dziś pielęgnuje się bolesną pam ięć o nich 3 0 W ich w yn iku doszło do poważnych zm ian na niwie doktryny politycznej i w ojshyskowej mdash osłabieniu uległa pozycja prem iera N ehru ktoacutery wcześniej forsow ał konshycepcję zbliżenia z Chinam i Zrezygnowano z jednostronnego form ułow ania polishytyki opartego na konsekwentnym unikaniu agresywnych posunięć w stosunkach z innym i państw am i i ufności w zasadyp a n c h a s h i l a 31 Jak zauważają M ałgorzata Ławacz i Barbara W yzim irska nowe podejście Indii do C h in opierało się na nastęshypujących filarach bdquo1) chRL jest państwem prowadzącym politykę ekspansjonistycz- ną na m odłę m ocarstw kolonialnych 2) chRL w świetle doktrynalnych założeń stosunkoacutew m iędzynarodowych nie będzie tolerować idei ruchu niezaangażowania zwłaszcza w w ydaniu indyjskim 3) Podejście C h in w stosunku do Indii kształtowashyne jest przez ich antagonizm z z s r r z ktoacuterym Indie utrzym ują dobre stosunki 4) Potępienie założeń indyjskiego system u politycznego społecznego i gospodarczego skłania C h iny do polityki osłabiania a nawet ewentualnego zniszczenia Indii 5) C h iny preferują gw ałtow ne środki w yw ierania nacisku na inne państw a dla osiąshygnięcia pożądanych przez nie zm ian w sytuacji wewnętrznej danego państw a lub w kształtow aniu stosunkoacutew m iędzynarodow ychrsquo^2

W konsekwencji przyjęcia tych swoistych nowych bdquopięciu zasadrdquo N ew Delhi sprofilowało swoją politykę w kierunku pow strzym yw ania C h in i zintensyfikowashyło procesy m odernizacji s ił zbrojnych zaroacutewno poprzez kupno broni od innych państw jak i w łasną produkcję zbrojeniową

N a skutek wojny w sposoacuteb istotny przekształceniom uległo otoczenie m iędzyshynarodowe konfliktu W cześniej Indie w w iększym stopniu opierały swoją politykę zagraniczną na w spoacutełpracy z z s r r Rachuby N ehru dotyczące tego iż spory chińshy

28 J Fenby Chiny U padek i narodziny wielkiej potęgi Krakoacutew 2009 s 57429 Aspiracje Nehru do odgrywania roli lidera bdquotrzeciego światardquo stały w sprzeczności z tożsamymi

dążeniami przywoacutedcoacutew chińskich J R Faust J F Kornberg China in world politics Policies Processes Prospects Toronto 2005 s 175

30 R Kaplan Monsun Ocean Indyjski i przyszłość amerykańskiej dominacji Wołowiec 2012 s 16631 Jest rzeczą znamienną że mimo podjęcia działań militarnych przeciw Indiom Chiny dalej konshy

sekwentnie odwoływały się do tych zasad a w 2004 r w Pekinie zorganizowano wręcz oficjalne uroczystości z okazji rocznicy 50-lecia ich sformułowania E Haliżak Polityka i strategia Chin w kształtowaniu międzynarodowego bezpieczeństwa Warszawa 2007 s 57

32 M Ławacz B Wyzimirska Rywalizacja indyjsko-chińska i je j wpływ na sytuację polityczną w Azji Warszawa 1987 s 44

46 Tom asz Okraska

sko-radzieckie m ogą się przyczynić do poparcia przez Chruszczow a strony indyjshyskiej w konflikcie z chRL okazały się nietrafne W 1962 r kierownictw o radzieckie było bardziej zainteresowane chińskim poparciem w czasie kryzysu kubańskiego o m ożliwości w ystąpienia ktoacuterego Pekin został wcześniej uprzedzony

Mapa 3 Terytoria sporne między Indiami a Chinami (1962) w poacutełnocno-wschodnim sektorze granicy

C h in a-India B order Eastern Sector

Źroacutedło lthttpuploadwikimediaorgwikipediacommons88b China_India_eastern_border_ 88jpggt [10102012]

W lukę powstałą na skutek pasywnej postawy z s r r udało się skutecznie w kroshyczyć Stanom Zjednoczonym Prezydent John Fitzgerald Kennedy był gorącym oręshydownikiem przeciągnięcia Indii na stronę obozu kapitalistycznego a przynajmniej znacznego wzrostu w spoacutełpracy m iędzy Zachodem a N ew Delhi33 M im o początkoshywych oporoacutew ze strony rządu indyjskiego ktoacutery pragnął trzym ać się polityki neu- tralizm u zakładającej utrzym ywanie dystansu do obu zimnowojennych blokoacutew adshy

33 Znamiennym dla tego stanowiska było stwierdzenie Kennedyego bdquoChcemy żeby Indie wygrały wyścig z Chinami Jeśli Chiny zwyciężą a Indie poniosą porażkę [] bilans sił przesunie się przeciwko namrdquo Za K Mishra Rapprochement across the Him alayas Delhi 2004 s 123

46 Tom asz Okraska

sko-radzieckie m ogą się przyczynić do poparcia przez Chruszczow a strony indyjshyskiej w konflikcie z chRL okazały się nietrafne W 1962 r kierownictw o radzieckie było bardziej zainteresowane chińskim poparciem w czasie kryzysu kubańskiego o m ożliwości w ystąpienia ktoacuterego Pekin został wcześniej uprzedzony

Mapa 3 Terytoria sporne między Indiami a Chinami (1962) w poacutełnocno-wschodnim sektorze granicy

C h in a-India B order Eastern Sector

Źroacutedło lthttpuploadwikimediaorgwikipediacommons88b China_India_eastern_border_ 88jpggt [10102012]

W lukę powstałą na skutek pasywnej postawy z s r r udało się skutecznie w kroshyczyć Stanom Zjednoczonym Prezydent John Fitzgerald Kennedy był gorącym oręshydownikiem przeciągnięcia Indii na stronę obozu kapitalistycznego a przynajmniej znacznego wzrostu w spoacutełpracy m iędzy Zachodem a N ew Delhi33 M im o początkoshywych oporoacutew ze strony rządu indyjskiego ktoacutery pragnął trzym ać się polityki neu- tralizm u zakładającej utrzym ywanie dystansu do obu zimnowojennych blokoacutew adshy

33 Znamiennym dla tego stanowiska było stwierdzenie Kennedyego bdquoChcemy żeby Indie wygrały wyścig z Chinami Jeśli Chiny zwyciężą a Indie poniosą porażkę [] bilans sił przesunie się przeciwko namrdquo Za K Mishra Rapprochement across the Him alayas Delhi 2004 s 123

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 47

ministracji amerykańskiej udało się osiągnąć swoacutej cel u s a poprzez m ost powietrzny wsparły m ilitarnie Indie w trakcie trwania konfliktu oraz zadeklarowały zapewnienie osłony lotniczej dla m iast indyjskich Ten fakt w raz z wysłaniem do Zatoki Bengalshyskiej okrętoacutew v i i Floty uznaje się niekiedy za powoacuted nieeskalowania konfliktu przez Pekin Pomimo przyjęcia wsparcia od Stanoacutew Zjednoczonych Indie nie przeformuło- w ały jednak swojej polityki na modłę oparcia się tylko o sojusz z Zachodem starając się w dalszym ciągu pogłębiać relacje roacutewnież ze Związkiem Radzieckim 3 4

Konsekw encje terytorialne w ojny okazały się m ieć charakter trw ały C h iny uznały A k sai C h in za część swojego państw a natom iast kroacutetko po zakończeniu działań wojennych (1 grudnia 1962 r) rozpoczęły ewakuację żołnierzy z A runa- chal Pradesh Terytorium to przejęła na pow roacutet adm inistracja indyjska G ranice pom iędzy terenam i kontrolowanym i przez Pekin i N ew Delhi nie zostały sform ashylizowane mdash przyjęło się nazyw ać je tzw Lin ią Faktycznej Kontroli liczącą 4056 kilometroacutew

