toraks bt’de radyasyon dozu

Toraks BT’de Toraks BT’de radyasyon dozuradyasyon dozu

PROF. DR. MACİT PROF. DR. MACİT ARIYÜREKARIYÜREK

HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİHACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİRADYOLOJİ ANABİLİM DALIRADYOLOJİ ANABİLİM DALI

Durum değerlendirmesiDurum değerlendirmesi Diğer görüntüleme yöntemlerindeki birçok Diğer görüntüleme yöntemlerindeki birçok

avantaja rağmen BT süratle gelişmeye devam avantaja rağmen BT süratle gelişmeye devam etmektediretmektedir

Dünyadaki en önemli görüntüleme yöntemidirDünyadaki en önemli görüntüleme yöntemidir

BT’nin kullanımı giderek artış göstermektedirBT’nin kullanımı giderek artış göstermektedir

Radiografide hasta dozları son 10 senede %30’a Radiografide hasta dozları son 10 senede %30’a yakın azalma gösterirken BT’de hasta dozları yakın azalma gösterirken BT’de hasta dozları azalmamıştırazalmamıştır

Radiology 2003;

228:15-21

USAUSA

Tanısal Tanısal radyolojik radyolojik işlemler işlemler içindeki oranıiçindeki oranı

Tanısal Tanısal radyolojide radyolojide toplam efektif toplam efektif doz içindeki doz içindeki oranıoranı

19901990 %6.1%6.1 ??

19991999 %11.1%11.1 %67%67

Büyük BritanyaBüyük Britanya

Tanısal Tanısal radyolojik radyolojik işlemler işlemler içindeki oranıiçindeki oranı

Tanısal Tanısal radyolojide radyolojide toplam efektif toplam efektif doz içindeki doz içindeki oranıoranı

19891989 %2%2 %20%20

19951995 %4%4 %40%40

Radyasyona bağlı Radyasyona bağlı malignansimalignansi

Her mSv için kansere yakalanma Her mSv için kansere yakalanma riski riski

5/100,0005/100,000

Küçük çocuklarda 3 misli artarKüçük çocuklarda 3 misli artar

Yaşlılarda aynı oranda azalırYaşlılarda aynı oranda azalır

Estimated risks of radiation-induced Estimated risks of radiation-induced fatal cancer from pediatric CT. AJR fatal cancer from pediatric CT. AJR

2001; 176:289-2962001; 176:289-296

15 yaş altı çocuklar15 yaş altı çocuklar

600,000 abdominal ve beyin BT/yıl600,000 abdominal ve beyin BT/yıl

Bu bireylerin içinden 500 kişi BT’de Bu bireylerin içinden 500 kişi BT’de verilen radyasyona bağlı kanserden verilen radyasyona bağlı kanserden öleceklerdiröleceklerdir

Tüm hayat boyunca malignansi riski: Tüm hayat boyunca malignansi riski: 1/3-41/3-4

X-ışınlarına bağlı malignansiler X-ışınlarına bağlı malignansiler hemen oluşmadığından oluşan hemen oluşmadığından oluşan malignansilerin x-ışınını bağlı olup malignansilerin x-ışınını bağlı olup olmadığını göstermek güçtür.olmadığını göstermek güçtür.

X-ışını etkileriX-ışını etkileri

Deterministik etki (hücre ölümü)Deterministik etki (hücre ölümü) Girişimsel işlemlerGirişimsel işlemler

TIPSSTIPSS Kardiyolojide girişimsel işlemlerKardiyolojide girişimsel işlemler

Stokastik etki (mutasyonlar)Stokastik etki (mutasyonlar) KanserKanser Herediter etkilerHerediter etkiler

69 yaşında erkek hasta. Sol koroner artere 30 saat içinde iki kez anjioplasti işlemi yapılmış. İşlemden sonra yaklaşık olarak 1-2 ay geçmiş. Sol skapula üstünde ülserasyonlar. AJR 2001; 177:3–11

49 yaşında kadın hasta. Radyofrekans kardiak kateter ablasyonudan 6.5ay sonrası humerusta derin ülserasyonlar

AJR 2001; 177:3–11

49 yaşında erkek, karaciğer sirozu, tedavilere cevap vermeyen üst GIS kanaması. 3 TIPS işlemi yapılmış.

