Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ …üretilen 2.002.033 ton elmanın büyük çoğunluğu...

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Türker ERYILMAZ

GALAXY ELMA ÇEŞİDİNİN YONGA ve İNGİLİZ AŞILARIYLA M9 ve M 26 ELMA KLONAL ANAÇLARINA AŞILANARAK BİR YILDA FİDAN ELDESİ

BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI

ADANA, 2007

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

GALAXY ELMA ÇEŞİDİNİN YONGA VE İNGİLİZ AŞILARIYLA M9 VE M26 ELMA KLONAL ANAÇLARINA

AŞILANARAK BİR YILDA FİDAN ELDESİ

Türker ERYILMAZ



Bu tez 27 / 12/ 2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği / Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir.

İmza............…………… İmza...................…………..….. İmza...........................…………. Prof. Dr. Ali KÜDEN Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ DANIŞMAN ÜYE ÜYE

Bu tez Enstitümüz Bahçe Bitkileri Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No:

• Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri kanunundaki hükümlere tabidir.

I

ÖZ


Türker ERYILMAZ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ


Danışman : Prof.Dr. Ali KÜDEN

Yıl : 2007, Sayfa: 35

Jüri : Prof. Dr. Ali KÜDEN

Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ

Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ

Bu çalışma, Afyonkarahisar’da 2006 -2007 yıllarında yürütülmüştür. Çalışmada köklü M 9 ve M26 elma anaçları üzerine Fuji Kiku -8 ve Galaxy elma çeşitleri Yonga ve İngiliz aşı yöntemleri kullanılarak iç mekanda aşılanmıştır. Her bir aşı yöntemi ve her bir dikim zamanı için Mart ayı başında 3 tekerrürlü ve her tekerrürde 20 aşılı bitki kullanılmıştır. Bitkilerin bir kısmı Mart ayındaki aşılamalardan hemen sonra dikilmiş, bir kısmı ise +4 Co lik depoya konulmuş ve Nisan ayında araziye dikilmiştir. Deneme süresince, aşı tutma oranları, fidan boyu, sürgün çapı, anaç çapı ve sürgün boyu gibi özelliklerin ölçümleri yapılmıştır.

Dikim zamanı bakımından,1 aylık depolama sonrasında veya direk araziye dikim yapılmasının; aşı tutma oranı, genel gelişme ve fidan kalitesi açısından bariz etkisi görülmemiştir. Aşı tutma oranlarında İngiliz aşısı Yonga aşıya göre daha başarılı olmuştur. Anaçlardan M26’nın kök çürüklüğüne M 9’dan daha duyarlı olduğu görülmüştür. Sonuç olarak Mart ayında aşılanan fidanlardan bir yıl sonra fidan elde edilmiştir. Bunun ölü sezon denilen bir zamanda yapılması atıl duran iş gücü ve materyalin kullanılması imkanını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler: Elma, Aşı, Fidan Üretim

GALAXY ELMA ÇEŞİDİNİN YONGA ve İNGİLİZ AŞILARIYLA M9 ve M26 ELMA KLONAL ANAÇLARINA AŞILANARAK BİR YILDA

FİDAN ELDESİ

II

ABSTRACT

MSc THESIS

Türker ERYILMAZ DEPARTMENT OF HORTICULTURE

INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA

Supervisor : Prof. Dr. Ali KÜDEN

Year : 2007, Pages: 35

Jury : Prof. Dr. Ali KÜDEN

Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ

Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ

This study have been done to bring to light the possibility of rapid production by using a standard and an applicable method with some sorts' saplings which have high commercial value. The study has been performed for three years, between 2004–2007. During the study, Galaxy and Fuji kiku-8 have been grafted in inner place to M9 and M26 apple rootstocks by using bench grafting and chip budding techniques. A part of grafted saplings have been waited in cold storage for one month. The other part has been directly planted to the land in march. At the end of vegetation period; graft survival ratio, shoot length, shoot and rootstock diameter have been measured.

According to the measurements, there is no difference between the plants which were stored and the plant which were planted directly. İn addition to this, no different effects on rootstock and species, graft survival ratio, shoot length and shoot diameter were measured. From these aspects such as graft survival ratio, shoot length and shoot diameter; bench graft method is better than chip budding. On the contrary lots of deceases owing to the root putrefaction in M26 apple rootstock were observed. Key Words: Apple, grafting, producing sapling

GALAXY ELMA ÇEŞİDİNİN YONGA ve İNGİLİZ AŞILARIYLA M9 ve M 26 ELMA KLONAL ANAÇLARINA AŞILANARAK BİR YILDA

FİDAN ELDESİ

III

TEŞEKKÜR

Yüksek lisans tez konumun belirlenmesi, yürütülmesi ve yazım aşamalarında

yönlendirici katkılarıyla her zaman destek olan Danışman Hocam Sayın Prof. Dr. Ali

KÜDEN’e, Hocalarım Sayın Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ ve Sayın Prof. Dr. Faruk

EMEKSİZ’e sonsuz saygı ve teşekkürlerimi sunarım.

Akademik alanda hiç görünmeyen ve perde arkasından tüm yaşamım boyunca

maddi ve manevi desteklerini benden hiçbir zaman esirgemeyen sevgili aileme

sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

IV

İÇİNDEKİLER SAYFA NO

ÖZ..................................................................................................................................I

ABSTRACT.................................................................................................................II

TEŞEKKÜR................................................................................................................III

İÇİNDEKİLER………...............................................................................................IV

ÇİZELGELER DİZİNİ...............................................................................................VI

ŞEKİLLER DİZİNİ...................................................................................................VII

KISALTMALAR DİZİNİ……………………………………………………….VIII

1. GİRİŞ.......................................................................................................................1

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR....................................................................................10

3. MATERYAL ve METOD..................................................................................14

3.1. Materyal…...............................................................................................14

3.1.1. Denemede Kullanılan Elma Anaçlarının Özellikleri………….14

3.1.2. Denemede Kullanılan Elma Çeşitlerinin Özellikleri………….15

3.2. Metod…………………………………………………………………...17

3.2.1.Yapılan Ölçümler………………………………………….…..20

3.2.1.1. Aşı tutma oranları (%)…………...………………..........20

3.2.1.2. Aşı sürme uzunlukları (cm)………………………...…..20

3.2.1.3. Sürgün Kalınlığı (mm)…………...………………..........20

3.2.1.4. Anaç Kalınlığı (mm)……...….……………………..…..20

3.2.1.5. Aşı tutma oranları 2 (%)…………...……….……..........21

3.2.1.6. Aşı sürme uzunlukları 2 (cm)….…………………...…..21

3.2.1.7. Sürgün Kalınlığı 2 (mm)…………...………………......21

3.2.1.8. Anaç Kalınlığı (cm)…………...…………………...…..21

3.2.2. Denemede Kullanılan Aşı Yöntemleri...………………….…..22

3.2.2.1. Yonga Göz Aşısı…….…………...………………..........22

3.2.2.2. İngiliz Aşısı……………….………………………...…..23

3.2.3. Anaçların Çoğaltılması (Stool Bed Layering)…………….…..23

V

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA.................................................25

4.1. Morfolojik Ölçümler................................................................................25

4.1.1. Aşı Tutma Oranları (%)............................................................25

4.1.2. Fidan Boyları (cm)…………………………………................26

4.1.3. Sürgün Çap Ölçümleri (mm)…………………….....................27

4.1.4. Sürgün Boy Ölçümleri (cm)…...……...……………….……...27

5. SONUÇLAR ve ÖNERİLER……………………………………………..…….32

KAYNAKLAR…………………………………………………………………..…35

ÖZGEÇMİŞ……………………………………………………………………..…38

VI

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA NO

Çizelge 1.1. Ülkelere Göre Elma Üretim Miktarları (Bin ton) 2005 Yılı…………….2

Çizelge 1.2. Bazı Avrupa ülkelerinde 1990–1993 Yılları Arasında Elma Üretiminde

Saptanan Çeşit Bazındaki Değişimler……………..…………...………....3

Çizelge 1.3. Ülkelere Göre Elma Dışsatım Miktarları (ton) ……………………...…5

Çizelge 4.1. Denemede Yer Alan Tüm Faktörlerin Birlikte Değerlendirilmesi.……29

Çizelge 4.2. Denemede Kullanılan Faktörlerin İkili İnteraksiyonları…….………...30

VII

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA NO

Şekil 3.1.1 M9 ve M26 klonal anaçları…………………………….….…..…….....15

Şekil 3.1.2 Galaxy ve Fuji Kiku-8 elma çeşitleri……………..….……….……..…18

Şekil 3.2.1 Aşılamaların yapılması...……………………………..….…………….19

Şekil 3.2.2 Anaçlarda kök temizliği………………………………….……………17

Şekil 3.2.3 Aşılı bitkilerde fungusit uygulaması…………………………………..18

Şekil 3.2.4 Fidanların dikimi………………………………………………………18

Şekil 3.2.5 Fidanlara can suyu verilmesi…………………………………………..19

Şekil 3.2.6 Aşı tutumu gerçekleşmiş fidanlarda sürgün gelişimi………………….19

Şekil 3.2.7 Aşılı bitkilerin depoya kaldırılmak üzere polietilen torbalara

koyulması………………………………………………………………21

Şekil 3.2.2.1 Yonga aşının yapılışı…………………………………………..…….22

Şekil 3.2.2.2 İngiliz aşının yapılışı………………………………………………...23

Şekil 4. 1 Aşı Tutumu Gerçekleşmiş Fidanlarda Kaynaşma……………………....25

Şekil 4. 2. Fidan Boyu Ölçümü……………………………………………………26

Şekil 4.3 Eylül döneminde fidanların gelişim durumları…………………...……..31

VIII

SİMGELER ve KISALTMALAR FAO : Food and Agriculture Organisation NaOH : Sodyum hidroksit SÇKM : Suda Çözünebilir Kuru Madde mm : Milimetre cm : Santimetre % : Yüzde Ö. D. : Önemli Değil

1.GİRİŞ Türker ERYILMAZ

1

1. GİRİŞ

Elma, ülkemizde uzun yıllardan beri yetiştiriciliği yapılan, dünyanın pek çok

yerinde yetişen ve çok eskiden beri bilinen bir ılıman iklim meyve türüdür. Bu

meyve türünde ülkemiz oldukça geniş bir çeşit zenginliğine sahiptir (Özbek, 1978).

Elmalar, Rosales takımının, Rosaceae familyasının, Pomoideae alt

familyasından Malus cinsine girer. Malus cinsi içerisinde Asya, Avrupa, Amerika ve

diğer ülkelerde yetişen 30’dan fazla tür vardır (Özbek, 1978).

