Türkiye’de Sağlık Bilimlerinde Doktora Eğitimi

Doç. Dr. Zübeyde Erbayraktar Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü

27. Türkiye Üniversiteleri Sağlık Bilimleri Enstitüleri Toplantısı

08/05/2015

Doktora yolculuğu….

“…bilim dünyasında zorlu bir yolculuktur. Danışmanın görevi, bu yolculukta öğrenciye rehberlik etmek, yanında olmak (eşlik

etmek) ve hedefine ulaşmasını sağlamaktır.”

Öğrenci

Dersler ve Tez Çalışması

Zaman Yönetimi

Etik Kurallar

Sınavlar

Kariyer Planlaması

Tez Savunması

Jüriler

“daha iyiye, en iyiye”

• Lisansüstü eğitim, ülkeye hizmet etme potansiyeli en yüksek bir grup meslek sahibini, en üst seviyede eğitmek amacını taşır.

• Kendi yaşıtları arasında girdikleri üniversite maratonunun ardından, mezun

olduktan sonra kendi meslektaşları arasında daha da üst bir eğitim almak için üniversitemize gelen bu seçkin öğrencilerin, gelecekte önemli keşiflere imza atmaları, insanlığın hizmetine yeni düşünceler, araçlar ve olanaklar sunabilmeleri ve kendilerinden sonra gelecek nesli eğitebilmeleri burada edinecekleri yeni yetenekler, görüş ve formasyon ile mümkündür.

• Bu aşamada eğitim artık büyük sınıflarda, kitlesel şekilde yapılamaz. Bireysel

nitelikte ve kişiye özel olmak zorundadır. Burada danışman, öğrenciyi alıp onu süreç içinde dönüştürerek “kendi gibi” bir bilim insanı yapacak olan yol gösterici, kılavuzdur.

• Her zaman en iyi araştırıcılar, en iyi danışmanlar olmayabilir. Ama iyi araştırıcılar, iyi danışman haline gelebilirler. Danışmanlık becerileri geliştirilebilen, öğrenilebilen nitelikler arasındadır.

28.05.2015 27. Türkiye Üniversiteleri Sağlık Bilimleri

Enstitüleri Toplantısı, 2015 3

“walking the PhD journey together”

Doktorada Başarıya Yolculuk:

• Etkin doktora eğitiminin sağlanması

• Bilimsel düşünce ve becerilerin kazanılması

• Kendisini ve zamanını yönetme

• Liderlik özelliklerinin ön plana çıkarılması

• Alanında yeterli olacak şekilde donatılması

28.05.2015 5 27. Türkiye Üniversiteleri Sağlık Bilimleri

Enstitüleri Toplantısı, 2015

Yükseköğretim Sistemi

Doktora

Hemşirelik, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon,

Beslenme ve Diyetetik, Spor Bilimleri, 4 yıllık

fakülte.

Diş Hekimliği, Eczacılık, Veteriner Hekimlik

Tıp

Tezli/Tezsiz YL

Tezli/Tezsiz YL

Doktora

Doktora

Uzmanlık (3-6 yıl)

Tezli/Tezsiz YL MD, PhD

ALES

ALES

2

Hazırlık

3

4

5

6

7

8

9

10

11

1

Mecburi Hizmet

ÖSS/ÖYS

ALES

TUS Mecburi hizmet

• Doktoralı araştırıcı yetiştirmek:

Lise+14-20 yıllık bir yatırım

Doktora eğitimi?

• “Sübvansiyon” mu, yoksa “yatırım” mı?

Doktora nedir?

• Doktoranın özü, araştırma yoluyla eğitimdir (araştırma için eğitim değil!)-Training by research for research Eurodoc 2005

Eğitim araştırma

Doktora eğitimi bir üniversite için üniversal (evrensel) bilim yapma

göstergesidir

Önemli ve büyük üniversiteler doktora eğitimleri ve doktora öğrencisi sayıları ile değerlendirilirler

İyi üniversite=Araştırma Üniversitesi=Lisansüstü Eğitim

Sıra Üniversite Ülke Lisans Lisansüstü Lisansüstü/Lisans

1/2/1 Harvard University ABD 6700 14500 216,42 2/9/6 California Institute of Technology ABD 967 1208 124,92 3/5/4 Massachusetts Institute of Technology ABD 4299 6267 145,78

4/13/3 Stanford University ABD 6887 8779 127,47 5/10/7 Princeton University ABD 5044 2450 48,57

