toplumbilimin türkiye serüveninde sosyoloji kongreleri yükledi¤i anlam ya da genel olarak...

Toplumbilimin Türkiye SerüvenindeSosyoloji Kongreleri

Suvat PAR‹N*

Girifl

B‹R disiplin olarak sosyolojinin Türkiye’deki tarihsel evrimi yüzy›ll›k bir soy

kütü¤e sahiptir. XIX. yüzy›lda Bat› düflünce dünyas› içinde beliren sosyoloji; k›-

sa bir süre sonra boy vermeye bafllad›¤› Türkiye mecras›nda dönemin toplum-

sal ve siyasal geliflmeleriyle iliflkisi,1 düflünce gelene¤i içindeki yeri2, e¤itim sis-

temi içinde bir departman olarak yer almas›,3 sosyolojik yaklafl›mlar, sosyoloji

yapma biçimleri, sosyolojik bilginin yeniden üretiminde sosyoloji e¤itiminin

zaman içinde de¤iflen seyri, de¤iflen ve farkl›laflan sosyolog kimlikleri,4 sosyo-

lojik ekollerin kendilerini koruma biçimleri ve söz konusu paradigmalar›n de-

vaml›l›klar ya da kesintiler gösteren toplumsal ve siyasal yans›malar›5 gibi ko-

nular etraf›nda yo¤unluk kazanan bir düflünce havuzu oluflturmufl ve genifl bir

külliyata konu olmufltur.

Bu çal›flman›n amac› Türk sosyoloji tarihinin yüzy›ll›k tarihsel ve düflünsel

gövdesi içinde düzenlenmifl ulusal ve uluslararas› ölçekli sosyoloji kongreleri-

nin temel betimleyici çizgilerini bir dizi içinde belirginlefltirmek, söz konusu

aktiviteleri sosyolojinin Türkiye’deki tarihsel geliflim çizgisi paralelinde yo-

rumlamak, kongre kompozisyonuna iliflkin üniversite, bölüm ve bildiri katego-

rileri çerçevesinde genel de¤erlendirmeler yapmakt›r. Çal›flma Türkiye’de dü-

691Osmanl› Kad›n› Hakk›nda Hukuk Kaynaklar›na Dayal› Çal›flmalar

Türkiye Araflt›rmalar› Literatür Dergisi, Cilt 6, Say› 11, 2008, 691-712

* Arfl.Gör., ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü.

1 Ayfle Durakbafla, “Türkiye’de Sosyolojinin Kuruluflu ve Comte-Durkheim Gelene¤i”, SosyalBilimleri Yeniden Düflünmek, ‹stanbul: Metis Yay., 1998, s. 98-115.

2 Baykan Sezer, Türk Sosyolojisinin Ana Sorunlar›, ‹stanbul: Sümer Kitabevi, 1979, s. 7-13.

3 Baykan Sezer, “Türk Sosyologlar› ve Eserleri I”, ‹ÜEF Sosyoloji Dergisi, 3.Dizi-1.Say›, 1988-1989, s. 32-35.

4 Aynur ‹lyaso¤lu, “Türkiye’de Sosyolojinin Tarihini Yazmak: Bir Sorunsallaflt›rma ve Yakla-fl›m Önerisi”, Sosyal Bilimleri Yeniden Düflünmek, ‹stanbul: Metis Yay., 1998, s. 82.

5 Yücel Bulut, “Türkiye’de Sosyoloji S›n›flamalar› ve Ziya Gökalp”, ‹ÜEF Sosyoloji Dergisi,3.Dizi-10.Say›, 2005, s. 91-103.

zenlenmifl ulusal ve uluslararas› sosyoloji kongreleri ile s›n›rl› bir çerçeveye sa-

hiptir.6 De¤erlendirmeler kongrelerde sunulan bildirilerin özetleri ve yay›m-

lanm›fl metinleri üzerinden yap›lm›flt›r. ‹statistiksel analizlerde, çok yazarl› ça-

l›flmalarda bildiri say›s› tek olarak de¤erlendirilmeye al›nm›fl ve kat›l›mc› say›-

s› korunmufltur. Bir kongrede birden fazla bildiri sunan akademisyen say›s› ise

tek kat›l›mc› olarak dikkate al›nm›flt›r.

Sosyolojinin Türkiye’ye girifli,7 geliflimi8 ve kazand›¤› e¤ilimler9 üzerinden

yap›lan dönemsel bazl› blok de¤erlendirmeler10 ya da sosyolojik düflüncedeki

egemen paradigmalar› temel alan çal›flmalar11 kadar; sosyolojinin bugüne ka-

darki Türkiye biyografisinde ayr›nt› olarak muamele gören lisans, yüksek lisans

ve doktora ders programlar›, e¤itim sisteminin bir parças› olan baflta orta ö¤-

retim olmak üzere üniversite ve lisansüstü e¤itim programlar›nda okutulan

ders kitaplar›/notlar›, yüksek lisans ve doktora çal›flmalar›, lisans bitirme tezle-

ri, ulusal ve uluslararas› nitelikli toplant›, panel, konferans, sempozyum ve

kongreler de sosyolojinin Türkiye’deki tarihçesi aç›s›ndan önem arz etmekte-

dir. Sosyolojik düflüncenin tan›mlay›c› ve tamamlay›c› etkinlikleri olarak de-

¤erlendirebilece¤imiz söz konusu derkenar blok içinde sosyolojik tart›flma ve

araflt›rmalar›n daha genifl plâtformlarda sunularak de¤erlendirildi¤i ulusal ve

uluslararas› sosyoloji kongreleri önemli bir yer tutmaktad›r. Bu ba¤lamda hem

bir dönemin akademik çizgilerini yans›tan, hem de sosyolojik düflüncenin ta-

mamlay›c› unsuru derecesinde bir de¤ere sahip olmalar›ndan ötürü kongreler,

üzerinde durulmas› gereken toplant›lard›r.

Türkiye’de sosyolojinin kuruluflunda ve kurumsal nitelik kazanmas›nda bir

ekol olarak omurga ifllevi gören ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi [‹ÜEF]

Sosyoloji Bölümü12 ve daha sonra sosyolojik düflüncenin üretilmesinde kesin-

tilere ra¤men devreye giren Ankara Üniversitesi Dil-Tarih ve Co¤rafya Fakülte-

si Sosyoloji Bölümü’nün bafllatt›¤› düflünce gelene¤i bugün say›lar› artan sos-

yoloji bölümleriyle devam etmektedir. Yüksekö¤retimin sosyoloji bölümleriyle

geniflleyen cenah›n›n sosyoloji yapma tarz› ve bu eksendeki yaklafl›mlar aç›s›n-

dan yekpare bir gövdeden oluflmad›¤›n›; söz konusu sosyoloji programlar›nda

TAL‹D, 6(11), 2008, S. Parin692

6 Türkiye’deki sosyoloji bölümleri tarihsel ak›fl içinde ba¤›ms›z olarak ya da ortaklafla çok sa-y›da sempozyum, panel, konferans gibi bilimsel toplant›lar düzenlemifltir. Fakat bu tür bi-limsel etkinlikler bu çal›flman›n kapsam›na dâhil edilmemifltir.

7 Zafer Toprak, “Osmanl›da Toplumbilimin Do¤uflu”, Tanzimat ve Meflrutiyet’in Birikimi, ‹s-tanbul: ‹letiflim Yay., 2003, c. I, s. 310-327.

8 Korkut Tuna, “Türk Sosyolojisinin Bat› Sosyolojisi ‹le ‹liflkisi ve Sonuçlar›”, 75. Y›l›nda Tür-kiye’de Sosyoloji, ‹smail Coflkun (haz.), ‹stanbul:Ba¤lam Yay., 1991, s. 29-38.

9 Baykan Sezer, Türk Sosyolojisinin Ana Bafll›klar›, ‹stanbul: Sümer Kitabevi, ts., s. 86-97.

10 Do¤an Ergun, 100 Soruda Sosyoloji El Kitab›, ‹stanbul: Gerçek Yay., 1973, s. 159-166.

11 O¤uz Ar›, “Türkiye’de Sosyoloji Tarihi”, Türkiye’de Sosyal Bilim Araflt›rmalar›n›n Geliflimi,Sevil Atauz (der.), Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derne¤i Yay., 1986, s. 175-185.

12 ‹smail Coflkun, “Sosyoloji Bölümünün Tarihine Dair”, 75. Y›l›nda Türkiye’de Sosyoloji, s.13-23.

farkl› sosyolojik paradigmalar›n etkisi alt›nda yürütülen e¤itim programlar›, li-

sansüstü çal›flma konular›, araflt›rma e¤ilimleri ve ders materyali olarak tercih

edilen metinler noktas›nda referans farkl›l›klar›n›n görüldü¤ünü vurgulamak

gerekmektedir. Bu duruma Türkiye’deki sosyoloji bölümleri aras›nda iletkenli-

¤i zay›f bir zeminin varl›¤› da eklendi¤inde, sosyoloji kongreleri özel olarak bö-

lümlerin öncelikli tart›flma ve araflt›rma konular›n›, yaklafl›m biçimlerini, refe-

rans kodlar›n› ve e¤ilimlerini genel olarak da Türkiye’deki sosyoloji düflüncesi-

nin ana hatlar›n› tan›mlamaya olanak tan›yan doneler tafl›mas› anlam›nda

zengin zeminler olarak de¤erlendirilebilir.

