trening funkcjonalny w przygotowaniu - michalficon.pl · ruchów w łańcuchu kinetycznym. kiedy...
TRANSCRIPT
1
Wyższa Szkoła Edukacja w Sporcie
Instytut Sportu i Rekreacji w Warszawie
Kierunek Wychowanie Fizyczne
Specjalność: trenersko - menedżerska
Krzysztof Gadomski
Nr 3232
Trening funkcjonalny w przygotowaniu
motorycznym młodych zawodników tenisa
ziemnego.
Projekt licencjacki wykonany pod kierunkiem:
mgr Michał Ficoń
Warszawa 2016
2
SPIS TREŚCI
1. Literatura przedmiotu 3
1.1 Tenis Ziemny - historia i zasady 3
1.2 Tenis Ziemny - wymagania motoryczne 5
1.3 Tenis Ziemny - urazowość 8
1.4 FMS - Functional Movement Screen 13
1.5 Trening Funkcjonalny 19
2. Cel pracy i pytania badawcze 22
2.1 Cel pracy 22
2.2 Hipoteza i pytania badawcze 22
3. Materiał i metody badawcze 23
3.1 Materiał badany - Kajetan Kossakowski 23
3.2 Metody badawcze - obserwacja, analiza statystyczna 24
4. Wyniki i analiza 26
4.1 Wyniki 26
4.2 Analiza wyników 27
5. Dyskusja i wnioski 34
Bibliografia
Spis fotografii, rysunków i tabel
Załączniki:
Prezentacja multimedialna
Płyta CD z materiałem Video
3
1. LITERATURA PRZEDMIOTU
1.1 Tenis Ziemny - historia i zasady
Tenis ziemny to sport całego życia który można zacząć trenować
w każdym wieku. Obecnie to zdecydowanie najbardziej popularny sport
indywidualny świata oraz jedna z najszybciej rozwijających się dyscyplin
sportu w Polsce:
Wyk. 1 Liczba osób ćwiczących w klubach tenisowych w Polsce w latach 2002-2013.
GUS
Gra rozgrywana na korcie tenisowym z udziałem dwóch przeciwników lub
dwóch par przeciwników, polegająca na przebijaniu rakietą tenisową piłki
ponad siatką na pole przeciwnika, w sposób utrudniający jej odbiór. Piłkę
można przebić, zanim dotknie ona podłoża lub po jednym odbiciu. Mecz
tenisowy dzieli się na sety, one na gemy, które składają się z punktów.
Większość meczów tenisowych rozgrywa się do momentu wygrania przez
jednego z zawodników dwóch setów. W kilku przypadkach mecze
mężczyzn gra się do wygrania przez jednego z zawodników trzech setów.
Tenis ziemny to spadkobierca tzw. "gry dłonią". Pierwsze wzmianki
o tej grze pochodzą z XIV-wiecznej Francji. Współczesna wersja tenisa
4
ziemnego powstała w Anglii pod koniec XX wieku. W 1913 roku powstała
Międzynarodowa Federacja Tenisa - ITF. Na ziemiach polskich tenis
ziemny pojawił się w drugiej połowie XIX wieku. Polski Związek
Tenisowy powstał w 1921 i w tym samym roku odbyły się pierwsze
Mistrzostwa Polski. Tenis był jedną z dziewięciu dyscyplin w ramach
których rywalizowali sportowcy podczas pierwszych nowożytnych Igrzysk
Olimpijskich w 1896. Tenis wypadł z programu igrzysk po roku 1924.
Wrócił do niego w 1988 podczas olimpiady w Seulu.
Największymi turniejami tenisowymi są zaliczane do tzw. Wielkiego
Szlema: Wimbledon, US Open, Roland Garros, Australia Open, oraz
turnieje Master dla Pań i Panów - pierwsza 8 wg rankingu. Obecnie do
największych gwiazd światowego tenisa należą Novak Djokovic, Roger
Federer i Rafael Nadal, wśród kobiet Serena Williams i Maria Szarapowa.
Do najlepszych polskich graczy w historii należą:
Fot.1 Agnieszka Radwańska – najlepsza polska tenisistka ostatnich lat
Agnieszka Radwańska; zwyciężczyni Masters Kobiet 2015,
finalistka Wimbledonu
Jadwiga Jędrzejewska; finalistka singla Wimbledonu, Rolland
Garros, US Open, zwyciężczyni debla Rolland Garros 1939
5
Wojciech Fibak; zwycięzca deblowego Australian Open 1978
Łukasz Kubot; zwycięzca debla Australian Open 2014
1.2 Tenis ziemny – wymagania motoryczne
Tenis ziemny to sport o acyklicznym charakterze, zmiennej
intensywności oraz różnym czasie trwania działań ruchowych.
Wypracowanie prawidłowych wzorców ruchowych ma decydujące
znaczenie dla odniesienia sukcesu w tenisie. Tenis ziemny wymaga od
zawodnika rozwiniętych wszystkich cech motorycznych. Najważniejsze
z nich to: koordynacja ruchowa, szybkość i zwinność. Jednak podstawą jest
odpowiedni poziom wytrzymałości tlenowej, siły i gibkości całego ciała i
poszczególnych jego elementów. Należy skoordynować szybkość gry przy
zachowaniu regularności i dokładności w wielogodzinnych spotkaniach.
Wymaga to odpowiedniego przygotowania wytrzymałości tlenowej
i beztlenowej. Przygotowanie fizyczne powinno sięgać połowy objętości
treningów, mając charakter koordynacyjno-szybkościowy, wydolnościowy,
siłowy, stabilizacyjny oraz kształtujący gibkość.
W planowaniu treningu powinno uwzględniać się specyfikę gry: czas
trwania akcji 4-10 s lub 10 – 20s, sporadycznie więcej, przerwy między
punktami ok. 20 sekund, przerwy na zmianę stron 90s.
Analizy meczowe wykazują że stosunek między wysiłkiem
a odpoczynkiem wynosi od 1:1 do 1:4. Rzeczywisty czas gry podczas
meczu trwa 0d 10 do 25 % na kortach twardych i 20-35% na kortach
ziemnych. Intensywność gry wynosi 70-90% maksymalnej mocy tlenowej
a poziom mleczanu sięga 9-10 milimoli/l. Powodem tych wyników jest
szybki agresywny styl gry wymagający wysokiej sprawności systemu
beztlenowego. W przygotowaniu motorycznym należy uwzględnić także
6
ilość meczów w jednym turnieju (1-7), turniejów w sezonie (20-30) oraz
ogólną liczbę spotkań (100-200) z uwzględnieniem spotkań deblowych.
Pierwszym elementem tej układanki jest wytrzymałość tlenowa.
Dobrym wskaźnikiem kierującym charakter treningu kondycyjnego jest
średni dystans pokonywany na kortach ziemnych gdzie trwają najdłuższe
wymiany: 2720 m u mężczyzn oraz 1236 m u kobiet (Królak, 1998).
Kolejnym wskaźnikiem jest ilość pokonywanych krótkich odcinków: do
4m – 72,27 %, 4,5m-8,5m – 26,25 %, 9m i więcej – 1,33 %. Liczba
startów, wyskoków do serwisu, do-ślizgów i dobiegów, returnów,
zatrzymań, ponownych startów - najczęściej ze zmianą kierunku oraz
szybkości biegu: średnio 665m w meczu i 20 m podczas gema (Królak).
Wymaga to głównie pracy beztlenowej - przystosowanie organizmu do
szybkiej resyntezy ATP.
Zawodnik przy powyższych wymaganiach musi umieć dobiec do
piłki odpowiednio wcześniej i stabilnie się zatrzymać. Wymaga to
odpowiedniego czasu reakcji (0,2 s u najlepszych), pracy nóg, stabilizacji
więzadłowo-mięśniowej, szybkiej oceny wzrokowej nadlatującej piłki.