6/1/5 University of Cambridge İngiltere 11815 5879 49,76 6/6/10 University of Oxford İngiltere 11723 9327 79,56 8/28/2 University of California Berkeley ABD 25540 10289 40,29 9/7/26 Imperial College London İngiltere 8608 2912 33,83

10/3/11 Yale University ABD 5242 6318 120,53 11/35/13 University of California Los Angeles ABD 26162 13331 50,96

12/8/9 University of Chicago ABD 5066 10304 203,40 13/17/18 Johns Hopkins University ABD 4998 1784 35,69 14/16/12 Cornell University ABD 13931 6702 48,11 15/19/23 Swiss Fed. Institute of Technology Zurich İsviçre 16342 7756 47,46 15/15/22 University of Michigan ABD 41120 17822 43,34 17/29/27 University of Toronto Kanada 33371 11638 34,87 18/11/8 Columbia University ABD 7934 17483 220,36

19/12/15 University of Pennsylvania ABD 10393 10809 104,00 20/34/58 Carnegie Mellon University ABD 5800 3200 55,17

Kaynak: The Times Higher Education Top 200 University List (2010), US News & World Report World’s Best Universities (2011), Shanghai University Ranking (2010)

Araştırma İnovasyon Refah

Doktoralı araştırıcı sayısı, bilimsel araştırma ve refah arasında bir ilişki

vardır.

Türkiye’nin hedefi 2007’de 28000 civarında olan doktoralı araştırıcı sayısını 2023’e kadar 40000’lere

çıkarmaktır.

(Bu sayıya 2010 itibariyle ulaşılmış olduğu açıklandı)

Bilgi Refah

• Citation intensity: Toplam atıf sayısı/GSMH • Wealth intensity: Satın alma paritesi olarak kişi başına düşen GSMH • 1995 Türkiye toplam: 2686 (17517) Iran: 489 (6719) China: 13751 (87934)

Kaynak: Reichert Consultants

Bin kişiden ancak 3’ü doktoralı

Bitirilen eğitim düzeyi (15+ Nüfus) Yüzde Okuma yazma bilmeyen 5% Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 7% İlkokul mezunu 26% İlköğretim mezunu 21% Ortaokul veya dengi okul mezunu 5% Lise veya dengi okul mezunu 21% Yüksekokul veya fakülte mezunu 12% Yüksek lisans mezunu 1% Doktora mezunu 0,3% Bilinmeyen 3% Toplam 100%

Kaynak: TÜİK, 2013

0 5 10 15 20 25 30

TUR

LVA

HRV

PRT

BLG

GRC

TWN

HUN

LTU

DNK

SVN

IRL

BEL

ESP

KOR

NOR

AUS

NLD

FRA

FIN

ISL

CAN

ISR

GBR

USA

DEU

CHE

LUX

Women Men

Cinsiyet ayrımı olmadan tüm doktoralı mezunlar

‰

Türkiye’de doktoralı mezun açığı var!

Çalışan nüfus içinde doktoralıların oranı düşük

Kaynak: OECD Veritabanı, 2009

OECD üyesi “bilgi ekonomisi” ülkelerle karşılaştırıldığında Türkiye’nin geride kaldığı alanlar: • Yüksek öğretim alan erişkin nüfus

oranı, • Fen bilimlerinde doktora eğitimi

alanların sayısı, • Toplam istihdam içinde fen ve

mühendislik alanlarında istihdam edilenlerin sayısı,

• Patent başvuruları • Önemli bilim dergilerinde yapılan

yayın sayıları

OECD ülkelerinde doktora mezunlarının artış hızı (1998-2006)

CAREERS OF DOCTORATE HOLDERS: EMPLOYMENT AND MOBILITY PATTERNS, STI WORKING PAPER 2010/4, Statistical Analysis of Science, Technology and Industry, Laudeline Auriol (OECD)

Türkiye’de nüfus başına düşen doktoralı sayısı düşüktür. Bu açığın

kapatılması gereklidir.

Orta-gelir tuzağına düşmemek ve inovasyona dayalı bilgi ekonomisine dönüşebilmek için olmazsa olmaz bir koşul

Doktoralılar nerede istihdam ediliyor?

• Doktoralıların büyük çoğunluğu üniversitelerde istihdam ediliyor

• Özel sektörde istihdam düşük: araştırıcı talebi yok?