Dünya üzerinde elmalar için Doğu Asya, Orta Asya, Kuzey Amerika ve Batı

Asya - Avrupa olmak üzere başlıca dört gen merkezi tespit edilmiştir (Özbek, 1978).

Anadolu, Batı Asya – Avrupa gen merkezi içerisinde yer almaktadır. Türkler, değişik

meyve, tür ve çeşitlerin seleksiyonu ve yayılmalarında önemli rol oynadıklarından

bugün kültür elması ülkemizin her yanına yayılmıştır (Özbek, 1978).

Elma, ülkemizde üretim miktarı ve üretim alanı bakımından diğer ılıman

iklim meyve türlerine oranla önemli bir yere sahiptir. 2006 yılı verilerine göre

63.804.534 ton olan dünya elma üretiminin 2.002.033 tonu ülkemiz tarafından

gerçekleştirilmektedir. Bu üretim miktarı ile ülkemiz Çin (26.065.500 ton) , ABD

(4.568.630 ton) ve İtalya (2.112.720 ton )’ dan sonra en büyük elma üreticisi ülke

konumundadır (Çizelge 1.1).

Elma yetiştiriciliği ülkemizin hemen hemen her bölgesinde yapılmaktadır.

Türkiye meyve üretiminin % 23,9’unu yumuşak çekirdekli meyveler

oluşturmaktadır. Bu üretiminde % 83,7’sini elma üretimi oluşturmaktadır. Son

yıllarda büyük boyutlarda tesis edilen bodur ve yarı-bodur anaçlı bahçelerin

kurulması ile bu üretimin daha da artacağı düşünülmektedir (Burak ve ark., 2003).


2

Çizelge 1. 1 Ülkelere Göre Elma Üretim Miktarları (Bin ton) 2006 Yılı (*)

ÜLKELER YILLAR

1980 1985 1990 1995 2000 2006

Çin 2.382 3.627 4.331 14.017 20.437 26.065

A.B.D 4.000 3.590 4.380 4.798 4.681 4.568

İtalya 1.936 2.014 2.050 1.940 2.232 2.112

Türkiye 1.430 1.900 1.900 2.100 2.400 2.002

DÜNYA 32.942 38.908 41.016 50.298 59.199 63.804

(*) Kaynak:FAO Web Page ‘www.fao.org.’

Üretim miktarında sağladığımız bu başarıya rağmen, ürettiğimiz yazlık ve

güzlük elma çeşitleri dışsatım kalitesi olmayan standart dışı çeşitlerdir. Ülkemizde

üretilen 2.002.033 ton elmanın büyük çoğunluğu 15 Eylül – 15 Ekim arasında

olgunlaşmaktadır. Bu elmaların bir kısmı depolanmakta ve bir kısmı da piyasaya

sürülmektedir. Fakat bu dönemde elma fiyatları düşük seyretmektedir. Depolama

olanağı olmayan üreticiler için bu durum bahçe tesisini çekici halden çıkarmaktadır.

15 Eylül’den önce olgunlaşan elmalar doğrudan tüketime gitmekte ve iyi fiyatlardan

satılmaktadır. Bu durum hem yeni bahçe tesisinde üreticiler için çekici olmakta, hem

de tüketicilerin yazın kaliteli elma tüketmelerini sağlamaktadır. Denemede kullanılan

Galaxy elma çeşidi yazlık bir çeşit olup Avrupa ülkelerinde de en çok tutulan çeşittir.

Orta Avrupa’da Eylül’ün ilk yarısında olgunlaşmaktadır. Ülkemizde ise; Akdeniz

bölgesinde Ağustos başı, İç Anadolu bölgesinde de 15 – 20 Ağustos’ta

olgunlaşmaktadır. Bu açıdan da Galaxy çeşidinin Avrupa’ya satış imkânı

bulunmaktadır.

http://www.fao.org


3

Avrupa ülkelerindeki elma yetiştiriciliği konusunda yapılan incelemeler

sonucunda ülkemizin; özellikle çeşitler, yetiştirme tekniği ile dikim ve budama

sistemleri konularında bu ülkelerin çok gerisinde kaldığı gerçeği ile

karşılaşmaktayız. Ülkemizde yetiştiriciliği yapılan elma çeşitleri Golden grubu

(Golden Delicious ve Stark Spur Golden Delicious) ve Red Delicious grubu

(Starking D. ve Starkrimson D.) elmalarda yoğunlaşmıştır. Oysa bu elma çeşitleri

ABD’de 1970’li yıllardan itibaren, Avrupa ülkelerinde ise 1980’li yılların sonundan

itibaren terkedilmiş veya üretimleri azalmıştır. Özellikle Avrupa ülkelerinde son

yıllarda yaygınlaşmaya başlayan elma çeşitlerinden Elstar, Jonagold ve mutantları

(Jonagored, Jonasty, Jomured, Jonagold 2000 vb.) ile Gala ve mutantları (Royal

Gala, Mondial Gala, Galaksi vb.) üzerinde ise ülkemizde pek durulmamıştır. Çizelge

incelendiğinde, Avrupa ülkelerinde Golden ve Red Delicious grubu elma çeşitlerinin

üretiminin eksildiği görülecektir. (Çizelge 1. 2). Ülkemizde yetiştirilen elma

çeşitlerinin büyük çoğunluğu da bu grupta yer almaktadır.

Çizelge 1. 2. Bazı Avrupa ülkelerinde 1990–1993 Yılları Arasında Elma Üretiminde

Saptanan Çeşit Bazındaki Değişimler

Çeşitler 1990- 1993 yılları üretim %’si

Golden Delicious -10

Red Delicious -1

Granny Smith +12

Jonagold +71

Idared +30

Gloster +9

Elstar +118

Renette +18

Gala +397


4

Avrupa ülkelerinde çok tutulan ve tüketilen çeşitlerin ülkemizdeki üretim

miktarlarının düşük olması, elma dışsatım miktarımızı da etkilemiştir. 1980 yılı

verilerine göre 30.304 ton olan elma dışsatımımız, 2004 yılında 20.023 ton olarak

gerçekleşmiştir. Çizelge 1. 2’den de görüleceği üzere 24 yıllık süre zarfında yıllara

göre değişmekle birlikte istenilen düzey yakalanamamıştır.

Buna karşılık ülkelere göre elma dışsatım rakamlarına bakıldığında en önemli

dışsatım yapan ülkelerin Çin (774,131 ton) , Şili(738,985 ton) , Fransa (628,017 ton)

ve İtalya (541,969 ton) olduğu görülmektedir (Çizelge 1. 3).

Daha fazla dışsatım yapılabilmesi için, Avrupa’da tutulan çeşitlerin bir an

önce ülkemiz üretimine katılması gerekmektedir. Günümüzde her yıl birçok yeni

çeşidin ortaya çıkması nedeniyle üreticilerin istedikleri fidanlar kısa sürede

karşılanamamaktadır. Zamanın rekabet üzerindeki rolü düşünüldüğünde istenilen

özellikte fidan üretiminin bir an önce sağlanması ve bu fidanların arzı daha çok önem

kazanmaktadır. Ülke meyveciliğinin daha ileri noktalara gidebilmesi için, yeni ve

pazar değeri yüksek çeşitlerle, ismine doğru, sağlıklı, kaliteli ve yeteri kadar fidanın

kısa sürede üretilip yetiştiricilerin hizmetine sunulması gerekmektedir (Güleryüz

1991).

Birim alana getirisinin pek çok tarımsal üründen daha karlı olması, sulanabilir

tarım alanlarındaki meyvecilik oranında önemli artışa neden olmuştur. Meyveciliği

gelişmiş ülkelerle karşılaştırdığımızda ise ülkemizde birim alandan elde edilen

verimin oldukça düşük olduğu görülmektedir. Bunun nedenleri arasında üretim

aşamasındaki kültürel uygulamaların yetersizliği yanında, ana materyal olan ve

bitkisel üretimde yüksek verim ve kalitenin temelini oluşturan üstün nitelikli fidan

üretim ve dağıtımının son derece yetersiz oluşu sayılabilir (Çelik ve Sakin, 1991).


5

Çizelge 1. 3 Ülkelere Göre Elma Dışsatım Miktarları (ton)

ÜLKELER YILLAR

1980 1985 1990 1995 2000 2004

Çin 106.200 55.190 62.426 108.946 297,651 774,131

Şili 178.478 202.862 314.305 432.522 414,868 738,985

Fransa 680.151 652.942 678.048 767.837 847,833 628,017

İtalya 327.254 352.543 267.643 499.496 579,053 541,969

A.B.D 256.356 191.461 396.930 634.531 662,151 491,676

Polonya 10.714 264.966 38.597 138.950 211,554 407,393

Hollanda 160.382 164.393 240.563 411.812 286,111 388,094

Yeni Zelanda 92.577 146.755 201.244 302.415 373,829 358,327

Belçika 76.074 115.089 164.262 368.337 363,430 336,737

Güney Afrika 178.320 197.330 202.332 230.106 207,277 305,190

Türkiye 30.304 69.938 92.416 27.824 12,897 20,023

DÜNYA 3.210.942 3.280.581 3.693.052 5.187.465 5,276,721 6,425,739

(* ) Kaynak:FAO Web Page ‘www.fao.org.’

1.1 İç Mekan Aşıları ve Önemi

Ülkemizde devlet kuruluşları ve özel sektörde fidan üretimi “Yaz Durgun

Aşı” yöntemiyle gerçekleşmektedir. Bu yöntem ile fidan üretimi 2 yılda

gerçekleşebilmektedir. Bunun nedeni de kullanılan anaçların çöğür anacı olması ve

dikilen anaçlarında ancak Temmuz – Ağustos aylarında aşılanabilecek büyüklüğe

ulaşmalarıdır.

Ancak son yıllarda elma klon anacı üretimi hızla artmaya başlamıştır. Klon

anaçları ilkbaharda aşılamaya imkân sağlamakta ve 1 yılda fidan eldesi böylece

gerçekleşebilmektedir. Galaxy gibi dışsatım değeri yüksek olan çeşitlerin üretiminin

hızla artması, bu şekilde hızlı fidan üretme olanaklarının araştırılıp

yaygınlaştırılmasıyla mümkün olacaktır.

http://www.fao.org


6

Fidan üretim maliyetini düşürmenin yöntemlerinden birisi yukarıda da

bahsedildiği gibi; üretim sezonunu kısaltmaktır. İç mekan aşı tekniği ile fidan üretim

sezonunu 2 yıldan 8-9 aya indirmek mümkündür (Özongun ve ark., 2006).