Każdy rozegrany punkt obejmuję stałe ruchy, krótkie sprinty, i częste
zmiany kierunku na które wpływ mają: pozycja wyjściowa, położenie
środka ciężkości, praca rąk i nóg, siłą maksymalna, moc i koordynacja. Na
każdy punkt przypada średnio 3-5 zmian, co średnio daję około 500 zmian
kierunku podczas meczu singlowego. Mecze rozgrywane są często
powyżej 3 godzin, wymagają odpowiedniej sprawności układu
krążeniowo-oddechowego. Szybkość i zwinność muszą być rozwijane
z podobną, często wyższą intensywnością, objętością podczas treningu.
Liczba uderzeń wynosi około 500 na mecz - 2,5 na punkt oraz 15 na
gem. Wymaga to odpowiedniego poziomu siły dynamicznej i elastyczności
włókien mięśniowych. Siła uderzenia wymaga usprawnienia sprzężenia
ruchów w łańcuchu kinetycznym. Kiedy uderza się piłkę, stopy napierają
7
na podłoże a ono je odpycha. Dzięki temu przenosi się siłę z jednej części
ciała do następnej - przez nogi, biodra, tułów i ramiona aż do rakiety
(Kovacs, 2012). Odpowiednio duży zakres ruchu w stawach oraz
rozciągliwość mięśni, czyli skurcz ekscentryczny pomaga „naładować”
poszczególne części ciała energią przed uderzeniem. Niezbędny do
mocnego uderzenia jest odpowiedni poziom siły całego układu
mięśniowego zawodnika.
W treningu tenisistów musimy zwrócić uwagę na kompleksowość
ćwiczeń. Dominująca część ciała jest znacznie bardziej zaangażowana
podczas każdego uderzenia. Z tego powodu, oprócz trenowania strony
dominującej, musimy zadbać także o stronę niedominującą, aby uzyskać
równowagę mięśniową i zapobiec urazom. Ważne aby podczas treningu
zrównoważyć górną i dolną część ciała, prawą i lewą stronę a także tył oraz
przód.
8
1.3 Tenis ziemny – urazowość
Badania opublikowane przez British Journal of Sports Medicine,
wykonane na tenisistach w wieku 10-18 lat wskazały na występowanie
6,9 interwencji medycznych na każde 1000 rozegranych meczy.
Najczęstszymi przyczynami kontaktu z fizjoterapeutą lub lekarzem były
dysfunkcje mięśni (skurcze, naciągnięcia, naderwania) stanowiące 65,36%
wszystkich zgłoszonych urazów. Skręcenia stawów skokowo-goleniowych
dotknęło 4,28% poszkodowanych, a bólu dolnego odcinka kręgosłupa, na
poziomie kręgów L1-L5 i S1 doznało 3,57% młodych sportowców.
Fot.2 Pomoc fizjoterapeuty w trakcie gry – Wimbledon 2013
Królak i Zieliński podają następujący rozkład urazowości:
kończyny górne 42,8%
kończyny dolne 34,9%
tułów 22,2%
Wyróżniają także poszczególne grupy ze względu na przyczyny
dolegliwości:
uszkodzenia mięśni i ścięgien 49,1%
skręcenia stawów 18,8%
9
bolesność bez wyraźnej przyczyny 11,1%
inne uszkodzenia stawów 7,9%
stłuczenia 7,9%
zwichnięcia stawów 4,8%
pęknięcia i złamania kości 3,2%.
Najczęstsze kontuzje wg Guzowskiego:
„Łokieć tenisisty” - zespół bólowy tkanek miękkich położonych
bocznie w stosunku do stawu łokciowego, pochodzący najczęściej z
uszkodzonego przyczepu mięśnia prostownika wspólnego palców,
który przyczepia się do nad-kłykcia bocznego kości ramiennej.
„Konflikt pod barkowy” - polega na zwężeniu się przestrzeni między
barkowej i tarcia struktur jedna o drugą.
Jedną z przyczyn jest zachwianie równowagi mięśniowej. Specyfika
techniki tenisowej prowadzi do silnie rozbudowanych mięśni z przodu
barku (piersiowy większy i mniejszy, przednia część naramiennego)
i słabiej rozwiniętych, dużo rozciąganych mięśni mieszczących się po jego
stronie tylnej (nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, obły mniejszy
i większy, tylna część naramiennego). Kolejnym czynnikiem mogącym
prowadzić do cieśni pod-barkowej jest niestabilność łopatki. Zaburzona
postawa ciała (barki wysunięte w przód, przygarbione plecy) czy
ograniczenie rotacji wewnętrznej w stawie ramiennym (obkurczenie tylnej
ściany torebki stawowej) również zwiększają ryzyko wystąpienia
niestabilności i kontuzji barku.
Skręcenie stawu skokowego - do skręcenia kostki najczęściej
dochodzi w mechanizmie inwersyjnym (90 proc. wszystkich przypadków),
czyli wtedy, gdy boczna krawędź stopy „podwija się” pod ciężarem ciała.
Możemy mieć wtedy do czynienia z ostrymi skręceniami stawów
skokowych oraz niestabilnością funkcjonalną. Niestabilność funkcjonalna
10
jest utrzymującym się stanem poczucia niestabilności stawu i/lub
nawracającymi skręceniami (tzw. nawykowymi). Przyczyna leży zwykle
w uszkodzeniu znajdujących się w mięśniach i więzadłach receptorów,
wiotkości kompleksu torebkowo-więzadłowego, obniżeniu siły
mięśniowej, chronicznemu zapaleniu błony maziowej czy ograniczeniu
ruchomości.
Bóle kolan są dolegliwością często dotykającą tenisistów. Wynika ze
specyfiki gry - biomechaniki ruchu zawodnika na korcie. Kolano jest
obciążone znacznymi siłami koślawiącymi i rotacyjnymi. Urazy kolan
stanowią około 19 proc. wszystkich kontuzji tenisowych. Większość z nich,
bo aż 70 proc., jest skutkiem nagłego urazu, natomiast pozostała część
powstaje w wyniku przeciążenia tkanki, która nie miała odpowiednio
długiego czasu na odpoczynek. Wewnętrznymi urazami kolana są
uszkodzenia łąkotek, chrząstki stawowej i więzadeł.
Bóle w okolicach rzepki – ok. 16% młodych tenisistów doświadcza tego
rodzaju problemów. Mogą być spowodowane:
Boczne przyparcie rzepki - powoduję rozwinięcie się
chondromolacji, czyli choroby polegającej na niszczeniu chrząstki
stawowej, charakteryzująca się zgrzytaniem podczas ruchu, tępym
bólem w przedniej części kolana pojawiającym się w trakcie gry.
„Kolano biegacza” - nadmierne tarcie pasma biodrowo-
piszczelowego o nad-kłykieć boczny kości udowej. Częstą
przyczyną tego schorzenia jest za mała ruchomość stawu skokowego
dolnego, szpotawe kolana lub osłabienie odwodzicieli biodra
i mięśnia czworogłowego uda.
„Kolano skoczka” - czyli uraz przeciążeniowy więzadła rzepki,
dotyka 11 proc. wszystkich tenisistów. Naturą tego problemu nie jest
stan zapalny, lecz zmiany zwyrodnieniowe więzadła rzepki,
spowodowane licznymi mikro-uszkodzeniami.
11
Choroba Osgood-Schlattera - jest jałową martwicą guzowatości
kości piszczelowej (miejsce przyczepu więzadła rzepki do piszczeli)
i dotyczy młodych tenisistów, szczególnie w trakcie okresu skoku
pokwitaniowego. Przyczep końcowy mięśnia czworogłowego uda
jest bolesny w dotyku, ucieplony i obrzmiały. Dolegliwości
pojawiają się podczas klęczenia i przy podejmowaniu aktywności
sportowej, szczególnie przy zagrywaniu niskich wolejów.