Kroacutetko po zakończeniu wojny pojaw iło się jeszcze jedno terytorium sporne pom iędzy Indiam i a C hinam i Fakt ten zw iązany był z polityką Pakistanu ktoacuterego poparciem zainteresowane były w szystkie strony konfliktu Stany Zjednoczone proacutebowały doprowadzić do zawarcia trwałego porozum ienia m iędzy Islamabadem a N ew Delhi ktoacutere pozw oliłoby Indiom na skoncentrow anie się na zagrożeniu chińskim Prezydent Pakistanu Ayub K han starał się w ykorzystać pow stałą sytushyację i proponow ał Indiom sojusz w zam ian za uregulowanie problem u podziału w oacuted Indusu oraz porozum ienie w kw estii K aszm iru 3 5 Udało się osiągnąć kom shyprom is tylko w pierwszej sprawie bowiem N ehru nie chciał negocjować statusu K aszm iru pod presją chińską Ostatecznie wojsko pakistańskie trw ało w trakcie wojny na swoich pozycjach jednak decydenci w Islam abadzie dokonali reorientacji polityki zagranicznej państw a na sojusz z chRL

Rezultatem zm iany strategii było przekazanie przez Pakistan Chinom w trakshytacie Trans-K arakoram 2 m arca 1963 r k ilku kaszm irskich terenoacutew przygraniczshynych (określanych jako Dolina Shaksgam) Indie rzecz jasna nie uznały tej cesji stojąc na stanowisku że całość terytorium K aszm iru przynależy do nich na m ocy aktu tam tejszego m aharadży Hari Singha z 26 października 1947 r Tym sam ym w optyce N ew Delhi wszelkie decyzje podejm owane w zględem tego regionu przez Pakistan są bezprawne i d e iu r e nieważne Jednak jak się okazało roacutew nież chińska przynależność części K aszm iru okazała się m ieć charakter trwały a tym sam ym Pekin w łączył się w konflikt k toacutery do dziś nie znalazł rozw iązania 3 6

34 zsRR obawiając się wpadnięcie Indii w orbitę wpływoacutew zachodnich przez pewien czas odszedł od dyplomatycznego wspierania tego państwa (np w kwestii konfliktu kaszmirskiego) jednak niebawem obie strony powroacuteciły do wspoacutełpracy czego efektem było min kupno przez New Delhi samolotoacutew Mig-21

35 A Kuszewska Indyjsko-pakistański konflikt o Kaszmir Warszawa 2010 s 78-7936 Jak zauważa Daniel S Zbytek Chiny traktują konflikt kaszmirski w sposoacuteb czysto instrumenshy

talny wykorzystując regionalne napięcia dla realizacji swoich ambicji D S Zbytek Azjatycka

48 Tom asz O kraska

Mapa 4 Terytoria sporne pomiędzy Indiami Chinami i Pakistanem (1963) w poacutełnocno-zachodnim sektorze granicy

Źroacutedło lthttpplwikipediaorgwindexphptitle=PlikMap_Kashmir_Standoff_2003png ampfilet imesta mp=20100606222814gt [10102012]

Napięte stosunki indyjsko-chińskie w latach 1963-1976

W ojna 1962 r choć form alnie niew ypow iedziana przez żadną ze stron spow odoshyw ała zerwanie stosunkoacutew dyplom atycznych Następne lata w relacjach chińsko- -indyjskich obfitow ały w napięcia Ich źroacutedłem były zaroacutewno problem y bilateralne (zwłaszcza incydenty graniczne)37 jak roacutew nież polityka obu m ocarstw względem państw sąsiednich mdash szczegoacutelnie Pakistanu Jak zauważa H riday N ath Kaul n ieshygdysiejsza angielsko-rosyjska w alka o w p ływ y w tym rejonie świata została zashystąpiona przez ryw alizację chińsko-indyjską z Pakistanem jako w sparciem dla Pekinu 3 s Chiny choć otw arcie nie zdecydow ały się w ystąpić zbrojnie po stronie

szachownica op cit s 703i Do najpoważniejszych starć doszło we wrześniu i październiku 1967 r na granicy Sikkimu

(woacutewczas jeszcze protektoratu Indii) z Chinami mdash były to tzw incydenty Nathu La i Chola38 H N Kaul India China boundary in Kashmir New Delhi 2003 s 320

48 Tom asz O kraska

Mapa 4 Terytoria sporne pomiędzy Indiami Chinami i Pakistanem (1963) w poacutełnocno-zachodnim sektorze granicy

Źroacutedło lthttpplwikipediaorgwindexphptitle=PlikMap_Kashmir_Standoff_2003png ampfilet imesta mp=20100606222814gt [10102012]

Napięte stosunki indyjsko-chińskie w latach 1963-1976

W ojna 1962 r choć form alnie niew ypow iedziana przez żadną ze stron spow odoshyw ała zerwanie stosunkoacutew dyplom atycznych Następne lata w relacjach chińsko- -indyjskich obfitow ały w napięcia Ich źroacutedłem były zaroacutewno problem y bilateralne (zwłaszcza incydenty graniczne)37 jak roacutew nież polityka obu m ocarstw względem państw sąsiednich mdash szczegoacutelnie Pakistanu Jak zauważa H riday N ath Kaul n ieshygdysiejsza angielsko-rosyjska w alka o w p ływ y w tym rejonie świata została zashystąpiona przez ryw alizację chińsko-indyjską z Pakistanem jako w sparciem dla Pekinu 3 s Chiny choć otw arcie nie zdecydow ały się w ystąpić zbrojnie po stronie

szachownica op cit s 703i Do najpoważniejszych starć doszło we wrześniu i październiku 1967 r na granicy Sikkimu

(woacutewczas jeszcze protektoratu Indii) z Chinami mdash były to tzw incydenty Nathu La i Chola38 H N Kaul India China boundary in Kashmir New Delhi 2003 s 320

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 49

Islam abadu w czasie wojen pakistańsko-indyjskich w 1965 czy 19 71 r w spierały go na roacuteżne sposoby Prow adziły roacutew nież konkurencyjną wobec Indii politykę w pańshystwach takich jak Sri Lanka Nepal Bhutan czy pow stały w 1971 r Bangladesz3 9 Ponadto Pekin popierał ruch naksalitoacutew działający w poacutełnocno-w schodnich Inshydiach Jego członkowie rekrutow ali się najczęściej spośroacuted m łodzieży indyjskiej rozczarowanej trudnościam i gospodarczym i i stosunkam i społecznym i panującyshym i w kraju Szukali oni recepty na problem y w rozwiązaniach m aoistowskich co zyskało im sym patię Pekinu mdash tym bardziej iż naksalici destabilizowali sytuację w Indiach C h iny w spierały roacutew nież zbuntowane plem iona goacuterskie z pogranicza Indii i B irm y40

N a osłabienie m iędzynarodowej pozycji N ew Delhi w płynęła roacutew nież zm iana globalnej strategii u sa ktoacutere postanow iło poszukać sojusznika w zimnej wojnie w postaci C hin Z intensyfikow ane przez oacutewczesnego doradcę ds bezpieczeńshystw a narodow ego prezydenta R icharda N ixona H enryego K issingera starania o zbliżenie z C h inam i (czynione w arto dodać za pośrednictw em dyplom atoacutew pakistańskich) jasno pokazywały że Indie tracą w oczach Stanoacutew Zjednoczonych dotychczasow ą w artość W kolejnych adm inistracjach am erykańskich znacznie słabsze niż za czasoacutew Kennedyego było przekonanie o potrzebie ścisłego sojuszu z Indiam i choć zarazem u s a starały się w ystrzegać gestoacutew jaw nie anty-indyjskich (jednak bez wątpienia tak została przez N ew Delhi potraktow ana decyzja W ashyszyngtonu z 1974 r dotycząca wznow ienia sprzedaży broni Pakistanow i4 i) W obec tych zaistniałych na początku lat 70 w ydarzeń Indie postarały się o ocieplenie relacji z drugim superm ocarstw em czego konsekwencją było choćby odm ienne niż przedstawicieli u s a i chRL stanowisko Zw iązku Radzieckiego w trakcie dysshykusji w ram ach Rady Bezpieczeństw a O rganizacji N arodoacutew Zjednoczonych nad problem em em ancypacji Pakistanu W schodniego 4 2