Sosyoloji kongrelerinde sunulan çal›flmalar›n konu, kapsam ve nitelikleri,

sosyoloji bölümlerinden ve sosyoloji d›fl›ndaki disiplinlerden kat›l›m oranlar›,

kat›l›mc›lar›n üniversite, cinsiyet ve akademik ünvan aç›s›ndan da¤›l›mlar› gi-

bi tan›mlay›c› noktalar› ortaya koymak, kongrelerin genel bir resmini çizmek

anlam›nda önemli bir giriflim olacakt›r. Kongrelerde üretilen ya da tart›flmaya

aç›lan bilgi zeminlerinin yan› s›ra akademisyenlerin bildiri ve araflt›rmalara

yükledi¤i anlam ya da genel olarak kongrelerin pragmatik fonksiyonlar› da

önem arz etmektedir. Bu tablo içinde spesifik olarak sosyoloji formasyonlu

akademisyenlerin akademik yap› içindeki çal›flma ya da uzmanl›k e¤ilimlerinin

seyri aç›s›ndan kongreler ifllevsel veriler sunmaktad›r. Çünkü bildirilere konu

olan araflt›rmalar›n ve bu eksende tart›fl›lan konular›n farkl›laflmas›; bir taraf-

tan zengin bir düflünce ortam› ve disiplinler aras› iflbirli¤inin bir yans›mas› ola-

rak anlam kazan›rken, di¤er taraftan ayn› durum akademik uzmanlaflma e¤ri-

sinin negatif göstergeleri olarak da de¤erlendirilebilir.13

Türkiye’de Sosyoloji Kongreleri

Türkiye’de gerçeklefltirilen sosyoloji kongrelerini, sosyolojinin üniversitede

yer almas›yla bafllayan ve 1950 y›l›na kadar devam eden 1910-1950 dönemi,

1950-60 dönemi, 1960-90 dönemi ve 1990 sonras› dönem olmak üzere dört ev-

rede de¤erlendirmek mümkündür. 1950 y›l›na kadar devam eden evrede Tür-

kiye’de ulusal ya da uluslararas› nitelikli herhangi bir kongrenin yap›lmad›¤›

fakat baflta Hilmi Ziya Ülken olmak üzere bireysel bazda uluslararas› kongrele-

re kat›l›m›n oldu¤u ve içeride ise konferans ve panel düzeyinde toplant›lar dü-

zenlendi¤i görülmektedir. Bu ba¤lamda örne¤in Hilmi Ziya Ülken 1937 y›l›nda

Paris’te düzenlenen IX. Uluslararas› Felsefe Kongresi’ne, 1939’da Institut In-

ternational de Sociologie’nin Bükrefl’te düzenledi¤i XIV. Uluslararas› Sosyoloji

Kongresi’ne ve 1950’de Roma’da yap›lan kongreye kat›lm›fl ve bu dönemde

Institut International de Sociologie’nin genel sekreterli¤ini yapm›flt›r. 1949’da

693Toplumbilimin Türkiye Serüveninde Sosyoloji Kongreleri

13 Bahattin Akflit, “Türkiye’de Sosyoloji Araflt›rmalar›: Bölmelenmifllikten Farkl›laflma ve Çe-flitlenmeye”, Türkiye’de Sosyal Bilim Araflt›rmalar›n›n Geliflimi, Sevil Atauz (der.), Ankara:Türk Sosyal Bilimler Derne¤i Yay., 1986, s. 205.

UNESCO öncülü¤ünde kurulan Association Internationale de Sociologie’nin

kuruluflunda yer alm›fl ve 1956’da bu kuruluflun baflkan yard›mc›l›klar›ndan bi-

rine seçilmifltir.14 Yurt d›fl›nda düzenlenen kongrelere bireysel kat›l›m d›fl›nda

Türk Sosyoloji Cemiyeti’nin 1949-1950 tarihlerinde tertipledi¤i konferanslar

dizisi15 bu dönemdeki di¤er sosyolojik etkinlikler olarak kay›tlara geçmifltir.

1950 öncesinde uluslararas› kongrelere kat›l›m, Uluslararas› Sosyoloji Ens-

titüsü ve dünyadaki sosyoloji bölümleriyle kurulan temas ve birikimlerinin so-

nucunda 1950-1960 aras›nda düzenlenen, organizasyonlar›nda bireysel olarak

akademik portresi güçlü Hilmi Ziya Ülken’in,16 tüzel olarak da ‹ÜEF Sosyoloji

Bölümü’nün ve Türk Sosyoloji Cemiyeti’nin büyük katk›lar yapt›¤› biri ulusla-

raras› olmak üzere üç kongrenin gerçeklefltirildi¤i görülmektedir. Sosyolojik

çal›flmalar aç›s›ndan fetret devri olarak nitelendirilen bu dönemde17 kemiyeti

ve keyfiyeti tart›fl›lsa da üç kongrenin yap›lm›fl olmas›n› bu dönemin hareket-

siz ve üretken olmayan atmosferinde kayda de¤er geliflmeler olarak de¤erlen-

dirmek mümkündür. Kongreler aç›s›ndan verimli olan söz konusu dönemde

Hilmi Ziya Ülken ve Nurettin fiazi Kösemihal’in yurt d›fl›nda kat›ld›klar› bilim-

sel etkinlikler de bu dönemin renkli ve verimli geliflmeleri olarak anlam kazan-

maktad›r. Bu dönemde Hilmi Ziya Ülken, UNESCO’nun 1951 y›l›nda Yeni Del-

hi’de düzenledi¤i “Bat› ve Do¤u’da Hümanizm ve E¤itim” ve 1954 y›l›nda

fiam’da düzenlenen “Orta Do¤u Ülkelerinde Sosyal Bilimler Ö¤retimi” adl›

konferanslara kat›lm›fl, 1956 y›l›nda Amsterdam’da gerçeklefltirilen III. Dünya

Sosyolojisi Kongresi’nde üç tebli¤ sunmufltur.18 Nurettin fiazi Kösemihal ise

1954’de Fransa’n›n Beaune kentinde toplanan XVI. Uluslararas› Sosyoloji Kon-

gresi’nde üç bildiri sunmufl, 1956 y›l›nda Association Internationalité de Soci-

ologie’nin Amsterdam’da tertipledi¤i kongreye fakülteyi temsilen kat›lm›fl,

1957 tarihinde Institut International de Sociologie’nin Beyrut’ta toplanan kon-

gresine iki bildiri, 1958 y›l›nda Almanya’da Nurnberg’te toplanan XVIII. kon-

greye de bir bildiri sunmufltur.19

TAL‹D, 6(11), 2008, S. Parin694

14 Gülseren Artunkal “Hayat› ve Eserleriyle Babam Ülken”, Sosyoloji Konferanslar› 17. Kitap,‹stanbul Üniversitesi ‹ktisat Fakültesi Sosyoloji Enstitüsü Yay›n›, No: 476, 1979, s. 1-8.

15 Bu dönemde yap›lan konferanslar flunlard›r: Ali R›za Korap, “Kültür ve Medeniyet”; Ziya-eddin F. F›nd›ko¤lu, “Sosyoloji Gözü ‹le Dil”; Selmin Evrim, “Sosyoloji Cemiyeti’ni Ne ‹çin‹stiyoruz?”; Hilmi Ziya Ülken, “Medeniyetin Yay›lmas›n› Durduran Sebepler”; fiefik Can,“Mitolojiye Dair”; Nebahat Karaorman, “Mektep Psikolojisi”; Münir Raflit Öymen, “‹deo-lojilerin Sosyolojisi”; Nurettin fiazi Kösemihal, “Tecrübi Sosyolojinin Memleketimizde Ge-liflmesi”; Y. Saim Ozano¤lu, “Erciyas ve Civar›nda Folklor Araflt›rmalar›”; fiekip Tunç, “Mü-flahhas ‹nsan ve Onun Dünyas›”. Bkz. Sosyoloji Dünyas›, 1951, sy. 1, s. 54-55.

16 Kurtulufl Kayal›, Türk Kültür Dünyas›ndan Portreler, ‹stanbul: ‹letiflim Yay., 2002, s. 47-60.

17 H.Bayram Kaçmazo¤lu, Türk Sosyoloji Tarihi Üzerine Araflt›rmalar, ‹stanbul: Birey Yay.,1999, s. 114

18 Gülseren Artunkal, a.g.m.

19 H. U¤urol Barlas, Nurettin fiazi Kösemihal (Biyografya-Bibliyografya), ‹stanbul: ‹stanbulMatbaas›, 1963, s. 12.

1960 sonras› dönemde genel olarak Türkiye’de sosyal bilimlerin gelifliminin

önemli ölçüde t›kand›¤› söylenebilir.20 Bu saptamay› somutlaflt›r›c› anlamda

1960 sonras›nda özellikle de 1960-1990 aras› dönemde sosyoloji kongrelerinin

rafa kald›r›ld›¤›n› belirtmek gerekir. Bir önceki dönemde organize edilen kon-

grelerin beklenen ilgiyi görmemesi bu dönemin bir habercisi miydi? Türk Sos-

yoloji Cemiyeti’nin ve ‹ÜEF Sosyoloji Bölümü’nün etkinlik ve yay›n politika-

s›nda aktif bir rol ve pozisyona sahip Hilmi Ziya Ülken’in 1960 sonras›nda

147’ler aras›nda görevinden uzaklaflt›r›larak Ankara Üniversitesi ‹lahiyat Fa-

kültesi’nde çal›flmaya bafllamas› ve 1970’li y›llara kadar akademik çal›flmalar›-

n› burada devam ettirmesi21 bu dönemin sessizli¤inde belirleyici bir etken mi-

dir? 1970 sonras›nda say›lar› giderek artan sosyoloji bölümlerinin varl›¤›na ra¤-

men kongrelerin yap›l(a)mamas›n›n gerekçeleri nelerdir? 1910’da bafllayan,

1970’lerde geliflen ve 1980’lerde kurumsallaflma sürecini tamamlayan sosyolo-

jik düflüncenin22 olgunlaflma döneminde kongreler aç›s›ndan sessiz kalmas›,

var olan geliflmelerle tezatl›k oluflturmuyor mu? Bu dönemin kongreler aç›s›n-

dan yavan geçmesinin nedenlerini Türkiye’deki sosyolojik düflüncenin tarihsel

gövdesi içinde sorgulamak hem sosyoloji tarihinin, hem de spesifik olarak bu

tarihin önemli bir parças› olan kongrelerin bütüncül bir anlam dünyas› içinde

anlafl›lmas› için elzemdir. Türkiye’de ulusal ve uluslar aras› hiç bir kongrenin

yap›l(a)mad›¤› 1960 sonras› dönemde de 1962’de Ba¤dat’ta “El-K›ndi” an›s›na

düzenlenen kongreye, 1968’de Viyana’daki Uluslararas› Felsefe Kongresi’ne,

1970’te Strasbourg Türkoloji Kongresi’ne, Varna VII. Dünya Sosyoloji Kongre-

si’ne ve Mexico’da yap›lan Sosyoloji Kongresi’ne, 1971 y›l›nda Kahire’deki

“‹bn-i Haldun” kongrelerine kat›lm›fl ve tebli¤ler sunmufl bir Hilmi Ziya Ülken

biyografisiyle karfl›lafl›yoruz.23

Bunun d›fl›nda bu dönemde özellikle sosyal bilimler alan›nda, sosyal bilim-

lerin inceleme birimi olarak kendisini sorunsallaflt›rd›¤› 1970 ve 1985’te yap›lan

iki ulusal sosyal bilimler kongresi düzenlenmifltir.24 1967 y›l›nda Ankara’da ku-

rulan Türk Sosyal Bilimler Derne¤i arac›l›¤›yla iktisatç›, siyaset bilimci, tarihçi,

psikolog ve antropologlar›n yan› s›ra sosyologlar›n da ifltirak etti¤i genifl kat›-

l›ml› bilimsel toplant›lar dizisinde yeni bir kanal aç›lm›flt›r.25 Türk Sosyal Bilim-


20 Kurtulufl Kayal›, Türk Düflünce Dünyas›nda Yol ‹zleri, ‹stanbul: ‹letiflim Yay., 2003, s. 106-107.

21 Hazma Uygun ve ‹nan Özer, “Hilmi Ziya Ülken”, Türk Toplumbilimcileri I, Emre Kongar(der.), ‹stanbul: Remzi Kitabevi, 1982, s. 156.