Dolegliwość bólowa kolana, w dużym stopniu może mieć związek
z budową stawów kolanowych oraz zachwianą równowagą
biomechaniczną w obrębie stawów biodrowych. Źródła bólu często
zlokalizowane są w miejscach odległych. Nieskompensowane wady
posturalne (koślawość, szpotawość kolan lub stawów skokowych) u osób
nie uprawiających sportu mogą nie stanowić problemu, z uwagi na niską
wartość przeciążeń. W chwili wzrostu aktywności fizycznej, objawiającej
się okresowym i intensywnym obciążaniem niewłaściwie zbalansowanych
struktur, dochodzi do mikro-urazów. Kumulacja mikro-urazów i ciągła
praca w niewłaściwym łańcuchu biomechanicznym, doprowadzają do
wzrostu napięcia tkanek, a w konsekwencji dolegliwości bólowych.
Syndrom pasma biodrowo-piszczelowego ITBS. Pasmo biodrowo-
piszczelowe jest strukturą mięśniowo-powięziową biegnącą od kolca
biodrowego przedniego górnego do kłykcia bocznego piszczeli. Większość
pasma stanowi powięź szeroka uda napinana w części biodrowej przez
niewielki (około 5-7 cm długości) mięsień naprężacz powięzi szerokiej
uda. Zespół bólowy pasma biodrowo-piszczelowego koncentruje się
w bocznym przedziale stawu kolanowego, uda i goleni, i często towarzyszy
mu tkliwość w bocznej części kolana. Ból w przebiegu ITBS pojawia się
zwykle podczas aktywności fizycznej, nierzadko u osób aktywnych
biegaczy czy tenisistów, i narasta w wyniku zgięcia kolana do kąta 20-30
stopni. Ulgę może przynieść jego wyprost.
12
Najczęstsze przyczyny:
koślawość stawu skokowego
koślawość stawu kolanowego
brak równowagi mięśniowej pomiędzy grupą prostowników
i zginaczy kończyny dolnej
osłabienie mięśnia pośladkowego średniego.
13
1.4 FMS - Functional Movement Screen
FMS to kompleksowy test stosowany w fizjoterapii i sporcie,
służący do oceny funkcjonalności ruchowej badanych oraz jakości ruchu.
Test ten jest wiarygodnym narzędziem do szybkiej i prostej oceny
funkcjonalnej, służącej do określenia ryzyka urazu u osób o różnym
potencjale i aktywności ruchowej.
Głównymi możliwymi przyczynami kontuzji są: wcześniejsze urazy,
deficyty w zakresie funkcjonalnej ruchomości i stabilności, zwiększona
masa ciała, obecność funkcjonalnych asymetrii ruchowych oraz zaburzenia
równowagi statycznej i dynamicznej.
Test FMS składa się z 7 zadań ruchowych które poddane są ocenie
według określonych wzorców. Ich prawidłowe wykonanie wymaga
odpowiedniego zakresu ruchu w stawach, siły mięśniowej, koordynacji
ruchowej, stabilności oraz propriocepcji na określonym poziomie. Te
wzorce ruchowe mają charakter wielostawowy oraz wielopłaszczyznowy
angażujący cały układ mięśniowy. Dzięki temu ocena jest kompleksowa
i pomaga określić słabe ognia łańcucha kinematycznego, stabilność lokalną
oraz globalną, ruchomość stawów, koordynację mięśniową-nerwową. Ten
system badania opracował Amerykanin Gray Cook - fizjoterapeuta,
specjalista w dziedzinie treningu funkcjonalnego, treningu przygotowania
motorycznego. Założeniem wynikowym testu jest wykrycie istniejących
asymetrii, deficytów w aparacie ruchu oraz określenie ryzyka wystąpienia
urazu przeciążeniowego u badanego.
Podstawą przygotowania motorycznego wg koncepcji treningu
funkcjonalnego FMS jest motoryczność podstawowa, która stanowi bazę
do rozbudowy motoryczności ukierunkowanej i zdolności technicznych.
Motoryczność podstawowa - warunkowana przez zdolności
koordynacyjne układu nerwowo-mięśniowego: mobilność i stabilność.
14
Motoryczność ukierunkowana - zbiór wszystkich cech motorycznych
takich jak: moc, siła, wytrzymałość, szybkość i zwinność.
Technika - specyficzne wzorce ruchowe występujące i charakterystyczne
w wybranej dyscyplinie sportowej.
Rys.1 Piramida optymalnego przygotowania motorycznego wg FMS
Ocenie podlega 7 testów ruchowych:
Rys.2 Test FMS - Deep Squat
Głęboki przysiad (DS) - służy do oceny stawów biodrowych, barkowych,
kolan, kręgosłupa i stawów skokowych.
15
Rys.3 Test FMS – Hurdle Step
Przeniesienie nogi nad płotkiem (HS) - Służy do oceny stabilizacji
bocznej miednicy, tułowia i bioder.
Rys.4 Test FMS – In-Line Lunge
Klęk w wykroku (ILL) - Służy do oceny stawu skokowego i stabilności
kolana.
Rys.5 Test FMS – Schoulder Mobility
Ruchomość obręczy barkowej (SM) - Służy do oceny obręczy barkowej
16
Rys.6 Test FMS – Active Straight Leg Raise
Aktywne uniesienie wyprostowanej nogi (ASLR) - Służy do oceny
mięśni grupy kulszowo-goleniowej i aktywnej pracy mięsni kończyny
dolnej.
Rys.7 Test FMS – Trunk Stability Push up
Wyprost ramion z leżenia do podporu (TSPU) - Stabilność tułowia.
Rys.8 Test FMS - Rotational Stability
Stabilność rotacyjna (RS) - Służy do oceny stabilności rotacyjnej tułowia
i asymetrii ciała.
Każdy test oceniamy oddzielnie według skali od 0 do 3 pełnych
punktów. Wynik jest sumą 7 ocen i daje maksymalny wynik – 21 punktów.
Ocena poszczególnych testów wymaga dokładnej obserwacji sposobu
17
wykonania ruchu w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej (z boku
i przodu).W testach asymetrycznych 2,3,4,5 i 7, oceniających osobno
prawą i lewą stronę, w przypadku wystąpienia asymetrii wyników, należy
zawsze do oceny końcowej uwzględnić wynik słabszej ze stron.
Obowiązują standardy postępowania przy przeprowadzeniu testu:
ocena wykonywana jest bez rozgrzewki.
dla każdego testu wykonujemy 3 powtórzenia.
oceniamy najlepszą próbę.
w razie wątpliwości przyznajemy zawsze niższą ocenę.
test w stroju sportowym, płaskie obuwie.
Każdy test podlega ogólnym kryteriom oceny:
3 pkt. - Wykonanie prawidłowe wzorca ruchowego. Badany wykonuje
prawidłowy ruch bez widocznych kompensacji, zgodnie ze szczegółowymi
kryteriami oceny dla danego testu.
2 pkt. - Wykonanie wzorca ruchowego z elementami kompensacji. Badany
wykonuje ruch z widocznymi kompensacjami.
1 pkt. - Niezdolność do wykonania ruchu z elementami kompensacji.
Badany nie wykonuje prawidłowo ruchu nawet z elementami kompensacji.
0 pkt. - Wystąpienie dolegliwości bólowych. Badany odczuwa jakikolwiek
ból podczas wykonywania wzorca ruchowego. Zalecana konsultacja
medyczna lub fizjoterapeutyczna.
Wynik interpretuję się następująco:
21-18 pkt. Oznacza, że badany jest zdrowy i jego ciało porusza się
w prawidłowym wzorcu ruchowym, ryzyko urazu przeciążeniowego jest
minimalne.
17-15 pkt. Oznacza, że u badanego występują asymetrie i kompensacje,
wzorce ruchowe są zaburzone, ryzyko urazu przeciążeniowego wynosi od
25-35%
15 pkt. > Oznacza, że u badanego prawdopodobieństwo odniesienia
18
kontuzji wynosi ponad 50%.