D odatkowym kontekstem relacji chińsko-indyjskich zw iązanym z problem ashym i granicznym i była kw estia nieuznaw ania przez Pekin zwierzchności Indii nad księstwem Sikkim Od 1950 r pozostawało ono protektoratem indyjskim natoshym iast w pierwszej połowie dekady lat 70 część sikkim skiej elity w ładzy usiłow ashyła uniezależnić kraj od N ew Delhi zw racając się o pom oc do u s a i Chin Indie szybko odzyskały jednak kontrolę nad sytuacją i w celu uniknięcia podobnych niepożądanych incydentoacutew w przyszłości doprow adziły w 1975 r do referendum w ktoacuterym większość m ieszkańcoacutew Sikkim u opowiedziało się za inkorporowaniem go w skład Republiki Indii jako 22 stanu4 3 C h iny kontestow ały ten stan rzeczy

39 Chiny nawiązały stosunki z Bangladeszem dopiero w 1975 r wcześniej postrzegając to państwo jako utworzone przy wydatnej pomocy Indii i znajdujące się w ich strefie wpływoacutew

40 M Ławacz B Wyzimirska Rywalizacja indyjsko-chińska op cit s 48-4941 Ibidem s 8342 A Kuszewska Indyjsko-pakistański op cit s 11743 M Ławacz B Wyzimirska Rywalizacja indyjsko-chińska op cit s66

50 Tom asz O kraska

a kwestia Sikkim u pozostała drażliw ym punktem we wzajem nych stosunkach roacutewshynież w kolejnych dekadach gdy doszło do ocieplenia relacji indyjsko-chińskich 4 4

Proacuteby dyplomatycznego rozwiązania problemu granicznego w latach 1976-1996

Stosunki dyplom atyczne m iędzy Indiam i a C hinam i zostały przyw roacutecone dopieshyro w 1976 r Kolejne kroki zw iązane b yły w dużej m ierze ze zm ianam i w ładzy tak w chRL mdash w 1978 r stery przejął Deng Xiaoping 4 5 jak i w Indiach mdash w 1977 r w w yborach zw yciężyła Janata Party przeryw ając wieloletnią hegem onię Indyjshyskiego Kongresu Narodowego Janata zainicjowała w 1979 r serię ośm iorundowych rozm oacutew dwustronnych zaś po w izycie w Indiach m inistra spraw zagranicznych chRL H uang Hua w 1981 r podjęto negocjacje dotyczące uregulowania kw estii grashynicznych C hiny proponowały rozwiązanie o charakterze bdquopakietow ym rdquo tj uznanie Linii Faktycznej Kontroli w sektorze poacutełnocno-w schodnim w zam ian za potw iershydzenie przez Indie suwerenności Pekinu nad terytorium A k sai C h r f 6 N ew Delhi optowało za rozw iązaniem problem u polegającym na m etodycznych negocjacjach dotyczących kolejnych terenoacutew przygranicznych

Pom im o regularnego odbywania spotkań w sprawie granicy nie udało się unikshynąć kolejnych zadrażnień K rytyczn y był rok 1986 w ktoacuterym w czerwcu doszło do sporu o przynależność doliny Sum dorong Chu podczas ktoacuterego obie strony zgrom adziły w okolicy znaczne siły zbrojne W grudniu zaś rząd indyjski oficjalnie usankcjonow ał pow stanie stanu A ru nachal Pradesh na spornym obszarze w poacutełshynocno-w schodnim sektorze gran icy 4 7

Przełom ow a dla ocieplenia stosunkoacutew okazała się w izyta (pierwsza na tym szczeblu od 1954 r) prem iera Indii Rajiva Gandhiego w Chinach w grudniu 1988 rź8 M iesiąc wcześniej na pow roacutet kontrolow any przez Indyjski Kongres N arodow y parlam ent indyjski w ezw ał rząd do zm iany dotychczas obowiązującej koncepshy

44 Warto zaznaczyć że Sikkim zachował pewne odrębności od New Delhi związane np z kwestiashymi wizowymi

45 Trudno nie doceniać tego faktu bowiem zmiany w chińskiej polityce zagranicznej w stosunku do ery Mao były bardzo wyraźne Deng zapewne nie pozwoliłby sobie na otwarte stwierdzenie ktoacuterym podczas spotkania w 1954 r oacutewczesny przewodniczący chRL zszokował Nehru bdquoBomby atomowej nie trzeba się bać bo Chiny mają wielu mieszkańcoacutew [] Śmierć dziesięciu czy dwushydziestu milionoacutew ludzi nie jest czymś czego musimy się obawiaćrdquo Za S Mansingh Perception of the India-China relations at the end of the Colonial Era [w] India a n d China in the Colonial World red M Thampi New Delhi 2005 s 241

46 A G Noorani In dia-C hina boundary problem 18 4 6 -19 4 7 History an d diplomacy New Delhi 2011 s 230

4y J Maj Wspoacutełczesne opcit s 2454 W komunikacie końcowym wizyty na powroacutet znalazło się nawiązanie do zasad pancha shila

Za In dia-C hina Joint Press Communique Issued on 23 Decem ber 1988

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 51

cji sztyw no określającej m ożliw ość układania się z Pekinem tylko jeśli ten odda w szystkie bdquookupow anerdquo ziemie na politykę prowadzoną w duchu bardziej pragshym atycznym W trakcie w izyty uzgodniono powołanie wspoacutelnej grupy roboczej ds sporu granicznego ktoacutera zebrała się w lipcu następnego roku Podroacuteż Gandhiego co roacutew nież m iało istotne znaczenie dla problem u granicy pozw oliła na w znoshyw ienie w spoacutełpracy wojskowej m iędzy Indiam i a C hinam i co w kolejnych latach przyczyniło się do budow y zaufania m iędzy dwom a krajam i49

N astępne lata przyn iosły intensyfikację dw ustronnych kontaktoacutew dyplom ashytycznych Bardziej koncyliacyjna postaw a Indii w zględem ustaleń dotyczących wspoacutelnej gran icy była zw iązana roacutewnież z przekształceniem sytuacji m iędzynaroshydowej po zakończeniu zimnej wojny Po rozpadzie z s r r N ew Delhi pozostało jak to określił Sam uel Huntington bdquoosam otnione i bez przyjacioacutełrdquo50 Brak radzieckiego oparcia politycznego i gospodarczego sprawił że Indie m usiały bdquodostosować swoją politykę m iędzynarodow ą i w ypracow ać now y m odel stosunkoacutew z m ocarstw a- m irdquo 5 Tym sam ym H indusi byli zmuszeni żeby zw alczyć w swojej m entalności coś co obserw atorzy niekiedy nazyw ają bdquokom pleksem chińskim rdquo indyjskich po- litykoacutew mdash poczucie nieuzasadnionej i niezrekom pensowanej krzyw dy ze strony potężnego sąsiada5 2

1 lipca 1992 r zatwierdzono otwarcie wzajem nego handlu granicznego 7 sierpshynia 1993 r podpisano porozum ienie bdquoo utrzym aniu pokojurdquo w zdłuż Linii Faktyczshynej Kontroli Obie strony zgodziły się że problem y graniczne pow inny być rozw iąshyzywane poprzez pokojowe i przyjacielskie negocjacje Indie i C h in y zobow iązały się do redukcji wojsk w regionach przygranicznych do bdquom inim alnego poziom u zgodnego z przyjaznym i i dobrosąsiedzkim i stosunkam irdquo 53 Delegacje w ym ieniły roacutew nież inform acje o m iejscach stacjonow ania żołnierzy w okolicach gran icy 5 4

29 listopada 1996 r w trakcie w izyty w Indiach prezydenta Jiang Zem ina zawarshyto porozum ienie o bdquowojskowych środkach budow y zaufania w zdłuż Linii Faktyczshynej K ontrolirdquo w ktoacuterym oba państw a zobow iązały się nie organizować m anew roacutew m ilitarnych w strefie granicznej Linia Faktycznej Kontroli została po raz w toacutery potwierdzona jako punkt w yjścia w zględem dalszych negocjacji granicznych ktoacuteshyre jednak m iały być prowadzone już nie na szczeblu m iędzyrządowym ale przez m ieszaną komisję Zgodnie z założeniam i porozum ienia zadaniem członkoacutew koshy