22. ay 23. ay

AJR 2001; 177:3–11

BT teknolojisindeki BT teknolojisindeki gelişmelergelişmeler

Tek kesitli BT Tek kesitli BT

Çok kesitli Çok kesitli (bir tam dönüşte birden (bir tam dönüşte birden fazla kesit alabilen)fazla kesit alabilen) BT cihazları BT cihazları 2, 4, 6, 8, 10, 16, 32, 40, 64, … kesit 2, 4, 6, 8, 10, 16, 32, 40, 64, … kesit

alabilen BT cihazlarıalabilen BT cihazları

Kullanım neden arttı?Kullanım neden arttı? 20 yıl önce bir toraks tetkiki dakikalar 20 yıl önce bir toraks tetkiki dakikalar

sürerken, şimdi tek bir nefes tutma ile sürerken, şimdi tek bir nefes tutma ile bitmektedir.bitmektedir.

BT floroskopi geliştirildi. Ultrason BT floroskopi geliştirildi. Ultrason eşliğinde yapılan bazı girişimsel işlemler eşliğinde yapılan bazı girişimsel işlemler şimdi BT floroskopi ile yapılıyorşimdi BT floroskopi ile yapılıyor

BT ile kitle (akciğer kanseri) taramaları BT ile kitle (akciğer kanseri) taramaları

ICRP Publication 87

Doz neden arttı…?Doz neden arttı…? Radyografide doz çok artınca film Radyografide doz çok artınca film

siyahlaşır; BT’de ise daha iyi bir siyahlaşır; BT’de ise daha iyi bir görüntü elde edilirgörüntü elde edilir

Tektik sırasında daha büyük bir Tektik sırasında daha büyük bir bölgeyi incelemebölgeyi inceleme

Çok kesitli BT cihazlarında aynı Çok kesitli BT cihazlarında aynı bölgenin tekrar x-ışınına maruz bölgenin tekrar x-ışınına maruz kalmasıkalması

BT tetkiklerinin tekrar edilmesiBT tetkiklerinin tekrar edilmesiICRP Publication 87

Doz neden arttı…?Doz neden arttı…?

Çocuklarda ve erişkinde aynı Çocuklarda ve erişkinde aynı değerlerin (mAs, kV, süre) değerlerin (mAs, kV, süre) kullanılmasıkullanılması

Pelvis için kullanılan değerlerin Pelvis için kullanılan değerlerin abdomen ve toraks için de abdomen ve toraks için de kullanılmasıkullanılması

ICRP Publication 87

BT’de doz nedir? Ne kadar BT’de doz nedir? Ne kadar yüksektiryüksektir

Toraks BT’de alınan Toraks BT’de alınan

radyasyon dozu iki yönlü radyasyon dozu iki yönlü

akciğer grafisinde alınan akciğer grafisinde alınan

dozun 50-450 katı kadardır.dozun 50-450 katı kadardır.

Efektif dozların karşılaştırılması (mSv)

PA akciğer grafisiPA akciğer grafisi 0.050.05

Konvansiyonel toraks BTKonvansiyonel toraks BT 7.07.0

Spiral BT pitch 1Spiral BT pitch 1 7.07.0

YÇBT 10 mm ara ileYÇBT 10 mm ara ile 0.70.7

Düşük doz YÇBTDüşük doz YÇBT 0.020.02

Konvansiyonel pulm. Konvansiyonel pulm. anjiografianjiografi

9.09.0

Digital pulm. anjiografiDigital pulm. anjiografi 6.06.0

Yıllık doğal radyasyonYıllık doğal radyasyon 2.52.5

Beyin BT

Lens Tiroid Meme Overler Testis

50 1.9 0.03 * * mGy

Servikal vertebralar


0.62 44 0.09 * * mGy

Toraks BT


0.14 2.3 21 0.08 * mGy

Abdomen BT


* 0.05 0.72 8 0.7 mGy

Pelvis BT


* * 0.03 23 1.7 mGy

Spiral BT’de doz artmakta Spiral BT’de doz artmakta mıdır?mıdır?

