türk dili ii 5. Ünite

Hazrlayan

TRK DL IInite 5

Yazl Anlatm Trleri ve Uygulamalar II: Sanatsal Yazlar

Yrd. Do. Dr. Serap CAVKAYTAR

Okt. Sevgi ALIIR ZENC

Sanatsal Yazlar


Sanat nitelii tayan yazlarda, bir dncenin ya da duygunun anlatmnda yaratma, yeniden oluturma sz konusudur. Sanatsal yazlar kurguya dayal yazlardr.

Sanatsal yazlar, edeb, yaznsal metinler ya da kurmaca, kurgusal metinler olarak da ifade edilmektedir.

Sanatsal Yazlarn zellikleri


Yazlarn trnn belirlenmesinde konudan ok, dilin kullanm baat deikendir.

Sanatsal yazlarda dilin kullanm, dnce yazlarndakinden farkldr.

Sanatsal yazlarda, szckler gerek anlamlarnn tesinde yeni anlamlar yklenebilirler.

Sanatsal yazlar nesnel yaamn gereklerinden esinlenerek kurmaca bir dnyay yanstr.

Sanatsal yazlarda, sanatnn iletisi ile okurun anlad farkl olabilir.

Sanatsal Yaz Trleri


Dz Yaziir

iir


Genel olarak, Zengin sembollerle, ritimli szlerle, seslerin uyumlu kullanmyla ortaya kan, hece ve durak bakmndan denk ve kendi bana bir btn olan edeb anlatm biimi, manzume, nazm, kouk olarak tanmlanmaktadr.

iirin zellikleri


iirde arm, imge, duyular, sezgi, duygular nemli bir yer tutmaktadr.

Anlatm daha kapal, syleyi daha ritmik ve alglar daha n plandadr.

iirin dz yazdan farklar arasnda armlar, imgeler kadar iirde dizelerin kmelenii, uzunluk ksalk durumu ve uyak dizilii gibi yapsal zelliklerdeki farkllk da byk nem tar.

airler iirde mzikal etkiyi szcklerin kullanmyla salamaya alrlar.

Szckler iirde gizemli bir hl alrlar.

iir Trleri


R TRLER

Lirik iir

Epik iir

Didaktik iir

Pastoral iir

Satirik iir

Dramatik iir

Lirik iir


Duygular cokulu bir dille anlatan iirlerdir. Lirik szc Eski Yunanda airlerin iirlerini telli bir eit saz olan lir ile birlikte sylemelerinden kaynaklanm ve sonralar ie doan duygular dile getiren iirlere lirik denmitir.

Ak, zlem, ac, lm benzeri duygular dile getiren lirik iir dnya edebiyatnda olduu gibi bizim edebiyatmzda da en yaygn iir trleri iindedir.

Lirik iir Yazan airlerden rnekler


Karacaolan

Necip Fazl

Nazm Hikmet

Ak Veysel

Fuzuli

Nedim

eyh Galip

Cahit Stk

Taranc

Yahya Kemal

Atilla lhan

Epik iir


Bir ulusun bandan geen olaylar, savalar, byk gleri, ayaklanmalar, toplum ile ilgili sorunlar, doal afetleri, olaanst olaylar ve bu olaylarda kahramanlk gsterenleri, yurt sevgisini cokulu bir dille anlatan uzunca iirlere epik iir denir.

Eski Yunan'da epik iire epos, Bat'da epope, Trk Edebiyatnda destan denir.

Epik iir Trleri


Yapay Epik iir

Doal Epik iir

Didaktik iir


Bilgilendirme, t verme, bir dnceyi aklama amac gden iirlere didaktik iir denir. Konusu dncedir.

Didaktik iir yerine retici iir terimi de kullanlmaktadr. Manzum hikyeler ve fabllar da bu grup iinde deerlendirilmektedir.

Fabl


nsanlara ahlak dersi vermeyi amalayan fabllar da genellikle manzum iirler olarak yazlr.

nsanlar arasnda geen olaylar dier canllar arasnda geiyormu gibi gstererek anlatan fabllar, sonunda okuyana bir ders verir.

Beydeba, Ezop, La Fontaine bu trde eser vermi nller arasndadr.

Didaktik iir Yazan airlerden rnekler


Ak Paa

Ak Veysel

Yusuf Has

Hacib

Nbi

Mehmet Akif

Tevfik Fikret

Pastoral iir


Doay, doa gzelliklerini ve bunlar sevdirmeyi amalayan, obanlarn yaamn, aklarn, zntlerini anlatan iirlere pastoral iir denir. Pastoral szc obanlara ilikin demektir.