49 J Holslag China a n d India Prospects fo r peace New York 2010 s 12150 S Huntington Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego Warszawa 1997 s 38651 J Zajączkowski Czynnik amerykański w indyjskiej strategii międzynarodowej u progu xxi wieshy

ku [w] A zja Wschodnia i A zja Południowa w stosunkach międzynarodowych red J Nakoniecz- na J Zajączkowski Warszawa 2011 s 489

52 J Zajączkowski Indyjska wizja porządku międzynarodowego po zakończeniu zimnej wojny [w] Porządek międzynarodowy u progu x x i wieku red R Kuźniar Warszawa 2005 s 328

53 Agreement on the M aintenance o f Peace an d Tranquility A long the Line o f A ctu al Control in the In dia-C hina Border Areas Signed in Beijing on 7 September 1993

54 J Holslag China and India op cit s 121

52 Tom asz Okraska

m isji było doprowadzenie do dem arkacji indyjsko-chińskiej gran icy na w szystkich jej odcinkach55

Oblicza konfliktu po 1996 roku

U stalenia z 1996 roku okazały się nie stanowić w ystarczającej podstaw y do w yp rashycowania konsensusu M im o odbycia w kolejnych latach rozlicznych spotkań i negoshycjacji bilateralnych prowadzonych na roacuteżnych szczeblach do dnia dzisiejszego nie udało się osiągnąć porozum ienia ktoacutere w efektyw ny sposoacuteb regulow ałoby kwestię gran icy chińsko-indyjskiej Rozm ow y częstokroć były zawieszane a gdy już się odbyw ały tow arzyszyła im atm osfera nieufności w obec intencji drugiej strony W izje granic nakreślone na przedstaw ianych przez oba państw a m apach nie znajshydow ały akceptacji u adwersarza O dm ienne było roacutew nież taktyczne usposobienie obu stron Podczas gdy chińscy przyw oacutedcy zalecali cierpliwość przy rozw iązyw ashyniu kw estii granicznych reprezentanci Indii optowali za sprawnym rozwikłaniem konfliktu i nie pow racaniem do przeszłości Jak zauważa M ohan M alik chińskie deklaracje m oacutewiące o tym że problem zostanie rozw iązany bdquogdy dojrzeje do tego sytuacjardquo są często interpretowane jako bdquogdy m ilitarna i ekonomiczna roacutewnowaga sił przechyli się na stronę C h in rdquo 5 reg

Pom im o niezdolności do w ypracow ania porozum ienia dotyczącego bezpośredshynio wspoacutelnej granicy ostatnia dekada przyniosła jednak pewne ustalenia poczyshynione przez Pekin i N ew Delhi w kontekście sporoacutew terytorialnych w regionie W trakcie w izyty prem iera A tala Bihari Vajpayee w Państw ie Środka w 2003 roku rząd indyjski uznał Tybetański Region Autonom iczny za część terytorium C h i^ 7 W zam ian Pekin d e f a c t o potw ierdził suwerenność Indii nad Sikkim em W 2006 roku po trzyletnich negocjacjach zostało otw arte przejście graniczne m iędzy Sikshykim em i Tybetem ktoacutere zam knięto w 1962 r o k ^ 8

55 Agreement Between the Goverment o f the Republic o f India an d the Government o f the Peoplersquos Republic o f China on Confidence Building Measures in the M ilitary Field Along the Line o f Actual Control in the In dia-C hina Border Areas 29 Novem ber 1996

56 M Malik China and India op it s 14557 Aktu tego nie należy traktować jako bezwarunkowego W momentach w ktoacuterych Chiny preshy

zentują mniej koncyliacyjną postawę względem rozwiązania sporu granicznego Indie nie omieszkują odpowiedzieć adekwatnym postępowaniem Przykładowo w komunikacie końcoshywym wizyty Wena Jiabao w New Delhi nie znalazła się zwyczajowa adnotacja o uznaniu przez Indie suwerenności Państwa Środka nad Tybetem i poparciu dla zasady bdquojednych Chinrdquo Ponadshyto Indie cały czas udzielają schronienia diasporze tybetańskiej z siedzibą w Dharamsali Za N Lal W enrsquos Stabilizing India Trip lthttpthediplomatcom20101220wenE2 8099s-sta- bilizing-india-tripgt [11052012]

5 A Jaskoacutelska Chiny i Indie Relacje pom iędzy azjatyckimi gigantami W spoacutełpraca czy ryw alizashycja lthttpstosunkiplq=node1155commentsgt [11052012]

50 Tom asz O kraska

a kwestia Sikkim u pozostała drażliw ym punktem we wzajem nych stosunkach roacutewshynież w kolejnych dekadach gdy doszło do ocieplenia relacji indyjsko-chińskich 4 4

Proacuteby dyplomatycznego rozwiązania problemu granicznego w latach 1976-1996

Stosunki dyplom atyczne m iędzy Indiam i a C hinam i zostały przyw roacutecone dopieshyro w 1976 r Kolejne kroki zw iązane b yły w dużej m ierze ze zm ianam i w ładzy tak w chRL mdash w 1978 r stery przejął Deng Xiaoping 4 5 jak i w Indiach mdash w 1977 r w w yborach zw yciężyła Janata Party przeryw ając wieloletnią hegem onię Indyjshyskiego Kongresu Narodowego Janata zainicjowała w 1979 r serię ośm iorundowych rozm oacutew dwustronnych zaś po w izycie w Indiach m inistra spraw zagranicznych chRL H uang Hua w 1981 r podjęto negocjacje dotyczące uregulowania kw estii grashynicznych C hiny proponowały rozwiązanie o charakterze bdquopakietow ym rdquo tj uznanie Linii Faktycznej Kontroli w sektorze poacutełnocno-w schodnim w zam ian za potw iershydzenie przez Indie suwerenności Pekinu nad terytorium A k sai C h r f 6 N ew Delhi optowało za rozw iązaniem problem u polegającym na m etodycznych negocjacjach dotyczących kolejnych terenoacutew przygranicznych

Pom im o regularnego odbywania spotkań w sprawie granicy nie udało się unikshynąć kolejnych zadrażnień K rytyczn y był rok 1986 w ktoacuterym w czerwcu doszło do sporu o przynależność doliny Sum dorong Chu podczas ktoacuterego obie strony zgrom adziły w okolicy znaczne siły zbrojne W grudniu zaś rząd indyjski oficjalnie usankcjonow ał pow stanie stanu A ru nachal Pradesh na spornym obszarze w poacutełshynocno-w schodnim sektorze gran icy 4 7

Przełom ow a dla ocieplenia stosunkoacutew okazała się w izyta (pierwsza na tym szczeblu od 1954 r) prem iera Indii Rajiva Gandhiego w Chinach w grudniu 1988 rź8 M iesiąc wcześniej na pow roacutet kontrolow any przez Indyjski Kongres N arodow y parlam ent indyjski w ezw ał rząd do zm iany dotychczas obowiązującej koncepshy

44 Warto zaznaczyć że Sikkim zachował pewne odrębności od New Delhi związane np z kwestiashymi wizowymi

45 Trudno nie doceniać tego faktu bowiem zmiany w chińskiej polityce zagranicznej w stosunku do ery Mao były bardzo wyraźne Deng zapewne nie pozwoliłby sobie na otwarte stwierdzenie ktoacuterym podczas spotkania w 1954 r oacutewczesny przewodniczący chRL zszokował Nehru bdquoBomby atomowej nie trzeba się bać bo Chiny mają wielu mieszkańcoacutew [] Śmierć dziesięciu czy dwushydziestu milionoacutew ludzi nie jest czymś czego musimy się obawiaćrdquo Za S Mansingh Perception of the India-China relations at the end of the Colonial Era [w] India a n d China in the Colonial World red M Thampi New Delhi 2005 s 241

46 A G Noorani In dia-C hina boundary problem 18 4 6 -19 4 7 History an d diplomacy New Delhi 2011 s 230

4y J Maj Wspoacutełczesne opcit s 2454 W komunikacie końcowym wizyty na powroacutet znalazło się nawiązanie do zasad pancha shila