22 H. Bayram Kaçmazo¤lu, a.g.e., s. 328.

23 Gülseren Artunkal, a.g.m.

24 Ahmet A. Dikmen, Zeliha Etöz ve Metin Özu¤urlu, “Bir Protestonun Hikayesi”, Sosyal Bi-limleri Yeniden Düflünmek, Tan›l Bora, Semih Sökmen ve Kaya fiahin (haz.), ‹stanbul: Me-tis Yay., 1998, s. 325.

25 Nilgün Çelebi, Sosyoloji ve Metodoloji Yaz›lar›, Ankara: An› Yay., 2001, s. 24.

ler Derne¤i, 1980 y›l›ndan itibaren, ODTÜ yerleflkesinde “Ulusal Sosyal Bilim-

ler Kongreleri” ad› alt›nda 1980, 1989, 1992, 1995, 1997, 1999, 2001, 2003 ve 2005

tarihlerinde olmak üzere toplam dokuz kongre düzenlemifltir. Sosyolojik dü-

flüncenin geliflmesine dolayl› yoldan olumlu katk›lar yapan gerek Türk Sosyal

Bilimler Derne¤i’nin düzenledi¤i söz konusu kongreleri ve gerekse sosyal bi-

limleri bir bütün olarak merkeze alan di¤er kongreleri pür sosyolojik ya da sos-

yoloji a¤›rl›kl› toplant›lar/zeminler olarak de¤erlendirmek mümkün de¤ildir.

1957’de düzenlenen ‹lmi Kongre’den 1993 y›l›nda yap›lan I.Ulusal Sosyolo-

ji Kongre’sine kadar geçen 36 y›ll›k dönemde sessiz kalan sosyoloji kongreleri,

uzun soluklu bir aradan sonra yeniden canlan(d›r›l)m›fl ve kongrelerin düzen-

li periyotlarla gerçeklefltirildi¤i bir döneme girilmifltir. Genifl kat›l›ml› befl ulu-

sal sosyoloji kongresinin yap›ld›¤› bu dönem kongreler tarihinde birçok aç›dan

önem arz etmektedir. Her fleyden önce bu dönem fiili olarak ink›taa u¤ram›fl

kongre etkinliklerinin yeniden bafllad›¤› bir dönemdir. Bu dönemin di¤er bir

özelli¤i ise söz konusu dönemde gerçeklefltirilen kongrelerin di¤er sosyoloji

kongrelerinin bir devam› m› yoksa yeni bir milat m› oldu¤u noktas›nda tarih-

sel bütün içindeki yerine iliflkin tart›flmalar›n ortaya ç›kmas›d›r.

Türkiye’deki sosyoloji tarihi çal›flmalar›nda kongreler konusuyla s›n›rl› ol-

mayan, küçük ayr›nt› olarak görülen fakat sosyoloji tarihi aç›s›ndan önemli sa-

y›labilecek netli¤e kavuflmam›fl noktalar›n mevcut oldu¤unu26 belirtmek gere-

kir. Sosyoloji tarihi kronolojik bir dizimcili¤in ötesinde çeliflki ihtiva eden ad-

land›rma, bilgi ve tarihlendirmelere mahal vermeyecek bir alan olmal›d›r. 1993

y›l›nda ‹zmir’de düzenlenen I. Ulusal Sosyoloji Kongresi ve ondan sonra devam

eden kongreler silsilesi 1950-1960 aras›nda gerçeklefltirilen ulusal kongrelerin

bir devam› m› yoksa adland›rma ile kendini gösterdi¤i gibi bu konuda yeni bir

milat m›d›r?27 belirsizli¤ini bu ba¤lamda aç›kl›¤a kavuflturmak gerekmektedir.

Türkiye’de 1950’lerde bafllayan ve 2006 y›l›nda Malatya’da düzenlenen

kongreye kadarki tarihsel ak›flta 7’si ulusal, 1’i uluslararas› olmak üzere toplam

8 sosyoloji kongresi düzenlenmifltir. Düzenlenen sosyoloji kongrelerinin ger-

çeklefltirilmesinde ve kongrede tart›flmaya aç›lan bildirilerin neflriyata dönüfl-

türülmesinde Türk Sosyoloji Cemiyeti ve Türk Sosyoloji Derne¤i’nin büyük

katk›lar› olmufltur. Türk Sosyoloji Kongreleri dizisi içinde 1950 y›l›nda yap›lan

“Türk Sosyoloji Cemiyeti Birinci Kongresi”, 1952’de düzenlenen “XV. Uluslara-

ras› Sosyoloji Kongresi” ve 1957 tarihinde gerçeklefltirilen “Türk Sosyoloji Ce-

miyeti ‹lmi Kongresi’nin” organizasyon ve tertibinde Türk Sosyoloji Cemiye-

TAL‹D, 6(11), 2008, S. Parin696

26 Nilgün Çelebi, “Sosyolojimizin Tarihini Yazarken”, Sosyoloji Dergisi, 3.Dizi-10. Say›, 2005,s. 75-78.

27 Recep Ertürk, “Türkiye’de Sosyoloji Kongreleri Üstüne Notlar”, Türk Kültürü Araflt›rmala-r› Dergisi, 2001, sy. 1-2, s. 175-185. Bu çal›flma ayn› zamanda Türkiye’de gerçeklefltirilenSosyoloji Kongreleri üstüne yap›lan ilk ve tek çal›flma olarak göze çarpmaktad›r.

ti’nin28 belirleyici bir rolü olmufltur. Kuflkusuz üniversitelerin de özellikle bu

tarihe kadar ‹ÜEF Sosyoloji Bölümü’nün söz konusu aktivitelerdeki etkisini

özellikle vurgulamak gerekir. Bilim dünyas› içinde sosyologlar› bir çat› alt›nda

toplama, toplumsal sorunlara sosyolojik yaklafl›mlar etraf›nda odaklanma gibi

hedef ve amaçlarla 1990 sonras›nda etkin olan ve bugün itibariyle 5 ulusal sos-

yoloji kongresinin düzenlenmesinde imzas› bulunan Türk Sosyoloji Derne-

¤i’nin rolünü ifade etmek gerekir.

1. Türk Sosyoloji Cemiyeti Birinci Kongresi (1950)

Türk sosyoloji düflüncesinin tarihsel çizgisi içinde toplumsal sorunlar›n bi-

limsel yöntem ve yaklafl›mlarla sosyolojik aç›dan tart›fl›lmaya aç›ld›¤› ilk sosyo-

loji kongresi Türk Sosyoloji Cemiyeti Birinci Kongresi’dir. Gerçeklefltirilmesin-

de Türk Sosyoloji Cemiyeti’nin aktif ve belirleyici bir rol üstlendi¤i kongre, 21-

25 Temmuz 1950’de ‹stanbul Et›bba [Tabipler] Odas›’nda Türk Sosyoloji Cemi-


Tarih Kongrenin Ad› Yer Düzenleyen Kurum

21-25 Temmuz 1950 Türk Sosyoloji Cemiyeti ‹stanbul Türk Sosyoloji Cemiyeti &Birinci Kongresi (Et›bba Odas›) ‹ÜEF Sosyoloji Bölümü

11-17 Eylül 1952 XV. Uluslararas› ‹stanbul ‹ÜEF Sosyoloji Bölümü &Sosyoloji Kongresi (‹stanbul Üniversitesi) Uluslararas› Sosyoloji

Fen Fakültesi Enstitüsü

21 Aral›k 1957 Türk Sosyoloji Cemiyeti ‹stanbul Türk Sosyoloji Cemiyeti &‹lmi Kongresi ‹ÜEF Sosyoloji Bölümü

3-5 Kas›m 1993 I. Ulusal Sosyolojisi Kongresi ‹zmir Türk Sosyoloji Derne¤i &“Dünyada ve Türkiye'de Ege Üniversitesi

Güncel Sosyolojik Geliflmeler” Sosyoloji Bölümü

20-22 Kas›m 1996 II. Ulusal Sosyoloji Kongresi Mersin Türk Sosyoloji Derne¤i &“Toplum ve Göç” Mersin Üniversitesi

Sosyoloji Bölümü

2-4 Kas›m 2000 III. Ulusal Sosyoloji Kongresi Eskiflehir Türk Sosyoloji Derne¤i &“Dünyada ve Türkiye'de Anadolu Üniversitesi

Farkl›laflma Çat›flma Sosyoloji BölümüBütünleflme”

16-18 Ekim 2003 IV. Ulusal Sosyoloji Kongresi Sivas Türk Sosyoloji Derne¤i &“De¤iflen Dünya ve Cumhuriyet Üniversitesi

Türkiye'de Eflitsizlikler” Sosyoloji Bölümü

19-23 Eylül 2006 V. Ulusal Sosyoloji Kongresi Malatya Türk Sosyoloji Derne¤i &“Türkiye'de Güncel ‹nönü Üniversitesi

Toplumsal Sorunlar” Sosyoloji Bölümü

28 Türk Sosyoloji Cemiyeti, 02.12.1949 tarihinde kuruldu. Türk Sosyoloji Cemiyeti’nin kuru-lufl, amaç ve idarî flemas›na dair ayr›nt›l› bilgi için bkz. Hilmi Ziya Ülken, “Kongreler”, Sos-yoloji Dergisi, 1950, sy. 6, s. 137-138 ve Hilmi Ziya Ülken, “Türk Sosyoloji Cemiyeti I. Kon-gresi”, Sosyoloji Dünyas›, 1951, sy. 1, s. 53-62.

Tablo-1: Kronolojik Aç›dan Türkiye’de Gerçeklefltirilen Sosyoloji Kongreleri

yeti üyelerinin ve kat›l›mc›lar›n ifltirakiyle gerçeklefltirilmifltir. Kongrenin ilk

günü akademik tart›flmalardan ziyade idare heyeti raporu, bina-lokal konusu,

yurt içi ve yurt d›fl›ndaki ilim cemiyetleriyle temaslar, cemiyetin konferans ve

tebli¤ etkinlikleri, sosyoloji lügat› haz›rlamak, Muallimler Birli¤i’yle bütünlefl-

me önerileri gibi Türk Sosyoloji Cemiyeti’nin çal›flma takvimi ve idarî flemas›

üzerinde yap›lan bir gündeme ayr›lm›flt›r.29

22-25 Temmuz 1950 tarihleri aras›nda devam eden kongre idari-

î tart›flma, teklif ve kararlar›n ele al›nd›¤› ilk günden sonra bildiri sunumlar›

ve akademik tart›flmalarla üç gün devam etmifltir. Kongreye konuflmac› ola-

rak ‹ÜEF Sosyoloji Bölümü’nden Hilmi Ziya Ülken ve Nurettin fiazi Kösemi-

hal, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden Hamide Topçuo¤lu, ‹stanbul

Üniversitesi ‹ktisat Fakültesi’nden Ziyaeddin Fahri F›nd›ko¤lu ve Orhan Tu-

na, eski milletvekili ve sosyoloji ö¤retmeni Kaz›m Nami Duru, Beyo¤lu Lise-

si sosyoloji ö¤retmeni Nahit Tendar, ‹stanbul Yüksek Ekonomi ve Ticaret

Okulu’ndan avukat Reflat Kaynar, ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fa-

kültesi’nden Bedii fiehsuvaro¤lu, Ankara Üniversitesi Dil-Tarih ve Co¤rafya

Fakültesi’nden Bedi Ziya Egemen, Kabatafl Lisesi’nden Münir Raflit Öymen

ve Türk Sosyoloji Cemiyeti üyelerinden Ali R›za Korap kat›lm›fllard›r. 12 teb-

li¤in30 sunuldu¤u kongrede sosyolojinin bir disiplin olarak s›n›rlar›,31 Türki-

ye köy sosyolojisi,32 laiklik,33 gelir vergisi,34 hukuk-toplum,35 e¤itim-top-

TAL‹D, 6(11), 2008, S. Parin698

29 Hilmi Ziya Ülken, “Türk Sosyoloji Cemiyeti Birinci Kongresi”, Sosyoloji Dergisi,1950, sy. 6,

s. 138.