1 yılda fidan eldesinde başarıyla kullanılan iç mekân aşılarının bazı

avantajları şöyle sıralanabilir:

- Durgun dönemin sonunda yoğunlaşmakla beraber durgun dönemin

tamamında yapılabilmektedir.

- İç mekânda istenilen sıcaklığı sağlamak ve bu sıcaklığı kontrollü olarak

muhafaza etmek mümkündür.

- Gerekli durumlarda iç mekânda yüksek oranda nem sağlama imkânı

mevcuttur.

- İç mekânda yapılan bu çalışmalarda tarla şartlarına göre daha az

miktarda toprağa ihtiyaç olacağı için bu az miktardaki toprağı istenilen

ölçüde ve kalitede hazırlamak mümkün olabilecektir. Dolayısıyla tarla

şartlarında yetişen fidanlara göre daha bol saçak köklü fidan elde

edilebilmektedir.

- İç mekânda, tüpte yetiştirilmiş olan fidanların nem ve besin miktarının

kontrolü daha kolaydır.

- Açık hava şartlarında yapılacak aşı ile çoğaltma çalışmalarında belli

miktarda fidan üretimi için kullanılacak olan alandan çok daha az bir

alanda aynı miktar aşılı fidan üretmek ve yetiştirmek mümkün

olmaktadır.

- İç mekân aşılamalarında işletme işgücü kışında kullanılabilmektedir.

- Depo şartları kullanıldığında dış şartlara bağımlı değildir.

- Dikim zamanı iklim ve toprak şartlarının en uygun olduğu zamana

ayarlanabilir.

(Yapıcı, 1992).


7

İç mekân aşılarının özetlenen avantajlarına karşılık bazı yönlerden

dezavantajları da vardır:

- “T” göz aşılarında iyi ustalar 1000–1200 adet/gün aşı yapabilirken adi

veya dilcikli İngiliz aşısında 120–150 adet/gün aşı yapılabilmektedir.

- “T” göz aşısına göre çap olarak daha kalın kalem ihtiyacı vardır.

- Aşı gözü ve kalemin sınırlı olması halinde daha az fidan elde edilebilir.

- En azından anaç, kalem ve fidanların muhafaza edilebileceği

büyüklükte sıcaklık kontrollü depo gerektirmesi dezavantaj olarak

görülebilir.(Yapıcı, 1992).

Ancak sağlayacağı yararlar yanında dezavantajlar kesinlikle caydırıcı

olmamalıdır.

İç mekan aşılamasında, çalışmalar kontrollü şartlarda yapılacağından bir

taraftan aşı tutma oranına olumsuz etkisi olan faktörler ortadan kaldırılacak, diğer

taraftan dinlenme döneminde daha ucuz işgücü temin edilecek ve ayrıca aşılamada

mekanizasyon imkanı ortaya çıkacaktır (Şen, 1986 ).

1.2 Elma Anaçları

Günümüzde sıklıkla East-Malling klonal elma anaçları kullanılmaktadır.

East-Malling klonal elma anaç serileri 1912 – 1918 yılları arasında İngiltere’de East

Malling Araştırma Enstitüsü tarafından tanımlanmış ve sınıflandırılmıştır. Bu

anaçlardan ilk seriler 9 farklı anaçtan alınmış ve Roma rakamlarıyla dokuza kadar

numaralanarak M ekini almışlardır. Bu sayıya 15 anaç daha eklenerek sayı 24’e

kadar yükselmiştir ve bugün kullanılan rakamlar verilmiştir (Akça, 2000).

East Malling Araştırma Enstitüsü’nün yaptığı çalışmalar çok başarılı olmuş

ve ortaya bodurlaştırma özellikleri farklı tipler çıkmıştır.

Bütün dünya ülkelerinde son yıllardaki eğilim ya bodurlaştırıcı anaçlar

kullanarak ya da şiddetli budama yöntemleri uygulayarak sık dikim yapmaktadır.

Elmalarda bodurlaştırıcı anaçlar öteki meyve türlerinden önce bulunmuş ve bugün

için dünyanın pek çok ülkesinde yaygın bir şekilde kullanılmaya başlamıştır.


8

Bodurlaştırıcı anaçlarla kurulan bahçelerde her ne kadar yatırım giderleri

yüksek ise de birim alandan alınan ürün klasik bahçelere göre daha fazla olmakta,

ağaçlar erken meyveye yatmakta, budamaya daha az gereksinim duyulmakta,

hastalık ve zararlılarla mücadele ve meyve derimleri daha kolay olmaktadır. Ayrıca

ağaçlar daha fazla güneş ışığı aldıklarından ve bodurlaştırıcı ağaçlar yüzünden fazla

büyüyemediklerinden daha kaliteli meyve vermektedirler. Böylece ilk yıllarda

bahçelere yapılan fazla yatırım giderleri sonraki yıllarda fazlasıyla geri dönmektedir

(Kaşka, 1997).

Meyveciliği gelişmiş birçok ülkede, klasik yetiştiricilik sistemleri yerini sık

dikim ve klonal anaçlarla kurulu modern meyve yetiştiriciliğine bırakmıştır. Bodur

anaç ve spur çeşit kullanılarak yapılan sık dikim veya yoğun yetiştiricilik

sistemlerinde birim alandan daha fazla ve daha kaliteli ürün alınmakta, ürün

maliyetleri azalmakta, bahçenin erken ürüne yatması sağlanmakta, meyilli ve hatta

küçük alanlarda da meyvecilik yapılabilmektedir (Bilginer ve ark., 2003).

Klonal anaçların kullanılma sebepleri; genotipin devamlılığını sağlaması,

üniform populasyon oluşturması, üretimlerinin kolay olması, değişen koşullar ve

pazar isteklerine daha kolay uyum sağlaması, gençlik kısırlığı dönemi daha kısa

sürdüğünden erken meyveye yatması, birden fazla genotipin bir bitki halinde

yetiştirilmesine olanak sağlaması ve gelişme dönemlerinin kontrol edilebilir olması,

yani anacın göz veya kalemle uyuşma durumu, üzerlerine aşılanan göz ya da

kalemlerden oluşacak meyve ağaçlarının verimlilikleri, gelişme kuvvetleri, meyveye

yatma zamanları, meyvelerin nitelikleri, ekonomik ömürleri, ekolojik ve fizyolojik

isteklerinin biliniyor olmasıdır.

Ayrıca bu anaçlarla yetiştiricilikte birim alandan elde edilen verim ve ürün

kalitesi artmakta, işçilik gibi masraflar azalmakta, kültürel işlemler daha kolay

yapılmaktadır (Ertürk ve Mert, 2000).

Klonal anaçlarla bahçe tesis etmenin avantajları; Erken yaşta verime

yattığından yatırım masrafları ilk yıllarda geri dönmektedir. Ağaçların taç yapısı

çöğür anaçlara göre çok daha küçük olduğundan budama, ilaçlama gibi kültürel

işlemler kolay ve etkili uygulanabilir. Sık dikim yapıldığından dolayı döllenme daha


9

kolay ve etkili olur. Her yıl düzenli ürün alınır. İlk ürünlenme daha erken yaşta

olduğundan pazar isteklerine daha hızlı cevap verilir. Kültürel işlemler daha etkili ve

kısa sürede yapıldığından üretim maliyeti ve işgücü tasarrufu sağlanır. Kaliteli ve

yeknesak ürün miktarı artar. Birim alandan alınan ürün miktarı artar (Öztürk ve

ark., 2006).

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Türker ERYILMAZ

10

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Skene ve ark. (1974), elma ve armutlarda “T” ve “yonga” aşılarını

karşılaştırdıkları çalışmada yonga aşısının kaynama ve aşı tutma oranı bakımından

daha iyi sonuç verdiğini bildirmişlerdir. Araştırıcılar aşı noktalarından aldıkları enine

kesitlerde “T” aşılarında anaç ve göze ait epidermis tabakaları arasında kalan

boşlukların kaynamayı geciktirdiğini belirtmişlerdir. Bu araştırma fidancılıkta bir

yaşlı fidan eldesinde büyük önemi olan Haziran sürgün aşılarında kaynama ve aşı

tutması bakımından “yonga” ve “T” göz aşılarını karşılaştırma amacıyla

yürütülmüştür.

Howard (1974), bir yılda elma fidanı yetiştirilmesi konusunda farklı aşı

yöntemlerini denemişlerdir. Howard serada saksılarda yonga göz aşısı yöntemini

kullanarak bir yılda fidan üretimi konusunda çalışmıştır. Araştırıcı Comice armut

çeşidinde aşılanan fidanların %31’inin 81–100 cm kadar büyüdüğünü, Cox elma

çeşidinde ise aynı büyüklüğe erişen fidan miktarının %36 olduğunu bildirmiştir.

Alibert ve Masseron (1976), “T” ve Yonga aşılama metotlarıyla bir yılda

fidan eldesi konusunda yaptıkları bir çalışmada gerek aşı tutma oranı, gerekse fidan

boyu ve bir örneklik bakımından Yonga göz aşısının, “T” göz aşısına göre daha iyi

sonuçlar verdiğini bildirmişledir. Araştırıcılar bunun yanında “T” göz aşısının

uygulanmasının hiçbir zor yanının olmadığını, aşılamadan sonra bağlama işleminin

de daha kolay olduğunu belirtmişlerdir.

Küden ve Kaşka (1990), yaptıkları bir çalışmada, bazı ılıman iklim meyve

türlerinde Haziran’da yapılan “T” ve “Yonga” göz aşılarında kaynaşmanın meydana

gelişini araştırmışlardır. Haziran sürgün aşısı döneminde aşılarda tutma ve kaynaşma

olayına açıklık getirmek amacıyla “T” ve “yonga” göz aşılarında histolojik

çalışmalar yapılmıştır. Haziran ayında elma, armut, badem ve kayısı çeşitlerinde

yapılan aşılarda kayısılarda kallus oluşumunun geç başladığı ve öteki meyve

türlerine göre kallus hücrelerinin iki aşı parçası arasındaki boşluğu doldurmasının da

daha geç olduğu bulunmuştur. Buna karşın elma, armut ve bademlerde hızlı ve

düzenli bir kallus oluşumu saptanmıştır. Yonga aşılarda başarı kaynaşmanın hemen

aşıdan 10 gün sonra iki aşı parçasının floem dokularında meydana gelmesinden


11

kaynaklanmaktadır. Bu dokularda başlayan kaynaşma, yine iki aşı parçasına ait

kambiyumların karşılıklı gelmesi ve bağlantının kurulması ile sağlanmaktadır. “T”

aşısında ise bu olayın daha geç olduğu belirtilmiştir.