Test jest podstawą do opracowania i wdrożenia programu ćwiczeń
korekcyjnych, mających za zadanie usunąć powstały deficyt ruchowy
i ryzyko urazu oraz zwiększyć możliwości funkcjonalne badanych osób
(Szymczyk 2013). Po przeprowadzeniu oceny z wykorzystaniem systemu
FMS w pierwszej kolejności należy korygować asymetrię, gdyż asymetria
jest gorsza od słabszej symetrii. Wynika to z licznych badań naukowych
i obserwacji, które wykazały, że asymetria w układzie ruchu w sposób
istotny zwiększa ryzyko urazu. W dalszej kolejności w postępowaniu
korekcyjnym powinno zwrócić się uwagę na te testy i zadania ruchowe,
w których osiągnięto niższe wyniki .
19
1.5 Trening Funkcjonalny (TF)
Trening funkcjonalny powstał w Stanach Zjednoczonych na
początku lat 80 XX wieku, jego powstanie jest powiązane z rehabilitacją
ruchową i kulturystyką. Rehabilitacja ruchowa jest działaniem na rzecz
osoby niepełnosprawnej fizycznie, które ma na celu przywrócenie tej
osobie pełnej lub maksymalnej do osiągnięcia sprawności ruchowej,
zdolności do pracy oraz brania czynnego udziału w życiu społecznym
(Barankiewicz AWF 1998). Kulturystyka to amatorska lub zawodowa
dyscyplina sportu. Polega na kształtowaniu sylwetki ciała poprzez
hipertrofię mięśni szkieletowych w wyniku ćwiczeń fizycznych
z obciążeniem oraz jednoczesnym maksymalnie możliwym
zredukowaniem tkanki tłuszczowej podskórnej w celu lepszego
uwidocznienia mięśni.
Fot.3 Kajetan w trakcie treningu podczas projektu, Zbiory własne
Początki jednak sięgają lat 50-60 XX wieku kiedy amerykańscy
fizjoterapeuci obserwując nowatorskie metody treningu kulturystycznego
zaczęli zastępować wyizolowane ćwiczenia ćwiczeniami wielostawowymi
i wielopłaszczyznowymi. Takie metody przynosiły szybsze efekty powrotu
20
osób po kontuzjach do funkcjonalności ruchowej. Koncepcja treningu
funkcjonalnego w pełni rozkwitła i przyjęła obecną postać w latach 80
kiedy amerykańscy trenerzy sportu wyczynowego zaczęli stosować tę
metodę w swoich cyklach treningowych. Zmiana koncepcji treningu
przyniosła nadspodziewane efekty w sferze przygotowania motorycznego
u zawodowych sportowców. Po zastosowaniu TF w stosunkowo krótkim
czasie obserwowano przyrost wszystkich cech motorycznych.
Zindywidualizowanie cyklów treningowych pozwoliło także na
kształtowanie konkretnych cech przy jednoczesnym zapobieganiu
przeciążeniom układu ruchu. Zmniejszenie ryzyka kontuzji pozwala na
wydłużenie karier zwodniczych w przypadku zawodowych sportowców
oraz podnoszenie możliwości ruchowych przez amatorów w rekreacji.
Ogólnym założeniem treningu funkcjonalnego jest poprawa
sprawności fizycznej jednostki trenującej. Efektem ubocznym jest
ukształtowanie wysportowanej sylwetki. Sprawność fizyczna to wyraz
wysokiego stanu narządów i funkcji ustroju, wyrażająca się w efektywnym
rozwiązywaniu wszechstronnych zadań ruchowych, a uwarunkowana
stopniem ukształtowanych cech motorycznych (Barankiewicz 1998). Na
sprawność fizyczną składają się dwie zasadnicze zdolności, pierwsze
kondycyjne, oparte głównie na procesach energetycznych, drugie
koordynacyjne, zdeterminowane przede wszystkim procesami
informacyjnymi (Górski 2008). Trening funkcjonalny to idealny sposób na
zachowanie zdrowia, poprawę życia codziennego. W sporcie podnosi
wynik sportowy oraz przeciwdziała urazom.
Trening funkcjonalny to trening którego celem jest poprawa funkcji
naszego ciała przy jednoczesnej optymalizacji pracy mięśniowej całego
aparatu ruchu. Kształtuję wzorce ruchowe leżące u podstaw ludzkiej
motoryczności. TF skupia się na pracy nad danym wzorcem ruchowym
jako całość. Najczęściej wykorzystuje się ćwiczenia angażujące cały układ
21
mięśniowy. Ćwiczenia są złożone, wielostawowe, wielopłaszczyznowe.
Wszystkie starania prowadzą do jak najbardziej możliwie dokładnego
odwzorowania i szybkiego wykonania konkretnego zadania w jednostce
czasu. Trening wykonujemy z ciężarem własnego ciała lub przy użyciu
rozmaitych trenażerów oraz z użyciem wolnych ciężarów, stopniowo
wprowadzamy niestabilne podłoże.
TF dostosowujemy do potrzeb osoby trenującej. Właściwy trening
odnosi się do poziomu sprawności fizycznej i charakteru codziennej
aktywności lub będzie dostosowany do specyfiki danej dyscypliny
sportowej. Nieodzowna przed rozpoczęciem treningów jest ocena
aktualnych, funkcjonalnych możliwości ruchowych zawodnika. Służy do
tego test FMS który zapewnia pełną kontrole stanu aktualnego a dalej
efektów treningu. Test dobrze wskazuję dalszy kierunek ewaluacji procesu
treningowego. Dzięki uniwersalności jaką ze sobą niesie - TF można
stosować w fizjoterapii i rehabilitacji oraz sporcie wyczynowym i rekreacji
ruchowej (każdy fitness klub obecnie posiada TF w swojej ofercie).
22
2. CEL PRACY I PYTANIA BADAWCZE
2.1 Cel pracy
Celem niniejszej pracy była analiza przeprowadzonego programu
treningowego podnoszącego funkcjonalność ruchową młodego zawodnika
tenisa ziemnego wg koncepcji treningu funkcjonalnego oraz testu FMS.
Pierwszym etapem było przeprowadzenie testu FMS sprawdzającego
aktualny stan badanego. Kolejnym etapem było wprowadzenie 4
tygodniowego planu treningowego uwzględniającego indywidualne
potrzeby wynikające z wyników testu kontrolnego. Po zakończeniu cyklu
treningowego przeprowadzono drugi test kontrolny. Ostatnim etapem pracy
było przeanalizowanie zebranych materiałów, wyciągnięcie z nich
wniosków oraz interpretacja wyników.
2.2 Hipoteza i pytania badawcze
Hipoteza - poprawa funkcjonalnych możliwości ruchowych
u młodego zawodnika tenisa ziemnego dzięki wprowadzeniu do cyklu
szkoleniowego kontroli za pomocą testu FMS i treningu funkcjonalnego.
Do sprawdzenia powyższej hipotezy postawiono następujące pytania
badawcze:
1) Jaki poziom funkcjonalnej sprawności ruchowej prezentuję badany
zawodnik?
2) Czy zaproponowany program treningowy poprawi funkcjonalne
możliwości zawodnika i ogólny wynik drugiego testu kontrolnego?
3) Jak zmienią się poszczególne składowe testu FMS?
4) Czy trening funkcjonalny powinien być stosowany w treningu
młodych zawodników tenisa ziemnego?
23
3. MATERIAŁ I METODY BADAWCZE
3.1 Materiał badany – Kajetan Kossakowski
Głównym kryterium doboru osoby do mojej pracy był obecnie
prezentowany poziom sportowy i predyspozycje do osiągnięcia wyniku
sportowego w przyszłości w tenisie ziemnym. Materiał badany stanowił
Kajetan Kossakowski. Urodzony 9 marca 2003 roku, klasyfikowany na 77
miejscu na koniec roku 2015 w kategorii „Skrzaty 12” na listach Polskiego
Związku Tenisowego. Kajetan jest zawodnikiem praworęcznym. Od
września 2015 roku gra jednoręczny bekhend.