30 ‹lk sosyoloji kongresi olarak tarihe geçen Türk Sosyoloji Cemiyeti Birinci Kongresi’nde su-

nulan tebli¤lerin say›s› konusunda iki farkl› de¤erlendirme bulunmaktad›r. Hilmi Ziya Ül-

ken, 1950 y›l›nda yay›mlanan Sosyoloji Dergisi’nin 6. say›s›nda (s. 139) TSC Birinci Kongre-

si’nde 14 tebli¤in sunuldu¤unu ifade ederken, takip eden aç›klamalarda 13 bildirinin ad›

yer almakta ve kongreye kat›lamayan konuflmac›lara ait 3 bildiri ad› verilmektedir. Türk

Sosyoloji Cemiyeti’nin yay›n organ› olan Sosyoloji Dünyas› dergisinin 1951 tarihli 1. say›s›n-

da (s. 53) ise kongrede sunulan bildiri say›s› 12 olarak ifade edilmektedir. Tebli¤lerin bafll›k-

lar› konusunda da farkl› de¤erlendirmeler mevcuttur. Bedi Ziya Egemen’in, “Pedagoji ve

Sosyoloji” bafll›kl› bildirisi (bkz. “Türk Sosyoloji Cemiyeti I. Kongresi”, Sosyoloji Dünyas›,

1951, sy. 1, s. 53), ayn› derginin 3. say›s›nda Kaz›m Nami Duru, “Pedagoji ve Sosyoloji” flek-

linde yay›mlanm›flt›r (bkz. “Türk Sosyoloji Cemiyeti I.Kongresi”, Sosyoloji Dünyas›, 1953,

sy. 3, s. 1-3). Bildiri ile yay›mlanan makale aras›nda örtüflmeyen noktalar bulunmaktad›r.

31 Hilmi Ziya Ülken, “Sosyolojinin S›n›rlar›”, Sosyoloji Dünyas›, 1951, sy. 1, s. 38-43.

32 Hilmi Ziya Ülken, “Türkiye’de Köy Sosyolojisi”, Sosyoloji Dünyas›, 1951, sy. 1, s. 22-27.

33 Nahit Tendar, “Laiklik”, Sosyoloji Dünyas›, 1951, sy. 1, s. 32-37.

34 Ziyaeddin Fahri F›nd›ko¤lu, “Gelir Vergisi”, Sosyoloji Dünyas›, 1951, sy. 1, s. 18-21.

35 Reflad Kaynar, “‹çtimai Realite ve Medeni Kanunumuz”, Sosyoloji Dünyas›, 1952, sy. 2, s.

28-30; Hamide Topçuo¤lu, “Hukukun Sosyolojisi”, Sosyoloji Dünyas›, 1951, sy. 1, s. 12-18.

36 Ali R›za Korap, “Cemiyet ve Terbiye”, Sosyoloji Dünyas›, 1952, sy. 2, s. 16-19; Bedi Ziya Ege-

men, “Pedagoji ve Sosyoloji”, Sosyoloji Dergisi, 1950, sy. 6, s. 139. Ayr›ca bkz. “Türk Sosyo-

loji Cemiyeti I. Kongresi”, Sosyoloji Dünyas›, 1951, sy. 1, s. 53.

37 Kaz›m Nami Duru, “Din ve Cemiyet”, Sosyoloji Dünyas›, 1951, sy. 1, s. 28-31.

lum,36 din-toplum,37 sa¤l›k-toplum, sendikalar, fenomenoloji ve sosyoloji38

konular›nda bildiriler sunulmufl ve bu eksende tart›flma ve de¤erlendirmeler

yap›lm›flt›r.

2. XV. Uluslararas› Sosyoloji Kongresi (1952)

Türkiye’de sosyolojik düflüncenin Bat› sosyolojisiyle olan iliflkisinin bir ne-

ticesi olarak gerçeklefltirilen XV. Uluslararas› Sosyoloji Kongresi tarihsel miras

içinde türünün tek etkinli¤i olarak yer almaktad›r. 11-17 Eylül 1952 tarihinde

‹stanbul Üniversitesi Fen Fakültesi konferans salonunda bafllayan kongreye

Almanya, Arjantin, Avusturya, Belçika, Brezilya, Fransa, Güney Afrika, Hindis-

tan, Hollanda, ‹ngiltere, ‹spanya, ‹sviçre, ‹talya, Japonya, Lübnan, M›s›r, Peru,

Suriye, Türkiye, Uruguay ve Yunanistan’dan 128 delege kat›lm›flt›r.39 Türki-

ye’den Hilmi Ziya Ülken, Nurettin fiazi Kösemihal, Ziyaeddin Fahri F›nd›ko¤lu,

Cahit Tanyol, ‹smay›l Hakk› Baltac›o¤lu, Ömer Lütfi Barkan, Ali R›za Korap,

Nurullah Kunter, Halil Nimetullah Öztürk, Milletvekili Ahmet Hamdi Baflar, ‹s-

tanbul Üniversitesi ‹ktisat Fakültesi ad›na Vittorio Castellano, Selahaddin De-

mirkan, Ankara Devlet Konservatuar›’ndan Mahmut Rag›p Gazimihal, Avukat

Talat Gönensay, ‹stanbul Üniversitesi eski rektörü Ömer Celal Saraç, S›d›ka

Külürbafl›, gazeteci ünvanlar›yla Peyami Safa ve Richard D. Robinson, Ankara

Üniversitesi Dil,Tarih-Co¤rafya Fakültesi’nden Halil ‹nalc›k ve Ankara Üniver-

sitesi ‹lahiyat Fakültesi’nden Tayyib Okiç kat›lm›fllard›r.40

Hilmi Ziya Ülken biri konferans bafll›¤› alt›nda olmak üzere toplam befl,41

‹smay›l Hakk› Baltac›o¤lu üç,42 Nurettin fiazi Kösemihal,43 Halil Nimetullah


38 Türk Sosyoloji Cemiyeti I. Kongresi’nde bildiri olarak sunuldu¤u halde metin format›ndaSosyoloji Dünyas› dergisinde yer almayan tebli¤ler flunlard›r: M. Raflit Öymen, “Mektep veCemiyet”; Orhan Tuna, “Sendikalar”; Bedi fiehsuvaro¤lu, “Sa¤l›k ve Cemiyet”; Nurettin fia-zi Kösemihal, “Türkiye’de Tecrübi Sosyoloji”.

39 Ali R›za Korap, “Milletleraras› XV. Sosyoloji Kongresi”, Sosyoloji Dünyas›, 1951, sy. 1, s. 54.

40 Actes du XVe Congres International De Sociologie, (Actes publies par: Hilmi Ziya Ülken),Publication de la Faculté des Lettres de l’Université D’Istanbul, ‹stanbul, 1954, c. I, s. 9-13.

41 Hilmi Ziya Ülken, “La circulation des valeurs”, Actes du XVe Congres International De Soci-ologie, 1954, c. I, s. 26-38; ; “L’évolution urbaine en Asie Mineure”, Actes du XVe CongresInternational De Sociologie, c. I, s. 208-215; “Vers l’unité des méthodes”, Actes du XVe Con-gres International De Sociologie, (Actes publies par: H. Ziya Ülken), ‹stanbul: Publicationde la Faculté des Lettres de l’Université D’Istanbul, ‹stanbul, 1952, c. II, s. 268-271;“L’homme et son milieu”, Actes du XVe Congres International De Sociologie, c. II, s. 215-218; “Le facteur sprituel dans l’assimilation”, Actes du XVe Congres International De Soci-ologie, c. II, s. 271-277.

42 ‹smay›l Hakk› Baltac›o¤lu, “Conception socio-psychologique de la personnalité”, Actes duXVe Congres International De Sociologie, c. II, s. 14-17; “Nationalité, tradition et langue”,Actes du XVe Congres International De Sociologie, c. II, s. 77; “Esquisse d’une division rati-onalité de la sociologie”, Actes du XVe Congres International De Sociologie, c. I, s. 77-82.

43 Nurettin fiazi Kösemihal, “La naissance et L’évolution de la sociologie en Turquie”, Actesdu XVe Congres International De Sociologie, c. II, s. 197-202.

Öztürk,44 S›d›ka Külürbafl›,45 Nurullah Kunter,46 Ziyaeddin Fahri F›nd›ko¤lu,47

Mahmut Rag›p Kösemihal,48 Peyami Safa,49 Selahaddin Demirkan,50 Tayyib

Gökbilgin51 ve Halil ‹nalc›k52 ise birer bildiriyle kongrede yer alm›fllard›r.

1952 y›l›nda ‹stanbul Üniversitesi’nin ev sahipli¤inde dönemin koflullar›

içinde organizasyon anlam›nda her fleyin en ince ayr›nt›s›na kadar planland›-

¤›53 kongre; bütün gayretlere ra¤men hem Türkiye, hem de yurt d›fl›ndan sos-

yal bilimler alan›ndan özellikle de sosyoloji camias›ndan gerekli ilgiyi görme-

mifltir.54 Delege say›s› 120’yi aflm›fl olmas›na ra¤men bildiri sunanlar›n say›s›

kat›l›mc›lar›n yar›s›na eflde¤er bir oranda olmufltur. Hilmi Ziya Ülken’in edi-

törlü¤ünü yapt›¤› kongre tebli¤lerinin Frans›zca olarak yay›mland›¤› 2 ciltlik

çal›flmada55 görüldü¤ü gibi sunulan tebli¤lerin üçte birine yak›n›n› 6 kat›l›mc›-

n›n sunmufl olmas› bu gerçe¤e iflaret etmektedir.

TAL‹D, 6(11), 2008, S. Parin700

44 Halil Nimetullah Öztürk, “L’entité sociale de la langue et la raison d’être, les travaux et lebut de l’institut de Langue Turque”, Actes du XVe Congres International De Sociologie, c. II,s. 97-100.