Shlyapnikov (1986), tarafından Rusya’da yapılan bir çalışmada, kışın iç

mekan aşılamasına uygun çeşitlerin saptanması amacıyla 27 çeşit denemeye almıştır.

Mautet, Melba, Narodne, SR0523, Pepin Shafrannyi, Wealthy, Spartan ve Seliger

çeşitleri, kış döneminde iç mekan aşılamasına uygun çeşitler olarak saptanmıştır.

Özkan (1988), Kütahya Vişnesi çeşidiyle Napolyon ve Bing kiraz

çeşitlerinde Ekim, Kasım ve Aralık aylarında iç mekan aşısı yapmıştır. En yüksek aşı

tutma oranları Napolyon çeşidinde % 98.75 ile Kasım ayında; Bing çeşidinde %

95.00 ile yine Kasım ayında; Kütahya vişnesinde ise % 97.50 ile Ekim ayında elde

etmiştir. Aşı tutma oranları açısından, aşılama zamanları arasında istatistiki olarak

fark bulunmamasına rağmen, tutan aşıların yaşaması bakımından Aralık ayı aşılama

zamanı olarak uygun görülmemiştir.

Küden ve Kaşka (1991), elmalarda “Yonga”, “T” göz aşıları ve “İngiliz”

kalem aşısı yöntemlerinin kullanılarak aşılama periyodunun uzatılmasına yönelik

yürütülen bir çalışmada anaç materyali olarak Amasya yozları, kalem materyali

olarak ise Yellow Spur ve Granny Smith elma çeşitleri kullanılmıştır. Aşı yöntemleri

olarak, ilkbahar sürgün aşılarında yonga ve İngiliz aşı yöntemleri, durgun aşı

döneminde ise Ağustos ve Eylül ayları ortası ile Ekim ayı başında T göz aşısı

kullanılmıştır. Anaçlarda kabuğun kalkmadığı 20 Ekim, 10 ve 29 Kasımda yonga göz

aşıları kullanılmıştır. Deneme sonucunda en uygun aşılama dönemleri ve yöntemleri

saptanmıştır. Ekim ayı ortasına kadar “T” göz aşısı ve Kasım sonuna kadar da

“yonga” göz aşısı yapılabileceği belirtilmiştir.

Kopuzoğlu ve Odabaş (1992), bazı meyve türlerinin iç mekan aşısı ile

çoğaltılması üzerine yaptıkları çalışmalarında çöğür anaç üzerine aşıladıkları Golden

Delicious çeşidinde aşı tutma oranlarını % 97.5, Starking Delicious çeşidinde %

82.5, Starkspur Golden Delicious çeşidinde % 70.0 ve Amasya çeşidinde ise % 100

oranlarında tespit etmişlerdir.

Küden ve Kaşka (1992), kaysı, şeftali, badem, armut ve elma türlerinde


12

erken ilkbahar döneminde kalem ve yongalı aşı; ilkbaharda yongalı ve “T” göz aşısı,

sonbaharda kalem ve “T” göz aşısı aşılamaları yapmışlardır. Aşılamalar için gerekli

kalemler ocak ayında alınmış ve aşı zamanına kadar 4 oC’de muhafaza edilmiştir. Aşı

tutma oranları 30 gün sonra tespit edilmiştir. Sürgün uzunlukları ise büyüme dönemi

sonunda tespit edilmiştir. Elma ve armutlar için erken ilkbahar ve ilkbahar dönemi

aşılamaları uygun bulunmuştur.

Uzun ve Şen (1992), yaptıkları çalışmada Golden Delicious, Starking

Delicious, Starkspur Golden Delicious ve Amasya elma çeşitlerinden Ekim - Ocak

ayları arasında dört ayrı dönemde aşı kalemleri almışlar ve çöğür anacı üzerine iç

mekanda dilcikli aşı metodu kullanılarak aşı çalışması yapmışlardır. Aşı tutma

bakımından aşılama zamanları arasında önemli bir fark bulunamamış olup yaşama

bakımından zamanlar arasında en yüksek yaşama oranı % 75,62 ile Ocak ayı aşıların

da, en düşük yaşama oranı ise % 26,25 ile Ekim ayı aşılarında görülmüştür. Sürgün

boyu gelişimi bakımından ise; çeşitler arasında en yüksek ortalama sürgün boyu 13,5

cm ile Starkspur Golden Delicious’ta, en düşük ortalama sürgün boyu 6,0 cm ile

Amasya çeşidinde bulunmuştur. Bulunan bu farklılıklar istatistiki bakımdan önemli

çıkmıştır.

Warmund ve Barritt (1994), uygun aşılama zamanını tespit etmek amacıyla

Empire elma çeşidini M9 anacına aşılamıştır. En uygun aşılama zamanı Temmuz

dönemi olarak belirlenmiştir. Temmuz dönemi aşılarında %92 aşı tutma oranı

yakalanmıştır.

Wlodarczyk ve Grzywaczewski (1994), Polonya’da yaptıkları bir çalışmada;

M 26, M 9 ve P 22 anaçları üzerine iç mekan aşısı ile Jonagold çeşidini 40 cm

yükseklikte dilcikli aşı metodu ile aşılamışlardır. Aşılı bitkiler 1–5 oC arasında

sıcaklıklarda dikim zamanına kadar muhafaza edilmiştir. 10 ve 24 nisan tarihlerinde

aşılı bitkilerin dikimleri gerçekleştirilmiştir. Farklı aşılama tarihleri ve ortam

sıcaklıklarının fidan kalitesine etkili olduğu belirtilmiştir. 10 nisanda dikimi yapılan

bitkilerin 24 Nisanda dikilenlere göre daha kaliteli olduğu kaydedilmiştir.

Küden ve ark. (1997), elma, armut ve eriğin aşı ile üretimi üzerine yaptıkları

çalışmada; Quince A klon anacı üzerine Santa Maria ve June Beauty armut çeşitlerini


13

yongalı aşı ve kalem aşısı teknikleri ile aşılamış ve aşı tutma oranlarını % 70 – 80

arasında bulmuşlardır. Ayrıca, 1 yıl sonunda fidan boylarının yongalı aşıda 91 – 118

cm, kalem aşısında ise 74 – 115 cm arasında olduğunu tespit etmişlerdir.

Küden (1998), yaptığı bir ön çalışmada kışın ısıtmalı ortamda fidan üretimi

konusunu araştırmıştır. Araştırmada anaç materyali olarak M9 elma anacı, QA anacı

ve kuş kirazı anacı kullanılmıştır. Çeşit materyali olarak ise Bing, Stella, Van

Compact kiraz çeşitleri; Anna elma çeşidi ve Deveci armut çeşidi kullanılmıştır. Aşı

yöntemi olarak Yonga, V ve İngiliz aşısı kullanılmıştır. Anna elma çeşidi için en iyi

sonucu İngiliz aşısı, Bing kiraz çeşidi için Yonga, Stella çeşidi için V aşısı vermiştir.

Yılmaz ve Akça (2003), yaptıkları çalışmada Granny Smith elma çeşidini

değişik klon anaçları üzerine iç mekan aşılarıyla aşılamışlardır. En iyi aşı tutma

sonuçlarını dönemler arasında I.Dönem (% 56.0), anaçlar arasında MM 111 (%

63.8), MM 106 (%62.5), MM 109 (% 62.5), aşı tipleri arasında dilcikli aşı metodu

(% 62.0) vermiştir.

Kadan ve Yarılgaç (2005), elma ve armut fidanı üretiminin bütün dünyada

olduğu gibi ülkemizde de “T” göz aşısı yöntemiyle gerçekleştiğini belirtmiştir. Elma

ve armutta durgun dönemde aşılama üzerine yaptıkları çalışmada armut çöğürü

üzerine Williams ve Ankara çeşitlerini aşılamışlardır. Williams çeşidinde %99,

Ankara çeşidinde %98 aşı tutma oranı elde etmişlerdir. Bir yıl sonunda Williams

çeşidinde 129 cm, Ankara çeşidinde 118 cm’ lik fidan boyu elde etmişlerdir.

Abolins (2006), yarı bodur bazı anaçlara (B.490, B.118) 5 değişik çeşit

aşılamış ve vejetatif gelişimlerini gözlemlemiştir. Araştırıcı yarı bodur çeşitlerdeki

gövde uzunluğunun birbirine yakın sonuçlar verdiğini bildirmiştir.

3.MATERYAL VE METOD Türker ERYILMAZ

14

3. MATERYAL ve METOD

3.1. MATERYAL

M9 ve M26 elma anaçları ile Galaxy ve Fuji Kiku-8 elma çeşitleri çalışmanın

materyalini oluşturmaktadır.

3.1.1 Denemede Kullanılan Elma Anaçlarının Özellikleri

M9: Elma klon anaçları içerisinde bodur olarak bilinen ve destek sistemine

ihtiyaç duyan bir anaçtır. East Malling Araştırma Enstitüsü tarafından İngiltere’de

tesadüf çöğürü olarak 1912 yılında selekte edilmiştir. ABD’de ve Avrupa’da yaygın

olarak kullanımı 1970’li yıllara dayanmaktadır. Şu anda dünyada kullanılan en

yaygın elma klon anacıdır. Pek çok tipi seleksiyon ve ıslahla geliştirilmiştir. Dünyada

kullanılan bodur anaçlar içerisinde çok değişik toprak ve iklim tiplerine dayanımı

açısından rakipsiz gözükmektedir. (Şekil 3.1.1)

Ağaçları yaklaşık 2,5 m boylanabilmektedir. Tohum anaçlı bitkilerin % 30’u

kadar taç yapmaktadır. Geniş yapraklı, sürgün gelişimi hızlı ve kuvvetlidir. Bunun

paralelinde pek çok M 9 üretim parselinde hızlı gelişimine mukabil sürgün ucunda

kloroz gözükebilmektedir. Meyveleri sarı zemin üzerine soluk kahverengidir ve

küçük orta iriliktedir. Meyvesinin buruk mayhoş tadı vardır.

Yatırma ( Stool Bed Layering) metodu ile kolay üretilmektedir. Çelikle

köklenme oranı çok düşüktür. Üzerine aşılanan çeşitleri kısa zamanda meyveye

yatırır. Aynı zamanda çok verimlidir. Dar alanlardan maksimum ürün alınabilen

yoğun dikim sistemlerine uygundur. Üzerine aşılanan çeşitte çok iyi renk oluşumu

sağlar. Aynı zamanda derim tarihini kuvvetli anaçlara göre 4–7 gün erkene alır.