• Araştırmadan çok, “öğretmenlik” yapıyorlar

0

20

40

60

80

100

% Other/Unknown Business enterprise Government Higher education Only recent doctorate graduates

(three previous years)

Kaynak: OECD Veritabanı, 2009

* Açık öğretim dahildir

Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 03.09.2014

Program Öğrenci sayısı Yüzde

Ön Lisans 1 727 933* 32,00%

Lisans 3 323 442* 61,55%

Yüksek Lisans 278 232 5,15%

Doktora 70 333 1,30%

Toplam 5 399 940 100,00%

Türk Yüksek Eğitim Alanı (2013-14)

Türk Yüksek Eğitim Alanı (2013-14)

Profesör Doçent Y. Doçent Ankara 4131 1911 2748 İstanbul 5078 2546 6390 İzmir 1786 909 1752 Antalya 369 213 519 Eskişehir 520 439 763 Kayseri 394 395 396 Konya 616 393 968 Trabzon 364 261 425 Toplam 13258 7067 13961 Toplam (TR) 20343 13156 31351

2012 16 783 Profesör 9 257 Doçent 24 759 Y. Doçent

Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 03.09.2014

Türk Yüksek Eğitim Alanı

Profesör Doçent Y. Doçent Ankara 20,31% 14,53% 8,77% İstanbul 24,96% 19,35% 20,38% İzmir 8,78% 6,91% 5,59% Antalya 1,81% 1,62% 1,66% Eskişehir 2,56% 3,34% 2,43% Kayseri 1,94% 3,00% 1,26% Konya 3,03% 2,99% 3,09% Trabzon 1,79% 1,98% 1,36% Toplam 65,17% 53,72% 44,53%

Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 03.09.2014

Türk Yüksek Eğitim Alanı

Doktoralı mezunlar yüksek öğretimden mezun olanların %10’undan azdır.

Bitirebilme oranı düşüktür.

2009-2010 Öğrenci Sayısı Mezun Sayısı Yeni/Mezun Oranı

Yüksek Öğretim (Toplam) 3 493 819 498 325 59%

Yüksek Lisans 140 043 33 697 49%

Doktora 44 768 4253 39%

Tıpta Uzmanlık 21 964 3721 64%

• Başarı oranı: Doktora en düşük Tıpta Uzmanlık en yüksek

Doktora Öğrencileri Hangi Şehirlerde?

Bölge Doktora Öğrencisi Sayısı

Akdeniz 2 498 Doğu Anadolu 4 662 Ege 7 850 Güneydoğu Anadolu 652 İç Anadolu 25 187 Karadeniz 3 885 Marmara 25 599 TOPLAM 70 333

Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 03.09.2014

Şehir Doktora Öğrencisi Sayısı

Ankara 19 144 İstanbul 20 484 İzmir 4 927 Antalya 743 Eskişehir 1 998 Kayseri 1 174 Konya 2 338 Erzurum 3 088 Trabzon 1 247 Toplam 53 143 Diğer 12 014

100'den fazla doktora öğrencisi olan Sağlık Bilimleri Enstitüleri

TOPLAM YÜKSEK LİSANS

DOKTORA DOKTORA

(%)

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 2 647 1352 1295 49

ANKARA ÜNİVERSİTESİ 1 634 939 695 43

HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ 1 110 437 673 61

GAZİ ÜNİVERSİTESİ 1 265 641 624 49

ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ 1 235 789 446 36

MARMARA ÜNİVERSİTESİ 1 434 1051 383 27

EGE ÜNİVERSİTESİ 872 509 363 42

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ 1 322 965 357 27

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ 836 568 268 32

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ 551 323 228 41

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ 567 385 182 32

ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 175 39 136 78

İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ 462 328 134 29

YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ 321 194 127 40

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 191 76 115 60

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ 229 117 112 49

ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ 437 334 103 24

TOPLAM 15 288 9 047 6 241 41

TÜRKİYE SBE TOPLAMI 22 727 15 184 7 543 33

SBE ÖĞRENCİLERİNİN YÜZDE PAYI 7% 6% 11%

LİSANSÜSTÜ ENSTİTÜLER TÜRKİYE TOPLAMI 333 052 265 895 67 157 20

Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 03.09.2014

2014-15 Yeni Kayıtlar

Yeni Kayıt TOPLAM YÜKSEK LİSANS

DOKTORA DOKTORA

(%)