Yaln bir dille yazlan bu iirler, dorudan ozann azndan anlatlyorsa (monolog) idil, obanlarn karlkl konumas biimindeyse (diyalog) eglog adn alr. diller, monolog tarznda olduu iin egloa gre daha ksa olur.

Pastoral iir Yazan airlerden rnekler


Karacaolan

Cenap ehabettin

Tevfik Fikret

Cahit Klebi

Vergilus

Theokritos

Behet Necatigil

Abdlhak Hamit

Dramatik iir


Bir olay, durumu tiyatro gibi canlandran iirlere dramatik iir denir. Dramatik szc dramadan tremitir. Drama hareket halinde oyun demektir.

Batda Cornille, Shakespeare; Trk edebiyatnda gl bir gelenei olmamakla birlikte Namk Kemal, Abdlhak Hamit, Faruk Nafiz dramatik iirin ilk rneklerini verirler.

Satirik iir


Bir kimseyi, bir dnceyi, bir durumu ak ya da kapal biimde, ineli bir dille, eletirme yn ar basan iirlere satirik iir denir. Yergide de bir uyar olduu iin didaktik (retici) bir yan da bulunur. Dilimize Franszcadan geen satirik terimi iin halk edebiyatnda talama, divan edebiyatnda hiciv ve gnmz edebiyatnda da yergi szckleri kullanlmaktadr.

Tarihin her dneminde satirik iire rastlanr. Eski Yunan'da Diogenes, 18. yzylda Bat'da Voltaire; Trk edebiyatnda Divan edebiyatnda Nef', halk edebiyatnda Seyrani, Pir Sultan Abdal, Tanzimat dneminde Ziya Paa, air Eref, yeni Trk edebiyatnda, Neyzen Tevfik, Orhan Veli satirik iir rnekleri veren airler arasnda saylabilir.

yk


Sanatsal anlat trleri iinde nemli bir yeri olan yk iin yaplan tanmlarn eitlilii, toplumsal deiim ve geliim dorultusunda eitlilik gstermekle birlikte yaygn olarak yk, yaanm ya da yaanmas olas olaylar, durumlar bir kurgu biiminde anlatan yaznsal bir tr olarak tanmlanmaktadr (zdemir, 2008:267). Bu tanm btn ykleri kuatmad iin kesin ve deimez bir tanm deildir.

yknn eleri


nsann banda geebilecek her trl olay ya da insann karlaabilecei her durum yknn konusu olabilir. ykde olay plan blmdr: serim, dm, zm. Serim, ykdeki kahramanlarn tantld, olaya giri paragraf ya da paragraflardr. Dm, yknn gelime blmdr. Betimlemeler, duygular, duygu atmalar, zmlemeler, ana olay, ona bal yan olaylar ile karlkl konumalarn bulunduu paragraflar hep bu blmdedir. zm, yknn sonu blmdr.

Olay/

Durum

ykdeki olay ya da durumun kahramanlardr. yklerin kahraman insan dnda canllar ya da nesneler olabilir. yklerin ksa olmas nedeniyle, kiiler genellikle ok derinlemesine betimlenmez ve derinlemesine duygu zmlemelerine yer verilmez. Kiiler

Zaman yknn balang, gelime ve bitiini kapsayan sredir. ykde zaman okura yazarn istedii gibi verilir. Bazen kronolojik zaman denilen olay ya da durumun balad, gelitii, sonuland zamana bal kalr. Zaman

ykde olayn getii, yaand evre, yerdir. Yer olaya gre deiebilir. Yer

yk Trleri


Olay yks

Olay yks adndan da anlalaca gibi olay arlkldr. Olay yklerinde serim, dm ve zm aamall vardr. Trk edebiyatnda mer Seyfettin, Refik Halit Karay, Yakup Kadri, Orhan Kemal, Necati Cumal bu trde eser vermi yazarlarmzdandr.

Olay yks, klasik yk ya da bu trn kurucusu saylan Fransz yazar Guy de Mappussantn adndan dolay Mappussant tipi yk olarak da bilinir.

Durum yks

Yaamdan bir kesit sunan ya da belli bir insanlk durumunu belli bir ortam iinde veren yk biimidir. Durum ykleri olay arlkl deildir. Trk edebiyatnda Memduh evket Esendal bu trn ncsdr. Sait Faik de bu tr deneyen yazarlarmzdandr.

Durum yksne kesit yks, modern yk ya da bu yk trnn kurucusu saylan Rus yazar ehovun adndan dolay ehov tipi yk de denilmektedir.