Dikim sıklığı tek sıralı sistemlerde sıra arası mesafe kullanılan alet ve

ekipmana göre değişmekle beraber 3,5-4m’dir. Sıra üzeri mesafede yine aynı şekilde

üzerine aşılanan çeşidin kuvvetine göre, uygulanacak terbiye ve budama sistemine

göre 0,9 – 1,5 m arasında değişmektedir. Üzerine zayıf gelişen (spur) çeşitlerin

aşılanması tavsiye edilmez. Bu çeşitlere benzer spur çeşitlerin M 9’dan biraz daha


15

kuvvetli gelişen M 26 anacı üzerine aşılanması daha uygun olur. Pamuklu bite ve

ateş yanıklığına hassastır, kök çürüklüklerine diğer klon anaçlarına göre

dayanıklıdırlar. (Anonim 2007)

M 26: 1959 yılında M16 x M9 anaçlarının melezlenmesiyle elde edilmiştir.

Kökleri M9’ dan daha az kırılır. Toprağa bağlantısı M9’dan daha iyidir. Meyveye

erken yatar, iyi drene edilmiş toprakları sever. Çok nemli toprakları sevmez.

Çöğürlere göre %40–50 oranında bodurluk sağlar. (Şekil 3.1.1)

M26, dalgalı kenarlı yapraklara sahiptir. İyi drene edilmiş topraklarda M26

üzerindeki ağaçlar desteğe gereksinim duymazlar. Kuvvetli gelişen çeşitler tellere

veya kazığa gereksinim duyarlar. Bu anaç Phytophthora cactorum ve ateş yanıklığı

zararına meyillidir. Kök kanserine dayanıklıdır. Malling anaç serileri içinde kış

soğuklarına en dayanıklı anaçtır. (Anonim 2007)

Şekil 3.1.1 M9 ve M26 klonal anaçları

3.1.2 Denemede Kullanılan Elma Çeşitlerinin Özellikleri

Gala: Yeni Zelanda’da Kidd’s Orange ve Golden Delicious melezi olarak

geliştirilmiştir. Dünya’da yetiştiriciliği yapılan elma çeşitleri arasında en popüler

olanlarındandır. Ağaç gelişme kuvveti orta ve yayvan bir yapıya sahiptir. Meyveleri

küçük-orta olup geniş konik küresel yapıdadır. Derilen meyveler arasında

yeknesaklık söz konusudur. Orijinal Gala çeşidi soluk sarı zemin üzerine sıvama

üzeri çizgili karışık kırmızı ve portakal renklidir. Depo ömrü 3–6 ay arasındadır.


16

Ağustos sonunda olgunlaşan Gala döneminin albenisi yüksek çeşitlerindendir. Aynı

performansı yeme kalitesinde de görmek mümkündür. İyi bir tozlayıcı olan Gala aynı

zamanda pek çok çeşitle de tozlama problemi çekmeden dikilebilmektedir.

Çiçeklenme tarihi Golden Delicious çeşidi ile çakışmaktadır. Çiçeklenme ile hasada

kadar geçen süre 110–120 gün arasındadır. Hasat tarihinde gecikme olursa meyve

sap kısmında çatlamalar gözükmektedir. Karaleke, pas, külleme ve ateş yanıklığına

dayanımı iyidir.

Pek çok mutantı geliştirilmiş olup bir kısmı şunlardır; Buckey Gala, Crimson

Gala, Galaxy Gala, Extrared Gala, Ultrared Gala, Mondial Gala, Royal Gala, Scarlet

Gala, Pasific Gala (Anonim 2006)

Galaxy: Yeni Zelanda’da Mr.Kiddle tarafından bulunmuştur. Gala elma

çeşidinin bir mutantıdır. Meyveleri kırmızı-turuncu renkte ve orta büyüklüktedir.

Mondial Gala elma çeşidinden daha çizgilidir. Derimi Ağustos ayının ikinci

yarısında yapılmaktadır. (Anonim 2006), (Şekil 3.1.2)

Fuji: Orijini Japonya’dır. Avrupa’da 80’li yıllarda yayılmaya başlamıştır.

Ağaç gelişimi çok kuvvetlidir. Yüksek ve düzenli bir verime sahiptir. Meyvesi orta-

iri büyüklükte; tatlı ve suludur. Sarı zemin üzerine turuncumsu kırmızı renklidir.

Meyve eti sert, gevrek ve krem rengindedir. Ekim ayının ikinci yarısı hasada gelir.

Tozlayıcıları Golden Delicious, Red Delicious, Gala grubu ve Granny Smith’dir.

Ticari değeri ve depo dayanımı yüksek bir çeşittir.

Fuji Kiku-8: Meyveleri yakut kırmızımsı renktedir. Güneş almayan

yerlerinde bile belirgin çizgilere sahiptir. Meyve kabuğundaki benekler çok

belirgindir. Fuji grubu içerisinde en albenili meyvelere sahip çeşittir. (Şekil 3.1.2)

Şekil 3.1.2 Galaxy ve Fuji Kiku-8 elma çeşitleri.


17

3.2. METOD

Deneme 2006- 2007 yılları arasında Afyonkarahisar’da gerçekleştirilmiştir.

Denemede, köklü M9 ve M26 klon anaçları üzerine Galaxy ve Fuji Kiku-8

elma çeşitleri “Yonga” ve “İngiliz” aşı yöntemleri kullanılarak aşılanmış ve aşı

işlemi iç mekanda gerçekleştirilmiştir. Aşılama esnasında fungusit uygulamaları

yapılmış ve İngiliz aşı yöntemiyle aşılanan bitkiler parafinlenmiştir. Deneme

sonuçların irdelenmesinde COSTAT paket programı kullanılmıştır.

Şekil 3.2.1 Aşılamaların yapılması

Şekil 3.2.2 Anaçlarda kök temizliği


18

Şekil 3.2.3 Aşılı bitkilerde fungusit uygulaması

Şekil 3.2.4 Fidanların dikimi


19

Şekil 3.2.5 Fidanlara can suyu verilmesi

Şekil 3.2.6 Aşı tutumu gerçekleşmiş fidanlarda sürgün gelişimi


20

3.2.1. Yapılan Ölçümler

Her aşı yöntemi Mart ayı başında 3 tekerrürlü ve her tekerrürde 20 aşılı bitki

olacak şekilde düzenlenmiştir.

Aşılı bitkiler, Afyonkarahisar ekolojisinde, açık alanda ve direkt araziye

dikilmiştir. 12 Eylül 2007 tarihinde ise aşağıda belirtilen özelliklerin ölçümleri

gerçekleştirilmiştir.

3.2.1.1. Aşı Tutma Oranları (%)

Her tekerrürde tutan aşılar tek tek belirlenmiş ve yüzdeleri alınmıştır.

3.2.1.2. Aşı Sürme Uzunlukları (cm)

Aşı noktasından sürgünün uç kısmına kadar olan uzunluk metre yardımıyla

ölçülmüş ve değerler kaydedilmiştir. İşlem her tekerrürde ve aşı tutumu gerçekleşmiş

fidanlarda tek tek yapılmıştır.

3.2.1.3. Sürgün Kalınlığı (mm)

Aşı noktasının 5 cm üzerinden 0,01 mm’ye duyarlı dijital kumpas ile her

tekerrürde ve aşı tutumu gerçekleşmiş fidanlarda tek tek ölçüm yapılarak

saptanmıştır.

3.2.1.4. Anaç Kalınlığı (mm)

Aşı noktasının 5 cm altından her tekerrürde ve aşı tutumu gerçekleşmiş her

fidanda 0,01 mm’ye duyarlı dijital kumpas ile ölçülerek belirlenmiştir.

Her aşı yöntemi yine Mart ayı başında 3 tekerrürlü ve her tekerrürde 20 aşılı

bitki olacak şekilde düzenlenmiştir. Aşılı bitkiler Nisan başında araziye dikilmek

üzere +4°C’lik soğuk hava deposuna kaldırılmış ve 30 gün süreyle bekletilmiştir.

Depolama sonunda aşılı bitkilerin 1. aşamada olduğu gibi Afyonkarahisar’da

araziye dikimleri gerçekleştirilmiştir. Muhafaza sonrası dikilen bitkilerinde ölçümleri

yine 12 Eylül 2007 tarihinde yapılmıştır.


21

Şekil 3.2.7 Aşılı bitkilerin depoya kaldırılmak üzere polietilen torbalara

koyulması

3.2.1.5. Aşı Tutma Oranları 2 (%)

Her tekerrürde tutan aşılar tek tek belirlenerek ve yüzdeleri alınmıştır.

3.2.1.6. Aşı Sürme Uzunlukları 2 (cm)

Aşı noktasından sürgünün uç kısmına kadar olan uzunluk metre yardımıyla

ölçülmüş ve değerler kaydedilmiştir. İşlem her tekerrürde ve aşı tutumu gerçekleşmiş

fidanlarda tek tek yapılmıştır.

3.2.1.7. Sürgün Kalınlığı 2 (mm)

Aşı noktasının 5 cm üzerinden 0,01 mm’ye duyarlı dijital kumpas ile her

tekerrürde ve aşı tutumu gerçekleşmiş fidanlarda tek tek ölçüm yapılarak

saptanmıştır.

3.2.1.8. Anaç Kalınlığı 2 (mm)

Aşı noktasının 5 cm altından her tekerrürde ve aşı tutumu gerçekleşmiş her

fidanda 0,01 mm’ye duyarlı dijital kumpas ile ölçülerek belirlenmiştir.


22

3.2.2 Denemede Kullanılan Aşı Yöntemleri

3.2.2.1 Yonga Göz Aşısı

Bu aşı ilkbaharda aktif büyüme başlamadan önce veya yaz aylarında aktif

büyümenin su noksanlığı veya başka bir nedenle durduğu hallerde olduğu gibi,

kabuğun odundan kolayca ayrılmadığı zamanlarda yapılabilir. Metot, genellikle çapı

1-2,5 cm kadar olan oldukça küçük bir materyalle uygulanır. Her ne kadar yongalı

göz aşısı oldukça başarılı ise de, T göz aşısı kadar çabuk ve basit olmayıp T aşısı için

uygun olan koşullarda pek yapılmaz. (Şekil 3.2.2.1)

Anacın köke yakın kısımlarından, iki boğum arasındaki düzgün bir yerden

kabukla birlikte bir parça odun (yonga) kesilip çıkarılır. Bu yere istenilen bir çeşidin

göz kaleminden alınan ve üzerinde bir göz bulunan aynı büyüklükte bir kabuklu

yonga yerleştirilir. Anaç ve kalemin her ikisindeki yongalı kabuklar aynı şekilde

kesilirler. İlk kesim odunun 45° lik bir açıyla tomurcuğun hemen altından

kesilmesiyle yapılır. İkinci kesim, tomurcuğun 1 cm. kadar üstünden başlar ve

tomurcuğun arkasından, odunun içinden geçerek birinci kesimle birleşinceye kadar

aşağı iner. Burada tanımlanan ikinci kesim önce, birinci kesim de ikinci olarak

yapılabilir. Anaçtan çıkarılan kabuklu yonga yerine, göz kaleminden çıkarılan

yongalı göz yerleştirilir. Göz parçasındaki kambiyum tabakasının anacın her iki

tarafındaki, fakat hiç olmazsa bir tarafındaki kambiyumla üst üste gelmesine dikkat

edilmelidir. Daha sonra aşı yeri aşı bandıyla dikkatlice bağlanır (Yapıcı, 1992).