45 S›d›ka Külürbafl›, “Facteur de vie dans la morale sociologie”, Actes du XVe Congres Interna-tional De Sociologie, c. II, s. 219-222.

46 Nurullah Kunter, Les recherches des facteurs sociaux de la criminalité en Turquie et leursrésultats”, Actes du XVe Congres International De Sociologie, c. II, s. 261-263.

47 Ziyaeddin Fahri F›nd›ko¤lu, “Les débuts de la sociologie économique en Turquie”, Actes duXVe Congres International De Sociologie, c. II, s. 101-104.

48 Mahmut Rag›p Kösemihal, “Les relations musicales Turco européenne”, Actes du XVe Con-gres International De Sociologie, c. II, s. 297-301.

49 Peyami Safa, “Sociologie et roman”, Actes du XVe Congres International De Sociologie, c. II,s. 213-214.

50 Selahaddin Demirkan, “La sociologie rurale Turque et ses problèmes”, Actes du XVe Con-gres International De Sociologie, c. II, s. 114-116.

51 Tayyib Gökbilgin, “Les Instutions sociale et culturelles de la colonisation et leur actionsprituelle dans la Péninsule Balkanique”, Actes du XVe Congres International De Sociologi-e, c. II, s. 255-260.

52 Halil ‹nalc›k, “Some remarks on the social conditions of the ottoman conquest of the Bal-kans according to the Turkish archives”, Actes du XVe Congres International De Sociologi-e, c. II, s. 95-96.

53 Kongre için haz›rlanan program kitapç›¤›nda kongreye destek veren kifli, kurum ve kuru-lufllar (Türk Milli E¤itim Bakan› Tevfik ‹leri, D›fl ‹flleri Bakan› Fuat Köprülü, ‹stanbul Valisive Belediye Baflkan› F. Kerim Gökay ve ‹stanbul Üniversitesi Rektörü K. ‹smail Gürkan)kongrenin bilim ve düzenleme komitesi, kongrenin geçici seksiyonlar› ve taslak program›,deniz ve demiryolu indirimli bilet fiyatlar›, otel ücretleri gibi bilgi ve yönlendirmeler büyükbir titizlikle en ince ayr›nt›s›na kadar düflünülmüfl ve kitapç›k haline getirilerek kat›l›mc›-lara gönderilmifltir. Organizasyon ile ilgili ayr›nt›l› bilgi için bkz. Quinzième Congres Inter-national De Sociologie, ‹stanbul: Pulhan Matbaas›, 1952, s. 1-14.

54 Suvat Parin, “XV. Uluslararas› Sosyoloji Kongresi Üzerine Notlar”, ‹ÜEF Sosyoloji Dergisi,3.Dizi-12.Say›, 2006, s. 151-161.

55 Hilmi Ziya Ülken, Actes du XVe Congres International De Sociologie, (Actes publies par: H.Ziya Ülken), ‹stanbul: Publication de la Faculté des Lettres de l’Université D’Istanbul, Vo-lume I, ‹stanbul, 1954; Hilmi Ziya Ülken, Actes du XVe Congres International De Sociologi-e, (Actes publies par: H. Ziya Ülken), ‹stanbul: Publication de la Faculté des Lettres del’Université D’Istanbul, Volume II, ‹stanbul, 1952.

Sosyoloji d›fl›nda iktisat, edebiyat, hukuk, e¤itim gibi farkl› bilim dallar›n-

dan kat›l›mc›lar›n ifltirak etti¤i XV. Uluslararas› Sosyoloji Kongresi’nde sosyo-

loji metotlar›, sosyolojinin felsefe, psikoloji, pedagoji, demografya gibi disip-

linlerle iliflkisi, dil, din, sanat, hukuk, bilgi, iktisat sosyolojisi tart›flmalar›, kül-

tür de¤iflmeleri, göç ve ruh sa¤l›¤› gibi oldukça genifl bir bildiri yelpazesinin yer

ald›¤› görülmektedir. XV. Uluslararas› Sosyoloji Kongresi hem Türkiye’de, hem

de d›flar› sürdürülen sosyolojik çal›flmalar›n ve sosyolojik gündemin rengini or-

taya koymas› anlam›nda bir döneme ›fl›k tutmaktad›r. Kongrenin gerçekleflme-

sinde bireysel olarak Hilmi Ziya Ülken’in, kurumsal anlamda ‹stanbul Üniver-

sitesi Rektörlü¤ü’nün ve ‹ÜEF Sosyoloji Bölümü’nün rolü büyük olmufltur.

3. Türk Sosyoloji Cemiyeti ‹lmî Kongresi (1957)

Türk Sosyoloji tarihinde kronolojik aç›dan üçüncü, ulusal ölçekli ikinci sos-

yoloji kongresi olarak bilinen ‹lmi Kongre 21 Aral›k 1957 tarihinde yap›lm›flt›r.

Yeri, düzenlenmesinde aktif rol alan kifli ve kurumlar›n kimler oldu¤u ve kon-

grenin genel atmosferi hususunda soru iflaretleri bulunan Türk Sosyoloji Ce-

miyeti ‹lmî Kongresi hakk›ndaki betimleyici bilgileri kongrede sunulan bildiri-

lerin yer ald›¤› kaynaklardan elde etmekteyiz.56

Din, siyaset, kent, köy sosyolojisi konular›, metodolojik ve kuramsal tart›fl-

malarla birlikte Türk Sosyoloji Tarihi’ne iliflkin bildirilerin de yer ald›¤› kongre-

de Hilmi Ziya Ülken,57 Nurettin fiazi Kösemihal,58 ‹ÜEF Edebiyat Bölümü’nden

Abdülkadir Karahan,59 Ankara Üniversitesi ‹lahiyat Fakültesi’nden Nafiz Da-


56 1957 y›l›nda yap›lan “‹lmi Kongre” ile ilgili iki yay›n bulunmaktad›r. Birincisi Türk Sosyo-loji Cemiyeti 21 Aral›k 1957 ‹lmi Kongre Tebli¤leri (‹stanbul: Türkiye Yay›nevi, ts.) künye-li yay›nd›r. Bu çal›flmada kongrede sunulan 13 bildiri yer almaktad›r. ‹lmi Kongre tebli¤-lerinin yay›mland›¤› di¤er kaynak ise Le Play Sosyolojisinin 100. Y›l› Dünyada ve Türki-ye’de Tesirleri (‹stanbul: Türkiye Yay›nevi, ts.) adl› çal›flmad›r. Bu kaynakta ise kongredesunulan 13 tebli¤den sadece 4 tanesi yer almaktad›r. Bu tebli¤ler flunlard›r: 1) Tahsin De-miray, “Modern Cemiyet ‹lmi’nin Kurucusu Le Play’in Hayat›”; 2) Nurettin fiazi Kösemi-hal, “Fransa’da Sosyolojinin Do¤uflu ve Le Play Okulu”; 3) Hilmi Ziya Ülken, “DünyadaScience Sociale”; 4) Tahsin Demiray, “Science Sociale’in Türkiye’ye Gelifli ve Bizdeki Te-sirleri”.

57 Hilmi Ziya Ülken bu kongreye iki bildiriyle kat›lm›flt›r: “Dünyada Science Sociale”, Türk

Sosyoloji Cemiyeti 21 Aral›k 1957 ‹lmi Kongre Tebli¤leri, ‹stanbul: Türkiye Yay›nevi, ts., s.

19-20; “fiehirleflme Hadisesinin Baz› Neticeleri”, Türk Sosyoloji Cemiyeti 21 Aral›k 1957 ‹l-

mi Kongre Tebli¤leri, s. 34-37.

58 Nurettin fiazi Kösemihal, “Fransa’da Sosyolojinin Do¤uflu ve Le Play Okulu”, Türk Sosyolo-

ji Cemiyeti 21 Aral›k 1957 ‹lmi Kongre Tebli¤leri, s. 7-18.

59 Abdülkadir Karahan, “Kültür De¤iflmeleri Bak›m›ndan Kuzey Atlantik Ülkeleri ve Türkiye”,

Türk Sosyoloji Cemiyeti 21 Aral›k 1957 ‹lmi Kongre Tebli¤leri, s. 48-50. Recep Ertürk’ün ifla-

ret etti¤i gibi Abdülkadir Karahan’a ait bildirinin alt›nda yer alan dipnottaki toplant› tarihi

(14.12.1957) ile kongrenin gerçeklefltirildi¤i tarih (21.12.1957) aras›nda bir haftal›k bir fark

bulunmaktad›r.

n›flman,60 Talim ve Terbiye Kurulu’ndan Nusret Kemal Köymen,61 Türkiye Ya-

y›nevi’nin sahibi Tahsin Demiray,62 Köye Do¤ru Dergisi’nin sahibi Selahattin

Demirkan63 ile O¤uz Ar›’n›n64 da bildiri sunduklar› görülmektedir.

4. I. Ulusal Sosyoloji Kongresi (1993)

Türk Sosyoloji Derne¤i ve Ege Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nün iflbirli-

¤iyle 3-5 Kas›m 1993 tarihleri aras›nda ‹zmir Atatürk Kültür Merkezi’nde

“Dünyada ve Türkiye’de Sosyolojik Geliflmeler” bafll›¤› alt›nda gerçeklefltirilen

kongre, Türkiye’de yap›lan sosyoloji kongreleri ba¤lam›nda kesintiye u¤rayan

döneme son vermesi, sosyolojik düflünce ve tart›flmalar›n genifl kitlelerce pay-

lafl›lmas› anlam›nda yeni bir sürecin bafllang›ç noktas› olmas› ve tarihsel geli-

flim çizgisinde önceki kongrelerin bir devam› m› yoksa yeni bir milat m› oldu-

¤u65 hususunda beraberinde çok say›da tart›flma yaratan bir kongre özelli¤i

tafl›maktad›r.

I. Ulusal Sosyoloji Kongresi’nde sunulan tebli¤66 ve tebli¤ özetleri67 üzerin-

den bir de¤erlendirme yapt›¤›m›zda tebli¤lerin ekonomik sosyoloji, metot ve

literatür, köy, din ve siyaset sosyolojisi ile genel sosyoloji konular›nda yo¤un-

laflt›¤› görülmektedir. Ekonomik sosyoloji ba¤lam›nda Türkiye’deki endüstri-

yel sektörlerde verimlilik ve çal›flma düzenleri, GAP, giriflimcilik, malî sosyolo-

ji, tar›msal kesimde iflsizlik ve çözüm yollar›, kad›n ve ifl yaflam› konular› ön

plana ç›kmaktad›r. Metot ve literatür bafll›¤› alt›nda ise sosyolojinin dünyada-

ki son durumu, sosyolojik teorinin önemi, yöntembilimsel aç›dan sosyolojik

çal›flmalar›n merkezde oldu¤u tebli¤ler sunulmufltur. Kent sosyolojisi olarak

kentleflme ve kentlileflme kavramlar› etraf›nda dayan›flma biçimleri, cinsiyete

TAL‹D, 6(11), 2008, S. Parin702

60 Nafiz Dan›flman, “Memleketimizdeki Kültür De¤iflmelerinin ‹çtimai Akisleri”, Türk Sosyo-loji Cemiyeti 21 Aral›k 1957 ‹lmi Kongre Tebli¤leri, s. 40-41.