Wiek (w
latach)
Masa ciała (
w kg)
Wysokość
ciała (w cm)
Wskaźnik
Indeksu
Masy Ciała
(BMI)
(kg/m2)
Wskaźnik
BMI wg
siatki
centylowej
WHO
Tkanka
tłuszczowa
(%)
12 44 157 17.9 15-25
centyli
12,6
Tab.1 Charakterystyka badanego Kajetana Kossakowskiego
Zawodnik trenuje daną dyscyplinę sportu od 2010 roku. Na początku pod
okiem ojca. Następnie trenował w klubach:
UKS Dwójka Siedlce- 08.2013-09.2014
KT Break Marysin – 09.2014-09.2015
WTS Orzeł Warszawa – obecnie od września 2015 roku.
Warto także wspomnieć o najlepszych wynikach spośród wielu które
dotychczas osiągnął w turniejach swojej kategorii wiekowej:
I miejsce w XIII Mistrzostwach Polski Uczniowskich Klubów
Sportowych; kat. krasnale do lat 10; 01-02. 09 2012r.; Piotrków
Trybunalski
I Miejsce w Mistrzostwach Warszawy; kat. krasnale do lat 10; 17-
18.11.2012r.; Klub Tenisowy Deski Warszawa
24
3.2 Metody badawcze - obserwacja, analiza statystyczna
Do oceny stanu badanego wykonałem test Functional Movement
Screen (FMS). Test opiera się na 7 wzorcach ruchowych punktowanych
w skali od 0 do 3 punktów. Do oceny poszczególnych testów posłużyłem
się szczegółowymi kryteriami oceny. Przeprowadziłem test przed
rozpoczęciem cyklu treningowego oraz po przeprowadzeniu pełnego
makrocyklu. Do analizy użyłem statystyki opisowej. Celem stosowania
metod statystyki opisowej jest podsumowanie zbioru danych
i wyciągnięcie pewnych podstawowych wniosków i uogólnień na temat
zbioru.
Do pracy użyłem metody obserwacyjnej. Obserwacja - to celowa
czynność polegająca na planowanym i systematycznym postrzeganiu
zmysłowym faktów, zdarzeń, procesów, zjawisk, ich gromadzeniu
i interpretowaniu (Łobocki 2010). Obserwacja miała charakter planowy,
prowadzona była w sposób zorganizowany i systematyczny oraz była
zaprogramowana (skategoryzowana) czyli oparta o główne kryterium
którym był test FMS. Wszystkie wyniki obserwacji zapisane są
w arkuszach oceny. Badany ze względu na jawny charakter obserwacji był
na bieżąco informowany o przebiegu badań oraz końcowych wynikach.
Opis badanego uzupełniłem o zapis cech somatycznych takich jak:
masa, wzrost, wskaźnik BMI oraz poziom tkanki tłuszczowej. Do pomiaru
wysokości oraz masy ciała użyłem elektronicznej wagi lekarskiej.
Wskaźnik BMI obliczyłem za pomocą wzoru:
25
Do oceny Indeksu Masy Ciała skorzystałem z siatek centylowych
rekomendowanych prze Światową Organizację Zdrowia (WHO).
Poziom tkanki tłuszczowej zbadałem za pomocą bioimpedancji
BIA - wysyłającej nieinwazyjnie mały ładunek elektryczny do ciała, która
pozwala na oszacowanie zawartości tkanki tłuszczowej oraz wody
w organizmie danej osoby - po wprowadzeniu podstawowych danych
takich jak: płeć, wiek, masa ciała oraz wysokość ciała.
Do testu FMS użyłem standardowego sprzętu FMS Test Kit
składającego się z: belki o wymiarach 5x15x150 cm z podziałką
centymetrową, 2 drążków - 60cm oraz 1 drążka – 120 cm z podziałkami
centymetrowymi i elastycznej gumki.
Rys. 9 Zestaw do testu FMS
26
4.WYNIKI I ANALIZA
4.1 Wyniki
Poziom funkcjonalnej sprawności ruchowej badanego sprawdziłem
za pomocą testu FMS. Badanie oceniające stan przed wprowadzeniem
programu treningowego odbyło się 24 listopada 2015 roku w szkole
podstawowej w Stanisławowie na sali fitness.
Wyniki prezentuję w tabeli:
LP. OCENA
(PUNKTY)
1. GŁĘBOKI PRZYSIAD (DS) 2
2. PRZENIESIENIE NOGI NAD PŁOTKIEM
(HS)
2
3. KLĘK W WYKROKU (ILL) 2
4. RUCHOMOŚĆ OBRĘCZY BARKOWEJ
(SM)
3
5. AKTYWNE UNIESIENIE
WYPROSTOWANEJ NOGI (ASLR)
3
6. WYPROST RR Z LEŻENIA DO
PODPORU (TSPU)
1
7. STABILNOŚĆ ROTACYJNA TUŁOWIA
(RS)
2
RAZEM 15
Tab.2 Wyniki testu kontrolnego nr 1
Badanie oceniające stan badanego po przeprowadzeniu cyklu
treningu funkcjonalnego. Ostatnia jednostka treningowa odbyła się 25
grudnia 2015 roku. Drugi test kontrolny został przeprowadzony 28 grudnia
2015 roku w szkole podstawowej w Stanisławowie.
Wyniki prezentuję tabela:
LP. OCENA
(PUNKTY)
1. GŁĘBOKI PRZYSIAD (DS) 3
2. PRZENIESIENIE NOGI NAD PŁOTKIEM
(HS)
2
3. KLĘK W WYKROKU (ILL) 3
27
4. RUCHOMOŚĆ OBRĘCZY BARKOWEJ
(SM)
3
5. AKTYWNE UNIESIENIE
WYPROSTOWANEJ NOGI (ASLR)
3
6. WYPROST RR Z LEŻENIA DO
PODPORU (TSPU)
3
7. STABILNOŚĆ ROTACYJNA TUŁOWIA
(RS)
2
RAZEM 19
Tab.3 Wyniki testu kontrolnego nr 2
4.2 Analiza wyników
Wynik pierwszego testu kontrolnego 15 pkt. co jest wynikiem
oznaczającym dostateczny stan ogólnej sprawności ruchowej. Ten wynik
oznacza, że ryzyko urazu przeciążeniowego wynosi 25%-35%.
Przeprowadzona analiza video oraz obserwacja wzrokowa testu wykazała
pewne dysfunkcję oraz asymetrie.
W głębokim przysiadzie Kajtek uzyskał 2 pkt. Wzorzec ruchowy
został wykonany przy kompensacji przez postawienie pięt na belce.
Oznacza to skrócenie mięśnia trójgłowego łydki, czworogłowego uda oraz
ograniczona ruchomość w stawie skokowym. Możliwa ograniczona
koordynacja nerwowo-mięśniowa.
W teście przeniesienia nogi nad płotkiem osiągnął 2 pkt. Zauważalne
były asymetrie w stawach biodrowych. Przy uniesieniu nogi lewej ruch
kompensacyjny przez odwodzenie nogi, rotacja bioder w lewą stronę
(cofnięcie biodra) oraz przodopochylenie tułowia (wystąpiło także przy
uniesieniu prawej nogi). Możliwe dysfunkcję to przykurcz prostownika
grzbietu odcinka lędźwiowego oraz pośladkowego wielkiego.