Şekil 3.2.2.1 Yonga Aşının Yapılışı


23

3.2.2.2 İngiliz Aşısı

İlkbaharda fidanlıklarda kışın iç mekânda yapılan bir aşıdır. Bu aşının

yapılabilmesi için eldeki anacın kalınlığına eşit kalemlerin bulunması gerekmektedir.

Bu aşıda anacın tepesi kök bitim noktasının yaklaşık 20 cm. üzerinden 3-4cm lik bir

kesim noktası oluşturacak şekilde kesilir. Anaç kesilirken yara yüzeyinin gayet

düzgün olmasına dikkat edilir. Kalem üzerinde 4-5 gözü bulunan ve anaçla aynı

kalınlıkta olması gereken bir daldır. Kalemin alt ucu bir gözün karşı tarafından olmak

üzere aynen anaçtaki gibi kesilir. Bundan sonra kalemin kesik kısmı anacın üzerine

oturtulur ve yukarıdan aşağıya doğru rafya ile bağlanır. Adi ingiliz aşısında bağlama

çok dikkatli olmalıdır. Çünkü kalemle anacın birleştikleri kısımların kolayca

kaymaları tehlikesi vardır. Böylece kabuk kabuğa değmeyeceğinden aşının tutma

ihtimali azalabilir (Yılmaz, 1992).

Şekil 3.2.2.2 İngiliz aşının yapılışı.

3.2.3 Anaçların Çoğaltılması (Stool Bed Layering)

Bugün dış ülkelerde ve Türkiye’de bazı depo fidanlıklarda, klon anaçlarının

çoğaltılmasında kullanılan bu daldırma metodu ile M27, M9, M26, M109, M111 gibi

elma klon anaçları, Colt, SL 64 gibi kiraz ve vişne klon anaçları, Quince A gibi ayva

klon anaçları çok başarılı bir şekilde çoğaltılabilmektedir.

Hendek, tepe ve düz daldırmanın kombinasyonu şeklinde oluşturulmuş olan

bu daldırma metodu, birim alandan elde edilen anaç sayısı bakımından, diğer

daldırma metotları içerisinde en iyi sonuç verenidir.

Vejetatif üretim metotlarının herhangi birisiyle elde edilmiş köklü anaçlar,

bölgenin iklim şartlarına göre kış veya ilkbahar döneminde sıra üzeri 20cm. , sıra

arası 150 cm. ve toprakla 45 derece açı yapacak şekilde meyilli olarak dikilirler.

Dikim esnasında ana bitkinin 15–20 cm.’lik kısmı toprağa gömülmeli, toprak dışında


24

kalan kısmında takriben 1/3’ü kısaltılmalıdır. Anacın uç kısmı güneye doğru meyilli

olmalıdır. En son bitki ise ters istikamette dikilir.

Dikilen yıl büyümeye bırakılan anaçlar, temmuz ayında başlamak üzere,

haftada bir defa gittikçe artan oranlarda yatırılır ve her anaç önündeki anaca birkaç

yerinden temas edecek şekilde sarılır. Böylece yılsonunda yatırma işlemi

tamamlanmış olur. Anaçların yatırıldığı toprak yüzeyinin gayet düz olması

gerekmektedir. Anaçları toprak üzerine sabitlemek için çatal kazık veya U şeklinde

demir kazıklar kullanılır. Bu şekilde yatırılan anaçlar, ertesi yıl ilkbahara kadar üstü

açık bir şekilde bırakılırlar.

İkinci yıl ilkbaharda, yani vejetasyon başlangıcında anaçların yan

sürgünlerinin tamamı dipten çıkarılır.

Mayıs ayından itibaren ana bitkilerin gövdelerinden çıkan sürgünler, 15cm.

yüksekliğe eriştiğinde her defasında 2 cm. olmak üzere haftada veya 10 günde bir

boğaz doldurma işlemi uygulanır. Ağustos ayı sonuna kadar sürgünlerin dipten

itibaren 10-15cm.’lik bir kısmı örtülmüş olur. Bu örtmelerden ilki torf, diğerleri

toprak ile yapılmalıdır.

Yıl boyunca çapalama, yabancı ot mücadelesi, sulama ve zirai mücadele gibi

işlemler eksiksiz olarak yapılır. İyi köklenme için anaçlardan çıkan sürgünlerin

diplerine çekilen toprağın mevsim boyunca nemli olması gerekmektedir.

Vejetasyon bitiminden itibaren köklenmiş anaçların hasadı başlar. Hasat için

köklerin kahverengileşmiş olması gerekir. M9 klonları her yıl, diğer anaçlar ise ilk

2–3 yıl el ile daha sonraki yıllarda makine ile hasat edilebilirler.

Hasattan sonra ilkbahara kadar anaçların üzerine 0.2cm. yükseklikte çok az

bir toprak konur ve öylece kalır. Bunun amacı anaçların düşük sıcaklık zararlarında

korunmasıdır.

İkinci yıl içerisinde anaçların birbirine bağlanan kısımları iyice kaynar ve

aynı sıradaki bitkiler tek vücut haline gelirler (Yapıcı, 1992).

4. BULGULAR ve TARTIŞMA Türker ERYILMAZ

25

4. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA

4.1. Morfolojik Ölçümler

Denemede kapsamında aşağıda belirtilen özelliklerde ölçümler yapılmıştır.

4.1.1. Aşı Tutma Oranları (%)

Deneme kriterlerinin bütünü ele alındığında en yüksek aşı tutma oranı %95

ile M26 anacına İngiliz aşı yöntemiyle aşılanmış direk dikim Galaxy çeşidinden elde

edilmiştir. En düşük aşı tutma oranı ise %65 ile depoda bekletilen M26 anacına

yonga aşılama yöntemiyle aşılanmış Fuji Kiku-8 çeşidinden elde edilmiştir. (Çizelge

4.2.).

Genel interaksiyonlar incelendiğinde anaç, çeşit ve dikim zamanının aşı tutma

oranlarını etkilemediği görülmüştür. Bununla birlikte aşı tekniği yönünden

istatistiksel farklar ortaya çıkmıştır. İngiliz aşılama yöntemiyle aşılanan bitkilerde

%91 lik bir aşı tutma oranı yakalanırken, yonga aşı yöntemiyle aşılanan bitkilerde aşı

tutma oranı %69 da kalmıştır.

Denemede M9 anacına yapılan aşıların %80 i tutarken, M26 anacına yapılan

aşılarında yine %80 inin tuttuğu görülmüştür. Dikim zamanlarının anaçlara kıyasında

ise yine istatistiksel olarak bir fark bulunamamıştır. Direkt dikilen anaçlarda %81 lik

bir aşı tutma oranı görülürken, depolanıp dikilen anaçlarda %79 aşı tutma oranı

görülmüştür. (Çizelge 4.3.).

Şekil 4. 1 Aşı Tutumu Gerçekleşmiş Fidanlarda Kaynaşma


26

4.1.2. Fidan Boyları

Denemede fidan gelişimi bakımından en yüksek değer 153,04cm ile M9

anaçlı, İngiliz aşılama yöntemi ile aşılanmış, direkt dikilmiş, Galaxy fidanlarında

görülmüştür. En kısa fidanlar ise; 118,56cm ile M9 anacına yonga aşıyla aşılanmış,

depoda bekletilen Fuji Kiku-8 fidanları olmuştur. Fidan boylarına en fazla etkiyi yine

aşılama teknikleri yapmıştır. İngiliz aşı yöntemiyle aşılanan bitkilerde fidan boyu

140cm olarak gerçekleşirken bu değer yonga aşılarda 123cm’de kalmıştır. Direkt

araziye dikimi yapılan bitkilerde fidan boyu 133cm ölçülürken, depoda bekletilip

dikimleri gerçekleştirilen bitkilerde 130cm fidan boyu elde edilmiştir. Anaç ve

çeşitlerin fidan boyuna etkilerinde istatistiksel olarak bir fark bulunamamıştır. M9

anacına aşılı bitkilerde 131cm ölçülen fidan boyu yine M26 anacına aşılı bitkilerde

de 131cm olarak ölçülmüştür. (Çizelge 4.3)

Şekil 4. 2. Fidan Boyu Ölçümü


27

4.1.3. Sürgün Çap Ölçümleri

Denemede yer alan bütün faktörler incelendiğinde, en yüksek sürgün çapı

değeri 8,33mm ile depolanan bitkilerde M9 anacına İngiliz aşılama yöntemiyle

aşılanmış Galaxy çeşidinde görülmüştür. En düşük değer ise direk dikim, M9 anacına

yonga aşıyla aşılanmış Fuji Kiku-8 çeşidinde 4,28mm olarak ölçülmüştür. Sürgün

çapı değerlerinde de yine aşı yöntemleri istatistiksel olarak farklılık göstermiştir.

İngiliz aşılama yöntemiyle aşılanan fidanlarda sürgün çapı 7,52mm ölçülürken

Yonga aşıyla aşılanan fidanlarda sürgün çapı 6.28mm olarak ölçülmüştür. M9

anacına aşılı bitkilerde sürgün çapı 6,63mm, M26 anacına aşılı bitkilerde ise 7,17mm

olarak gerçekleşmiştir. Direk dikimi yapılan fidanlarda 6,48mm sürgün çapı

ölçülürken depolama sonrası dikilen fidanlarda 7,32mm ölçülmüştür.