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 450 266 184 41

ANKARA ÜNİVERSİTESİ 310 227 83 27

HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ 228 96 132 58

GAZİ ÜNİVERSİTESİ 160 94 66 41

ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ 406 297 109 27

MARMARA ÜNİVERSİTESİ 161 125 36 22

EGE ÜNİVERSİTESİ 171 115 56 33

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ 375 318 57 15

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ 155 120 35 23

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ 100 76 24 24

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ 18 15 3 17

ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ 24 14 10 42

İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ 51 32 19 37

YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ 57 48 9 16

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 13 4 9 69

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ 62 34 28 45

ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ 102 87 15 15

TOPLAM 2 843 1 968 875 31

TÜRKİYE TOPLAMI 4 924 3 851 1 073 22

SBE ÖĞRENCİLERİNİN YÜZDESİ 8% 7% 11%

BÜTÜN ENSTİTÜLER TOPLAMI 65 590 56 193 9 397 14

Sağlık Bilimleri Enstitüleri Bulunduğu Şehir Sayı

İstanbul 30

Ankara 14

İzmir 7

Antalya 2

Eskişehir 2

Kayseri 2

Gaziantep 2

Konya 2

Trabzon 2

Diğer 50

Toplam 111

Aktif Enstitüler 67

Doktora öğrencisi olan enstitüler

53

3 Büyük İl

51 Diğer

60

Toplam Enstitü Sayısı: 575

Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 2014

Doktora eğitimi çekici olmaktan uzaktır

Mezun (2011-12)

Yeni Kayıt (2013-14)

Yeni Kayıt/Mezun (%)

Tıp* 189 277 + %47

Diş Hekimliği** 278 92 - %67

Eczacılık 36 18 - %50

Veterinerlik 87 56 - %36

Hemşirelik 106 181 + %71

• * Tıp alanlarında doktora yapan her bir kişiye karşın dört kişi uzmanlık programlarından mezun olmaktadır (2007)

• Hekim olmayanlar için tıp alanında doktora yapmak bir mesleki avantaj sağlamaktadır

• ** 2012 yılından itibaren diş hekimliğinde uzmanlık programları uygulanmaktadır

Programlar

• Sağlık bilimleri, fen ve sosyal bilimlere göre, hem anabilim dalı hem de program sayıları bakımından daha zengindir.

• Programlar bilim alanlarına göre değil, daha çok meslek dallarına göre tanımlanmıştır.

SCI Kapsamındaki yayın sayılarında artış sürüyor, tıbbın oranı azalıyor

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

2003 2005 2007 2009 2011 2013

TÜRKİYE TOPLAM

TIP FAK.

ECZ. FAK.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

2003 2005 2007 2009 2011 2013

TIP/TR ORANI

ECZ/TR Oranı

Yayın sayısındaki artış tıp ve eczacılık fakültesi adresler için Türkiye geneli ile uyumludur. Tıp fakülteleri için korelasyon katsayısı 0,94, Eczacılık Fakülteleri için 0,84’tür.

Kaynak: ISI Web of Knowledge, 03.09.2014

Temel Sorunlar

Fragmantasyon

• Tıbbi temel bilimler altında kapsayıcı olarak ele alınması gereken bilim dalları fragmante hale gelmiştir.

• Programlar anabilim dalları içine hapsolmuştur.

• Bu tip bölünmeler sonucu anabilim dalları birbiri ile ilişki kurmamakta ve ortak bir platform oluşturamamaktadır. – Aynı dalda eğitim gören farklı anabilim dalı öğrencileri

birbirlerini tanımamakta, işbirliği ve etkileşme şansı bulamamaktadır.

Dilüsyon

• Türkiye’nin insan gücü kapasitesinden fazla sağlık bilimleri enstitüsü vardır

• Araştırma yapılması mümkün olmayan yerlerde doktora yapılması eğitim kalitesini etkilemektedir

• Program sayısı çok fazladır

Asimetrik talep

• Lisansüstü eğitime olan talep alanlara göre farklılık göstermektedir.

• Bazı alanlarda (mesleklerde) gerek yüksek lisans, gerekse doktora daha çok bir uzmanlık eğitimi olarak algılanmaktadır.

• Özellikle hemşirelik, fizyoterapi ve veteriner hekimlik gibi uygulamalı alanlarda lisansüstü eğitim adeta tıpta uzmanlık benzeri bir karakter kazanmıştır.

Tıp ve veteriner hekimlik alanında programlardan ayrılma oranı yüksektir

• Kadro azlığı ve maddi destek eksikliği nedeniyle, doktora öğrencileri iş bulduklarında tercih yapma durumunda kalmaktadır.

• Tıp Fakültesi mezunu doktora öğrencileri gelecekte Sağlık Bakanlığı tarafından uzman sayılmama kaygısı nedeniyle, TUS sistemine yönlenmektedir.