Za In dia-C hina Joint Press Communique Issued on 23 Decem ber 1988

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 51

cji sztyw no określającej m ożliw ość układania się z Pekinem tylko jeśli ten odda w szystkie bdquookupow anerdquo ziemie na politykę prowadzoną w duchu bardziej pragshym atycznym W trakcie w izyty uzgodniono powołanie wspoacutelnej grupy roboczej ds sporu granicznego ktoacutera zebrała się w lipcu następnego roku Podroacuteż Gandhiego co roacutew nież m iało istotne znaczenie dla problem u granicy pozw oliła na w znoshyw ienie w spoacutełpracy wojskowej m iędzy Indiam i a C hinam i co w kolejnych latach przyczyniło się do budow y zaufania m iędzy dwom a krajam i49

N astępne lata przyn iosły intensyfikację dw ustronnych kontaktoacutew dyplom ashytycznych Bardziej koncyliacyjna postaw a Indii w zględem ustaleń dotyczących wspoacutelnej gran icy była zw iązana roacutewnież z przekształceniem sytuacji m iędzynaroshydowej po zakończeniu zimnej wojny Po rozpadzie z s r r N ew Delhi pozostało jak to określił Sam uel Huntington bdquoosam otnione i bez przyjacioacutełrdquo50 Brak radzieckiego oparcia politycznego i gospodarczego sprawił że Indie m usiały bdquodostosować swoją politykę m iędzynarodow ą i w ypracow ać now y m odel stosunkoacutew z m ocarstw a- m irdquo 5 Tym sam ym H indusi byli zmuszeni żeby zw alczyć w swojej m entalności coś co obserw atorzy niekiedy nazyw ają bdquokom pleksem chińskim rdquo indyjskich po- litykoacutew mdash poczucie nieuzasadnionej i niezrekom pensowanej krzyw dy ze strony potężnego sąsiada5 2

1 lipca 1992 r zatwierdzono otwarcie wzajem nego handlu granicznego 7 sierpshynia 1993 r podpisano porozum ienie bdquoo utrzym aniu pokojurdquo w zdłuż Linii Faktyczshynej Kontroli Obie strony zgodziły się że problem y graniczne pow inny być rozw iąshyzywane poprzez pokojowe i przyjacielskie negocjacje Indie i C h in y zobow iązały się do redukcji wojsk w regionach przygranicznych do bdquom inim alnego poziom u zgodnego z przyjaznym i i dobrosąsiedzkim i stosunkam irdquo 53 Delegacje w ym ieniły roacutew nież inform acje o m iejscach stacjonow ania żołnierzy w okolicach gran icy 5 4

29 listopada 1996 r w trakcie w izyty w Indiach prezydenta Jiang Zem ina zawarshyto porozum ienie o bdquowojskowych środkach budow y zaufania w zdłuż Linii Faktyczshynej K ontrolirdquo w ktoacuterym oba państw a zobow iązały się nie organizować m anew roacutew m ilitarnych w strefie granicznej Linia Faktycznej Kontroli została po raz w toacutery potwierdzona jako punkt w yjścia w zględem dalszych negocjacji granicznych ktoacuteshyre jednak m iały być prowadzone już nie na szczeblu m iędzyrządowym ale przez m ieszaną komisję Zgodnie z założeniam i porozum ienia zadaniem członkoacutew koshy

49 J Holslag China a n d India Prospects fo r peace New York 2010 s 12150 S Huntington Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego Warszawa 1997 s 38651 J Zajączkowski Czynnik amerykański w indyjskiej strategii międzynarodowej u progu xxi wieshy

ku [w] A zja Wschodnia i A zja Południowa w stosunkach międzynarodowych red J Nakoniecz- na J Zajączkowski Warszawa 2011 s 489

52 J Zajączkowski Indyjska wizja porządku międzynarodowego po zakończeniu zimnej wojny [w] Porządek międzynarodowy u progu x x i wieku red R Kuźniar Warszawa 2005 s 328

53 Agreement on the M aintenance o f Peace an d Tranquility A long the Line o f A ctu al Control in the In dia-C hina Border Areas Signed in Beijing on 7 September 1993

54 J Holslag China and India op cit s 121

52 Tom asz Okraska

m isji było doprowadzenie do dem arkacji indyjsko-chińskiej gran icy na w szystkich jej odcinkach55

Oblicza konfliktu po 1996 roku

U stalenia z 1996 roku okazały się nie stanowić w ystarczającej podstaw y do w yp rashycowania konsensusu M im o odbycia w kolejnych latach rozlicznych spotkań i negoshycjacji bilateralnych prowadzonych na roacuteżnych szczeblach do dnia dzisiejszego nie udało się osiągnąć porozum ienia ktoacutere w efektyw ny sposoacuteb regulow ałoby kwestię gran icy chińsko-indyjskiej Rozm ow y częstokroć były zawieszane a gdy już się odbyw ały tow arzyszyła im atm osfera nieufności w obec intencji drugiej strony W izje granic nakreślone na przedstaw ianych przez oba państw a m apach nie znajshydow ały akceptacji u adwersarza O dm ienne było roacutew nież taktyczne usposobienie obu stron Podczas gdy chińscy przyw oacutedcy zalecali cierpliwość przy rozw iązyw ashyniu kw estii granicznych reprezentanci Indii optowali za sprawnym rozwikłaniem konfliktu i nie pow racaniem do przeszłości Jak zauważa M ohan M alik chińskie deklaracje m oacutewiące o tym że problem zostanie rozw iązany bdquogdy dojrzeje do tego sytuacjardquo są często interpretowane jako bdquogdy m ilitarna i ekonomiczna roacutewnowaga sił przechyli się na stronę C h in rdquo 5 reg

Pom im o niezdolności do w ypracow ania porozum ienia dotyczącego bezpośredshynio wspoacutelnej granicy ostatnia dekada przyniosła jednak pewne ustalenia poczyshynione przez Pekin i N ew Delhi w kontekście sporoacutew terytorialnych w regionie W trakcie w izyty prem iera A tala Bihari Vajpayee w Państw ie Środka w 2003 roku rząd indyjski uznał Tybetański Region Autonom iczny za część terytorium C h i^ 7 W zam ian Pekin d e f a c t o potw ierdził suwerenność Indii nad Sikkim em W 2006 roku po trzyletnich negocjacjach zostało otw arte przejście graniczne m iędzy Sikshykim em i Tybetem ktoacutere zam knięto w 1962 r o k ^ 8

55 Agreement Between the Goverment o f the Republic o f India an d the Government o f the Peoplersquos Republic o f China on Confidence Building Measures in the M ilitary Field Along the Line o f Actual Control in the In dia-C hina Border Areas 29 Novem ber 1996

56 M Malik China and India op it s 14557 Aktu tego nie należy traktować jako bezwarunkowego W momentach w ktoacuterych Chiny preshy

zentują mniej koncyliacyjną postawę względem rozwiązania sporu granicznego Indie nie omieszkują odpowiedzieć adekwatnym postępowaniem Przykładowo w komunikacie końcoshywym wizyty Wena Jiabao w New Delhi nie znalazła się zwyczajowa adnotacja o uznaniu przez Indie suwerenności Państwa Środka nad Tybetem i poparciu dla zasady bdquojednych Chinrdquo Ponadshyto Indie cały czas udzielają schronienia diasporze tybetańskiej z siedzibą w Dharamsali Za N Lal W enrsquos Stabilizing India Trip lthttpthediplomatcom20101220wenE2 8099s-sta- bilizing-india-tripgt [11052012]

5 A Jaskoacutelska Chiny i Indie Relacje pom iędzy azjatyckimi gigantami W spoacutełpraca czy ryw alizashycja lthttpstosunkiplq=node1155commentsgt [11052012]

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 51

cji sztyw no określającej m ożliw ość układania się z Pekinem tylko jeśli ten odda w szystkie bdquookupow anerdquo ziemie na politykę prowadzoną w duchu bardziej pragshym atycznym W trakcie w izyty uzgodniono powołanie wspoacutelnej grupy roboczej ds sporu granicznego ktoacutera zebrała się w lipcu następnego roku Podroacuteż Gandhiego co roacutew nież m iało istotne znaczenie dla problem u granicy pozw oliła na w znoshyw ienie w spoacutełpracy wojskowej m iędzy Indiam i a C hinam i co w kolejnych latach przyczyniło się do budow y zaufania m iędzy dwom a krajam i49