4.1.4. Sürgün Boy Ölçümleri

Denemede en fazla sürgünü 119,69cm ile direkt dikilen, M9 anacına İngiliz

aşılama yöntemiyle aşılanmış Galaxy fidanları vermiştir. En düşük sürgün gelişimi

ise direkt dikilen fidanlardan M9 anacına yonga aşılama yöntemi ile aşılanmış Fuji

Kiku-8 fidanlarında 84.70cm ile görülmüştür. Anaç ve çeşitlerin sürgün boyuna

etkisi görülmemiştir. Direkt dikimlerde 104cm sürgün boyu elde edilirken depolanan

bitkilerde 101cm ölçülmüştür. İstatistiksel olarak, aşılama yöntemlerinin sürgün

boyuna etki ettiği görülmüştür. İngiliz aşılama yöntemiyle aşılanan bitkilerde

112,5cm sürgün boyu elde edilirken, yonga aşıyla aşılanan bitkilerde 92cm

ölçülmüştür.

Bu deneme ile; iç ve geçit bölgelerinde, değişik iç mekan aşılarıyla ve değişik

bodur anaçlarla, depolama ve direk dikimde mukayese edilerek 1 yılda fidan eldesi

imkanları araştırılmıştır.

Deneme kriterlerinin tümü incelendiğinde; M26 anacına İngiliz aşı

yöntemiyle aşılanmış, direk dikim Galaxy fidanlarında %95 aşı tutma oranı

yakalanmıştır. Yine direk dikilen fidanlardan İngiliz aşılama yöntemiyle aşılanan


28

Galaxy ve Fuji Kiku-8 çeşitlerinde %91- %93, M 26 anacına İngiliz aşısıyla

aşılanmış Fuji Kiku-8 çeşidinde de %92 gibi aşı tutma oranları elde edilmiştir.

Depolanan bitkilerde gerek M9 gerekse M26 anacına İngiliz aşısıyla aşılanmış

bitkilerde yüksek aşı tutma oranları yakalanmıştır.

Bununla birlikte en düşük aşı tutma oranı; depolanan bitkilerde, M26 anacına

yonga aşıyla aşılanmış Fuji Kiku-8 çeşidinde görülmüştür (%65). Yine yonga aşıların

tamamında çok yüksek değerler elde edilememiştir.

Fidan boyları incelendiğinde; en yüksek değer direkt dikimi yapılan M9

anacına İngiliz aşısıyla aşılanmış Galaxy çeşidinde 153,04cm ile elde edilirken,

depolanan bitkilerden M26 anacına İngiliz aşılı Galaxy çeşidinden de yüksek

değerler elde edilmiştir. En düşük fidan boyları ise; 118cm ile, depolanan, M9

anacına yonga aşıyla aşılanmış Fuji Kiku-8 çeşidinde görülmüştür. Bu değeri yine

depolanan bitkilerden M26 anacına yonga aşılı Fuji Kiku-8 çeşidi takip etmiştir.

Bütün değerler bir arada incelendiğinde; İngiliz aşı yöntemiyle aşılanan bitkilerde,

yongalara nazaran daha uzun bitkiler elde edilmiştir. Direkt dikilen bitkilerle

depolanan bitkiler arasında fidan boyu yönünden bariz bir fark bulunamamıştır.

Sürgün ve anaç kalınlıkları incelendiğinde ise; hemen hemen aynı anaç

kalınlığına sahip olmalarına rağmen aşı tekniklerinin sürgün kalınlığına etki ettiği

görülmüştür. En yüksek sürgün kalınlıkları 8.33mm ve 7,98mm ile depolanan, M9

anacına İngiliz aşılı fidanlarda görülmüştür. En düşük değerler ise; direk dikilen

fidanlardan, M9 anacına yonga aşılı Galaxy (4,62mm) ve Fuji Kiku-8 (4,28mm)

çeşitlerinde görülmüştür.

Bunların yanında M26 anacında kök çürümesine bağlı bitki ölümleri daha

fazla görülmüştür.


29

Çizelge 4. 1. Denemede Yer Alan Tüm Faktörlerin Birlikte Değerlendirilmesi

Aşı

Tutma

(%)

Fidan

Boyu

(cm)

Sürgün

Çapı

(mm)

Anaç

Çapı

(mm)

Sürgün Boyu

(cm)

Dire

kt D

ikim

M 9

İngi

liz Galaxy 90,57 bc 153,04 a 7,21 ac 8,65 dg 119,69 a

Fuji Kiku-8 92,62 ab 138,62 c 7,36 ab 8,36 eg 113,34 bd

Yong

a Galaxy 68,12 gh 126,36 e 4,62 d 9,58 ce 94,72 h

Fuji Kiku-8 70,33 eg 122,68 f 4,28 d 8,26 eg 84,70 j

M 2

6

İngi

liz Galaxy 95,28 a 142,25 b 7,43 ac 8,64 dg 115,27 bc

Fuji Kiku-8 92,35 b 133,12 d 7,24 ab 8,67 dg 106,69 e

Yong

a Galaxy 71,41 ef 126,47 e 7,35 ac 12,58 a 100,02 f

Fuji Kiku-8 69,36 fg 124,84 ef 6,38 bc 9,65 ce 96,08 gh

Dep

o

M 9

İngi

liz Galaxy 89,22 cd 139,39 c 8,33 a 11,62 ab 111,41 d

Fuji Kiku-8 91,04 bc 139,76 c 7,98 a 9,71 ce 110,96 d

Yong

a Galaxy 67,25 hı 122,29 f 7,12 ac 9,58 ce 98,28 fg

Fuji Kiku-8 70,16 eg 118,56 g 6,15 cd 7,67 g 87,05 ıj

M 2

6 İngi

liz Galaxy 87,23 d 144,02 b 7,63 ab 9,29 cf 116,13 b

Fuji Kiku-8 89,47 cd 138,32 c 7,02 ac 8,03 fg 112,38 cd

Yong

a Galaxy 72,51 e 123,51 f 7,41 ac 10,34 bc 89,92 ı

Fuji Kiku-8 65,53 ı 119,08 g 6,97 ac 9,94 cd 87,33 ıj

P<0,05; Aynı harfi taşıyan gruplar arasında fark yoktur.


30

Çizelge 4. 2. Denemede Kullanılan Faktörlerin İkili İnteraksiyonları

İnteraksiyonlar

Aşı

Tutma

(%)

Fidan

Boyu

(cm)

Sürgün

Çapı

(mm)

Sürgün

Boyu

(cm)

Anaç

X

Çeşit

M 9 x Galaxy 79 135,27 6,82 106,02

M 9x Fuji Kiku-8 82 129,90 6,44 99,01

M 26 x Galaxy 82 134,06 7,45 105,33

M 26 x Fuji Kiku-8 79 128,84 6,90 100,62

Dikim

zamanı

X

Çeşit

Direkt x Galaxy 81 137,03 6,65 107,42

Direkt x Fuji 81 129,81 6,31 100,20

Depo x Galaxy 78 132,30 7,62 103,93

Depo x Fuji 78 128,93 7,03 99,43

Aşı

Tekniği

X

Çeşit

İngiliz x Galaxy 90 144,67 7,65 115,62

İngiliz x Fuji 91 137,45 7,4 110,84

Yonga x Galaxy 69 124,65 6,62 95,73

Yonga x Fuji 69 121,29 5,94 88,79

Dikim

Zamanı

X

Anaç

Direkt x M 9 81 135,17 5,86 103,11

Direkt x M 26 81 131,67 7,1 104,51

Depo x M 9 79 130 7,39 101,92

Depo x M 26 78 131,23 7,25 101,44


31

Şekil 4.3 Eylül döneminde fidanların gelişim durumları

5. SONUÇ ve ÖNERİLER Türker ERYILMAZ

32

5. SONUÇ ve ÖNERİLER

Afyonkarahisar koşullarında 1 yılda fidan eldesinin imkanları üzerine yapılan

bu çalışma sonrası;

1 aylık depolama sonunda dikilen fidanların; genel gelişme, fidan kalitesi ve

aşı tutma oranlarına bariz bir katkısı olduğu görülmemiştir. Bunun yanında; İngiliz

aşılardan elde edilen %90, yonga aşılardan elde edilen %70’lik aşı tutma oranları,

fidanların yeterli büyüklüğe ulaşmaları, iç mekan aşılamalarıyla, geçit bölgelerinde

ticari olarak fidancılığa olanak sağlamış görünmektedir.

Günümüzde özellikle elma çeşitlerinin çok hızlı çoğalması nedeniyle, popüler

çeşitlerin fidanlarının en kısa zamanda üretime sunulması büyük önem taşımaktadır.

Ülkemizde gerek devlet kurumlarında gerekse özel sektörde fidan üretimi ‘Yaz

Durgun Aşı’ yöntemiyle gerçekleşmektedir. Bu yöntem fidan üretimini 2 yıla

çıkarmaktadır. İç mekan aşılarla üretim 1 yıla indirilmekle beraber her türlü işçilik ve

bakım masrafını da yarıya indirmektedir. Bunun yanında kışın atıl durumdaki iş

gücünden yararlanmak mümkün olmaktadır. Yine iç mekan aşıları, aşılanmış

fidanları depolamaya olanak sağlamakta ve çevre şartları uygun olduğunda dikime

izin vermektedir. Denemede fidanların aşılandıktan sonra depolanabileceği ortaya

konulmuştur.

İç mekan aşıları kendi arasında mukayese edildiğinde İngiliz aşı yönteminin

daha başarılı olduğu ortaya çıkmıştır. Aşı tutma oranları, fidan büyüklüğü ve kalitesi

yönünden İngiliz aşılar daha başarılı sonuçlar vermişlerdir. Yonga aşılı bitkilerde aşı

kaynaşması geç gerçekleşmiş ve sürgün boyları kısa kalmıştır. Ortalama 120 cm lik

bir fidan boyu elde edilmiştir. İngiliz aşılı bitkiler sürmeye ve gelişmeye daha çabuk

başlamışlardır. Bu da sürgün boyunda etkili olmuştur. İngiliz aşılı bitkilerden alınan

153, 144, 143 cm’ lik değerler sürmenin daha hızlı gerçekleştiğini göstermektedir.

İngiliz aşılı bitkilerde kalem kısmında 3-4 göz olmasından dolayı çoklu sürgünler

meydana gelmiştir. Bu sürgünler teke indirilerek bitki gücü tek bir gözde toplanmış

ve daha uzun sürgünler elde edilmiştir. Bunların yanında İngiliz aşının aşıcılarca

daha kolay ve rahat yapıldığı gözlemlenmiştir. Aşılamadan sonra parafin uygulaması


33

aşının başarısında etkili olmuştur.

Denemede değişik anaçların aşı tutma oranlarını etkilemediği görülmüştür.