Klęk z pozycji wykroczno-zakrocznej oceniłem na 2 pkt. Zadanie
wykonane płynnie ale bez kontaktu potylicy z drążkiem trzymanym za
plecami oraz z kompensacją odcinka lędźwiowego. Przy ustawieniu lewej
nogi w pozycji wykrocznej zauważalne zachwianie i lekki ruch bioder
28
w lewą stronę. Możliwa ograniczona koordynacja nerwowo-mięśniowa
i stabilność w płaszczyźnie czołowej. Test wykazał podobne dysfunkcje jak
testy poprzednie: kompensacje w odcinku lędźwiowym tułowia oraz
asymetrie w obręczy kończyny dolnej.
Test mobilności obręczy barkowej 3 pkt. Próba nie wykazała
dysfunkcji w tym obszarze. Oceniałem odległość od dłoni w centymetrach
która wynosiła 6 cm gdy lewa ręka były u góry i 8 cm gdy prawa ręka była
u góry. Widoczna była lekka asymetria przy ustawieniu prawej ręki u góry.
Zauważalne było większe wysunięcie prawej łopatki w tył oraz
prawostronna rotacja tułowia. Możliwa powiększona protrakcja prawego
barku względem lewego.
W teście aktywnego uniesienia wyprostowanej nogi brak dysfunkcji
3 pkt.. Test ocenia funkcjonalność części kulszowo-goleniowej kończyny
dolnej.
Wyprost ramion z leżenia przodem do podporu – 1 pkt. Ruch nie
został wykonany poprawnie nawet przy kompensacji czyli wykonaniu testu
metodą żeńską z kciukiem na wysokości żuchwy. Ruch mało płynny.
Widoczny brak stabilności tułowia oraz pośladków i ud.
Test stabilności rotacyjnej 2 pkt. Ruch wykonany
naprzemianstronnie. Przy jednostronnym wykonaniu wyraźna asymetria:
niemożność wykonania próby na lewą stronę przy wykonaniu wzorca na
prawą stronę. Ograniczona stabilność kompleksu miedniczno-lędźwiowego
w płaszczyźnie czołowej.
Po wykonaniu testu przeprowadziłem makrocykl treningowy - pełny
(długi) cykl treningowy, mający na celu doprowadzenie zawodnika do
wysokiego poziomu formy sportowej (Królak 1998) . Makrocykl trwał 4
tygodnie. Składał się z dwóch mezocykli – średniej długości cykl
treningowy obejmujący najczęściej od 3 do 6 mikrocykli (Królak 1998).
W mezocykl wchodziły 4 mikrocykle podstawowe które obejmowały
29
pojedynczą jednostkę treningową oraz 1 mikrocykl kontrolny obejmujące
test kontrolny.
Miesiąc Pon Wt Śr Czw Pt Sob Ndz
Listopd 23 24 - Test
I
25 26 27 - JT I 28 29
30
Grudzień 1 – JT II 2 3 4 – JT III 5 6
7 8 – JT
IV
9 10 11 – JT I 12 13
14 15 – JT
II
16 17 18 – JT
III
19 20
21 22 – JT
IV
23 24 25 26 27
28 – Test
II
29 30 31
Tab.4 Makrocykl treningowy I mezocykl
II mezocykl
Test – testy kontrolne
JT – jednostka treningowa
Jednostka treningowa składała się z 7 ćwiczeń ułożonych w obwód
ćwiczebny. Każde ćwiczenie trwało 30 sekund w I mezocyklu oraz 45
sekund w II mezocyklu rozdzielonych przerwą odpoczynkową - 30 sekund.
Między obwodami przerwa wynosiła 60 sekund. Uczestnik wykonywał 3
pełne obwody. Przerwy miały charakter czynny oraz przygotowawczy do
następnego ćwiczenia. Ćwiczenia lewostronne/prawostronne wykonywane
były na obie strony bez przerwy. Ćwiczenia naprzemianstronne
wykonywane były z zachowaniem zasady „zacznij lewą – zakończ prawą”.
Jednostka treningowa złożona była z części wstępnej – przygotowującej
organizm to wysiłku, części głównej w której następował wzrost
intensywności wysiłku oraz praca nad zadaniami głównymi treningu oraz
części końcowej mającej na celu wyciszenie organizmu.
30
Lp. Opis ćwiczenia Czas
trwania/liczba
powtórzeń
Uwagi
1. Pw; klęk na piłce fitball, stabilizacja
pozycji
Ruch: ruch rzut piłki (forhend/bekhend)
I Mezocykl (IM):
30 sekund
II mezocykl
(IIM): 45 sekund
Skręt obręczy
barkowej, stabilny
tułów
2. Pw; stojąc, RR wzdłuż tułowia
Ruch: zakrok w tył PN, wznos RR w
prżód, powrót do Pw, naprzemiennie LN
IM: 30 sekund
IIM: 45 sekund
Zaczynając PN
ostatni zakrok LN
3. Pw: pozycja rozkroczna PN na piłce bosu
LN na Fitball, prawy bok w strone
drabinki, w RR taśma elastyczna
Ruch: RR uderzenie beknehd – rotacja
obręczy barkowej, NN oraz T –
stabilizacja pozycji, zmiana nóg
IM: 30 sekund
obustronnie
IIM: 45 sekund
obustronnie
4. Pw: leżenie tyłem, NN ugiętę w
kolanach, stopa flex na piętach
Ruch. Wyprostowanie nogi prawej,
wznos bioder, stabilizacja, powrót,
zmiana nóg
IM: 30 sekund
IIM: 45 sekund
5. Pw: podpór przodem, NN na rączkach
TRX
Ruch: uniesienie bioder stabilizacja w
pozycji podporu,
IM: 30 sekund
IIM: 45 sekund
6. Pw. leżenie przodem przed drabinką ok
1m, taśma elastyczna przymocowana do
drabinki, drugi brzeg zawinięty na
stopach
Ruch: zgięcie grzbietowe w stawie
skokowym z oporem taśmy, potem
przełożenie taśmy do RR – zgięcie
podeszwowe stopy
IM: 30 sekund
IIM: 45 sekund
-Pod kolanami
włożony dysk
sensomotoryczny
-docisk kolan do
podłoża
7. Pw. w staniu jednonóż na dysku
sensomotorycznym
Ruch: prostowanie – uginanie nogi
uniesionej następnie odwodzenie –
przywodzenie nogi uniesionej, zmiana
nóg
IM: 30 sekund
IIM: 45 sekund
Na min. 5
końcowych
sekund
zamknięcie oczu
Tab.5 Jednostka treningowa – część główna
Drugi test kontrolny po wnikliwej analizie materiału video oraz
bieżącej obserwacji wzrokowej dał ogólny wynik 19 punktów. Oznacza to
poprawę względem pierwszego testu o 4 punkty w skali całego testu.
31
Nastąpiła zatem poprawa w wykonywaniu wzorców ruchowych czyli
polepszenie funkcjonalnych możliwości ruchowych badanego. Zmniejszyło
się ryzyko urazu przeciążeniowego które przy wyniku 19 punktów oznacza
prawdopodobieństwo poniżej 25%. Zaproponowany przez mnie program
treningowy przyniósł pozytywny efekt niwelując w pewnym stopniu
asymetrie oraz dysfunkcje w aparacie ruchu Kajetana. Trening nie
przyniósł niepożądanych skutków w postaci kompensacji jednych
dysfunkcji innymi oraz żaden z 7 testów FMS nie pogorszył się zarówno
w jakości wykonania wzorca ruchowego jak i oczywiście w punktowej
ocenie.
Podczas drugiego testu kontrolnego nastąpiły zmiany w porównaniu
do pierwszego testu w każdym z 7 składowych testów FMS.
Głęboki przysiad (DS) oceniłem na 3 punkty. Dwie z trzech prób
wykonane zostały według wzorca ruchowego - prosty tułów, biodra poniżej
poziomu uda, kolana i tyczka nad stopami, stopy równolegle. Zwiększona
ruchomość stawów skokowego raz kolanowego poprzez zmniejszenie
napięcia mięśniowego w części tylnej podudzia oraz mięśnia
czworogłowego uda.