Tetkik sırasında seçilen faktörlere Tetkik sırasında seçilen faktörlere bağlıdırbağlıdır

Teorik olarak hasta dozunu azaltmak Teorik olarak hasta dozunu azaltmak mümkün olmakla birlikte; pratikte mümkün olmakla birlikte; pratikte seçilen faktörlere bağlı olarak hasta seçilen faktörlere bağlı olarak hasta dozu artmaktadır (tetkik edilen dozu artmaktadır (tetkik edilen bölge, mAs, pitch, kesit kalınlığı)bölge, mAs, pitch, kesit kalınlığı)

ICRP Publication 87

Spiral BT’de doz artmakta Spiral BT’de doz artmakta mıdır?mıdır?

Konvansiyonel BT ile elde olunan Konvansiyonel BT ile elde olunan

tek kesitlerde alınan doz ile tek tek kesitlerde alınan doz ile tek

kesitli Spiral BT’de alınan dozlar kesitli Spiral BT’de alınan dozlar

arasında fark yoktur (pitch değeri arasında fark yoktur (pitch değeri

1).1).

ICRP Publication 87

Çok kesitli BT’de doz Çok kesitli BT’de doz nedir?nedir?

Çok kesitli BT cihazlarında %10-30 Çok kesitli BT cihazlarında %10-30

kadar doz artışı olabilmektedirkadar doz artışı olabilmektedir

ICRP Publication 87

Çok kesitli BT ve tek kesitli BTÇok kesitli BT ve tek kesitli BT

Çok kesitli BT’de doz Çok kesitli BT’de doz artmasınını nedenleri:artmasınını nedenleri:

Dedektör elemanları arasındaki Dedektör elemanları arasındaki

boşluklarboşluklar

Fokal spotun penumbrasının etkisiFokal spotun penumbrasının etkisi

Fokal spotun hareketiFokal spotun hareketi

ICRP Publication 87

Çok kesitli BT’ler arasında doz farkı Çok kesitli BT’ler arasında doz farkı var mıdır?var mıdır?

4 kesitli BT cihazında alınan doz 16 4 kesitli BT cihazında alınan doz 16

kesitli veya 32 kesitli BT kesitli veya 32 kesitli BT

cihazlarında alınan dozdan daha cihazlarında alınan dozdan daha

fazladır.fazladır.

ICRP Publication 87

BT’de doz ölçümleriBT’de doz ölçümleri

CTDICTDIww= Computed tomograpy dose = Computed tomograpy dose

index (mGy)index (mGy)

DLP= Dose-length product (mGy DLP= Dose-length product (mGy ** cm) cm)

Effective dose= (mSv)Effective dose= (mSv)


CTDICTDIww= Computed tomograpy dose = Computed tomograpy dose

index (mGy)index (mGy)


DLP= Dose-length product (mGy DLP= Dose-length product (mGy ** cm) cm)

((Doz uzunluk çarpımıDoz uzunluk çarpımı))

Hastaya verilen tüm tetkik dozun Hastaya verilen tüm tetkik dozun ölçülmüdürölçülmüdür

Lokal doz ile tarama uzunluğunun Lokal doz ile tarama uzunluğunun çarpımıdırçarpımıdır


DLP= Doz uzunluk çapımıDLP= Doz uzunluk çapımı Kontrastsız ve kontrastlı toraks BT Kontrastsız ve kontrastlı toraks BT

incelemeleriincelemeleri Nodülün kontrast tutulumuna yönelik Nodülün kontrast tutulumuna yönelik

dinamik BT: kontrastsız, 1. dk, 2. dk, 3. dk, dinamik BT: kontrastsız, 1. dk, 2. dk, 3. dk, 4. dk,4. dk,


Effective dose= (mSv)Effective dose= (mSv) Hastanın radyasyon riskinin tahminine Hastanın radyasyon riskinin tahminine

yararyarar HesaplamadaHesaplamada

Bilgisayar programları kullanarak Bilgisayar programları kullanarak hesaplanırhesaplanır

Kadın ve erkek cinsiyeti, organlar, Kadın ve erkek cinsiyeti, organlar, anatomik bölge, z-aksisianatomik bölge, z-aksisi

Bazı gözlemlerBazı gözlemler Radyologlar dahil olmak üzere Radyologlar dahil olmak üzere

doktorların çoğu, modern ve hızlı BT doktorların çoğu, modern ve hızlı BT cihazlarının daha az radyasyon dozu cihazlarının daha az radyasyon dozu verdiğini düşünmektelerverdiğini düşünmekteler

““Zaman” ve “radyasyon dozu” bir biri ile Zaman” ve “radyasyon dozu” bir biri ile orantılı değildir. orantılı değildir.