N astępne lata przyn iosły intensyfikację dw ustronnych kontaktoacutew dyplom ashytycznych Bardziej koncyliacyjna postaw a Indii w zględem ustaleń dotyczących wspoacutelnej gran icy była zw iązana roacutewnież z przekształceniem sytuacji m iędzynaroshydowej po zakończeniu zimnej wojny Po rozpadzie z s r r N ew Delhi pozostało jak to określił Sam uel Huntington bdquoosam otnione i bez przyjacioacutełrdquo50 Brak radzieckiego oparcia politycznego i gospodarczego sprawił że Indie m usiały bdquodostosować swoją politykę m iędzynarodow ą i w ypracow ać now y m odel stosunkoacutew z m ocarstw a- m irdquo 5 Tym sam ym H indusi byli zmuszeni żeby zw alczyć w swojej m entalności coś co obserw atorzy niekiedy nazyw ają bdquokom pleksem chińskim rdquo indyjskich po- litykoacutew mdash poczucie nieuzasadnionej i niezrekom pensowanej krzyw dy ze strony potężnego sąsiada5 2

1 lipca 1992 r zatwierdzono otwarcie wzajem nego handlu granicznego 7 sierpshynia 1993 r podpisano porozum ienie bdquoo utrzym aniu pokojurdquo w zdłuż Linii Faktyczshynej Kontroli Obie strony zgodziły się że problem y graniczne pow inny być rozw iąshyzywane poprzez pokojowe i przyjacielskie negocjacje Indie i C h in y zobow iązały się do redukcji wojsk w regionach przygranicznych do bdquom inim alnego poziom u zgodnego z przyjaznym i i dobrosąsiedzkim i stosunkam irdquo 53 Delegacje w ym ieniły roacutew nież inform acje o m iejscach stacjonow ania żołnierzy w okolicach gran icy 5 4

29 listopada 1996 r w trakcie w izyty w Indiach prezydenta Jiang Zem ina zawarshyto porozum ienie o bdquowojskowych środkach budow y zaufania w zdłuż Linii Faktyczshynej K ontrolirdquo w ktoacuterym oba państw a zobow iązały się nie organizować m anew roacutew m ilitarnych w strefie granicznej Linia Faktycznej Kontroli została po raz w toacutery potwierdzona jako punkt w yjścia w zględem dalszych negocjacji granicznych ktoacuteshyre jednak m iały być prowadzone już nie na szczeblu m iędzyrządowym ale przez m ieszaną komisję Zgodnie z założeniam i porozum ienia zadaniem członkoacutew koshy

49 J Holslag China a n d India Prospects fo r peace New York 2010 s 12150 S Huntington Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego Warszawa 1997 s 38651 J Zajączkowski Czynnik amerykański w indyjskiej strategii międzynarodowej u progu xxi wieshy

ku [w] A zja Wschodnia i A zja Południowa w stosunkach międzynarodowych red J Nakoniecz- na J Zajączkowski Warszawa 2011 s 489

52 J Zajączkowski Indyjska wizja porządku międzynarodowego po zakończeniu zimnej wojny [w] Porządek międzynarodowy u progu x x i wieku red R Kuźniar Warszawa 2005 s 328

53 Agreement on the M aintenance o f Peace an d Tranquility A long the Line o f A ctu al Control in the In dia-C hina Border Areas Signed in Beijing on 7 September 1993

54 J Holslag China and India op cit s 121

52 Tom asz Okraska

m isji było doprowadzenie do dem arkacji indyjsko-chińskiej gran icy na w szystkich jej odcinkach55

Oblicza konfliktu po 1996 roku

U stalenia z 1996 roku okazały się nie stanowić w ystarczającej podstaw y do w yp rashycowania konsensusu M im o odbycia w kolejnych latach rozlicznych spotkań i negoshycjacji bilateralnych prowadzonych na roacuteżnych szczeblach do dnia dzisiejszego nie udało się osiągnąć porozum ienia ktoacutere w efektyw ny sposoacuteb regulow ałoby kwestię gran icy chińsko-indyjskiej Rozm ow y częstokroć były zawieszane a gdy już się odbyw ały tow arzyszyła im atm osfera nieufności w obec intencji drugiej strony W izje granic nakreślone na przedstaw ianych przez oba państw a m apach nie znajshydow ały akceptacji u adwersarza O dm ienne było roacutew nież taktyczne usposobienie obu stron Podczas gdy chińscy przyw oacutedcy zalecali cierpliwość przy rozw iązyw ashyniu kw estii granicznych reprezentanci Indii optowali za sprawnym rozwikłaniem konfliktu i nie pow racaniem do przeszłości Jak zauważa M ohan M alik chińskie deklaracje m oacutewiące o tym że problem zostanie rozw iązany bdquogdy dojrzeje do tego sytuacjardquo są często interpretowane jako bdquogdy m ilitarna i ekonomiczna roacutewnowaga sił przechyli się na stronę C h in rdquo 5 reg

Pom im o niezdolności do w ypracow ania porozum ienia dotyczącego bezpośredshynio wspoacutelnej granicy ostatnia dekada przyniosła jednak pewne ustalenia poczyshynione przez Pekin i N ew Delhi w kontekście sporoacutew terytorialnych w regionie W trakcie w izyty prem iera A tala Bihari Vajpayee w Państw ie Środka w 2003 roku rząd indyjski uznał Tybetański Region Autonom iczny za część terytorium C h i^ 7 W zam ian Pekin d e f a c t o potw ierdził suwerenność Indii nad Sikkim em W 2006 roku po trzyletnich negocjacjach zostało otw arte przejście graniczne m iędzy Sikshykim em i Tybetem ktoacutere zam knięto w 1962 r o k ^ 8

55 Agreement Between the Goverment o f the Republic o f India an d the Government o f the Peoplersquos Republic o f China on Confidence Building Measures in the M ilitary Field Along the Line o f Actual Control in the In dia-C hina Border Areas 29 Novem ber 1996

56 M Malik China and India op it s 14557 Aktu tego nie należy traktować jako bezwarunkowego W momentach w ktoacuterych Chiny preshy

zentują mniej koncyliacyjną postawę względem rozwiązania sporu granicznego Indie nie omieszkują odpowiedzieć adekwatnym postępowaniem Przykładowo w komunikacie końcoshywym wizyty Wena Jiabao w New Delhi nie znalazła się zwyczajowa adnotacja o uznaniu przez Indie suwerenności Państwa Środka nad Tybetem i poparciu dla zasady bdquojednych Chinrdquo Ponadshyto Indie cały czas udzielają schronienia diasporze tybetańskiej z siedzibą w Dharamsali Za N Lal W enrsquos Stabilizing India Trip lthttpthediplomatcom20101220wenE2 8099s-sta- bilizing-india-tripgt [11052012]

5 A Jaskoacutelska Chiny i Indie Relacje pom iędzy azjatyckimi gigantami W spoacutełpraca czy ryw alizashycja lthttpstosunkiplq=node1155commentsgt [11052012]

52 Tom asz Okraska

m isji było doprowadzenie do dem arkacji indyjsko-chińskiej gran icy na w szystkich jej odcinkach55

Oblicza konfliktu po 1996 roku

U stalenia z 1996 roku okazały się nie stanowić w ystarczającej podstaw y do w yp rashycowania konsensusu M im o odbycia w kolejnych latach rozlicznych spotkań i negoshycjacji bilateralnych prowadzonych na roacuteżnych szczeblach do dnia dzisiejszego nie udało się osiągnąć porozum ienia ktoacutere w efektyw ny sposoacuteb regulow ałoby kwestię gran icy chińsko-indyjskiej Rozm ow y częstokroć były zawieszane a gdy już się odbyw ały tow arzyszyła im atm osfera nieufności w obec intencji drugiej strony W izje granic nakreślone na przedstaw ianych przez oba państw a m apach nie znajshydow ały akceptacji u adwersarza O dm ienne było roacutew nież taktyczne usposobienie obu stron Podczas gdy chińscy przyw oacutedcy zalecali cierpliwość przy rozw iązyw ashyniu kw estii granicznych reprezentanci Indii optowali za sprawnym rozwikłaniem konfliktu i nie pow racaniem do przeszłości Jak zauważa M ohan M alik chińskie deklaracje m oacutewiące o tym że problem zostanie rozw iązany bdquogdy dojrzeje do tego sytuacjardquo są często interpretowane jako bdquogdy m ilitarna i ekonomiczna roacutewnowaga sił przechyli się na stronę C h in rdquo 5 reg