Przeniesienie nogi nad płotkiem (HS) 2 punkty. Ocena według
szczegółowego kryterium oceny testu nie poprawiła się natomiast nastąpiły
pozytywne zmiany w wykonaniu wzorca ruchowego. Zmniejszyła się
asymetria w stawach biodrowych dobrze widoczna w teście nr 1. Brak
kompensacji ruchu LN poprzez odwodzenie nogi oraz zmniejszenie rotacji
bioder przy przeniesieniu LN nad płotkiem. Nadal zauważalna
kompensacja odcinka lędźwiowego kręgosłupa przy próbach na obie
strony.
Klęk w wykroku (ILL) 3 punkty. Wzorzec ruchowy wykonany
poprawnie - tułów nieruchomo, stopy w linii, kolano dotyka podstawy
(deska) za piętą. W porównaniu do pierwszego testu głowa w linii
32
z tułowiem, stabilizacja postawy zarówno w płaszczyźnie strzałkowej jak
i czołowej.
Ruchomość obręczy barkowej (SM) 3 punkty. Brak zmniejszenia lub
zwiększenia asymetrii. Nastąpiła zmiana gdy prawa ręka jest u góry -
zmniejszona rotacja tułowia. Nadal występuję wysunięcie łopatki w tył
oraz protrakcja prawego barku.
Aktywne uniesienie wyprostowanej nogi (ALSR) 3 punkty. Wzorzec
ruchowy jak podczas testu pierwszego wykonany poprawne - Kostka nogi
uniesionej znajduje się pomiędzy biodrami, a połową uda, kończyna na
podłożu pozostaje w pozycji neutralnej.
Wyprost ramion z leżenia do podporu przodem (TSPU) 3 punkty.
Ruch wykonany w pozycji przy kciuku na wysokości czoła, całe ciało
jednocześnie płynnie uniesione do podporu przodem. Poprawa
w stabilizacji mięśni posturalnych – prostego brzucha, prostownika
grzbietu oraz pośladkowego wielkiego. Badany wykazał odpowiedni
poziom siły obręczy barkowej. Zachował stabilność w płaszczyźnie
strzałkowej.
Test stabilności rotacyjnej (RS) 2 punkty. Wzorzec wykonany
naprzemianstronnie bez widocznych asymetrii utrzymując stabilny tułów,
równoległy do podłoża oraz z kolanem i łokciem w linii z podstawą. Przy
próbach jednostronnych tułów nie równoległy do podłoża. Ograniczona
stabilność w płaszczyźnie czołowej.
Zmiany nastąpiły w każdym z 7 zadań ruchowych wchodzących
w skład testu FMS. Wszystkie zauważone zmiany miały charakter
pozytywny. Największy progres nastąpił w stabilizacji mięśni
odpowiadających za prostą postawę ciała. Przy próbach asymetrycznych
nastąpiło zmniejszenie występujących asymetrii w przypadku testów HS
oraz ILL -wyrównanie wzorców ruchowych.
W odpowiedzi na ostatnie pytanie uważam, że trening funkcjonalny
33
powinien być stosowany w przygotowaniu młodych adeptów tenisa
ziemnego. TF odpowiednio dostosowany do potrzeb indywidualnych
zawodnika oraz do wymagań danej dyscypliny sportu optymalizuję trening
motoryczny. Funkcjonalny wymiar ćwiczeń wpływa na podnoszenie kilku
cech motorycznych jednocześnie co pomaga przyspieszyć proces
treningowy. Odpowiednio zaplanowany program treningowy
z zastosowaniem ćwiczeń funkcjonalnych idealnie wpasowuję się
w ówczesne potrzeby zawodników tenisa ziemnego. Praca odbywa się
w wielu płaszczyznach, wielostawowo traktując zadanie ruchowe jako
całość. Wymaga to uzyskania odpowiedniego poziomu koordynacji
ruchowej – najważniejszej cechy motorycznej tenisistów. Koordynacja
ruchowa jest czynnikiem integrującym wykorzystanie podstawowych cech
motorycznych (siły i szybkości) w opanowaniu techniki tenisowej
pozwalającej na kontrolę nad piłką i realizację zamierzonych, celowych
i wysoce skutecznych rozwiązań taktycznych w trakcie gry na korcie
(Królak 1998). TF kształtuję koordynację nerwowo-mięśniową, czucie
głębokie podczas każdego ćwiczenia. Przystosowuję układu ruchu do
sytuacji meczowej dzięki ćwiczeniom odzwierciedlającym obciążenia
startowe czym minimalizuję ryzyko urazu podczas rywalizacji. Ze względu
na wysoką oraz różnorodną urazowość (patrz. Rozdział 1.1) wśród
tenisistów monitorowanie oraz wczesne zapobieganie urazom
przeciążeniowym może stanowić o powodzeniu całego procesu
treningowego zawodnika. Kontuzja to najczęstsza przyczyna zaprzestania
treningów tenisa ziemnego na poziomie wyczynowym tak wśród
zawodowców jak i u dzieci i młodzieży. System treningu oparty wynikach
testu FMS zapewnia odpowiednie wdrożenie planu korekcyjnego.
Systematyczne i profesjonalne przeprowadzenie działań korekcyjnych
w systemie TF prowadzi do szybkiej poprawy określonych w teście
dysfunkcji w aparacie ruchu.
34
5. DYSKUSJA I WNIOSKI
Tenis ziemny stawia przed zawodnikami wiele wymagań pod
względem motorycznym. Charakteryzuję się szybkimi i częstymi zmianami
kierunku (średnio 4 razy podczas rozegrania punktu), nagłymi
zatrzymaniami, eksplozywnymi startami z pozycji statycznej. Rozgrywka
wymaga utrzymania wysokiego poziomu mocy oraz intensywności
w przebiegu całego meczu. Tenis ma także charakter jednostronnej pracy
układu ruchu – serwis, jednoręczny forhend oraz bekhend, co jest często
przyczyną urazów przeciążeniowych. Doznanie poważnej kontuzji
u młodych zawodników tej dyscypliny to częsta przyczyna zaprzestania
treningów. Wymaga to od trenerów wszechstronnego przygotowania pod
względem znajomości anatomii, biomechaniki oraz fizjologii wysiłku
podczas treningu sportowego. Ważne jest umiejętne planowanie procesu
treningowego oraz dobieranie obciążeń odpowiadającym przeciążeniom
startowym. Systematyczne kontrolowanie obecnego stanu zawodnika
umożliwia szybkie i skuteczne wprowadzanie działań o charakterze
korekcyjnym i zapobiegawczym.
Test FMS to doskonałe narzędzie w procesie treningowym
tenisistów. Wykonanie 7 wzorców ruchowych wykonywanych podczas
testu daje pełen obraz aktualnych funkcjonalnych możliwości ruchowych
badanego. Istotą odpowiedniej oceny badania jest skrupulatne
przeprowadzenie testu. Analiza uzyskanej oceny powinna przebiegać
z uwzględnieniem wszystkich szczegółowych wytycznych. Instruktorzy
i trenerzy tenisa ziemnego powinni poszerzać swoją wiedzę na temat
treningu funkcjonalnego oraz testu FMS, a także konsultować się ze
specjalistami w zakresie fizjoterapii oraz gimnastyki korekcyjnej. Tylko
skoordynowane działanie specjalistów z kilku dziedzin doprowadzi
młodego zawodnika do sukcesów w wieku dorosłym a przede wszystkim
35
pozwoli cieszyć się zdrowiem oraz aktywnością na całe życie. Jednym
z głównych czynników tego sukcesu jest zapobieganie poważnym,
przewlekłym kontuzjom oraz optymalizacja procesu treningowego.