61 Kongreye 3 bildiri ile kat›lm›flt›r: “Köy ‹ncelemeleri”, Türk Sosyoloji Cemiyeti 21 Aral›k 1957‹lmi Kongre Tebli¤leri, s. 42-44; “H›zlanan Sosyal De¤iflmeler Karfl›s›nda Sosyolog”, TürkSosyoloji Cemiyeti 21 Aral›k 1957 ‹lmi Kongre Tebli¤leri, s. 47; “Din Sosyolojisinin HareketNoktas›”, Türk Sosyoloji Cemiyeti 21 Aral›k 1957 ‹lmi Kongre Tebli¤leri, s. 48.

62 Kongreye iki bildiri ile kat›lm›flt›r: “Modern Cemiyet ‹lmi’nin Kurucusu Le Play’in Hayat›”,Türk Sosyoloji Cemiyeti 21 Aral›k 1957 ‹lmi Kongre Tebli¤leri, s. 3-7; “Science Sociale’inTürkiye’ye Gelifli ve Bizdeki Tesirleri”, Türk Sosyoloji Cemiyeti 21 Aral›k 1957 ‹lmi KongreTebli¤leri, s. 21-34.

63 Selahattin Demirkan, “Türk Sosyolojisi ve Bugünkü Problemleri”, Türk Sosyoloji Cemiyeti21 Aral›k 1957 ‹lmi Kongre Tebli¤leri, s. 37-39.

64 O¤uz Ar›, “Bulgaristanl› Göçmenlerin Türkiye’ye ‹ntibak›”, Türk Sosyoloji Cemiyeti 21 Ara-l›k 1957 ‹lmi Kongre Tebli¤leri, s. 45-46.

65 Recep Ertürk, a.g.m.

66 Sosyoloji Derne¤i, Dünyada ve Türkiye’de Güncel Sosyolojik Geliflmeler (I. Ulusal SosyolojiKongresi 3-4-5 Kas›m 1993), 2 cilt, Ankara: Sosyoloji Derne¤i Yay., 1994.

67 Sosyoloji Derne¤i, I. Ulusal Sosyoloji Kongresi Tebli¤ Özetleri Kitapç›¤›, Ankara: SosyolojiDerne¤i Yay., ts.

dayal› sosyo-ekonomik de¤iflimler, kent çal›flmalar› literatürü, kent kültürü ve

bofl zaman kavramlar›n›n tart›fl›ld›¤›; din sosyolojisinde ise kad›n›n kimlik, öz-

gürlük ve eflitlik tercihlerinde dinin rolü ve elefltirel aç›dan din ve ideolojik sis-

temlerin irdelendi¤i görülmektedir. Köy araflt›rmalar›, köy mimarisi ve ekoloji-

si, k›rsal yaflamda de¤iflim ile toplumsal geliflmelerin aile tipolojilerine etkileri

konu, yöntem ve öncelikler ba¤lam›nda köy ve aile sosyolojisi de¤erlendirme-

leri yap›lm›flt›r.

5. II. Ulusal Sosyoloji Kongresi (1996)

20-22 Kas›m 1996 tarihleri aras›nda Mersin’de gerçeklefltirilen II. Ulusal

Sosyoloji Kongresi, kendinden önceki ve sonraki kongrelerden farkl› olarak bir

konunun, yani göç olgusunun bütün boyutlar›yla tart›flmaya aç›ld›¤› bir kon-

gre özelli¤ine sahiptir. Kongrede sunulan bildirilerin68 tematik aç›dan yaklafl›k

yar›s› göç eksenli bildirilerden oluflmaktad›r. Konu da¤›l›m› bak›m›ndan göç

kavram›, göç kategorileri, göçün ekonomik, toplumsal ve güvenlik boyutlar›,

göç olgusunun kent, kimlik ve cinsiyet de¤iflkenlerinde yaratt›¤› de¤iflimler,

göçün yol açt›¤› problem alanlar› ve toplumsal yaflamda yaratt›¤› farkl›laflma-

lar tart›fl›lm›flt›r.

Kent çal›flmalar›nda anomik kentleflme, enformel ifl örgütlenmeleri, hemfleri-

lik iliflkileri, kentsel kimli¤in dönüflen ve dönüfltüren yap›s› ve yerleflme konular›


68 Sosyoloji Derne¤i, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi Toplum ve Göç, Ankara: Sosyoloji Derne¤iYay., 1997; Sosyoloji Derne¤i, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi Toplum ve Göç Bildiri Özetleri,Ankara: Sosyoloji Derne¤i Yay., ts.

Grafik-1: I.Ulusal Sosyoloji Kongresi’nde Sunulan Bildirilerin Konular›na Göre Da¤›l›m› (%)

TAL‹D, 6(11), 2008, S. Parin704

inceleme nesnesi olarak seçilirken; ekonomi sosyolojisi ba¤lam›nda kent, göç ve

istihdam iliflkileri üzerine kümelenen bir bildiri yo¤unlaflmas› görülmektedir.

6. III. Ulusal Sosyoloji Kongresi (2000)

“Yeni Sosyolojik Aray›fllar Dünyada ve Türkiye’de Farkl›laflma Çat›flma Bü-

tünleflme” bafll›¤› alt›nda 2-4 Kas›m 2000 tarihlerinde Eskiflehir’de düzenlenen

III. Ulusal Sosyoloji Kongresi’nde sunulan bildirilerin69 kümelenme gösterdik-

leri alanlar siyaset, ekonomi, kimlik, metot ve literatür konular› olmufltur. Kon-

grede konu bafll›klar› olarak belirlenen farkl›laflma, çat›flma ve bütünleflme pa-

rametrelerinin izdüflümleri epistemolojik ve metodolojik tart›flmalar d›flar›da

tutulursa siyaset, ekonomi ve kimlik konular›nda yans›ma bulmufltur. Bu du-

rum sosyolojik bir perspektiften farkl›laflma, çat›flma ve bütünleflme gibi prob-

lem alanlar›n›n kayna¤›na göndermeler tafl›mas› anlam›nda kongrenin genel

bir tablosunu vermektedir.

Kongrede yerel yönetimler, küreselleflme ve iktidar›n yeni yüzleri, sivil top-

lum tart›flmalar›, kamusal alan, Avrupa Birli¤i, çok kültürlülük modelleri gibi

politik konular; tarihsel sosyoloji, sözlü tarih, Frankfurt Okulu, sembolik etki-

leflimcilik, yerelci yaklafl›mlar, disiplinler aras› yöntemler, araflt›rmac›-kat›-

l›mc› iliflkileri ve literatür konular›n›n yer ald›¤› bir dizi konu tart›fl›lm›flt›r.

Kimlik eksenli bildirilerde ise kültürel kimlik, evrensel kimlik, bireysel kimlik,

dinsel kimlik, ulusal kimlik, beden ve kimlik politikalar› ve vatandafll›k tema-

lar› yer alm›flt›r.

69 Türk Sosyoloji Derne¤i, III. Ulusal Sosyoloji Kongresi Dünyada ve Türkiye’de Farkl›laflma

Çat›flma ve Bütünleflme, 2 cilt, Ankara: Sosyoloji Derne¤i Yay., 2002.

Grafik-2: II.Ulusal Sosyoloji Kongresi’nde Sunulan Bildirilerin Konular›na Göre Da¤›l›m› (%)

7. IV. Ulusal Sosyoloji Kongresi (2003)

Dünyada ve Türkiye’de yaflanan geliflmelerin toplumsal bazda yaratt›¤›

problem alanlar›, yeni yap›lanmalar, çat›flma, uyum gibi çok yönlü sürecin ma-

saya yat›r›ld›¤› “De¤iflen Dünya ve Türkiye’de Eflitsizlikler” bafll›kl› IV. Ulusal

Sosyoloji Kongresi 16-18 Ekim 2003 y›l›nda Sivas’ta yap›lm›flt›r. Kat›l›mc› say›-

s›n›n önceki kongrelere göre düflük oldu¤u söz konusu kongrede sunulan bildi-

ri özetleri70 ve yay›mlanan makalelere71 göre eflitsizli¤in boyutlar›, ekonomik

eflitsizlikler ve bu eflitsizliklerin yol açt›¤› problem alanlar› bildirilerin büyük bir

k›sm›na konu olmufltur. Bu bloktaki konu bafll›klar›n› yoksulluk, toplumsal cin-

siyete ba¤l› ekonomik ve sosyal eflitsizlikler, dünyada ve Türkiye’de gelir denge-

sizlikleri, GAP, küreselleflme sürecinde eflitsizlikler olarak de¤erlendirmek

mümkündür. Siyasal kat›l›m ve eflitsizlikler, siyasal söylemde kad›n, çok kültür-

lülük modellerinde eflitsizlik, toplumsal eflitsizli¤in politik nedenleri etraf›nda

siyaset konulu sunum ve de¤erlendirmeler yap›lm›flt›r. E¤itim konusunda ise

e¤itim ve eflitsizlik kapsam›nda genel olarak Türk e¤itim sisteminde eflitsizlik

özel olarak da orta ö¤retim ve üniversitelerdeki eflitsizlikler, e¤itimde f›rsat eflit-

li¤i, kültürel sermaye ve eflitsizli¤in yeniden üretimi gibi konular yer almakta-


Grafik-3: III. Ulusal Sosyoloji Kongresi’nde Sunulan Bildirilerin Konular›na Göre Da¤›l›m› (%)

70 Türk Sosyoloji Derne¤i, IV. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Özetleri, Sivas: Sosyoloji Der-ne¤i Yay., 2003.

71 Türk Sosyoloji Derne¤i, IV. Ulusal Sosyoloji Kongresi De¤iflen Dünya ve Türkiye’de Eflitsiz-likler, Ankara: Sosyoloji Derne¤i Yay., 2004.

d›r. Kent sosyolojisi ba¤lam›nda ise küreselleflme sürecinin kentsel yap›ya etki-

leri, kentte yaflayan marjinal gruplar, gecekondu ve kentsel hizmetlerden yarar-

lanmada kent yap›s› gibi konular tart›flmaya aç›lm›flt›r.