Yabanc yk Yazarlarndan rnekler


Emile Zola

Dostoyevski

Victor Hugo

Balzac

Boccacio

Stendhal

Tolstoy

Flaubert

A. de Musset

ehov

Trk yk Yazarlarndan rnekler


Nabizade Nazm

Halit Ziya Uaklgil

Refik Halit Karay

Yakup Kadri

Mehmet Rauf

Hseyin Rahmi

Aka Gndz

mer Seyfettin

Sami Paazade Sezai

Sait Faik

Roman ve zellikleri


Roman, yaanm ya da yaanmas olas olaylar, durumlar kurmacaya dayal olarak anlatan dz yaz trdr.

Romanda olay ya da durum, kiiler, yer ve zaman geni bir plan iinde ilenir. Roman, i ie gemi birok ykden kurulmu gibidir. Bu ynyle ykden daha karmak bir olay rgs vardr. Sanatsal yazlarn temel nitelii olan kurmaca ve znel anlatm roman iin de geerlidir. Romann insann, toplumun ve evrenin deiimlerine kendini uyduracak esnek yaps en temel trsel niteliidir.

Roman Trleri


eriklerine gre romanlar

Serven roman, macera roman, tarihsel roman, biyografik roman, polisiye roman, sosyal roman, tre roman, egzotik roman vb. ayrlr.

Yazarn sanat ve edebiyat anlayna

gre romanlar

Romantik roman, gereki roman, natralist (doac) roman, izlenimci roman, yeni roman vb. trlere ayrlabilir.

Okur topluluuna gre romanlar

ocuk roman, genlik roman, popler roman vb. trlere ayrlabilir.

Yabanc Roman Yazarlarndan rnekler


Cervantes

Goethe

Balzac

Stendhal

Flaubert

Victor Hugo

Lamartine

Emile Zola

Charles Dickens

Pukin

Gogol

Dostoyevski

Tolstoy

Trk Roman Yazarlarndan rnekler


Sami Paazade Sezai emsettin Sami Halit Ziya Uaklgil Mehmet Raufun Hseyin Rahmi Halide Edip Advar Yakup Kadri Karaosmanolu Refik Halit Karay Halit Ziya Uaklgil Ahmet Hamdi Tanpnar Peyami Safa Ahmet mit Hasan Ali Topta

Memduh evket Esendal Rfat Ilgaz Orhan Kemal Aziz Nesin Fakir Baykurt Ouz Atay Yaar Kemal Orhan Pamuk Mehmet Erolu Ayla Kutlu Elif afak

Tiyatro


nsanolunun en eski sanatsal yaratlarndan biri olan tiyatro, yaznsal bir tr olarak, sahnede canlandrlmak zere yazlm eserlerin ortak addr.

Tiyatro eseri de insann kendisiyle ve evresiyle ya da doayla etkileiminden kaynaklanan olaylar anlatr. Gze, kulaa seslenmesi ynnden dier sanatsal yaz trlerinden farkldr. Tiyatro eseri; yazar, oyuncu, sahne, izleyici drtgenine gre yazlr. Bunun iin tiyatro eserleri hem sz hem eylem sanatdr.

Tiyatronun zellikleri


Tiyatro eseri perdeler ve sahnelerden oluur. Tiyatro eseri drt ge zerine kuruludur: olay ya da olaylar zinciri, kiiler, olayn getii yer ve zaman

Tiyatronun dilinin dier anlat trlerinden farkldr. Tiyatro eserinin temel anlatm biimi konumadr. Konuma, bazen tek bana (monolog) biiminde, bazen de karlkl konuma (diyalog) biimindedir. Tiyatro eserinde konuma, amal ve ilevseldir. Betimlemelerden yararlanlr.

Trk Tiyatro Yazarlarndan rnekler


Gll Agop Yaar Nabi Halit Ziya Uaklgil Behet Kemal Necip Fazl Turgut zakman Haldun Taner Orhan Asena A. Turan Oflazolu

Refik Erduran Orhan Kemal Cevat Fehmi Bakut Oktay Rifat Rfat Ilgaz Recep Bilginer Erol Toy Adalet Aaolu Necati Cumal

Tiyatro Trleri


Trajedi

Komedi

Dram

Trajedi


Tragedya: Okurda ya da izleyicide korku ve acmaya ynelik hisler uyandrmay amalayan, kurall bir anlatm olan tiyatro trdr.