Yılmaz ve Akça (2003), yaptığı çalışmada Granny Smith çeşidini değişik klon

anaçlarına aşılamış ve anaçlar arasında aşı tutma oranı bakımından bariz farklar

olmadığını belirtmişlerdir. Çalışmada bulunan aşı tutma oranları: M 111 (% 63.8),

M 106 (%62.5), M 109 (% 62.5) şeklinde belirtilmiştir. Anaçlara bağlı aşı tutma

oranları bu çalışmayla paralellik göstermektedir. Yine bu çalışmada en yüksek aşı

tutma oranının İngiliz dilcikli aşı yöntemiyle elde edildiği belirtilmiştir. Bu yönüyle

de çalışmalar arasında paralellik görülmektedir. Zira bu çalışmada da İngiliz aşılama

yöntemi Yonga aşıya oranla daha başarılı olmuştur.

Wlodarczyk ve Grywaczewski (1994), yaptıkları çalışmada İngiliz aşılama

metodunu iç mekanda M 26, M 9 ve P 22 anaçları üzerine Jonagold çeşidini

aşılayarak kullanmışlar, belli bir müddet muhafaza ettikten sonra iki farklı tarihte

dikimini gerçekleştirmişlerdir. Çalışmada 10 Nisan tarihinde dikimi yapılan bitkilerin

24 Nisan’da dikilen bitkilere oranla daha kaliteli oldukları bildirilmiştir.

Afyonkarahisar ekolojisinde farklı dikim tarihlerinin fidan kalitesine bariz etkileri

görülmemiştir. Bütün faktörler birlikte ele alındığında direkt dikilen fidanlarda

133cm’ lik fidan boyu elde edilirken depolanan bitkilerde fidan boyu 130 cm

ölçülmüştür.

Depolanan bitkiler polietilen torbalara koyulmuştur. Torbaların diplerine

nemli torf koyularak nem kaybının önlendiği görülmüştür.

Denemede M26 anaçlarının kök çürüklüğüne olan hassasiyeti

gözlemlenmiştir. Kök çürüklüğünden kaynaklanan bitki ölümleri M26 anacında daha

fazla görülmüştür. Aşılama sonrası bitki köklerine fungusit uygulaması yapılsa da

özellikle M26 anaçlı bitkilerde kök çürüklüğüne bağlı ölümler gerçekleşmiştir.

Ölümlerin azaltılması ve hastalığın yayılmasını önlemek için hastalıklı olduğu

saptanan bitkiler araziden uzaklaştırılmıştır. Bu yolla hastalığın bütün bitkilere

bulaşması önlenmiştir.

Bu çalışmayla İç kesimlerde fidan üretiminde iç mekan aşılarının büyük

avantaj sağladığı, fidan üretiminin çok kısa sürelere düşürüldüğü görülmüştür. Dikim


34

şartlarının henüz oluşmadığı durumlarda, bitkilerin rahatlıkla depoda bekletildikten

sonra dikilebileceği, bu durumun herhangi bir olumsuz etkisinin bulunmadığı

görülmüştür. Profesyonel aşıcıların İngiliz aşıyı daha rahat yapmaları ve yukarıda

sıralanan olumlu yönlerinden dolayı İngiliz aşının uygulanmasının daha uygun

olacağı ortaya çıkmıştır. M26 anacının kök çürüklüğüne hassasiyeti göz önüne

alınarak M9 anacıyla fidancılık yapmak daha verimli olacaktır.

35

KAYNAKLAR

ABOLINS, M., 2006. Evaluation of Apple Rootstock-Cultivar Combinations by

Growth Rhythms Coincidence. Sodininkyste ir Darzininkyste 25 (3) : 342-

349

AKÇA, Y.,2000. Meyve türlerinde kullanılan anaçlar. Gazi Osman Paşa

Üniversitesi, Ziraat fakültesi Yayınları.No.46. Ders Kitapları Serisi No:17

Tokat.

ALİBERT, J.P., A. MASSERON, 1976. Une Technique de Production d’un Scion

Fruitier dans L’annee. CTIFL- Documents No: 59 . 139-194.

ANONİM 2007. www.ebkae.gov.tr

BİLGİNER. Ş., AKBULUT. M., KAPLAN. N. 2003. Samsun Koşullarında Elma

Yetiştiriciliğinde AnaçxÇeşitxDikim Sıklığı Kombinasyonlarının Saptanması

Üzerine Bir Araştırma. Türkiye lV. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi s.52-54

Antalya.

BURAK, M., TÜRKELİ, Y., AKÇAY, E,N., YAŞASIN, A,S., 2003. Bazı Yeni

Elma Çeşitlerinin Doğu Marmara Bölgesindeki Verim ve Kalitelerinin

Belirlenmesi. Türkiye lV. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi s.303-308

Antalya.

ÇELİK, M., SAKİN, M. 1991. Ülkemizde Meyve Fidanı Üretiminin Bugünkü

Durumu. Türkiye 1. Fidancılık Simpozyumu. Bildiri Kitabı 169-180. T. C.

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Ankara.

ERTÜRK, Ü., MERT, C. 2000. Marmara Bölgesindeki Fidan Üretimine Genel Bir

Bakış. II. Ulusal Fidancılık Sempozyumu. 25-29 Eylül 2000 Bademli

GÜLERYÜZ, M. 1991. Ülkemizde Meyve Fidancılığında Anaç Sorunu ve Dünyada

Anaç Islahı ile İlgili Çalışmalar. Türkiye 1. Fidancılık Sempozyumu. Bildiri

Kitabı s. 273-280. T. C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Ankara.

HOWARD, B.H. 1974. Chip budding. Report East Malling Research Station for

London.. s: 195-197

http://www.ebkae.gov.tr

36

KADAN, H., YARILGAÇ T., 2005. Van Ekolojik Şartlarında Elma Ve Armutların

T Göz Aşısıyla Çoğaltılması Üzerine Araştırmalar. Yüzüncü Yıl Üniversitesi

Ziraat Fakültesi Dergisi 15 (2). s 167 – 176. Van.

KAŞKA, N., 1997. Türkiye’de Elma Yetiştiriciliğinin Önemi, Sorunları ve Çözüm

Yolları. Yumuşak Çekirdekli Meyveler Semp. 2-5 Eylül 1997, Yalova. S: 1-

12

KOPUZOĞLU, N., ODABAŞ, F., 1992. O.M.Ü. Ziraat Fakültesinde Bazı Meyve

Türlerinin İç Mekan Aşısı İle Çoğaltılması Üzerine Yapılan Çalışmalar.

Türkiye 1. Ulusal Bahçe Bitkileri . , s.5-8. İzmir.

KÜDEN, A., ve N., KAŞKA,1990. Subtropik İklim Koşullarında Bazı Ilıman İklim

Meyve Tür, Anaç ve Fidanlarının Yetiştirilme Olanakları Üzerinde

Araştırmalar. Doğa İklim Dergisi 14(2): 127-139.

KÜDEN, A., KAŞKA N. 1991. Research on Different Budding Methods in

Propagation of Temperate- Zone Fruit Nursery Plants Grown in Subtropical

Areas. Doğa-Tr.J. of Agriculture and Forestry 15(3): 759–763.

KÜDEN, A., N. KAŞKA., 1992. Research on Different Budding Methods in

Propagation of Temperate-Zone Fruit Nursery Plants Grown in Subtropical

Areas. Doğa TU. Tar. Ve Or. Dergisi. 15 (1): s.759 – 764

KÜDEN, A., GÜLEN, H., KÜDEN, A. B., DENNİS, F. G., 1997. Procecing Of the

Fifth İnternational Symposium On Temperate Zone Fruits İn The Tropics

And Subtropics. No: 441. 29 May – 1 June. Adana.

ÖZBEK, S., 1978a. Özel Meyvecilik Kitabı. Ç.Ü.Ziraat Fakültesi Yayınları. 128,

Ders Kitabı. 11.A.Ü.Basımevi. Ankara, 486 s.

ÖZKAN, Y., 1988. Napolyon ve Bing Kiraz Çeşitleriyle Kütahya Vişnesi Çeşidinin

İç Mekan Aşısı ile Çoğaltılması Üzerine Araştırmalar. Onduz Mayıs

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Samsun.

ÖZONGUN, Ş., ÖZTÜRK G., DOLUNAY E. M., PEKTAŞ M, BAYAV A.,

2006. Elma Klon Anaçlarında İç Mekan Aşılarının Uygulanabilirliği Üzerine

Araştırmalar. TAGEM Sonuç Raporu. Isparta.

37

ÖZTÜRK, G., ÖZONGUN, Ş., EREN, İ., AKGÜL, H., KAYMAK. S., 2006.

Bodur Meyve Yetiştiriciliği . Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü

Yayınları.s.2 Isparta.

SHLYAPNİKOV, S. 1986. Apple Varietes for Winter Grafting,Referativy ni

Zhurnal,6.55.644.

SKENE D.S., J.S. COLES, 1974. The effects of different grafting methods upon the

development of one year old nursery apple trees. J. Of Hort. Sci. 49: 287–

295.

ŞEN, S., M., 1986. Ceviz Yetiştiriciliği. Eser Matbası. Samsun.

UZUN, S., ŞEN. S. M., 1992. Değişik Elma Çeşitlerinin İç Mekan Aşısı ile

Çoğaltılmaları Üzerine Bir Araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Samsun.

WARMUND, M. R., BARRITT, B.H., 1994. Survival and Growth of Empire

Apple Trees Chip Budded onto Mark or M 9 Rootsdtocks, Tree Research and

Extension Center,Washington State University,USA.

WLODARCZYK, P., GRZYWACZEWSKİ, P., 1994. Effect of Tree Factor on

The Quantity and Quality of Hand-Grafted “Jonagold” Apple Trees,

Akademia Rolnicza, Lublin, Poland.

YAPICI, M. 1992. Meyve Fidanı Üretim Tekniği, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı

Yayın Dairesi Başkanlığı Ankara. s: 97-100.

YILMAZ, M. 1974. Bahçe Bitkileri Yetiştirme Tekniği, Ç.Ü.Z.F Yayınları

YILMAZ, S., AKÇA, Y. 2003. Granny Smith Elma Çeşidinin Değişik Klon Elma

Anaçları Üzerinde İç Mekan Aşısı İle Çoğaltılması Üzerine Bir Araştırma.

Türkiye lV. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi s.137-139 Antalya.

38

ÖZGEÇMİŞ

1982 Afyonkarahisar-Sultandağı doğumluyum. İlk, orta, lise öğrenimimi

Isparta- Eğirdir’de tamamladım. 2004 yılında Çukurova Üniversitesi Bitkisel Üretim

Bölümünden mezun oldum. 2004 yılında Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri

Ana Bilim Dalında yüksek lisans eğitimime başladım. Halen Afyon-Şuhut Tarım İlçe

Müdürlüğünde Ziraat Mühendisi olarak görev yapmaktayım.