Osoby prowadzące, trenerzy, instruktorzy powinni być specjalistami
w dziedzinie nauczania ruchu. Powinni posiadać szeroką, głęboką wiedzę
z zakresu anatomii, fizjologii oraz biomechaniki człowieka. Potencjalny
odbiorca może być sportowcem, jednak z drugiej strony człowiekiem
cierpiącym na różne dolegliwości bólowe związane ze wcześniejszymi
urazami bądź aktualnym trybem życia. Ćwiczenia wykorzystywane przez
trenerów TF są podstawą ludzkiej motoryczności, naśladują naturalne
wzorce ruchowe i dbają o prawidłowy rozwój fizyczny.
Odpowiednio zaplanowany TF odwzorowuję przeciążenia
charakterystyczne dla danej dyscypliny sportu lub zadania ruchowego
w życiu codziennym. Przygotowuję aparat więzadłowo stawowy razem
z układem mięśniowym do obciążeń startowych dzięki czemu reakcja
organizmu będzie właściwa i nie dojdzie do poważnej kontuzji. Przyczynia
się jednocześnie do poprawy wydolności na którą składa się wytrzymałość
tlenowa i sercowo naczyniowa. Pomaga wyrównać dystonii mięśniowej,
zwiększa zakres ruchów wstawach, poprawa gibkość i koordynację
ruchową, balans oraz czucie mięśni głębokich odpowiedzialnych za
stabilizację. Trenując funkcjonalnie zapewniamy wszechstronny rozwój.
Trening funkcjonalny pozwala uwydatnić trening sportowy, który
jest długofalowym i specyficznym procesem adaptacji wysiłkowej, który
wpływa wszechstronnie na rozwój całego ustroju i kształtuje wybrane
cechy motoryczne. Należy jednak posiadać odpowiednią wiedzę oraz
warsztat do przeprowadzenia jednostek treningowych TF. Istotą jest
uwzględnienie charakterystycznych dla danej dyscypliny sportu przeciążeń
oraz wzorców ruchowych. Z otrzymanych wyników stwierdzam, że
zastosowałem odpowiedni zestaw ćwiczeń. Wprowadzone przez mnie
36
zadania ruchowe dały pozytywny wynik końcowy. Głównym celem było
pomniejszenie wykrytych dysfunkcji w aparacie ruchu, poprawa jakości
ruchu oraz zmniejszenie ryzyka kontuzji. Przeprowadzony przez mnie
trening powinien jednak dalej ewaluować, zmierzać ku intensyfikacji
ćwiczeń oraz ich progresji.
Badany przeze mnie zawodnik posiada wysoki poziom sprawności
fizycznej. W dotychczasowym procesie szkolenia nie doznał żadnej
poważnej kontuzji. Jedynymi problemami związanymi z treningiem były
powysiłkowe bóle w obrębie stawów kolanowych oraz pojedyncze
niegroźne urazy mięśniowe. Wdrożenie systemu treningowego oraz jego
pozytywne efekty to w dużej mierze zasługa poziomu jego cech
motorycznych które już posiadał oraz odpowiednie predyspozycje. Bardzo
istotne było zaufanie którym obdarzył mnie podczas zajęć, maksymalnie
koncentrując się na każdym zadaniu.
Moim zdaniem projekt przyniósł pożądane efekty - mnie jako
przyszłemu instruktorowi, nauczycielowi dał obraz moich umiejętności
oraz zawodnikowi który poznał stan swoich funkcjonalnych możliwości
oraz poznał nowe metody treningu. Wyniki wskazują jednoznacznie na
potrzebę stosowania testu FMS oraz treningu funkcjonalnego wśród
młodych adeptów tenisa ziemnego. Wymagania motoryczne dyscypliny
oraz przeciążenia na które w procesie treningowym są narażeni młodzi
zawodnicy powinni znaleźć odzwierciedlenie w budowaniu jednostek
treningowych. Ważne aby nie tylko rodzice zrozumieli potrzebę
rozszerzenia treningu o ćwiczenia funkcjonalne ale także trenerzy oraz
instruktorzy tenisa ziemnego. Nieliczna grupa zawodników bowiem trafia
do sportu wyczynowego a tenis pozostaje dla tych osób sportem
rekreacyjnym. Najważniejszym aspektem w treningu dzieci młodzieży
powinno być zatem dbanie o zdrowie, wszechstronny rozwój fizyczny a nie
wynik sportowy.
37
BIBLIOGRAFIA:
1. Bacia M. Bóle kolan „ Tenis net” [online] [dostęp: 14.12.2015]
Dostepny w internecie: http://www.tenis.net.pl/bole_kolan/
2. Barankiewicz J., Leksykon wychowania fizycznego i sportu szkolnego,
AWF Warszawa 1998,
3. Czopik J., Profilaktyka i leczenie urazów w tenisie, Atena 2005
4. Drabik J., Aktywność fizyczna w treningu osób dorosłych, AWF, Gdańsk
1996
5. Ficoń M., Ocena funkcjonalnych możliwości ruchowych zawodników
CrossFit za pomocą testu FMS, EWS 2015
6. Górski J., Nazar K., Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego, PZWL
Warszawa 2008,
7. Guzowski K. Bajka o rzepce cz. 1 „ Tenis net” [online] [dostęp:
08.10.2012] Dostepny w internecie: http://www.tenis.net.pl/bajka o
rzepce 1/
8. Guzowski K. Co w barku piszczy „ Tenis net” [online] [dostęp:
14.02.2010] Dostepny w internecie: http://www.tenis.net.pl/co w barku
piszczy/
9. Kovacs M., Roekert E. Anatomia w tenisie, MUZA SA 2012
10. Królak A. Tenis – technika, psychomotoryka, trening, COŚ 1998
11. Królak A., Zieliński J. Tenis XXI wieku, WSKFiT 2005
12. kulturystyka - definicja, [online] Dostępny w internecie:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kulturystyka
13. Łobocki M. Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych,
IMPULS 2010
14. Pluim B., Staal J., Windler G., Jayanthi N., Tennis injuries – accurence,
aetilogy and protection, British Journal of Sports Medicine, 40/2006,
str. 415-423
15. Romer A., Tenis, Wiedza i życie 2005
16. Sozański H., Podstawy teorii treningu sportowego, AWF Warszawa
1999
17. Szymczyk D., Oleksy Ł., Wróbel K., Opaliński G., Możliwości oceny
piłkarzy nożnych z wykorzystaniem testu FMS, Instytut Fizjoterapii
Uniwersytet Rzeszowski 2013
38
SPIS FOTOGRAFII, WYKRESÓW, TABEL I RYSUNKÓW:
Fotografie:
Fot.1 Agnieszka Radwańska – najlepsza polska tenisistka ostatnich lat
[http://sportowefakty.wp.pl]
Fot.2 Pomoc fizjoterapeuty w trakcie gry – Wimbledon 2013
[http://sport.pl]
Fot.3 Kajetan Kossakowski w trakcie treningu podczas projektu [Zbiory
własne]
Wykresy:
Wyk. 1 Liczba osób ćwiczących w klubach tenisowych w Polsce w latach
2002-2013. GUS [http://wykresy.net]
Tabele:
Tab.1 Charakterystyka badanego Kajetana Kossakowskiego
Tab.2 Wyniki testu kontrolnego nr 1
Tab.3 Wyniki testu kontrolnego nr 2
Tab.4 Makrocykl treningowy
Tab.5 Jednostka treningowa – część główna
Rysunki: Rys.1 Piramida optymalnego przygotowania motorycznego wg FMS
Rys.2 Test FMS - Deep Squat
Rys.3 Test FMS – Hurdle Step
Rys.4 Test FMS - In-Line Lunge
Rys.5 Test FMS - Schoulder Mobility
Rys.6 Test FMS - Active Straight Leg Raise
Rys.7 Test FMS - Trunk Stability Push up
Rys.8 Test FMS - Rotational Stability
Rys. 9 Zestaw do testu FMS