Pom im o niezdolności do w ypracow ania porozum ienia dotyczącego bezpośredshynio wspoacutelnej granicy ostatnia dekada przyniosła jednak pewne ustalenia poczyshynione przez Pekin i N ew Delhi w kontekście sporoacutew terytorialnych w regionie W trakcie w izyty prem iera A tala Bihari Vajpayee w Państw ie Środka w 2003 roku rząd indyjski uznał Tybetański Region Autonom iczny za część terytorium C h i^ 7 W zam ian Pekin d e f a c t o potw ierdził suwerenność Indii nad Sikkim em W 2006 roku po trzyletnich negocjacjach zostało otw arte przejście graniczne m iędzy Sikshykim em i Tybetem ktoacutere zam knięto w 1962 r o k ^ 8

55 Agreement Between the Goverment o f the Republic o f India an d the Government o f the Peoplersquos Republic o f China on Confidence Building Measures in the M ilitary Field Along the Line o f Actual Control in the In dia-C hina Border Areas 29 Novem ber 1996

56 M Malik China and India op it s 14557 Aktu tego nie należy traktować jako bezwarunkowego W momentach w ktoacuterych Chiny preshy

zentują mniej koncyliacyjną postawę względem rozwiązania sporu granicznego Indie nie omieszkują odpowiedzieć adekwatnym postępowaniem Przykładowo w komunikacie końcoshywym wizyty Wena Jiabao w New Delhi nie znalazła się zwyczajowa adnotacja o uznaniu przez Indie suwerenności Państwa Środka nad Tybetem i poparciu dla zasady bdquojednych Chinrdquo Ponadshyto Indie cały czas udzielają schronienia diasporze tybetańskiej z siedzibą w Dharamsali Za N Lal W enrsquos Stabilizing India Trip lthttpthediplomatcom20101220wenE2 8099s-sta- bilizing-india-tripgt [11052012]

5 A Jaskoacutelska Chiny i Indie Relacje pom iędzy azjatyckimi gigantami W spoacutełpraca czy ryw alizashycja lthttpstosunkiplq=node1155commentsgt [11052012]

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 53

Znam iennym dla patowej sytuacji w negocjacjach granicznych był przebieg podroacuteży prem iera W ena Jiabao do Indii ktoacuterą odbył w grudniu 20 10 r w 60 rocznicę ustanowienia stosunkoacutew dyplom atycznych m iędzy dwom a państw am i W brew oczekiw aniom strony indyjskiej W en zredukow ał spoacuter terytorialny do zaledwie jednego z pobocznych w ątkoacutew dyskusji skupiając się na prom ow aniu bilateralnych relacji handlow ych59

Obok mniej lub bardziej udanych proacuteb dyplom atycznego załagodzenia sporu nie brakowało w ostatnich latach posunięć kontrowersyjnych lub zgoła wrogich Indie sprzeciw iały się chińskiej praktyce w klejanie odrębnych w iz do paszportoacutew m ieszkańcoacutew Jam m u i Kaszm iru uznając je w sposoacuteb niepodlegający kwestii za w łasne terytoria Protesty w yd ały się przynieść zam ierzony efekt bowiem C h iń shyczycy przestali w ystaw iać rzeczone wizy co m oże oznaczać chęć zakończenia spraw y60 Zm iana ta nie została w żaden sposoacuteb werbalnie skom entowana przez przyw oacutedztw o chińskie co m ożna uznać za znam ienne dla sposobu prowadzenia polityki zagranicznej przez Państw o Środka

Problem w izow y pojaw ił się roacutew nież w kontekście w izytow ania C h in przez m ieszkańcoacutew indyjskiego stanu A runachal Pradesh do ktoacuterego Pekin rości sobie prawa G dy w 2007 roku C hiny odm oacutew iły w ydania w izy urzędnikow i pochodząshycem u z A runachal Pradesh m otyw ując decyzję tym że jest on Chińczykiem Indie odw ołały p lanow aną w izytę ponad 100-osobow ej delegacji Podobne problem y pow toacuterzyły się w kolejnych latach spotykając roacutewnież indyjskich wojskowych w yshyw odzących się ze spornego terytorium 6 Sprzeciw y Pekinu w yw oływ ały z kolei w izyty w A runachal Pradesh prem iera Indii M anm ohana Singha oraz Dalajlamy

Do świadom ości indyjskiej opinii publicznej przebijają się roacutewnież inform acje o przypadkach pogw ałcania Linii Faktycznej Kontroli przez siły wojskowe c h ^ 2 tak jak m iało to m iejsce we w rześniu 2 0 11 roku gdy chińscy żołnierze m ieli zashypuścić się na terytorium C hum ar w Ladakhu żeby w ysadzić w powietrze stare fortyfikacje a następnie w ycofali się63 Z kolei dwa m iesiące poacuteźniej w bdquoPeoples D ailyrdquo pełn iącym funkcję oficjalnego organu prasowego Kom unistycznej Partii Chin ukazał się artykuł w ktoacuterym poddano ostrej krytyce zam iary rozm ieszczeshynia w rejonie przygranicznym o wiele w iększych niż do tej p ory sił in d y js k i^ 4

59 N Lal Wens Stabilizing India Trip op cit60 W Madziar Wen Jiabao w Indiach mdash przełom u nie było lthttpwwwpolska-azjapl20101220

w-madziar-wen-jiabao-w-indiach-przelomu-nie-bylogt [11052012]61 A Budzyńska Chiny odm awiają wizy indyjskiemu oficerowi lthttpwwwpolska-azja

pl20120107chiny-odmawiaja-wizy-indyjskiemu-oficerowigt [11052012]62 W 2010 r miało dojść do 228 podobnych incydentoacutew a rok poacuteźniej do 213 Strona chińska rzecz

jasna roacutewnież oskarża Hindusoacutew o nielegalne wkraczanie na terytorium chRL Za A Sahgal Fiftieh A n n ive rsa ry op cit

63 Chinese troops enter Indian territory dismantle old bunkers lthttparticlestimesofindiaindia- timescom2011-09-14india30153488_1_chinese-troops-bunkers-chumargt [11052012]

64 Extra troops along China border will raise tensions harm Indias interests Chinese daily lthttparticlestimesofindiaindiatimescom2011-11-15china30400875_1_china-india-china-

54 Tom asz Okraska

N ajnowszym przejawem obopoacutelnej aktyw ności na polu rozwiązania dw ustronshynego sporu granicznego jest podpisane 17 stycznia 20 12 roku porozum ienie ustashynawiające m echanizm m ający na celu skuteczniejsze rozw iązyw anie nieporozushym ień granicznych (W o r k in g M e c h a n i s m f o r C o n s u lt a t io n a n d C o o r d i n a t i o n on

I n d i a - C h i n a B o r d e r A f f a ir s ) Jego istotą m a być budowanie zaufania poprzez lepszą koordynację działań m iędzy personelem wojskowym obu państw w tym wzajem ną w ym ianę obsady przygranicznych posterunkoacutew 65

A nalizu jąc przebieg sporu w ostatniej dekadzie nie sposoacuteb zignorować konshytekstu ktoacutery pojaw ił się na skutek prowadzonej przez adm inistrację Georgea W Busha polityki zbliżenia z Indiam i C o prawda Stany Zjednoczone nie zajmują bezpośrednio stanow iska względem indyjsko-chińskiego konfliktu granicznego jednak z pew nością zacieśnienie relacji pom iędzy bdquodwom a najw iększym i dem oshykracjam i św iatardquo (implikujące roacutewnież ocieplenie relacji N ew Delhi z Pakistanem) w raz z ogoacutelnym w zrostem potencjału Indii o charakterze politycznym gospodarshyczym i m ilitarnym um ocniło m iędzynarodow ą pozycję tego państw a i pozwoliło m u zająć bardziej asertyw ną postawę w relacjach z Chinam i Egzem plifikacją tego procesu stało się choćby zaangażowanie N ew Delhi w spoacuter terytorialny na M orzu Południow ochińskim po stronie oponentoacutew P e k in ^ 6 A k tyw n o ść Indii m ożna traktow ać jako odpowiedź na ekspansywne i co należy podkreślić podejm owane od znacznie dłuższego czasu działania C h in na obszarze subkontynentu indyjskieshygo oraz w basenie O ceanu Indyjskiego67 Zasadne wydaje się stwierdzenie iż grashynica w H im alajach nie jest jedyną ktoacutera dzieli oba azjatyckie m ocarstw a bowiem roacutewnie w ażny jest przebieg granic stref w pływ oacutew C hin i Indii na kontynencie azjashytyckim i nie tylko Temu zagadnieniu należałoby jednak pośw ięcić osobny artykuł