• Yeterli İngilizce öğrenimi olmadan doktoraya başlayanlar, başarısız olarak eğitimi bırakmaktadır.

• Yarı zamanlı doktora öğrencileri orta vadede programı sürdürememektedir.

• Askerlik tecili yaptırabilmek gibi diğer nedenlerle doktoraya başlayanlar, kendilerince uygun gördükleri zamanda (daha iyi iş koşulları bulmak, vb.) ilişik kesmektedir.

Eğitim süresi “gereksiz” yere uzatılmaktadır

Mezun Sayısı Artmasına Rağmen, Mezunlar İçinde, Doktoralı Oranı Artmamakta !!!

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9 YL Mezun Oranı

DR Mezun Oranı

Kaynak: ÖSYM

Top

lam

mez

un

için

dek

i ora

nı (

%)

Ders yılı

Mezun sayıları artıyor ama eksiği tamamlamakta yetersiz

0

100

200

300

400

500

600

700

Tıp

Diş Hekimliği

Eczacılık

Veterinerlik

Hemşirelik

Do

kto

ralı

Mez

un

say

ısı

Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 03.09.2014

?

Temel Tıp Bilimlerinde Uzmanlık Derecesi Alanlar (1980-2008)

0

50

100

150

200

250

300

350

400

80-84 81-85 82-86 83-87 84-88 85-89 86-90 87-91 88-92 89-93 90-94 91-95 92-96 93-97 94-98 95-99 96-00 97-01 98-02 99-03 00-04 01-05 02-06 03-07 04-08

FARMAKOLOJİ

ANATOMİ

FİZYOLOJİ

HİSTOLOJİ

BİYOKİMYA

MİKROBİYOLOJİ

Eğitimin artı değeri nedir?

• Kariyer yolları?

• Tezin değeri var mı?

• Araştırıcı istihdam ediliyor mu?

• Üniversitenin görevi nedir?

• İlla doktora programı açmak gerekli mi?

Doktora “Ekosistemi”

• İnterdisipliner,

• Mükemmelliyetçi araştırmaların yapıldığı,

• Cazip kurumsal ortamı olan,

• Endüstriyle yakın ilişki içinde,

• Bilim camiasına entegre,

• Aktarılabilir becerilerin kazandırıldığı,

• Kalite güvencesi sisteminin kurulduğu,

Ne lazım?

• Kritik kütle

• Çalışma koşulları

• Rekabetçi araştırma grupları

• Yaratıcı fikirlerin “uçuştuğu” bir ortam

Çok pahalı!

AB: 1 milyon Doktora öğrencisi için 800 milyon Avro lazım...

Kaynaklar • Yetkin Y ve Yetkin A. Lisansüstü Eğitimde Niteliklilik. Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(1-2):43-47,2007. • Güner-Akdoğan, G. Orer, H & Yıldız, S. PhD Education Programmes in Graduate Schools of Health

Sciences in Turkey. Orpheus, Vienna, 21-23 April, 2010. Conference Book. • Nerad M, Heggelund M (eds): Toward a Global PhD, Univ Washington Press 2008 • ORPHEUS consensus documents 2004, 2005 , 2007, 2009, 2010, 2011, and 2012

(http://www.orpheus-med.org/, click on "documents") • TRENDS V, European Universities Association (see www.eua.be) • “Realising the European Higher Education Area”. Communiqué of the Conference of Ministers

responsible for Higher Education in Berlin on 19 September 2003 (see www.eua.be). • "Doctoral Programmes for the European Knowledge Society" Bologna Seminar, Salzburg, 3-5

February 2005, see www.eua.be • "Matching Ambition with Responsibilities and Resources". Bologna Seminar, Nice, 7-9 December

2006, see www.eua.be • Brentel H. Establishing a Doctoral School. Bologna Handbook (BH1),12.09.2006, C 4.4-7 pp1-12.

Salzburg I • Salzburg II recommendations: European Universities’ achievements since 2005 in implementing the

Salzburg principles. European Universities association-Council for Doctoral Education.2010.www.eua.be/cde

• http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/educ/126375.pdf and Report of

• Mapping Exercise on Doctoral Training in Europe:"Towards a common approach", 27 June 2011.

28.05.2015 46

26. Türkiye Üniversiteleri Sağlık Bilimleri Enstitüleri Toplantısı, 2014

Teşekkürler…

28.05.2015 47