Günümüzde x-ışın tüpleri daha güçlü Günümüzde x-ışın tüpleri daha güçlü hale gelmiştir. Çok kısa süre tatminkar hale gelmiştir. Çok kısa süre tatminkar bir tetkik yapılmasını sağlayacak şekilde bir tetkik yapılmasını sağlayacak şekilde yüksek dozda x-ışını oluşturmaktadırlar.yüksek dozda x-ışını oluşturmaktadırlar.

ICRP Publication 87

Modern BT cihazlarını kısıtlayan ana Modern BT cihazlarını kısıtlayan ana faktör radyasyon ekspojurudur faktör radyasyon ekspojurudur

BT tetkiklerinde hasta dozu BT tetkiklerinde hasta dozu için ne yapılmalı?için ne yapılmalı?

ICRP Publication 87

Toraks BT tetkiklerinde Toraks BT tetkiklerinde hasta dozunu azaltmak için hasta dozunu azaltmak için

ne yapılmalı?ne yapılmalı?

ICRP Publication 87

BT tetkiklerinde X-ışın tüpünün akımını BT tetkiklerinde X-ışın tüpünün akımını

ve zamanı artırmak görüntü kalitesinin ve zamanı artırmak görüntü kalitesinin

daha da artmasına neden olur. Bu aynı daha da artmasına neden olur. Bu aynı

zamanda hastanın aldığı dozu da zamanda hastanın aldığı dozu da

artırmaktadır.artırmaktadır.

Miliamper ve saniye (mAs)Miliamper ve saniye (mAs)

mAs ve kV nedir?mAs ve kV nedir?

100 mA yerine 200 100 mA yerine 200 mAmA

Doz iki misli artarDoz iki misli artar

Miliamper Miliamper değişmeden değişmeden zamanı artırmakzamanı artırmak

Aynı oranda artarAynı oranda artar

kVp yi 120 den kVp yi 120 den 140’a çıkartmak140’a çıkartmak

%30-40 artar%30-40 artar

BT tetkiklerinde amaç çok kaliteli BT tetkiklerinde amaç çok kaliteli görüntüler elde etmek değildir.görüntüler elde etmek değildir.

BT tetkiklerinde amaç tanısal BT tetkiklerinde amaç tanısal yönden yeterli görüntüler elde yönden yeterli görüntüler elde etmektir.etmektir.

Hastanın aldığı doz azaltılırken Hastanın aldığı doz azaltılırken tanısal yönden yetersiz, tanı ve tanısal yönden yetersiz, tanı ve tedavinin gecikmesine neden olacak tedavinin gecikmesine neden olacak tetkikler yapılmamalıdır.tetkikler yapılmamalıdır.

Çoğu zaman doz %50 azaltılarak Çoğu zaman doz %50 azaltılarak tanısal yönden yeterli tetkikler tanısal yönden yeterli tetkikler yapılabiliryapılabilir

Aort diseksiyonu araştırılmasında Aort diseksiyonu araştırılmasında kontrastlı kesitler öncesi kontrastsız kontrastlı kesitler öncesi kontrastsız kesitler alınması hasta dozunu iki kesitler alınması hasta dozunu iki misli arttırır.misli arttırır.

Kontrast öncesi kesitler 10 mm ara Kontrast öncesi kesitler 10 mm ara ile ince kesitler halinde alınırsa doz ile ince kesitler halinde alınırsa doz %10’a düşebilir%10’a düşebilir

Takip amaçlı tetkiklerTakip amaçlı tetkikler

Klinisyen ve radyolog bir araya gelip Klinisyen ve radyolog bir araya gelip konuşmalı: Takip gerekli mi?konuşmalı: Takip gerekli mi?