Zakończenie

Spoacuter graniczny pom iędzy C hinam i a Indiam i m ożna interpretować na roacuteżne sposhysoby Z jednej strony jego przedm iotem są s t r ic t e kwestie terytorialne zw łaszshy

-and-india-military-spendinggt [11052012]65 India China to set up working mechanism on border management lthttpwwwthehinducom

newsnationalarticle2808382ecegt [11052012]66 Waszyngton sam konstruujący nieoficjalną koalicję państw wymierzoną w powstrzymywanie

Chin z pewnością dyskretnie cieszy się z ukierunkowania polityki zagranicznej Indii właśnie w tym kierunku

6y Można do nich zaliczyć między innymi utworzenie przez Chiny bazy wojskowej na Sri Lanshyce uzyskanie (w zamian za pomoc w modernizacji i rozbudowie infrastruktury) dostępu do birmańskich baz w Mergui i Thilawie oraz na wyspach Coco i Haigyi czy wreszcie projekty infrastrukturalne Pekinu w części Kaszmiru uważanej przez Hindusoacutew za okupowaną przez Pakistan Za IBagchi Keep off PoK India warns China lthttparticlestimesofindiaindia- timescom2011-09-16india30164512_1_stapled-visas-karakoram-highway-china-issuesgt[11052012]

Spoacuter graniczny m iędzy C hińską Republiką Ludową a Republiką Indii 55

cza w kontekście strategicznej w artości regionu A k sai C h in dla Państw a Środshyka mdash kontrola nad nim zapew niła C hińczykom osłonę in frastru k tu ry łączącej X injiang i Tybet

M ożna jednak m oacutew ić roacutew nież o innych w ym iarach konfliktu Dla odrodzoshynych Indii i Chin utrzym anie granic ktoacutere obow iązyw ały w bliższej lub dalszej h istorii jako zasięg poprzednich form chińskiej i indyjskiej państw ow ości było kw estią nie tylko prestiżu ale i żywotnych interesoacutew narodowych Determ inacja obu m ocarstw dla odzyskiwania bdquonależnychrdquo terytorioacutew uw idoczniła się choćby w przypadku Goa M akao czy Hongkongu

U trzym anie pożądanego stanu granic było istotne zwłaszcza dla N ew Delhi Indie w zdecydowanie w iększym stopniu niż Chiny są państw em zroacuteżnicow ashynym kulturowo i religijnie Jego spoiwem jest tożsam ość cyw ilizacyjna zw iązashyna z wcześniejszym funkcjonow aniem w ram ach w yznaczonych przez Im perium Brytyjskie

Spoacuter graniczny m ożna roacutew nież potraktow ać jako pretekst w indyjsko-chiń- skiej rozgryw ce o hegem onię w A zji N ie ulega wątpliwości że w yn ik wojny 1962 r oznaczał nie tylko chińskie zwycięstw o m ilitarne ale też poważne osłabienie pozycji m iędzynarodowej N ew Delhi i personalnego prestiżu Jaw aharlala N ehru jako przyw oacutedcy krajoacutew bdquotrzeciego światardquo Dostrzegając m iędzynarodow y kontekst konfliktu trzeba pam iętać zaroacutewno o bliskim sąsiedztw ie spornych terytorioacutew (Pakistan Bangladesz N epal czy Bhutan) jak i skali globalnej mdash sposobach ustoshysunkow yw ania się do konfliktu ze strony m ocarstw

Ciekaw ym kontekstem om awianego problem u jest to w jaki sposoacuteb wzajem ne stosunki państw pow stałych bądź odrodzonych po ii wojnie światowej zostały zdeterm inowane przez politykę w ielkich m ocarstw w x i x i x x wieku Jak bowiem w zm iankowano to ekspansja brytyjska w tym rejonie św iata dokonała sztucznych korekt w tradycyjnym podziale stref wpływoacutew ukształtow anych w okresie trw ashynia im perioacutew Indii i Chin Dzisiaj to Stany Zjednoczone starają się w ykorzystać antagonizm azjatyckich gigantoacutew dla swoich interesoacutew

Po eskalacji napięcia w okoacuteł wspoacutelnej gran icy w latach 60 x x wieku kolejne dekady przyniosły obniżenie tem peratury sporu Tym niem niej należy zauważyć że problem graniczny w ciąż w ykorzystyw any był przez obie strony zaroacutewno jako instrum ent polityki wewnętrznej jak i m iędzynarodowej Pom im o podpisania poshyrozum ień form alnie regulujących spoacuter jego echa pow racają do dnia dzisiejszego jako jeden z czynnikoacutew ryw alizacji indyjsko-chińskiej w nowym pozim nowojen- nym porządku świata68

6 Obie strony sporu obok aktywności dyplomatycznej sięgają roacutewnież po argument siły Ostatshynim przejawem tego podejścia była decyzja indyjskiego resortu obrony o wysłaniu na teren przyshygraniczny dwoacutech brygad pancernych dla wsparcia formacji goacuterskich podjęta jako odpowiedź na adekwatne działania Pekinu Za Indyjskie czołgi na granicę z Chinami lthttpwwwaltaircom plnewsviewnews_id=8600gt [20092012]

56 Tom asz Okraska

Zasadne w yd ają się być w ątp liw ości w obec efektyw n ości ustanow ionego w styczniu 20 12 r m echanizm u bilateralnych konsultacji i koordynacji M oże on w płynąć na zmniejszenie liczby incydentoacutew granicznych jednak faktyczne rozwiąshyzanie sporu zależy nie od ustaleń roboczych ale decyzji politycznych najwyższego szczebla O bserw ując zaś skalę napięć jakie są generowane przez konflikty grashyniczne czy to z udziałem Indii i Pakistanu (o Kaszmir) czy C h in i Japonii (o w yspy DiaoyuSenkaku) trudno spodziewać się iż Pekin bądź N ew Delhi zdecydują się na w yraźne ustępstwa W C hinach kłoacuteciłyby się one ze m ocno osadzonym i w społeshyczeństwie nastrojam i nacjonalistycznym i a i w Indiach dla w yborcoacutew w ciąż żywe pozostaje hasło bdquoN igdy nie zapom nim y o 1962rdquo

$ ABSTRAKT $

Zagadnien ia om aw iane w n in iejszym artykule koncentrują się w okoacuteł probleshym u gran icy indyjsko-chińskiej w drugiej połow ie x x i na początku x x i wieku z uwzględnieniem najważniejszych antecedencji lat wcześniejszych Pierwsza część pracy dotyka genezy problem u granicznego sięgającej przed 1950 r (data naw iąshyzania stosunkoacutew dyplom atycznych m iędzy obom a państwam i) oraz pojm owania przez obie strony koncepcji wspoacutelnej gran icy w początkach suwerennego funkcjoshynowania Chińskiej Republiki Ludowej i Republiki Indii N astępnie autor skupia się na indyjsko-chińskim konflikcie zbrojnym z 1962 r ktoacuterego przebieg i rezultaty m iały doniosłe konsekwencje dla problem u granicznego O statnia część stanowi analizę proacuteb dyplom atycznego rozw iązania sporu oraz w p ływ u konfliktu na akshytualne relacje chińsko-indyjskie

Tomasz Okraska mdash Absolwent politologii i historii na Uniwersytecie Śląskim Asyshystent w Zakładzie Stosunkoacutew Międzynarodowych Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa uś Pod kierunkiem prof dr hab Mieczysława Stolarczyka pishysze pracę doktorską poświęconą relacjom Chin i Indii po zimnej wojnie oraz ich wpływowi na regionalny i globalny układ sił Jego zainteresowania badawcze konshycentrują się na problemach politycznych i społecznych państw Azji Południowej i Wschodniej