8. V. Ulusal Sosyoloji Kongresi (2006)

Türkiye’de yaflanan toplumsal geliflmelerin ve de¤iflimlerin, bunlara ba¤l›

olarak ortaya ç›kan problemlerin ve akademik yaflam›n çal›flma s›n›rlar› içinde

yer alan konu ve düflüncelerin farkl› disiplin ve yaklafl›mlarla etüt edildi¤i ze-

minlerin kronolojik aç›dan sonuncusu 19-23 Eylül 2006 tarihlerinde Malat-

ya’da gerçeklefltirilmifltir. ‹nönü Üniversitesi’nin ev sahipli¤i yapt›¤› V. Ulusal

Sosyoloji Kongresi’ne kat›l›m›n düflük oldu¤u gözlenirken, güncel toplumsal

sorunlar›n merkezde oldu¤u söz konusu kongrenin kompozisyonuna iliflkin

de¤erlendirmelerde72 kimlik konusunun çok kültürlülük ve kimlik, kimlik krizi,

tutunma stratejisi olarak kimlik, dinsel ve kültürel kimlik ba¤lam›nda Alevilik,

küreselleflme ve yeni kimlikler, entegre kimlik, kimlikler hiyerarflisi, milli kim-

lik, temsil ya da hegemonya anlam›nda kimlik konular›n›n yan›nda; yoksulluk

TAL‹D, 6(11), 2008, S. Parin706

Grafik-4: IV. Ulusal Sosyoloji Kongresi’nde Sunulan Bildirilerin Konular›na Göre Da¤›l›m› (%)

72 V. Ulusal Sosyoloji Kongresi’nde (Türkiye’de Güncel Toplumsal Sorunlar) tart›fl›lan bildi-

riler henüz yay›mlanmad›¤›ndan de¤erlendirmelerimiz kongre program kitapç›¤›ndaki

bilgilere ve gözlemlerimize dayanmaktad›r. Program kitapç›¤›ndaki bilgiler do¤rultu-

sunda yapaca¤›m›z de¤erlendirmenin s›n›rl› ve eksik olaca¤› gerçe¤ini özellikle belirt-

mek gerekir.


ve yeni yoksulluk biçimleri, iflsizlik, sanayi sonras› çal›flma biçimleri ve tüketim

kal›plar›, taflra burjuvazisinin oluflumu, eme¤in dönüflümü gibi ekonomik ek-

senli bildirilerin sunuldu¤u görülmektedir. Siyaset sosyolojisi konsepti içinde

yerel yönetimler, kimlik ve siyasal kat›l›m iliflkisi, toplumsal ma¤dur demokra-

si iliflkisi, siyasal kat›lma/kat›lmama, çok kültürlülü¤ün siyasal arka plan› gibi

konular yer alm›flt›r.

Alan araflt›rmas› niteli¤inde çok say›da kent çal›flmas›n›n yer ald›¤› kongre-

de öne ç›kan di¤er bir konu da suç sosyolojisi olmufltur. Bu ba¤lamda suçun

düflünsel ve sosyo-ekonomik kaynaklar›, sapma davran›fllar, kad›n ve fliddetin

ortaya ç›kard›¤› s›¤›nma evleri, h›rs›zl›k, intihar, terör olaylar›, çocuk cinayetle-

ri, küreselleflme ve güvenlik problemi konular› tart›fl›lm›flt›r. Kongre bildirileri-

ne yans›yan di¤er bir yo¤unlaflma alan›, toplumsal olaylar›n ortaya ç›kmas›n-

da yerel ve ulusal bas›n›n yeri, kitle iletiflim araçlar›n›n bireysel ve toplumsal

yaflamdaki etkileri, popüler kültür ve medya iliflkilerini kapsam›na alan iletiflim

sosyolojisi kategorisi olmufltur.

De¤erlendirme ve Sonuç

Türkiye’de 1910 y›l›nda ‹ÜEF Sosyoloji Bölümü ile bafllayan, 1940’l› y›llarda

Ankara Üniversitesi Dil-Tarih ve Co¤rafya Fakültesi Sosyoloji Bölümü ile de-

vam eden, 1965’te ODTÜ Sosyoloji, 1970’li y›llarda Ege ve Bo¤aziçi Sosyoloji

bölümleriyle ivme kazanan ve 1980’li y›llarda ise Cumhuriyet, Selçuk, Atatürk,

‹nönü, F›rat, Mimar Sinan ve Uluda¤ üniversitelerinde aç›lan sosyoloji bölüm-

Grafik-5: V.Ulusal Sosyoloji Kongresi’nde Sunulan Bildirilerin Konular›na Göre Da¤›l›m› (%)

leriyle73 e¤itim sisteminin bir parças› haline gelen sosyoloji camias›n›n organi-

ze etti¤i araflt›rma, tart›flma, günceli sorgulama ve problem alanlar›n› irdeleme

gibi çok boyutlu düflünsel aktivite zeminlerinden biri olan sosyoloji kongreleri

hakk›nda flunlar söylenebilir:

w Türkiye’de düzenlenen sosyoloji kongreleri için iki üretken dönemden söz

etmek mümkündür. Birincisi 1950-1960 aras›, ikincisi ise 1990 ve sonras›

dönem. 1950-1960 aras›nda iki ulusal, bir uluslararas›; 1990 sonras› dönem-

de ise befl ulusal ölçekli olmak üzere toplam sekiz sosyoloji kongresi düzen-

lenmifltir. Sosyoloji kongrelerinin düzenlenmesinde 1960’l› y›llara kadar ‹Ü-

EF Sosyoloji Bölümü ve Türk Sosyoloji Cemiyeti’nin çok etkin oldu¤u görül-

mektedir. ‹ÜEF Sosyoloji Bölümü, ulusal ölçekli kongre düzenleme gelene-

¤ini bafllatarak ve XV. Uluslararas› Sosyoloji Kongresi’ni düzenleyerek pekifl-

tirdi¤i tarihî etkin rolünü 1960 sonras›nda kaybetmeye bafllad›¤› gibi, bu dö-

nemden sonra düzenlenen kongrelere bireysel kat›l›m düzeyinde de bir

azalma gözlemlenmektedir.74 Kongrelerin organizasyonunda eksenin 1990

sonras›nda Ankara orijinli sosyoloji ekollerine kayd›¤›n› ve bu dönemin ba-

flat aktörleri olarak Türk Sosyoloji Derne¤i ile Ankara Üniversitesi ve Hacet-

tepe Üniversitesi sosyoloji bölümlerini belirtmek gerekir.

w Ulusal sosyoloji kongrelerinin organizasyonunda ‹stanbul-Ankara aras›nda

de¤iflen faillik durumu, kongrelerin tarihsel zemindeki konum ve

adland›rma hususlar›na da yans›m›fl durumdad›r. ‹ÜEF Sosyoloji Bölümü

taraf›ndan bafllat›lan ‹stanbul merkezli kongreler süreci 1950’lerin sonunda

kesintiye u¤ram›flt›r. 1990 sonras›nda ise organizasyonda Ankara’da bulu-

nan sosyoloji bölümlerinin yer ald›¤›, sosyoloji kongreleri aç›s›ndan yeni ve

aktif bir dönem bafllam›flt›r. Aktörlerin de¤iflmesi ile birlikte sosyolojik

düflünce alan›nda yürütülen kongrelerin tarihsel fleritteki bütünlü¤ü kay-

TAL‹D, 6(11), 2008, S. Parin708

73 Gönül ‹çli, “Türkiye’de Toplumbilim Araflt›rmalar›n›n Geliflimi”, Felsefe Dünyas›, 2001/1,sy. 33, s. 31.

74 Hilmi Ziya Ülken’in bölümden ayr›lmas›; baflta Sosyoloji Dergisi’nin yay›n ak›fl›nda görü-len kesinti olmak üzere bilimsel toplant› ve kongreler düzenleme ve söz konusu toplant›-lara kat›l›mlarda bir zay›flamaya yol açm›flt›r. 1960’tan 1980’li y›llar›n sonuna kadar bu du-rum devam etmifltir. ‹ÜEF Sosyoloji Bölümü’nün 1990’lar›n bafl›ndan itibaren Baykan Se-zer’le bafllayan ve etkin olarak devam eden akademik etkinlikler dizisi içinde önemli sem-pozyum ve toplant›lar düzenlemifl oldu¤u görülmektedir. Ayr›nt›l› bilgi için bkz. 75. Y›l›n-da Türkiye’de Sosyoloji, ‹smail Coflkun (der.), ‹stanbul: Ba¤lam Yay., 1991; 500. Y›l›ndaAmerika, Hayati Tüfekçio¤lu ve Recep Ertürk (der.), ‹stanbul: Ba¤lam Yay., 1994, “Disiplin-ler Aras› fiehir Çal›flmalar› Sempozyumu”, ‹ÜEF Sosyoloji Dergisi, 3.Dizi-9.Say›, 2004; “Tür-kiye’de Sosyoloji: 50’li Y›llara Bak›fl Sempozyumu”, ‹ÜEF Sosyoloji Dergisi, 3.Dizi-12.Say›,2006. Gerçeklefltirilmesinde ‹ÜEF Sosyoloji Bölümü baflkan› Korkut Tuna’n›n büyük katk›-lar› olan ve bu ba¤lamda de¤erlendirilecek di¤er bir bilimsel toplant› olarak 25-27 Kas›m2005 tarihinde yap›lan Birinci Türk Dünyas› Sosyologlar› Kongresi’ni belirtmek mümkün-dür. Ayr›nt›l› bilgi için bkz. I. Türk Dünyas› Sosyologlar Kurultay›, Abulfez Süleymanov(der.), Kocaeli: Kocaeli Büyükflehir Belediyesi Yay., ts.


Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi / Bolu - - - - - - - 2

Adnan Menderes Üniversitesi / Ayd›n - - - - - 1 4 6

Afyon Kocatepe Üniversitesi /Afyon - - - - - 3 1 1

Akdeniz Üniversitesi / Antalya - - - - - 2 2 2

Anadolu Üniversitesi / Eskiflehir - - - 1 1 3 3 5

Ankara Üniversitesi / Ankara - - - 7 7 8 4 1

Atatürk Üniversitesi / Erzurum - - - 4 5 2 - -

Bal›kesir Üniversitesi/Bal›kesir - - - - - - - -

Bo¤aziçi Üniversitesi / ‹stanbul - - - - - - - -

Cumhuriyet Üniversitesi / Sivas - - - 3 11 7 9

Dicle Üniversitesi / Diyarbak›r - - - - - 3 7 4

Dumlup›nar Üniversitesi / Kütahya - - - - - - - 5

Ege Üniversitesi / ‹zmir - - - 12 10 14 7 9

F›rat Üniversitesi / Elaz›¤ - - - 7 - 2 1 2

Galatasaray Üniversitesi / ‹stanbul - - - - - 2 1 3

Gaziantep Üniversitesi/Gaziantep - - - - - - - 1

Gaziosmanpafla Üniversitesi / Tokat - - - - - - - -

Hacettepe Üniversitesi / Ankara - - - 3 2 3 4 6

Harran Üniversitesi / fianl›urfa - - - - - - - 1

‹nönü Üniversitesi / Malatya - - - 4 1 7 5 9

‹stanbul Üniversitesi / ‹stanbul 2 2 2 2 - 1 - 3

‹stanbul Bilgi Üniversitesi / ‹stanbul - - - - - - - -

K›r›kkale Üniversitesi / K›r›kkale - - - - - - - 1

Koç Üniversitesi / ‹stanbul - - - - - - - -

Marmara Üniversitesi / ‹stanbul - - - - - - - 2

Mersin Üniversitesi / Mersin - - - 1 9 3 - 2

Mimar Sinan Üniversitesi / ‹stanbul - - - 4 3 5 - 2

Mu¤la Üniversitesi / Mu¤la - - - - 2 1 - 9

Mustafa Kemal Üniversitesi / Hatay - - - - - - - -

Ni¤de Üniversitesi/ Ni¤de - - - - - - - 4

ODTÜ /Ankara - - - 7 5 4 4 7

Pamukkale Üniversitesi /Denizli - - - - - 1 1 -

Sakarya Üniversitesi / Sakarya - - - - - - - 1

Selçuk Üniversitesi / Konya - - - 3 - 1 - -

S. Demirel Üniversitesi/ Isparta - - - 1 1 1 1 9

Uluda¤ Üniversitesi / Bursa - - - - - 2 - 1

Yüzüncü Y›l Üniversitesi / Van - - - - 1 1 2 1

Tablo-2: Sosyoloji Bölümleri ve Kongrelere Kat›l›m

TSC

Bir

inci

Sosy

oloj

iKon

gres

i(1

950)

Türkiye’de Sosyoloji Bölümleri veSosyoloji Kongrelerine BildiriDüzeyinde ‹fltirak Eden Kat›l›mc› Say›s›

XV.U

lusl

arar

as›S

osyo

loji

Kon

gres

i(19

52)

TSC

‹lm

iSos

yolo

jiK

ongr

esi

(195

7)

I.U

lusa

lSos

yolo

jiK

ongr

esi

(199

3)

II.U

lusa

lSos

yolo

jiK

ongr

esi

(199

6)

III.

Ulu

salS

osyo

loji

Kon

gres

i(2

000)

IV.U

lusa

lSos

yolo

jiK

ongr

esi

(200

3)

V.U

lusa

lSos

yolo

jiK

ongr

esi

(200

6)

bolmufltur. Ankara merkezli sosyolojik çabalar, ‹ÜEF Sosyoloji Bölümü’nün

öncülü¤ünde gerçekleflen kongreleri ve bu alandaki birikimleri es geçmifl,

bakiyesiz bir sayfada 1993’te I. Ulusal Sosyoloji Kongresi ad› alt›nda bir kon-

gre düzenlenerek bu kulvarda yeni(ikinci) bir milat oluflturmufltur.

w Mersin’de yap›lan göç konulu II.Ulusal Sosyoloji Kongresi d›fl›nda sosyoloji

kongrelerinin belirli bir konu dosyas› etraf›nda yo¤unlaflma gösterdi¤ini

söylemek oldukça zordur. Baflka bir ifadeyle sosyoloji kongrelerinin konu

aç›s›ndan genifl bir yelpaze oluflturdu¤unu, tematik bir kümelenmeden zi-

yade genel sosyolojik konular›n ifllendi¤i platformlar oldu¤u söylenebilir.

Kongrelerde tart›fl›lan bildiriler mercek alt›na al›nd›¤›nda ekonomi (%14.1),

göç (%10.3), siyaset (%9.5), kent (%8.3), kimlik (%7.1), metot (%6.1), e¤itim

(%5.5), din (%5.2), iletiflim (%4.1 ) ve aile (%3.5) konular›nda kümelenmele-

rin oldu¤u bir grafik ortaya ç›kmaktad›r. Oranlar› de¤iflmekle birlikte bütün

kongrelerde ekonomik süreçlerin de¤iflen yap›s›, ekonomik olgular›n top-

lumsal yaflamda yaratt›¤› eflitsizlikler, gelir bölüflümü, kalk›nma ve büyüme

kavramlar›n›n iflaret etti¤i problem alanlar› en çok tart›fl›lan konular aras›n-

da yer alm›flt›r.

w Kongrelere kat›l›m oranlar›na bütün bölümler dâhil olmak üzere üniversite-

ler aç›s›ndan bak›ld›¤›nda %10.7 Ankara Üniversitesi, %8.9 Ege Üniversitesi,

%7.1 Hacettepe Üniversitesi, %6.3 Cumhuriyet Üniversitesi, %5.7 ODTÜ,

%4.9 ‹nönü Üniversitesi, %3.9 ‹stanbul Üniversitesi fleklinde bir da¤›l›m or-

taya ç›kmaktad›r. Devlet Planlama Teflkilat›, Baflbakanl›k ve sivil toplum ku-

rulufllar› gibi üniversite d›fl›ndaki kurumlardan kat›l›m ise %5.2 olarak gö-

rülmektedir.

w Sosyoloji kongrelerine sosyoloji bölümlerinden kat›l›m %62.5’lik bir oran

oluflturmaktad›r. Bu oran içinde sosyoloji bölümlerinden kat›l›mc› grafi¤ini

yans›tan Tablo-2’nin verileri çarp›c› bir resim ortaya koymaktad›r. Bo¤aziçi,

Koç, ‹stanbul Bilgi Üniversitesi sosyoloji bölümlerinden hiç kat›l›m olmad›-

¤›; K›r›kkale, Sakarya ve Uluda¤ Üniversitesi sosyoloji bölümlerinden ve ya-

k›n tarihte kurulan di¤er sosyoloji bölümlerinden zay›f bir kat›l›m›n oldu¤u

ortaya ç›kmaktad›r. Geriye kalan %37.5’lik kesitte %13.1 kamu yönetimi ve

siyaset bilimi bölümlerinden, %4.9 e¤itim fakültelerinden, %1.7 ilahiyat fa-

kültesi, %1.6iletiflim fakültesi, %1.4 uluslararas› iliflkiler ve %1.4 oran›nda ise

tar›m ekonomisi bölümlerinden kat›l›m gerçekleflmifltir.

w Bildirilerin %57.8’i teorik, %42.2’si ampirik çal›flma niteli¤i göstermektedir.

Kongrelerdeki aile konulu çal›flmalar›n %78.3’ü, kent sosyolojisi bildirileri-

nin %69.1’i, iletiflim konusunun %59.3’ü, göç sosyolojisinin% 56.7’i, e¤itim

mevzuunun %41.7’si, siyaset konusunun %31.7’si, ekonomi eksenli bildiri-

lerin %51.7’si, kimlik tart›flmalar›n›n % 25.5’i, metot ve literatür konusunun

%7.5’i ampirik çal›flmalar olarak görülmektedir.

TAL‹D, 6(11), 2008, S. Parin710

Kongrelere kat›lanlar›n %19.5’i Prof. Dr., %17.5’i Doç. Dr., %31.1’i Yard. Doç.

Dr., %9.7’si Dr., %19.5’i Arfl. Gör, %2.7’si ö¤retim görevlisi ve uzman olarak

görülmektedir. Farkl› bir okumayla bak›ld›¤›nda doktoras›n› tamamlam›fl

akademisyen oran› %40.8, buna lisansüstü e¤itim aflamas›nda olan araflt›r-

ma görevlisi kategorisini de ekledi¤imizde %60.3’lük bir oran oluflmaktad›r.

Bu tablo kongrelerin fonksiyonel aç›dan akademik yükseltmeler için avan-

tajlar sa¤layan bir zemin oldu¤u gerçe¤ine iflaret etmektedir. Kongrelere ifl-

tirak eden kat›l›mc›lar›n cinsiyet aç›s›ndan da¤›l›mlar› ise %43 kad›n, %57

erkek olarak ortaya ç›kmaktad›r.

w Teknik aç›dan de¤erlendirildi¤inde kongre bildirileri özet kitapç›klar›nda yer

alan bildiri bafll›klar›, kat›l›mc› bilgileri ile makale format›nda yay›mlanan

bildiri bilgileri aras›nda eksik ve örtüflmeyen noktalar bulundu¤unu, kongre

tebli¤lerinin bütünü yay›mlan(a)mad›¤› için kongreler hakk›nda yap›lacak

de¤erlendirmelerin s›n›rl› bir çerçeve içinde kalabilece¤inin alt›n› çizmek

gerekir.


The Congresses of Sociology in Adventure of Sociology in Turkey

Suvat PAR‹N

Abstract

This article aims to underline the main descriptive features of sociology congresses,

both national and international, that were organized within the historical and intel-

lectual scope of a hundred years history of Turkish sociology; to evaluate these activi-

ties within the developmental line of sociology in Turkey; to make evaluations about

the composition of the congresses on the basis of universities, departments, and pa-

pers presented. This article is confined only to the sociology congresses, both natio-

nal and international, organized in Turkey. The evaluations are based on the abstracts

of the papers presented in these congresses, and on the published papers. In statisti-

cal analyses as far as the multi-authored papers are concerned, the number of presen-

tation is considered to be one, and the number of participants is preserved. However,

those academicians who have presented more than one paper in a congress are coun-

ted only once.

Keywords: Sociology, Sociology in Turkey, Congress of Sociology, Sociology Associ-

ation, Hilmi Ziya Ülken.

Toplumbilimin Türkiye Serüveninde Sosyoloji Kongreleri

Suvat PAR‹N

Özet

Bu çal›flman›n amac› Türk sosyoloji tarihinin yüzy›ll›k tarihsel ve düflünsel gövdesi

içinde düzenlenmifl ulusal ve uluslararas› ölçekli sosyoloji kongrelerinin temel betim-

leyici çizgilerini bir dizi içinde belirginlefltirmek, söz konusu aktiviteleri sosyolojinin

Türkiye’deki tarihsel geliflim çizgisi paralelinde yorumlamak, kongre kompozisyonu-

na iliflkin üniversite, bölüm ve bildiri kategorileri çerçevesinde genel de¤erlendirme-

ler yapmakt›r. Çal›flma Türkiye’de düzenlenmifl ulusal ve uluslararas› sosyoloji kon-

greleri ile s›n›rl› bir çerçeveye sahiptir. De¤erlendirmeler kongrelerde sunulan bildiri-

lerin özetleri ve yay›mlanm›fl metinleri üzerinden yap›lm›flt›r. ‹statistiksel analizlerde

çok yazarl› çal›flmalarda bildiri say›s› tek olarak de¤erlendirilmeye al›nm›fl ve kat›l›m-

c› say›s› korunmufltur. Bir kongrede birden fazla bildiri sunan akademisyen say›s› ise

tek kat›l›mc› olarak dikkate al›nm›flt›r.

Anahtar Kelimeler: Sosyoloji, Türkiye’de Sosyoloji, Sosyoloji Kongresi, Sosyoloji Der-

ne¤i, Hilmi Ziya Ülken.

TAL‹D, 6(11), 2008, S. Parin712

toplumbilimin türkiye serüveninde sosyoloji kongreleri yükledi¤i anlam ya da genel olarak...

Documents