Trajedi Trnn zellikleri


Konusunu tarihten ve mitolojiden almas, Erdemin ve ahlaksal deerlerin ele alnmas, Kahramanlarnn sradan insanlar yerine sekin ya da

olaanst kiiler olmas, Kanl, irkin, korkun sahnelere seyircinin gz nnde yer

verilmemesi, Kaba saylabilecek szlere yer verilmemesi, Klsik bir dil ve slp anlayyla yazlmas, birlik kuralna uyulmasdr. birlik kural, bir olayn

belirli bir yerde(yer), belirli bir zaman (zaman) ierisinde ve belirli bir olay ats (olay) altnda gereklemesidir.

Trajedi tr yazarlarna Shakespeare ve Corneille rnek verilebilir.

Komedi


Tiyatro ile ilgili kaynaklarda komedi; insanlarn, olaylarn ya da durumlarn gln ynlerini genellikle eletirel bir bak as ile ele alp ileyen tiyatro tr olarak aklanmaktadr.

Komedi Trnn zellikleri


Komedide insanlar gln duruma drmeden, onlarn zayf taraflar kaba ve alayl olmayan bir biimde ele alnr.

Klasik komedyada da birlik kuralna uyulur. Komedinin temelinde elence, kalabalk, keyif ve yaamn

doal dngs vardr. Komediler, konularn gnlk yaamdan alr. Gncel sorunlar ele alan komedilerin kahramanlar da

sradan, yaamn iinden insanlardr. Komediler toplumda, gnlk yaamda, siyasette bozuk ya

da garip olan eletirerek izleyicilerin bunun zerinde dnmesini salama eilimindedir.

Komedi trnde yazlan eserlerde, iyimser tavrn doal bir sonucu olarak oyunun sonu mutlu sonla biter.

Komedi Trleri ve rnek Yazarlar


Aristophanes inasi

Moliere Aziz Nesin

Haldun Taner

Entrika Komedisi

Tre Komedisi

Karakter Komedisi

Dram


Tiyatroda konunun ilenii ynnden tanmlandnda, insan doal ve toplumsal evresinden soyutlamadan, yaamn ackl yanlaryla gln yanlarn bir arada yanstan tiyatro trdr.

Dram Trnn zellikleri


Dram tryle birlikte tiyatro, kesin ve deimez kurallardan kurtulur.

Yaam bir ynyle deil, daha gereki bir biimde her ynyle ele alnr. Konusu gnlk hayattan ve kahramanlar her snftan insan olabilir.

Dramda birlik kural ve be perdeden oluma zorunluluu ortadan kalkar.

Sahnede korkun ve ac verici olaylar gsterilebilir.

Dram Tr Yazarlarndan rnekler


ShakespeareVictor Hugo

Goethe

Yararlanlan Kaynaklar

Sanatsal Yazlar

Arslan, N. (2009).yk, Trk Dili Yazl ve Szl Anlatm iinde. (Ed. N. Demir ve E. Ylmaz ). Ankara: Nobel Yaynevi, 179-188._______ (2009).Roman, Trk Dili Yazl ve Szl Anlatm iinde. (Ed. N. Demir ve E. Ylmaz ). Ankara: Nobel Yaynevi, 189-200.Birinci, N. (2009). iir, Trk Dili ve Kompozisyon iinde (Ed: Z. Korkmaz vd.). Bursa: Ekin Yaynevi. Gkalp Alpaslan, G. G. (2009).iir, Trk Dili Yazl ve Szl Anlatm iinde. (Ed. N. Demir ve E. Ylmaz ). Ankara: Nobel Yaynevi, 173-178.______ (2009).Tiyatro, Trk Dili Yazl ve Szl Anlatm iinde. (Ed. N. Demir ve E. Ylmaz ). Ankara: Nobel Yaynevi, 201-212.ler, E. ve Trkylmaz, . (1997). Geleneksel Roman'dan ada Roman'a "Kiiler"in Anlatdaki Konumu, Pamukkale niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi. (3), 102-107.Kavcar, C., Ouzkan F., Aksoy, .(2007).Yazl ve Szl Anlatm. Ankara: An Yaynclk.zdemir, E. (2000). Eletirel Okuma. Ankara: Bilgi Yaynevi._______ (2002). Yaznsal Trler. 5. bask. Ankara: Bilgi Yaynevi._______ (2008). Szl- Yazl Anlatm sanat: Kompozisyon. 15. Basm, stanbul: Remzi Kitabevi. engl, A. (2001). Trk Drama Gelenei ve Tarih Oyunlarmz. Afyon: Afyon Kocatepe niversitesi Yaynlar.Tekerek, N. (2003). Tiyatromuzun Modern Tiyatroyla Kesimesi Yolunda Gelenekselin nemi ve Baltacolu'ndan Bir Deneme: Kafa Tamircisi, Tiyatro Aratrmalar Dergisi. (17), 35-49.

türk dili ii 5. Ünite

Documents