Takip gerekli ise sadece takip edilen Takip gerekli ise sadece takip edilen nodüle yönelik olarak sınırlı bir bölge nodüle yönelik olarak sınırlı bir bölge incelenebilirincelenebilir

Takip tetkikleri düşük mA ile Takip tetkikleri düşük mA ile yapılabiliryapılabilir

Akciğer grafileri yeterli ise takip Akciğer grafileri yeterli ise takip akciğer grafileri ile de yapılabilirakciğer grafileri ile de yapılabilir

Çocuk ve erişkin hastaÇocuk ve erişkin hasta

Çocuklarda erişkin hastalara verilen Çocuklarda erişkin hastalara verilen doz verilmemelidoz verilmemeli

Vücut yapısına göre %45’e kadar doz Vücut yapısına göre %45’e kadar doz değişimi yapılabilir.değişimi yapılabilir.

Toraks BT’de koruyucu Toraks BT’de koruyucu önlemlerönlemler

Meme Meme dokusudokusu

Bizmut Bizmut korumakoruma

%57 %57

Tiroid Tiroid dokusudokusu

Bizmut Bizmut korumakoruma

%74.2%74.2

Düşük Doz BTDüşük Doz BT Genç hastalarGenç hastalar İyi huylu hastalıklarİyi huylu hastalıklar Takip tetkikleriTakip tetkikleri Akciğer kanser taramalarıAkciğer kanser taramaları Asbestoz’a bağlı plevra lezyonlarıAsbestoz’a bağlı plevra lezyonları Pulmoner nodüllerin saptanmasında ve Pulmoner nodüllerin saptanmasında ve

takibinde (5 mm den büyük lezyonlarda)takibinde (5 mm den büyük lezyonlarda) BT eşliğinde girişimsel işlemler (biyopsi, BT eşliğinde girişimsel işlemler (biyopsi,

drenaj)drenaj)

BT dışı yöntemler: MRGBT dışı yöntemler: MRG

Aort hastalıkları (diseksiyon, Aort hastalıkları (diseksiyon, hematom)hematom)

Aortanın konjenital anomalilerinin Aortanın konjenital anomalilerinin araştırılması araştırılması Aortik ark anomalileriAortik ark anomalileri

Pulmoner embolilerPulmoner emboliler Toraks kemik yapısı, mediasten, kalp, Toraks kemik yapısı, mediasten, kalp,

büyük damarlar, akciğer hiluslarıbüyük damarlar, akciğer hilusları Plevra patolojileriPlevra patolojileri

BT dışı yöntemler: Fonksiyonel BT dışı yöntemler: Fonksiyonel MRGMRG

Ventilasyon ve perfüzyon çalışmaları Ventilasyon ve perfüzyon çalışmaları (araştırma evresinde)(araştırma evresinde)

BT dışı yöntemler: USBT dışı yöntemler: US

Kosta kırıklarıKosta kırıkları Plevral sıvı ve plevral patolojilerPlevral sıvı ve plevral patolojiler Perikardial sıvıPerikardial sıvı Girişimsel işlemlerGirişimsel işlemler Diafragma patolojileriDiafragma patolojileri

Radyasyon kaynakları ve etkileri Radyasyon kaynakları ve etkileri ile ilgili ilave Web siteleri (ICRP ile ilgili ilave Web siteleri (ICRP

tarafından önerilen)tarafından önerilen) European CommissionEuropean Commission (radiological protection pages): (radiological protection pages):

europa.eu.int/comm/environment/radproteuropa.eu.int/comm/environment/radprot

International Atomic Energy Agency:International Atomic Energy Agency: www.iaea.orgwww.iaea.org

International Commission on Radiological International Commission on Radiological Protection:Protection: www.icrp.orgwww.icrp.org

United Nations Scientific Committee on the United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation:Effects of Atomic Radiation: www.unscear.orgwww.unscear.org

World Health Organization:World Health Organization: www.who.intwww.who.int

ICRP Publication 87

toraks bt’de radyasyon dozu

Documents